Jarðhiti í þróun

Hlutdeild jarðvarma í heildarorkunotkun Íslendinga er 68 % og jafngildir 4,1 Mt (milljónum tonna) af jarðolíu á ári eða 171 PJ (PetaJoule) af orku.  Jarðvarminn er hagkvæmari en rafmagnið til upphitunar, sparar gjaldeyri og hefur mikla þjóðhagslega þýðingu.  Hagkvæmar vatnsaflsvirkjanir er þá hægt að nýta til iðnaðar í meiri mæli. 

Í Noregi, sem einnig þarf mikla orku til upphitunar húsnæðis, er megnið af húsnæðinu rafhitað, og Norðmenn eru farnir að draga úr raforkusölu til iðnaðar vegna skorts á orku frá vatnsaflsvirkjunum Noregs.  Fremur vilja þeir flytja inn orku um sæstreng en reisa gasaflsvirkjanir vegna losunar gróðurhúsalofttegunda, og er auðvitað tvískinnungur fólginn í þessari afstöðu þeirra. Afleiðing þessarar strútsstefnu norsku jafnaðarmannanna, sem lengst af hafa setið þar við stjórnvölinn, er, að raforkuverðið hefur þar rokið upp úr öllu valdi, fátækt og gamalt fólk hefur króknað úr kulda í jafnaðarbælinu, og aðrir hafa bjargað sér með ófullkominni viðarkyndingu í kamínum, sem hefur gjörsamlega eyðilagt loftgæðin bæði innan húss og utan í þéttbýli.  Jafnaðarmennskan er eins og engisprettufaraldur, skilur eftir sig eyðimörk, þar sem hún fær að grassera, og kjaftaskarnir vegsama svo herlegheitin sem fyrirmyndarríkið.  Sannleikurinn er allur annar.  Nú þegar er tekið að flæða undan norsku athafnalífi vegna mikils tilkostnaðar, sem gerir Norðmenn senn ósamkeppnifæra, enda eykst nú atvinnuleysið þar.  Samt vantar þar í stöður, sem Norðmenn sjálfir nenna ekki að sinna.  Olíuauðurinn er tvíbent vopn, og með núverandi olíuverði, 85 USD/tunna, er mikið af olíuvinnslu í norskri lögsögu rekið með tapi.  Á því verður varla lát á næstunni.   

Hin háa hlutdeild jarðvarma á Íslandi er einstæð í heiminum aðallega vegna þess, hversu útbreiddar hitaveitur eru í landinu, en um 95 % af upphituðu húsnæði (í m2) í landinu nýtur hitaveitu frá borholum.  Annað húsnæði er hitað með rafmagnsofnum eða fjarvarmaveitum, sem ekki tengjast borholum. Það er mikil hitunarþörf í landinu, jarðhiti ótrúlega víða og fer slíkum stöðum fjölgandi, þar sem jarðhiti 60°C eða hærri finnst á innan við 1 km dýpi.  Nú hefur verið þróuð tækni til þess að auka afl í gufuborholum án djúpborana, og er sú þróun m.a. efni þessarar greinar.  Djúpboranir eftir háhita með mjög mikinn orkuþéttleika, allt að tífalt afl per holu eða 50 MW, eru í þróun, en hafa enn ekki tekizt.

Hlutdeild jarðgufu í raforkuvinnslu á Íslandi er mun lægri en hlutdeild jarðvarmans í heildinni hér að ofan.  Í landinu er uppsett afl jarðgufuvirkjana 0,67 GW, og er hlutdeild þeirra 29 % af raforkumarkaðinum á Íslandi.  Þessi háa hlutdeild jarðgufu í raforkuvinnslu er samt einsdæmi í heiminum og er t.d. aðeins 0,4 % í Bandaríkjunum, BNA.  Í Afríku er nú verið að virkja mikið af jarðgufu og vatnsafli til raforkuvinnslu, og þar eru líka reist kolakynt raforkuver, enda stendur raforkuskortur hagvexti í álfunni og loftgæðum í þéttbýli fyrir þrifum.  Íslendingar eru aðeins nr 7 í röðinni, þegar talið er eftir uppsettu rafafli í jarðgufuvirkjunum, en þar er röð 8 efstu svona um þessar mundir:

1. BNA: 3,4 GW eða 5,5 falt á við Ísland
2. Filippseyjar: 2,0 GW eða þrefalt á við Ísland
3. Indónesía: 1,4 GW eða tvöfalt á við Ísland
4. Mexíkó: 1,0 GW eða 1,5 falt á við Ísland
5. Ítalía: 0,95 GW eða 1,4 falt á við Ísland
6. Nýja-Sjáland: 0,9 GW eða 1,3 falt á við Ísland
7. Ísland: 0,67 GW
8. Japan: 0,6 GW 

Þróun jarðhitamála er hröðust í BNA um þessar mundir, þar sem nú er verið að innleiða tækni setlagasundrunar (Shale fracturing-fracking) við borun eftir jarðhita.  Þar er þó aðeins borað lóðrétt, enn sem komið er, en gasvinnsla með setlagasundrun er reist á bæði lóðréttri og láréttri borun.  Þúsundum tonna af blöndu vatns, sands og ýmissa efna er dælt niður í holu, sem er 1,0-4,0 km á dýpt,  undir miklum þrýstingi, og síðan er vatni dælt niður, þar sem það hitnar og kemur sem aukin gufa upp um holuna, og getur slíkt margfaldað afl holunnar.  Þetta er kallað "Enhanced Geothermal Systems" á ensku og skammstafað EGS.

Það er skrýtið, að ekki skuli enn fjallað um þessa aðferð að ráði opinberlega á Íslandi, af því að EGS virðist geta gert jarðgufuvirkjanir mjög samkeppnihæfar og geti jafnvel skákað vatnsaflsvirkjunum í framtíðinni.  Ef HS Orka og Orka Náttúrunnar mundu fara þessa leið við orkuöflun upp í  undirskrifaða samninga sína við Norðurál í Helguvík, mundi svo mikil og hagstæð orka losna úr læðingi, að engum vandkvæðum yrði bundið að uppfylla samningana við Norðurál, öllum til hagsbóta.  Hver vinnsluhola kostar að jafnaði um MUSD 5,0 eða um MISK 570, og um helmingur þeirra misheppnast, sem þýðir, að kostnaður við hverja nýtanlega holu er um ISK 1,0 milljarður. 

EGS fækkar misheppnuðum holum og stækkar vinnslusvæði hverrar holu.  Í Nevada í BNA hefur EGS aukið aflgetu á tilraunasvæði um 38 % með kostnaði, sem nemur 25 USD/MWh raforku, sem er svipað og jaðarkostnaður íslenzkra fallvatna um þessar mundir.  Til samanburðar er vinnslukostnaður í nýjum gasorkuverum 67 USD/MWh um þessar mundir í BNA.  Bandaríska orkuráðuneytið áætlar, að með EGS megi auka hlutdeild jarðgufu í rafmagnsvinnslu í BNA upp í 10 %, sem þýðir fertugföldun á hlutdeild.  Hér er þess vegna um að ræða byltingarkennda þróun í raforkuvinnslu með bættri nýtingu jarðhitasvæða.

Í Oregon ætla fjárfestar að gera tilraun með EGS og búast við að geta náð 6-10 faldri orku upp um hverja holu á við eldri EGS-tækni. 

Fjárfestar á jarðhitasvæðum BNA hafa nú þegar meiri áhuga fyrir EGS en sólarhlöðum og vindrafstöðvum, af því að orkuþéttleiki á nýtingarsvæði er hár og stöðugleiki vinnslunnar mikill og miklu meiri en með sól eða vindi.  EGS er talið munu verða afar arðsamt þegar á næsta ári, 2015, og Þjóðverjar, Frakkar og Bretar eru nú þegar teknir til við að semja rannsóknaráætlanir. 

Nýting þessarar tækni verður mikilvæg fyrir Vestur-Evrópu til að auka orkuöryggi landanna þar, draga úr orkukostnaði og að bjarga þessum löndum undan hrömmum rússneska bjarnarins, sem tekinn er að hóta öllu illu og er þess albúinn að kúga Evrópulöndin með því að skrúfa fyrir gasleiðslur þangað.  Hegðun hans mun þó að sjálfsögðu verða honum afar dýrkeypt.

Þessi aðferð til afkastaukningar jarðhitasvæða, sem á íslenzku mætti skammstafa AJH, gefur mikið í aðra hönd, en hún er ekki áhættulaus.  Niðurdælingin getur valdið minni háttar jarðskjálftum, og fólki er illa við slíkt. Hætt var við eitt verkefni af þessu tagi í grennd við Basel í Sviss vegna mótmæla.  Það er einnig möguleiki á "vökvaleka" út í jarðveg, stöðuvötn og grunnvatn.  Mótvægisaðgerðir hafa verið þróaðar fyrir þessa tækni til að draga úr áhættunni, en það á eftir að koma í ljós, hvort umhvefisverndarsinnar meta þær fullnægjandi.       

  

   

  

Orkuparadís

Þjóðir heims búa við afar misjafnan kost í orkumálum, og nægir í því sambandi að bera saman Danmörku og Ísland.  Eitthvað mun vera um olíu og gas í danskri lögsögu, en eina sjálfbæra orkuvinnslan þar í landi er með vindrafstöðvum og sólarhlöðum.

Áður fyrr fór megnið af raforkuvinnslunni fram í olíukyntum raforkuverum.  Eftir olíukreppuna 1973 var orkuverunum af kostnaðarástæðum breytt í kolakynt orkuver, og til að draga úr losun CO2/MWh er nú verið að auka hlut gaskyntra orkuvera auk vindrafstöðva.

Á Íslandi er orkumálunum allt öðru vísi varið.  Um 1930 var Reykjavík að miklu leyti kynt með kolum, og sýna ljósmyndir af höfuðstaðnum hann hulinn reyk- og sótmekki frá ófullkomum kolabruna á þessum tíma. Þá riðu Reykvíkingar á vaðið og hófu að bora eftir heitu vatni og dæla því upp í miðlunargeyma á Öskjuhlíð, þaðan sem það var leitt í öll hús höfuðstaðarins, og hann varð fyrir vikið hreinasta borg Evrópu, og þótt víðar væri leitað, þó að síðar hafi heldur sigið á ógæfuhliðina vegna mikillar fartækjaumferðar og gasmengunar frá gufuorkuveri á Hellisheiði.  Þessi mengun stendur til bóta, því að rafknúnum bifreiðum mun fjölga og virkjunarfyrirtækin eru að ráða bót á mengunarvandanum. 

Ísland býr ekki yfir mjög miklum náttúrulegum orkulindum í samanburði við ýmsar þjóðir Evrópu, t.d. Norðmenn, sem geta framleitt ferfalt meiri raforku en Íslendingar, þegar allir virkjanakostir hafa verið nýttir, þar sem nýtingargildið er talið meira en verndargildið.  Hins vegar eru meiri sjálfbærar virkjanlegar orkulindir á hvern mann á Íslandi en í öðrum löndum Evrópu, og Ísland er eitt af auðugustu ríkjum heims, reiknað í nýtanlegri sjálfbærri orku á mann.

Orkunotkun Íslendinga skiptist þannig árið 2013:

• Jarðhiti:     170,7 PJ eða 68 % ;29 % af raforkuvinnslu 
• Vatnsorka:  46,3  PJ eða 18 %; 71 % af raforkuvinnslu
• Olía:           30,4  PJ eða 12 %
• Kol:              4,0  PJ eða   2 %

Ísland er eitt örfárra landa í heiminum, þar sem öll raforkuvinnslan á sér stað með sjálfbærum hætti, og okkur verður ekki skotaskuld úr að útrýma oíunotkun með rafmagni, þegar tæknin mun leyfa það, en fregnir berast nú af þróun álrafgeyma, sem henta munu fartækjum vel, því að hlutfallið kWh/kg er tiltölulega hátt og langdrægni á milli endurhleðslna mun vera um 1000 km. 

Sjálfbæru orkulindir Íslands, sem mest kveður að við raforkuvinnslu, fallvötn og jarðgufa, eru samkeppnihæfar við orkulindir annarra landa með því að nýta þær hér innanlands og flytja afurðirnar utan með skipum, en þær geta ekki keppt við gasorkuver og kjarnorkuver, ef orkan er flutt beint utan með sæstreng.

Fyrrverandi prófessor við Verkfræðideild Háskóla Íslands og síðar Orkumálastjóri, Jakob Björnsson, rafmagnsverkfræðingur, þreyttist ekki á að rita fræðandi greinar í Morgunblaðið um það, að bezta framlag Íslendinga til varnar upphitunar andrúmsloftsins vegna koltvíildislosunar eldsneytiskyntra raforkuvera væri að laða orkukræfan iðnað til landsins.  Þetta hefur tekizt sæmilega.

Víkur nú sögunni til Þýzkalands.  Jolanta Zalpyté frá Litháen hefur samið Meistaraprófsritgerð um "Breytingastjórnun á heimsvísu" eða "Global Change Management" við Eberswalde háskóla sjálfbærrar þróunar í Þýzkalandi, þar sem hún starfar sem sérfræðingur í endurnýjanlegri orku, hagvexti og þróun sjálfbærrar orku m.m..  Jolanta hefur komið auga á styrk Íslands á þessu sviði, og landið uppfyllir öll skilyrði þess að vera flokkað sem orkuparadís, sem með samstarfi við alþjóðleg fyrirtæki getur lagt sitt að mörkum til að draga úr eldsneytisbrennslu og mengun í heiminum.  Jolanta hefur veitt góðfúslegt leyfi til birtingar úrdráttar hér úr téðri ritgerð.  Fyrst fá lesendur smjörþefinn af ritgerðinni með örstuttri þýðingu á íslenzku:

"Þrátt fyrir gnótt endurnýjanlegrar orku verður stjórnmálalegur stöðugleiki að vera fyrir hendi í viðkomandi landi, svo að unnt sé að flokka það sem "orkuparadís".  Til að laða til sín fjárfestingar verða ríki að vera stjórnmálalega stöðug (það er ekki nauðsynlegt fyrir "mengunarparadísir").  Ísland, sem tekið er sem dæmi um land, sem uppfyllir skilyrði um "orkuparadís", sannaði, að stjórnmálalegur stöðugleiki er lykilatriði fyrir hagþróunina.  Árið 2008 varð Ísland fyrsta fórnarlamb hinnar alþjóðlegu fjármálakreppu.  Þrír meginbankar landsins féllu.  Ísland varð fyrst þróaðra ríkja til að sækja um aðstoð Alþjóða gjaldeyrissjóðsins á síðustu 30 árum (Jón Daníelsson, 2013).  Landið hjarnaði fljótlega við.  Réttar stjórnvaldsákvarðanir framkölluðu hagvöxt, og Ísland er nú víða þekkt og dáð fyrir að nota árangursrík meðul við að fást við fjárhagskeppuna."     

  Mynd af höfundi ritgerðarinnar er hér til hægri.  Ritgerðarúrdrátturinn kemur betur fram og með öllum myndum í fylgiskjalinu neðst. 

