"Hvenær drepur maður mann ?"

Fyrirsögnin er að forminu til lokuð spurning samkvæmt hugarheimi stjórnunarfræðinga, en í eðli sínu er hún galopin og hefur enn ekki verið svarað til hlítar, þó að dómstólar hafi að sínu leyti orðið að taka afstöðu til spurningarinnar í afmörkuðum tilvikum, ein og t.d. í máli Jóns Hreggviðssonar þrátt fyrir óljós málsatvik a.m.k. í þeim búningi, sem Halldór Laxness kaus að búa þeim.  Skáldið tók ekki skýra afstöðu til málsins, en það varð hins vegar yrkisefni þess. 

Þegar að íslenzka sjúkrakerfinu kemur, þarf nú að fara að svara knýjandi spurningum um, hvort hefja eigi dýrar meðferðir á sjúklingum eða halda slíkum meðferðum áfram, þegar litlar sem engar batalíkur eru fyrir hendi, eða lífsviljinn er horfinn.  Líknardauða þarf að móta skýrar reglur um og draga þar dám af því, sem mönnum lízt skárst á í nágrannalöndunum. 

Mikið gjörningaveður hefur staðið um sjúkrakerfið á Íslandi undanfarin misseri, en að hafa orðið heilbrigðiskerfi um það eru öfugmæli, því að fátt virðist heilbrigt við það þessa dagana.  Upplýsingar um, að einn af hverjum 11, sem lagðir eru inn á Landspítala, veikist enn verr þar eða deyi af völdum undirmálsmeðferðar á sjúkrahúsinu, eru ekki uppörvandi.  Þetta er þó svipað hlutfall og víða erlendis, en virðist samt óeðlilega hátt í okkar umhverfi.  Upplýsingar um, að fæstir læknanema vilji leita eftir starfi á Landspítala, eru ógnvekjandi.  Erum við að mennta lækna fyrir útlönd að mestum hluta ?  Miðstýrt einokunarkerfi er komið á leiðarenda.  

Læknar Landspítalans hafa gengið fram fyrir skjöldu og lýst slæmum aðbúnaði, vinnuaðstöðu, húsnæði og tækjabúnaði ásamt ömurlegum vinnuanda.  Þetta hafi nú þegar leitt til dauðsfalla.  Hér er um gríðarlega öflugan þrýstihóp að ræða, sem verður að gæta að sér og sóma sinnar stéttar, þó að hann hafi auðvitað fulla heimild til að gagnrýna vinnustað sinn og lýsa áhættunni, sem bíður fólks, sem neyðist til að nýta sér þjónustu þeirra. 

Stéttir sjúkrageirans láta jafnan sem dauðinn sé hið versta, sem fyrir fólk geti komið, og ausa beri úr ríkissjóði í hina botnlausu hít hins miðstýrða sjúkrakerfis til að forðast dauðann í lengstu lög.  Þetta er ekki lengur réttmætt sjónarmið, þó að það sé í anda Hippokratesar.  Kominn er tími til að endurskoða Hippokrates, þó að hann eigi ekki að afskrifa. Nú er tæknistig sjúkrageirans komið á slíkt stig, að umræða á grundvelli Hippokratesar á kostnað skattborgaranna á ekki við lengur, heldur verður jafnan að bera saman kostnað meðferðarúrræða og líklegan árangur fyrir sjúklinginn á formi lífsgæða og ætlaðrar ævilengingar.  Þetta er kaldranalegt, en gamla aðferðin hefur leitt kerfið í kostnaðarlegar ógöngur, og það er vafasamt frá siðferðilegu sjónarmiði, hvort beiting hátækni og rándýrra lyfja er verjanleg, nema líkur á "verulega bættu ástandi í a.m.k. eitt ár séu meiri en 40 %".   Þetta er erfið umræða, og það, sem er í gæsalöppunum, orkar tvímælis og þarfnast nákvæmra skilgreininga og mats.

Gamla umræðan á grunni Hippokratesareiðsins getur hins vegar ekki leitt til úrlausna á vanda skattborgara, sem verða að standa undir hrikalegu bákni, sem gríðarleg ásókn er í vegna þess, að fólk hefur ekki tekið ábyrgð á heilsufari sínu, ýmsar peningamaskínur hafa komið ár sinni rækilega fyrir borð í kerfi, þar sem fé án hirðis stendur straum af öllu saman, og sjúklingarnir, viðskiptavinirnir, fá ekki einu sinni að vita um allan kostnaðinn.   

Úrlausn á djúpstæðum vanda veitenda, þiggjenda og greiðenda þjónustunnar er, að í stað eins miðstýrðs kerfis verði tvö kerfi hér, þar sem annað er einkarekið og hitt fjármagnað af hinu opinbera, svo að samkeppni um þjónustu og um starfsfólk geti hafizt.  Þetta mundi létta á hinu opinbera, og þessir tveir geirar gætu átt samstarf um verkaskiptingu á formi verktöku á sérhæfðum sviðum.  Það er ekkert á móti því, að þeir, sem keypt hafa sér einhvers konar "heilsutryggingar" eða vilja og geta fjármagnað meðferðir úr eigin vasa, fái til þess tækifæri.  Það mundi aðeins lyfta launum og gæðum starfseminnar á opinberum stofnunum.  Slíkt þykir sjálfsagt víðast hvar í Evrópu, svo að ekki sé nú minnzt á fjarlægari sveitir, en hér umturnast ýmsir, þegar á slíkt er minnzt, þó að ríkiseinokunin leiði augljóslega til upplausnar sjúkrakerfisins.   

Vinstri mönnum hefur með málflutningi sínum um nauðsyn þess að forðast mismunun tekizt í valdatíð síðustu ríkisstjórnar og furðuverka hennar á sviði miðstýringar og "niðurskurðar" tekizt að draga sjúkrakerfið niður í svaðið, eins og allrar einokaðrar og miðstýrðrar starfsemi bíður reyndar.          

Það verður að fara fram vitræn umræða um það, að gefnu þessu tilefni læknanna, hvort nokkur glóra sé í að framlengja tilveru, sem er þjáningarfull og án nokkurrar lífshamingju.  Þó verður að taka fram, að dauðsföll vegna læknamistaka er erfitt að sætta sig við, en komið hefur fram, að 1/11 þeirra, sem fara á sjúkrahús, fara þaðan í verra ástandi vegna læknamistaka og jafnvel með tærnar upp í loft, eins og einn læknirinn orðaði það svo smekklega.  Þetta verður að bæta, ef satt er um íslenzka sjúkrakerfið.

Megnið af kostnaði kerfisins fer í að framlengja útbrunna tilveru með vísindalegum aðferðum og tæknibrellum, sem minna á aðferðir við að halda útslitinni vél gangandi.  Hverjum öðrum en birgjunum er greiði gerður með þessu ?

Bent hefur verið á, að hrein sjúkdómavæðing er í gangi, þar sem engu er líkara en kerfið sé að leita sér að verkefnum.  Upplýst hefur verið, að oft er þá hinn sjúkdómsvæddi meðhöndlaður allsendis að óþörfu og hlýtur fyrir vikið lakari heilsu og aukna vanlíðan vegna meðferðarinnar og aukaverkana hennar.  Ekki má sleppa tímasóuninni, sem sjúkdómavæðingin hefur í för með sér með alls konar rannsóknir við leit að sjúkdómi, þar sem engin einkenni eru fyrir hendi.  Hver græðir á þessu umstangi öllu ?

Þar má nú ekki gleyma lyfjaiðnaðinum, aðalbirgi þessa kerfis, sem vaxið hefur ískyggilega.  Íslendingar eru mestu lyfjaætur í heimi, og verður að skrifa þá óráðsíu að töluverðu leyti á læknastéttina, sem ekki hefur haft bein í nefinu, auðvitað með heiðarlegum undantekningum, til að standa í ístaðinu gegn ásókn í lyfin.  Meintir sjúklingar kæra jafnvel heiðarlega og góða lækna fyrir að verða ekki við frekjulegum kröfum um lyf.  Þá reynir á Landlækni. 

