Hagkerfi í háska

Mótbyr íslenzka hagkerfisins þessi misserin hefur furðulitla opinbera umfjöllun hlotið.  Þess í stað eru sérlaunakröfur einstakra hópa, oftast vel settra launþegahópa, fyrirferðamiklar, enda hafa vinnustöðvanir þeirra truflað gangverk samfélagsins og valdið miklu tjóni.  Sundurlyndisfjandinn lætur hér á sér kræla, þegar samstaða í nafni stöðugleika og framtíðarhagsmuna alls almennings er þjóðarnauðsyn.

Út yfir allan þjófabálk tekur deila flugmanna við Icelandair.  Í Morgunblaðinu laugardaginn 10. maí 2014 kom fram, að ráðgerðar verkfallsaðgerðir flugmanna á 9 daga tímabili mundu stöðva 600 flugferðir og trufla ferðir 100 000 manns.  Kostnaður Icelandair af þessu tiltæki flugmanna næmi 1 milljarði kr á dag. 

Hér eru firn mikil á ferð.  Óþolinmæði og skortur þolgæðis hjá mörgum launþegum er vísasti vegurinn til glötunar og til að tortíma þeim árangri, sem þegar hefur náðst í hagkerfinu, og til að setja hér allt í bál og brand.  Varanlegur stöðugleiki hagkerfisins mun einn tryggja launamönnum verulega bætt lífskjör.  Svona hagar fólk sér ekki í þeim löndum, þar sem traustur grunnur sterkra hagkerfa hefur verið lagður með samstöðu, þolgæði og þrautseigju.  Ef sérhagsmunabaráttan tekur svo stóran toll, að ógnar hagkerfinu og tefur stórlega fyrir því að uppskera megi ávöxt stöðugleika í lágri verðbólgu og sterkri mynt, þá verður ríkisvaldið að grípa til gagnráðstafana, sem duga. Að taka heilt þjóðfélag í gíslingu, eins og FÍA gerir, mun hitta félagið fyrir sem bjúgverpill.  Félaginu er hollara að horfa lengra fram á veginn en reyndin er nú. 

 Samkeppnihæf lífskjör við önnur lönd geta vel náðst hérlendis, en sú leið er grýtt, og skefjalaus stéttabarátta, sem snýst um að hrifsa til sín stærri sneið af kökunni en næsti maður, er siðlítil afstaða, vitagagnslaust baráttumál og stórskaðlegt samfélaginu.

Fyrst er auðvitað nauðsynlegt að baka kökuna áður en hafizt er handa við að skipta henni.  Varðandi ferðamannaiðnaðinn, sem verið hefur í sviðsljósi stéttaátaka undanfarið, má segja, að búið sé að hnoða deigið og rétt búið að stinga því inn í ofninn.  Verði það tekið út núna, mun það reynast óætt.  Ferðamannaiðnaðurinn er orðinn ein af undirstöðu atvinnugreinum landsins í skilningi gjaldeyrisöflunar, og röskun á viðskiptum hans í þeim mæli, sem lýst er hér að ofan, mun fljótt koma á hann óorði erlendis vegna truflana og óáreiðanleika.  Fólk með valfrelsi lætur ekki bjóða sér slíkt.  Stéttarfélög, sem ábyrgð bera á þessu ástandi, eru að saga í sundur greinina, sem félagar þeirra sitja á.  Ekki nóg með það, heldur saga þau í sundur stofn trésins, sem segja má, að þessi undirstöðugrein sé, sem nú hefur fjárfest mikið í flugvélum, hótelum, rútum, bílum og þjálfun starfsfólks.  Árangur við stjórn landsins, mældur í kaupmætti almennings, mun aldrei verða almennilegur, nema haldið verði í heiðri hið sígilda slagorð annars núverandi stjórnarflokka: 

Stétt með stétt.

Á forsíðu Morgunblaðsins 10. maí 2014 var varpað ljósi á, hversu eyðileggjandi stéttastríð flugmanna getur orðið fyrir sjávarútveginn, sem veiðir og verkar beint eftir pöntun og hefur skuldbundið sig til að afhenda ferskvöru á ákveðnum á ákveðnum stað á tilsettum tíma:

"Staðan er mjög viðkvæm, og markaðir okkar eru strax komnir í ákveðna hættu.  Öryggi í afhendingu á vöru í verzlunum erlendis er lífsspursmál fyrir okkur", sagði Svavar Þór Guðmundsson, framkvæmdastjóri Sæmarks í Kópavogi, en ferð áætlunarvélar Icelandair Cargo til East Midlands á Bretlandi og Liége í Belgíu um kl. 1930 kvöldið áður var aflýst, af því að flugstjórinn boðaði forföll á síðustu stundu vegna veikinda og enginn fékkst til að hlaupa í skarðið.  Dýr pest það.

Íslenzkur sjávarútvegur á á brattann að sækja um þessar mundir af þremur ástæðum, og því verður ekki trúað, að viðkomandi flugmaður geri sér nokkra grein fyrir því, hversu miklu tjóni framferði af þessu tagi getur valdið. 

(1) Það hefur orðið verðfall sjávarafurða á hefðbundnum mörkuðum landsins árin 2013-2014.  Ástæðan er dapurlegt efnahagsástand, jafnvel sums staðar verðhjöðnun, í Evrópu, og aukið framboð sumra tegunda, s.s. þorsks úr Barentshafi, og nú munu veiðar á makríl aukast stórlega.  Óvissan í Austur-Evrópu hefur ekki bætt úr skák.   

Í Fiskifréttum, 30. apríl 2014, gaf að líta eftirfarandi:

"Verulega syrtir í álinn í uppsjávargeiranum á þessu ári m.v. síðasta ár.  Gróflega áætlað gæti útflutningsverðmæti uppsjávarafurða dregizt saman um allt að 25 % eða um 20 milljarða kr, að mati Teits Gylfasonar hjá Iceland Seafood.  Munar þar mest um lélega loðnuvertíð, en auk þess minnkar kvóti norsk-íslenzku síldarinnar um þriðjung á milli ára, og óvissa ríkir á makrílmörkuðum meðal annars vegna ástandsins í Austur-Evrópu."

(2) Það er 39 % kvótaminnkun hjá íslenzkum skipum á árinu 2014 m.v. 2013, aðallega í loðnu og síld.  Þetta er alvarleg staða fyrir sjávarútveginn og þar með fyrir þjóðarbúið, þar sem sjávarútvegur er ein þriggja  undirstöðuatvinnugreinanna. Hætt er við, að makríllinn eigi sök á þessu, sé búinn að éta hinar tegundirnar út á gaddinn, og þær hafi þá hörfað.  Nú þegar ICES, Alþjóða hafrannsóknarráðið, hefur aukið veiðiheimildir á makríl 2014 umtalsvert, ætti að íhuga allt að þriðjungs aukningu veiðiheimilda á honum 2014, ef markaðir bjóða upp á arðsemi aukins magns. 

(3) Íslenzki fiskiskipastóllinn er orðinn gamall, og mun meðalaldur hans vera að nálgast þrítugt.  Þetta er allt of hár aldur fyrir fyrirtæki, sem vilja og verða vera í fremstu röð í heiminum til að verja og auka markaðshlutdeild sína.  Hagræðing greinarinnar í krafti kvótakerfisins hefur nú loksins leitt til þess, að framlegð greinarinnar leyfir fjárfestingar, en Íslands óhamingju verður allt að vopni.  Þá reyndist vera við völd í Stjórnarráðinu fólk, sem aðhylltist stjórnmálaskoðanir þeirrar gerðar, sem banvænar eru heilbrigðum fyrirtækjarekstri og hirti lungann úr þessari framlegð í ríkissjóð, en neituðu, að um skattheimtu væri að ræða og kölluðu veiðileyfagjöld.  Þegar skynsamari menn náðu loks undir sig Stjórnarráðinu 2013 og vildu strax hægja á eignaupptöku, sem augljóslega á sér enn stað, þegar veiðigjöldin munu nema allt að 42 kr/kg m.v. fisk upp úr sjó og áætlun fiskveiðiárið 2014/2015.  Þó að veiðigjöldin lækki í kr/kg, þá hækka þau samt sem hlutfall af hagnaði sjávarútvegsins vegna lakari afkomu hans út af falli markaðanna.  M.v. núverandi frumvarp til laga um veiðigjöld, munu þau samsvara 48 % tekjuskatti á sjávarútveginn.  Önnur fyrirtæki greiða hins vegar 20 % tekjuskatt og þykir hamlandi fyrir fjárfestingar í alþjóðlegu samhengi, eins og lýsir sér í því, að ríkisstjórnin þarf að veita erlendum aðilum ívilnanir frá þessu til að lokka þau til að fjárfesta.