 

 

 

   

 

„ENERGY HAVENS“: TOWARDS A SUSTAINABLE ECONOMIC FUTUREA study based on the example of Iceland Jolanta ŽalpytÄ—Master Study Program Global Change ManagementFaculty of Forest and Environment, Eberswalde University for Sustainable Development There are many concerns on how to enhance environmental policies through participating in the international market with opened borders. For many years already a strong cooperation with countries with lower environmental regulations developed between the United States of America and some Western European countries. This development has brought forward a raise of standards in environmental policies across the world but a big gap still prevails in the regulations between developed and developing countries. Some environmental economists claim that trade flows across countries with different environmental regulations may create the “pollution haven” effect and a “race to the bottom” in environmental standards. The term “pollution havens” is used when pollution intensive manufacturing is relocated from developed to developing countries where environmental regulations are assumed to be less stringent (Nahman & Antrobus, 2005). Globalization and international cross-border cooperation also play a vital role for international tax regimes. Different fiscal policies in one country influence the economic situation in others, even countries located far away. Companies and individual persons use the possibility of increased capital mobility and choose locations where the tax burden is lower. These locations are called “tax havens”. Similar to “pollution havens”, “tax havens” can create a “race to the bottom” in the collective tax base. The similarity of this terminology raises the question what makes a country a haven. Since the globalised market is being challenged by an increasing demand for energy and the energy supply is becoming one of the main cost factors in the production process for many industries, the research analysed a new definition of the term “energy havens”. The term “energy havens” describes countries which have a big potential of renewable energy creation that can be provided to “power-hungry” consumers/energy-intensive enterprises. This is the aspect which differentiates them from the previously mentioned “pollution havens” because the use of traditional energy sources to offer industries a cheap energy supply would result in the “pollution haven” effect. The exploitation of renewable energy sources has to be feasible and ecologically desirable in order not to cause harm to nature and "pollute" the environment. The main target groups of this master thesis are energy-intensive industries and the academic audience whose interest is the future energy market condition. The research conducted focuses on electricity, with production cost as the main factor.Electricity produced from fossil fuels is not favorable due to the unsecure conditions for future energy markets (import from politically unstable regions) as well as certain risks and impacts on the environment (e.g. oil spills, health risks from fossil fuel burning). Mainly, the origin of resources is from undesirable regions (such as the desert in Saudi Arabia) where the energy infrastructure can provide many challenges. Also, exploitation areas are changing over time. This kind of energy source does not attract many investments because it cannot promise a secure and infinite energy supply for the future. Conversely, renewable energy can help to decouple the correlation between the increasing energy demand and the negative impact on climate and nature.The leading example of an “energy haven” generating electricity from renewable energy is Iceland. The country can provide more electricity than required by all of its residents, businesses and industries. There are already many foreign companies investing in Iceland and relocating their facilities there. As Figure 1 shows, a steep rise in energy intensity since 2005 is due to an increased amount of energy-intensive companies migrating to the country (Nordic Energy Research, 2013).

Figure 1. Energy intensity in major economies 1990-2011

Source: Nordic Energy Research (2013).Interviews with foreign companies in Iceland were chosen as a method of receiving first-hand information about the decisions on the location. Figure 2 presents the outcome of a qualitative analysis of the questionnaires. This shows why Iceland was chosen as a leading “energy haven”.

Figure 2. Industry perspectives on Iceland as a priority location

Note: the figure was prepared by the author based on data collected from the interviewed companies. Potential “energy havens”Table 1 shows the similarities and differences of two country groups considered “havens”. The criteria explain how “havens” distinguish themselves from other countries. The set of criterions is used as a primary tool to determine “energy havens”. The identified criteria in the right column illustrate the necessary conditions for a country to become an “energy haven”. Iceland was chosen as a country which best fulfills the listed criteria.

Criteria	“Pollution havens”	“Tax havens”	“Energy havens”
Pre-existing condition	International cooperation		International cooperation
Resources	No necessary physical resources		Abundance of renewable energy
Policy	Lower environmental standards	Lower tax rates	Lower energy costs
Conditions	Lack of data availability and publicity		Promotion of environmentally-friendly production possibilities
Incentive for companies	Lax or non-enforced environmental regulations	Lenient requirements for establishing new business entities	Long-term contracts for a stable and cheap energy supply
Requirements	Low political control of production facilities	Political stability and security of financial assets	Political stability, good infrastructure and business-friendly environment
Advantages for companies	More savings due to lower pollution abatement costs	More savings due to a lower tax burden	More savings due to lower energy costs
Results	Higher FDI inflows		Higher FDI inflows
Effect on other countries	Enforcement of lower environmental standards	Enforcement of lower tax rates	Enforcement of lower energy costs
Limits	International agreements		Energy exports

Table 1. Criteria for a country to become a “haven”

Note: the table is prepared by the author. The criteria set for “energy havens” is determined by the author based on the example of Iceland (partly from the empirical results of the questionnaire) using the analogies of “tax and pollution havens”. Positive aspects are indicated in green, negative aspects are indicated in red, and aspects which cannot be assigned according to the author were left uncoloured.Despite an abundance of renewable energy another important factor categorising a country as an “energy haven” is political stability. In order to attract investments countries have to be politically stable (not in the case of “pollution havens”). Iceland, taken as an example for satisfying the listed criteria for “energy havens”, proved that political stability is a key factor determining a country’s development. In 2008, Iceland was the first country to suffer casualties on account of the Global Financial Crisis. All three banks of the country collapsed. Iceland was the first developed country requesting assistance from the International Monetary Fund in the last 30 years (Danielsson, 2013). But the country quickly recovered. Correct policy decisions nurtured economic growth and Iceland is now widely discussed and renowned for applying successful techniques in dealing with the financial crisis.This research identified nine countries around the globe which can be considered “energy havens”, Iceland being the leading candidate (others being Norway, New Zealand, Canada, Sweden, Bhutan, French Guiana, Costa Rica and Latvia). The selection of countries was based on five different criteria: the share of renewable energy in their electricity generation, the Corruption Perceptions Index, the Political Risk Index, the Global Peace Index and the Human Development Index. These criterions and their individual estimated value demonstrated the potential for sustainable energy development in each country, as well as necessary improvements which need to be undertaken in order to become an “energy haven”. The study also found 3 “energy haven” jurisdictions: Facebook, Inc. in Luleå (Sweden), Ford Liard in Northwest Territories (Canada) and Google, Inc. in Hamina (Finland). Figure 3 marks the locations of “energy havens” and “energy haven” jurisdictions on a world map.

Figure 3. “Energy havens” and “energy haven” jurisdictions

 Policy incentives supporting the existence of “energy havens”One criterion listed in Table 1 implies that the potential existence of “energy havens” may incline other countries to reduce their energy (electricity) prices. Germany is a good example when looking for a proof of the existence of “energy havens”. Germany’s competitiveness is being threatened by increasing energy costs. This is a result of the so called “Energiewende”, a transition towards a low-carbon energy economy while giving out subsidies for renewable energy (Folkerts-Landau, 2013). It is correct that this transition can potentially guarantee a long-term competitive solution for Germany, but in the meantime the cost of electricity has noticeably risen. Due to an increase of electricity prices Germany’s popularity as a production location for industries could decrease in the future. To prevent this from happening, energy-intensive enterprises are exempt from the Renewable Energy Sources Act  levy and pay significantly less for electricity. This is one of the ways that Germany is trying to prevent its energy-intensive companies from moving to “energy havens”.A different approach than Germany with its nuclear power phase-out is taken by Finland, which has created a competitive electricity market for energy-intensive ventures allowing them to continue building nuclear power plants. Compared to the electricity gained from fossil fuels, the costs of nuclear power are predictable. It remains to be seen whether or not this promising strategy implemented in Finland yields any results for furthering sustainable economic growth since power prices remain relatively low and the level of emissions is comparably lower than when using other conventional energy sources (coal, oil, gas, etc.). Finland was not classified as an “energy haven” in this thesis since nuclear power is widely believed to be non-renewable. The disposal of atomic waste and its implications are still considered a great potential burden for future generations. It is difficult to estimate costs which can occur even thousands of years after its initial use. The latent security threat is another problem especially in times of global terrorism.  Key limitations of the studyThe term “haven” refers to a location which provides an attractive investment climate and gives incentive to locate your activities there. The possibility to export energy from an “energy haven” would partially eliminate the given definition. But this is currently a criterion which is not very feasible yet. A good example of a failure to export energy is the “Desertec” project. An interconnector marine cable for power transmission situated at the bottom of the ocean between Iceland, the United Kingdom (UK) and mainland Europe is planned. This is a long-term project because the production and installation of this cable and other related tasks must be very carefully planned out. If the project is approved it is expected to be completed by 2020 at the earliest (Landsvirkjun, 2013). This thesis promotes the idea that industries could move to “energy havens” if electricity were a main production cost factor for them. When electricity becomes a good that can easily be shipped anywhere, there will be no more “energy havens” like the ones described earlier but “energy production havens” would develop instead. References1.       Nahman, Anton; Antrobus, Geoff (2005): Trade and the environmental Kuznets curve: is Southern Africa a pollution haven? In South African Journal of Economics 73 (4), pp. 803–814. Available online at http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1813-6982.2005.00055.x/pdf, checked on 2/18/2013.2.       Nordic Energy Research (2013): Increasingly energy efficient economies. Nordic Energy Research. Available online at http://www.nordicenergy.org/thenordicway/topic/energy-systems-2/, updated on 4/12/2013, checked on 5/22/2013.3.       Danielsson, Jon (2013): Iceland’s post-Crisis economy: A myth or a miracle? Available online at http://www.voxeu.org/article/iceland-s-post-crisis-economy-myth-or-miracle, checked on 8/11/2013.4.       Folkerts-Landau, David (2013): Energiewende 2.0 - don't risk competitiveness. Deutsche Bank. Available online at https://www.dbresearch.com/PROD/DBR_INTERNET_EN-PROD/PROD0000000000324468/Energiewende+2_0+-+don't+risk+competitiveness.PDF, updated on 11/26/2013, checked on 3/21/2014.5.       Landsvirkjun (2013): Submarine cable to Europe. Landsvirkjun. Available online at http://www.landsvirkjun.com/ResearchDevelopment/Research/SubmarineCabletoEurope/, checked on 5/13/2013. This publication is based on the master thesis written by Jolanta ŽalpytÄ—. Jolanta ŽalpytÄ— has a bachelor degree in Economics (Vytautas Magnus University, Lithuania) and recently completed her M. Sc. degree in Global Change Management (Eberswalde University for Sustainable Development, Germany). Born in Lithuania and currently based in Germany, she specialises in renewable energy, economic growth, sustainable energy development and others. 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• "Energy Havens": Towards Sustainable Economic Future

Sæstrengssóttin á undanhaldi

Eljusamir riddarar í baráttu fyrir fánýtri viðskiptahugmynd um raforkuviðskipti á milli Íslands og Bretlands um sæstreng frá suð-austurströnd Íslands til norðurstrandar Skotlands hafa enn ekki lagt niður vopnin, þó að öll rök hnigi í þá átt, að um tálsýn, eins og í kastilíönsku sögunni af don Kíkóta, sé að ræða.  Mörgum þykir málið afar annarlegt.

Þessir valinkunnu riddarar annarlegra hagsmuna hafa raunar farið illa að ráði sínu í baráttu sinni fyrir slæmum málstað, svo að erfitt er að henda reiður á þjóðhagslegu gildi slíkrar tengingar við Bretland.  Þeir hafa engin rök fært fram opinberlega fyrir málstað sínum, sem nokkur alvöru fjárfestir gæti tekið minnsta mark á.  Þvert á móti svífa þeir skýjum ofar með fullyrðingaflaumi um gríðarlegan auð, sem af slíkum viðskiptum gæti leitt.  Augljóslega er þessi fjárfesting gríðarlega áhættusöm, nema ríkisábyrgð eigi rétt einu sinni að bregða á króann.  Fordæmi eru fyrir því, eins og síðar verður getið, að flutningsfyrirtæki, sem samkvæmt ESB-tilskipun eru einokunarfyrirtæki, oft að miklu leyti í opinberri eigu, á borð við Landsnet á Íslandi, eigi og reki slíkar millilandatengingar. 

Samt er búið að reka téða vindmylluriddara út í kaðlana með því að reikna fyrir þá með hefðbundnum núvirðisreikningum, hvert orkuverðið þyrfti að vera, svo að einhver von væri um arð af slíkri fjárfestingu.  Flutningskostnaðurinn, 140 USD/MWh, að viðbættum jaðarkostnaði vatnsorkuvera á Íslandi, um 25 USD/MWh, alls 165 USD/MWh, er mun hærri en nokkur von er til að unnt sé að gera langtíma viðskiptasamning um við Breta.  Samningur um viðskipti út afskriftarrtíma strengsins, um 20 ár, er forsenda fyrir því, að lánveitendur fáist til að veita fé til sæstrengs.  Þegar botn fæst ekki í röksemdafærslu, er talað um, að einhvers staðar liggi fiskur undir steini, og það á vissulega við í þessu tilviki.  Spákaupmenn og fylgifiskar þeirra, þeir, sem vilja breyta íslenzkum orkulindum í farveg fyrir gróðabrall í stað þess að nota þær til atvinnusköpunar innanlands og til að efla samkeppnihæfni atvinnuvega á Íslandi og eðlilega verðmætasköpun með huga og hönd, standa að baki áróðrinum fyrir raforkutengingu við útlönd. 

Í sumarhefti tímaritsins Þjóðmála gerði einn riddara Landsvirkjunar gagnsókn úr þröngri stöðu og varpaði þar fram nýrri hugmynd í tilraun til að klæða keisarann í föt, en búið var að benda á, að hann væri aðeins í hýjalíni.  Hugmynd riddarans hugumstóra var að flytja brezka raforku, sem aðeins að 10 % er unnin með sjálfbærum hætti, til Íslands,t.d. til að framleiða með henni ál á nóttunni, en setja svo hverfla, rafala og spenna í vatnsaflsvirkjunum á Íslandi á full afköst á daginn þann tíma, sem brezk orkuvinnslufyrirtæki ættu fullt í fangi við að anna hámarks aflþörf Bretlands.

Þessi hugmynd riddara nýstárleikans stendur tæknilega og viðskiptalega á brauðfótum, og tók höfundur þessa pistils að sér að sýna fram á það í andmælagrein í hausthefti tímaritsins Þjóðmála.  Segja má, að hugmyndafræði riddarans lúti að því að senda orku frá Bretlandi um 1200 km leið og upp í miðlunarlón á Íslandi á lágálagstíma á Bretlandi og senda hana til baka 1200 km leið á háálagstíma Bretlands.  Hugmyndin er þá sú, að miðlunarþörf úr lónum breytist ekki við þetta, en augljóslega þarf að auka við afkastagetu vatnsaflsvirkjananna til að þetta sé mögulegt.  Meginhluti kostnaðar við virkjanirnar er einmitt fólginn í þessum þætti, svo að það er út í hött að halda því fram, að lítið sem ekkert þurfi að fjárfesta í virkjunum á Íslandi til að raungera þessa hugmynd.  Það er stórfurðulegt, að svo fjarstæðukenndur málflutningur skuli hafður í frammi að hálfu ríkisfyrirtækis á Íslandi.  Skúli Jóhannsson, verkfræðingur, hefur einnig bent á þennan alvarlega veikleika í málflutningi Landsvirkjunar, eins og vikið verður að síðar í þessari vefgrein.  Gagnrýnin kemur þess vegna úr tveimur innbyrðis óháðum áttum. 

 Eins og áður segir er kostnaðurinn, að meðreiknuðum afltöpum, um 140 USD/MWh aðra leið, svo að kostnaður þessa tiltækis verður þá 280 USD/MWh, að viðbættu orkuverði á Bretlandi á lágálagstíma, sem ekki er þó undir 50 USD/MWh, hvað sem síðar verður, svo að fást verða a.m.k. 330 USD/MWh fyrir þessa reglunarorku á Bretlandi.  Það er af og frá, að nokkur von sé til þess á næstu árum.  Í téðri Þjóðmálagrein haustheftisins er að auki bent á, hversu tæknilega vanhugsuð þessi hugmynd er.

Bretum mun standa til boða að kaupa jarðgas frá Bandaríkjamönnum á vökvaformi, s.k. LNG, (Liquefied Natural Gas) á vökvaformi á lægra verði en núverandi gasverði, aðallega frá Gazprom, nemur í Evrópu, og Bretar ætla að auki út í gasvinnslu með lóðréttum og láréttum borholum og þrýstivinnslu jarðgass úr jarðlögum gegnum þessar borholur, sem á ensku gengur undir heitinu "Fracking". 