Landlæknisembættið er ein þessara eftirlitsstofnana, sem virðist dansa með og vera til lítils gagns oft á tíðum.  Sum mál og afskipti þess koma kynlega fyrir sjónir, t.d. brjóstapúðamálið, sem var með ólíkindum. 

Aukaverkanir fyrsta lyfs eru stundum verri en fyrstu sjúkdómseinkennin.  Þá er leitað á náðir annars lyfs og svo koll af kolli.  Lyfjaskammtur margra eldri borgara er hrollvekjandi.  Það er eins og litið sé á líkamann og jafnvel sálina (geðlyf) sem einhvers konar vél, sem hægt sé að dytta að með fúski af því tagi að henda í hann (eða hana) verksmiðjuframleiddum óþverra af ólíklegasta tagi.  Líkaminn er ekki gerður fyrir slíka meðferð og lamast eða gefst upp.  Ekki er hægt að lá þeim, sem dettur svikamylla í hug í þessu sambandi.   

Lausnin er fólgin í því, að fólk taki að hugsa meir um það, sem er því sjálfu fyrir beztu, heilsufarslega, en ofgeri ekki líkama og sál herfilega með heimskulegu líferni og kasti svo ábyrgðinni á lækninn sinn, sem á að skrifa upp á "reseptið" fyrir það til að draga úr sjúkdómseinkennunum. 

E.t.v. má þakka þessu ömurlega ástandi sjúkrageirans, að vakning virðist vera á meðal almennings um mikilvægi heilsueflingar með bættu líferni, matarræði og hreyfingu.  "Heilsubók Jóhönnu" - matur, lífsstíll, sjúkdómar", sem Veröld hefur nýgefið út, er dæmi um þetta.  Umfjöllunarefnið þar er: "hvernig getur þú aukið heilbrigði þitt, fyrirbyggt sjúkdóma, öðlast meiri orku og jafnvel dregið úr hraða öldrunar ?"  Þetta er sannkölluð sjálfshjálparbók, og er tímanum ólíkt betur varið við lestur hennar en að hanga á biðstofum lækna, sem stundum með fljótaskrift setja kíkinn fyrir blinda augað og skrifa út lyfseðil.  Jóhanna Vilhjálmsdóttir á mikinn heiður skilinn fyrir framtak sitt og svo er um marga aðra, sem eru lifandi fyrirmyndir almennings um heilbrigt líferni og gott heilsufar, sem slíkur ábyrgur lífsstíll hefur í för með sér.  Slíkt fólk þarf ekkert á læknum að halda, nema það verði fyrir ytri áföllum, slysum o.þ.h. og deyr drottni sínum, þegar þess tími kemur.  Það er ekki hið versta, sem fyrir aldraðan mann eða konu getur komið, og engin ástæða til að forðast slíkt í lengstu lög með því að treina lífið með hátækni, eins og sjúkrakerfið virðist snúast um á köflum.

Mikil umræða hefur spunnizt um nýbyggingar Landspítalans.  Hún er því miður á algerum villigötum, því að aðferðarfræðin, sem beitt er við þetta verkefni, er kolröng.  Arkitektar og skipulagsfræðingar virðast hafa tekið frumkvæðið, eins og aðalatriðið séu byggingarnar sjálfar.  Hér þarf hins vegar allt að koma í réttri röð, ef vel á til að takast.  Að mati höfundar þessa pistils á skipulagninguna að miða við það, að Landspítalinn verði fyrsta flokks háskólasjúkrahús.  Þar munu þá erfiðustu greiningarnar og flóknustu aðgerðirnar fara fram auk sérhæfðustu meðferðanna.  Hönnun þarf að miða við að skapa góða aðstöðu til verklegrar þjálfunar lækningastéttanna.  Þetta þýðir, að allar hefðbundnar greiningar, meðferðir og aðgerðir eiga að fara annars staðar fram. 

Á þessum grundvelli þarf að ákvarða verkferla og tengingu þeirra með flæðiriti.  Erlendir sérfræðingar með reynslu í hönnun háskólasjúkrahúsa ættu að gera drög og starfsfólk Landspítalans að rýna flæðiritið og eiga lokaorðið um það.  Að þessu loknu þarf að ákvarða afkastaþörf hvers undirferlis árið 2040.  Þá tæki við verkfræðilegt mat á því, hvort hagkvæmara er að halda við og/eða breyta núverandi húsnæði fyrir hvert verkferli eða reisa nýja, léttbyggða einingu, sem auðvelt er að breyta og aðlaga nýrri tækni.  Að þessu loknu er verkþáttum forgangsraðað og gerð áætlun um verkframvindu og fjármögnun.  Fyrst á þessu stigi er tímabært að ráða arkitekt að verkinu, því að hér er aðallega um að ræða samstarfsverkefni lækningastétta og tæknistétta, ef vel á að vera.       

Læknakórinn í fjölmiðlum hefur verið fremur eintóna, þangað til í Fréttablaðinu 14. september 2013, að kveður við nýjan tón. Þar skrifar Benedikt Ó. Sveinsson, læknir og sjálfstætt starfandi sérfræðingur í kvenlækningum, greinina: "Er fákeppni að sliga Landspítalann ?" Hann skrifar m.a. um þann tíma fyrir 40 árum, þegar hann var að læra læknisfræði:

"Þá ríkti gullöld í íslenzku heilbrigðiskerfi.  Borgarspítalinn, nýbyggður, vel búinn tækjum og baráttufólki með eldmóð í æðum að koma á fót nýjum spítala, sem yrði betri en hinir spítalarnir.  Landakot og St. Jósefsspítalinn í Hafnarfirði reknir af hugsjón nunnanna með afkastahvetjandi launakerfi fyrir læknana.  Landspítalinn, hinn eiginlegi háskólaspítali, með flesta háskólakennarana í læknisfræði, þar sem auk lækninga voru stundaðar rannsóknir og kennsla í miklum mæli, og Vífilsstaðaspítali, þar sem starfsfólk bjó yfir áratuga reynslu af meðferð lungnasjúkdóma.  Að ógleymdu Fæðingarheimili Reykjavíkur, þar sem heilbrigðar, ófrískar konur, gátu fætt börn sín á sem eðlilegastan hátt, en þó undir öruggu eftirliti reynds starfsfólks." 

Læknirinn lýsir hér að ofan gjörólíku vinnuumhverfi sjúkrageirans á höfuðborgarsvæðinu því, sem nú er við lýði.  Miðstýringarárátta ráðuneytisbúrókrata, þingmanna og ráðherra, hefur leitt til mikils ófarnaðar og farvegs fyrir stöðnun vinnuveitandans og djúprar óánægju starfsfólks, sem á vart í önnur hús að venda en erlenda grund.  Hér er á ferðinni geipileg sóun mannauðs á kostnað íslenzkra skattborgara, sem standa undir Háskóla Íslands og þar með læknadeildinni, en 2/3 afsprengjanna flýja til útlanda eða koma ekki heim eftir sérnámið.  Halda menn, að þetta breytist með nýju, miðstýrðu gímaldi ?  Nei, það verður að leita nýrra leiða, eins og hér hefur verið bent á.

Húsbyggingarmál Landspítalans eru í öngstræti.  Það liggur í augum uppi, að glórulaust er að hefja byggingarframkvæmdir við núverandi aðstæður.  Landið hefur ekki efni á því.  Það verður að heyja varnarbaráttu, sem fólgin er í viðhaldi núverandi húsnæðis, eins og hagkvæmt má telja samkvæmt verkfræðilegu mati, tækjavæðingu og afkastahvetjandi launakerfi, sem bætt getur hag launþega og vinnuveitenda.  Óþarfi er að finna upp hjólið varðandi nýbyggingu, eins og sumir stjórnmálamenn virðast telja þörf á. 

Það er t.d. hægt að flytja inn léttar byggingareiningar húsnæðis, sem hannað er fyrir núverandi tæknistig sjúkrahúsa og sem auðvelt er að breyta og aðlaga tækniþróuninni í sjúkrageiranum.  Það er óþarfi að hafa hjörð arkitakta á jötu við hönnun á húsnæði, sem krefst mikillar sérþekkingar á starfseminni, sem fara á fram þar. Sú sérþekking er eðlilega ekki fyrir hendi hérlendis.

