Borg í basli

 

Það gengur flest á afturfótunum hjá Reykjavíkurborg þessi misserin af fréttum að dæma. Er ástæða til að óttast, að höfuðborgin stríði við alvarlegat innanmein stjórnunarlegs eðlis, sem Dagur B. Eggertsson, læknir og borgarstjóri, ræður ekkert við.  Er ástæða til að ætla, að vinstri flokkarnir og píratar, sem nú standa að stjórn borgarinnar, séu búnir að koma sér upp þvílíku stjórnkerfisbákni búrókrata í anda stjórnlyndra, að enginn hafi þar í raun yfirsýn lengur og hæfileikarnir í ráðum og nefndum borgarinnar séu svo útþynntir, að vart dugi til annars en að fægja neglurnar.  Það þarf örugglega ekki að skafa undan þeim. Silkihúfurnar eru legio, en fjöldinn magnar vandann, þegar þær eru utan gátta.

Merki um óstjórnina má sjá á fjárhagnum.  Fjárhagsáætlun borgarinnar er fjarri því að standastst, og borgarsjóður er rekinn með halla, þó að útsvarið sé skrúfað í botn.  Stjórnkerfið er allt of dýrt og getulítið, kostnaður hefur þanizt út, en tekjugrunnur tæpur.  Dæmigerður stjórnunarvandi jafnaðarmanna. 

Það er sláandi munur á fjárhag Reykjavíkur og nágrannasveitarfélaganna.  Sérstaklega er jákvæður viðsnúningur í Kópavogi eftirtektarverður.  Þar hallaðist heldur betur á merinni undir vinstri stjórn, en það var eins og við manninn mælt, þegar sjálfstæðismenn tóku við stjórn Kópavogs, að þá spruttu þar upp byggingarkranar og fé af framkvæmdum og nýjum húseigendum streymdi í hirzlur bæjarins, svo að skuldasöfnun sukkara forræðishyggjunnar var stöðvuð.  Hún heldur áfram í höfuðborginni, enda neita jafnaðarmenn að skilja lögmál efnahagslífsins. Þeir eru alltaf utan gátta við stjórnvölinn.     

Stærstu mistök Dags B. Eggertssonar, DBE, borgarstjóra, eru að keyra Reykjavíkurflugvöll í algert óefni í bullandi ágreiningi við ríkisstjórn, Alþingi, borgarbúa og landsmenn alla.  Þar virðist hann láta annarleg sjónarmið ráða ferðinni á kostnað flugrekenda, sjúklinga, sem þurfa á sjúkraflugi að halda, ferðaþjónustunnar, flugklúbbanna og flugnema, svo að nokkrir séu nefndir, en í raun er það gríðarlegt hagsmunamál og öryggismál fyrir landið allt, að flugvöllurinn í Vatnsmýrinni fái að haldast óskertur.  Dagur B. Eggertsson hefur algerlega hunzað fjölmennustu undirskriftasöfnun Íslandssögunnar, þó að hann yrði maður að meiri af að gefa gaum að rödd þjóðarinnar, því að borgin sjálf yrði miklu betri, ef Vatnsmýrarvellinum yrðu búin örugg rekstrarskilyrði til frambúðar.  Áhugaverð skipulagsverkefni mundi þá þurfa að leysa, s.s. varanlega flugstöð og tengingu hennar við aðra umferð, innanborgar og utan.  Það væri þá loksins hægt að skipuleggja Vatnsmýrina með langtíma sjónarmið í huga, og það er verðugt verkefni fyrir borgaryfirvöld að samþætta háskólana, Erfðagreiningu, veitingastaðina, Háskólasjúkrahúsið, byggðina, flugstöðina og flugbrautirnar þrjár og allt annað, sem nú þegar er í Vatnsmýrinni og mun flytja þangað. Einhæft íbúðahúsnæði kemst ekki í nokkurn samjöfnuð við þróun þeirrar kraftmiklu starfsemi, er nú þegar hefur aðsetur í Vatnsmýrinni.

Í staðinn hefur DBE kosið stríð við þjóðina.  Það er fullkomið dómgreindarleysi af honum að fara í slíkt stríð, því að á slíkum vígvelli mun hann þurfa að lúta í gras fyrr en síðar.  Verður þá skömm hans mikil og dómur sögunnar óvæginn.

Mesta stjórnunarklúður Reykjavíkurborgar fyrr og síðar var í sviðsljósi alþjóðar í mest allan vetur, og hefur ekki séð fyrir endann á því enn.  Er það skólabókardæmi um, að Péturslögmálið er tekið að gilda um stjórnmálamenn og búrókrata í valdastöðum borgarinnar, og er þá æðsti koppur í búri eigi undan skilinn.  Péturslögmálið segir, að fólk á uppleið endi að lokum í stöðu, sem það ræður ekki við.  Það er deginum ljósara, að þetta á við í borgarstjórn núna og stjórnkerfi borgarinnar. 

Um þetta fjallaði eina forystugrein Morgunblaðsins 20. maí 2015, "Blettur á borginni":

"Breytingarnar í vetur á ferðaþjónustu fatlaðra eru svartur blettur á borgaryfirvöldum.  Við innleiðingu breytinganna voru gerð yfirgengileg mistök, sem leiddu til þess, að notendur þjónustunnar voru strandaglópar um allan bæ.  Allt klúðraðist, sem klúðrast gat og gott betur.  Dag eftir dag birtust dapurlegar fréttir af þjónustu, sem fram að því hafði vart sézt í fréttum.  Á þessu gekk, svo að vikum skipti." 

Hið dapurlega við verkstjórnarleysi DBE er, að hann virðist engan láta sæta ábyrgð, hvorki í þessu máli né öðrum. Er það ótrúlegur vingulsháttur af borgarstjóra að láta svo óskýrar línur viðgangast í stjórnkerfi borgarinnar, að sökudólgur eða sökudólgar mesta klúðurs í manna minnum sé ekki látinn sæta ábyrgð. 

Hvers vegna er formaður velferðarráðs borgarinnar ekki látinn sæta ábyrgð ?  Er lýsingin hér að ofan ekki næg sönnun þess, að hún hefur gjörsamlega brugðizt skjólstæðingum sínum og á ekki að fara með forráð eins né neins í borginni ? Dagur gerir sér greinilega ekki grein fyrir skyldum stjórnandans, sem verður ætíð að vera tilbúinn að grípa inn í óheppilega eða hættulega framvindu og gera fleira en gott þykir. Þetta vita góðir læknar og allir, sem nærri stjórnun hafa komið. Dagur vill  hins vegar bara vera "góði gæinn" og nennir ekki að stíga út fyrir þægindarammann sinn.  Hvorki borgarbúar né nokkrir aðrir þegnar landsins ættu að þurfa að hafa aðrar eins afætur á fóðrum og nú stjórna höfuðborginni aðeins að nafninu til.

Í téðri forystugrein eru leiddar líkur að því, að lufsurnar við stjórnvöl Reykjavíkurborgar hafi ekki einu sinni manndóm í sér til að reyna að læra af mistökum sínum:

"Athygli vekur, að í kynningu á skýrslunni [um breytingastjórnunina hjá borginni] á heimasíðu Reykjavíkurborgar er hlutlaus fyrirsögn um útkomu hennar. "Margt til fyrirmyndar í ákvarðanatöku", segir síðan í millifyrirsögn.  Neðst segir síðan:"Stjórnun breytinga misfórst", líkt og það sé eitthvert aukaatriði.  Þessi framsetning ber því vitni, að hjá borginni sé skortur á skilningi á alvöru málsins.  Undirbúningstíminn skiptir engu máli, ef liðið tapar öllum leikjunum."

Hjá öllum betri meðalstórum og stórum fyrirtækjum hefur verið innleitt breytingastjórnunarferli.  Það hjálpar til við að koma í veg fyrir óánægju og vandræði vegna nýs búnaðar eða stjórnkerfis, jafnvel notað við starfaskipti.  Amlóðarnir í Ráðhúsinu í Tjörninni virðast aldrei hafa heyrt á slíkt minnzt eða telja sig hafna yfir viðteknar góðar viðmiðanir við stjórnun.  Slík viðhorf hafa aldrei kunnað góðu að stýra.  Það rekur allt á reiðanum hjá Reykjavíkurborg.

 

 

 

Múhameðstrú og Vesturlönd

Múhameðstrúarmenn, Islamistar, hafa eldað grátt silfur við kristna Evrópumenn síðan Márar réðust inn í Spán og lögðu megnið af Pýreneaskaganum undir sig á árunum 711-718.  Kristnir höfðingjar náðu ekki að jafna hlut sinn þar fyrr en á 13. öld, og nokkru lengur héldu Márar nokkrum borgum í Andalúsíu.

Á 8. öld og lengur má hiklaust telja, að Márarnir hafi haft á valdi sínu meiri þekkingu en kristnir Evrópumenn.  Ástæðan er sú, að þeir höfðu í herförum sínum, t.d. í Norður-Afríku, tekið menningarborgir herskildi og slegið eign sinni á forn bókasöfn og tileinkað sér speki fornaldar, sem þar var að finna, þ.á.m. um byggingarlist. 

Afrakstur þessa var meiri þekking á stærðfræði, eðlisfræði, stjörnufræði og verkfræði en þá var fyrir hendi í Evrópu.  Áhrifaríkt dæmi um þetta er kastalinn, Alhambra-Rauði kastalinn, í Granada, sem engan lætur ósnortinn, sem áhuga hefur á húsagerðarlist og verkfræði.  Þar var og er rennandi vatn notað á snilldarlegan hátt til loftkælingar.

Á miðöldum stóð kristinni Evrópu mikil ógn af Ottomanaveldinu, tyrkneska, sem stundaði útþenslustefnu og gerði usla á Balkanskaga, þar sem leifar áhrifa þeirra eru enn. Hluti af illindunum á milli þjóða og þjóðabrota þar stafar af því, að þeir, sem gengu á mála hjá Tyrkjum tóku upp trú þeirra, og voru hataðir sem svikarar eftir það af öðrum íbúum svæðisins.   

Eftir Heimsstyrjöldina síðari hófst mikill straumur Múhameðstrúarmanna til Evrópu, t.d. sem "Gastarbeiter" (farandverkamenn) til Vestur-Þýzkalands frá Tyrklandi og frá frönskum áhrifasvæðum í Austurlöndum nær og Norður-Afríku til Frakklands.  Er nú svo komið, að fjöldi Múslima í nokkrum ríkjum Evrópu er eins og að neðan greinir sem hlutfall af íbúatölu viðkomandi lands.  Í svigum er hlutfallið, sem aðrir íbúar landanna telja, að eigi við fjölda Íslamista í sínu heimalandi:

• Frakkland    8 % (31 %)
• Belgía       6 % (29 %)
• Þýzkaland    6 % (19 %)
• Bretland     5 % (21 %)
• Svíþjóð      5 % (17 %)
• Ítalía       4 % (20 %)
• Spánn        2 % (16 %)

Tvennt vekur athygli við þessa töflu.  Annars vegar gríðarlegur fjöldi múhameðstrúarmanna í fjölmennustu löndum álfunnar og hins vegar, hversu gríðarlegt ofmat ríkir í öllum þessum löndum, og reyndar, þar sem mælt hefur verið, á fjölda múhameðstrúarmanna í viðkomandi landi.  Aðrir íbúar telja múslima í sínu landi vera þrefalt til áttfalt fleiri en þeir þó enn eru, en það ber að hafa í huga, að fæstir tileinka þeir sér vestræna siði alfarið, og sumir alls ekki, svo að þeim fjölgar margfalt hraðar en kristnum frumbyggjum landanna. Þetta vekur mörgum ugg í brjósti, og er PEGIDA-hreyfingin í Evrópu skilgetið afkvæmi islamvæðingar Evrópu.  Hugmyndin er sú, að það sem herjum soldánsins í Miklagarði ekki tókst með innrás í Evrópu, það eigi nú að raungera með því að taka völdin innanfrá.

Þetta ofmat á núverandi fjölda islamista í Evrópu má þannig skýra með almennri tortryggni íbúanna í garð fólks með framandi og í augum margra Vesturlandabúa frumstæða trúarsiði.  Evrópumenn finna sig í varnarstöðu gagnvart ágengum trúarbrögðum, sem beita miskunnarlausu ofbeldi í baráttu sinni við vestræna menn og vestræna menningu, sem þeim þykir einkennast af trúleysi. Í þessu sambandi er rétt að hafa í huga, að íslam eru engin venjuleg trúarbrögð, heldur blanda af stjórnkerfi heimilis og þjóðfélags með fastmótuðum siðum, t.d. um klæðaburð, og trúarsiðum.  Þetta veldur því, að í ríkjum múslima eru engin skil á milli ríkis og trúarbragða, nema helzt í Tyrklandi.  Þetta stendur þessum ríkjum fyrir þrifum, því að fyrir vikið verða þau auðveldlega fórnarlömb afturhalds og ofstækis, sem hamlar þróun í anda Vesturlanda eða Kína. Stjórnmál og trúmál eru eldfim blanda.

Bretar voru spurðir að því árið 2003 og aftur árið 2013, hvort Bretar mundu glata þjóðareinkennum sínum, ef fleiri múhameðstrúarmenn flyttust til landsins.  Í fyrra skiptið svöruðu 48 % þessu játandi og í seinna skiptið 62 %.  Þetta undirstrikar gríðarlega samskiptaörðugleika "frumbyggja" við þetta aðkomufólk, sem heldur fast í sína trúarsiði og neitar að laga sig að almennum siðum innfæddra, t.d. klæðaburði, svo að áberandi einkenni sé nefnt. 

Það, sem alvarlegast er við skort á aðlögun múhameðstrúarmanna að háttum, siðum og löggjöf Vesturlanda, er að viðhalda forneskjulegum lögum Kóransins, s.k. sjaría-lögum.  Beiting þeirra er grimmdarleg, í mörgum tilvikum níðingsleg, og felur í sér mannréttindabrot af grófasta tagi.  Það er algerlega óásættanlegt, að einhver trúarhópur taki upp á því að stunda lögbrot og mannréttindabrot að því er virðist vegna sjúklegrar kúgunarþarfar og ofbeldishneigðar gagnvart safnaðarmeðlimum. Það er enn í fullu gildi, sem Þorgeir, Ljósvetningagoði, kvað upp úr með á þingi forðum, að ef við slítum í sundur lögin, þá munum við og friðinn í sundur slíta.  Þarna ættu Vesturlönd að draga línu í sandinn, og einfaldlega að vísa þeim til föðurhúsanna, sem ekki vilja þíðast þessi skilyrði.

Í Evrópu hafa stjórnmálaleiðtogar, margir hverjir, lagt sig í framkróka við að breiða yfir það ginnungagap, sem skilur að gildismat múhameðstrúarmanna og flestra annarra íbúa Evrópu, hvort sem þeir telja sig kristna eður ei. Dæmi um slíkt eru ummæli fyrrverandi forseta Sambandslýðveldisins Þýzkalands, Christian Wulff, árið 2010, nokkru áður en hann hrökklaðist úr embætti sökum spillingarmála á meðan hann var forsætisráðherra eins þýzka fylkisins.  Wulff sagði í ræðu:

"Íslam er hluti af Þýzkalandi".

Margir Þjóðverjar eru ósammála þessari fullyrðingu, og til marks um það er hin sjálfsprottna grasrótarhreyfing, PEGIDA - Patriotische Europäer gegen die Islamisierung des Abendlandes - Föðurlandsvinir í Evrópu gegn Íslamsvæðingu Vesturlanda.  Síðan í október 2014 hefur hún nánast á hverjum mánudegi staðið fyrir fjöldagöngum og útifundum í mörgum borgum Þýzkalands, þar sem lýst er áhyggjum af Íslam sem ríki í ríkinu, þar sem íbúunum fjölgar mun hraðar en öðrum hópum Þýzkalands. PEGIDA leggur áherzlu á friðsamleg mótmæli.  Það er ekki hægt með hlutlægum hætti að kalla þetta öfgahreyfingu, þó að hún tjái þá skoðun með áberandi hætti, að islamistum ætti ekki að líðast að mynda ríki í ríkinu, heldur verði að gera þá kröfu til þeirra, að þeir lagi sig að lögum og rétti Vesturlanda og afleggi þá kvennakúgun og karlaharðræði, sem nú viðgengst í "gettóum" islamista í Evrópu.

Kanzlari Þýzkalands, Angela Merkel, ávarpaði þjóðina 11. janúar 2015, þegar hún var í losti eftir hryðjuverkin í París, sem framin voru sem hefndarráðstöfun i nafni Allah fyrir skopteikningar, sem islamistar tóku ákaflega nærri sér. Þar rákust illilega saman vestrænar hugmyndir um tjáningarfrelsi og trúartilfingar múhameðstrúarmanna og sú hefð þeirra, að láta vera að gera hvers konar myndir eða eftirlíkingar af Múhameð spámanni og Allah. 