48 % tekjuskattur á eina atvinnugrein er algerlega óboðlegt út frá réttlætissjónarmiði og hagfræðilegu sjónarmiði.  Samt emjar stjórnarandstaðan, þegar minnzt er á lækkun og kveður ríkissjóð ekki hafa efni á því.  Þá er hún komin í mótsögn við sjálfa sig varðandi skattheimtuna.  Þetta óréttlæti mun lama sjávarútveginn og valda fjármagnsflótta úr greininni.  Það er þess vegna algerlega glórulaust, og fegrar þá ekki myndina beiting innantómra frasa um að "þjóðin verði að njóta arðs af auðlindinni".  Arður af auðlindinni getur enginn orðið fyrr en varan, sem unnin er úr auðlindinni, hefur verið seld, afhent og greidd.  Til þess þarf sérstaka þekkingu, vilja, fjármagn og vinnuframlag, og allt þetta er innan vébanda útgerða og fiskvinnsla.  Ef íslenzkar útgerðir ekki sækja sjóinn og markaðssetja vöru sína, mun þjóðin einskis arðs njóta, nema lögum verði breytt, og hverjum sem er leyft að veiða hér innan lögsögunnar.  Augljóslega mun slíkt ekki hámarka þjóðhagslega arðsemi af auðlindinni.  Sjávarútvegurinn getur ekki þrifizt, nema hann njóti jafnræðis í atvinnuréttarlegum skilningi, eins og Stjórnarskráin tryggir.  Ef sjávarútvegurinn þrífst vel, mun þjóðarlíkaminn dafna, annars ekki.  Svo einföld er sú saga. 

Vandamál Íslands í hagstjórnarlegum efnum hefur alltaf verið skortur á gjaldeyri.  Þess vegna hafa örlög íslenzku krónunnar orðið jafndapurleg og raun ber vitni um.  Hún er hins vegar ekki frekar orsök þessara ófara en venjulegur tommustokkur er orsök rangrar lengdarmælingar.  Þess vegna mun aldrei nást stöðugleiki á Íslandi, nema gjaldeyrisöflunin aukist umtalsvert, e.t.v. um 200 milljarða kr á ári, svo að afgangur verði á viðskiptajöfnuðinum við útlönd um u.þ.b. 5 % af VLF á ári í venjulegu árferði.  Með slíkum afgangi verður landið fljótt skuldlítið við útlönd og getur tekið á sig áföll á mörkuðum og í náttúrunni án þess að sligast.  Slíkt framleiðsluknúið hagkerfi mun skapa þegnum sínum beztu lífskjör í Evrópu til lengri tíma litið algerlega óháð því, hvaða mynt verður hér við lýði.  Hér mun þó sannast hið fornkveðna: "hver er sinnar gæfu smiður" og "sitt er hvað gæfa og gjörvileiki".  

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Váboðar í Evrópu

Framferði Rússa í Úkraínu er með eindæmum.  Kremlverjar sendu dulbúnar, vopnaðar sveitir til Krímskagans, tóku völdin þar, héldu ólöglegar kosningar og lýstu Krímskagann síðan hluta af Rússlandi. 

Einu gildir, þó að Krímskaginn hafi áður verið hluti Rússlands og Vladimir 1. , Rússakeisari, hafi verið að sniglast þar.  Vladimir Putin á ekki að komast upp með ofbeldi gagnvart nágrannaríkjum undir neinum kringumstæðum. 

Hvers konar fordæmi er hann eiginlega að gefa í Evrópu ?  Ef Þjóðverjar o.fl. færu nú á flot með sams konar hundalógík, þá mundi brjótast út styrjöld í Evrópu í 3. sinn á 100 árum.  Putin verður að gera afturreka, og þá dugar varla að setja hann og meðreiðarsveinana á "svartan lista".  Sennilega dugar ekkert minna en efnahagslegur hernaður gegn Rússlandi og jafnvel nethernaður. 

Rússar hafa sent sérsveitir til héraða í Austur-Úkraínu, sem þeir telja hliðholl sér, tekið lögreglustöðvar, æst til uppþota og reynt að skapa glundroða í Úkraínu til að eyðileggja komandi forsetakosningar þar og e.t.v. til að skapa sér átyllu til að ráðast með landher sínum og flugher inn í Úkraínu með svipuðum hætti og Þjóðverjar réðust inn í Pólland 1939 til að koma Þjóðverjum innan Póllands til hjálpar.  Rússar bölsótast yfir aðgerðum stjórnarinnar í Kænugarði, sem reynir að ná opinberum byggingum og embættum á sitt vald og binda þannig enda á þá lögleysu, sem nú viðgengst í Úkraínu, og Kremlarstjórnin ber ábyrgð á.

Sagan endurtekur sig í sífellu.  Kennisetning valdhafa Þriðja ríkisins (1933-1945) var, að allir þýzkumælandi menn ættu siðferðilegan rétt á að búa í einu ríki, Stór-Þýzkalandi, þjóðernisjafnaðarmanna.  Á þeim grundvelli var Austurríki tengt Þýzkalandi (Anschluss), Súdetahéruðin og síðan öll Tékkóslavakía innlimuð, og Heimsstyrjöldin síðari hófst 1. september 1939 með því að opna átti leiðina á milli Þýzkalands og Danzig (nú Gydansk) í Póllandi, sem var þýzk.  Til að róa Rússa var gerður við þá griðasáttmáli 10 sólarhringum áður og Póllandi skipt á milli Þýzkalands og Rússlands.  Vonandi er ekki annar griðasáttmáli í vændum, en undanlátssemi Þjóðverja við Rússa er tekin að ofbjóða mörgum.  

Þar sem Þýzkaland er forysturíki Evrópusambandsins, ESB, má segja, að enn standi átökin um Austur-Evrópu á milli Þýzkalands og Rússlands.  Nú er hins vegar jafnaðarmaður utanríkisráðherra Þýzkalands og finnst mörgum gæta óþarfa linkindar hjá honum í garð Rússa, þ.á.m. þeim, sem ábyrgzt hafa landamæri Úkraínu, Bretum og Bandaríkjamönnum.  Putin spilar á óeiningu Vesturlanda.  Hann á ekki að komast upp með slíkt.

Nú er spurningin, hvort Úkraínu verður skipt á milli Evrópusambandsins (ESB) og Rússlands ?  Framferði Rússa nú árið 2014 minnir um margt á framferði Þjóðverja á dögum Þriðja ríkisins.  Vladimir Putin, sem augljóslega er haldinn mikilmennskubrjálæði, hefur lýst því yfir, að allir Rússar eigi rétt á því að búa undir rússneskum verndarvæng og hann muni vinna að því, að svo verði á sínum valdaferli.  

Þetta er með algerum endemum, og Vesturveldin verða að setja upp í sig tennurnar strax og Vesturlandamenn að vona, að einhverjar vígtennur séu þar á meðal.  Í Evrópu er fátt um fína drætti í þeim efnum, en NATO undir forystu Bandaríkjanna (BNA) verður þar að koma til skjalanna. 