Í lok merkrar greinar sinnar skrifar hinn reyndi læknir:

"Það er kominn tími til, að við horfumst í augu við það, að sameiningar í heilbrigðiskerfinu hafa ekki sparað okkur peninga, heldur skapað það ófremdarástand atgervisflótta og vantrausts, sem við búum við í dag."

Hér kveður við nýjan tón úr ranni læknastéttarinnar á opinberum vettvangi, en pistilhöfundur þykist þess fullviss, að greinarhöfundurinn er síður en svo einn á báti um þessa skoðun sína.  Við leikmanni blasir, að ályktun læknisins, sem vitnað er til hér að ofan, er laukrétt. 

Téður læknir er hins vegar í hlutverki barnsins í ævintýrinu um keisarann, sem hafði unun af að sýna sig sífellt í nýjum klæðnaði og heimtaði að lokum svo fínofinn búning, að klæðskerinn sá sitt óvænna og blekkti hinn hégómlega keisara með því, að "enginn þráður" væri í raun fínast ofna hýjalínið í ríkinu. "Keisarinn er ekki í neinu", hrópaði barnið, og þar með var flett ofan af heimsku keisarans.

Miðstýrt sjúkrakerfi ber dauðann í sér.  Það er kerfisvandinn, sem við er að glíma.  Einokunarsinnarnir hafa næstum gengið af kerfinu dauðu, og nú höktir það áfram.  Áhöfnin flýr hið sökkvandi skip.  Stýri sjúkrakerfisins er laskað, eins og á gamla Bismarck, og þar með eru örlög risaskipsins ráðin.  Skipstjórinn, hinn nýi heilbrigðisráðherra, hefur ýjað að því, að hann skilji, hvað þarf að gera til að fá stýrið í lag.  Hann hefur ekki útskýrt aðferðina, þó að hann hafi viðrað aðferðarfræðina. Hvort hann hefur krafta til framkvæmda á eftir að koma í ljós.  Ef hann ekki reynir til hins ýtrasta, verður skipinu sökkt.  Með góðri tilraun má vonandi sigla skipinu í var.

Það verður að hverfa af braut miðstýringar og einokunar.  Hann (téður skipstjóri, sem er reyndar stýrimaður að mennt) getur leyft einkaaðilum að taka í gagnið skurðstofur, sem nú standa ónotaðar, t.d. í hinni yfirgefnu herstöð á Miðnesheiði, þar sem áhugi var á slíku.  Hann getur líka boðið út ákveðna starfsemi í húsnæði ríkisins, sem nú er ríkisrekin, þar sem ríkið mundi greiða umsamið einingarverð á aðgerð.  Það eru fjölmargar leiðir færar til að brjóta upp miðstýringuna og hleypa fersku blóði inn í starfsemi, sem er að lognast út af vegna atgervisflótta.  Markmiðið á að setja hátt og til þess að ná slíkum markmiðum þarf að laða hæfileikafólkið heim.  

 

     

  

 

 

 

 

  

   

Sér grefur gröf, þótt grafi

Furðu gegnir, hversu hart ESB-trúboðið á Íslandi sækir það að fá þjóðaratkvæðagreiðslu um framhald á umsóknarferlinu um aðildina að Evrópusambandinu.  Vegna einhverrar skoðanakönnunar, þar sem spurningin sjálf var úr lausu lofti gripin, og verður þess vegna ekki sett fram í kosningum, sem gaf ESB-trúboðinu von um framhaldslíf umsóknarinnar, sækir téð trúboð nú fast á um þjóðaratkvæðagreiðslu um framhald viðræðna. 

Trúboðið veit, að verði samþykkt að halda áfram viðræðum við ESB, þá fellur ríkisstjórnin, því að hún getur ekki leitað hófanna um inngöngu, þar sem hún er alfarið andvíg slíku.  Geðklofarnir í Vinstri hreyfingunni grænu framboði (VG) fóru létt með slíka kúvendingu, enda var valdaþráin komin á sjúklegt stig, eins og fram kom í Búsáhaldabyltingunni.  Eftirtekja VG er að vonum rýr, þar sem flokkurinn og formaður hans eru trausti rúin.   

Ef slík þjóðaratkvæðagreiðsla verður haldin á þessu kjörtímabili, verður spurningin á atkvæðaseðlinum örugglega ekki, hvort þú viljir, að "samningaviðræðum við ESB" verði fram haldið og til lykta leiddar, svo að meta megi innihaldið, enda er það blekking, heldur hin, hvort þú viljir halda aðlögunarferlinu áfram til undirbúnings aðildar að Evrópusambandinu.  Það er hin rétta spurning með vísun til skilgreiningar Evrópusambandsins sjálfs á ferlinu, sem hefst með umsókn um aðild ríkis að ESB. 

Þá verður kjósendum gerð skilmerkileg grein fyrir "árangri" samningaviðræðnanna til þessa, og fyrir því, hvað það þýðir fyrir atvinnuvegi landsins, t.d. sjávarútveg og landbúnað, að gangast undir jarðarmen "CAP-Common Agricultural Policy" og "CFP-Common Fishery Policy", sem eru grundvallarreglur um landbúnaðarstefnu og sjávarútvegsstefnu, sem ekkert land getur samið sig undan til lengdar.  

ESB-trúboðið er haldið sjálfseyðingarhvöt, að það skuli ímynda sér, að meirihluti kjósenda gjaldi jáyrði við slíkri spurningu.  Flestir kjósendur núverandi stjórnarflokka og sennilega meirihluti kjósenda Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs munu hafna áframhaldandi aðlögun að regluverki ESB, sem einnig þýðir, að Ísland selur sig undir agavald og boðvald hinnar sameiginlegu landbúnaðarstefnu ESB, þar sem fiskveiðistefnan er jafnframt fólgin.  Ísland yrði ekki lengur strandríki í skilningi alþjóðalaga, heldur yfirtæki ESB slíkt hlutverk.  ESB mundi eftir það skammta Íslandi skerf af flökkustofnum, sem framkvæmdastjóri sjávarútvegsmála leggur til og leiðtogaráðið samþykkir.  Er líklegt, að óbilgirni ESB í garð Íslendinga mundi verða minni eftir inngöngu en á skeiði, þegar ESB reynir að lokka landsmenn til fylgilags við sig með ýmsum ráðum, þ.á.m. með því að bera á þá fé.  Samstarfi við Færeyjar og Grænland með ríku innihaldi lyki daginn, sem Ísland gengi í ESB.  Af sögulegum og hagsmunalegum ástæðum er innganga Íslands í ESB í sinni núverandi mynd ríkjasambands útilokað, hvað þá verði þróunin áfram í átt að sambandsríki, en vendipunktur í þeirri þróun kann að vera í nánd.  

Í ljósi þessa og þess, hversu ókræsilega ESB horfir nú við Íslendingum af mörgum ástæðum, má ætla, að svo rækilega yrði gengið frá ESB-trúboðinu í kosningabaráttunni, þar sem aðildarandstæðingar mundu hvergi draga af sér, heldur berjast á bæði borð, þ.e. bæði til hægri og vinstri, unz yfir lyki, að ESB-trúboðið ætti sér ekki viðreisnar von.  

Þegar skýrslan um stöðu ESB-viðræðnanna og stöðu og þróun ESB hefur verið birt almenningi og rædd á Alþingi, mun Alþingi taka afstöðu til framhaldsins, þ.e. hvort umsóknin verður afturkölluð, viðræðuhlé framlengt ótímabundið, eða viðræður teknar upp að nýju.  Vonandi verður fyrsti kosturinn fyrir valinu.  Ef miðkosturinn verður fyrir valinu, munu ESB-aðildarsinnar halda áfram sínu hvimleiða jarmi.  Ef síðasti kosturinn verður fyrir valinu, verður um þá ákvörðun þjóðaratkvæðagreiðsla, og munu þá hvergi verða spöruð þau hin breiðu spjótin.  Trójuhestar verða gerðir óskaðlegir í þeirri viðureign.    

Þann 3. september 2013 skrifaði Bretinn Marta Andreasen grein í Morgunblaðið undir heitinu, "Reynslan hefur kennt mér að efast um elítuna í Brussel". 