Eðlilega vissu Evrópumenn ekki í kjölfar hryðjuverkanna, hvaðan á þá stóð veðrið, og ótti greip um sig. Frú Merkel sagði við það tækifæri: 

"Ég er kanzlari allra Þjóðverja"     

og átti þar greinilega við islamista, búsetta í Þýzkalandi, 4-5 milljónir talsins.  Samt gætir ótta og haturs i garð islamista í Evrópu, en það er einmitt keppikefli jihadistana, sem eru i heilögu stríði gegn kristnu fólki og vestrænum gildum, að skapa andrúmsloft tortryggni og heiftar. Það verður að sigla á milli skers og báru, ef ekki á að sjóða illilega upp úr, og þess vegna er ástæðulaust að storka islamistunum á trúarsviðinu, en standa þeim mun keikari á kröfum um jafnræði kynjanna, almenn mannréttindi öllum til handa og, að allir séu jafnir fyrir lögunum. 

Það hefur vakið furðu margra i Evrópu, hversu margt ungt fólk, fætt og uppalið í Evrópu af kristnum eða trúlausum foreldrum, hefur gengið til liðs við ISIS, hryðjuverkasamtök, sem fremja hryllilega glæpi og skemmdarverk á fornum menningarverðmætum í nafni Múhameðstrúarinnar, og styður baráttu þessa hryllingsanga jihadistanna með vopnavaldi við að koma á kalífadæmi í Írak, Sýrlandi og víðar.  Hvernig í ósköpunum má þetta vera ?

Böndin berast að trúboði islamistanna og þeim heilaþvotti, sem fram fer í sumum moskum Evrópu. Það setur óneitanlega að manni ugg varðandi fyrirhugaða mosku í Reykjavík, að frétzt hefur, að hún verði fjármögnuð af Saudi-Aröbum, en í Saudi-Arabíu hefur ofstækisfullur islamista-söfnuður töglin og hagldirnar í trúarlegum og veraldlegum efnum. Sjeikarnir óttast þennan söfnuð og stunda grimmdarstjórnun í anda Kóransins, eins og margoft hefur komið fram varðandi refsingar fyrir meint afbrot. Má þá geta nærri, hvers konar boðskapur kann að verða fram reiddur í téðri Reykjavíkur-mosku. Það er furðulega grunnfærið af borgaryfirvöldum Reykjavíkur að setja, að því er virðist, engin skilyrði fyrir byggingu þessarar mosku, önnur en hefðbundna lóðaskilmála og byggingarreglugerð.  Þetta er alvarlegt mál, því að vitað er, að moskur eru bæði andlegar og veraldlegar miðstöðvar múhameðsmanna og hættan er sú, að þetta verði einhvers konar útungunarstöð ofbeldis og ofstækis, eins og dæmin um stuðninginn við ISIS á hinum Norðurlöndunum, á Bretlandi og víðar, sanna.

Þann 22. apríl 2015 birtist í Morgunblaðinu fréttaskýring eftir Boga Þór Arason, sem varpar ljósi á, að jihadistar islamistanna eru í útrýmingarherferferð gegn kristnu fólki.  Þeir myrða fólkið og eyðileggja kirkjurnar.  Það þarf ekki að hafa mörg orð um það, að islamistar samþykkja ekki, að kristnir söfnuðir reisi kirkjur í löndum islamista, svo að engin gagnkvæmni á sér stað varðandi það að veita leyfi fyrir tilbeiðslubyggingum.  Það ætti að gjalda mikinn varhug við moskum á Vesturlöndum um þessar mundir.  Verður nú vitnað í frétt Boga Þórs:

"Óttast að samfélög kristinna hverfi".

"Milljónir manna hafa þurft að flýja heimkynni sín í Sýrlandi, þeirra á meðal hundruð þúsunda kristinna manna, sem hafa flúið stríðshörmungar og árásir liðsmanna Ríkis islams, samtaka islamista, sem hafa náð svæðum í Sýrlandi og Írak á sitt vald.  Óttast er, að samfélög kristinna manna hverfi í löndunum tveimur, m.a. trúarhópar, sem tóku kristni á fyrstu öld eftir Krist og eiga sér því um 2000 ára sögu.  Á meðal þeirra er hópur, sem talar aramísku, forna tungumálið, sem kristur talaði.

Á yfirráðasvæðum islamistanna hafa vígamenn samtakanna drepið kristna íbúa, sem hafa neitað að snúast til islamskrar trúar.  Óttast er, að vígamennirnir hafi rænt hundruðum kristinna manna í árásum í norðurhluta landsins [Írak] í febrúar [2015].  Önnur samtök islamista, Nusra-fylkingin, er einnig talin hafa rænt kristnum prestum í Sýrlandi."

Það dylst engum, sem horfir yfir sviðið, að islamistar eru nú í jihad-hami, heilögu stríði gegn kristnum mönnum hvarvetna um heim.  Islamistaríki hafa ekki lyft litla fingri til að stöðva þessar vitfyrringslegu ofbeldisaðgerðir trúbræðra sinna, hafa ekki heyrzt fordæma þær heldur og virðast þar með styðja þær.

Aftur á móti stóð ekki á súnnítunum í Sádi-Arabíu að beita hervaldi í Jemen nú um daginn, þegar önnur grein islamista, sótti þar fram til áhrifa með hervaldi, sjítar, studdir af ajatollum í Íran. 

Í þessu ljósi ber að skoða gjörninginn í Feneyjum, þar sem íslenzka ríkið tók þátt í fjármögnun á uppsetningu mosku í afhelgaðri kirkju í þessari sökkvandi borg.  Þetta var gert í trássi við vilja borgaryfirvalda þar, sem ásamt kaþólsku kirkjunni höfðu sett skilyrði fyrir afnotum kirkjubyggingarinnar, sem þarna voru brotin. Endaði þetta með þeirri hneisu, að íslenzka sýningarskálanum í Feneyjum var lokað af yfirvöldum með skömm.

 Það er alveg dæmalaust, að íslenzka ríkið skuli með þessum hætti taka þátt í að storka kirkjunni og Feneyingum, sem um aldir bárust á banaspjótum við Ottómanaveldið, og urðu iðulega fyrir blóðsúthellingum af völdum hins ottómanska ríkis Tyrkja. 

Við þessar aðstæður eru Ísraelsmenn, þótt mannfræðilega séu skyldir aröbum, einu bandamenn vestrænna þjóða í Austurlöndum nær.  Á sama tíma hefur kastazt í kekki á milli Bandaríkjamanna, hefðbundinna bakjarla Gyðinga, og Ísraelsmanna.  Staðan í samskiptum kristinna og frjálslyndra Vesturlanda annars vegar og forstokkaðra islamista í miðaldamyrkri er einstaklega viðkvæm og flókin.  Þá er rétt af Vesturlandamönnum að átta sig á því, að yfirleitt greina islamistar ekki á milli ríkis og trúarbragða (Kemal Ataturk reyndi þó að koma á þessum aðskilnaði í Tyrklandi), og þess vegna birtist útþenslustefna islamista sem heimsyfirráðastefna, sem Vesturlandamönnum er nauðugur einn kostur að andæfa á heimavelli og alls staðar annars staðar.  

 

  

       

       

 

 

 

Flugvöllur í klóm forræðishyggju

"Vér einir vitum - "end of discussion"(umræðum lokið)", sögðu einvaldar forðum tíð.  Núverandi borgarstjórnarmeirihluti virðist fylgja sömu hugmyndafræði gagnvart flugvellinum í Vatnsmýri, því að borgarfulltrúar meirihlutans leggja kollhúfur, þegar þeim er bent á, að með því að taka hann út af Aðalskipulagi og þrengja stöðugt að starfsemi hans, séu þeir að vinna gegn vilja greinilegs meirihluta borgarbúa og landsmanna allra. 

Það er alls ekki hægt að halda því fram, að borgarfulltrúar meirihlutans hafi verið kosnir til að eyðileggja starfsemi Vatnsmýrarvallar og þröngva honum til lokunar, því að þeir forðuðust umræður um völlinn í kosningabaráttunni.  Flærð, undirlægjuháttur og svik einkenna meirihluta Dags B. Eggertssonar í flugvallarmálinu. Munu þessi vinnubrögð verða sem myllusteinn um háls honum um ókomin ár í pólitíkinni. 

Hjálmar Sveinsson, formaður Hverfa-og skipulagsráðs Reykjavíkurborgar, er nú um stundir handbendi Dags, borgarstjóra, við að lama Reykjavíkurflugvöll með því að gefa út framkvæmdaleyfi til Valsmanna.  Hann kastar stríðshanzkanum í Flugvallarvini með því að halda því fram, að nokkur tími muni líða áður en þessar framkvæmdir hafi áhrif á nothæfni flugbrautar 06/24, sem nota þarf í SV- og NA-áttum, sem eru allalgengar, t.d. síðast liðinn vetur.

Þorkell Á. Jóhannsson, flugstjóri hjá Mýflugi, var borinn fyrir því í Morgunblaðinu 20. febrúar 2015, að þá þegar hafi sjúkraflugvél Mýflugs þurft á téðri Neyðarbraut að halda 12 sinnum frá áramótum. Þetta jafngildir 1,6 skiptum á viku, sem sýnir í hnotskurn, að verði flugvöllurinn sviptur þessari flugbraut, mun það hafa grafalvarlegar afleiðingar fyrir notagildi flugvallarins, lendingaröryggi sjúkraflugvéla og líf sjúklinga í lífsháska.  Hegðun Hjálmars, þessa, Sveinssonar, áhugamanns um borgarskipulag og þéttingu byggðar, og handlangari borgarstjóra í herferð hans á hendur samgöngum í lofti innanlands, er með öllu óafsakanleg, af því að hér snýst málið um líf eða dauða.

Í höfuðborgum Evrópu er ólíkt meira landleysi og hærra verð á lóðum en í Reykjavík.  Samt dettur borgaryfirvöldum þar ekki í hug að gera borg, sem er svo vel í sveit sett að hafa innan borgarmarkanna flugvöll, flugvallarlausa. Flugvöllum er e.t.v. fækkað, en að skera algerlega á tengingu höfuðborgarinnar við aðra landshluta og útlönd loftleiðis þykir hvergi borga sig né koma til mála fyrir höfuðborg. Tekjur af slíkum flugvöllum og hærra þjónustustig borgarinnar við íbúa sína og aðra íbúa viðkomandi lands þykja alls staðar vega þyngra en verðmæti landsins, sem þeir spanna, sem lóðir undir íbúðir.  Þetta krambúðarhugarfar núverandi stjórnenda Reykjavíkurborgar er þeim til minnkunar og sæmir engan veginn stjórnendum höfuðborgar. 

Í borgarstjórn Reykjavíkur er þessu öðru vísi farið en í öllum öðrum borgarstjórnum höfuðborga.  Þar sitja að völdum sérvitringar, sem hafa bitið í sig fordild, sem heitir "þétting byggðar".  Fyrir henni verður allt að víkja og þar á meðal flugvöllurinn í Vatnsmýrinni fyrir íbúðum. Þó að "þétting byggðar" sé afar óyndislegt fyrirbrigði vegna fækkunar bílastæða og grænna svæða, hávaða, titrings og þungaumferðar á meðan á framkvæmdum stendur, þá væri hún skiljanleg, ef Reykjavík mundi vanta land undir lóðir, en sú er alls ekki raunin.  Meirihlutinn í borginni vill bara fremur byggja nálægt miðborginni en í úthverfum, aðallega af umferðartæknilegum ástæðum að því, er virðist.  Það er meinloka, því að fæstir eiga að jafnaði erindi við miðborgina, heldur við vinnustað sinn og skóla barnanna, sem líklegra er en ekki, að séu báðir staðsettir utan póstnúmers 101.

Nýtt Háskólasjúkrahús við Hringbrautina mun auka umferðarálagið gríðarlega á og við Hringbraut, og þar er Vatnsmýrin í næsta nágrenni.  Það stefnir í langvarandi umferðaröngþveiti, þegar sjúkrahúsið og íbúðir í Vatnsmýrinni verða risnar.  Það er flótti, sem ekki sæmir valdhöfum í Reykjavík, að stinga hausnum í sandinn og reikna með gríðarlegri fjölgun hjólreiðafólks, sem leysa muni fyrirsjáanlegan umferðarvanda allan ársins hring.  Fyrir Háskólasjúkrahús er hins vegar flugvöllur ákjósanlegur nágranni. Fyrir fólk í neyð getur sú grennd skipt sköpum. 

Vatnsmýrin er órjúfanlega tengd flugsögu Íslendinga, sem hófst árið 1919 og er gagnmerk.  Þar eru flugskólar og flugklúbbar, og þar er miðstöð innanlandsflugs.  Að úthýsa þessari mikilvægu starfsemi jafngildir að greiða samgöngukerfi landsmanna bylmingshögg.

Hvernig dettur stjórnmálamönnum í hug að haga sér með svo yfirgengilegum fautahætti í máli, sem snertir mjög marga borgarbúa og aðra landsmenn ?  Þessir stjórnmálamenn ættu að vita, að fólki er ekki sama um flugstarfsemina í Vatnsmýrinni.  Árið 2014 voru borgarstjóranum í Reykjavík afhentar undirskriftir um 70 000 landsmanna, sem tjáðu yfirvöldum borgar og lands með undirskrift sinni þann vilja sinn, að ekki yrði hróflað við flugvellinum.  Það þýðir, að þeir vilja eindregið hafa 3 flugbrautir í Vatnsmýrinni og að flugvöllurinn verði þar áfram ótímabundið á meðan þörf er fyrir hann og annar flugvöllur leysir hann ekki af hólmi. Hið síðar nefnda verður að telja ólíklegt af flugtæknilegum og fjárhagslegum ástæðum, enda er ekki langt síðan ráðizt var í dýrt viðhald á flugbrautunum. 

Í apríl 2015 gerði MMR skoðanakönnun á meðal landsmanna um það, hvort þeir teldu verjanlegt að vængstífa völlinn og afnema eina flugbrautina, umrædda Neyðarbraut.  Niðurstaðan var með þeim hætti, að ljóst er, að sérvitringar borgarstjórnar eru að vaða út í kviksyndi ólýðræðislegra stjórnarhátta í stórmáli, þar sem þeir munu engri fótfestu ná í pólitíkinni, nema þeir láti af villu síns vegar.  Tæplega 71 % borgarbúa eru þeirrar skoðunar, að ekki skuli hrófla við Neyðarbrautinni.  Tæplega 90 % íbúa landsbyggðarinnar eru líka þessarar skoðunar.  Í ljósi þessarar niðurstöðu er fáheyrt, að stjórnmálamenn, sem eru í vinnu hjá þessu sama fólki, skuli gjörsamlega ætla að sniðganga vilja þess. "Vér einir vitum." 

Ríkisvaldið og þar með að öllum líkindum meirihluti Alþingis er andvígt því að skerða notagildi flugvallarins og draga þar með úr öryggi notenda hans og árangri sjúkraflugsins við að koma sjúklingum í tæka tíð í lækningaaðstöðu, sem ekki er fyrir hendi annars staðar á landinu en í Reykjavík.  Ríkisvaldið gerði á sínum tíma það að skilyrði fyrir því að fallast á lokun SV/NA-brautar Reykjavíkurflugvallar, að sams konar braut yrði opnuð á Keflavíkurflugvelli.  Það hillir ekkert undir hana, enda yrðu það slæm skipti, því að sjúkraflug/innanlandsflug og millilandaflug/herflug fer illa saman, svo að ekki sé nú minnzt á hagsmuni sjúklinganna, sem lending á Suðurnesjum getur skipt sköpum fyrir á verri veginn. Í stefnu núverandi stjórnvalda felst, að þau vilja áframhaldandi rekstur allra flugbrautanna þriggja í Vatnsmýrinni, og að þar verði reist sómasamleg aðstaða fyrir áhafnir, flugvallarstarfsfólk og flugfarþega.  Núverandi borgaryfirvöld eru hins vegar ákveðin í að fremja gerræðislegt óhæfuverk, sem flestir hagsmunaaðilar, nema "Valsmenn", einhverjir byggingameistarar og húsagerðarlistamenn, eru andvígir.  Þar með er allri starfseminni haldið í gíslingu, sem hefur varað lengur en góðu hófi gegnir og binda verður endi á strax.

Í ljósi þessarar alvarlegu stöðu, sem hér hefur verið rakin, á Alþingi ekki annars úrkosta en að tryggja framtíð flugvallarins að sínum hætti, svo að allir hagsmunaaðilar flugvallarins og nágrennis hans geti farið að gera áætlanir af öryggi til skamms og langs tíma. Það kunna að verða málshöfðanir út af slíkum gerningi, og verður þá fróðlegt að sjá, hvernig dómstólar taka t.d. á þeim gerningi Reykjavíkurborgar að ganga freklega á atvinnufrelsi í fluggeiranum og taka ákvörðun, sem að beztu manna yfirsýn verður til þess, að innanlandsflugið leggur upp laupana í sinni núverandi mynd.  Þar fara borgaryfirvöld offari og valda miklu tjóni á lögaðilum, sem hagsmuni hafa af flugvellinum í sinni núverandi mynd, svo að ekki sé minnzt á hagsmuni starfsfólks flugrekendanna, flugfarþeganna og flugnemendanna. Vaxandi ferðaþjónusta er undirstaða fjölgunar flugfarþega í innanlandsflugi, Grænlands- og Færeyjaflugi undanfarið.  Innanlandsfarþegarnir flytjast þá á þegar oflestað vegakerfið og valda meiri umferðarhættu og viðhaldskostnaði á vegunum, svo að mengunin sé nú látin liggja á milli hluta.