Það verður að segja hverja sögu, eins og hún er;  í þessu máli hefur ESB rétt einu sinni orðið sér til skammar, þegar á herti.  Þar er hver höndin upp á móti annarri, svo að viðbrögð Vesturveldanna eru friðkaup enn sem komið er, þó að Bretar og Bandaríkjamenn, sem ábyrgðust landamæri Úkraínu fyrir 20 árum, hafi talað fyrir harðari aðgerðum.  Þetta viðurkennir hinn stæki ESB-sinni, Joschka Fischer, græningi og fyrrverandi utanríkisráðherra Þýzkalands í góðri grein, "Þáttur Evrópu í harmleik Úkraínu", sem Morgunblaðið birti 29. apríl 2014.  Joschka kvað Kremlverja nú beita "spægipylsuaðferðinni á Úkraínu, og um forysturíki ESB, Þýzkaland, hafði hann þetta að skrifa:

"Það hefur aðallega verið Þýzkaland, sem hefur streitzt gegn því að samþætta orku-og jarðgasmarkað Evrópu.  Eftir harmleikinn í Úkraínu getur enginn í Berlin varið þessa afstöðu, sér í lagi í ljósi þess, að leiðtogar Þýzkalands vilja ekki beita Rússa refsiaðgerðum.  Það verður ekki lengur neitt rými til afsakana um, hvers vegna ætti ekki að koma á orkusambandi."

Málið er, að efnahag Rússlands hnignar, vinsældir Putins voru í rénun, enda búinn að vera lengi við völd og mikið spillingarfargan í kringum hann.  Hann sá sér færi á að setja hefðbundna útþenslustefnu Rússlands á dagskrá sér til framdráttar, þegar byltingin gegn Janukovich, leppi Rússa, var gerð í Kænugarði í vetur.  Rússland stendur á brauðfótum, fámennisauðvald hefur tögl og hagldir, en almenningur lepur dauðann úr skel og huggar sig með bokkunni.  Drykkjuskapur er að gera út af við Rússland, meðalaldur fer lækkandi, og Rússum fækkar.

Rússland státar ekki af innri styrk Þriðja ríkisins, þar sem valdhafarnir hættu strax við valdatökuna 30. janúar 1933 að greiða sigurvegurum Fyrri heimsstyrjaldarinnar stríðsskaðabætur og beindu þess í stað fénu í fjárfestingar í innviðum Þýzkalands og hlutu vinsældir fyrir.  Þjóðverjum fjölgaði hratt í Weimarlýðveldinu og fram að Síðari heimsstyrjöld, og þeir tóku forystu í tækniþróun og iðnaðarframleiðslu, sem á dögum Þriðja ríkisins var reyndar beint að vígbúnaði. 

Það var að vísu þannig, að í febrúar 1942, þegar Albert Speer tók við embætti vígbúnaðarráðherra, nam hergagnaframleiðsla Þjóðverja aðeins fjórðungi þess, sem hún var í hámarki Fyrri heimsstyrjaldarinnar í tonnum talið hjá keisaranum.  Þjóðverjar voru í raun vanbúnir til stórátaka 1939.  Albert Speer þrefaldaði framleiðsluna á skömmum tíma með aðeins þriðjungs aukningu mannafla. 

Ekkert slíkt öflugt framleiðslukerfi er fyrir hendi í Rússlandi.  Ef dregið verður kerfisbundið úr viðskiptum við Rússa á öllum sviðum, munu ólígarkarnir velta valdhöfunum í Kreml úr sessi.  Rússland stendur á brauðfótum, en hættan er sú, að kalda stríðið fari úr böndunum og verði heitt, sem gæti leitt til tortímingar.

Eins og fram kemur hér að ofan hjá Joschka Fischer, bera Þjóðverjar taugar til Rússa, en sömu sögu er ekki að segja um Pólverja, sem enn muna hryðjuverkin í Katyn-skógi.  Joschka Fischer skrifaði eftirfarandi í téðri grein:

"Donald Tusk, forsætisráðherra Póllands, hefur lagt fram réttu leiðina hérna; snögga stofnun orkusambands Evrópu, þar sem byrjað yrði á markaðinum fyrir jarðgas með sameiginlegri stefnu út á við og sameiginlegri verðskrá.  Þetta skref ásamt frekari greiningu á þeim ríkjum, sem leggja til orkuna, og tækniframförum í þá átt að koma á fót endurnýjanlegum orkugjöfum, mundu snúa við valdataflinu á milli  Kremlar og Evrópusambandsins, sem er mikilvægasti viðskiptavinur Rússlands, þegar kemur að olíu og jarðgasi."

Það er lítill vafi á því, að samtaka Vesturlönd geta knúið Rússa til uppgjafar í efnahagslegu og fjármálalegu stríði.  Strax þarf að hefjast handa með vinnslu jarðgass í Evrópu með "sundrunaraðferðinni" (e. fracking), sem gefizt hefur vel í BNA og Kanada, þannig að þessi lönd eru að verða sjálfum sér næg með jarðefnaeldsneyti, og gasverð þar hefur lækkað um 2/3 og raforkuverð um 1/3 ffyrir vikið.  Á meðan þessi þróun á sér stað þarf að frysta innistæður Rússa, hvar sem til þeirra næst, og draga úr viðskiptunum við þá. 

Það, sem ekki tókst við Stalingrad veturinn 1943, þar sem 6. her von Paulus, 265 000 manns, var umkringdur, galt afhroð og gafst upp 31. janúar 1943, og við Kursk sumarið 1943, þar sem Wehrmacht og Rauði herinn háðu mestu skriðdrekaorrustu sögunnar, verður unnt án blóðsúthellinga með samstilltu átaki Þýzkalands, Bretlands og Bandaríkjanna, þ.e. að koma Rússlandi á kné, en þó aðeins, ef Berlín þekkir sinn vitjunartíma, eins og Joschka Fischer bendir á.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Blekkingaveitan

Þann 1. febrúar 2009 var Stjórnarráði Íslands breytt í blekkingaveitu.  Sú breyting var innsigluð með Alþingiskosningunum í apríl 2009 og myndun meirihlutastjórnar vinstri manna, sem fræg varð að endemum og hékk við völd allt síðast liðið kjörtímabil og olli miklu tjóni.

  Ríkisstjórn þessi kom óheiðarlega fram gagnvart fólkinu í landinu, huldi bankamálin leyndarhjúpi og reyndi að smeygja um háls almenningi skuldaklafa fallinna banka í nafni lagalegrar nauðsynjar, sem var alls ekki fyrir hendi, og gerði ósvífna og svæsna tilraun til að smygla landinu inn í Evrópusambandið, ESB, með bolabrögðum á Alþingi og hráskinnaleik allt kjörtímabilið. Sá ljóti leikur heldur enn áfram, og er mál að linni.

Smám saman hefur reynzt unnt að fletta ofan af svívirðilegum blekkingum ráðherra vinstri stjórnarinnar, t.d. varðandi hina fádæma illa undirbúnu umsókn um aðild að Evrópusambandinu. Í þessu sambandi er vert að rifja upp orð Abrahams Lincolns, lögfræðings og eins mikilhæfasta forseta Bandaríkja Norður Ameríku, BNA, en hann mælti þessi frægu orð:

"Það er stundum unnt að blekkja alla og jafnvel alltaf hægt að blekkja suma, en það er ekki mögulegt að blekkja alla alltaf."

Það er kominn tími til fyrir heimatrúboð ESB á Íslandi að gera sér grein fyrir því, hvað felst í skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands, HHÍ, varðandi blekkingavefinn um umsóknina.  Einkennandi fyrir þetta heimatrúboð er reyndar, að það gefur dauðann og djöfulinn fyrir öll rök í málinu, en vill inn, hvað sem það kostar.  Þetta viðhorf jaðrar við landráð og er alveg dæmalaus eitruð blanda af þráhyggju, minnimáttarkennd, metnaðarleysi, fláræði og undirlægjuhætti.