Hún skýrir þar frá því, að hún hafi gert sér háar hugmyndir um Evrópusambandið-ESB og talið það vinna að framgangi háleitra hugsjóna í þágu friðsamlegrar sambúðar og aukinna viðskipta á milli Evrópuríkjanna.  Hún hafi þess vegna ráðizt til starfa hjá bákninu í Berlaymont, en fljótlega orðið fyrir gífurlegum vonbrigðum með vinnuveitandann.  Í Berlaymont ríki mikil spilling, og kerfiskarlar liggi þar þversum á fleti fyrir og hindri allar umbætur.  Hér minnir margt á frásagnir af skrifræðisbákninu í Kreml á tímum alræðis öreiganna. Dæmi um siðferðið í Berlaymont eru eftirfarandi orð Mörtu Andreasen:

"Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins freistar þess að ná til sín eins miklu skattfé íbúa Evrópu og kostur er, vegna þess að fjármagn er lykilþáttur í að afla stuðnings vítt og breitt um álfuna.  Framkvæmdastjórnina varðar lítt um, hvernig skattfé er eytt, á meðan henni er sýnd tryggð fyrir "gjafmildina"."    

Íslendingar kannast við þetta fyrirbrigði á formi svo kallaðra IPA-styrkja, sem eru til að greiða fyrir aðlögun stjórnkerfis umsóknarríkja að kröfum ESB.  Að láta sér detta sú firra í hug að þiggja ölmusu frá ESB til að liðka fyrir aðlögun Íslands að stjórnkerfi ESB, lögum þess, reglugerðum og tilskipunum, sýnir fádæma siðleysi utanríkisráðherrans þáverandi, Össurar Skarphéðinssonar, vegna þess að slík aðlögun hafði aldrei verið samþykkt af eina aðilanum, sem getur tekið svo stóra ákvörðun, Alþingi, og slík aðlögun er að öllum líkindum í óþökk meirihluta þjóðarinnar.  Hvernig í ósköpunum stóð á því, að Vinstri hreyfingin grænt framboð lét slíkt yfir sig ganga, er hulin ráðgáta ?  Á að trúa svo einfeldningslegri röksemd, að VG hafi metið það meira, að fyrsta hreinræktaða vinstri stjórnin sæti heilt kjörtímabil ?  Þá er forysta Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs gjörsamlega dómgreindarlaus og í engu treystandi, eins og Hjörleifur Guttormsson, fyrrverandi Alþingismaður og iðnaðarráðherra, hefur sýnt fram á í blaðagrein í sumar.  

Gríðarleg sóun á sér stað á skattpeningum íbúa ESB, þegar framkvæmdastjórnin setur fé í alls konar gæluverkefni, aðallega í jaðarríkjunum, og sést oft lítill árangur af þeim fjárveitingum, enda er eftirfylgnin í skötulíki, eins og Marta Andreasen lýsir í greininni.  Þessu fylgir ómæld spilling, og lendir skattfé greiðsluríkjanna að töluverðu leyti ofan í vasa auðmanna, sem lítið sem ekkert hafa til þess unnið.  Ekki er kyn, þó að óánægjan með ESB og óvinsældir búrókratanna magnist nú í öllum aðildarlöndunum.  Það er bara spurning um, hvenær upp úr sýður.

Megnið af fjárveitingunum, um 40 %, fer til landbúnaðarmála, og lendir bróðurparturinn í vasa stórjarðeigenda, sem fá greiðslur fyrir að nýta ekki framleiðslugetu sína, en á Íslandi þurfa menn hins vegar að kaupa sér framleiðslurétt, kvóta.  Er ekki kominn tími til að endurskoða kvótakerfið í íslenzkum landbúnaði í ljósi vaxandi samkeppnihæfni íslenzks landbúnaðar á erlendum mörkuðum, því að þessi kvóti var settur á vegna offramleiðslu, þegar heimsmarkaðurinn var að mestu lokaður ?

  Kína er dæmi um land, sem ekki getur brauðfætt sig, en íbúarnir eru að öðlast nægan kaupmátt til að geta greitt viðunandi verð fyrir íslenzkar landbúnaðarvörur.  Það eru miklir möguleikar fólgnir í nýjum viðskiptasamningi við Rauða-Kína á þessu sviði, með sjávarafurðir og með iðnvarning.  Í viðskiptastríði við Evrópusambandið, eins og kann að vera í uppsiglingu, er ómetanlegt að geta leitað til austurs og vesturs.

 Kvótakerfið var sett á íslenzka landbúnaðinn vegna offramleiðslugetu hans m.v. innlendan markað.  Þróunin hefur orðið, eins og til var ætlazt, þ.e. búum hefur fækkað stórlega og framleiðni búanna hefur vaxið gríðarlega  og sömuleiðis gæðin.  Íslenzki landbúnaðurinn stríðir ekki við sama vandamál og sjávarútvegurinn varðandi takmarkaða auðlind.  Landið er nægilega gjöfult til að landbúnaðurinn getur með núverandi tæknistigi sínu margfaldað framleiðsluna.  Hann þarf að geta framleitt ofan í 1,5 milljón erlenda túrhesta, þar sem hver um sig dvelur að meðaltali 10 daga.  Það jafngildir 13 % íbúafjölgun í fæði hérlendis allt árið.  

Ferðamannaiðnaðurinn getur hrunið, eins og hendi sé veifað.  Samt þarf að fara út í miklar fjárfestingar til að geta tekið við þessum feiknafjölda, og landbúnaðurinn þyrfti að geta selt umframframleiðslu sína erlendis, þegar ferðamennskan tekur dýfur. Það væri hins vegar óskynsamlegt, þó að miklir markaðir mundu opnast á morgun, að fara út í miklar fjárfestingar vegna framleiðsluaukningar, því að slíkir markaðir geta lokast, eins og hendi sé veifað.  Nóg er, að ákvörðun verði tekin á stórum markaðssvæðum að leyfa ræktun og neyzlu erfðabreyttra matvæla.  Þá eykst framleiðslan þar mikið, en er það heilnæmt til lengdar ? 

Svipað gerðist í fyrra með álið.  Vestræn álfyrirtæki juku mikið framleiðslugetu sína og sáu fyrir sér ævintýralegan markaðsvöxt í Kína, en vöruðu sig ekki á því, að samtímis byggðu Kínverjar ný álver í Kína í miklum móði.  Þetta endaði með offramleiðslu og verðfalli, sem sér ekki fyrir endann á fyrr en árið 2016.  Þangað til lepja álframleiðendur dauðann úr skel, og sumir hafa hvorki bolmagn til eins né neins.  Hið sama gæti gerzt í landbúnaði, t.d. ef Kínverjar taka upp á því að rækta erfðabreytt matvæli.  Við það eykst framleiðslugetan á hverja flatareiningu, en það er beygur í mörgum varðandi heilnæmi slíkra matvæla, og íslenzkur landbúnaður ætti að halda sig frá slíku, en leggja höfuðáherzlu á gæði og náttúrulegt heilnæmi.  Hægt stígandi lukka er affarasælust. 

Sömuleiðis ber að stemma stigu við fjölda ferðamanna með verðhækkunum, þar til ráðstafanir hafa verið gerðar til að verjast landspjöllum af völdum ágangs ferðamanna.  Það gerist með göngustígum og með því að selja þeim aðgengi að hverjum stað.  Verðið ræðst þá af framboði og eftirspurn og gæti verið breytilegt eftir árstíma og staðsetningu.  Ferðamenn eru nú þegar orðnir umhverfisvandamál vegna slælegrar skipulagningar og sofandaháttar yfirvalda.  Yfirvöld ferðamála eru svo lágskreið, að þau hafa heykzt á að gera tillögu til ráðherra um form gjaldtökunnar.  Er einhver þörf á slíkum ríkiskontórum ? 