Þá er á Bretlandi verið að dusta rykið af þróun kjarnorkuvera, sem framleiða rafmagn í gufuhverflum, sem knúnir eru af hita frá Þóríum kjarnakljúfi, sem er mun ódýrari, öruggari og skilur eftir minna af geislavirkum úrgangi en úraníum-kljúfurinn.  Allt bendir þess vegna til raunlækkunar raforkuverðs á næstu árum og áratugum á Bretlandi vegna tækniþróunar orkugeirans, enda ber athafnalífið ekki heildsöluverð á raforku yfir 80 USD/MWh án þess að eitthvað láti undan, t.d. framboð atvinnutækifæra.  Evrópa verður ósamkeppnihæf við Bandaríkin með tvöfalt hærra heildsöluverð á rafmagni en þar tíðkast. 

Riddarar sæstrengsskýjaborganna hafa verið fámálir um tæknilega þætti sæstrengsins, gerð strengs og endamannvirkja, rekstrarspennu, fjölda leiðara, ætlaða bilanatíðni og viðgerðartíma, o.s.frv.  Sumir sæstrengseigendur spara sér annan leiðarann og nota sjóinn til að leiða strauminn aðra leiðina.  Slíkt er stórhættulegt öllu lífi í grennd landtökustaðanna. 

Gríðarleg endamannvirki þarf við ströndina og línumannvirki þangað.  Ef bilun kemur upp í einhverjum hluta þessara flóknu flutningsmannvirkja, sem reikna má með a.m.k. einu sinni á ári, og flutningur stendur þá sem hæst, þá verða ægilegar spennu-, afl- og tíðnisveiflur í hinu litla íslenzka stofnkerfi, sem geta leitt til myrkvunar stórs hluta Íslands.  Þetta er hægt að reikna í hermilíkönum.  Riddararnir hafa skautað léttilega yfir þennan alvarlega annmarka, en vaðið út í fenið með dollaraglýju í augum.  Þetta er óafsakanleg strútshegðun að hálfu Landsvirkjunar og ótrúlega ófagmannlega að verki verið. 

Strengbrúður héldu fund í Hörpu þriðjudaginn 9. september 2014.  Var hann (auðvitað) á vegum Verðbréfadeildar Íslandsbanka, og var sá um "arðsemi orkuútflutnings".  Var hann þó aðeins að litlu leyti um orkuútflutning frá Íslandi, heldur snerist fundurinn aðallega um orkuútflutning frá Noregi, enda var gestur fundarins Ola Borten Moe, fyrrverandi olíu- og orkumálaráðherra Noregs.

Þann 7. október 2014 gerði Skúli Jóhannsson, verkfræðingur, þennan fund að viðfangsefni greinar sinnar í Morgunblaðinu, "Arðsemi orkuútflutnings".

Skúli hefur sýnt fram á, að samsetning vatnsorkukerfa Íslands og Noregs sé gjörólík, og þar af leiðandi sé út í hött að bera saman sæstrengstengingar við raforkukerfi þessara landa.  Hann hefur reiknað út, að aflgeta virkjana í Noregi sé fimmföld á við aflgetu virkjana á Íslandi sem hlutfall af grunnafli í hvoru landi, þ.e. forgangsafli.  

Ástæðan fyrir þessu er ólík álagssamsetning í þessum tveimur löndum.  Á Íslandi er um 80 % af álaginu stóriðjuálag, en hlutfallslega um helmingi minna í Noregi. Aðeins um 5 % húsnæðis á Íslandi er hitað upp með með rafmagnsofnum, en í Noregi er líklega um 90 % upphitaðs húsnæðis hitað með rafmagnsofnum.  Í hitunarálaginu eru dægursveiflur og árstíðasveiflur, og  kerfið þarf að anna toppunum.  Þá getur verið hagstætt fyrir virkjanaeigendur að fylla upp í dældir álagsins til að bæta nýtingu mannvirkjanna, ef þeir eiga til þess orku í miðlunarlónunum.  Strengbrúðurnar á Íslandi virðast ekki hafa áttað sig á því, að kennistærðir íslenzka raforkukerfisins eru með þeim hætti, að það er ekki eftir neinu að slægjast með sæstrengstengingu, hvað nýtnina varðar.  Þetta liggur þó í augum uppi fyrir þá, sem málið gaumgæfa.     

Því miður leggur núverandi iðnaðarráðherra nafn sitt við skýjaglópahátt strengbrúðanna, en er þó vonandi ekki strengjabrúða, þó að hún hafi sett téðan fund og haldið því fram í setningarávarpi, að téður sæstrengur "væri orðinn tæknilega raunhæfur og jafnframt hagkvæmur".  Hvaðan í ósköpunum hefur iðnaðarráðuneytið þessa speki ?  Hefur það undir höndum óbirt gögn, sem gefa ráðherranum svigrúm til að slá fram digurbarkalegri fullyrðingu á borð við þessa ?  Á það skal bera brigður þar til annað sannast, og er annars ástæðulaust fyrir ráðuneytið að lúra á þeim gögnum.  Á að trúa því, að iðnaðarráðuneytið gleypi áróður strengbrúðanna hráan og geri að sínum ? Something is rotten in the State of Danemark."

Það var ótrúlegt, að téður norskur ráðherra ræddi um umhverfisverndarsinna sem "bófa í hlekkjum" (gangs in chains).  Á Íslandi tíðkast ekki slíkur málflutningur.  Fólk á fullan rétt á þeirri skoðun, að nóg sé komið af virkjunum, tengivirkjum og línum.  Höfundur þessa pistils gerir greinarmun á mannvirkjum eftir hlutverki þeirra.  Orkumannvirki, sem reist eru til eflingar innviða og atvinnustarfsemi í landinu, styður hann, ef notagildið er metið meira en verndargildið, að beztu manna yfirsýn, en mannvirki fyrirtækja, sem annaðhvort hafa litla þjóðhagslega hagkvæmni eða styrkja ekki innviði athafnalífsins, þarf að skoða með Argusaraugum áður en slík eru samþykkt.  Dæmi um þetta eru viðskipti með raforku um sæstreng til útlanda, sem aðeins geta leitt til verulegrar hækkunar á raforku á Íslandi og verri samkeppnistöðu fyrirtækja á Íslandi en ella.  Slíkt framferði er ekkert annað en spákaupmennska með orkuna, sem getur haft alvarlega fjárhagslega kollsteypu í för með sér í svipuðum dúr og bankahrunið haustið 2008, og ber þess vegna að berjast gegn með kjafti og klóm.  Þá gætu myndazt kynleg bandalög undir forskriftinni: óvinur óvinar þíns er vinur þinn. 

Eðli "hráefnisútflutnings" af þessu tagi er að gera hina ríku enn ríkari, en þeir, sem hafa ofan í sig með striti hugar og/eða handar, þeir bera skarðan hlut frá borði.  Meðaltekjur í þjóðfélaginu hækka við þetta, en miðtekjurnar ekki.  Miðtekjur eru tekjur, þar sem jafnmargir á atvinnualdri eru neðan við og ofan við.  Viðskipti af þessu tagi ýta með öðrum orðum óverðskuldað undir vaxandi tekjuskiptingu, sem endað getur með mikilli þjóðfélagsspennu, eins og Bandaríkjamenn eru að upplifa núna.  Meðaltekjur hafa þar vaxið, en miðstéttin verður ekki vör við það, af því að miðtekjurnar hafa ekki vaxið.  Þó að sæstrengur á milli Íslands og Skotlands yrði arðsamur, sem hann hefur enga möguleika á að verða vegna lítils orkuflutnings, mikillar vegalengdar og dýpis, þá bætir hann litlu við innviði landsins og nánast einvörðungu á byggingarskeiði mannvirkja.  Fjármálakerfið kynni hins vegar að fitna.  

Skúli Jóhannsson kveður fram hafa komið á téðum fundi, að NORNED, en svo er sæstrengurinn á milli Noregs og Hollands nefndur, sé í eigu raforkuflutningsfyrirtækja landanna og eigi Statnett 50 % og Tennet 50 %.  Það yrðu dálagleg tíðindi, ef sama fyrirkomulagið yrði viðhaft með Íslandsstrenginn, og Landsnet mundi þá eiga 50 % af a.m.k. 600 milljarða kr fjárfestingu.  Íslenzkir raforkunotendur sætu þá í súpunni, og íslenzkir skattgreiðendur sætu uppi með ábyrgðina.  Áður hefur verið látið í veðri vaka, að Landsvirkjun mundi ekki eiga strenginn, heldur ótilgreindir, áhugasamir fjárfestar, en Landsvirkjun á meirihlutann í Landsneti.   

Þetta minnir mest á feigðarflan fyrri ríkisstjórnar, þegar hún reyndi að smeygja Icesave-skuldinni um háls skattborgara á Íslandi.  Einn þeirra, sem mjög mælti með því, hét Hörður Arnarson og var þá orðinn forstjóri Landsvirkjunar.  Hvað gengur manninum til að láta eins og hann lætur ?  Mistök á mistök ofan.

Það er eins og blindur leiði haltan í þessu endemis sæstrengsmáli, og nytsamir sakleysingjar bíta enn á agnið.  Til marks um fíflaganginn á fundinum skrifaði Skúli Jóhannsson eftirfarandi undir lok greinar sinnar:

"Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, kvað upp úr með, að hagkvæmni sæstrengs til Bretlands væri gríðarleg og það væri hægt að keyra sæstrenginn að miklu leyti á umframorku, sem þó er ekki fyrir hendi í orkuöflunarkerfinu á Íslandi, alla vega ekki í þeim mæli, sem forstjórinn hefur haldið fram."

Segja má, að Skúli Jóhansson og höfundur þessa pistils séu báðir í hlutverki barnsins í ævintýrinu um keisarann, sem hafði gaman af að koma fram í nýjum, fínum fötum, og lét að lokum klæðskera sína gera sér föt úr svo fínu hýjalíni, að það sást ekki, enda varð neyðarúrræði klæðskeranna að vefa úr engu og hafa keisarann að fífli.  Barnið hrópaði: "Keisarinn er ekki í neinu".  Þetta á núna við tiltekinn forstjóra. 

Hvað veldur því, að ráðherrann ætlar að dansa þennan menúett við Hörð ?  Hún verður að svara flokksstofnunum Sjálfstæðisflokksins því ásamt kjósendum hans, ef ekki verður snarlega söðlað um.  Eða hvað segja menn um eftirfarandi, sem tekið er úr grein Skúla ?:

"Í tölu sinni tilkynnti iðnaðarráðherra, að á vegum ráðuneytisins hefðu verið sett í gang a.m.k. sex sérverkefni: áhrif sæstrengsins á iðnfyrirtæki á Íslandi, umhverfisáhrif og kostnaður vegna þeirra, framboð á virkjunum á Íslandi, þróun raforkumarkaðar í Evrópu, mat á tæknilausnum og reynsla Norðmanna af sæstrengjum til raforkuflutnings.  Fleiri verkefni verða sett í gang á næstunni."

Maður veit ekki, hvaðan á mann stendur veðrið við þessa lesningu.  Hvers konar verkstjórn er eiginlega í þessu ráðuneyti, að þannig skuli vera forgangsraðað verkefnum þar og bruðlað með fé skattborgaranna við umfjöllun um "futile" eða gagnslaus verkefni.  Væntanlega er ætlun ráðherrans að safna gögnum til undirbúnings upplýstri ákvarðanatöku stjórnvalda um aflstreng til Skotlands.  Aðferðarfræði ráðherrans er hins vegar umdeilanleg, því að nóg er af gögnum fyrir hendi til að taka upplýsta ákvörðun um að leggja allar opinberar vangaveltur um slíkan streng á hilluna og beina frekar kröftunum að því að fleiri atvinnugreinar fái notið heildsölukjara á orku og áframhaldandi iðnvæðingu landsins. Annað er ævintýramennska. 

Þessi umfjöllun iðnaðarráðuneytisins er með öllu ótímabær og á engan rétt á sér á þessu kjörtímabili.  Er ekki rétt að Landsfundur Sjálfstæðisflokksins álykti um þetta mál áður en ráðherra flokksins veður fram með þessum hætti í mjög umdeildu máli og gefur í skyn, að hún hafi hug á raftengingu við Skotland, sé þess nokkur kostur ?

   

   

 

 

     

   

  

Viðareldsneyti

Skógrækt á Íslandi á framtíðina fyrir sér.  Mælingar íslenzkra vísindamanna hérlendis og annarra hafa sýnt, hversu mikil upptaka koltvíildis (CO2) á sér stað á flatareiningu að jafnaði á vaxtarskeiði trjáa af mismunandi tegundum.  Að sama skapi hefur myndun gróðurhúsalofttegunda vegna rotnunar laufa og annars, sem tré láta frá sér, verið metin.  Þessar mælingar fóru t.d. fram á vegum Skógræktar ríkisins á Fljótsdalshéraði á fyrsta áratugi þessarar aldar og síðar. 

Þá er einnig vitað, hversu mikið koltvíildi myndast við viðarbruna. Á sambærilegum grunni hefur Evrópusambandið (ESB) ákveðið að flokka við til sjálfbærs eldsneytis, þ.e. að líta á hann sem "kolefnishlutlausan" og endurnýjanlegan orkugjafa.  Með öðrum orðum hafa vísindamenn í ESB-ríkjunum komizt að því, að nettó upptaka CO2 úr andrúmsloftinu við skógrækt er meiri en losun CO2 við bruna á sama viði.  Þetta er nýtt viðskiptatækifæri.    

Þetta mat ESB hefur leitt til þess, að trjáviður er nú mikilvægasta eldsneytið í orkuverum Evrópu fyrir utan jarðefnaeldsneyti, þrátt fyrir að í Evrópu séu 3/4 af uppsettu afli sólarhlaða í heiminum og þrátt fyrir þreföldun uppsetts afls vindorkuvera í Evrópu á síðast liðnum 10 árum.  Nánast allur kostnaður í ESB-löndunum við að auka hlut sjálfbærra orkugjafa í rafmagnsvinnslunni hefur farið í sólarhlöður og vindorkuver og tengingu þeirra við stofnkerfið, en megnið af sjálfbærri orku inn á netið kemur hins vegar frá skógræktinni.  Það er augljóslega vitlaust gefið við borð "búrókratanna" í Brüssel, sem hygla rándýrum gæluverkefnum sínum á kostnað skattborgara og neytenda.  Hingað til lands hefur smitazt daður við téð gæluverkefni, einkum vindorkuna, þrátt fyrir þann annmarka, að framleiðendur treysti sér ekki til að afhenda hingað stærri vindmyllur en 3,0 MW vegna vindafars hér.  Hagkvæmni vindmylla hér eru þess vegna alvarlegar skorður settar.   

Viður á ýmsu formi, s.s. stengur, molar (e. pellets) og sag, sem allt gengur undir samheitinu lífmassi, stendur nú undir helmingi raforku úr endurnýjanlegum orkulindum í Evrópu, og sums staðar, t.d. í Finnlandi og í Póllandi, er þetta hlutfall 80 %.  Í Þýzkalandi Orkuvendipunktsins (þ. die Energiewende), þar sem gríðarlegum upphæðum, tugmilljörðum evra, hefur verið varið í niðurgreiðslur á rafmagni úr sólarorku og vindorku, er hlutfall lífmassa í raforkuvinnslu án jarðefnaeldsneytis 38 %. 