  Þegar menn kynna sér málavöxtu, fer ekki hjá því, að upp fyrir þeim renni, að umsóknin var á sínum tíma andvana fædd, af því að Alþingi skilyrti hana með skilmálum, sem voru algerlega óaðgengilegir fyrir stækkunarteymi ESB og bakhjarla þess í framkvæmdastjórninni.  Össuri Skarphéðinssyni mistókst að fá utanríkismálanefnd Alþingis til að slá af kröfum sínum og koma til móts við kröfur stækkunarteymisins um tímasetta áætlun um aðlögun sjávarútvegsstefnu Íslands að hinni sameiginlegu sjávarútvegsstefnu ESB, sem Frakkar, Spánverjar og Portúgalir voru ófáanlegir til að vinna að "sérlausn" á fyrir Ísland.  Þar við bættist, að Frakkar töldu hreint ekki æskilegt út frá valdajafnvægi í ESB að fjölga norrænu þjóðunum í ríkjasambandinu.  Það var ekki einu sinni stjórnmálalegur grundvöllur fyrir inngöngu Íslands, hvað þá tæknilegur grundvöllur sameiginlegs hagsmunamats.  Að þessu hefði Össur komizt, hefði hann unnið heimavinnuna sína, en hann kaus að gösslast áfram og "kíkja í pakkann", en þetta var barnalegt slagorð hans, ætlað til heimabrúks, aðallega til að ginna auðtrúa þingmenn Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs til fylgilags við þingsályktunartillögu sína um umsókn um aðild Íslands að ESB.  Þeir bitu flestir á agnið og misstu við það stjórnmálalegan trúverðugleika sinn.  Hvað er eftir af stjórnmálamanni, sem glatað hefur trausti kjósenda sinna ?

Um þessa "kíkja í pakkann" blekkingu Össurar hefur Björn Bjarnason, fyrrverandi ráðherra, eftirfarandi að segja í grein í Morgunblaðinu, 24. marz 2014, "ESB-viðræðunum lauk í mars 2011":

"Enginn þarf lengur að fara í grafgötur um stöðu ESB-málsins. Sé tilgangur ESB-viðræðna sá einn "að kíkja í pakkann", er augljóst, að Frakkar, Spánverjar og Portúgalar banna það að óbreyttu.  Brusselmenn vilja, að Íslendingar hverfi frá skilyrðum í sjávarútvegsmálum.  Hver vill stíga til móts við þá ?  

ESB-viðræðunum er sjálfhætt.  Formsatriði vefjast þó fyrir ríkisstjórn og alþingi.  Deilan snýst um, hver eigi að kasta rekunum.  Að rifist skuli um, hvort öll þjóðin eigi að koma að þeirri ákvörðun, er í raun óskiljanlegt."

    Til þess að breiða yfir þessar staðreyndir, sem fram komu í skýrslu HH'I, hefur verið þyrlað upp ótrúlegu moldviðri um eitthvað, sem heimatrúboðið kallar loforð stjórnmálamanna núverandi stjórnarflokka um þjóðaratkvæðagreiðslu um það, hvort halda eigi aðlögun Íslands áfram eða halda umsókninni áfram á ís.  Þetta er argasti útúrsnúningur á stefnu beggja stjórnarflokkanna, því að þeir lofuðu því, að þjóðin fengi með bindandi hætti að tjá hug sinn áður en þeir tækju upp þráðinn aftur, og hún fengi þannig tækifæri til að stöðva vitleysuna. 

Þeir lofuðu því aldrei, enda höfðu þeir enga heimild til þess frá flokkum sínum, Landsfundi Sjálfstæðisflokksins og Flokksþingi Framsóknarflokksins, að lofa bindandi þjóðaratkvæðagreiðslu um að láta reka sig í framhald aðlögunarviðræðna, enda sjá allir, nema heimatrúboðið, hversu fjarstæðukennt slíkt hefði verið.  Annaðhvort skilur heimatrúboðið hvorki mælt né ritað mál, eða það rangtúlkar stefnu flokkanna með ósvífnum hætti að hætti öfgaafla: "Tilgangurinn helgar meðalið".  "Der Erfolg berechtigt den Mittel."

Leyndarhjúpur, blekkingar og beinar lygar hafa einkennt ESB-umsóknina frá upphafi.  Aðildarsinnar vilja halda áfram uppteknum hætti og spyrja þjóðina algjörlega marklausrar spurningar, þ.e. hvort halda eigi viðræðum áfram, sem stöðvaðar voru af gagnaðilanum.  Fólk, sem berst fyrir slíkri vitleysu, er annaðhvort á valdi mikilla blekkinga, eða purkunarlausir loddarar.  Ef spyrja á þjóðina marktækrar spurningar um framhald aðlögunar, verður hún að vera í þessum dúr:

"Gefur þú ríkisstjórninni samþykki þitt fyrir því, að fullveldi Alþingis yfir auðlindum Íslands til lands og sjávar verði fórnað í þeim mæli, sem nauðsynlegt kann að verða til að leiða aðlögun stjórnkerfis Íslands að stjórnkerfi ESB til lykta í umsóknarferli að ESB ?"

 

Svikabrigzl aðildarsinna hafa verið svakaleg, svo innihaldslaus sem þau hafa verið, og þess vegna er ekki úr vegi að rifja upp nokkur atriði úr ranni Samfylkingarinnar og Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs:

Kvöldið fyrir Alþingiskosningarnar í apríl 2009 lýsti Steingrímur J. Sigfússon því yfir, að hann teldi sig ekkert umboð hafa til samninga um að sækja um aðild að Evrópusambandinu.  Tveimur vikum seinna hafði hann snúizt um 180° í þessum efnum, eða hann gaf bara flokksmönnum sínum langt nef, sagði þeim að éta, það sem úti frýs, og settist í stól fjármálaráðherra ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur. 

Þetta eru auðvitað ófyrirgefanleg svik að hálfu Steingríms og Katrínar Jakobsdóttur, þáverandi varaformanns VG, en það má þó sá flokkur eiga, að þingmenn hans í utanríkismálanefnd Alþingis studdu það síðar, að sett voru skilyrði varðandi íslenzkan landbúnað og sjávarútveg, sem ósamrýmanleg voru CAP, "Common Agricultural Policy".   Þessi skilyrði stöðvuðu feigðarflan Össurar og Þorsteins Pálssonar í marz 2011, en þá neitaði ESB-stækkunarteymið að sýna rýniskýrslu sína um sjávarútvegsmál, nema skilyrðum Alþingis í þeim málaflokki yrði gjörbreytt.  Þar sem núverandi Alþingi er sízt líklegra til að breyta þessum skilmálum í átt að kerfi ESB, eru engar líkur á, að unnt yrði að draga umsóknina af strandstað, þó að aftur yrði setzt við.  Þó að þjóðin mundi svara dökkletruðu, gæsalöppuðu spurningunni hér að ofan játandi, ber Alþingi engin skylda til þess að stjórnlögum að breyta skilyrðum sínum, því að slíkar þjóðaratkvæðagreiðslur eru aðeins ráðgefandi. 

Össur Skarphéðinsson lofaði því sumarið 2009, að umsókn Íslands færi á hraðferð um gáttir ESB og mundi taka 12-18 mánuði að leiða hana til lykta.  Þetta reyndist kolrangt hjá honum.  Það eru aðeins 2 skýringar í boði á því.  Annaðhvort skrökvaði hann þessu, eða hann vissi ekki út í hvað hann var að fara.  Ef fyrri kosturinn er réttur, verður að telja Össur lygalaup, og ef sá seinni er réttur, hafði hann alls enga þekkingu á umsóknarferlinu og gerði sér ekki grein fyrir, að ferlið er strangt aðlögunarferli, þar sem engin samningasnilli kemur við sögu, heldur einvörðungu heimavinna umsóknarríkis.  Heimavinnan fyrir umsóknarríkið reyndist gjörsamlega vera í skötulíki í tilviki Íslands, svo að skömm er að, reyndar, og því fór sem fór.  Það hafði engin vönduð greining á umsóknarferlinu átt sér stað, heldur var vaðið út í fenið af fullkominni óforsjálni.  Þess vegna horfir málið skammarlega við bæði frá Brüssel og Reykjavík.