Til að árétta afstöðu stjórnvalda í þessu máli reit innanríkisráðherra, Ólöf Nordal, bréf til borgarstjóra, Dags B. Eggertssonar, höfuðpaursins í samsærinu gegn Reykjavíkurflugvelli, þann 17. apríl 2015, þar sem hún kveður með öllu ótímabært að gefa út framkvæmdaleyfi og hefja framkvæmdir á umráðasvæði Valsmanna við Hlíðarenda. 

Niðurstaða Verkefnisstjórnar um greiningu á flugvallarkostum á höfuðborgarsvæðinu er enn á huldu. Flugtæknilega er hins vegar ekki vitað um betra flugvallarstæði en Vatnsmýrina, enda fór það val fram að vel yfirlögðu ráði á sínum tíma áður en innrásarher Stóra-Bretlands gekk á land 10. maí 1940, en sem kunnugt er hóf innrásarliðið þegar jarðvegsskipti í Vatnsmýrinni, þar sem flugbrautirnar áttu að koma.    Mælingar bentu þá þegar til, að tiltækileiki ("availability")sambærilegs flugvallar yrði hvergi meiri á höfuðborgarsvæðinu og þótt víðar yrði leitað.  Staðsetningin er einstaklega vel heppnuð.

Ólöf gat þess jafnframt í bréfi sínu, að Samgöngustofa væri enn að rannsaka afleiðingar lokunar flugbrautar 06/24, á starfsemi flugvallarins og flugöryggi.

Það hrannast upp rökin fyrir Alþingi að grípa í taumana.  Það verður jafnframt að álykta sem svo, að sveitarfélagið sé að baka sér skaðabótaskyldu bæði gagnvart Valsmönnum og flugrekendum á Reykjavíkurflugvelli með því að gefa út framkvæmdaleyfi, sem að öllum líkindum mun verða afturkallað og jafnvel dæmt ólöglegt, því að almannaheill sé stefnt í voða með því að rýra á nokkurn hátt notagildi flugvallarins.  Þá þarf ekki að orðlengja það, að almannaheill er stefnt í voða með því að taka flugvöllinn smátt og smátt út af Aðalskipulagi.

Óheillakrákur núverandi borgarstjórnarmeirihluta stefna hagsmunum Reykjavíkurborgar í óefni. Það gátu kjósendur sjálfir sagt sér, þegar þeir kusu þá, því vinstri mönnum hættir mjög til að láta stjórnast af þröngsýni og sérhagsmunum.  Þeir sjá ekki skóginn fyrir trjánum.  Varizt vinstri slysin.

   

   

 

 

 

  

 

 

Ársfundur og sæstrengur

Það fer nú að verða að bera í bakkafullan lækinn að skrifa meira um brezk-íslenzkan sæstreng, sem virðist verða sífellt óraunhæfari hugmynd við nánari skoðun og miðað við þróun orkumála hérlendis og erlendis.

Til þess liggja aðallega 4 ástæður:

1. Ef miðað er við hagkvæmari strenginn af þeim tveimur, sem hafa verið í umræðunni upp á síðkastið, þ.e. streng til Skotlands með flutningsgetu 1200 MW, er talið (The Economist 17. - 23. janúar 2015), að hann mundi kosta, með endamannvirkjum og nauðsynlegum háspennulínum á Íslandi, um USD 6,0 milljarða. Þarna eru nýjar virkjanir á Íslandi undanskildar, enda yrði fjármögnun sæstrengs og endabúnaðar hans sjálfstætt verkefni óháð virkjanaframkvæmdum.  Téð fjárfestingarupphæð að viðbættum rekstrarkostnaði allra flutningsmannvirkjanna varpast yfir í flutningskostnað raforku um mannvirkin 125 USD/MWh. Markaðsverð raforku á Englandi um þessar mundir er tæplega 70 USD/MWh. Verð, sem brezka ríkið greiðir um þessar mundir fyrir endurnýjanlega orku á uppboðsmarkaði jafngildir 118 USD/MWh-170 USD/MWh eftir tegundum orkulinda. Brezka ríkið greiðir 92,5 GBP/MWh eða um 140 USD/MWh fyrir orku frá nýjasta kjarnorkuveri Bretlands, og þetta er talið vera hámark fáanlegs verðs fyrir endurnýjanlega orku um sæstreng frá Íslandi.  Mismunurinn, P=140-125=15 USD/MWh, er verðið, sem orkuseljandinn á Íslandi fengi í sinn hlut.  Verðið er innan við 40 % af kostnaðarverði slíkrar raforku.
2. Forstjóri Landsvirkjunar, Hörður Arnarson, HA,hefur fegrað myndina um of til að verkefnið líti fýsilegra út.  Hann hefur skrifað um þetta fjölmargar blaðagreinar og sagði t.d. í viðtali við Fréttablaðið - Markaðinn þann 6. maí 2015: "...að gert sé ráð fyrir, að 35 % - 40 % af þeirri orku, sem yrði flutt út um sæstreng væri umframorka, sem yrði annars ekki nýtt; svo kæmi til önnur orka, eins og vindorka eða jarðvarmi.  Að auki þyrfti að koma til orka frá hefðbundnum virkjunum, sem gæti orðið þriðjungur af orkunni.  Það myndi því þurfa að koma til fleiri virkjana, ef sæstrengur yrði lagður."   Ef gert er ráð fyrir, að um sé að ræða 1200 MW mannvirki með 6000 klst/a nýtingartíma, þá verður árleg orkuþörf inn á slíkt mannvirki 7200 GWh. HA ætlar þá að fá Ev=7200 x 0,375 = 2700 GWh/a meira út úr núverandi fallvatnsvirkjunum vegna sæstrengstengingarinnar. Ekki verður betur séð en hér sé fleipur á ferðinni, sem ekki er hægt að láta óátalið.  Það er því ekki kyn, þó að keraldið leki, og áformum um sæstreng sé haldið til streitu fram í rauðan dauðann, en þá því miður á hæpnum forsendum.                                      Höfundur þessa pistils, BJo, hefur rannsakað, hversu mikil ónýtt fallorka hefur verið í miðlunarlónunum undanfarin 19 ár, tímabilið 1996-2014. Þessi gögn eru t.d. finnanleg í Ársskýrslu Landsvirkjunar 2014. Reyndist "ónýtt geta" vera á bilinu - 6 % (skortur árið 1999) til 19 % (árið 1996)og að meðaltali aðeins 7,4 %. Ef bætt er við þetta fallorkunni, sem tapast á yfirfalli síðsumars, þegar lónin eru full, en álagið undir meðalálagi, má í mesta lagi teygja þetta hlutfall upp í 10 % af miðlaðri orku, sem um þessar mundir er um 14000 GWh/a af raforku, svo að svo kölluð "ónýtt geta vatnsorkukerfisins" er að hámarki 1400 GWh/a miðað við miðlunargetu 2014.    Að nýta alla þessa orku er þó ekki útlátalaust, heldur gengur á rekstraröryggið og útheimtir, að hlutfallslega enn stærri hluti vél- og rafbúnaðar sé í rekstri samtímis en talið hefur verið eðlilegt til þessa, þar sem svo nefnd (n-1) regla hefur verið við lýði (stærsta eining kerfisins getur fallið úr rekstri án truflunar hjá notendum). Með þessari auknu nýtingu vatnsaflsvirkjana er teflt á tæpasta vað með rekstraröryggi raforkukerfisins, því að slíkt kemur óhjákvæmilega niður á viðhaldi búnaðar. Þá fylgir því of mikil áhætta að tæma lónin á hverju ári og reiða sig þar með á orku um sæstreng frá Skotlandi, sem getur bilað og verið úr rekstri í allt að hálft ár.                                               Mun raunhæfara er að reikna með, að hægt sé að nýta 7 % meira að jafnaði af miðlunargetunni með tilkomu sæstrengs en nú er gert, og nemur það  þá tæplega 1000 GWh/a.                                      Eins og fram kom að ofan, heldur HA því á lofti, að sæstrengurinn muni gera kleift að ná meiri orku út úr núverandi vatnsmiðlunum með núverandi vél- og rafbúnaði á bilinu 2520 GWh/a - 2880 GWh/a, og er miðgildið 2700 GWh/a.  Þetta er sú vannýtta orka, sem HA kveður vera til ráðstöfunar, en hún virðist vera næstum þrefalt of há, og nemur mismunurinn 1700 GWh/a, sem hann verður þá að framleiða í nýjum virkjunum u.þ.b. ferföldum kostnaði. Í þessu felst fegrun málstaðarins. Í Noregi þarf ekkert að virkja fyrir sæstrengina vegna vél- og rafbúnaðar, sem er aðeins nýttur í mestu kuldum, en á Íslandi þarf að virkja 86 % af orkunni inn á strenginn.                                          Í stað þess, að 35 % - 40 % af orkuþörf inn á sæstrenginn komi frá núverandi vatnsaflavirkjunum með aukinni nýtingu þeirra, sem óhjákvæmilega hefur í för með sér aukna hættu á tímabundnum orkuskorti og þar með minni orkugæðum vegna aukins álags á búnað, fást e.t.v. 14 % (þ.e. 1000 GWh/a, 1000/7200) eða 37 % af því, sem Landsvirkjun lætur sig dreyma um.  Þetta hefur áhrif á virkjanafjárfestingar vegna strengsins og á kostnað raforkunnar, þ.e. lágmarksverð, sem verður að fást Skotlandsmegin fyrir orkuna. Orkuvinnslukostnaður Landsvirkjunar inn á sæstrenginn verður í raun um 25 % meiri fyrir vikið. Hún þarf að virkja 6200 GWh/a fyrir sæstrenginn.  Það er tæplega 50 % aukning á núverandi orkuvinnslu hennar. Hvar ætlar hún að virkja alla þessa orku ?                          Það er kapítuli út af fyrir sig og með öllu óskiljanlegt, að Landsvirkjun skuli gefa það út, að hún hyggist nota jarðgufuvirkjanir og vindrafstöðvar til að framleiða inn á sæstrenginn. Það er aðeins rúmlega 10 % nýtni í jarðgufuvirkjunum við framleiðslu rafmagns og áhöld um, hvort ferlið er sjálfbært, þ.e. hvort endurnýjun á gufuforðanum á virkjuðu háhitasvæði á sér stað án rýrnunar. Sé farið geist í nýtingu jarðhitasvæðis, er líklegt, að dragi niður í því, af því að innstreymi sé minna en útstreymi.  Það er þess vegna sérlega ámælisvert að ætla að selja raforku frá slíkum virkjunum inn á sæstreng, því að enginn markaður er þá fyrir afgangsvarmann á formi hitaveituvatns, sem nemur um 40 % af heildarorkunni, sem upp kemur.       Vitleysan er svo kórónuð með því að nefna vindmyllur í þessu sambandi, en vinnslukostnaður slíkra er vart undir 90 USD/MWh hérlendis og er um 120 USD/MWh (79 GBP/MWh) á Englandi um þessar mundir. Kostnaðarmunurinn er aðallega vegna meints hærri nýtingartíma vindmylla á Íslandi vegna hærri meðalvindhraða. Sæstrengurinn væri einmitt að keppa við enskar vindmyllur og arðsemi orkusölunnar fyrirfram vonlaus, ef vindmyllur eiga að vera eitthvað meira en varaskeifa í þessu dæmi. Af hverju kemur Don Kíkóti upp í hugann við þennan samanburð ?
3. Orkuvinnslukostnaður endurnýjanlegu orkulindanna vinds og sólar hefur meira en helmingazt á undanförnum 5 árum á Vesturlöndum og er enn á hraðri niðurleið.  Verðhnigullinn kom brezkum yfirvöldum þægilega á óvart í vetur, þegar þau óskuðu tilboða um endurnýjanlega orku frá 5 endurnýjanlegum orkugjöfum. Sem dæmi fengu þau orku frá sólarhlöðum á 42 % af því verði, sem þau voru tilbúin að greiða eða á aðeins 75 USD/MWh, og frá vindorkuverum á landi á 83 % af tilkynntu hámarksverði eða á 118 USD/MWh (79 GBP/MWh).  Í þessu útboði keyptu orkuyfirvöldin 2139 MW, þar af 1162 MW frá vindorkuverum úti fyrir ströndinni, sem eru í miklum vexti og þróun, og 748 MW frá vindorkuverum á landi. Með því að taka tilboði í þessu útboði skuldbundu yfirvöld sig til að greiða orkubjóðendunum mismun boðins verðs og markaðsverðs, sem um þessar mundir er talið vera jafngildi 67 USD/MWh (45 GBP/MWh). Bara í þessu eina útboði keyptu yfirvöldin tvöfalt meira afl en í boði verður um 1200 MW Íslandsstreng með 10 % töpum, og vegið umsamið meðalverð frá lægstbjóðendum var 98 GBP/MWh eða um 146 USD/MWh á genginu 1 GBP=1,49 USD, sem gilti á þeim tíma, er upplýsingar um þetta komu fram í marz 2015. Landsvirkjun er með öðrum orðum að keppa við verð um 140 USD/MWh, sem gæti lækkað um 5 % - 10 % á ári. Að lýsa þessu viðskiptaumhverfi sem gulli og grænum skógum fyrir Landsvirkjun lyktar af annkannalegri sölu snákaolíu.                      Flutningskostnaður raforku frá Íslandi er um 125 USD/MWh, svo að í ár fengi Landsvirkjun u.þ.b. P=140-125=15 USD/MWh, sem er innan við 40 % af kostnaðarverði Landsvirkjunar, m.v. að 14 % (1000 GWh/a) orku inn á strenginn komi frá núverandi vatnsaflsvirkjunum á 10 USD/MWh og 86 % (6200 GWh/a) komi frá nýjum virkjunum á jaðarverðinu 43 USD/MWh, sem Landsvirkjun boðar, að sé viðmiðunarverð sitt núna.                                         "Sorry, gamli gráni", viðskiptahugmyndin gengur ekki upp, og hún verður verri með hverju árinu, sem líður, vegna tækniframfara við þróun endurnýjanlegrar orkuvinnslu.
4. Virkjanaþörf Landsvirkjunar vegna 1200 MW sæstrengs er 6200 GWh/a.  Allir núverandi fallvatnsvirkjanakostir hennar, sjá að neðan, nema aðeins um 5770 GWh/a.  Það verður á brattann að sækja fyrir hana að fá þá alla samþykkta, og það væri skynsamlegt af talsmönnum hennar að leggja af blekkingariðju um að fylla skarðið með jarðgufu og vindi.  Málpípur sæstrengsins skulda landsmönnum vitrænar skýringar á því, hvaðan orkan inn á sæstrenginn á að koma. Sú málefnastaða sýnir í hnotskurn, hversu vanreifað málið er, og að það á í raun veru ekkert erindi út fyrir fundarherbergi Landsvirkjunar við Háaleitisbraut.                 Þó að 5770 GWh/a stæðu Landsvirkjun til reiðu, þá er hún búin eða virðist ætla að skuldbinda sig til að selja kísilverunum þremur, United Silicon, Thorsil og Silicor, 2500 GWh/a, sem hún á eftir að virkja fyrir. Hugsanlega ætlar Landsvirkjun að virkja jarðgufu og vind fyrir þau að einhverju leyti, en það er óhagkvæmt, eins og áður var drepið á, og ekki má gleyma árlegri aukningu hjá almenningsveitunum. Eftir standa þá aðeins um 3270 GWh/a fyrir sæstreng, sem þarf hins vegar 6200 GWh/a.  Það vantar u.þ.b. 3000 GWh/a af raforku fyrir sæstrenginn, nema fitjað verði upp á nýjum virkjanakostum á borð við Arnardalsvirkjun í Jökulsá á Fjöllum, sem er hagkvæmur og stór virkjanakostur og mundi leysa vandann, 600 MISK/TWh/a, 4000 TWh/a, með minnst umhverfisáhrif á orkueiningu samkvæmt Rammaáætlun 2.  Orkuskortur hamlar algerlega þessu sæstrengsverkefni Landsvirkjunar.  Það er gjörsamlega fótalaust, svo að ekki sé nú sagt glórulaust. 

Forstjóri Landsvirkjunar sagði í téðu blaðaviðtali, að allt að 40 % orku inn á sæstrenginn gæti komið frá núverandi virkjunum. Hann ætlar sem sagt að toga sig upp á hárinu í anda Munchausens. Þetta háa hlutfall nær engri átt, ef litið er til sögunnar, því að hún gefur til kynna, að vatnsmiðlanir séu að jafnaði vel nýttar eða um 93 % af fullri getu, svo að þetta hlutfall hans er tæplega þrefalt raunhæft gildi, sem er 14 %, en með 40 % geta menn með ábyrgðarlausum hætti reiknað sig niður á lægra kostnaðarverð raforku inn á strenginn og minni virkjunarþörf.  Vel að merkja er engin virkjunarþörf fyrir sæstrengi í Noregi, því að þar er uppsett afl 70 % meira en meðalálag í landinu og miðlunargeta að auki ríkuleg.  Það er þess vegna kjánalegt að vísa til Noregs sem fyrirmyndar fyrir Ísland varðandi aflsæstrengi til útlanda. Raforkukerfi landanna tveggja eru ósambærileg m.t.t. til hagkvæmni þess að tengja þau öðrum kerfum um aflsæstreng. Það er kominn tími til, að áhugamenn um slík verkefni hugleiði betur grundvöll viðskiptahugmyndarinnar.