Það segir mikla sögu um markaðsöflin, að eftir að evrópskar ríkisstjórnir hafa árum saman hreykt sér af "hátækni" við vinnslu raforku án kolefnislosunar, þá er hinn ævaforni orkugjafi mannkynsins, viðurinn, í raun í fyrirrúmi við sjálfbæra raforkuvinnslu, þó að stjórnmálamenn tali í tíma og ótíma um sól og vind sem orkugjafa, en minnist sjaldan á viðinn.  Hanastélsboðin eru vettvangur vindorkunnar, en viðurinn liggur óbættur hjá garði.

Innan raforkugeirans hefur viðurinn marga kosti í samanburði við vind og sól.  Það er engin þörf á miklum fjárfestingum á miklu landrými með uppsetningu vindmylla eða sólarhlaða í óþökk ýmissa hagsmunahópa, heldur er hægt að blanda viðarmolunum við kolin í kolakyntum orkuverum í rekstri allt upp í 10 % við á móti 90 % kolum með aðeins smávægilegri fjárfestingu.  Þá þarf ekki neina nýja tengingu orkuvers við stofnkerfið, og reksturinn verður ekki slitróttur, eins og óhjákvæmilega verður í tilviki vinds og sólar.  Þetta hefur mikil jákvæð áhrif á hagkvæmnina. 

Á Íslandi verður á þessari öld engin þörf fyrir raforkuver knúið varma frá viði, en það er þegar fyrir hendi markaður innanlands hjá iðnaðinum fyrir allan þann við, sem til fellur, og sennilega verður hægt að flytja utan með þokkalegri arðsemi allan við, sem menn eru aflögufærir með alla þessa öld til að knýja raforkuver á meginlandinu.

Það er almenn samstaða um kosti lífmassans.  Græningjar telja lífmassann kolefnishlutlausan, orkufyrirtækin telja blöndun kola og viðarmola ódýra leið til að bjarga kolaverum sínum, og ríkisstjórnir telja eina möguleikann til að uppfylla markmið ESB um 20 % hlutdeild endurnýjanlegra orkugjafa árið 2020 vera að hagnýta viðinn.

Þjóðverjar leiða þessa þróun, eins og þeir leiða þróunina á mörgum öðrum sviðum, og hafa gert allt frá dögum Guthenbergs, segja sumir, og árið 2011 hóf þýzki orkurisinn RWE að breyta kolakyntum orkuverum sínum í að brenna alfarið viðarmolum.  Fleiri hafa fylgt í kjölfarið, og hvert slíkt orkuver framleiðir gjarna svipaða raforku og öll orkuver Landsvirkjunar saman lögð.

Gefur slíkur samanburður til kynna, hversu lítið íslenzka raforkukerfið er í samanburði við raforkukerfi Evrópu, og þess vegna er verulegum vandkvæðum háð að tengja þessi tvö kerfi saman, og fyrir hvorugt kerfið verður ávinningur teljandi, en tæknilegar hindranir, að ekki sé nú minnzt á viðskiptalegar hindranir, af ýmsum toga.   

Það er við lýði verulegur fjárhagshvati til að framkvæma þessar breytingar í Evrópu úr kolum í við, því að fyrirtækin fá uppbót á markaðsverðið að jafngildi 75 USD/MWh, sem gefur mjög stuttan endurgreiðslutíma þessara breytinga. 

Þessi þróun opnar Íslendingum leið til að selja allar þær viðarkúlur til Evrópu, sem þeir geta framleitt, og þessi þróun mun valda verðhækkunum á viði erlendis og á Íslandi, sem mun koma niður á byggingariðnaði og húsgagnaframleiðslu um alla Evrópu, svo að dæmi séu nefnd.  Árið 2012 voru 13 Mt (milljón tonn) af viðarmolum notaðir í Evrópu.  Þessi markaður vex nú um allt að 10 % á ári, svo að árið 2020 þarf þessi markaður allt að 30 Mt af viðarmolum.  

Evrópa getur ekki framleitt allan þennan við og verður að mæta aukningunni með innflutningi.  Innflutningur Evrópu á viðarmolum jókst um 50 % árið 2010, og millilandaviðskiptin með viðarmola geta vaxið úr 10 Mt/a í 60 Mt/a árið 2020, eða sexfaldast á einum áratugi. Kína tekur við miklu magni af viðarmolum, og aðalútflutningssvæðin eru Vestur-Kanada og suðurhluti Ameríku.  Ísland stendur þess vegna mjög vel að vígi í samkeppninni varðandi nálægð við Evrópumarkaðinn.  

Verðið á viðarmolum hefur hækkað samkvæmt "Argus Biomass Report" úr 116 USD/t í ágúst 2010 upp í 129 USD/t í árslok 2012 eða um 4 % á ári.  Verð á harðviði frá Vestur-Kanada hækkaði um 60 % árið 2012. 

Nú má spyrja, hvað kosti að draga úr koltvíildislosun með þessum hætti.  Við framleiðslu á viðarmolunum og við flutninga á þeim frá framleiðanda til notanda myndast 0,2 t CO2/MWh af framleiddri raforku með viðarmolum.  Við kolabrennslu myndast um 1,0 t CO2/MWh, svo að sparnaðurinn nemur 0,8 t CO2/MWh.  Niðurgreiðslan í ESB-löndunum nemur 75 USD/MWh, svo kostnaðurinn nemur 94 USD/t CO2.  Þetta er um 14-falt núverandi verð á koltvíildiskvóta í Evrópu.  Samfélagslegur kostnaður við að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda með endurnýjanlegum orkugjöfum er þess vegna miklu hærri en kostnaður koltvíildiskvóta, sem mun sennilega leiða til lækkunar á opinberum niðurgreiðslum til sjálfbærra orkuvera.   

Það virðist samt vera óhætt að fara út í miklar fjárfestingar í skógrækt.  Gallinn er, að tekjur myndast ekki fyrr en að 20 árum liðnum, nema skógarbændur geti selt koltvíildiskvóta til þeirra, sem eru að auka koltvíildislosun sína.  Fyrir landið hefur skógræktin ótvíræða kosti, þar sem hún skapar fljótlega vinnu við grisjun, og skógar breyta staðbundnu veðurfari til hins betra og mynda skjól. Að margra mati bæta skógar ásýnd landsins, og þeir breyta rakastigi jarðvegs, gróður- og dýralífi.  Um þetta sýnist sitt hverjum, enda orkar allt tvímælis, þá gert er.   

     

   

 

 

  

 

Orkumál víða í ólestri

Staða orkumála á Íslandi er einstök og ber að nýta þá stöðu enn betur en gert hefur verið til að styrkja samkeppnistöðu landsins.  Frumorkugjafarnir eru að mestu endurnýjanlegir, þ.e. jarðhiti, sem sér fyrir 68 % orkuþarfarinnar, og vatnsorkan, sem sér fyrir 18 % orkuþarfarinnar, alls 86 %, en olía, kol og gas, aðeins sér okkur fyrir aðeins 14 % heildarorkuþarfar.  Þetta er mjög óvenjuleg, sterk og góð staða fyrir þjóðarbúskapinn.

Þjóðverjar, sem mest allra leggja á sig til að losna undan óendurnýjanlegum frumorkugjöfum, hafa að markmiði að endurnýjanlegu frumorkugjafarnir, sól, vindur og lífmassi (vatnsorka og jarðhiti eru ekki talin sérstaklega), standi fyrir 80 % raforkuvinnslunnar og 60 % heildarorkunotkunar sinnar árið 2050.  Þessi stefna er og mun verða gríðarleg byrði á þýzku efnahagslífi og mun hamla hagvexti þar.  Þar af leiðandi er líklegt, að Þjóðverjar muni leita annarra leiða.  Hægt er að benda á eina slíka leið, sem er þróun kjarnorkuvera með aðeins broti af áhættu kjarnorkuvera, sem kynt eru með úrani. 

"Die Energiewende" eða Orkuvendipunktur Þjóðverja felur í sér að losna bæði við kjarnorku og jarðefnaeldsneyti úr rafmagnsvinnslunni.  Þetta er þýzka hagkerfinu gríðarlega dýrkeypt, og að öllum líkindum er þetta röng stefnumörkun.  Hún hefur enn litlu skilað til að draga úr gróðurhúsalofttegundum, því að brúnkol stóðu árið 2013 undir 26 % af raforkuvinnslunni, eins og árið 2003, og kol stóðu undir 20 % árið 2013, en 25 % árið 2003.  Jarðgas stóð undir 10 %, eins og 2003. 

Hins vegar hefur hlutur kjarnorku minnkað úr 27 % í 15 % á téðu tímabili.  Á móti hefur endurnýjanleg frumorka, sól, vindur og lífmassi, aukið hlutdeild sína úr 8 % í  24 %.  Samkvæmt Orkuvendipunktinum á að slökkva á síðasta kjarnorkuverinu árið 2022. Nú verður að telja líklegra, að Þjóðverjar hefji þróun á nýrri gerð kjarnorkuvera, sem nota Þóríum-eldsneyti.  Verði það gert, verður hætt að greiða stórlega niður vinnslukostnað raforku með vindi, sól og lífmassa, og raforkuverð í Þýzkalandi mun lækka á markaðinum.

Þessi stefna orkusjálfbærni hefur notið hylli í Þýzkalandi af umhverfisverndarástæðum, en nú eru farnar að renna tvær grímur á almenning, og atvinnurekendur hafa allan tímann varað við afleiðingunum, sem eru töpuð störf og minni samkeppnihæfni. Orkulögin frá árinu 2000 tryggja hátt verð í 20 ár til virkjana, sem nota sól, vind eða lífmassa, og forgangsrétt þeirra til að selja sína orku inn á stofnkerfi Þýzkalands, meginflutningskerfið, sbr Landsnet hér.  

Mismunur markaðsverðs og hins tryggða lágmarksverðs úr endurnýjanlegum lindum er borinn af notendum.  Meðalheimili þarf nú að borga aukalega EUR 260 eða ISK 40.000 á ári í þessar niðurgreiðslur, sem er svipuð upphæð og greiða þarf fyrir ársnotkun rafmagns í einbýlishúsi á jarðhitasvæði á Íslandi án skatts.  Alls nemur kostnaður þessara niðurgreiðslna í Þýzkalandi EUR 16 milljörðum, sem er umtalsvert fé á þýzkan mæalikvarða.  Þýzk fyrirtæki, sem nota mikið rafmagn og standa í alþjóðlegri samkeppni, eru undanþegin greiðslu þessa mismunar, þ.e. niðurgreiðslu á endurnýjanlegri orku.  Þetta orkar tvímælis frá sjónarhóli allra hinna.  Það er víðar en á Íslandi, að hlaðið er undir fyrirtæki á útflutningsmarkaði, en almennt er viðurkennt, að slíkt ójafnræði getur aðeins gengið til bráðabirgða. 

Afleiðing þessara styrkja og forgangs til endurnýjanlegra frumorkugjafa hefur verið gríðarleg söluaukning, og sólarhlöður eru nú á flestum þökum í Bæjaralandi, og vindmyllugarðar setja sterkan svip á landslagið víða í Þýzkalandi og sýnist sitt hverjum. 

Sólarhlöður hafa lækkað um helming í verði á tímabilinu 2008-2013, og stofnkostnaður sólarorkuvers, þar sem sólarhlöður eru tæplega helmingur kostnaðar, lækkaði um 22 % á tímabilinu 2010-2013.  Á fáeinum sólríkum stöðum í heiminum er nú rafmagnsvinnslukostnaður með sólarhlöðum svipaður og í hefðbundnum kola- og gaskyntum orkuverum, en slíkt á ekki við um Þýzkaland, en getur átt við um Suður-Evrópu.  

Það er þó ekki allt, sem sýnist.  Paul Joskow við Massachusetts Institute of Technology hefur sýnt fram á hulinn kostnað við sólarhlöður og vindmyllur vegna slitrótts rekstrar þeirra, þar sem birta og vindstyrkur eru breytileg.  Þess vegna þarf að fjárfesta í og reka varaorkuver fyrir þessi vistvænu orkuver. 

Við útreikninga sína notaði hann kostnaðinn 50 USD/t CO2 losunar, sem er meira en sjöfaldur kostnaður við losun gróðurhúsalofttegunda í Evrópu um þessar mundir, og þess vegna er hvergi hallað á kolefnisfríar orkulindir.  Niðurstaða Paul Joskows, þegar hann bar saman tap og ávinning af mismunandi orkulindum miðað við kolakynt orkuver, er sláandi:

• Vindorka: tap kUSD 30 á ári per uppsett MW
• Sólarorka: tap kUSD 190 á ári per uppsett MW
• Vatnsorka: ávinningur kUSD 170 á ári per MW
• Kjarnorka: ávinningur kUSD 310 á ári per MW
• Jarðgas með endurnýtingu:ávinningur kUSD530 á ári á MW

Til að varpa ljósi á, hversu háar upphæðir er hér um að ræða, má geta þess, að virkjunarkostnaður fallvatna og jarðgufu á Íslandi er  2000 - 5000 kUSD/MW.  Þrátt fyrir að losun koltvíildis sé mjög hátt verðlögð í þessu dæmi, er stórtap af vindorku- og sólarorkuverum.  Það er m.a. út af lágum nýtingartíma þessara orkuvera, þ.e. samsvarandi því, að 25 % af tímanum séu vindorkuver á fullum afköstum og sólarorkuver aðeins 15 %, á meðan kjarnorkuver geta verið 90 % af tímanum á fullum afköstum, og stöðvanir þeirra eða afkastaminnkun eru flestar skipulagðar.  Þess ber að geta, að vindorkuver á Íslandi mundu spara vatn í miðlunarlónum, nema á yfirfallstíma þeirra, sem er um einn mánuður á ári.  Þess vegna þarf ekki varaafl fyrir vindorkuver hérlendis, en þau keppa í raun við þann valkost að auka miðlunargetu lónanna, sem nú er um 10 % of lítil.   

Samkvæmt ofanrituðu spara kjarnorkuver verðgildi losunar gróðurhúsalofttegunda upp á 400 kUSD/MW á ári, en sólarorkuver aðeins 69,5 kUSD/MW og vindorkuver 107 kUSD/MW.  Á Íslandi draga slík orkuver ekkert úr losun gróðurhúsalofttegunda, og hagkvæmni þeirra hérlendis má þess vegna mjög draga í efa.

Til að sólarorkuver borgi sig, m.v. þessa útreikninga, þyrfti losunargjald að nema 185 USD/t CO2.  Þetta er tæplega þrítugföldun á núverandi kostnaði í Evrópu, og það er útilokað, að hagkerfi Evrópu eða annars staðar geti borið svo háan kostnað til að minnka losun gróðurhúsalofttegunda.

Af þessum sökum er hægt að draga þá ályktun, að Orkuvendipunktur Þjóðverja sé ósjálfbær, þ.e.a.s. þeir hafa valið leið, sem er svo dýr, að þeir munu ekki ráða við hana.  Atvinnulíf þeirra og annarra, sem reyna þetta, mun lúta í lægra haldi í samkeppni vegna of mikils framleiðslukostnaðar.  Hér hafa Þjóðverjar reist sér hurðarás um öxl, eins og gerðist fyrir einni öld, er þeir ætluðu að skapa Þýzkalandi yfirburðastöðu á heimsmörkuðum með því að færa rækilega út kvíarnar á skömmum tíma og berjast samtímis á vestur- og austurvígstöðvunum.  Þeir réðu ekki við það, eins og sagan greinir frá.

Í þetta sinn eiga Þjóðverjar þó undankomuleið áður en þeir þurfa að lúta í gras. Hún er fólgin í að hanna og smíða kjarnorkuver, sem notar frumefnið Þóríum í stað úraníums og plútóníums í hefðbundnum kjarnorkuverum.  Þeir verða þá lausir við mestu geislavirknihættuna í rekstri, og geislavirkur úrgangur verður viðráðanlegt vandamál, þar sem magnið er undir 1 % af úrgangi frá jafnstóru úraníumveri, og geislavirknin fellur niður fyrir öryggismörk á um tveimur öldum í stað tuga árþúsunda, eins og nú er.