Össur Skarphéðinsson og Þorsteinn Pálsson hafa allan tímann haldið því fram, að viðræðurnar gengju vel.  Síðan í marz 2011 hafa þetta verið helber ósannindi, því að síðan ESB neitaði í marzbyrjun 2011 að afhenda íslenzku "viðræðunefndinni" rýniskýrslu sína um landbúnaðar- og sjávarútvegsmál Íslands, þá hefur hvorki gengið né rekið.  Stækkunarteymið sá, að kerfi Íslands og ESB eru ósamrýmanleg, og af skilyrðum Alþingis gat teymið ráðið, að íslenzka aðlögunarteymið hefði ekkert umboð til að aðlaga íslenzka sjávarútvegsstjórnun að CAP - hinni sameiginlegu stefnu ESB um sjávarútvegs- og landbúnaðarmál.

Að undirlagi Frakka skipaði framkvæmdastjórnin svo fyrir, að rýniskýrslan skyldi ekki sýnd.  Össuri var tjáð, að svo yrði ekki gert fyrr en íslenzka "viðræðunefndin" rýmkaði opnunarskilyrði sjávarútvegskaflans, sem þýðir að koma með tímasetta áætlun um aðlögun íslenzka sjávarútvegsins að reglum ESB.  Málið er þó enn flóknara, því að Frakkar voru og eru á móti stækkun ESB til norðurs, sem þeir telja, að mest muni verða vatn á myllu Þjóðverja.  Íslenzkir inngöngusinnar gefa nákvæmlega ekkert fyrir íslenzka stjórnkerfið á þessum eða öðrum sviðum.  Þeir vilja inn, hvað sem það kostar.  Þeir eru helteknir hugarfari læmingjans, sem gengur fyrir björg. Þess vegna hrína engin rök á þeim.  Þeir eru sem steingervingar í íslenzkri umræðu, þora ekki að koma til dyranna, eins og þeir eru klæddir, en láta sem þeir viti ekkert og skilji fátt.

Enn þann dag í dag þegja þeir Össur og Þorsteinn þunnu hljóði um þessa stöðu umsóknarinnar.  Þess í stað þyrla þeir upp blekkingarskýi um, að hægt sé að taka upp þráðinn, þar sem frá var horfið, og leiða aðlögunina til lykta.  Það er haugalygi hjá þeim, nema Alþingi gjörbreyti skilmálum sínum.  Hvers vegna minnast þeir aldrei á, að þetta þurfi að gera til að unnt sé að halda áfram ?  Af því að þeir eru óheiðarlegir og þora ekki að standa þjóðinni reikningsskap gerða sinna.  Þeir stunda purkunarlausa blekkingariðju.  Við þurfum ekkert á slíkum mönnum að halda.  Þeir eru verri en engir.  

Þorsteinn Pálsson hefur með sérlega ómerkilegum hætti ausið úr skálum reiði sinnar yfir formann Sjálfstæðisflokksins á opinberum vettvangi, gjörsamlega að tilefnislausu, því að formaðurinn hefur í þessu máli aðeins framfylgt stefnumörkun Landsfundar síns flokks.  Þorsteinn Pálsson líkist í þessu máli kolkrabba, sem sprautar bleki til að fela sig.  Hann vill breiða yfir mistök sín og dómgreindarbrest.  Amma leikfélaga hans í bernsku kallaði þetta að klína smjörklípu á köttinn.  Kötturinn mundi ekki stunda veiðiskap á meðan hann væri að hreinsa sig. Þorsteini hefði verið nær að gera heiðarlega grein fyrir stöðu umsóknarinnar um aðild að ESB en ausa óhróðri yfir þá, sem nú standa í brúnni.  Lítilfjörleg framkoma það og aumkvunarverð.

Enn hefur ekkert komið fram, hvorki frá atvinnulífinu, öðrum hagsmunaaðilum né öðrum, sem breyti forsendum fyrir hagsmunamatinu, sem að baki lá eftirfarandi ályktun Landsfundar Sjálfstæðisflokksins á árinu 2013:

"Áréttað er, að aðildarviðræðum við ESB verði hætt og þær ekki teknar upp aftur, nema að undangenginni þjóðaratkvæðagreiðslu."

Þessa einföldu ályktun hafa margir misskilið eða rangtúlkað alveg herfilega, og í meðförum Alþingis verður eitthvað nýtt að koma í ljós, sem kippi stoðunum undan þessari ályktun, svo að þingmenn flokksins fái ástæðu til að sniðganga ályktunina.  Talsmenn aðildar landsins að ESB eru gjörsamlega rökvana; þeir fara með innantóma frasa um, að Íslendingar séu Evrópuþjóð og að þar séu landsins beztu markaðir.  Í ljósi aðildar landsins að Innri markaði ESB, eru þetta rökleysur einar fyrir aðild.  Forsendubrestur gæti t.d. verið fall EES-samningsins og útilokun tvíhliða samnings, en ekkert bendir í þá átt núna.  Þess vegna mega þingmenn Sjálfstæðisflokksins biðja guð að gleypa sig, ef þeir ætla ekki að raungera ofangreinda ályktun Landsfundar á kjörtímabilinu, og því fyrr, þeim mun betra, vonandi fyrir næsta Landsfund, svo að kasta megi rekunum á rétt eitt dellumál vinstri stjórnarinnar. 

   

 

 

 

 

 

 

   

 

 

Þvættingur aðildarsinna

Ekki ríður nú heimatrúboð ESB feitum hesti frá viðureigninni við þá, sem aldrei hafa fundið eða hafa þegar losað sig við "kraftbirtingarhljóm" inngöngu Íslands í Evrópusambandið. 

Einn þvættingurinn úr heimatrúboðinu er, að þeir, sem ekki finna "kraftbirtingarhljóminn" séu einangrunarsinnar, og hinir ofstækisfyllstu halda því fram, að Ísland sé einangrað.  Ekkert er fjær sanni, því að við viljum, að landið hafi frelsi til samninga og samskipta við þær þjóðir, sem við höfum hug á að efla tengsli við, en séum ekki bundin á klafa Berlaymont innan viðskiptamúra ESB.  Það hefur að vísu komið í ljós í utanríkissamskiptum landsins, að ekki eru allir viðhlæjendur vinir, en hvernig það á að breytast við inngöngu í ESB er óútskýrt.   

Damanaki og aðrir, sem mótuðu samningsafstöðu ESB um nýtingu á makríl í Edinborg í marz 2014, opinberuðu hentistefnu sína og skilningsleysi á hagsmunamálum Íslendinga.  Jafnframt sýndu þeir í verki, hvers vegna 80 % nytjastofna í lögsögu ESB eru ofnýttir og sumum liggur við útrýmingu.  Það er vegna þess, að sjálfbær nýting auðlinda er einvörðungu í nösunum á þeim, og ætíð er látið undan þrýstingi hagsmunaaðila, þó að slíkt stríði algerlega gegn ráðleggingum vísindamanna.  Hvernig halda menn nú, að málum yrði skipað, ef Berlaymont yrði hleypt að ákvarðanatöku um nytjar íslenzku lögsögunnar ?  Það eru ótrúlegir einfeldningar, sem enn trúa því, að innganga í ESB geti átt sér stað á forsendum Íslendinga og að allt verði nánast óbreytt varðandi fiskveiðistjórnun og eignarhald á sjávarútveginum.  Sjá menn ekki skriftina á veggnum í Edínaborg ?