Síðan má lesa út úr viðtalinu, að forstjórinn ætli að láta jarðgufuvirkjanir og vindrafstöðvar framleiða 30 % orkunnar inn á strenginn eða 2200 GWh/a.  Við þennan lestur detta blekbónda allar dauðar lýs úr höfði. Með jarðgufu eru nú framleiddar um 5300 GWh/a á Íslandi.  Ef jarðgufan á t.d. að framleiða 1500 GWh/a inn á strenginn, þá er um að ræða 28 % aukningu á vinnslu, sem áhöld eru um, að sé sjálfbær, ef farið er of geist í sakirnar, eins og nauðsyn krefur fyrir stórnotanda á borð við enska raforkukerfið.  Þá eru umhverfismál jarðgufuvirkjana enn ekki að fullu leyst. Frá umhverfisverndarsjónarmiði er ábyrgðarleysi að ætla að framleiða raforku með jarðgufu inn á sæstreng og hæpið, að niðurgreiðslur fáist frá brezka ríkinu á sjálfbærri orkuvinnslu með því móti.

Setjum svo, að 700 GWh/a eigi að koma frá vindorku.  Þetta jafngildir uppsettu afli um 200 MW, sem gæti komið frá 70 vindmyllum, því að framleiðendur munu ekki treysta sér til að selja stærri vindmyllur en 3,0 MW til Íslands vegna vindafarsins hér.  Þessum vindmyllum mætti koma fyrir á Hafinu á milli Búrfells og Sultartanga, en það er fjárhagslega fráleit hugmynd að láta vindmyllur á Íslandi keppa við vindmyllur á Englandi um sölu inn á Englandsmarkað. Í orðræðunni ganga menn býsna langt í óraunhæfum fullyrðingum í því skyni að fylla upp í gapið, sem blasir við fyrir orkuöflunina.  Skáldskapur hreppur þó skammt í þessum efnum á opinberum vettvangi.  

Þá segir forstjórinn í tilvitnuðu viðtali, að um þriðjungur orkunnar inn á sæstrenginn þurfi að koma frá "hefðbundnum" virkjunum.  Með útilokunaraðferðinni má gefa sér, að hann eigi þarna við nýjar vatnsaflsvirkjanir með orkuvinnslugetuna 4000 GWh/a, sem er þá 56 % af heild, en ekki 33 % vegna ofmats hans á ónýttri orku virkjana í rekstri. Samkvæmt Ársskýrslu Landsvirkjunar 2014 eru virkjunarkostir hennar á vatnsafli 12 talsins, og alls er vinnslugeta þeirra 5772 GWh/a.  Þannig þarf sæstrengssamningur 69 % af öllum vatnsaflvirkjunarkostum Landsvirkjunar hið minnsta, ef hún skyldi virkja jarðgufu og vind með, og eftir verða þá aðeins 1770 GWh/a eða um 250 MW, væntanlega dýrasti hlutinn, eftir handa íslenzkum iðnaði og öðrum.  Væntanlega frýs fyrr í helvíti en þetta verði leyft. 

Þessir 12 virkjanakostir vatnsorku, sem kynntir eru til sögunnar að hálfu Landsvirkjunar, hafa ekki allir hlotið blessun "Verkefnisstjórnar Rammaáætlunar 3" sem slíkir.  Hlutverk þess fyrirbrigðis í stjórnkerfinu á einvörðungu að vera að leggja frummat á hagkvæmni og verndunargildi og raða virkjunarkostum upp eftir hagkvæmni og umhverfisraski.  Síðan tekur við langt og strangt  ferli umhverfismats, forhönnunar og kostnaðarmats og landskipulags áður en ákveðið er að virkja og verkhanna. 

Upphlaup stjórnarandstöðu á Alþingi yfir því, að meirihlutinn í Atvinnuveganefnd þingsins óskaði eftir að draga fleiri virkjanakosti fram í dagsljósið en afturhaldsstjórn Samfylkingar og Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs kaus að hafa á boðstólum til frekari rannsókna er afar þröngsýn og ólýðræðisleg.  Meðferð fyrri ríkisstjórnar á tillögum verkefnisstjórnar 2. áfanga "Rammaáætlunar" var til skammar og einkenndist af pólitískum hrossakaupum í stað þess að fylgja ráðum sérfræðinganna og leyfa frekari rannsóknir á fleiri valkostum.  Rannsóknir á þessu sviði hljóta alltaf að vera til bóta, og því fleiri kostir, þeim mun betra.

Nú stefnir í orkuskort á landinu vegna þess, að Búðarhálsvirkjun er eina nýja virkjunin undanfarin 5 ár hjá Landsvirkjun, sem tekin hefur verið í gagnið.  Megnið af orkunni þaðan var seld til Rio Tinto Alcan í Straumsvík, og virkjuð jarðhitasvæði, t.d. á Hellisheiði, hafa gefið eftir (skortur á viðhaldsholum).  Um þessa tilbúnu alvarlegu skortstöðu talar Hörður Arnarson um í tilvitnuðu viðtali á eftirfarandi hátt:

"Við erum að sjá mun meiri eftirspurn en við höfum séð áður.  Það er að gerast í fyrsta skipti núna, að eftirspurnin er meiri en framboðið.  Og það er komið til að vera að okkar mati."

Þetta er skrýtin staða, og hér virðist Landsvirkjun leika sér að eldinum í von um að fá hærra orkuverð með skortstöðu, sem hún er ekki saklaus af að hafa skapað sjálf, þó að Alþingi verði að gefa virkjanaleyfi og viðkomandi sveitarfélag síðan framkvæmdaleyfi. Landsvirkjun virkjar nú við Þeistareyki, 2x45 MW jarðvarmavirkjun, eftir orkusölusamning við kísilmálmframleiðandann PCC, en það er brýnt, að hún fari að virkja vegna sólarkísilframleiðandans Silicor, United Silicon og Thorsil auk gagnavera, því að þessar 3 tilgreindu verksmiðjur munu þurfa meira en 2500 GWh/a.

Til samanburðar var heildarorkuvinnsla Landsvirkjunar árið 2014 12807 GWh, svo að um er að ræða fyrirsjáanlega aukna orkuvinnsluþörf fyrirtækisins um a.m.k. 20 %, sem ekki er enn séð, hvernig Landsvirkjun ætlar að mæta.                    Á næstunni hljóta þá einhverjir af eftirtöldum virkjanakostum Landsvirkjunar á vatnsorku að koma til framkvæmda:

• Virkjun          Áætluð orkuvinnslugeta í GWh/a
• Bjallavirkjun í Tungnaá       (h7, u?)    340
• Blönduveita/Blanda            (h?,u5)     194
• Holtavirkjun/Neðri Þjórsá)    (h4,u7)     415
• Hólmsárvirkjun                (vantar)    480
• Hvammsvirkjun/Neðri Þjórsá    (h3,u2)     665
• Norðlingaölduveita            (vantar)    605
• Skatastaðavirkjun B Skagafirði(h6,u8)    1090
• Skrokkölduvirkjun/Kaldakvísl  (h?,u6)     345
• Stóra Laxá                    (vantar)    180
• Stækkun Búrfells              (vantar)    208
• Tungnaárlón                   (vantar)    270
• Urriðafossvirkjun/Neðri Þjórsá(h1,u4)     980
• Alls vatnsaflsvirkjunarkostir LV: 5772 GWh/a

Skýringar:

Verkefnisstjórn 2. áfanga Rammaáætlunar raðaði virkjunarkostum niður eftir hagkvæmni, þ.e. orkustofnkostnaði í MISK/TWh/a, og vísa hn í svigum til þeirrar röðunar.  Urriðafossvirkjun reyndist þar fjárhagslega langhagkvæmust,h1, með kostnaðinn 400 MISK/TWh/a, en af metnum kostum hér að ofan er Bjallavirkjun fjárhagslega óhagkvæmust, h7, með orkustofnkostnað 1350 ISK/TWh/a.  Þess má geta, að Búðarhálsvirkjun, sem er yngst virkjana Landsvirkjunar í rekstri, var enn óhagkvæmari samkvæmt sama mati, sem hljóðaði upp á 1450 MISK/TWh/a.

Verkefnisstjórn 2. áfanga Rammaáætlunar raðaði virkjunarkostum einnig eftir umhverfisáhrifum á orkueiningu, un, þar sem lægsta talan merkir minnst umhverfisáhrif á virkjaða orkueiningu.  Þar kom Arnardalsvirkjun í Jökulsá á Fjöllum bezt út, u1, með 3,08 U/TWh/a, og Búðarhálsvirkjun lenti sem u3 með 3,76 U/TWh/a.

Þar sem vantar mat, hefur verkefnisstjórn 2. áfanga ekki metið virkjunarkostinn.

Landsvirkjun þarf að virkja a.m.k. 2500 GWh/a fram til 2020 fyrir þá samninga, sem hafa verið gerðir eða eru í augsýn. Það gæti hún t.d. gert með því að velja þegar virkjuð rennslissvæði, þ.e. Þjórsá/Tungnaá án Urriðadoss ásamt Blöndu og fengið út úr því 2700 GWh/a, þannig að 200 GWh/a séu fyrir aukningu almennrar notkunar, sem er þó knappt.      

Tíminn er knappur til að hefja nýjar virkjanaframkvæmdir, ef Landsvirkjun ætlar ekki að glata viðskiptatækifærum vegna sofandaháttar eða annars verra. Það stefnir í stórfelldan orkuskort, og sú er skýringin á því, að Atvinnuveganefnd Alþingis hefur tekið frumkvæði um fjölgun virkjunarkosta verkefnisstjórnar 3. áfanga Rammaáætlunar.  Afturhaldið á þingi hefur tekið það óstinnt upp, hagar sér þess vegna eins og kjánar í hringavitleysu um fundarsköp eða fundarstjórn forseta og kemur þar með fram af blygðunarlausu ábyrgðarleysi gagnvart þeim orkuskorti, sem allt stefnir í núna og mun verða almenningi sársaukafullur og hagkerfinu og þar með kjörum almennings dýrkeypt. 

Sannar núverandi stjórnarandstaða enn og aftur, að hún hikar ekki við að fórna hagsmunum almennings fyrir stjórnmálalega refskák sína.  Þegar harðna mun á dalnum, verður hún þó heimaskítsmát, því að þingmenn stjórnarandstöðunnar eru engir bógar til að standa undir tjóni, sem rekja má til andstöðu þeirra við meiri orkuöflun.  

 

 

 

 

Fyrirferðarmikil ferðaþjónusta

Bent hefur verið á, að ferðaþjónustan virðist fremur gera út á magn en gæði.  Þá hefur einnig komið fram, að tekjur ríkisins af virðisaukaskatti af þessari starfsemi eru sáralitlar, þó að það standi vonandi til bóta, enda greinin ekki lengur í reifum.  

Til öflunar gjaldeyristekna af ferðamönnum þarf miklar fjárfestingar í erlendum búnaði, flugvélum, bílum o.fl., og mikill gjaldeyrir fer í rekstur greinarinnar, t.d. í eldsneyti á farartæki.  Þegar forysta ferðaþjónustugeirans hælist um vegna mestu gjaldeyristeknanna, mætti hafa þetta í huga og jafnframt, að fjölbreytni starfanna er fremur lítil,og meðallaunin í greininni eru fremur lág t.d. m.v. stóriðjuna, þegar frá eru talin störf við fjárfestingarverkefni ferðaþjónustunnar. Ferðaþjónustan hefur fengið að kenna á verkföllum í vor.  Verði Ísland þekkt í ferðamannageiranum erlendis sem verkfallaland, þá getur ferðamannastraumurinn til Íslands snarminnkað, því að hver vill verða strandaglópur í ókunnu landi og fá ekki lágmarksþjónustu ? 

Út yfir þjófabálk tekur þó, þegar forysta Samtaka ferðaþjónustunnar setur sig á háan hest gagnvart öðrum greinum athafnalífsins í krafti stærðar sinnar og vill setja orkugeiranum stólinn fyrir dyrnar um þróun hans og þar með mikilvægustu innviða landsins fyrir allt athafnalíf í landinu.     

Þetta hefur komið fram opinberlega í máli Gríms Sæmundsens, læknis, formanns Samtaka ferðaþjónustunnar, er hann tjáði sig um áform Landsnets um lagningu háspennulínu yfir Sprengisand. Var á honum að skilja, að vegna umfangs ferðaþjónustunnar væri Landsneti ekki stætt á því að halda sig við áform um téða Sprengisandslínu. Þetta er digurbarkalega mælt og firn mikil, enda er téð háspennulína nauðsynleg framkvæmd fyrir allt athafnalíf Norðurlands og til að bezta rekstur virkjana og miðlunarlóna og til að lágmarka orkutöp rafmagnsflutningskerfisins. Línan er samfélagsleg nauðsyn og engan veginn einvörðungu farvegur orku til málmiðnaðarins.

Það hefur komið fram hjá Landsneti, að samfélagslegur kostnaður af völdum vanþróaðs flutningskerfis geti numið allt að 10 milljörðum kr á ári.  Þegar tekið er tillit til glataðra atvinnutækifæra og gjaldeyrissparnaður vegna fjárfestinga, sem ýmist eru vannýttar eða hefur ekki verið unnt að ráðast í vegna skorts á rafmagni eða vegna ófullnægjandi afhendingargæða, þá er þessi tala líklega sízt of há og fer hækkandi með hverju árinu. 

Téður Grímur hafði á orði, að finna þyrfti út, hvað lína af þessu tagi hefði í för með sér sem kostnað eða tapaðar tekjur.  Ætti þó að standa SAF næst að hafa forgöngu um slíka rannsókn.  Hver eru þessi töp ?    Þau eru fólgin í fækkun ferðamanna til landsins vegna Sprengisandslínu.  Hér skal gera því skóna, að sárafáir ferðamenn af þeim allt að 1,3 milljónum, sem væntanlegir eru árið 2015, ef verkföll setja ekki strik í reikninginn, mundu hafa hætt við, þó að þeim hefði verið gerð grein fyrir því, þegar þeir pöntuðu ferðina, að 400 kV lína hefði verið lögð frá Suðurlandi til Norðurlands um Sprengisand til að anna raforkuþörf á Norðurhluta landsins, nýta virkjanir og miðlunargetu vatnsbúskapar og til að draga úr afltöpum. Flestir skilja strax, að hér er um nauðsynlega styrkingu innviða landsins að ræða, og slíkt þykir fæstum útlendinga nokkurt tiltökumál, þó að ofstækismenn og aðgerðasinnar séu auðvitað einnig í þeirri hjörð, enda eru þeir iðulega mataðir með ranghugmyndum og ýkjum um meint "umhverfisslys".

Þegar litið er til þess litla brots af "ósnortnum víðernum", sem þessi háspennulína með mótvægisaðgerðum breytir einhverju um, og þess, að langflestir ferðamenn eru alvanir enn stórskornari og þéttriðnari háspennulínum í fögru landslagi en hér ræðir um, þá er óþarfi að ætla, að meira en 0,5 % erlendra ferðamanna hingað mundu setja þetta mannvirki fyrir sig, þegar þeir taka ákvörðun um ferð til Íslands eða ákveða dvalarlengd.  Línan er óhjákvæmileg, nema menn vilji fara enn dýrari leið um fagrar sveitir Íslands, þar sem hún yrði mjög áberandi öllum, er um landið færu.  Þvert á móti veitir Sprengisandslína kost á að færa 132 kV Byggðalínuna í jörðu á völdum stöðum, þar sem hvort eð er er komið að stórviðhaldi á henni.  Sú vegalengd í sveitum landsins, þar sem Byggðalínan færi í jörðu, gæti numið a.m.k. tvöfaldri áætlaðri lengd Sprengisandslínu, og það er liður í sátt um þessi mál að stytta heildarlengd loftlína á landinu, svo að um muni.

Framlegðin, sem ferðaþjónustan mundi tapa við að missa 0,5 % af fjölda erlendra ferðamanna, þ.e. um 6500 ferðamenn, er innan við 1,0 milljarður króna, svo að það munar heilli stærðargráðu á fjárhagslegum ávinningi Sprengisandslínu og fjárhagslegu tapi af henni m.v. glataða ferðamenn.  Það er engum blöðum um það að fletta, hvorum megin hryggjar þessi lína á að lenda, auðvitað með þeim mótvægisaðgerðum, sem eru tæknilega og fjárhagslega viðráðanlegar. 

Svo kallaðir línuvegir, sem eru slóðar, lagðir fyrir aðdrætti loftlína á byggingarstigi, hafa verið mikið notaðir af ferðamönnum og greitt götu margra á misjafnlega vel útbúnum fararskjótum.  Í þessu tilviki sýnist einboðið, að Landsnet og Vegagerðin sameinist um gerð upphækkaðs vegar með varanlegu slitlagi, sem þjóna mundi framkvæmdar- og rekstraraðilum Sprengisandslínu, ferðaþjónustuaðilum og öllum ferðamönnum gegn veggjaldi, sem losna mundu undan óeðlilegum viðgerðarkostnaði, auknum eldsneytiskostnaði og miklum óþægindum af völdum vegleysu og heilsuspillandi ryks frá umferðinni.  Góður vegur þarna mundi auðvitað létta á hringveginum og veitir ekki af.  Út frá þessum vegi yrðu lagðir boðlegir slóðar að áhugaverðum stöðum og eftirlit hert með utanvegaakstri, sem ber að taka hart á sem glæpi gegn viðkvæmri náttúru á hálendinu.  Veggjald gæti staðið undir öflugri náttúruvernd á Sprengisandi, sem er ekki fyrir hendi nú. Staðsetning vegar og háspennulínu yrði samræmd, svo að línan yrði aðeins í augsýn á tiltölulega stuttum kafla.  Er kominn tími til að kveðja fortíðarþrá um vegleysu í rykmekki á Sprengisandi í nafni "ósnortinna víðerna". 