Aftur að athugun téðrar Mörtu á fjárframlögum ESB til ríkja, sem voru talin þurfa að þróa innviði sína til að virka vel á Innra markaði ESB, sem er merkasta framlag ESB til Evrópu.  Hún hefur séð skattpeninga borgunarríkjanna í norðurhlutanum fara í súginn, enda hefur ársuppgjör á fjárhagsbókhaldi ESB ekki hlotið samþykki löggilts endurskoðanda í háa herrans tíð:

"Fjárframlög ESB eiga að stuðla að hagvexti aðildarríkja.  En hvað gerðist í Grikklandi, svo að dæmi sé tekið.  Grikkir fengu 60 milljarða evra í uppbyggingu innviða samfélagsins á árunum 1998-2008.  Hvert fóru þessir peningar ?  Svarið er, að það veit enginn.  Þeir fóru í botnlausa hít.  Hvert fóru 70 milljarðar evra, sem voru eyrnamerktir Portúgal ?  Hvert fóru 80 milljarðar evra, sem voru eyrnamerktir Ítalíu ?  Hvert fóru 120 milljarðar evra, sem voru eyrnamerktir Spáni ?  Öll eiga þessi ríki í djúpstæðum vanda þrátt fyrir, að fé hafi verið mokað inn í þau."

Þetta eru svakalegar lýsingar á gjörspilltu embættismannakerfi ESB í Berlaymont.  Búrókratarnir hafa undirtökin og halda stöðum sínum, þó að framkvæmdastjórar og ráðherrar komi og fari.  Þetta fyrirkomulag minnir mjög á lýsingarnar frá Ráðstjórnarríkjunum, sálugu, enda er Marta Andreasen, fyrrverandi aðalbókari framkvæmdastjórnar ESB, þeirrar skoðunar, að báknið í Brüssel, þ.e. ESB í sinni núverandi mynd, muni falla. 

Það mun ekki verða meirihluta Þjóðverja harmdauði samkvæmt nýlegri könnun í Þýzkalandi á afstöðu Þjóðverja til ESB.  Niðurstaða hennar er sú, að afstaða Þjóðverja til ESB leitar nú í sömu átt og afstaða Breta, þó að enn kæri meirihluti Þjóðverja sig ekki um úrsögn Þýzkalands úr ESB, eins og meirihluti Breta, sem kýs framtíðar tilveru utan ESB. 

Marta þekkir vel til framkvæmdar sjávarútvegsstefnu framkvæmdastjórnar ESB og afleiðinga hennar fyrir strandbúa og lífríki sjávar.  Dæmigert Ráðstjórnarkerfi ríkir í sjávarútvegi aðildarríkja ESB, sem kraumandi óánægja er með víða, t.d. á Bretlandseyjum:

"Ég vil nefna sem dæmi sameiginlega fiskveiðistefnu ESB, sem ég efast ekki um, að Íslendingar eru lítt hrifnir af.  Raunar lýsti fiskveiðikommissarinn sjálf því yfir á síðast liðnu ári, að stefnan væri misheppnuð.  Skömmu áður en Maria Damanaki gaf út yfirlýsingu sína, hafði ég tekið þátt í að gefa álit um afleiðingar sjávarútvegsstefnunnar, þar sem fram kom, að 1,7 milljörðum evra hafði verið kastað á glæ með úreldingu skipa með engum sjáanlegum árangri, að 90 % fiskistofnanna eru ofveidd og 100 þúsund störf hafa glatazt í sjávarútvegi.  Óháðir sérfræðingar köstuðu sökinni á þessari sóun að mestu á framkvæmdastjórn ESB.  Þeir gagnrýndu hana fyrir slakleg vinnubrögð og óskýrar reglur um fiskveiðar.  Í þingsáliti komst ég að þeirri niðurstöðu, að fiskveiðistefnan stuðlaði ekki að verðmætasköpun, heldur sóun.  Hún væri dragbítur á fiskiðnað í Evrópu.  Hana ætti að leggja niður, af því að hún væri sóun á almannafé."

Þegar þessi yfirlýsing innanbúðarmanns á gjaldþroti hinnar sameiginlegu fiskveiðistefnu ESB er lesin, ætti öllum að verða ljós skýringin á því, að hvorki ESB né "íslenzka samninganefndin" sáu sér fært að opna kaflann um landbúnað og fiskveiðar, svo að Íslendingar gætu hafið aðlögun sína að hinni handónýtu og stórskaðlegu fiskveiðistefnu ESB.  Þá hefði nú heyrzt hljóð úr horni ofan af Íslandi, því að kúvending yrði þá hjá sjávarútveginum. 

Þar sem hann er öflugasta tekjulind þjóðarinnar, sem stendur undir 40 % útflutningsteknanna, er fullkomið óráð að fara út í einhvers konar tilraunastarfsemi með hann.  Kvótakerfið, íslenzka, hefur komið í veg fyrir ofveiði á stofnum í íslenzku lögsögunni og straumlínulagað útgerðirnar, svo að þær eru reknar með hæstu þekktu framleiðni nokkurs sjávarútvegs, og skila íslenzku útgerðirnar bæði eigendum og þjóðarbúi dágóðum arði að meðaltali, en þessi umsögn á ekki við um þær allar. 

Allt þetta vildi og vill Össur Skarphéðinsson setja í uppnám gegn því að fá einn framkvæmdastjóra í Brüssel og örfáa þingmenn á Evrópuþinginu auk setu í leiðtogaráðinu.  Hann vill taka gríðarlega áhættu fyrir hönd Íslands með sjávarútveg og landbúnað gegn mjög hæpnum ávinningi.  Að sigla þjóðarskútunni inn í þennan ólgusjó gríðarlegrar óvissu á báða bóga er algerlega þarflaust tiltæki og er í rauninni sálfræðilegt viðfangsefni að finna haldbæra skýringu á.  

Tal um nýjan gjaldmiðil í þessu sambandi stendur á brauðfótum, því að við yrðum ekki hænufeti nær evrunni við inngöngu.  Þar að auki hefur engin rannsókn farið fram á því, hvort hérlendis yrði meiri hagvöxtur eða minni eftir slík gjaldmiðilsskipti.  Bretar rannsökuðu þetta fyrir sitt leyti og komust að hinu gagnstæða; á Bretlandi yrði minni hagvöxtur með evru en sterlingspundið.  Það kostar klof að ríða röftum og að vera í myntbandalagi með Þýzkalandi er ekki heiglum hent um þessar mundir, hvað sem verður, ef/þegar Þjóðverjum tekur að fækka hratt, af því að þeir kjósa fremur að eiga hund en barn.    

Það var svínslegur leikur til að þreyta fiskinn að bíða með sjávarútvegs- og landbúnaðarkaflann þar til í lokin, svo að þjóðin stæði frammi fyrir "fait accompli", fullnaðaraðlögun á öllum öðrum sviðum, fjöldi fólks kominn á spena ESB undir merkjum IPU eða öðrum, og þess vegna yrði ekki talið við hæfi að neita ESB um lokahnykkinn, aðlögun að "Common Fishery Policy, CFP, og CAP, Common Agriculture Policy".  Aðildarumsókn og aðildarferli  voru þannig mörkuð blekkingum og svikum hins fláráða Össurar Skarphéðinssonar frá upphafi til enda. 

Réttast væri, að Alþingi fæli ríkisstjórninni haustið 2013 að falla frá umsókninni, sem kreist var út úr Alþingi  16. júlí 2009 með meiri harmkvælum en sögur fara af í samskiptum við erlend ríki síðan á Kópavogsfundinum 28. júlí 1662, er höfðingjar Íslands sóru einvaldskonungi Danaveldis hollustueiða grátandi undir fallbyssukjöftum danska flotans og illvígum ófbeldishótunum.  Þeir vissu, hvað þetta þýddi, en gátu ekkert að gert.  Vítin eru til þess að varast þau.

Ef aðstæður breytast og aðildarríkin endurheimta fullveldi sitt, eins og Bretum er umhugað, gætu skapazt forsendur fyrir því að sækja um aðild að annars konar fyrirbrigði en núverandi ESB, en þó aðeins eftir heimild þjóðarinnar fyrir slíkri umsókn í almennri atkvæðagreiðslu.  Núverandi ríkisstjórn og þingmeirihluti hennar vilja ekki ganga í Evrópusambandið, og þess vegna er alveg út í hött, að þessir aðilar beiti sér fyrir atkvæðagreiðslu þar um.  Þetta var kosningamál 27. apríl 2013, og þess vegna er ekki lýðræðislegt að kjósa um þetta aftur fyrr en ríkisstjórn og Alþingi snýst hugur.      