Það hefur verið sýnt fram á, að umsóknin um aðild Íslands sigldi í strand í marz 2011, fyrir þremur árum, þegar Frakkar, Spánverjar og Portúgalir komu í veg fyrir birtingu rýniskýrslu ESB á sjávarútvegskafla aðlögunarferlisins á þeim forsendum, að skilyrði meirihlutans í utanríkismálanefnd Alþingis væru ósamrýmanleg sjávarútvegsstefnu ESB.  Þetta fóru Össur og Þorsteinn með sem mannsmorð, og ríkisstjórn Jóhönnu heimtaði trúnað um upplýsingar, sem fram komu í utanríkismálanefnd um þetta.  Þess vegna var þjóðin leynd sannleikanum, og Össur hélt því blákalt fram gegn betri vitund, að vel gengi. 

Að kröfu Jóhönnu rak Steingrímur Jón Bjarnason úr stóli sjávarútvegsráðherra og tók sjálfur við embættinu 31. desember 2011.  Það gat hins vegar engu breytt um viðræðurnar, því að vandamálið lá í utanríkismálanefnd Alþingis, sem Össur fékk ekki haggað.  Steingrímur hélt utan til Brüssel í ársbyrjun 2012 og ætlaði að binda endi á viðræðurnar með því að þröngva Füle til að birta rýniskýrsluna.  Við slíka birtingu hefði orðið stjórnmálaleg sprenging á Íslandi, umsóknin orðið sjálfdauð og Steingrímur verið skorinn úr snörunni.  Í stað þess veslaðist hann upp, pólitískt, og missti formannsembættið í flokkinum sínum, VG. 

Þvættingurinn nú um, að kjósa verði úm framhald inngönguferlisins, sem Össur frestaði fram yfir kosningar 2013 og Gunnar Bragi stöðvaði strax eftir stjórnarmyndun, er algerlega úr lausu lofti gripinn, og frá bæjardyrum Berlaymont hlýtur hann að virka sem út úr kú, því að hvað svo ?  ESB birtir ekki rýniskýrslu sína, nema utanríkismálanefnd Alþingis lagi skilyrði sín að hinni sameiginlegu sjávarútvegsstefnu ESB.  Á því eru hins vegar engar líkur.  Þjóðaratkvæðagreiðsla um framhald viðræðna er þess vegna fíflagangur, þar sem kjósendur yrðu hafðir að erkifíflum, því að niðurstaðan mundi engu breyta.  Sá skrípaleikur yrði auðvitað í boði Samfylkingar og Bjartrar framtíðar, og því miður hefur Vinstri hreyfingin grænt framboð misstigið sig illilega og klofið samstöðu andstæðinga aðildar að ESB með því að boða þingsályktunartillögu um að leggja umsóknina á ís og kjósa um framhaldið í lok kjörtímabilsins.  Katrín gerir sig seka um að draga kjósendur á asnaeyrunum með ákvarðanafælni sinni.  Að kjósa um steindautt mál, fortíð, sem enginn fær breytt, er fáránlegt og viðbjóðsleg blekkingarstarfsemi, svo að ekki sé nú minnzt á sóunina.   

 

  Við stöndum nú frammi fyrir nauðsyn kalds hagsmunamats í utanríkismálum og verðum að hafna tilfinningaþrungnum þvættingi um, að við eigum heima í ríkjasambandi Evrópumanna.  Þar eru þau vatnaskil að verða núna, að til að vegna vel þar, verður að ganga í takti við Berlínarbændur.  Gæsagangur er hefðbundið göngulag Prússa og alls ekki bundið við Þriðja ríkið, en ekki er víst, að það henti eyjarskeggjum norður í Atlantshafi alls kostar, þó að sumir kunni því vel.

Íslendingar hafa frá fornu fari átt góð og oftast vinsamleg samskipti við Þjóðverja, þó að verulegan skugga bæri á í heimsstyrjöldinni síðari, er við lögðum okkur í framkróka við að þjóna brezka heimsveldinu, fóðra Breta með fiski, enda hernumin þjóð af Bretum, og urðum fyrir miklum mannskaða á hafinu af völdum þýzka flotans, sem reyndi að vinna upp, það sem Luftwaffe tapaði óvænt sumarið og haustið 1940 í orrustunni um Bretland, þar sem ný tækni Bretanna reið baggamuninn. 

Enn á ný horfa Þjóðverjar til austurs.  Það hafa þeir gert, frá því að þeir réttu úr kútnum eftir 30 ára stríðið, 1618-1648, sem fór mjög illa með þá, og raunar löngu áður með Junkerum á 15. öld.  Þangað hafa þeir sótt "Lebensraum" fyrir vaxandi mannfjölda.  Nú er slíkri þörf ekki lengur til að dreifa, af því að þeim fækkar, og hið sama gildir um Rússa, sem hafa verið meðspilarar Þjóðverja frá því á tíma Gorbatsjoffs, sem leyfði járnkrumlu kommúnista utan um Austur-Þýzkaland að leysast upp árið 1989.  Í kjölfarið unnu Þjóðverjar afrek við sameiningu hernámssvæðis Rússa við Vestur-Þýzkaland og bera nú um stundir ægishjálm yfir önnur ríki Evrópu vestan Rússlands vegna dugnaðar síns, skipulagningar, iðni og nákvæmni.   

Nú mun reyna gríðarlega á ríkisstjórnina í Berlín og viðskiptajöfra Þýzkalands við að sigla á milli skers og báru, nú þegar rússneski björninn lyftir hrömmunum og gerir sig líklegan til landvinninga í vesturátt.  Af þeim atburðum í Úkraínu, sem þegar hafa orðið, svo og auknum hernaðarumsvifum í Rússlandi, má ráða, að í Evrópu sé aftur að myndast mikil spenna á milli þjóða.  

Lykilatriði um þróun mála verður afstaða ríkisstjórnarinnar í Berlín.  Þýzkaland er auðvitað mjög tengt hagsmunaböndum til vesturs, en einnig til austurs, og Rússar geta í einu vetfangi lamað hið öfluga hagkerfi Þýzkalands með því að orkusvelta það.  Svo að segja með einu handtaki geta þeir skrúfað fyrir lífæð hagkerfisins, gaslagnir um Úkraínu og á botni Eystrasalts.Til lengdar mun það vopn hins vegar snúast í höndum Rússa, því að Þjóðverjar munu afla sér eldsneytisgass eftir öðrum leiðum, en það tekur fáein ár.  

Í kjölfar aðgerða af þessu tagi yrði Rússland einangrað, eins og var á ráðstjórnartímanum, og veldi Pútíns mun þá hrynja.  Þá munu Þjóðverjar stíga inn á sviðið sem hjálparhellur, því að markmið þeirra er og hefur lengi verið lýðræðislegt réttarríki í Rússlandi, þar sem þeir geta fjárfest í auðlindum og markaðssett sínar vörur og tækniþekkingu.  Það er alls ekki ólíklegt, að Evrópu verði á fyrri hluta 21. aldarinnar stjórnað af öxlinum Berlín-Moskva, en öxullinn Berlín-París muni tærast í sundur, enda þegar orðinn feyskinn.  

Við þessar aðstæður munu ekki öll aðildarlönd ESB telja sér vært þar, svo að núverandi ESB mun klofna.  Hvaða utanríkispólitísku greiningar lágu eiginlega að baki þeirri hugmynd, að Ísland ætti heima í ESB ?  Engar.  Hugmyndin var reist á tilfinningalífi nokkurra jafnaðarmanna og peningamanna á Íslandi.  Hvílíkur Jón í Hvammi, var sagt, þegar mönnum blöskraði.  Álpast var út í forarvilpuna algerlega hugsunarlaust.     

Hvar liggja þá meginhagsmunir Íslands ?  Það getur hugsazt, að Washington fái meiri áhuga fyrir Evrópu og vilji endurnýja fótfestu sína þar, að breyttu breytanda, þegar viðsjár fara þar vaxandi, eins og nú eru horfur á.  Í Moskvu ríkir forseti, sem er umhugað að reisa við stolt Rússa, sem beið hnekki við upplausn Ráðstjórnarríkjanna, og að víkka út landamæri ríkisns til að fleiri Rússar fái notið dásemda Kremlarstjórnvaldsins.  Slíkt fellur í kramið heima fyrir. 