Þóríum-kjarnorkuver hafa burði til að leysa orku vanda heimsins, og eiga þess vegna framtíðina fyrir sér.  Þau geta staðið undir raunverulegri orkubyltingu, sem gæta mun um allan heim með jákvæðum hætti fyrir orkunotendur, og verður gerð nánari grein fyrir þeim á þessum vettvangi. 

   

 

 

 

    

 

 

Af orkumálum Evrópu

Nú hefur nýskipaður forseti Framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins - ESB - í innsetningarræðu gert grein fyrir sínum helztu stefnumiðum.  Hann ætlar ekki að stækka ESB á næstu 5 árum, og af því leiðir, að hann ætlar ekki að setja tíma og fjármuni sambandsins í viðræður, sem ekki eru í gangi núna. 

Það er engum blöðum um það að fletta, að efnislega stöðvaði fyrrverandi utanríkisráðherra, Össur Skarphéðinsson, viðræðurnar í janúar 2013, eftir að ESB hafði reynzt ófáanlegt til að ræða sjávarútvegs- og landbúnaðarmál við hann og menn hans á forsendum skilmála Alþingis.  Núverandi utanríkisráðherra, Gunnar Bragi Sveinsson, sleit þessum viðræðum með því að leysa samninganefndina frá störfum og tilkynna ESB um afstöðu ríkisstjórnarinnar til inngönguferlis.  Þess vegna sagði Juncker við Íslendinga, hvað sem líður farsakenndum furðutúlkunum Árna Páls, formanns Samfylkingar, í ræðu sinni, að ESB yrði því miður ekki tilbúið til að taka upp þráðinn fyrr en árið 2019.  Aðstoðarkona Junckers hefur síðan nafngreint þær þjóðir, sem Juncker átti við, og er Ísland þar á meðal. Enn verður Árni Páll að gjalti.

Carl Bildt virðist vera óánægður með þessa þróun mála, en hvorki Stórsvíinn né smámörlandinn fá nokkru breytt um "fait accompli" - frágengið mál í Brüssel.

Þessi frestun kemur sér ágætlega fyrir Íslendinga.  Á næstu 5 árum mun þróun ESB skýrast, og vonandi mun íslenzka hagkerfinu vaxa svo fiskur um hrygg, að landsmenn geti keikir gengið til samninga við þá, sem þá lystir að starfa nánar með.  Hvernig fer með núverandi umsókn, er nánast formsatriði.  Hún er dauð og hrökk upp af á meðulum frá ESB.  Það er aðeins eftir að auglýsa útförina, og hún mun fara fram án viðhafnar, þó tæplega í kyrrþey. 

Á sviði orkumála er margt á döfinni hjá ESB, enda hafa orðið atburðir og reyndar stefnumótun, sem knýja nú þróunina áfram.  Fróðlegt er fyrir Íslendinga að fylgjast með þessu, þó að Ísland sé of fjarri Bretlandi og meginlandinu til að geta með góðu móti tengzt þessari þróun, nema óbeint, og vegna vaxandi innflutningsþarfar Evrópu á orkukræfum vörum, sem gerir Íslendingum kleift að flytja utan alla orku, sem þeir kæra sig um að virkja, sem framleiðsluvörur með orku sem framleiðsluþátt.

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að þýzka ríkisstjórnin hefur ákveðið að loka kjarnorkuverum landsins fyrir 2030.  Þá á að vinna a.m.k. 20 % raforkunnar úr endurnýjanlegum orkulindum í öllum ESB löndunum árið 2020. 

Þriðji hvatinn og ekki sá minnsti er stríð ESB við Rússa út af Úkraínu.  Það harðnar enn, og það verður að skrifa dráp á tæplega 300 manns, er glæpamenn, sem starfa í skjóli rússnesku ríkisstjórnarinnar, hvort sem þeir eru í rússneskum herklæðum eða í felubúningum, og þiggja af þeim vopn, skutu niður farþegaflugvél með tæplega 300 manns innanborðs í lofthelgi Úkraínu.  Það er glæpsamlegur verknaður, sem ógnar friði í Evrópu og Rússar bera ábyrgð á, þó að þeir beri af sér sakir, sem er lítilmannlegt.  Ekkert annað en kúvending Rússa í málefnum Austur-Úkraínu er siðferðislega ásættanlegt, en Pútín er búinn að koma sér í úlfakreppu og á óhægt um vik. Slíkir stjórnmálamenn eru hættulegir og þá þarf að fjarlægja.  

ESB er nú þegar búið að setja í gang 250 rafmagns- og gasverkefni til að verða í minni mæli háð Rússum um orku.  Eitt af þeim er að stuðla að nýtingu gríðarlegra jarðgaslinda, sem nýlega hafa fundizt undir botni austanverðs Miðjarðarhafs.  Eru mestu lindirnar í lögsögu Ísraels og Kýpur að því, er virðist.  Árið 2017 á að ljúka fyrsta áfanga lagnar lengsta sæstrengs í heimi.  Lögnin verður alls 1520 km löng í þremur hlutum.  

Strengurinn mun flytja rafmagn, sem framleitt verður í Ísrael og á Kýpur og sent verður um Kýpur og Krít til meginlands Grikklands, þar sem það mun fara inn á stofnkerfi Evrópu, líklega eftir talsverðar styrkingar á rafkerfinu.  Það verða líka tengingar við stofnkerfi Kýpur og Krítar til að draga verulega úr eldsneytis- og rafmagnskostnaði eyjarskeggjanna. 

Leiðin er sem sagt alls 1520 km löng, þar af eru 3 hlutar sæstrengir, 330 km, 880 km og 310 km.  Frá tæknilegu sjónarmiði er það lengd hvers hluta, sem máli skiptir, því að í áfangastöðunum á landi gefst tækifæri til að hækka spennuna og vega þannig upp spennufall á leiðinni.  Af þessum sökum mun Miðjarðarhafsstrengurinn geta notazt við kerfisspennu, sem sæstrengir hafa þegar verið gerðir fyrir, en Íslandsstrengurinn þarf líklega enn hærri spennu til að töpin verði fjárhagslega viðráðanleg.

Hvers vegna reiknar Landsvirkjun ekki með viðkomu í Færeyjum fyrir sinn sæstreng ?  Þá væri hægt að selja Fæeyingum rafmagn og minnka flutningstöpin.  Mest öll raforka Færeyinga er unnin með jarðefnaeldsneyti.  Það kann að verða viðskiptagrundvöllur fyrir sölu rafmagns frá Íslandi með viðkomustað í Færeyjum á leið til Skotlands, ef einhvern tíma finnst viðskiptagrundvöllur fyrir streng á milli Íslands og Skotlands, sem höfundur þessa pistils reyndar telur hverfandi líkur á.  Öðru máli gegnir um minni og styttri streng til Færeyja.  

Téðir sæstrengir í Miðjarðarhafinu verða á dýpi allt að 2,2 km, sem er tvöfalt mesta dýpi áformaðs sæstrengs frá Íslandi til Skotlands.  Sá hluti Miðjarðarhafsstrengsins, sem verður á mestu dýpi, verður með álleiðara í stað koparleiðara annars staðar.  Þetta þýðir tæknilegt gegnumbrot við hönnun nægilega sterkra strengja fyrir hinn feiknarlega togkraft, sem þeir verða fyrir við lögn á mikið dýpi.  Ber að fagna því, og verður þá einni tæknilegri hindrun af nokkrum slíkum rutt úr vegi Íslandsstrengsins. 

Það hafa verið uppi miklar efasemdir um hagkvæmni þess að leggja 1000 km langan sæstreng frá Íslandi með aðeins 700 MW flutningsgetu, svo að ekki sé nú minnzt á véfréttir af hugmynd úr Háaleitinu um að flytja aðeins núverandi yfirfallsorku um hann.  Fjárfestar munu missa neðri kjálkann niður á bringu, þegar þeir heyra um slíka nýtingu á 500 milljarða kr fjárfestingu. 

Téður Miðjarðarhafsstrengur mun geta flutt 2000 MW eða 2,0 GW.  Það er svipað og allt uppsett afl í vatnsafls- og jarðgufuvirkjunum Íslands.  Orkulindir Íslands eru litlar á alþjóðlegan mælikvarða, ef hugsanlegum olíu- og gaslindum er sleppt, en mjög miklar á innlendan mælikvarða vegna fámennis.  Kostnaðaráætlun Miðjarðarhafsstrengsins með endabúnaði hljóðar upp á 3,5 milljarða evra eða 4,7 milljarða USD.  Strengurinn á að geta flutt jafnstrauminn í báðar áttir, eins og áform eru uppi um með þann íslenzka.  

Einingarkostnaður Miðjarðarhafsstrengsins er 3,1 MUSD/km, en þess íslenzka 4,0 MUSD/km samkvæmt kostnaðaráætlun Hagfræðideildar Háskóla Íslands.  Mismunurinn, tæp 30 %, kann að stafa af dýpri legu Íslandsstrengsins.  

Íslandsstrengurinn hefur of litla flutningsgetu fyrir hagkvæman rekstur á svo löngum og sterkbyggðum sæstreng, en aflflutningur um hann, 700 MW, verður jafnframt of mikill fyrir tengingu við hið litla íslenzka stofnkerfi rafmagns og getur hreinlega myrkvað landið við bilun. 

Íslandsstrengurinn er þess vegna sem stendur óburðug hugmynd frá viðskiptalegu og tæknilegu sjónarmiði.  Í hausthefti tímaritsins Þjóðmála mun verða sýnt fram á, að síðasta útgáfa af viðskiptahugmynd Landsvirkjunarmanna um að flytja raforkuna fram og til baka eftir strengnum, geyma hana að næturþeli í íslenzkum miðlunarlónum og nota hana endanlega sem jöfnunarrafmagn til að jafna bilið á milli framboðs og eftirspurnar á Bretlandseyjum að deginum gengur ekki upp, viðskiptalega, því að þá þarf tvisvar að borga háan flutningskostnað um strenginn, sem leggst ofan á verð næturrafmagns frá Bretlandi, þannig að kostnaðurinn við afhendingu að deginum á Bretlandi verður:    K = 50 + 2 x 140 =330 USD/MWh. 

Með þessar upplýsingar við hendina er áhugavert að bera saman flutningskostnað um Miðjarðarhafsstrenginn og Atlantshafsstrenginn á milli Íslands og Skotlands.  Höfundur þessa pistils hefur áður reiknað út flutningskostnað um þann síðarnefnda, 140 USD/MWh, og með sömu forsendum fékk hann út fyrir þann fyrrnefnda 65 USD/MWh, sem skapar grundvöll fyrir viðskipti með orku til Evrópu.  Þannig er flutningskostnaður Ísraelsstrengs til Evrópu innan við helmingur af flutningskostnaði Íslandsstrengs til Evrópu.  Mismuninn má aðallega skýra með hagkvæmni stærðarinnar.  Íslandsstrengurinn er allt of lítill til að bera sig, þó að einhverjum hafi tekizt að reikna flutningskostnað um hann 40 USD/MWh, þá skal hér bera brigður á þá útreikninga, og nægir að bera sæstrengskostnaðinn saman við kostnaðinn af Kárahnjúkavirkjun, sem framleiðir svipað orkumagn og strengurinn á að flytja á hverju ári.  Hún kostaði aðeins fjórðung af kostnaðaráætlun sæstrengs, hefur a.m.k. tvöfaldan afskriftartíma, 1/3 af hlutfallslegum rekstrarkostnaði og ávöxtunarkrafan var mun lægri, þar sem áhætta fjárfestingar Kárahnjúkavirkjunar var mjög lítil vegna langtíma orkusamnings um trygg viðskipti við Alcoa.  Hvernig dettur mönnum þá í hug að kynna flutningskostnað 40 USD/MWh til sögunnar, sem er aðeins u.þ.b. tvöfaldur vinnslukostnaður í Kárahnjúkum ?

Kýpurbúar greiða einna hæst verð fyrir rafmagn í Evrópu eða 26 Ecent/kWh, sem jafngildir 350 USD/MWh.  Til samanburðar greiða Ísraelsmenn 110 USD/MWh í smásölu.  Þá má gera ráð fyrir heildsöluverði á hvorum stað um 180 USD/MWh og 60 USD/MWh.  Gera má ráð fyrir, að vinnslukostnaður raforku í stóru gasorkuveri í Ísrael verði ekki hærri en 50 USD/MWh.  Þá verður kostnaður raforku, sem afhent er við strengenda á Grikklandi, um 115 USD/MWh, sem er svipað og markaðsverð á meginlandi Evrópu um þessar mundir.  Raforkuverð á Kýpur mun stórlækka og líklega einnig á Krít.  Hér er þess vegna grundvöllur til viðskipta í mótsetningu við tenginguna Ísland-Skotland, og tæknilegu vandamálin með tengingu sæstrengs við stofnkerfi, sem er aðeins þrefalt að stærð á við flutningsgetu strengs, verða ekki fyrir hendi.   

"Spurn eftir rafmagni í Evrópu er einstök. . . . Við teljum, að í framtíðinni muni jafnvel verða markaður fyrir annan streng", sagði Nasos Ktorides, stjórnarformaður í PPC-Quantum Energy, sem er samstarfsvettvangur Kýpur Quantum Energy og PPC Grikklands, sem er þeirra Landsvirkjun.  Þetta er áreiðanlega rétt mat. 

Í þessari stöðu eru viðskiptatækifæri Íslands hins vegar ekki fólgin í sæstreng, heldur að nýta raforkuna hér innanlands til að framleiða vörur fyrir evrópskan markað.  Því orkukræfari sem framleiðslan er, þeim mun meiri ávinningur verður af viðskiptunum í ljósi orkuskortsins í Evrópu og baráttunnar við Rússland. 

    

             

Afnám hafta

Viðreisnarstjórnin, 1959-1971, var ríkisstjórn undir forystu Sjálfstæðisflokksins.  Með ráðherrum flokksins voru ráðherrar úr Alþýðuflokki í ríkisstjórninni.  Hún tók við af minnihlutastjórn Alþýðuflokksins, en þar áður hafði setið vinstri stjórn, 1956-1958, undir forsæti framsóknarmannsins Hermanns Jónassonar.  Undir handarjaðri Viðreisnarstjórnarinnar bötnuðu kjör landsmanna mikið, enda hafði hún einstaklingsfrelsi til athafna, virkjun orkulinda í stórum stíl og viðskiptafrelsi, á stefnuskrá sinni. 

Árangur Viðreisnarstjórnarinnar mældur í kjörum almennings er lofsöngur til athafnafrelsis.  Henni entust þó ekki lífdagar til að afnema fjármagnshöftin.  Þau voru afnumin í áföngum á 9. og 10. áratugi 20. aldarinnar eða um tveimur áratugum eftir að Viðreisnarstjórnin sat að völdum.  Þann 10. júlí 2014 voru 44 ár liðin frá hinum voveiflega atburði á Þingvöllum, er forsætisráðherra Viðreisnarstjórnarinnar, Bjarni Benediktsson, brann inni ásamt konu sinni og dóttursyni.  Þetta er einn af þeim atburðum, þar sem staður og stund, er fréttin barst, greyptist í minni.   

Landsmenn hafa nú búið við fjármagnshöft síðan haustið 2008 eða í tæp 6 ár.  Frá því að ríkisstjórnarskipti urðu vorið 2013, hefur hagkerfið hins vegar tekið vel við sér, hagvöxtur er líklega sá mesti í Evrópu þessi misserin, og honum er spáð á rólinu 3 %- 6 % næstu árin.  Þar með eru landsmenn að sækja til bættra lífskjara eftir afturför 2008-2010 og stöðnun tímabilið 2011-2012.  Það er alls ekki sama fyrir hag hins vinnandi manns, hverjir eru við völd í landinu.  Það má nú hver finna á eigin skinni. 