Þann 19. marz 2015 reit Þórhallur Arason, fyrrverandi iðnrekandi og framkvæmdastjóri, grein í Morgunblaðið undir fyrirsögninni:

"Raflínustrengur til Norðurlands".

Þar gerði hann að umræðuefni ofstæki, sem honum þótti gæta í umræðuþættinum "Hringborðið" í Sjónvarpi RÚV í garð háspennulínu "um hálendi landsins til Norðurlands, en skortur er þar á rafmagni til eflingar ýmiss konar atvinnuuppbyggingar sem og til almennra nota". 

Síðan lýsir Þórhallur upplifun sinni á téðum umræðuþætti, sem sýnir, hvers konar vanstilling, sem stundum jaðrar við móðursýki, er á ferðinni, þegar framkvæmdir á hálendi Íslands ber á góma. Eru þar margir sjóraftar á sjó dregnir.

"Þá tók nú fyrst steininn úr, þegar einn þátttakenda, Styrmir Gunnarsson, hrópaði hátt og endurtók hrópið tvisvar sinnum, að lagning rafstrengs yfir hálendið kæmi aldrei til greina, og hver voru nú rökin ? Jú, að hálendið væri slík náttúruperla að verðmæti, að slíkt jafnaðist á við verðmæti allra fiskimiðanna kringum landið.  Mér sortnaði fyrir augum og spurði sjálfan mig, hvers konar vitleysu maðurinn væri eiginlega að halda fram.  Allir vita, að hálendi Íslands er gróðurlaus auðn, uppblásnir melar, sandflákar og sandfok, möl, stórgrýti, leirflákar og rofabörð.  Ekki nóg með það, því að samkvæmt mælingum innlendra sem erlendra náttúrufræðinga þá er hálendi Íslands hvorki meira né minna en "stærsta eyðimörk Evrópu".  Hvílík fásinna."

Það er erfitt að hrekja þessa efnislegu lýsingu Þórhalls á því, sem fyrir augu ber á hálendinu, en upplifun ferðamannsins er annað mál og sömuleiðis tilfinningar margra hérlandsmanna til hálendisvíðernanna og stærstu eyðimerkur Evrópu, sem eru virðingarverðar.  Lítt snortin víðerni vekja hrifningu og góða tilfinningu á meðal þéttbýlisbúa, sem á annað borð bera einhverjar taugar til náttúrunnar. 

Hálendið, þótt hrjóstrugt sé, og í mörgum tilvikum þess vegna, hefur af þessum sökum mikið varðveizlugildi.  Þar með er ekki sagt, að bráðnauðsynlegar og arðsamar framkvæmdir megi ekki eiga sér þar stað, enda eru fjarlægðirnar svo miklar þarna, að breytt ásýnd af völdum afmarkaðra framkvæmda hefur sáralítið vægi í heildar upplifun flestra ferðamanna, enda eru þeir ekki fordómafullir í garð nauðsynlegra framkvæmda, þar sem beztu tækni er beitt til að takmarka umhverfisrask að teknu tilliti til arðsemi framkvæmdarinnar. Sjálfsagt er, að fram fari umhverfismat vegna þessarar framkvæmdar til þess m.a. að finna út, hvar er mest þörf á öflugum mótvægisaðgerðum á borð við jarðstreng, en það skal taka fram, að tæknilega er það ekki ekki valkostur að reka riðstraumsjarðstreng yfir (undir) allan Sprengisand.

Missir fiskimiðanna í kringum landið væri algerlega ósambærilegt tjón fyrir þjóðina við missi ósnortinna víðerna á svæði einnar háspennulínu og vegar, og skal taka undir með Þórhalli Arasyni, að þessi samanburður er fjarstæðukenndur.  Fjárhagslegt gildi hálendisins er hátt, en gildisrýrnun við slíkar framkvæmdir eru "överreklamerat", eins og Svíinn segir, þ.e. hún er blásin út úr öllu hófi í einhvers konar tilfinningalegri vímu. Takmarkaðar framkvæmdir á hálendinu og ferðamennska um það bæði getur og verða að fara saman, heildinni til hagsbóta. 

Að lokum fylgir hér niðurlag tilvitnaðrar greinar Þórhalls Arasonar:

"Undarlegt þótti mér, að stjórnandi þáttarins skyldi ekki spyrja þátttakendur einn af öðrum, hvað ætti að gera, ef rafmagn fengist ekki flutt um hálendið til Norðurlands, þ.e.a.s. hvort setja ætti þá upp dísilrafstöðvar í sveitum og bæjum fyrir norðan eða þá, að byggt yrði kjarnorkuver til þess að vernda hálendið, náttúruperluna."

Höggva mætti á hnútinn með þjóðaratkvæðagreiðslu um þetta málefni, enda er mikið hagsmunamál á ferðinni. Þar ætti að leggja spilin á borðið með eftirfarandi tveimur valkostum, þar sem kjósandinn yrði beðinn um að merkja við þann kostinn, sem hann kýs fremur:

__A) 400 kV háspennulína og jarðstrengur á viðkvæmasta stað yfir Sprengisand ásamt niðurtekt 132 kV Byggðalínu og strenglagningu hennar á a.m.k á köflum, sem alls nema a.m.k. lengd nýju loftlínunnar.

__B) Tvöföldun Byggðalínu eða bygging nýrrar 220 kV línu frá Vatnshömrum í Borgarfirði um Norðurland til Hryggstekks í Skriðdal.  

   

 

  

       

    

Makríllinn er mögnuð skepna

Makríllinn er örlagavaldur fyrir Íslendinga, þótt ótrúlegt sé.  Þess er t.d. skemmst að minnast, að fyrrverandi utanríkisráðherra, betur þekktur sem olíumálaráðherra Íslands, bar við deilum um veiðar Íslendinga á makrílnum, þegar hann var inntur eftir skýringum á því, að Evrópusambandið-ESB stöðvaði aðildarviðræður við Ísland með sínum hætti í marz 2011 vegna þess, að það vildi ekkert af inngönguskilyrðum Alþingis vita, enda samrýmdust þau engan veginn sáttmála ESB um landbúnaðar- og sjávarútvegsmál.  Þarna var makríllinn gerður að blóraböggli af utanríkisráðherra, sem hafði orðið fyrir óskaplegum vonbrigðum með væntanlega kórónu lífsverks síns, inngöngu Íslands í ESB, sem var sokkin í sæ, og önduðu margir léttar.

Sumir hafa jafnvel þakkað makrílnum fyrir tiltölulega hraða viðreisn íslenzka hagkerfisins eftir fall fjármálakerfisins í október 2008.  Árlegar tekjur af makrílnum hafa yfirleitt verið á bilinu ISK 20 - 30 milljarðar síðan 2009.  Þetta hefur sannarlega verið góð búbót, en þó numið aðeins um 3 % af útflutningstekjum landsins, svo að ekki hefur hann skipt sköpum, blessaður, og dýr er hann á fóðrum, því að þessi gestur í íslenzkri lögsögu er talinn éta um 3 milljónir tonna þar árlega.

Makríllinn er skólabókardæmi um nýtingu okkar Íslendinga sem fullvalda strandþjóðar (strandaðrar þjóðar ?) á flökkustofnum í samanburði við, hvernig þeirri nýtingu yrði að öllum líkindum háttað, ef landið gengi í ESB.  Við höfum verið að nýta um 150 kt/a af makríl, en ESB hefur aðeins viljað úthluta okkur um 15 % af því, sem þýðir þá árlegt tekjutap um ISK 20 milljarða á ári.  Deilur eru um kolmunnann við ESB og Færeyinga, þar sem eldri samningur hljóðaði upp á um 17 % hlutdeild Íslands af leyfilegum kolmunnaafla.  Nú vilja ESB og Færeyingar minnka þessa hlutdeild um 2/3, en við höldum okkar striki í krafti fullvalda strandríkis.  Það er svo verkefni fyrir íslenzka utanríkisráðuneytið að mynda hagsmunabandalag Færeyja, Grænlands og Íslands, svo að ESB takist ekki oftar að reka fleyg á milli þessara ríkja við auðlindanýtingu.  

Nú hefur Umboðsmaður Alþingis - UmbAl úrskurðað, að óheimilt sé fyrir stjórnvöld að halda áfram makrílveiðum á þeirri braut, sem fyrrverandi ríkisstjórn markaði, t.d. úthlutun til eins árs, heldur hafi henni borið samkvæmt lögum um stjórnun fiskveiða að kvótasetja makrílinn þegar árið 2011.  Beinast lá þá við fyrir sjávarútvegsráðherra, að hann gæfi út reglugerð á grundvelli gildandi fiskveiðistjórnunarlaga um aflahlutdeild fiskiskipa á grundvelli aflareynslu 2012-2014.  Sú aflahlutdeild er viðurkennt ígildi eignarréttar viðkomandi útgerðar á þeirri aflahlutdeild samkvæmt uppkveðnum dómum, sem er þá veðsetjanleg og framseljanleg, enda er nýtingarréttur eitt form eignarréttar. Þetta er grundvöllur kerfis, sem hefur leitt til gríðarlegrar framleiðniaukningar og mjög bættrar umgengni við auðlindina, þar sem ósjálfbær nýting á viðkvæmri auðlind var stöðvuð.

Enn er þetta fyrirkomulag að þvælast fyrir þeim, sem misskilja hugtakið þjóðareign á sjávarauðlindinni. Ágreiningurinn um stjórnkerfi fiskveiða er reistur annars vegar á grundvallarmisskilningi og hins vegar á vanþekkingu eða vanmati á forsendum verðmætasköpunar fyrirtækja. 

Það er  grundvallarmisskilningur eða vísvitandi rangtúlkun á lagabókstafnum, að einhver eigi óveiddan fisk í sjó, hvort sem er innan efnahagslögsögu Íslands eða utan.  Það á enginn fiskinn í sjónum, hvorki ríkið, útgerðir né íbúar landsins hver um sig sína hlutdeild.  Fiskimiðin eru almenningur, þar sem setja hefur orðið ítölu til að verja stofnana gegn ofveiði.  Það var fyrst gert árið 1983 eftir ítarleg fundahöld, m.a. ráðherra, Hafrannsóknarstofnunar, útgerðarmanna og sjómanna. Þar voru hugsanleg fiskveiðistjórnkerfi til umræðu, og niðurstaðan varð sú, sem Alþingi síðan samþykkti, að innleiða aflahlutdeildarkerfi á grundvelli aflareynslu síðustu þriggja ára á undan.  Á grundvelli rannsókna sinna skyldi Hafrannsóknarstofnun gera tillögu til sjávarútvegsráðherra um leyfilega heildarveiði hverrar tegundar og aðrar verndunaraðgerðir á formi lokunar svæða og vals á veiðarfærum.  Aflahlutdeildin er ótímabundin og myndar eign hjá útgerðunum, sem er andlag veðsetningarheimildar. Úthlutuð aflahlutdeild er ekki gjöf frá ríkinu, enda getur ríkið ekki gefið, það sem það á ekki. Aflahlutdeild er ítala heildaraflamarks, sem sett er á grundvelli vísindalegrar ráðgjafar. Þar sem ríkið ræður engum eignarheimildum á óveiddum fiski í sjó, hefur það engan lagalegan stuðning til að takmarka þessa úthlutun í tíma með einhvers konar innköllun aflahlutdeilda.

Eðli máls samkvæmt er þetta "lokað" kerfi, enda var hlutverk þess auk verndunarsjónarmiða að snúa viðvarandi rekstrarhalla útgerðarinnar við með fækkun útgerðarmanna, sjómanna og fiskiskipa.  Allt hefur þetta gengið eftir, og 1990 var frjálst framsal aflahlutdeilda heimilað með lögum frá Alþingi, og núverandi "kvótahafar" hafa langflestir eignazt sinn kvóta með kaupum.  Markaðshagkerfið hefur hér virkað prýðilega til að hámarka afrakstur takmarkaðrar auðlindar. Þjóðin öll hefur notið fjárhagslegs ábata mikillar tæknivæðingar og framfara á öllum sviðum sjávarútvegsins, t.d. um sinn ríkissjóð.

Af þessu leiðir, að engum var færð eign annarra á silfurfati, eins og ófyrirleitnir lýðskrumarar þó þrástagast á, annaðhvort vegna vanþekkingar á sögunni og lagaumhverfinu eða af óbilgirni.  Í sumum tilvikum er um að ræða blöndu af þessu tvennu, þar sem viðkomandi hefur króað sjálfan sig af í sjúklegum heimi samsæriskenninga í stað þess að skoða staðreyndir og fagna góðum árangri.   

Þá að hinu umdeilda makrílfrumvarpi.  Helgi Áss Grétarsson, dósent við Lagadeild Háskóla Íslands, skrifaði grein í Fréttablaðið fimmtudaginn 7. maí 2015 undir fyrirsögninni:

"Eignarréttarfyrirvarinn og makrílfrumvarpið"

"Sá munur er þó á fyrirliggjandi frumvarpi og meginreglum "kvótakerfisins", að aflahlutdeildir í makríl eiga að vera tímabundnar, en að mínu mati er auðsýnt, að réttindi, sem eru ótímabundin samkvæmt lögum, veiti betri tryggingu en réttindi, sem búið er að binda fastmælum um, að hægt sé að fella niður með 6 ára umþóttunartíma.  Með öðrum orðum; samkvæmt fyrirliggjandi lagafrumvarpi á að búa til sérstakar aflahlutdeildir í makríl, sem hafa lakari eiginleika en aflahlutdeildir í öðrum tegundum nytjastofna." 

Á grundvelli þess, sem Helgi Áss ritar um "lakari eiginleika" aflahlutdeilda í makríl, skal hér draga í efa, að slík mismunun á atvinnufrelsi útgerðarmanna eftir því, hvaða tegund þeir fiska, stórra sem smárra, standist lög og Stjórnarskrá.  Þar sem ríkið fer alls ekki með eignarhald á makrílstofninum, þó að ríkið eigi samkvæmt lögum að hlutdeildarsetja aflaheimildir í makríl, eins og öðrum stofnum, til að gegna lögbundnu hlutverki sínu við stjórnun á nýtingu takmarkaðrar auðlindar, þá skal hér draga í efa heimild ríkisins til afturköllunar á hluta eða allri úthlutaðri aflahlutdeild, enda sé hún hvorki reist á milliríkjasamkomulagi né fiskverndarsjónarmiðum. 

Lagalega séð virðist þetta frumvarp vera óttalegur hortittur. Á grundvelli laga nr 151/1996, 5. gr., um fiskveiðar utan lögsögu Íslands og úthlutun aflahlutdeilda í deilistofnum, er eðlilegast fyrir sjávarútvegsráðherra að gefa út reglugerð um ótímabundnar aflahlutdeildir í makríl á grundvelli gildandi fiskveiðistjórnunarlaga í stað þess að flækja lagasafnið um stjórnun fiskveiða Íslendinga með hortitti, sem hætt er við, að endi fyrir dómstólum. Verður ekki séð, að þá skipti máli, hvort samkomulag hefur náðst við önnur ríki um nýtingu þessa deilistofns.

Maður er nefndur Jón Steinsson og kallar sig hagfræðing, en hann hefur nýlega tjáð sig með óábyrgari hætti um stjórnun makrílveiða en hægt er að búast við af hagfræðingi.  Jón, þessi, er þekktur, svo að ekki sé hann sagður alræmdur, af órökstuddum fullyrðingum og sleggjudómum um hin ýmsu málefni, sem á döfinni eru, og hefur mælt með þeirri geggjuðu hugmynd, út frá rekstrarlegum hagsmunum fyrirtækja, að bjóða upp allar aflaheimildir einu sinni á ári og telur að margfalda megi beinar tekjur ríkisins af makrílnum með þeim hætti.  Þessi leið er algerlega ófær, enda er hún hvergi stunduð sem aðalfiskveiðistjórnunarregla, og sýnt hefur verið fram á af góðum hagfræðingum, að þetta fyrirkomulag gengur af fyrirtækjum dauðum á 1-10 árum, háð styrk þeirra.

Vörpum nú ljósi á, hversu fjarstæðukennd þessi hugmynd er með einfaldri og persónugerðri hliðstæðu: Vinnuveitandi Ægis tilkynnir honum, að framvegis verði lækkuð við hann launin um 20 % á ári (væri 100 % í tilviki Jóns Steinssonar), en hann geti endurheimt þetta brottfall launa með því að gangast undir próf og standast það. Sá böggull fylgi þó skammrifi, að standist hann prófið verði hann að greiða prófgjald, sem nemi a.m.k. fernum mánaðarlaunum hans. Fjárhagslegar afleiðingar þessa fyrir Ægi yrðu hrikalegar, því að lánshæfismat hans og fjölskyldu hans mundi lækka strax, og hann gæti ekki gert neinar fjárhagsáætlanir af viti, þar sem hann gæti staðið uppi með 50 % laun að ári liðnu og orðið kauplaus að 5 árum liðnum, ef hann stæðist aldrei prófið. Þetta er óviðunandi aðstaða fyrir Ægi, enda mun hann dragast fljótt aftur úr félögum sínum í lífskjörum, nema skipta um starfsvettvang.