Þetta minnir á það, þegar austurríski áhugaarkitektinn frá Linz, sem lét kjósa sig arftaka Hindenburgs 1934 og varð þar með bæði kanzlari og forseti Þýzkalands, der Führer Deutschlands, sópaði þýzkumælandi fólki undir sinn verndarvæng með myndun Stór-Þýzkalands. 

Það er gríðarlega eldfimt að breyta landamærum einhliða í Evrópu, og ESB og NATO verða strax að brýna klærnar.  Fyrstu viðbrögð að neita nokkrum rússneskum pótintátum um vegabréfsáritun eru hláleg, og betur má, ef duga skal.  Rússlandsforseti er kominn með "blod på tanden", nákvæmlega eins og Þýzkalandsforsetinn 1936, skömmu eftir vel heppnaða Olympíuleika í Berlín, er hann sendi lítt búna Wehrmacht-liða og endursameinaði Rínarlönd Þýzkalandi.  Þar hefði verið útlátalítið að veita karli viðnám og hrekja hann úr valdasessi.  Tannlaust og klóalaust tígrisdýr getur hins vegar ekki stöðvað Rússlandsforseta.  Eins og Kasparov, fyrrverandi heimsmeistari í skák, hefur bent á, eru til viðskiptalegar aðferðir, sem duga gegn þeim karli.  Nú er spurningin, hvort silkihanzkar forseta íslenzka lýðveldisins í Bodö og ofanígjöf við norskan ráðuneytisstjóra þar eru rétta aðferð okkar Íslendinga gagnvart yfirgangi Kremlverja.   

Eins og fyrir 100 árum, árið 1914, getur lítill neisti fljótt orðið að miklu báli árið 2014.  Það er erfitt að finna rök fyrir því, að við þessar aðstæður sé Íslendingum hollast að binda trúss sitt enn traustari böndum við ESB, sem er gerandi í átökunum við Rússa. Skynsamlegra er fyrir okkur, sem erum á jaðri Evrópu, að horfa nú til vesturs en austurs og suðurs í stjórnmálalegu og viðskiptalegu tilliti, þó að við reynum að halda í horfinu þar í viðskiptalegu tilliti.  

Ef svo fer fram sem horfir með verðhjöðnun í Evrópu, þá mun markaðsverð fyrir afurðir okkar fara lækkandi, svo að markaður fyrir vörur frá Íslandi verður þar ófýsilegur.  Þá er ekki ráð, nema í tíma sé tekið, að horfa til annarra átta. 

Hið ískyggilega við þessa þróun mála í Evrópu er, að á sama tíma aukast viðsjár með þjóðum Austur-Asíu, t.d. á milli Kínverja og Japana.  Þar er á yfirborðinu um að ræða deilur um yfirráð yfir ákveðnum eyjaklasa, en deilurnar snúast í raun um forystuhlutverk í þessum heimshluta.  Báðar þjóðirnar efla nú mjög vígbúnað sinn, einkum flotann. 

Þessi neikvæða þróun heimsmálanna er slæm fyrir Íslendinga, sem þrífast bezt með jákvæðum samskiptum og frjálsum viðskiptum. Heimurinn mun þó afram hafa þörf fyrir aðalafurðir okkar, heilnæmar sjávarafurðir og gæðaál.  Ástand af þessu tagi er líklegt til að gera orkulindirnar enn verðmætari en áður.  Það er bráðnauðsynlegt fyrir hagkerfið og lífskjörin í landinu að auka enn nýtingu þeirra með gerð nýrra miðlunarlóna og vatnsaflsvirkjana.  Að standa gegn slíku er að leggjast þversum gegn framförum, sem eru forsendur bættrar afkomu almennings, sem sterkt ákall er eftir.

Ákvarðanafælni hefur einkennt orkumálin hérlendis undanfarin ár með þeim afleiðingum, að alvarlegur raforkuskortur vofir nú yfir landsmönnum, enda hefur miðlunargetan ekkert aukizt frá tilkomu Hálslóns og landshlutatenging raforkukerfis landsins er til vanza, og stendur þróun atvinnulífsins fyrir þrifum.  Fyrirhyggjuleysi þeirra, sem hér hafa um vélað, er nú aldeilis að koma landsmönnum í koll með margmilljarða króna tjóni af völdum vatnsskorts. Einkennileg gæluverkefni hafa drepið orkumálaumræðunni á dreif, og tímabært er að fást við gagnleg verkefni í stað sýndarmennsku og hégómaskapar.  Eru vonir bundnar við, að ný stjórn Landsvirkjunar, sem væntanleg er í næsta mánuði, brjóti blað í þessum efnum, t.d. með því að landa samningum, sem eitthvað kveður að, og kalla á umtalsverðar beinar erlendar fjárfestingar í landinu. 

Neyðarástand verður í landinu, ef miðlunarlón á borð við Þórisvatn tæmist í vor, en á því er hætta.  Það verður strax að bregðast við með markvissum aðgerðum.  Bent hefur verið á breytt tíðarfar, og þá er að bregðast við því, en ekki bara sitja prúð(ur) með hendur í skauti.  Eitt ráðið er að bæta vatnsnýtinguna með því að fjölga virkjunum í Þjórsá.  Annað er að virkja stórt fyrir norðan, t.d. í Jökulsá á Fjöllum.  Þriðja að auka miðlunargetu sunnan heiða, t.d. með Hágöngumiðlun, og fjórða að auðvelda miðlunargetu á milli landshluta með öflugri Sprengisandslínu.  Það er hægt að milda umhverfisáhrif af henni með nýrri gerð stólpa og axla (brúa), sem lítið ber á, og grafa hana í jörðu á 25 km kafla, sem gerir hana ósýnilega frá um 70 % af veginum, sem þarna kemur.    

 

  

 

 

 

Orkustefna í bráð og lengd

Við mótun orkustefnu fyrir Ísland verður ekki undan því vikizt að taka tillit til helztu dráttanna í orkumálum heimsins.  Hverjir eru þeir ?

Þeir mótast um þessar mundir tvímælalaust af loftslagsmálunum.  Dómsdagur vofir yfir mannkyni, ef það heldur áfram mengun láðs, lofts og lagar, í sama mæli og nú.  Koltvíildi (CO2) var í fyrndinni í miklu meiri mæli en nú í andrúmsloftinu, líklega um 20 %, en jurtirnar hafa með sinni ljóstillífun, sem er undirstaða lífs á jörðunni, "étið" upp megnið af koltvíildinu, svo að það er nú aðeins brotabrot af því, sem áður var, eða um 400 ppm (hlutar úr milljón).  Núverandi form lífs á jörðunni er háð ofurfínu jafnvægi, sem "sigurvegarinn", "homo sapiens", verður að gæta sín á að raska ekki um of.

Koltvíildið veldur s.k. gróðurhúsaáhrifum, þ.e. endurkastar hitageislum frá jörðu og aftur til jarðarinnar.  Aukinn styrkur koltvíildis af manna völdum hitar þannig upp andrúmsloftið, og vísindamenn hafa áætlað, að 2°C meðalhlýnun gufuhvolfsins muni verða "óafturkræf" í þeim skilningi, að þá muni hlýna stöðugt hraðar, sama hvað mannkyn tekur sér fyrir hendur, og að lokum gera jörðina allsendis óbyggilega fyrir lífið í sinni núverandi mynd vegna hlýnunar og breyttrar samsetningar lofttegunda í andrúmsloftinu.  Menn telja sig nú þegar geta rakið breytt eðli háloftavinda og veðurfars á jörðunni til hlýnunar.  Hitt er annað mál, að aðrar kenningar eru um, að við lifum nú hlýskeið á milli ísalda, svo að hlýnun af manna völdum muni aðeins seinka ragnarökum af völdum fimbulkulda.  Hér er ekkert fast í hendi, en rétt af mannkyni að gæta varfærni m.v. það, sem í húfi er.   