Það fylgir hins vegar böggull skammrifi.  Um þetta skrifar Þorsteinn Víglundsson í Fréttablaðið 8. júlí 2014 undir fyrirsögninni: "Fjármagnshöftin - vernd eða vá":

Fjármagnshöftin eru stærsta ógnin við efnahagslegan stöðugleika hér á landi.  Afnám þeirra er því nauðsynleg forsenda heilbrigðs og stöðugs efnahagslífs og batnandi lífskjara hér á landi.".

Þrýstingshvetjandi og bólumyndandi er allt of mikið peningamagn í umferð.  Það hefur aukizt frá árinu 1998 úr 40 % af VLF (vergri landsframleiðslu) í um 90 % nú eða meira en tvöfaldazt sem hlutfall af stærð hagkerfisins.  Það eru hundruðir milljarða ISK, sem skortir verkefni í lokuðu hagkerfi, og með minnkandi fjármagnsþörf hins opinbera með bættri eignastöðu (minni skuldum) munu þessir peningar sprengja upp eignamarkaðinn og verðlagið í landinu.  Það hefur verið spáð öðru hruni árið 2016, ef fjármagnshöftunum verður ekki aflétt.   

Lífeyrissjóðirnir eru stærstu leikendur á þessu sviði, og þurfa þeir að fjárfesta fyrir 130 milljarða ISK kr á ári.  Það er mikilvægt fyrir framtíðar lífeyri landsmanna, að þetta fé fái verðug verkefni og að fjárfestingar þeirra skili a.m.k. 3,5 % árlegri ávöxtun að jafnaði yfir hvern áratug.  Að öðrum kosti kann að þurfa að hækka aldur lífeyrisréttinda og/eða lækka lífeyrinn.  Höftin snerta hag allra, þó að með misgreinilegum hætti sé.   

Vinstri stjórn Jóhönnu og Steingríms, sem í orði kveðnu vildi uppfylla ákvæði Maastricht-sáttmála ESB-ríkjanna, er snýst um peningamál, gerði ekkert til að losa um fjármagnshöftin, en festi þau fremur í sessi, enda veita þau forsjárhyggjusinnuðum stjórnmálamönnum völd til að deila og drottna.  Við sitjum enn uppi með dýrkeypt dekur vinstri stjórnarinnar við kröfuhafa gömlu bankanna og afhendingu á nýju bönkunum til þeirra ásamt mikilli peningalegri eign, sem talin er munu streyma úr landi sem gjaldeyrir, ef höftin verða afnumin núna.  Stýrinefnd ríkisstjórnarinnar um afnám hafta mun áhættugreina þetta allt saman.  Það er mikilvægt að gæta jafnræðis við afnám hafta í áföngum, og þess vegna er ófýsilegt að opna einvörðungu fyrir fjárfestingar lífeyrissjóðanna erlendis.  Afnám hafta þarf að verða fyrir tilstilli almennra aðgerða.  Nóg er að gert með sértækum aðgerðum misheppnaðs Seðlabankastjóra, sem óneitanlega skekkja samkeppnistöðuna í landinu.  

Það þarf að fjármagna "skuldaleiðréttingu" ríkisstjórnarinnar með skattlagningu á þrotabúin, og slíkt mun flýta fyrir uppgjöri þrotabúanna, sem löngu er tímabært.  Þessi þrotabú á ekki síður að taka til gjaldþrotaskipta en önnur.   

Til að draga úr þrýstingi á gengi krónunnar niður á við við afnám haftanna væri ráð fyrst að efna til lokaðs hlutafjárútboðs á bönkunum og á Landsvirkjun, sem væri skilyrt þannig, að kaupin yrðu að minnka peningamagn í umferð á Íslandi og hlutafjárbinding yrði í t.d. 5 ár.  Á því tímabili mættu hinir nýju hluthafar aðeins selja t.d. 1/5 af hlutafé sínu á hverju ári og ríkissjóður ætti forkaupsrétt á þessum hlutabréfum.

Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn (AGS) er varðhundur fjármagnseigenda, og í því ljósi verður að skoða ráðleggingar hans um drátt á afnámi hafta til 2016-2018.  Slíkur dráttur er allt  of dýrkeyptur og algerlega óþarfur.  AGS lætur alltaf eins og allt fjármagn í erlendri eigu hér innanlands muni streyma úr landi við afnám hafta.  Það eru litlar líkur á slíku, ef ríkisstjórnin og Seðlabankinn undir almennilegri stjórn, búa hér til hagfellt fjárfestingarumhverfi, þau hafa í hendi sér að gera.  Á næstu 12 mánuðum á ríkisstjórnin að taka nokkur markviss skref til að draga úr líkum á miklu gengisfalli og síðan að stinga sér til sunds.  Hagkerfið verður eins og sundmaður.  Það mun fljótlega koma upp aftur og taka traust sundtök.  Vilji er allt, sem þarf.

Um vandann af miklu peningamagni í umferð skrifaði Þorsteinn Víglundsson í téðri grein:

"Peningamagn í umferð og eignir lífeyrissjóða hafa nær aldrei verið meiri sem hlutfall af landsframleiðslu.  Þetta fjármagn er læst inni í fjármagnshöftum og getur einvörðungu leitað í innlenda fjárfestingarkosti.  Nægum fjárfestingarkostum innanlands er ekki til að dreifa fyrir allt þetta fjármagn, og það mun þrýsta eignaverði upp á komandi misserum."

Niðurstaða Þorsteins Víglundssonar er, "að lykilforsenda þess, að hægt verði að koma í veg fyrir ofhitnun hagkerfisins, er hratt afnám fjármagnshafta.  Efnahagsleg áhætta afnáms hafta er mun minni en hættan, sem fylgir enn einni rússibanareið íslensks efnahagslífs með kunnuglegri kollsteypu í lok ferðar".  

Þessi niðurstaða Þorsteins er að öllum líkindum rétt, og má í því sambandi minnast á snöggt afnám fjármagnshafta dr Ludwigs Erhards, efnahagsmálaráðherra Vestur-Þýzkalands, sem heppnaðist mun betur en aðstoðarmenn Erhards og vestrænu hernámsveldin bjuggust við.  Búrókratar hafa tilhneigingu til að vilja viðhalda höftum.  Þess vegna þurfa stjórnmálamenn hugrekki til slíkra ákvarðana, og núverandi fjármála- og efnahagsráðherra Íslands hefur það, sem til þarf.  

Karlinn í brúnni í Bonn hafði hins vegar skapað forsendur fyrir "Marktwirtschaft" eða markaðshagkerfi í kjölfar stríðshagkerfis Þriðja ríkisins.  Markið (DEM) stóðst álagið, af því að almenningur trúði á framtíðarstyrk þess.  

Að sama skapi þarf að sýna fram á það, að íslenzka hagkerfið sé svo öflugt, að það geti aflað töluvert (t.d. 10 % á næstu árum) meiri gjaldeyris en neyzlunni nemur.  Þá fyrst skapast grundvöllur trausts á styrk íslenzku krónunnar, en það þarf fleira jákvætt til að skapa stöðugleika.  Háir vextir eiga að slá á þenslu, en þeir draga að spákaupmenn og valda gengisskráningu, sem er útflutningsatvinnuvegunum erfið.  Það verður fróðlegt að hlýða á boðskap nýs Seðlabankastjóra um skilyrði afnáms fjármagnshafta, stöðugleika gengisins og hagvaxtar.  Eitt atriði verður þó að vera fyrir hendi, hvernig sem allt veltist, til að hagstjórn fái góða einkunn: agi.  

 

  

 

 

 

  

 

"Kapallinn gengur ekki upp"

Í tímaritinu Þjóðmálum, sumarhefti 2014, birtist greinin "Viðskiptatækifæri sæstrengs" með undirfyrirsögn, "Breytingar í orkumálum Evrópu", eftir Björgvin Skúla Sigurðsson, framkvæmdastjóra Markaðs- og viðskiptaþróunarsviðs Landsvirkjunar. 

Við þessa grein er margt að athuga, en yfirbragð greinarinnar ber með sér, hversu illa ígrundað og vanreifað rannsóknarverkefni Landsvirkjunar um aflsæstreng á milli Íslands og Skotlands er.  Verður þessum orðum staður fundinn á téðum vettvangi, en hér er rík ástæða til að bera niður í viðtal Stefáns Gunnars Sveinssonar við dr Baldur Elíasson í Morgunblaðinu þann 24. júní 2014 um þetta málefni.

Í alla staði er vert að gefa gaum að orðum dr Baldurs, því að þar fer óvilhallur sérfræðingur með mikla reynslu og víða yfirsýn.  Dr Baldur tjáir skoðun sína hispurslaust:

"Ég tel þetta vera glapræði".

Þetta er einmitt sama mat og höfundur þessa pistils hefur sett fram nokkrum sinnum á þessum vettvangi og í Þjóðmálum.  Höfundur reiknaði út á grundvelli kostnaðaráætlunar, USD 4,0 milljarðar, að fjárhagslegan rekstrargrundvöll skorti algerlega fyrir téðan sæstreng, enda næmi flutningskostnaður 140 USD/MWh m.v. fyrrgreindan stofnkostnað, afltöp og viðhaldskostnað. 

Ef orkuverð inn á strenginn hérlendis nemur 40 USD/MWh, þurfa að fást 180 USD/MWh fyrir orkuna Skotlandsmegin, en slíkt verð er ófáanlegt, nema fyrir skammtímatoppa, og engum heilvita manni dettur í hug að leggja í slíka fjárfestingu fyrir nýtingartíma, sem er e.t.v. 500 klst/a.

Um líklegan stofnkostnað hefur dr Baldur þetta að segja:

"Það hefur verið talað um fimm milljarða dollara í þessu samhengi.  Það er að mínu mati allt of lág tala."  Dr Baldri þykja USD 10 milljarðar sennilegri tala fyrir stofnkostnaðinn.  Höfundur þessa pistils er þessu sammála og hefur alltaf talið kostnaðartölur á vegum ráðgjafa Landsvirkjunar um sæstrenginn vera illa ígrundaðar og jafnvel birtar af takmarkaðri ábyrgð til að halda lífi í dauðvona hugmynd.  Með lágmarks kostnaðaráætlun höfundar er sæstrengurinn vonlaus viðskiptahugmynd, hvað þá með líklegasta kostnaðinum.  Það er einkennilegt, að Landsvirkjun skuli ekki skrínleggja þessa verkefnishugmynd, sem engu einkafyrirtæki dytti í hug að halda áfram með á grundvelli þeirra upplýsinga, sem aflað hefur verið.  Þessi leið er enginn valkostur fyrir Landsvirkjun til orkusölu.  Það sjá allir, sem virða fyrir sér kostnað og líklegt markaðsverð á Bretlandi, þ.á.m. núverandi og væntanlegir viðskiptavinir Landsvirkjunar.

Dr Baldur nefnir ekki, að hugmynd Landsvirkjunar er að flytja orku í báðar áttir eftir strengnum, og þar með þarf afriðil og áriðil við hvorn enda, sem eykur töp og kostnað.

"Þá segir Baldur, að það magn, sem kapallinn ætti að flytja, sé nánast hlægilega lítið.  "Talað er um, að kapallinn muni flytja 700 MW, en það er hér um bil það, sem fer í álverksmiðjuna á Reyðarfirði."  .... Þegar haft sé í huga, að það þyrfti að virkja meira til að fá þessi 700 MW, segir Baldur, að þar af leiði, að skynsamlegra sé að vinna úr orkunni hér.  Þá bætist við, að það verð, sem fengist fyrir raforkuna erlendis, myndi líklega ekki duga fyrir útlögðum kostnaði við strenginn.  Raforkuverð erlendis sé mjög lágt, og aðrir orkugjafar séu að ryðja sér þar til rúms.  Baldur nefnir sem dæmi, að framleiðsla á jarðgasi, sem unnið er úr jörðu með leirsteinsbroti, muni líklega færast í vöxt á komandi árum." 

 

Þessu hefur pistilhöfundur einnig haldið fram sem rökum gegn því, að sala raforku um sæstreng geti orðið arðsöm, og í raun sé verkefnið gríðarlega áhættusamt, og þess vegna algerlega ástæðulaust að rannsaka það nánar með það í huga að leggja út í framkvæmd. 

Þess má geta, að Björgvin Skúli Sigurðsson/Landsvirkjun hefur haldið því fram, að viðskiptahugmyndin að baki strengnum sé, að Landsvirkjun taki þátt í reglunarmarkaði á Stóra-Bretlandi til að halda jafnvægi þar á milli framboðs og eftirspurnar.  Aflið, sem til ráðstöfunar er á Íslandi til slíkra nota er dropi í haf téðs reglunarmarkaðar og aðeins um 1/10 hluti af flutningsgetu væntanlegs sæstrengs.  Björgvin Skúli þarf að útskýra, hvort hugmyndin sé, að raforkunotendur á Íslandi taki þátt í þessum jöfnunarorkumarkaði á Bretlandi.  Það er hæpið, að þeir sjái sér í hag í slíkum aðgerðum, sem geta haft mjög truflandi áhrif á rekstur þeirra.  Orkuflutningar slíkrar jöfnunar-og reglunarorku yrðu væntanlega svo litlir, þ.e.a.s. nýtingartími sæstrengsins svo lágur við þessar aðstæður, að hann gæti ekki staðið undir kostnaði af sæstrengnum, þó að aflgeta strengsins yrði fullnýtt í stuttum lotum. 

Æskilegt væri, að Björgvin Skúli mundi gera grein fyrir, hversu mikið reglunarafl og hversu langan nýtingartíma á málraun strengsins hann áætlar að ná samningum um við Breta.  Þetta er annars konar brúk á sæstreng en Norðmenn stunda.  Þeir keyra gjarna niður toppálag á aflstöðvar á meginlandinu, en keppa þar við niðurgreidda vindorku og sólarorku.  Tækniþróun veldur lækkandi vinnslukostnaði þeirra þessarar endurnýjanlegu raforku, og þess vegna er óráðlegt fyrir Íslendinga, sem mundu búa við miklu hærri flutningskostnað en Norðmenn, að gera út á þann markað. 

Á milli toppálagstímabila, þegar orkuverð er í lágmarki, t.d. á nóttunni, flytja þeir orku til Noregs til að spara vatn í miðlunarlónum, enda eru engin framkvæmdaleyfi fyrir hendi þar fyrir nýjum miðlunarlónum eða stækkun eldri lóna. 

Á Íslandi er hins vegar enn fyrir hendi sá möguleiki að auka miðlunargetu lónanna, og það er reyndar brýnt, ef orkuskerðingar eiga ekki verða daglegt brauð hér yfir vetrartímann.  Allur flutningur á raforku til Íslands hlyti að hækka raforkuverðið innanlands umtalsvert, því að flutningskostnaðurinn einn og sér nemur margföldu jaðarkostnaðarverði frá nýjum virkjunum á Íslandi.   

Landsvirkjun taldi svo mikilvægt að svara gagnrýni dr Baldurs á sæstrengshugmyndir þar á bæ, að daginn eftir, 25. júní 2014, tjáði forstjóri hennar, Hörður Arnarson, sig í hefðbundnum véfréttastíl sínum um sæstrenginn, en síðan veitist hann að dr Baldri með því að segja "ummæli fyrrverandi starfsmanns ABB koma á óvart í ljósi þess, að fyrirtækið hafi unnið að skýrslu um sæstrenginn.  Í henni kemur fram, að verkefnið er tæknilega framkvæmanlegt.  Ósamræmi sé á milli þess, sem Baldur segi og þess, sem er í skýrslunni."