Þessi meðferð á Ægi stenzt hvorki lög né Stjórnarskrá, og hið sama má yfirfæra á útgerðirnar, ef þær yrðu sviptar hluta af aflahlutdeildum sínum á hverju ári, þá yrðu þær með þessu fyrir hrikalegri mismunun og eignaupptöku, sem ríkið hefur enga heimild til, af því að það á ekki óveiddan fisk í sjó og getur þess vegna ómögulega svipt útgerðir aflahlutdeildum til að fá þær öðrum.

Téður Jón hefur slegið því fram, að ríkið sé hlunnfarið um ISK 40-60 milljarða árlega, þar sem ekki hafi verið gengið nægilega hart fram í skattlagningu íslenzks sjávarútvegs.  Hér skal fullyrða, að uppboðsleið Jóns á aflahlutdeildum mundi á fáeinum árum ganga af mjólkurkúnni dauðri, svo að ráðgjöf Jóns Steinssonar er óboðleg og mundi verða stórskaðleg hagsmunum þjóðarinnar, ef farið yrði eftir henni.

Samanlagður hagnaður útgerðarinnar árið 2013, frá smábátum til stærstu fjölveiðiskipa, nam um ISK 28 milljörðum.  Samanlagður hagnaður fiskvinnslunnar nam á sama ári rúmlega ISK 30 milljörðum.  Alls eru þetta tæplega ISK 60 milljarðar, svo að Jón Steinsson virðist telja, að æskilegt sé fyrir þjóðarhag og sjálfbært til lengdar að reka íslenzkan sjávarútveg nokkurn veginn án hagnaðar.  Þar með fjarlægir hann hvata markaðshagkerfisins til rekstrar fyrirtækja,rýrir eigið fé þeirra og veldur fjármagnsflótta úr greininni. Fyrir þessa niðurstöðu sína verðskuldar hann falleinkunn í hagfræði. 

Til samanburðar greiddu íslenzkar útgerðir og vinnslufyrirtæki sjávarfangs tæplega ISK 30 milljarða í ríkissjóð árið 2013, og er þar um að ræða tekjuskatt fyrirtækja, tryggingagjald og veiðigjöld.  Þá eru ótalin hafnargjöld og fasteignagjöld til sveitarfélaganna, svo og útsvar, iðgjöld til lífeyrissjóða og tekjuskattur starfsmanna. 

Nú má spyrja sig, hvort ISK 30 milljarðar sé sanngjörn hlutdeild ríkissjóðs fyrir afnotarétt af "sameign þjóðarinnar". Þetta er rúmlega helmingur af hagnaði sjávarútvegsins.  Ríkið hefur á móti lagt til fiskveiðiráðgjöfina, eftirlits- og björgunarþjónustu og samninga við önnur ríki um hlutdeild í deilistofnum auk innviða í landi á borð við hafnir, menntun sjómanna, svo að nokkuð sé nefnt.  Árleg greiðsla til ríkissjóðs, ISK 30 milljarðar, er a.m.k. tvöfalt hærri en nemur téðum kostnaði, svo að sjávarútvegurinn leggur mikið að mörkum til að standa undir öðrum sameiginlegum kostnaði þjóðarinnar við að halda hér uppi sjálfstæðu ríki.  Það er hins vegar fjarstæða að kalla það arð þjóðarinnar af auðlindinni, því að hvorki hún né nokkur annar á óveiddan fiskinn í sjónum og á því varla tilkall til arðs af honum. Þjóð er ekki lögaðili, og þess vegna geta eignarréttarákvæði Stjórnarskráarinnar ekki átt við um hana.  Ríkið er hins vegar lögaðili, en lögin um fiskveiðistjórnun nefna hins vegar ekki ríkið sem eiganda, enda hefði slíkt þýtt þjóðnýtingu á almenningi hafsins, sem var aldrei ætlun löggjafans og spurning, hvort er lagalega gerleg.

Menn hins mikla misskilnings og rangtúlkunar (MMMR) á eignarhaldi óveidds fiskjar í sjó ásamt hugdettum um stjórnunaraðferðir á auðlindarnýtingunni, sem leiða mundu strax til ófarnaðar og þjóðhagslegs taps við innleiðingu, enda hvergi beitt slíkum aðferðum (uppboði) á byggðu bóli til lengdar, eru gjarna stóryrtir mjög, eins og rétttrúnaðarmönnum, sem lokaðir eru inni í eigin hugarheimi, er tamt.  Einn þessara strigakjafta, Ólafur Arnarson, reit grein um makrílfrumvarpið í Fréttablaðið þann 8. maí 2015 undir fyrirsögninni:

"Stórslysi verður að afstýra". 

Þar gat m.a. að líta eftirfarandi stofustáss:

"Lögfesting þess myndi treysta í sessi þá sovézku virðiskeðju, sem er ríkjandi í íslenzkum sjávarútvegi, þar sem örfáum stórum útgerðarfyrirtækjum eru tryggð fullkomin yfirráð yfir fiskinum allt úr hafi í maga erlendra neytenda - gegn vægu gjaldi eða engu."

Þetta er dæmigert fyrir málflutning þeirra, sem aldrei sjá til sólar, þegar íslenzkan sjávarútveg ber á góma.  Sannleikurinn er sá, að um er að ræða eitt helzta samkeppnisforskot íslenzks sjávarútvegs í matvælaiðnaði samtímans og stjórnunarlega undirstöðu góðrar afkomu hans, sem veldur því, að hann er enn, í breyttum heimi, ein helzta stoð íslenzks efnahagslífs, en ekki baggi, eins og raunin er í flestum löndum, þar sem  sjávarútvegur er stundaður. Þetta kerfi er mótað til að þjóna viðskiptavininum með sem allra skilvirkustum hætti og er talið vera til mikillar fyrirmyndar m.t.t. þjónustustigs, meðferðar hráefnis, framleiðni og arðsemi. 

Þeir, sem eru andvígir þessu kerfi, átta sig illa á forsendum góðs árangurs við nútímalega matvælavinnslu og eru að biðja um afturhvarf til fortíðar, minni framleiðni, lakari gæði og lægri arðsemi, sem óhjákvæmilega kemur þá niður á samfélagslegum afrakstri auðlindarinnar.

Til staðfestingar á þessu er skýrsla McKinsey & Company um íslenzkt efnahagslíf frá 2012.  Þar fær íslenzkur sjávarútvegur hæstu einkunn með þeirri umsögn, að engin þjóð þéni hlutfallslega jafnmikið á sjávarútvegi og Íslendingar og að engin sjálfstæð þjóð eigi jafnmikið undir sjávarútvegi og Íslendingar.  Sem dæmi um skilvirknina má nefna, að Íslendingar fá um 40 % meiri verðmæti úr hverju veiddu kg af þorski en Norðmenn.  Það mælir allt gegn vanhugsaðri tilraunastarfsemi með íslenzkan sjávarútveg.  Hann er um þessar mundir "beztur í bekknum" og á að fá frið til að blómstra. 

Um þetta fer Kolbeinn Árnason, framkvæmdastjóri SFS, nokkrum orðum í ágætri grein sinni í Fréttablaðinu, 7. maí 2015:

"Sjávarútvegur á að skila miklu til samfélagsins":

"Mikilvægt er að hafa í huga, að velgengni íslenzks sjávarútvegs byggir á öflugri virðiskeðju, sem nær allt frá veiðum til markaðssetningar og sölu erlendis.  Í þessu ferli felast mestu verðmæti og mesti styrkur íslenzks sjávarútvegs.  Af þessu erum við stolt, ekki sízt í ljósi þess, að íslenzkur sjávarútvegur er sá eini innan ríkja OECD, sem ekki er ríkisstyrktur.

Einna hæstir styrkir til sjávarútvegs eru reyndar veittir í Noregi, en þar eru ekki innheimt veiðigjöld.  Við teljum mikilvægt að varðveita þessa sérstöðu íslenzks sjávarútvegs."

Sjávarútvegurinn er háður duttlungum náttúrunnar, og það ber að hlífa honum við óþarfa viðbótar óvissu af mannavöldum.  Hlutverk stjórnvalda á að vera að sjá honum fyrir traustri starfsumgjörð, því að honum, eins og öðrum atvinnurekstri, er nauðsyn að geta gert langtímaáætlanir, eins og kostur er, til að bezta reksturinn.  Um þetta skrifar Kolbeinn í téðri grein:

"Ein aðalútflutningsgrein þjóðarinnar á ekki að þurfa að búa við óvissu gagnvart stjórnvöldum, sem leggst ofan á óstöðugleika á alþjóðlegum mörkuðum auk þeirrar óvissu, sem felst í því að nýta lifandi auðlind. 

Langtíma sjónarmið hljóta alltaf að vera heillavænlegasta leiðin, þegar kemur að nýtingu auðlinda og fjárfrekum atvinnurekstri, sem samfélagið byggir afkomu sína á."

 

 

 

   

   

 

 

 

 

 

   

 

 

 

Vinnumarkaður í vanda

Vinnuveitendur mæta verkalýðshreyfingunni sameinaðir, en verkalýðsfélögin ákváðu í þetta skiptið að mæta í nokkrum hópum að samningaborðinu. Með þessu uppátæki hafa verkalýðsfélögin gert Ríkissáttasemjara mjög erfitt um vik, enda er fyrir vikið orðin til einhvers konar "piss-keppni" verkalýðsforingja um yfirboð í kröfugerð. Verkalýðshreyfingin hefur þannig kosið að setjast við samningaborðið með eins ógæfulegum hætti og hugsazt getur. Verkalýðsforingjar virðast líka hafa talið tímabært að sýna nýrri kynslóð, sem ekki hefur áður farið í verkfall, hvers þeir eru megnugir í einhvers konar sjálfsréttlætingarskyni.  

Að margra dómi hafa verkalýðsfélög gengið sér til húðar, eru dýr í rekstri fyrir félagana miðað við nytsemi þeirra, sem satt að segja hefur verið óttalega rýrt í roðinu í háa Herrans tíð, enda eru þau barn síns tíma, sem vissulega jöfnuðu valdastöðuna á vinnumarkaðinum, en beita nú afli sínu með stórskaðlegum hætti fyrir afkomu skjólstæðinga sinna og allra landsins barna. BHM reið á vaðið í þessari lotu, og kemur barátta þeirra helzt niður á þeim, sem sízt skyldi, þ.e.a.s. sjúklingum og sláturdýrum.

 Þessi sundraða aðkoma launþega flækir samningaviðræður gríðarlega, og á sama tíma er óþolinmæðin á svo háu stigi, að varla er nokkuð búið að ræðast við, þegar viðræðum er slitið og boðað til verkfalla. Annarleg sjónarmið fremur en málefnaleg virðast ráða ferðinni hjá forkólfum launþegahreyfinganna, sem eru að glutra niður góðu tækifæri til áframhaldandi raunkjarabóta, og málflutningur þeirra virkar sem olía á eld stéttastríðsins.  Þeir fara sem óvitar með eldinn og geta brennzt illilega sjálfir.

Þessi framkoma launþegahreyfinganna er óskiljanleg, því að atvinnurekendur hafa boðið upp á uppstokkun launakerfisins með aukna áherzlu á grunnlaun og minni á yfirvinnuálag.  Þetta gæti stuðlað að styttri vinnutíma og aukinni framleiðni, svo að eðlilegt viðbragð launþeganna hefði verið að semja nú til u.þ.b. eins árs við SA og vinna síðan að téðri endurskoðun með þeim. Þess í stað tuða þeir um talnaleikfimi, sem bendir til, að þeir eigi erfitt með að fóta sig á útreikningunum án hins hefðbundna baklands ASÍ, þar sem næg þekking er fyrir hendi til að meta tilboð með hlutlægum hætti.

Eitt af vandamálum vinnumarkaðarins er reyndar, þrátt fyrir núverandi sundrungu, að samningaviðræður eru of miðstýrðar um málefni, em eðlilegast væri að fjalla um í héraði.  Það eru samt fjölmörg málefni, réttindamál o.a., sem eru sameiginleg, og sjálfsagt að ræða þau á sameiginlegum grundvelli við eitt borð. Þá eru ákveðnar grunnhækkanir launa, sem SA hefur sameinazt um að bjóða, sem rétt er að semja um miðlægt.

Hvergi eru laun ákvörðuð út frá reiknuðum framfærslukostnaði, þó að halda mætti af málflutningi launþegasamtakanna, að það sé lenzka, svo að launþegum hérlendis gagnast lítið að japla á ætluðum framfærslukostnaði.  Ef allt er með felldu í samningum um kaup og kjör, þá eru þau ákvörðuð út frá verðmæti vinnuframlagsins fyrir vinnuveitandann og getu hans til að greiða (hærri) laun.  Þetta mat og þessi geta eru misjöfn frá einu fyrirtæki til annars, og þess vegna er að mörgu leyti eðlilegt að færa viðbótar samninga niður til fyrirtækjanna í stað miðlægs samningaborðs. Það er líklegt til að leiða til meiri ánægju beggja aðila, vinnuseljanda og -kaupanda, og þetta fyrirkomuleg er reyndar við lýði hjá álverksmiðjunum.  Þar eru e.t.v. 12 faghópar, sem mynda eina samninganefnd, reyndar nú gagnvart SA, þar sem álverin eru nú í þeim samtökum, þó að svo hafi ekki ætíð verið.  Síðan eru þar reyndar einkasamningar við sérfræðinga og yfirmenn.

Höfundi þessa pistils er reyndar kunnugt um eitt land, þar sem bundið er í stjórnarskrá, að lágmarkslaun skuli hrökkva fyrir nauðþurftum.  Í þessu landi hafa vinstri menn á borð við okkar jafnaðarmenn og vinstri græna verið lengi við völd og ákváðu nýlega að hækka öll laun um 30 % á grundvelli téðs stjórnarskrárákvæðis.  Landið er Venezúela, og þar er árleg verðbólga mörg hundruð %.  Jafnaðarmenn eru búnir að leggja blómlegt hagkerfi Venezúela í rúst þrátt fyrir olíulindir og mikla orku fallvatna.  Ef lagt er upp með að eyða meiru en aflað er, þá fer undantekningarlaust illa. Þeir, sem neita að skilja, að 3,5 % launahækkun gefur meiri kjarabót en 10 % - 100 % launahækkun, þeir eru að stefna Íslandi inn á braut Venezúela, draumalands jafnaðarmannsins.

 

Þó að ekki sé meiningin hér að vitna í kenningar úr "Das Kapital" eftir Karl Marx, þá er það óumflýjanleg staðreynd, að í markaðshagkerfi verður eilíf togstreita á milli fjármagnseigenda og launþega.  Til að skapa verðmæti þarf fjármagn, þekkingu, vinnuframlag og markað.  Fjármagnseigandinn á rétt á arðgreiðslum fyrir að binda fé sitt í fyrirtæki, sem er til að skapa verðmæti. Sanngjarn arður fer eftir því, hvað hann gæti fengið fyrir fé sitt með því að láta það annars staðar "í vinnu".  Þetta fé getur fyrirtækið þá notað til fjárfestinga í stað þess að taka bankalán, svo að arðsemiskrafan er háð vaxtastigi í landinu, en einnig hagvexti og fjárhagslegri áhættu fyrirtækisins.  10 % - 15 % arðsemiskrafa af fé í fyrirtækjum þykir ekki óeðlileg. Það er nokkur lenzka hér að líta á arðgreiðslur sem gjafir eða sjálftöku. Ekkert er fjær sanni, og þær eru jafnsjálfsagðar og launagreiðslur fyrirtækisins. Forystumenn launþega ættu þess vegna að afleggja öfundartal sitt um, að fyrirtæki geti borgað hærri laun með því að lækka arðgreiðslur. Arðgreiðslur eru sjaldnast yfir ofangreindum eðlilegum mörkum, og það er í fæstum tilvikum hérlendis sanngjarn málflutningur að gefa annað í skyn til að ala á öfund, því að fjármagnseigandinn á sama rétt á "eðlilegum" arði, eins og launþegar á "eðlilegum" launum, sem markaðurinn getur og vill borga. Þetta skilja væntanlega fulltrúar lífeyrissjóðanna í stjórnum fyrirtækjanna, þar sem lífeyrissjóðir eru meðeigendur í fyrirtækjum og njóta þá arðgreiðslna, ef þokkalegur hagnaður er af fyrirtækinu.  Þar með er reyndar búið að hnýta saman hagsmuni launþega og fjármagnseigenda, sem ætti að stuðla að friði á vinnumarkaði, en friður á vinnumarkaði er menningarvottur, og verkföll eru að sama skapi ómenningarvottur, sem veikja viðkomandi land.  Hver hefur hag af því að veikja Ísland ?  "Cuo bono" - hverjum í hag, spurðu Rómverjar, þegar þeir vildu grafast fyrir um orsakir. Hverjir hafa hag af veikara Íslandi ?  Hafa þeir kynt undir óraunhæfum kauphækkunarkröfum ?  Er um að ræða samsæri um að koma Íslandi á hnén ?  