  

  

 

 

 

 

 

 

Áhrifamáttur tækniþróunar

Sagnfræðinga greinir á um helztu áhrifavalda s.k. sögulegrar þróunar.  Margir þeirra einblína á hlut stjórnmálamanna og herforingja, en þegar betur er að gáð, ræður tækniþróun mannkyns mestu um framvindu sögunnar.  Hraðari tækniþróun einnar þjóðar en annarra hefur gefið henni ákveðið forskot í sögunni og stjórnmálamönnum og herforingjum hennar kost á að notfæra sér forskotið.  Stjórnmálamenn og herforingjar hafa vissulega hafa misgott auga fyrir hagnýtingu tækniþróunarinnar, eins og dæmin sanna, og afburðamenn í þessum hópum hafa í kjölfarið komizt á spjöld sögunnar.  

Hægt er að tína til mýmörg dæmi þessu til stuðnings, en frægir eru atburðir úr seinni heimsstyrjöldinni, þar sem mismunandi viðhorf til máttar tækninnar og tækninýjunga á sviði vígtóla leiddu til þess, að Frakkland féll í hendur Þjóðverjum á innan við tveimur vikum frá innrás Wehrmacht, og brezki landherinn var lagður að velli með leiftursókn véladeilda þýzka hersins.  Það var að vísu slakað á klónni gagnvart brezka hernum, svo að honum tókst að forða sér frá Dunkerque yfir Ermasund án vopnabúnaðar. Öðru máli gegndi hins vegar með brezka flugherinn og loftvarnir Bretlands, eins og kom í ljós síðsumars 1940, en þar bjargaði ný uppfinning, radarinn, og bardagahæfni orrustuvéla Bretlandi og breyttu gangi styrjaldarinnar.  Bretar stóðu síðar í styrjöldinni berskjaldaðir gagnvart eldflaugum og þrýstiloftsflugvélum Þjóðverja, þó að yfirburðir bandamanna í lofti gerði Bretum að vísu kleift að eyðileggja marga skotpalla og lama rannsóknarstöðina í Penemünde.  

Skemmtilegt dæmi um frábæra hugmynd, sem gjörbreytti flutningum á láði, legi og í lofti, á 20. öldinni, er flutningagámurinn.  Nýjar rannsóknir sýna, að gámavæðing flutninganna hefur aukið meir heimsviðskiptin en allir viðskiptasamningar undanfarin 50 ár.  Það var vegna gríðarlegrar framleiðniaukningar flutningafyrirtækjanna.  Skilaði sú kostnaðarlækkun sér í vasa almennings á Íslandi, eða er borð fyrir báru til lækkunar á einingarkostnaði flutninga ? Marga grunar, að svo sé, og nú virðist Samkeppnisstofnun hafa fengið pata af því, að maðkur sé í mysunni. 

Á 6. áratug 20. aldar fóru flutningar fram í grundvallar atriðum, eins og þeir höfðu gert um aldaraðir.  Sægur verkamanna sá um fermingu og affermingu, og skipin voru lengur bundin við bryggju en á siglingu.  Hafnarverkamenn voru sagðir fá 20 USD eða 2400 kr á dag, og eins mikið viskí og þeir gátu borið heim, þannig að talsverð vörurýrnun átti sér stað. 

Gámavæðingin umbylti flutningum hvarvetna, stórjók framleiðnina við flutninga og lækkaði þar með kostnaðinn á hvern tonnkm.  Það var Bandaríkjamaðurinn Malcom McLean, flutningabílaeigandi, sem átti hugmyndina og hrinti henni í framkvæmd, þegar hann áttaði sig á hagræðinu af því að pakka vörum inn í staðlaða gáma.  

Tilraun hans árið 1956 með fyrstu gámana um borð í venjulegum skipum sýndi kostnað 0,16 USD/t í samanburði við 5,83 USD/t í hefðbundnum flutningi, þ.e.a.s. kostnaður við nýja flutningsmátann nam aðeins 2,7 % af kostnaði við hefðbundna flutninga.  Gámaflutningar ruddu sér þess vegna hratt til rúms, og höfnum var að sama skapi breytt í gámahafnir.  Á tímabilinu 1966-1983 jókst fjöldi gámahafna úr 1 % af heildarfjölda hafna í 90 %.

Árið 1965 námu heimsviðskiptin um 2 trilljónum USD (trilljón = þúsund milljarðar).  Um þessar mundir, árið 2013, nema heimsviðskiptin um 20 trilljónum USD, þ.e. þau hafa tífaldazt á um hálfri öld.  Á tímabilinu hafa verið gerðir fjölmargir viðskiptasamningar, sem stutt hafa við þessa þróun, en rannsóknir sýna, að gámavæðingin var undirstaða þessarar miklu aukningar milliríkjaviðskipta. 

Það er óhætt að alhæfa og fullyrða, að tæknilegar uppgötvanir og hagnýting nýrra hugmynda og tækniþróunar stjórni vegferð mannkynsins til bættra lífskjara miklu fremur en ákvarðanir stjórnmálamanna eða gjörðir herforingja, hvað þá starfsemi verkalýðsfélaga.  Í lýðræðisþjóðfélögum verða tækniframfarir óhjákvæmilega alltaf almenningi til hagsbóta fyrr eða síðar án atbeina verkalýðsfélaga, sem hins vegar allt of oft knýja fram launahækkanir umfram framleiðniaukningu fyrirtækjanna.  Slíkt athæfi kemur launþegum undantekningarlaust í koll. 

Sigursæll herforingi hefur t.d. oftast stuðzt við einhverja tækninýjung, sem hefur komið andstæðinginum á óvart, en auðvitað einnig beitt nýju herskipulagi til að nýta nýja tækni.  Góðir stjórnmálamenn búa í haginn fyrir og skapa hvata til tækniframfara.  Þeir eða eftirmenn þeirra uppskera hagvöxt og öflugri skattstofn fyrir vikið.

Til að sýna byltingarkennd áhrif þessarar einföldu hugmyndar um gámaflutninga er birt eftirfarandi tafla:

Atriði:                                          1956       1970                                

• Hafnaframleiðni, t/klst:            1,7            30              
• Meðalskipastærð tonn:             8,4            20                 
• Fjöldi uppskipunarhafna í Evrópu:11            3
• Tryggingakostnaður GBP/t        0,24         0,04
• Verðmæti vara í flutn., GBP/t      2              1

Það er stórkostlegt, hversu gríðarleg hagræðingaráhrif nýjar og auðframkvæmanlegar hugmyndir geta haft.  Íslendingar eru mjög háðir flutningum, og flutningsgjald er umtalsverður hluti vöruverðs á Íslandi, e.t.v. hærra hlutfall en víðast hvar.  Það á sínar skýringar í langri vegalengd og litlu magni, en ætli áhrif gámavæðingarinnar á flutningskostnað til Íslands og á Íslandi hafi verið metin ?  Þrátt fyrir eldsneytishækkanir og launahækkanir mætti ætla, að flutningskostnaður per tonn eftir gámavæðingu sé innan við fjórðungur af flutningskostnaði per tonn fyrir gámavæðingu að raunvirði.  Er slíkt raunin ?

Ef raunvirðislækkun verður á eldsneyti hérlendis, eins og þegar hefur orðið í Bandaríkjunum vegna gasvæðingarinnar, mun flutningskostnaður enn lækka.  Það er mikilvægt fyrir samkeppnihæfni landsins og hag landsmanna að auka enn framleiðni flutningastarfseminnar og að lækka kostnaðinn á hvert flutt tonn að og frá landinu.       

                                        

Skaðlegt eftirlit

Nú hefur formaður "Beint frá býli" gert opinberar fáheyrðar kröfur um Innra eftirlitskerfi með gæðastjórnunarkerfi smáfyrirtækja, t.d. fjölskyldufyrirtækja.

Hlutverk opinberra eftirlitsaðila er í flestum tilvikum að vernda neytendur, og á það við um Matvælastofnun, að henni ber að gera þær ráðstafanir, sem duga, til að vernda heilsufar landsmanna með því að tryggja heilnæmi matvæla.  Henni og öðrum á sama sviði hefur þó tekizt misjafnlega upp við að sinna þessu hlutverki stóráfallalaust, svo að ekki sé meira sagt.