Með þessum orðum gerir Hörður því skóna, að dr Baldur sé úti á þekju.  Höfundur þessa pistils er þveröfugrar skoðunar um téð misræmi.  Dr Baldur leggur faglegt mat á málið og kemst að þeirri niðurstöðu, að verkefnið "aflsæstrengur á milli Íslands og Skotlands sé glapræði", en fyrirtæki, sem að samningu téðrar fýsileikaskýrslu komu, hafa hagsmuni af að halda "vitleysunni" áfram, því að hún gefur vel í aðra hönd úr vösum eigenda Landsvirkjunar.  Slík tilhneiging til ráðgjafar er vel þekkt, og þess vegna verður kaupandi tæknilegrar ráðgjafar jafnan að hafa yfir að ráða verkfræðilegri þekkingu, getu og vilja, til að stjórna vinnu af þessu tagi með gagnrýnu hugarfari, en ekki að taka við hvaða "bolaskít" sem er af auðmýkt. 

Að verkefnið sé orðið tæknilega framkvæmanlegt eru út af fyrir sig tíðindi, en þau hafa ekki mikla merkingu ein og sér.  Með verður að fylgja kostnaðaráætlun fjárfestingar og rekstrar ásamt áreiðanleikamati búnaðar í rekstri, t.d. á formi meðaltíma á milli bilana eða árlegs tiltækileika búnaðar fyrir rekstur, og er þá bæði átt við viðhalds- og bilunartíma.  Höfundur þessa pistils vill bera brigður á, að frumhönnun þessa verkefnis sé tilbúin til framhalds, sem nokkurt ábyrgt fyrirtæki mundi telja hæft til markaðssetningar.  Véfréttastíll í framsetningu efnis, sem fáir kunna skil á, getur hæglega leitt til rangtúlkunar og misskilnings.   

Eftirfarandi er síðan haft orðrétt eftir Herði í tilvitnuðu viðtali:

"Mikil þróun hefur verið í sæstrengjum undanfarin ár.  Bæði hafa verið lagðir sæstrengir, sem fara á tvöfalt það dýpi, sem við færum mögulega á, ef til þess kæmi.  Eins er búið að leggja strengi á landi, sem fara tvöfalda þá vegalengd."

Hér eru tvær fullyrðingar á ferð, sem geta hugsanlega verið réttar, en eiga nánast örugglega ekki við sambærilegan sæstreng og þann, sem hugmyndin er að leggja á milli Íslands og Skotlands.  Fyrri fullyrðingin felur í sér, að, sæstrengur hafi verið lagður á um 2,0 km dýpi.  Hvar var það, hvenær, og hvers konar strengur átti þar í hlut ?  Hvers vegna útskýrir forstjórinn téð stórtíðindi ekki nánar ?  Leynist fiskur undir steini ?

Seinni fullyrðingin krefst líka nánari útskýringa, því að hún gæti verið verulega villandi.  Var þetta e.t.v. riðstraumsstrengur á landi með mörgum útjöfnunarstöðvum á leiðinni ?  Ef þetta var jafnstraumsstrengur, um 2000 km langur, væri fróðlegt að fá upp gefnar kennistærðir hans, s.s. rekstrarspennu, málafl, leiðaraþversnið og töp við málafl og venjulega rekstrarspennu.  Það er óþolandi, að forstjóri Landsvirkjunar slái um sig með stórtíðindum án þess að gera nánari grein fyrir tilurð og tilvist þeirra. 

Enn heggur Hörður í sama knérunn og véfengir orð dr Baldurs:

"Raforkuverð í Bretlandi er mjög hátt.  Þeir semja nú um raforkuverð frá nýju kjarnorkuveri fyrir yfir 150 USD/MWh." 

Herði má benda á, að þetta raforkuverð dugar varla fyrir flutningskostnaði raforku um téðan sæstreng frá Íslandi til Skotlands.  M.v. kostnað fjárfestingar í sæstreng og endabúnaði hans, USD 4,0 milljarða, verður flutningskostnaður 140 USD/MWh, en dr Baldur Elíasson telur hins vegar kostnaðinn munu verða a.m.k. tvöfalt hærri, svo að samningur til 25 ára um 150 USD/MWh mundi leiða til stórtaps á strengnum, og orkuvinnslufyrirtæki á Íslandi fengi ekkert fyrir sinn snúð.  Orð dr Baldurs standa, því að téð verð fyrir orku er ekki markaðsverð á Bretlandi, heldur verð til kjarnorkuvers, þar sem reitt er fram fé úr ríkiskassanum brezka og bætt ofan á markaðasverð orkunnar, sem er undir 100 USD/MWh, til að hvetja til vinnslu raforku án myndunar gróðurhúsalofttegunda. 

Í BNA er raforkuverðið undir helmingi af ofangreindu verði eftir tilkomu jarðgass, sem unnið er með nýrri tækni, sundrunaraðferðinni (e. "fracking").  Það er ábyrgðarleysi af forstjóra Landsvirkjunar að reka sæstrengsverkefnið áfram á grundvelli stórfelldra og langvinnra niðurgreiðslna úr brezka ríkissjóðinum, og ótrúlegt, að sú skuli vera staðan hjá íslenzku ríkisfyrirtæki árið 2014.  Iðnaðar-og viðskiptaráðherra hefur gert sitt til að draga úr tjóninu af ranghugmyndum og barnaskap stjórnenda Landsvirkjunar, en stjórn fyrirtækis og eigandinn verða að bæta um betur.  

Er nema von, að dr Baldur Elíasson lýsi opinberlega þessum sæstrengshugmyndum sem "glapræði" ?

Er ekki tímabært að hætta að villa mönnum sýn um þróun íslenzka raforkukerfisins og hætta að eyða tíma og fjármunum í viðskiptahugmynd, sem aldrei getur orðið barn í brók ?

 

  

 

 

   

 

 

Átök á milli Rússlands og Evrópu

Í sögulegu samhengi virðast hagsmunir Rússa og þjóðanna vestan þeirra ekki fara saman.  Þannig hafa geisað fjölmargar styrjaldir á milli þessara þjóða í tímans rás, þar sem átakaefnin hafa verið land, auðlindir og áhrif vestan og sunnan Rússlands. 

Friðrik mikli, Prússakóngur, stundaði skefjalausa útþenslustefnu, lenti í átökum við Rússakeisara og mátti litlu muna, að Rússum tækist að taka Berlín í 7 ára stríðinu, en með heppni og herkænsku tókst Friðriki að varna því og reka Rússa af höndum sér. 

Þegar Frakkar höfðu seilst til áhrifa um alla Evrópu, nema í Svíþjóð og á Bretlandi undir forystu Korsíkumannsins Napóleons Bonaparte, þar á meðal sigrað austurríska herinn við Austerlitz og náð tökum á flestum öðrum þýzkumælandi svæðum Evrópu, en Þýzkaland hafði þá enn ekki verið sameinað, var lokahnykkurinn að leggja undir sig Rússland. 

Napóleón komst við illan leik til Moskvu 1812, en Rússar skildu eftir sig sviðið land, og rússneski veturinn varð Frökkum að fótakefli, svo að hinum mikla keisaraher Frakklands var nánast útrýmt á steppum Rússlands.  Draumar Frakkakeisara um frönskumælandi Evrópu hurfu þar með ofan í glatkistuna, og það var formsatriði fyrir Breta og Prússa nokkrum árum seinna að ganga frá Frökkum við Waterloo.  Síðan hafa Frakkar ekki borið sitt barr.  

Í Fyrri heimsstyrjöldinni neyddust Þjóðverjar og Austurríkismenn til að berjast á tvennum vígstöðvum, af því að Rússakeisari álpaðist af stað, vanbúinn, og hugði tækifæri fyrir sig til landvinninga í vestri.  Þetta reyndist hans banabiti, því að Þjóðverjar smygluðu kaffihúsasnatanum Vladimir Lenín yfir víglínuna frá Sviss, og hann steypti í kjölfarið Rússakeisara af stóli og samdi frið við Þýzkaland. 

Það var hins vegar of seint fyrir Þýzkaland, Austurríki og bandalagslönd þeirra, því að Bandaríkin og Kanada höfðu þá blandað sér í baráttuna á vesturvígstöðvunum af miklum þunga, og örlög keisarahersins þýzka voru þar með ráðin.   

Stefna kommúnistastjórnarinnar í Moskvu var fjandsamleg Evrópu að því leyti, að hún stundaði alls staðar undirróður, þar sem hún kom því við, með það að markmiði að koma á alræði öreiganna sem víðast, þó að heimsbylting væri ekki á stefnuskránni, eftir að Trotzky varð undir í valdabaráttunni við Stalín.   

Hinn andlýðræðislegi og þjóðernissinnaði stjórnmálaflokkur, NSDAP, náði völdum í Þýzkalandi eftir kosningar í landinu í janúar 1933 með því að skapa glundroða í landinu með ofbeldisfullum brúnstökkum, SA-Sturmabteilung, sem var deild í téðum stjórnmálaflokki.    Flokkurinn var mjög andsnúinn bolsévismanum í Rússlandi, en samt gerði Ribbentrop, utanríkisráðherra Þriðja ríkisins, griðasamning við Jósef Stalín, Molotoff og Kremlarklíkuna í ágúst 1939, og þar með taldi Adolf Hitler sig geta athafnað sig óáreittan í Evrópu án þess að þurfa að berjast á tveimur vígstöðvum í einu.  Það munaði mjóu, að hann kæmist upp með það.  Seigla, herkænska,  tækninýjungar og öflug njósnastarfsemi Breta komu í veg fyrir áform hans. 

Með Breta hart leikna, en ósigraða sumarið 1941, reyndust Þjóðverjar svo algerlega vanbúnir að leggja Rússa að velli, enda skárust Bandaríkin og Kanada í hildarleikinn árið 1942, og mátti hinn öflugi Wehrmacht-her lúta í gras 8. maí 1945 eftir ægilegar blóðfórnir þýzku þjóðarinnar. 

Þýzkaland missti gríðarlegt landflæmi eftir ósigurinn 1945, og landamæri Evrópu eru núna fjarri því að fylgja búsetu þjóðerna, þó að þjóðflutningar ættu sér stað í lok stríðsins. Það hefur hins vegar verið óskrifað lögmál eftir 1945 að hreyfa ekki við landamærum, enda yrði þá fjandinn laus. 

Vladimir Pútín, Rússlandsforseti á 3. kjörtímabili, sá sér leik á borði eftir vetrarólympíuleikana í Sochi 2014 að bregða út af þessu og sölsa Krímskaga frá Úkraínu undir Rússland, þó að þar búi fjölmargir Tatarar og Úkraínumenn, sem óttast Rússa.  Hafa ógnanir Rússa í garð nágrannaríkjanna síðan beinst að því að fá umheiminn til að samþykkja þessa landvinninga sem "fait accompli"-afgreitt mál.  Það á ekki að láta Rússa komast upp með slík bolabrögð gegn "alþjóðasamfélaginu".    

Mikil hernaðaruppbygging hefur átt sér stað í Rússlandi undanfarin ár.  Rússar verja nú 4,2 % af landsframleiðslu sinni eða 88 milljörðum bandaríkjadala árlega til hermála.  Þetta er hlutfallslega meira en hjá Bandaríkjamönnum (3,9 %) og miklu meira hlutfallslega en hjá Þjóðverjum (1,4 %), Kínverjum (2,0 %), Frökkum (2,2 %) og Bretum (2,3 %).  Upphæðin er þó aðeins 14 % af upphæðinni, sem Bandaríkjamenn verja til þessara mála á ári. 

Rússar búa við ýmsa alvarlega veikleika á innviðum sínum, sem gera þá illa í stakk búna fyrir átök við Vesturveldin.  Þar má nefna lága fæðingartíðni og bágborið heilsufar, sem hrjáir rússneska herinn og gerir honum erfitt fyrir að manna allar stöður.  Þeir hafa stefnt á að hafa eina milljón manns undir vopnum, en hafa í raun 700 þúsund manns.  Mikið af hergögnunum er uppfærsla á hergögnum Rauða hers Ráðstjórnarríkjanna.

Nú, þegar NATO hverfur á braut frá Afganistan, blasir við NATO nýtt og þó gamalþekkt hlutverk í Evrópu, sem er að halda Rússlandi í skefjum.  Nágrannar þeirra telja nú fulla þörf á því.  Til þess mun þurfa um hálfa milljón manns undir vopnum frá Eystrasaltslöndunum og suður til Rúmeníu.  Ríður á miklu, að herstjórn NATO takist að sýna þann fælingarmátt, sem dugar.  Það er ekki víst, að lengi verði þörf á svo miklum herstyrk búnum nútímavopnum, án kjarnorkuvopna, við austurlandamæri Evrópusambandsins, ESB, því að ekki er víst, að Rússar hafi efni á að verja vaxandi hluta landsframleiðslu sinnar til hermála.  

Hermálin taka nú yfir fimmtung ríkisútgjalda Rússlands.  Veikt hagkerfi, lækkandi orkuverð og hækkandi meðalaldur mun gera haukunum í Kreml erfitt fyrir.  Á meðan Pútín er í Kreml, munu hermálin þó njóta forgangs.  Vaxandi hernaðarmáttur Rússa leiðir Rússland fram á völlinn á ný sem valdamikið land.  Pútín veðjar á, að þetta láti hinn almenni Rússi sér vel líka.  Til þess eru refirnir skornir að halda honum og hirð hans sem lengst við völd. 

Ef hann hins vegar þarf enn að herða sultarólina, verður hann meðfærilegri.  Þess vegna þurfa Vesturveldin að herða að Rússum á efnahagssviðinu, og ein aðferðin til þess er að draga úr gas- og olíuviðskiptum við þá. 

Rússneska ríkisorkufyrirtækið Gazprom er þegar farið að nota gasviðskiptin í kúgunarskyni við Úkraínu.  Þann 1. apríl 2014 tilkynnti Alexei Miller, forstjóri Gazprom, að gasverð til Úkrínumanna yrði hækkað um 44 % upp í USD 385,5 per þm3 (þúsund rúmmetrar).  Þetta þýðir, að árleg útgjöld Úkraínu til gaskaupa munu aukast úr USD 7,5 milljörðum í USD 10,8 milljarða, nema þeim takist að spara eldsneytisgas og/eða fá gas annars staðar frá.  

Úkraína skuldar Gazprom nú þegar USD 1,7 milljarða fyrir gasnotkun, og Rússar gætu fundið upp á að draga úr flæðinu um lagnir gegnum Úkraínu sem nemur notkun Úkraínu, 28 milljörðum m3 á ári.  Evrópa fær 24 % af sinni gasþörf frá Rússlandi, og helmingurinn, 80 milljarðar m3 á ári, fara eftir lögnum um Úkraínu.  Evrópa gæti þannig við refsiaðgerð Rússa orðið af 18 % af gasþörf sinni. 

Evrópa á fjölmarga valkosti í þessari stöðu, en hún verður þó að segja B, úr því að hún er búin að segja A, þ.e.a.s. ESB verður að standa við bakið á Kænugarðsstjórninni í baráttu hennar gegn ásælni Rússa.  ESB hlýtur þess vegna að veita aðstoð við greiðslu gasreiknings Kænugarðs gegn umbótum í stjórnarháttum þar og orkusparnaði, en vegna niðurgreiðslna á orku í Úkraínu hefur orku verið sóað þar óspart.  Úkraínumegin, þar sem gaslagnir þvera landamærin að Rússlandi, eru enn engir magnmælar, svo að ótæpilega er stolið úr lögninni.  ESB og AGS munu fljótlega láta setja upp mæla þar og við allar greiningar á lögnunum.  Úkraína framleiðir núna um 20 milljarða m3 af jarðgasi og væri hér um bil sjálfri sér næg um gas, ef nýtni væri með sama hætti og í Evrópu vestanverðri. 