Hvað eru "eðlileg laun".  Í alþjóðlegu samhengi er hlutdeild launakostnaðar á Íslandi sem hlutfall af heildar verðmætasköpun fyrirtækja ein sú hæsta í heimi.  Um slík mál er nauðsynlegt að ræða við samningaborðið og kalla eftir talnagögnum um þau frá Hagstofu Íslands. Af þessum sökum er svigrúm til raunlaunahækkana ekki meira en nemur framleiðniaukningu frá síðustu kjarasamningum að viðbættri verðbólgu.  Nefnd hafa verið 3,5 %.  Ef samið verður um hækkun umfram þetta án hliðarráðstafana, eins og endurskilgreiningu á dagvinnutíma og lækkun álagsgreiðslna gegn meiri hækkun fyrir dagvinnu, þá fer það sem umfram er óhjákvæmilega út í verðlagið, og verðbólgan étur utan af hækkuninni.  Það er þannig meiri kjarabót fólgin í 3,5 % hækkun á ári en 10 % hækkun á ári, svo að ekki sé nú minnzt á skelfinguna 50 % launahækkun á ári, sem er ávísun á óðaverðbólgu. Hvernig í ósköpunum standur á því, að launþegar eru nú að biðja um verðbólgu, versta óvin launþegans með atvinnuleysi sem fylgifisk, af því að samkeppnistaða fyrirtækjanna versnar.  Það er eitthvað bogið við þetta.  

Íslenzk fyrirtæki borga reyndar hátt hlutfall launakostnaðar í launatengd gjöld og hærra hlutfall en t.d. norsk fyrirtæki. Það er út af því, að Tryggingagjaldið, sem fóðra á Atvinnuleysistryggingasjóð, er enn hátt eftir atvinnuleysisárin eftir bankahrunið, eða 7,49 %, þrátt fyrir lítið atvinnuleysi nú, og hátt iðgjald fer til lífeyrissjóðs launþegans, 8 % - 10 %, en tiltölulega sterkir lífeyrissjóðir eru eitt af aðalsmerkjum íslenzka þjóðfélagsins og veita því vaxandi samkeppnisforskot við útlönd nú á tímum hækkandi meðalaldurs þegnanna nánast alls staðar. Þessi launatengdu gjöld nema á Íslandi alls um 17 %, en í Noregi eru þau aðeins um 6 %.

Forystumenn verkalýðsfélaganna og fleiri hafa vitnað til nýlega gerðra kjarasamninga ríkisins við lækna, þar sem m.a. var samið um breytt vinnufyrirkomulag og endurskoðun álagsgreiðslna, en í heildina fengu læknar hærri prósentuhækkun en viðsemjandinn bauð upphaflega.  Til þess liggja mjög sérstakar ástæður, sem hafa ekkert fordæmisgildi, svo að eðlilegast er að hætta þessum samanburði við lækna, því að hann er alveg út í hött og getur á engan hátt réttlætt himinháar hækkunarkröfur verkalýðsfélaganna eða annarra stétta, þar sem ekkert er dregið úr, þegar ofar kemur í launastiga félaganna, þ.e. farið er fram á stærra bil á milli launaflokka.  

Menntunartími lækna er sá lengsti, sem um getur, þeir hafa farið utan til að fullnuma sig, svo að vinnumarkaður þeirra er heimurinn allur.  Þeir hafa hlotið bóklega menntun og verklega þjálfun við háskólasjúkrahús austan hafs og vestan og þurfa ekki annað en slá á þráðinn til síns gamla vinnuveitanda þar og fá þá samstundis atvinnutilboð, því að í löndum hækkandi meðalaldurs er sívaxandi þörf fyrir lækna.

Vinnuaðstaða á íslenzkum sjúkrahúsum er víða orðin úrelt og nútímalegur tækjakostur rýrari en góðu hófi gegnir.  Af öllum þessum ástæðum blasti við ríkinu sá óhugnaður, að stórfelldan atgervisflótta íslenzkra lækna yrði að reyna að brúa með innflutningi á læknum frá Austur-Evrópu og jafnvel Indlandi og Pakistan.  Það er óboðlegt fyrir íslenzkan almenning að geta ekki átt samskipti hérlendis við lækni á móðurmálinu. Til að koma í veg fyrir bráðan neyðarvanda og um leið að leggja grunninn að farsælli viðreisn sjúkrahúsanna á Íslandi var gengið til téðra samninga, og um það ætti að ríkja þjóðarsátt og sömuleiðis um það, að téðir samningar hafi verið einstakir, enda um svo afmarkaðan hóp að ræða, að launabreytingar hans hafa ekki þjóðhagslegar afleiðingar.

Allt annað á við um verkalýðsfélögin, þar sem félagsmenn skipta nokkrum þúsundum þúsundum og samflotið tugþúsundum.  Að spenna boga þessara félaga umfram viðurkennda greiðslugetu atvinnuveganna kemur sem bjúgverpill í fang félagsmanna sem kjararýrnun vegna kaupmáttarskerðingar allra þegna landsins, hvort sem þeir standa í verkföllum eða ekki, af eftirfarandi ástæðum:

1. Verðbólgan hækkar og rænir fólk kaupmætti. Vísitölutryggðar skuldir taka stökk.
2. Vextir hækka mikið og snögglega.  Greiðslubyrði óverðtryggðra lána snarhækkar.
3. Gengi krónunnar gefur eftir, sem kyndir undir verðbólgu. 
4. Aukinn launakostnaður fyrirtækja hefur í för með sér, að þau slá nýráðningum á frest og neyðast til að segja upp fjölda manns, ef samkeppnisstaða þeirra, t.d. útflutningsfyrirtækjanna, versnar alvarlega.
5. Skattar verða hækkaðir, af því að ófriður á vinnumarkaði með versnandi hag atvinnuveganna dregur úr hagvexti og skatttekjum og afla þarf tekna til að greiða opinberum starfsmönnum hærri laun.

Niðurstaðan af því að beita atvinnurekendur fjárkúgun, svo að þeir neyðist til að auka útgjöld sín til launagreiðslna umfram getu fyrirtækjanna, verður kjararýrnun og verri lífskjör en við njótum núna.  Þetta á ekki sízt við um þá, sem standa alveg utan við þessar kjaradeilur. 

Að réttu lagi ættu þeir að geta höfðað skaðabótamál á hendur verkalýðsfélögunum, sem sek geta talizt um andsamfélagslega hegðun að yfirlögðu ráði, þar sem þeim máttu vera vel ljósar neikvæðar efnahagslegar afleiðingar fyrir alla þjóðina, og ekki sízt fyrir þær tugþúsundir, sem að ósekju verða fyrir barðinu á lægri kaupmætti en ella í boði verkalýðsfélaganna, þar sem tjón saklausra fornarlamba, sem ekki eiga aðild að deilunum, getur skipt tugum milljarða, og þeir eiga þá siðferðislegan rétt á að fá skaðabætur úr hendi þeirra, sem tjóninu ollu. 

Til þess að vernda alla þá fjölmörgu, sem að ósekju verða fyrir barðinu á kaupmáttarskerðingu af völdum kauphækkana, sem ætlunin er að þvinga fram með verkföllum, þarf að setja lög, sem reisa skorður við kröfum, sem virðast vera umfram getu hagkerfisins, t.d. á þessa leið:

• Óheimilt er að hefja hvers konar truflandi aðgerðir á starfsemi fyrirtækja eða stofnana í því skyni að knýja fram kröfur á hendur vinnuveitendum, sem ekki eru reistar á reglu meðalhófs.
• Til viðmiðunar um meðalhóf skal hafa upplýsingar frá Seðlabanka Íslands um almennt svigrúm hagkerfisins til launahækkana, hækkun vísitölu neyzluverðs frá síðustu kjarasamningum, svo að launþegar geti varizt kaupmáttarskerðingu, og launahækkanir viðkomandi launþega síðast liðinn áratug í samanburði við hliðstæða eða samanburðarhæfa hópa.
• Félagsdómur er úrskurðaraðili um, hvað kallazt geti meðalhóf í þessum efnum, svo og um allan annan ágreining, sem rísa kann út af lögum þessum. Úrskurður Félagsdóms skal vera áfrýjanlegur til Hæstaréttar Íslands til að tryggja, að réttindi deiluaðila samkvæmt lögum og Stjórnarskrá séu ei fyrir borð borin, og skal ríkja friðarskylda á milli deiluaðila þar til áfrýjunarfrestur, 1 vika, er liðinn, eða, ef áfrýjað er, þar til Hæstiréttur hefur kveðið upp úrskurð sinn, sem skal verða innan fjögurra vikna frá áfrýjunardegi. 

 

Niðurrifsþörfin, sem er réttlætt með öfugmælunum um, að nú sé komið "að okkar fólki", sem legið hafi óbætt hjá garði, og að fara verði að kröfum þess, af því að það sé orðið reitt, er sýnu grátlegri í ljósi þess, að stöðugleika hagkerfisins hefur verið náð "með svita og tárum" og útborguð laun á Íslandi hafa hækkað mikið að undanförnu í hlutfalli við aðrar þjóðir.

Nú er það rangt, sem haldið er fram, að Ísland sé láglaunaland. Það er líka fullyrðing út í loftið, að hérlendis ríki mikil óánægja á meðal almennings.  Þvert á móti er Ísland komið upp í 11. sæti "Legatum Institute" á lista þeirrar stofnunar um velsæld í löndum heims.  Velsældarvísitala "Legatum Institute" er bæði reist á tölulegu mati um efnahagslega velsæld og umsögn fólks um óáþreifanlega þætti eins og vellíðun fólks. Hjá "Legatum Institute" er velsældin reist á 8 atriðum: hagsæld, framtaki og tækifærum, góðum stjórnarháttum, menntun, heilsu, öryggi, frelsi og félagsauði.  Ef/þegar tekst að losa um gjaldeyrishöftin, mun Ísland vafalaust hækka um nokkur sæti á þessum mikilsverða lista, nema hér verði framið skemmdarverk á hagkerfinu.

Hvernig ætla verkalýðsleiðtogar að sefa meinta reiði fólksins, þegar það finnur á eigin skinni vegna minnkandi kaupmáttar, þrátt fyrir miklu fleiri krónur í "launaumslaginu", að verkalýðsleiðtogarnir hafa svikizt aftan að því, haft skjólstæðinga sína að ginnungarfíflum með fáheyrðu lýðskrumi og raunar haft þá að fífli með því að ala á öfund og stéttahatri með áróðri um, að yfirvöld hafi komið á stöðugleika "á kostnað verkafólks". Þetta er endemis þvæla, því að enginn hagnast meira á stöðugleika en hinir lægst launuðu, og engir verða verr úti í gerningaveðri  óstöðugleika, verðbólgu og samdráttar á vinnumarkaði, en þeir.  Það verður því miður að fella þann dóm hér, eftir það, sem á undan er gengið, að launþegaforkólfar, sem haga sér með svo ábyrgðarlausum hætti sem hér er lýst, eru ekki starfi sínu vaxnir.

 

Þann 22. apríl 2015 birtist á bls. 12 í Morgunblaðinu frétt um útborguð laun, umreiknuð í evrur, á Íslandi, í ESB og í BNA.  Þar kom fram, að Ísland var í efsta sæti árin 2005 og 2006 með kEUR 21,1 og kEUR 23,4 hvort árið um sig, en allir vita, að þetta voru fölsk og innistæðulaus lífskjör. Árið 2009 var Ísland hrokkið ofan í 16. sæti útborgaðra launa með kEUR 12,2 á ári á launamann, en árið 2014 sýna tölur mikla bót í þessum efnum, því að þá var Ísland komið upp í 7. sæti með kEUR 17,9. Svíþjóð var þá í 6. sæti, en efnahagsþróun á Íslandi og í Svíþjóð síðan bendir til, að löndin hafi skipt um sæti.  Þar með eru löndin fyrir ofan Ísland Sviss, Noregur, Lúxemborg, Holland og Bretland.  Aðeins Noregur af hinum Norðurlöndunum er með hærri útborguð laun, og margt bendir til, að nú fjari undan hagkerfi Noregs vegna lægra olíuverðs og lélegrar samkeppnishæfni norsks atvinnulífs.  Sviss, Lúxemborg og Bretland eru mikil bankalönd, þ.e.a.s. fjármálageirinn er þar viðamikill, og hann borgar góð laun, eins og kunnugt er.  Holland er mikið viðskiptaland með sína Rotterdam-hafnarborg, sem sennilega skýrir styrk hagkerfis Hollendinga.  Það er þess vegna alrangt hjá svartnættis- og úrtölufólki, að laun á Íslandi séu lág, og til að breyta Íslandi úr láglaunalandi verði að fara í hart til að knýja fram breytingar.  Hið rétta er, að Ísland siglir hraðbyri upp lista útborgaðra launa í evrum reiknað, en lamist hér atvinnulíf og verði síðan þrúgað af greiðslubyrði, sem því var þröngvað til að ganga að með ofbeldi, þá mun sú sigling heldur betur steyta á skeri. Þá þarf að draga rétta aðila til ábyrgðar fyrir mikla vanlíðan, þjáningar, lífshættu og jafnvel dauða sjúklinga og yfirálag á starfsfólki, sem reyndi að halda starfseminni á floti, óverjandi aðbúnað sláturdýra og skemmdarverk á hagkerfinu.  Þetta hljómar eins og afleiðingar af hryðjuverkaárás, sem sýnir, að verkföllin hafa verið rekin sem stríð gegn samfélaginu, en ekki átök við vinnuveitanda. 

Það er ástæða til að staldra við til að þessi ömurlega staða endurtaki sig ekki, ástæða fyrir allan almenning og sérstaklega fyrir þá, sem höllustum fæti standa og sem hvorki geta né vilja taka þátt í því höfrungahlaupi, sem launþegahreyfingar þessa lands eru að leiða yfir þjóðina og munu þurfa að gjalda fyrir dýru verði með algeru gengisfalli sjálfra sín og eyðimerkurgöngu, það sem eftir er.  Margir hafa af þessu forheimskulega gönuhlaupi þungar áhyggjur, og því til vitnis eru lokaorðin í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins, dags. 01.05.2015, undir millifyrirsögninni:

"Góðir menn gæti að sér í tíma":

"Ef baráttan brýtur sér leið í þennan ólíkindafarveg, snýst hún í rauninni um að koma sem flestum frá bjargálnum til fátæktar.  Það er vissulega ekki útilokað, að slík barátta geti gengið betur en hin; það hallar jú undan fæti.

Það er hægt að halda því fram með réttu, að þeir, sem nú eru að festast í verkfallsslóðinni, voru svo sannarlega ekki þeir, sem hleyptu af startbyssunni.  Allir virðast gera sér grein fyrir, að stöðugleiki er forsenda þess að vernda þá aukningu kaupmáttar, sem orðin er, svo að byggja megi ofan á hann. 

Sumir forystumannanna hafa sagt, að stöðugleikinn "verði ekki varðveittur á þeirra kostnað".  Þetta eru skiljanlegar yfirlýsingar og ekki ósanngjarnar.  En það breytir þó ekki því, að fari allt úr böndum, og stöðugleikinn verði þar með úr sögunni, munu skjólstæðingar þessara sömu forystumanna svo sannarlega líða fyrir það, og það jafnvel meira en aðrir. 

Sanngirnissjónarmið munu ekki duga til að breyta því."

 

  

  

 

   

 

 

 

 

Sæstrengsblæti og stendur á fimmtugu

Landsvirkjun á sér gagnmerka hálfrar aldar sögu, en þann 1. júlí 1965 var hún stofnsett með lögum frá Alþingi.  Þessi lög voru síður en svo óumdeild, og það átti reyndar við í enn ríkari mæli um lögin, sem sett voru næsta ár á eftir og fjölluðu um stofnun Íslenzka Álfélagsins hf í Straumsvík. Segja má, að afturhaldið í landinu hafi tekizt á flug í umræðunum um stofnun þessara tveggja fyrirtækja, sem hvorugt gátu án hins verið, því að hér var brotið blað í atvinnuþróun landsins og lagður traustur grunnur að iðnvæðingu þess með hagfelldri nýtingu endurnýjanlegra orkulinda. Allt orkar tvímælis, þá gert er, segir máltækið, en fyrir atvinnuþróun og lífskjör í landinu voru hér stigin gæfuspor.

Stofnaðilar Landsvirkjunar voru ríki og borg, og gengu virkjanir borgarinnar, t.d. Sogsvirkjanir, inn í Landsvirkjun, en vegna samninga Landsvirkjunar við Alusuisse um orkusölu til ISAL í Straumsvík varð hún þegar í stað að hefjast handa um hönnun og byggingu stærstu virkjunar Íslands á þeim tíma og fram að Kárahnjúkavirkjun, Búrfellsvirkjun.

Því miður fylgdu bölbænir andstæðinga þessara stórhuga áforma hönnun og byggingu Búrfellsvirkjunar, og fullyrtu andstæðingar hennar, að hún yrði óstarfhæf stóran hluta vetrar vegna krapa og ísingar við inntaksmannvirkin.  Hér reyndist skrattinn vera málaður á vegginn, eins og yfirleitt hefur orðið reyndin síðar, þegar afturhaldið hefur þvælzt fyrir mikilvægum framkvæmdum.  Á upphafsárunum voru vissulega vandamál vegna grunnstinguls við inntaksristar Búrfellsvirkjunar haust og vor, en starfsmenn hennar og verktakar leystu þessi rekstrarvandamál farsællega. 