Nú ætla eftirlitsaðilar á sviði matvælaframleiðslu að skjóta spörfugl með kanónu með því að krefjast innra eftirlitskerfis með gæðastjórnunarkerfi smáfyrirtækja.  Þessi krafa er algerlega út í hött, því að smáfyrirtæki hafa ekki bolmagn til slíks.  Slíkt kerfi verður hvorki fugl né fiskur hjá þeim.  Þau eiga að einbeita sér að öðru en skriffinnsku, enda liggur styrkur þeirra oftast annars staðar.  Hann liggur t.d. í hugmyndaauðgi, vandvirkni og alúð eigendanna og annarra, sem þar starfa við framleiðslu á vörum og þjónustu.   

Viðkomandi ráðuneyti verður hér að grípa strax í taumana, því að þessi glórulausa kröfugerð eftirlitsaðilans drepur frjálst framtak einstaklinga, sem vilja bjóða fram nýjungar. 

Slíkt er skaðlegt fyrir neytendur og fyrir samfélagið, því að þessi smáfyrirtæki eru vaxtarbroddur hagkerfisins.  Þessi opinbera krafa er í anda lýsingar Mörtu Andreasen hinnar brezku og brottrekna aðalbókara ESB á vinnubrögðum framkvæmdastjórnar ESB, en þar er meginstefið: "one size fits all", eða ein regla fyrir alla, sem var aðalregla Sovétsins, sáluga, á sinni tíð.

Það þarf að finna aðferð, sem stendur ekki starfsemi smáfyrirtækja fyrir þrifum og tryggir hagsmuni neytenda.  

Aðferðin getur verið fólgin í tilviljanakenndu eftirliti með hreinlæti og þrifnaði, sem ekki er boðað fyrirfram, og að krefjast þess af téðum framleiðendum, að vara þeirra sé greinilega rekjanleg.  Fyrirtæki, sem hægt er að rekja alvarlegan galla til, sem t.d. stafar af sóðaskap, verður ekki langlíft í þeim rekstri.  Þetta eru nauðsynlegar og nægjanlegar kröfur til fyrirtækja með veltu innan við MISK 100. 

  

 

 

Virkjanakostir vatnsafls

Forgangsröðun virkjana hefur verið með böggum hildar undanfarin ár.  Allt of mikil áherzla hefur verið lögð á virkjun jarðvarmans til raforkuvinnslu, þó að slíkar virkjanir hafi marga annmarka í samanburði við vatnsaflsvirkjanir.  Þar má nefna óleyst mengunarviðfangsefni, tiltölulega háan viðhaldskostnað og lága orkunýtni, ef einvörðungu rafmagnsframleiðsla á sér stað með jarðgufunni, en jarðgufan er ekki nýtt fyrir hitaveitu.  Þetta felur í sér sóun á nýtanlegum jarðvarma.  Af slíkri braut verður að hverfa hið fyrsta. 

Hvergi er í Rammaáætlun minnzt á vindorku, en engu að síður hefur nú ríkisfyrirtækið Landsvirkjun haldið inn á braut raforkuvinnslu með vindorku án nokkurrar vitneskju um kaupendur að þessari orku.  Hver vill kaupa þessa orku hérlendis ?  Er núverandi orkumálaráðherra og meirihluti Alþingis sammála þessari fálmkenndu, dýru og óþörfu tilraunastarfsemi ? 

Erlendis er vindorkan stórlega niðurgreidd í nafni umhverfisverndar.  Engin umræða hefur farið fram um það hérlendis, að skattgreiðendur, eigendur ríkissjóðs, sem á Landsvirkjun, skuli greiða niður orkuverð frá vindmyllum.  Slíka ákvörðun yrði að taka á Alþingi, þar sem enginn vilji er til slíks nú, og þess vegna er forysta Landsvirkjunar hér stödd á algerum villigötum.   

Hérlendis á að heita, að öll raforka sé framleidd á sjálfbæran hátt, mengunarlítið í heildina séð.  Hvers vegna ættu skattgreiðendur hérlendis þá að borga með raforkuvinnslu frá orkugjafa, sem forystu ríkisfyrirtækis dettur í hug að innleiða án lýðræðislegrar umfjöllunar, þar sem ræddir hafi verið kostir og gallar slíkrar nýbreytni ?  Í því skrumi, sem birt hefur verið um vindorkuna að hálfu Landsvirkjunar, hefur t.d. aldrei verið minnzt á vinnslukostnaðinn.  Hvers vegna ?  Vegna þess, að hann er út úr korti á hérlendan mælikvarða.  Stórfellda sjónmengun, hávaða og fugladauða þarf líka að taka með í umræðuna.  

Sé miðað við stofnkostnaðartölur frá Landsvirkjun, áætlun höfundar um uppsetningarkostnað og tengikostnað, sem gefi heildarstofnkostnað 2,0 MUSD/myllu, nýtinguna 40 %, sem er meðaltal fyrstu 7 mánaða rekstrar tilraunavindmyllanna á Hafinu við Búrfell, þegar rof vegna viðhalds er ekki enn komið til skjalanna, afskriftartíma 20 ár og ávöxtunarkröfu 7,0 %, þá fæst vinnslukostnaður yfir 90 USD/MWh eða 11 kr/kWh.  Þetta er tífaldur kostnaður við vatnsaflsvirkjanir, sem reifaðar verða í þessari vefgrein.

  Tuð á borð við við,"og standa vonir til  að vindorka geti orðið þriðja stoðin í raforkukerfi Landsvirkjunar ásamt vatnsafli og jarðvarma" er algerlega fótalaust, innantómt og í raun ekki sæmandi fyrirtæki á borð við Landsvirkjun að bera slíkt á borð fyrir almenning, sem borgar brúsann.  Það er engin hætta á öðru en það fréttist til landsins, ef stórfelld breyting til batnaðar verður á arðsemi vindmylla, og þess vegna er algerlega ótímabært að stunda þessa dýru tilraunastarfsemi.  Þingheimur verður að kippa í taumana strax og stöðva þessa vitleysu áður en lengra er haldið.  Í stjórn Landsvirkjunar mega ekki sitja þvílíkir sveimhugar, sem láta annað eins líðast.           

 Ríkisstjórn vinstri flokkanna, sáluga, (verða Samfylkingin og Vinstri hreyfingin grænt framboð brátt sálugir flokkar í hræðslubandalagi ?) hafði horn í síðu vatnsaflsvirkjana, líklega vegna hagkvæmni þeirra.  Í skýrslu Verkefnisstjórnar Rammaáætlunar um 2. áfanga þeirrar rannsóknar má sjá 10 virkjanir, sem raðað er upp eftir hagkvæmni og umhverfisáhrifum.  Í viðhengi er EXCEL-skrá um þessar virkjanir.    

Heildar orkuvinnslugeta þessara 10 virkjana er 10,1 TWh/a (terawattstundir á ári), eða tæplega 60 % af því, sem þegar hefur verið virkjað alls í jarðvarma og vatnsföllum til raforkuvinnslu.  Vegið meðalkostnaðarverð vatnsaflsvirkjananna 10 í téðri töflu er 935 ISK/MWh (íslenzkar krónur á megawattstund) á verðlagi ársins 2010 eða um 7,5 USD/MWh, sem er mjög samkeppnihæfur kostnaður, en þess ber að geta, að þetta er raforkukostnaður við stöðvarvegg vatnsaflsvirkjunar, og við þetta þarf að bæta tengingarkostnaði við stofnkerfið og flutningskostnaði að meðtöldum kostnaði orkutapa og eðlilegum hagnaði fjárfestanna umfram vexti af ríkisskuldabréfum.  Orkan komin inn á stofnkerfið gæti kostað um 9 USmill/kWh (9 USD/MWh) og með flutningskostnaði og töpum er hann líklega undir 12 mill/kWh.  Vindorkan komin inn á stofnkerfið kostar sem sagt tífaldt á við vatnsorkuna.  Höfundi er væntanlega vorkunn, þó að hann botni ekkert í ráðslagi Landsvirkjunar.  Stjórnmálamenn geta ekki skotið sér undan ábyrgð á þessum leikaraskap, sem jaðrar við fíflagang.