Í marz 2014 skipaði Leiðtogaráð ESB Framkvæmdastjórninni að gera áætlun um að draga úr ríkjandi stöðu Gazprom á jarðgasafhendingu til ESB.  Það verður líklega lögð gasleiðsla frá Kákasusríkjunum og Mið-Asíuríkjunum, t.d. hinu gasauðuga Usbekistan, um Tyrkland til ESB.  Þó að vinnsla Norðmanna á olíu hafi allt að því helmingazt frá aldamótum, framleiða þeir enn mikið af jarðgasi og gætu aukið afhendingu til ESB um 10 milljarða m3 á ári.

Bretar eru að feta í fótspor Bandaríkjamanna og hefja vinnslu á jarðgasi úr setlögum með sundrunaraðferðinni (e. fracking).  Austur-Evrópa o.fl. eru sömuleiðis að fara inn á sömu braut, þó að andstaða við þessa aðferð sé enn sums staðar í Vestur-Evrópu.  Alls er áætlað, að vinnanlegt gas í jarðlögum ESB-ríkjanna nemi 11700 milljörðum m3 eða yfir 30 ára forða m.v. núverandi innflutningsþörf.  Þetta er fjórðungur af áætluðum forða Norður-Ameríku.  Núverandi vinnsla setlagagass í Norður-Ameríku nemur 70 milljörðum m3 á ári, en vinnsla ESB-landanna er aðeins talin munu nema 4 milljörðum m3 árið 2020. 

Eldsneytisgas er nú flutt með skipum á vökvaformi sem LNG (Liquefied Natural Gas).  Það hefur verið orkukræft og dýrt að breyta úr gasi í vökva og öfugt, en ný tækni við þetta er að draga stórlega úr þessum kostnaði, og það er líklegt, að Evrópa komi sér upp móttökubúnaði á LNG í ríkari mæli en nú er og muni auka kaup sín frá Persaflóanum og Vesturheimi umtalsvert.  Flutningar á LNG með tankskipum munu stóraukast.   

31 % eða 160 milljarðar m3 á ári af gasnotkun Evrópu fer nú til rafmagnsvinnslu.  200 milljarðar m3 fara til hitunar á húsnæði og eldamennsku og 150 milljarðar m3 til iðnaðarnota.  Með því að auka enn hlutdeild endurnýjanlegra orkulinda og jafnvel kjarnorku má spara allt að 50 milljarða m3 á ári.

Þegar allt þetta er tekið saman, sést, að Evrópa getur orðið óháð Rússum um kaup á eldsneytisgasi, en það getur tekið allt að 15 árum.  Það er líklegt, að þessi stefna verði ofan á, og Rússar eru teknir til við mótvægisaðgerðir með stórfelldum viðskiptasamningi við Kínverja, sem m.a. felur í sér afhendingu á jarðgasi.

Það er líklegt, að til skemmri tíma litið muni árekstrar Rússlands og ESB halda orkuverði í Evrópu háu, en þegar til lengdar lætur mun sú þróun mótvægisaðgerða Vesturveldanna, sem lýst er hér að ofan, hafa áhrif á orkuverð til lækkunar, af því að birgjunum mun stórfjölga, og þar með mun samkeppnin aukast. 

Það er staðreynd, að Gazprom hefur haldið ESB í spennitreyju undanfarin 20 ár og gasverðinu þreföldu á við gasverð í BNA undanfarin 3 ár.  Slíkt gengur ekki til lengdar, og á því hlaut að verða breyting, þó að friðarspillandi framferði Rússa gagnvart nágrönnum sínum hefði ekki komið til.  Ef Vesturveldin með sitt NATO standa í lappirnar, munu Rússar fá að vita, hvar Davíð keypti ölið.

 

  

 

   

 

 

    

 

 

Spámaðurinn

Þegar höfundur þessa pistils heyrði af mergjuðum spádómi, er hrotið hafði af vörum forstjóra Landsvirkjunar á Ársfundi hennar 20. maí 2014, flaug honum í hug annar spádómur, og var sá frá 1973.  Segja má, að rætist fyrri spádómurinn, hafi hinn síðari einhvern tæknilegan möguleika til að rætast, en er ella algerlega eins og út úr kú. 

Þannig var mál með vexti, að síðsumars árið 1973 hélt höfundur þessa pistils ásamt samstúdentum sínum í sama árgangi í rafmagnsverkfræði við Tækniháskóla Noregs (NTH-nú NTNU) í Þrándheimi utan í kynnisferð (n. ekskursjon) til Danmerkur og Svíþjóðar að skoða virkjanir, þ.á.m. kjarnorkuverið í Oskarshamn, og til stórra framleiðslufyrirtækja rafbúnaðar.

Á meðal hinna síðar nefndu var ASEA í Vesterås vestan Stokkhólms, en sænski risinn ASEA og svissneski risinn BBC sameinuðust síðar í alþjóðlegu samsteypunni ABB.  Þarna var okkur tekið með kostum og kynjum og mótttakan vel undirbúin og kostað nokkru til, enda ASEA á höttunum eftir góðum mönnum, og þarna kjörið tækifæri til að leggja netin fyrir efnilega verkfræðinema.   

Eitt af því, sem þau kynntu stolt fyrir okkur í Vesterås, voru rannsóknir þeirra á ofurleiðurum, en ofurleiðari veitir rafstraumi nánast ekkert viðnám, og eru þar af leiðandi nánast engin ohmsk töp eða raunaflstöp í ofurleiðara.  Gefur auga leið, að þróun ofurleiðara gæti haft byltingarkennd áhrif á hönnun og rekstrarkostnað rafbúnaðar, svo að ekki sé nú minnzt á flutning mikils rafafls stuttar og langar leiðir, t.d. frá rafölum og út á stofnkerfisspenna eða aflflutning á milli landshluta.  Sennilega hefur höfundur þessa pistils ekki hrifizt mjög af þessum draumórum, því að eitt verkefnanna, sem hann rannsakaði á NTH þá um haustið var kæling hefðbundinna rafstrengja með vatni um rör  í strengstæðinu sjálfu til að auka flutningsgetu með hefðbundnum rafstrengjum, og var það hagkvæm aðferð. 

Ofurleiðara töldu ASEA-menn þá geta orðið markaðsvöru innan 5 ára, en nú, rúmlega 40 árum síðar, bólar ekkert á ofurleiðurum á markaðinum.  Sú tækni, sem nú er þekkt í þessum efnum, er enn ekki samkeppnihæf.

Orð téðs spámanns á Ársfundi Landsvirkjunar voru hins vegar eitthvað á þá leið, að það muni koma sá tími, að sæstrengur verði lagður á milli Íslands og annars Evrópulands en Færeyja og á milli Evrópu og Bandaríkja Norður Ameríku (BNA).  Véfréttin í Delfí rökstuddi yfirleitt ekki spádóma sína, og það gerði téður spámaður ekki heldur.  Hann mun þó aldrei verða jafneftirsóttur, né hróður hans berast jafnvíða, og véfréttin í Delfí, enda ólíkum aðstæðum saman að jafna.

Það er mjög þröngsýnt og yfirborðslegt hugarfar á bak við spádóm af þessu tagi, hugarfar, sem sleppir mikilvægum breytum úr jöfnunni, þannig að dæmið getur ekki gengið upp.  Hugum um stund að þeim kröftum, sem hér mundu ráða för:

Til þess að fjárfest verði í sæstreng á milli Íslands og einhvers Evrópulands þurfa fjárfestar að treysta því, að varanlegur verðmunur á raforku á Íslandi og á téðum evrópska markaði verði meiri en 140 USD/MWh, en það er að lágmarki kostnaðurinn við að senda orku um 800 MW sæstreng á milli Íslands og Skotlands, m.v. núverandi kostnaðarstig afriðils- og áriðilsvirkja við báða enda sæstrengsins og ætlaðan kostnað sæstrengs, sem hvorki hefur verið hannaður né prófaður og ekki er af gerð ofurleiðara. 

Þessi mismunur er ekki fyrir hendi nú, nema á s.k. "grænni raforku" í Evrópu (sú íslenzka telst vera græn, en er hún það ?), en viðskipti með hana eru enn um stundir háð miklum niðurgreiðslum úr opinberum sjóðum, t.d. brezka ríkissjóðinum.  Verðlag þessarar grænu orku fer þó lækkandi, og hefur t.d. vinnslukostnaður sólarorku helmingazt á 5-10 árum.  Innan 10 ára gæti þess vegna s.k. græn orka í Evrópu orðið vel samkeppnihæf við orku frá Íslandi um sæstreng.  Þá sætu eigendur téðs sæstrengs, virkjana og flutningslína á Íslandi fyrir útflutning um sæstreng, uppi með "skeggið í póstkassanum", eins og Norðmenn nefna afglöp með vísun í Reodor Felgan, þjóðsagnapersónu sinnar.  Það er sem sagt alls ekki traustur viðskiptagrundvöllur undir ævintýrinu. 

Það er hins vegar annað, sem er miklu afdrifaríkara og sem spámaðurinn gleymir alltaf, þegar hann messar, en það er, að markaðskraftarnir munu taka í taumana, þegar orkuverðið tekur að nálgast óbærileikann, sem er 140 USD/MWh + 43 USD/MWh = 183 USD/MWh, en 43 USD/MWh er, sem kunnugt er, listaverð Landsvirkjunar til nýrrar stóriðju (og er auðvitað ósamkeppnihæft núna).  Einmitt þessir markaðskraftar létu til sín taka í Norður-Ameríku fyrir nokkrum árum, er Bandaríkjamenn og Kanadamenn tóku að vinna eldsneytisgas úr jörðu með s.k. "sundrunaraðferð", e. "fracking", og olíu úr bikjarðlögum eða tjörusandi.  Við þetta hrundi gasverðið niður um 2/3 og rafmagnsverð almennt í Bandaríkjunum (BNA) um 1/3. 

Auðvitað mun svipað gerast í Evrópu, því að samkeppnihæfni Evrópu þolir engan veginn til lengdar orkuverð, sem er e.t.v. þrefalt hærra en í BNA. Markaðskraftarnir eru þegar teknir að grípa í taumana til að lækka orkuverðið í Evrópu, sem er ósjálfbært. 

 Deila Vesturlanda við rússneska björninn, sem vakið hefur hugmyndafræði þýzka arnarins með hakakrossinn í klónum upp af dvala um sameiningu þjóða Evrópu eftir þjóðerni, áður þýzkumælandi, nú rússneskumælandi, undir einn hatt í einu ríki, sbr "ein Volk, ein Reich, ein Führer", mun flýta fyrir þessari þróun, því að það er loksins núna að renna upp fyrir ríkjum Vestur-Evrópu, að þau verða að losna undan hrammi bjarnarins í orkumálum, en hann getur núna bókstaflega fryst þær og lamað hagkerfi þeirra með því að takmarka til þeirra flæði eldsneytisgass. 

Þar sem Gazprom hefur haldið áfram að okra á Evrópu með gasverði, sem er u.þ.b. þrefalt hærra en í BNA, þrátt fyrir náið vinfengi Gerhards Schröders, jafnaðarmannakanzlarans, fyrrverandi, og Vladimirs Putins, forseta Rússlands (aftur), eru yfirgnæfandi líkur á, að gasverð, og þar með raforkuverð, muni hríðfalla í Evrópu innan 5 ára, eins og það hefur gert í BNA.  

Fjárfestum með viti er kunnugt um þessa sviðsmynd, þó að hún hafi enn ekki borizt spámanninum í Háaleiti.  Vegna skorts á viðskiptalegum hvötum, þ.e. nægilega miklum raforkuverðsmuni á Íslandi og í Evrópu, mun aldrei verða fjárfest í stórum sæstreng til Stóra-Bretlands eða meginlands Evrópu. 

Af sömu markaðslegu ástæðum, þ.e. útjöfnun orkuverðs í hinum vestræna heimi til að jafna samkeppnihæfni, mun aldrei verða lagður stór sæstrengur þvert yfir Atlantshafið.  Tal um slíkt vitnar um einhvers konar þráhyggju, vanþekkingu á eðli orkumarkaða, og skortir alla snertingu við heilbrigða skynsemi. 

Það er óþægilegt til þess að vita, að téður spámaður skuli með vissum hætti stunda spádóma sína og þvergirðingslegt túður þeim tengt um raforkuútrás og spákaupmennsku með raforkuna út um borg og bý í skjóli Sjálfstæðisflokksins nú um stundir. 

Fjármála- og efnahagsráðherra hefur kynnt þá skoðun sína, að hann telji koma til greina, að uppfylltum ákveðum skilyrðum, að selja íslenzku lífeyrissjóðunum allt að 20 % hlut í Landsvirkjun.  Jafnframt yrði ríkisábyrgð á nýjum lánum Landsvirkjunar afnumin, sem er eðlilegt m.v. núverandi stöðu ríkissjóðs og Landsvirkjunar.  Við núverandi efnahagsaðstæður er vel hægt að styðja þessa stefnu formanns Sjálfstæðisflokksins, ef ríkið öðlast forkaupsrétt á hlutabréfum, sem Lífeyrissjóðirnir síðar meir kunna að vilja losa sig við.

Það verður hins vegar innan Sjálfstæðisflokksins og utan að berjast gegn spákaupmennsku með orkuauðlindir landsins í þá veru, sem spámaðurinn hefur boðað.  Það er ágreiningur í landinu um flestar framkvæmdir raforkufyrirtækjanna og Landsnets, og helztu rökin fyrir þeim hafa hingað til verið atvinnusköpun í landinu, bætt tækniþekking og traust gjaldeyrissköpun.  Ef á að fara að stunda hér "hráan orkuútflutning" án innlendrar verðmætasköpunar en með snyk af spákaupmennsku, mun andstaðan ná slíku stigi, að stjórnmálaleg ófæra blasir við.

 Iðnaðarráðherra, sem jafnframt fer með orkumálin, virðist ekki vera hrifin af spákaupmennsku af þessu tagi og er það vel.  Það þarf að taka af skarið um, að ekki komi til greina að leggja í meiri kostnað að hálfu hins opinbera í þessar farsakenndu sæstrengshugmyndir.  Það kemur ekki til mála að virkja eitt einasta kW eða leggja einn einasta km af flutningslínu fyrir sæstreng, nema til Færeyja, sem er allt annað stjórnmálalegt, tæknilegt og fjárhagslegt viðfangsefni.  Það er reyndar ekki víst, að Færeyingar séu fúsir til að gera 25 ára orkusamning á verði, sem dugar til að greiða mannvirkin upp á þeim tíma. 

Sæstrengsumræðan er farsi, en enginn guðdómlegur gleðileikur.  Ein af ástæðum þess, að farsinn er enn á fjölunum, kann að vera sú, að spámaðurinn telji sig öðlast sterkari samningsstöðu gagnvart kaupendum raforku innanlands, að geta vísað til framtíðar tengingar við raforkukerfi Evrópu.  Slíkur málflutningur er þó bjúgverpill, sem skaðar hag landsins, því að hann gerir ekkert annað en fæla hugsanlega kaupendur frá, því að þeir hafa fyrir sér dæmin um hækkunaráhrif slíks á raforkuverðið, t.d. í Noregi, og auðvitað fyrir vikið minna framboð á hagkvæmri orku fyrir innlendan markað en ella. 

Nú er t.d. farið að veifa einhverjum fjárfesti, brezkum, sem sé farinn að safna fé fyrir sæstreng.  Þetta er grátbroslegt, því að viðfangsefnið er algerlega vonlaust.  Það er til skammar, að ríkisfyrirtæki á borð við Landsvirkjun skuli halda þessum skrípaleik áfram, þó að búið sé að taka málið úr höndum hennar og færa til Iðnaðarráðuneytisins.  Það verður að binda hið fyrsta enda á þessa skammarlegu vitleysu, og um það skal gera kröfu til mannsins, sem heldur á eina hlutabréfinu í fyrirtækinu.