Annað vandamál frumbýlingsáranna var ofurveik tenging höfuðborgarsvæðisins og álversins í Straumsvík við stofnkerfið, því að aðeins ein háspennulína tengdi þetta meginálag við Búrfellsvirkjun, og hún slitnaði einu sinni vegna ísingar á hafinu yfir Hvítá.  Stóð þá glöggt með reksturinn í Straumsvík, en frumkvöðlarnir þar náðu þó með dugnaði og seiglu að takmarka tjónið, eins og kostur var. Má segja, að raforkukerfi landsins hafi á þessum árum og fram um aldamót verið vanbúið fyrir stóriðjuálag, þar sem miklar kröfur eru gerðar til raforkugæða.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan þetta var, og afhendingaröryggi raforku tekið stakkaskiptum, þó að betur megi, ef duga skal samkeppnihæfni Íslands á sviði raforkugæða.  Jafnframt hefur Landsvirkjun vaxið fiskur um hrygg, þó að flutningur raforku sé ekki lengur á hennar könnu, heldur Landsnets, vegna tilskipunar Evrópusambandsins, ESB, um að efla samkeppnisumhverfi raforkugeirans með því að kljúfa hann upp í orkuvinnslu, orkuflutning, orkudreifingu og orkusölu. 

Velgengni Landsvirkjunar er ánægjuefni og ekki þjóðhagslegt vandamál, því að hún hefur leitt til lægsta raforkuverðs til almennra fyrirtækja og almennings, sem um getur í heiminum. Frjálsri samkeppni stafar hins vegar ógn af hlutfallslegri stærð Landsvirkjunar á raforkumarkaðinum, þar sem hún er markaðsráðandi með um 70 % markaðarins. Hún er þess vegna verðmyndandi á markaði, hvort heldur um er að ræða forgangsorku eða afgangsorku.  Hún er reyndar næstum einráð á afgangsorkumarkaðinum og jöfnunarorkumarkaði. Þrátt fyrir þetta hefur forgangsorkumarkaðurinn þróazt með hagfelldum hætti hingað til fyrir neytendur, en á afgangsorkumarkaði hefur hins vegar verið kvartað opinberlega undan framkomu fyrirtækisins við viðskiptavini, sem sumir hverjir hafa fjárfest mikið til að nýta afgangsorku, sem tölfræðilega á að vera fyrir hendi í mismiklum mæli í 27 ár af 30. 

Um nokkra hríð og þó aðallega í tíð fyrrverandi og núverandi stjórnar Landsvirkjunar og núverandi forstjóra hennar, Harðar Arnarsonar, hefur Landsvirkjun kynnt áhuga sinn á að stækka markað sinn verulega, og hún hefur lagt í undirbúningsvinnu og kostnað þess vegna, þó að vafi geti leikið á, að sú viðskiptahugmynd sé í samræmi við lögin um Landsvirkjun og mikill vafi sé enn ríkjandi um þjóðhagslega hagkvæmni hennar, en gera verður kröfu um hana til ríkisfyrirtækis. 

Þann 18. nóvember 2010 fór fram kynning á vegum Landsvirkjunar á viðskiptahugmynd um 700 MW, 1170 km langan sæstreng á milli Íslands og Skotlands, sem leggja þyrfti að allt að 1100 m dýpi, sem er verulegum tæknilegum annmörkum háð.  Helztu röksemdir  hennar fyrir þessari 30 % stækkun markaðar síns voru þá:

• vaxandi munur á orkuverði Íslands og grannríkja og því hugsanlegt að auka arð Landsvirkjunar með þessu verkefni. [BJo: Landsvirkjun birti samtímis spá um orkuverð í Evópu til ársins 2035.  Samkvæmt þessari spá átti raforkuverð í Þýzkalandi, Bretlandi og Hollandi að hækka úr um 50 USD/MWh í um 115 USD/MWh. Hér er um stigul að ræða, sem nemur 2,6 USD/MWh á ári, sem eftir olíuverðlækkanir 2014 vegna aukins framboðs, t.d. á jarðgasi, og minni aukningar eftirspurnar vegna bættrar nýtni og minnkandi hagvaxtar í heiminum vegna aukinnar öldrunar, er orðin óraunhæf. Það vekur athygli, að í þessari spá var áætlaður sami verðstigull á Íslandi, sem að jafnaði gæfi á téðu 25 ára tímabili 4,3 % árlega raunhækkun raforkuverðs.  Þetta er að mati höfundar þessa pistils, BJo, algerlega óásættanlegt markmið hjá markaðsráðandi ríkisfyrirtæki, og eigandinn, með fulltrúa sína á Alþingi, hefur ekki og mun líklega aldrei samþykkja þetta, enda óvíst um þjóðhagslega hagkvæmni.  Þetta er væntanlega það, sem Hörður Arnarson á við í grein sinni í Morgunblaðinu, laugardaginn 25. apríl 2015:                "Verðmæti til framtíðar - Það er okkar hlutverk að horfa fram á veginn og búa í haginn fyrir afkomendur okkar með því að hámarka afrakstur af þeim orkulindum, sem fyrirtækinu er trúað fyrir, með sjálfbæra nýtingu, verðmætasköpun og hagkvæmni að leiðarljósi."]
• Betri nýting virkjana, einkum vatnsaflsins. [BJo: Nú hefur komið fram hjá Landsvirkjun, að búið sé að selja megnið af ónýttri orku, svo að lítið sem ekkert er þá eftir fyrir sæstreng.  Fulltrúar Landsvirkjunar vísa oft til Noregs, því að þaðan hafa verið lagðir nokkrir sæstrengir til nágrannalandanna án þess að virkja nokkuð fyrir þá.  Hér er hins vegar verið að bera saman tvö ólík raforkukerfi, því að svipað hlutfall húsnæðis er í Noregi hitað upp með rafmagni og hérlendis með jarðhita.  Þar af leiðandi er toppálag í Noregi hlutfallslega ferfalt meira en á Íslandi, og hérlendis, þar sem álag á raforkukerfið er tiltölulega jafnt allan ársins hring, er þess vegna ekkert borð fyrir báru fyrir markaðssókn af þessu tagi.  Hlutfall hreins útflutnings raforku og vergrar raforkunotkunar í Noregi hefur verið á bilinu - 9 % (innflutningur) til + 16 % (útflutningur) á ári.  Til samanburðar mundi áætlaður orkuútflutningur á 5200 GWh/a um téðan 700 MW sæstreng nema tæplega 30 % af núverandi raforkunotkun á Íslandi.  Þetta sýnir í hnotskurn, hversu miklu meiri áhrif íslenzk-brezki sæstrengurinn hefði á íslenzka raforkukerfið og markaðinn en allir sæstrengirnir hafa í Noregi. Málpípum sæstrengs væri sæmra að kynna sér málin áður en þær bera innantóman samanburð á eplum og appelsínum á borð fyrir lesendur sína.]
• Aðgengi að stórum raforkumarkaði. [BJo: Það er draumsýn Landsvirkjunar að stækka markað sinn verulega og geta jafnframt keypt orku til landsins, ef hér verður orkuleysi. Með þessu móti yrði Landsvirkjun ríki í ríkinu, mundi ná nánast einokunarstöðu, og raforkuverðið á innanlandsmarkaði mundi hækka upp úr öllu valdi, enda er óheimilt samkvæmt jafnræðisreglum ESB að mismuna fólki og fyrirtækjum á samtengdum orkumarkaði. Það er freistandi fyrir virkjunar- og lónseigendur að selja orku um sæstrengi til útlanda, t.d. þegar lygnt eða sólarlítið er þar, og miðla fallorku vatnsaflsvirkjana af gáleysi, svo að þau nánast tæmist á útmánuðum. Við slíkar aðstæður yrði Ísland háð orkuflutningi um einn sæstreng, sem er óásættanlega lítið afhendingaröryggi forgangsorku. Um þetta eru dæmi frá Noregi, en Noregur er hins vegar þokkalega vel tengdur við nágrannalöndin um NORDEL-samkeyrslukerfið. Það er vissulega stefna ESB að samtengja orkukerfi ESB-landanna rækilega, og er miðað við flutningsgetu yfir landamæri um 20 % af meðalaflþörf 2020.  700 MW sæstrengur jafngildir 35 % af núverandi meðalaflþörf Íslands, og tækni og kostnaður setja þessu markmiði ESB eðlilegar skorður, hvað Ísland varðar, hvað sem síðar verður.]
• Landsvirkjun áætlaði kostnað af öllum mannvirkjum téðrar strengframkvæmdar að meðtöldum nauðsynlegum virkjunum um 2500 MEUR, sem á þáverandi gengi nam um MUSD 3300.  Þetta er miklu lægra en Hagfræðistofnun Háskóla Íslands áætlaði nokkru síðar, og er þess vegna líklega gróf vanáætlun.
• Í téðri kynningu Landsvirkjunar var reiknað með afltöpum í sæstreng til Skotlands 6 %.  Að viðbættum töpum í íslenzka flutningskerfinu, afriðlum og áriðlum á landtökustöðum verða heildartöpin ekki undir 10 % með núverandi tækni. Með þessu gildi hefur höfundur þessa pistils reiknað í útreikningum sínum á flutningskostnaði og varðandi tapskostnaðinn reiknað með meintu markaðsverði á Englandi. 
• Landsvirkjun reiknaði með ótrúlega háum nýtingartíma toppafls eða 7430 klst/a í kynningu sinni, sem svarar til hámarksálags í 85 % af árinu.  Í sömu kynningu var hins vegar boðað, að "horft er til þess að selja toppafl ekki síður en grunnafl".  Þetta gengur ekki upp.  Miðað við þekkta bilanatíðni og viðgerðartíma, sem getur varað mánuðum saman á biluðum sæstreng á milli Íslands og Skotlands, er óvarlegt að reikna með hærri nýtingartíma en 6000 klst/a.
• Landsvirkjun lagði til grundvallar hagkvæmniútreikningum sínum orkuverð, sem hún taldi hafa verið fáanlegt á Bretlandseyjum árið 2009, 60 EUR/MWh, og taldi það mundu duga fyrir bæði virkjanakostnaði hérlendis á ótilgreindu afli og flutningskostnaði um sæstrenginn.  Þó að evran hafi árið 2009 verið mun sterkari en hún er nú, er þetta alveg af og frá hjá Landsvirkjun.  Raunhæfur flutningskostnaður um 700 MW sæstrengsmannvirki, þegar lagður er saman stofnkostnaður og rekstrarkostnaður að meðtöldum orkutapskostnaði og með ávöxtunarkröfu 10 % og afskriftatíma 25 ár, sem er ekki of í lagt fyrir svo áhættusama framkvæmd, er 140 USD/MWh.
• Téð markaðsverð, 60 EUR/MWh, er nálægt því að vera markaðsverð raforku á Englandi um þessar mundir, sem er talið vera 45 GBP/MWh eða 67 USD/MWh m.v. gengi 1 GBP=1,49 USD.  Verð frá nýju kjarnorkuveri á Englandi er núna 92,5 GBP/MWh eða um 140 USD/MWh.  Þetta verð er talið, að Bretar væru tilleiðanlegir að greiða um umsaminn tíma fyrir græna orku frá Íslandi.  Það er hins vegar ófullnægjandi fyrir raforkusölu frá Íslandi, því að eftir er að reikna vinnslukostnað raforku á Íslandi og bæta honum við flutningskostnaðinn.  Heildarkostnaður orku frá Íslandi er þannig um 170 USD/MWh út af 700 MW streng, sem er of hátt fyrir Bretlandsmarkað um fyrirsjáanlega framtíð.  Miðað við beztu upplýsingar nú um kostnað slíks verkefnis, virðist alls enginn viðskiptagrundvöllur vera fyrir verkefninu; ekki einu sinni innan ramma niðurgreiðslna brezka ríkisins á endurnýjanlegri orku.

Af þessum sökum er nú komin fram hugmynd hérlendis um öflugri sæstreng en ofangreindan, sem lækkað gæti flutningskostnaðinn.  Var nefndur 1200 MW sæstrengur, sem jafngildir rúmlega 70 % aukningu á flutningsgetu.  Var í sömu andrá nefnt, að fyrir þennan streng þyrfti að virkja 600 MW af vatnsafli og 600 MW af jarðgufu.  Þetta er ekkert smáræði á íslenzkan mælikvarða, og slagar vatnsaflið upp í aflgetu Kárahnjúkavirkjunar, stærstu virkjunar Íslands, og jarðgufuvirkjanirnar nema tvöfaldri aflgetu núverandi Hellisheiðarvirkjunar, enda nemur þetta hvorki meira né minna en 50 % af núverandi uppsettu afli sjálfbærra virkjana.  Þetta sýnir í hnotskurn, að um allt aðra Ellu er að ræða en norsku sæstrengina, sem ekkert hefur verið virkjað fyrir vegna mikillar ónýttrar aflgetu þar í landi, en miðlunargeta lónanna er hins vegar sniðin við að duga í 27 ár af 30 í röð.

Samkvæmt upplýsingum í enska tímaritinu The Economist, 17.-23. janúar 2015, bls. 5 í "Special Report on Energy & Technology", nemur stofnkostnaður þessara flutningsmannvirkja USD 6,0 milljörðum.  Þá fæst orkuflutningskostnaður þessara mannvirkja 125 USD/MWh með sömu forsendum og áður eru raktar fyrir 700 MW streng, og hefur þá stækkun strengsins og aukinn orkuflutningur lækkað flutningskostnaðinn um 15 USD/MWh eða 11 %.

Ef áfram er reiknað með, að brezk stjórnvöld mundu vilja greiða sama verð fyrir græna orku frá Íslandi og þau eru fús til að greiða fyrir orku frá nýju kjarnorkuveri um þessar mundir, jafngildi 140 USD/MWh, sem er um 20 USD/MWh hærra en þau þurfa að greiða fyrir orku frá vindorkuverum á landi um þessar mundir, þá fást aðeins 15 USD/MWh fyrir orkuna frá Íslandi, sem er sennilega aðeins um 40 % af kostnaðarverði næstu 1200 MW í vatnsafli og jarðgufu að jafnaði. 

Með öðrum orðum þyrftu brezk stjórnvöld að greiða sem svarar til  P=125 + 35 = 160 USD/MWh, sem er 14 % hærra en þau þurfa að greiða fyrir innlenda orku, sem ekki veldur gróðurhúsaáhrifum við vinnslu.  Miðað við núverandi markaðsaðstæður jafngildir þetta niðurgreiðslum úr brezka ríkissjóðnum um 90 USD/MWh.  Viðfangsefnið gagnvart brezku ríkisstjórninni er þá að fá pottþétta skuldbindingu frá henni um kaup á 7200 GWh/a á 160 USD/MWh í 30 ár.  Þetta gæti jafngilt MUSD 650 eða um ISK 90 milljörðum á ári.  Það er hins vegar enginn umframhagnaður fólginn í þessum viðskiptum Landsvirkjunar eða annarra virkjunarfyrirtækja á Íslandi miðað við að selja þessa orku til atvinnustarfsemi á Íslandi. Þetta virðist vera ferð án fyrirheits.

Í tilvitnaðri grein Harðar Arnarsonar ritar hann eftirfarandi undir millifyrirsögn:

"Viðskiptaforsendur ráða":

"Það er mikilvægt að hafa í huga, að sæstrengur er eins og hver annar viðskiptavinur og hvert annað tækifæri í  hugum okkar."

Þetta getur varla verið rétt.  Viðskiptahugmyndin að baki sæstrengnum er að gera út á stórfelldar niðurgreiðslur úr brezka ríkissjóðnum á grundvelli stefnumörkunar ESB og brezka þingsins um 40 % orkunotkunar Bretlands á landi úr endurnýjanlegum orkulindum árið 2030.  Auðvitað er það ekki venjulegt viðskiptalíkan, að meira en helmingur söluandvirðis viðskiptanna komi sem niðurgreiðslur úr ríkissjóði erlends ríkis. 

Það ber að gjalda varhug við málflutningi Landsvirkjunar, sem snýst um, að hún hafi fundið gullgæs.  Slíkt er fjarri öllu lagi.  Ríkissjóður Bretlands er nú rekinn með halla, og hann er stórskuldugur.  Hvað ætlar Landsvirkjun að gera eftir að vera búin að virkja 1200 MW, ef ríkisstjórn Stóra-Bretlands, eða Englands eftir klofning UK, tilkynnir, að hún sjái sér engan veginn fært að standa við skuldbindingar sínar og taki sér neyðarrétt til að rifta samningum um niðurgreiðslur á verði orku frá Íslandi ? 

Minnir þetta ekki óþarflega mikið á útrásarvíkingana, sem settu fyrirhyggjulaust á Guð og gaddinn ?  Hér er teflt á tæpasta vað, þar sem virkjunarfyrirtæki á Íslandi gætu setið með skeggið í póstkassanum (norskt orðalag), þ.e. staðið uppi með gríðarlegar fjárfestingar, sem lítil not eru fyrir vegna tæknilegra bilana á frumsmíði og/eða samningsbrigða erlendrar ríkisstjórnar.  Íslendingar hafa slæma reynslu af fjármálalegum samskiptum við erlendar ríkisstjórnir eftir bankahrunið, þar sem íslenzkir hagsmunir voru fyrir borð bornir, og var þar brezka ríkisstjórnin ekki barnanna bezt í þeim efnum, svo að vægt sé til orða tekið.  Sannaðist þar hið fornkveðna, að enginn er annars bróðir í leik.