Stóriðjan getur keypt þessa orku vatnsaflsvirkjananna við verði, sem gæfi eigendum virkjana og flutningsmannvirkja mjög góða og trygga arðsemi áratugum saman.  Ef um væri að ræða slíka sölu á 10 TWh/a frá þessum virkjunum, gæti hreinn árlegur hagnaður virkjunareiganda numið a.m.k. MUSD 150 eða um ISK 18 milljörðum og mun hærri upphæð, þegar fjármagnskostnaður væri upp greiddur að um tveimur áratugum liðnum frá gangsetningu. 

Ef menn hugsa sér auðlindagjald sem 30 % af hagnaði auðlindarnotanda umfram hagnað annarra af annars konar starfsemi, gæti auðlindagjald af slíkri orkuvinnslu numið um ISK 4 milljörðum á ári.  Þar að auki kemur venjulegur tekjuskattur, fasteignagjöld o.fl. opinber gjöld ásamt tekjum hins opinbera af þeirri starfsemi, sem raforkuna kaupir.     

Það, sem sérstaka athygli vekur, er, að Búðarhálsvirkjun, sem er á byggingarstigi og á að ljúka við í ársbyrjun 2014, er aftarlega í hagkvæmniröðinni eða nr 8 og aðeins nr 3, hvað umhverfisáhrif varðar, þó að þau þyki mjög lítil.  Þá vaknar óneitanlega spurningin:

hvers vegna er kostað til vandaðs og kostnaðarsams forstigs hagkvæmnimats og umhverfismats innan vébanda s.k. Rammaáætlunar, sem á að veita forsögn um virkjanaröðun, úr því að ekki er farið eftir henni ?  Fyrir því eru bæði stjórnmálalegar og tæknilegar orsakir.

Sú virkjun, sem í heild þótti vænlegust í téðri útgáfu Rammaáætlunar, Arnardalsvirkjun í Jökulsá á Fjöllum, er á stað, sem ályktað var um á Alþingi árið 2007, að félli innan marka Vatnajökulsþjóðgarðs, sem sumum þykir útiloka þessa virkjun, en dregur þó á engan hátt úr gildi þjóðgarðsins, heldur mundi vera lýsandi dæmi um þá málamiðlun, sem þarf að eiga sér stað, þegar hagsmunaárekstrar verða við nýtingu landsins gæða.  Þá er þess og að gæta, að á tíma þessarar ályktunar var Alþingi ókunnugt um þennan virkjunarkost, enda er hann nýr af nálinni.  Um þetta skrifar Jakob Björnsson, fyrrverandi prófessor í rafmagnsverkfræði og fyrrverandi Orkumálastjóri, í Morgunblaðið laugardaginn 1. maí 2010: "Enn um virkjun Jökulsár á Fjöllum":

"Vandað umhverfismat felur hvorki sjálfkrafa í sér, að jarðhiti verði ekki nýttur við Geysi, vatnsorka við Gullfoss, háhitinn við Torfajökul eða vatnsorkan í Jökulsá á Fjöllum, né heldur, að þar verði virkjað.  Ákvörðun um það er endanlega í höndum ráðherra.  En mat eftir mismunandi sjónarmiðum er ómetanlegur leiðarvísir við ákvarðanatöku.  Leiðarvísir er ekki ákvörðunin sjálf.  Yfirvöld taka ákvarðanir, en ekki matshópar."

Með vísun til þessa og þingsályktunar Alþingis frá 2007 um Vatnajökulsþjóðgarð og virkjun Jökulsár á Fjöllum og í ljósi þess, að upplýsingar um Arnardalsvirkjun voru ekki fyrir hendi á tíma þessarar þingsályktunar, er sjálfsagt af Alþingi að taka téða úreltu þingsályktun til endurskoðunar og veita heimild til virkjanaathafna og miðlunar innan marka Þjóðgarðsins eða færa mörk hans út fyrir athafnasvæði virkjunarframkvæmda og miðlunarlóns til að verkhönnun Arnardalsvirkjunar að uppfylltum gildandi skilmálum geti hafizt, þegar markaðsaðstæður leyfa.  Mjög bagalegur rykmökkur leggst iðulega yfir byggðir Norð-Austurlands, síðsumars, og stafar hann af aurum Jökulsár á Fjöllum.  Þessi mökkur yrði úr sögunni með Arnardalsvirkjun.  Margir mundu anda léttar við svo búið.

Flutningsmannvirkjum raforku um landið er ábótavant, og er takmörkuð flutningsgeta sums staðar tekin að standa raforkuviðskiptum og þar með þróun atvinnulífs í landinu fyrir þrifum.  Atvinnurekstur verður fyrir búsifjum af völdum orkuskorts, og ekki er unnt að virkja á hagkvæmustu stöðunum af þessum sökum.  Dæmi um þetta er téð Búðarhálsvirkjun, sem er nr 5 í heildarmati fýsilegra virkjanakosta, en var þó reist á undan Arnardalsvirkjun, sem er þar nr 1. 

Auðvitað verður að virkja í samræmi við þörf markaðarins, þannig að Arnardalsvirkjun þarf að tengja stórum orkunotanda norðaustanlands, t.d. á Bakka við Skjálfanda.  Henni má áfangaskipta m.v. þarfirnar, þó að slíkt dragi nokkuð úr arðseminni, en er samt skárra en að offjárfesta. Jafnframt þarf að tengja hana með traustum hætti, t.d. með 400 kV hálendislínu, við virkjanir Þjórsársvæðis og með 220 kV línu við Kárahnjúkavirkjun og við Eyjafjarðarsvæðið.  Er ánægjuefni, að Landsnet skuli, nú í viku 36/2013, hafa tilkynnt um að setja Sprengisandslínu í vissan forgang. Með þessum hætti næst nauðsynlegur stöðugleiki í rekstur stofnkerfisins og verðmætur sveigjanleiki til að verða við óskum nýrra og eldri viðskiptavina um aukna orkuafhendingu, en fresta má styrkingu stofnlína frá Blönduvirkjun þar til notkun í Húnaþingi og í Skagafirði kallar á slíkt. 

Ný byltingarkennd hönnun línumastra er í deiglunni.  Markmiðið með þessari hönnun er, að stofnlínur verði síður áberandi í umhverfinu en nú er.  Þó virðist líklegt, að sums staðar þurfi að grípa til jarðstrengja til málamiðlunar.  Það er borð fyrir báru að bæta aukakostnaði af slíku við flutningsgjaldið, sem notendur greiða. Báðir aðilar verða að slá af ýtrustu kröfum til að ná samkomulagi um þessar framkvæmdir, sem eru nauðsynlegar fyrir þjóðarhag.          

 

Virkjanaröð	Vatnsafls-	Orkuvinnslu-	Kostnaðarverð	Umhverfisáhrif	Röð eftir	Röð eftir umhverfis-	Heildar-
samkvæmt	virkjun	geta	frá virkjun	á orkueiningu	orkukostnaði	áhrifum á orkueiningu	röð
heildarmati		TWh/a	MISK/TWh/a	U/TWh/a
2	Urriðafossvirkjun / Þjórsá	0,980	400	4,80	1	4	5
1	Arnardalsvirkjun / Jökulsá á Fjöllum	4,000	600	3,08	2	1	3
3	Hvammsvirkjun / Þjórsá	0,665	690	3,76	3	2	5
4	Holtavirkjun / Þjórsá	0,415	800	7,47	4	7	11
7	Djúpá / Fljótshverfi	0,498	1190	?	5	?	?
6	Skatastaðavirkjun B / Skagafirði	1,260	1240	7,94	6	8	14
8	Bjallavirkjun / Tungnaá	0,340	1350	?	7	?	?
5	Búðarhálsvirkjun / Tungnaá	0,585	1450	3,76	8	3	11
9	Hrafnabjargavirkjun A / Skjálfandafljót	0,622	1720	?	9	?	?
10	Skaftárvirkjun / Skaftá	0,760	1780	11,97	10	10	20
Alls		10,1
Vegið meðaltal			935	4,34

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Samanburður vatnsaflsvirkjanakosta