Af þessu leiðir, að þjóðum heimsins ber að taka höndum saman um allar sjálfbærar aðgerðir, sem draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, þ.á.m. um aðgerðir, sem leyst geta af hólmi jarðefnaeldsneyti, en af jarðefnaeldsneytinu stafar megnið af gróðurhúsaáhrifunum. 

Þekktar birgðir jarðefnaeldsneytis eru nú meiri en óhætt er að brenna m.v. ofangreinda 2°C hitastigshækkun.  Í raun ætti þess vegna að hætta frekari leit að jarðefnaeldsneyti og beina kröftunum fremur að þróun nýrra orkugjafa eða bindingu koltvíildis.  Síðasta ríkisstjórn á Íslandi hafði samt ekki víðari sjóndeildarhring í orku- og umhverfismálum en svo, að hún lagði grunn að eldsneytisleit á Drekasvæðinu, en fækkaði virkjanakostum á Íslandi frá því, sem Verkefnastjórn um Rammaáætlun hafði lagt til.  Þetta var algerlega glórulaus stefnumörkun og engan veginn í takti við orku- og umhverfisstefnu Evrópusambandsins, ESB, sem hún þó meig utan í við öll möguleg og ómöguleg tækifæri.   

Íslenzka orkukerfið er eitt örfárra orkukerfa í heiminum, þar sem nánast engin vinnsla raforku fer fram með jarðefnaeldneyti.  Þessu er farið með allt öðrum hætti í Evrópusambandinu, ESB, þar sem mjög dýrt átak er í gangi til að auka hlutdeild endurnýjanlegra orkulinda, eins og vinds, sólar og viðarkurls með litlum árangri þó.  Af umræðunni í Þýzkalandi má reyndar ætla, að "die Energiewende", eða vendipunktur í orkumálum, hafi nú þegar steytt á skeri vegna kostnaðar og árangursleysis. 

Einmitt, af því að mengunin virðir engin landamæri, þótti rétt, að ESB ætti frumkvæði að aðgerðum til að hamla gegn vágestinum, sem hlýnun gufuhvolfsins er.  Í því skyni kom ESB á laggirnar ETS (Emission Trade System) til að lágmarka kostnaðinn við að draga úr losun koltvíildis, þó að sýnt væri, að kostnaður við losunarheimildir mundi virka íþyngjandi á evrópska atvinnustarfsemi.   Núverandi verð á losunarkvóta er að vísu aðeins um 5 EUR/tonn af CO2, sem er ekki nægur hvati til að draga úr losun.  Framkvæmdastjórn ESB framdi þau mistök að úthluta fyrirtækjum of stórum kvóta í upphafi, og önnur fengu undanþágur, sem skekkir innbyrðis samkeppnistöðu atvinnugreina um vinnuafl o.fl.  Þrátt fyrir miklu minni losun íslenzks atvinnulífs á framleiðslueiningu ákvað síðasta ríkisstjórn samt, að íslenzk fyrirtæki skyldu sæta ETS, viðskiptum með losunarheimildir koltvíildis.  Það var þó greinilega ekki af umhyggju við umhverfið, heldur af alræmdri þjónkun sinni við ESB. 

Misheppnuð orku- og mengunarvarnastefna ESB hefur stórlega komið niður á samkeppnihæfni fyrirtækja innan ESB og lífskjörum almennings í ESB-löndunum án þess að dregið hafi úr losun gróðurhúsalofttegunda að sama skapi.  Nægir í því sambandi að nefna, að fyrirtæki í ESB greiða nú þrefalt til fjórfalt verð fyrir eldsneytisgas og meira en tvöfalt verð fyrir raforkuna á við fyrirtæki í Bandaríkjunum, BNA, vegna vaxandi framboðs á leirsteinsgasi (shale gas) í BNA, en bann við slíkri vinnslu er víða í ESB, þó ekki á Bretlandi, sem er að hefja mikla gasvinnslu.  Eina ástæða þess, að ESB hefur náð losunarmarkmiðum sínum er efnahagskreppan þar og flótti iðnfyrirtækja frá ESB m.a. vegna orkuverðsins. Þó voru hvorki efnahagskreppa né fyrirtækjaflótti þáttur í loftslagsstefnu ESB.  Hún sætir þess vegna æ meiri gagnrýni aðildarlandanna. 

Þessi frásögn sýnir í hnotskurn muninn á aðstöðu Íslendinga og umheimsins varðandi orkumálin.  Umheimurinn berst við að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, en Íslendingar eru nú þar, sem margar aðrar þjóðir dreymir um að verða á síðari hluta 21. aldar.  Af stefnu ESB í orkumálum má ráða, að hjá leiðtogaráði og framkvæmdastjórn ríki örvænting um framtíðina.

Núverandi stefna nefnist 20-20-20-20 og vísar til þess, að árið 2020 skuli aðildarlöndin hafa dregið úr losun gróðurhúsalofttegunda um 20 % m.v. árið 1990 og að 20 % raforkunnar verði þá framleidd með endurnýjanlegum orkugjöfum og að orkunýtnin hafi þá batnað um 20 % á 30 árum.  Þetta getur reynzt mörgum löndum ESB efnahagslega um megn.

Samt hefur framkvæmdastjórnin nú reitt svipuna enn hærra til höggs og hækkað markmiðin í 40 % minnkun losunar árið 2030, og hún vill skuldbinda aðildarríkin til að framleiða þá 27 % raforkunnar úr endurnýjanlegum lindum.  Hér má kenna fingrafar þýzka sambandslýðveldisins, sem reynir að troða sínum "Orkuviðsnúningi" - "Energiewende" upp á hin ríkin, þó að árangur þessa viðsnúnings sé enginn, mælt í koltvíildislosun, en hefur verið hrikalega dýrkeyptur fyrir atvinnulíf, heimili og skattgreiðendur, því að orkuverð er svimandi hátt þrátt fyrir gríðarlegar niðurgreiðslur á raforku úr endurnýjanlegum lindum, s.s. vindi, sól og trjákurli.  Það verður á brattann að sækja fyrir Berlín að fá hin ríkin til að taka upp kjarnorkustefnu Þýzkalands, sem snýst um að loka öllum kjarnorkuverum landsins innan 10 ára. 

Vel þekkt er kjarnorkustefna Frakka, en a.m.k. helmingur raforku Frakklands kemur frá kjarnorkuverum, og er ekkert lát á, hvað sem "Energiewende" austan Rínar líður.  Pólverjar hafa nú ákveðið að draga úr hlutdeild kola í raforkuvinnslu sinni, sem er um 80 %, með því að reisa tvö ný kjarnorkuver, þau fyrstu í sögu landsins, norður við Eystrasaltsströndina, skammt frá Kalíningrad, rússneskri hjálendu, þar sem eru kjarnorkuver og verða áfram.  Til þessa ætla Pólverjar að verja allt að EUR 20 milljörðum.  Verður þá Þýzkaland bókstaflega umlukið kjarnorkuverum á landi. 

Þjóðverjar ætla að taka "stóra stökkið" þangað, sem Íslendingar eru í vinnslu raforku m.t.t. losunar gróðurhúsalofttegunda og taka þar með forystu í heiminum á þessu sviði.  Mun Þjóðverjum takast þetta ?  Það eru mörg ljón í veginum, eins og fyrri daginn.  Ekki kæmi á óvart, að þeim tækist þetta með því að hætta við lokun allra kjarnorkuvera og leyfa kjarnorkuver af nýrri kynslóð. 

Mörgum Þjóðverjum er um og ó út af ofurmetnaði leiðtoga þeirra í umhverfislegum efnum, en aðrir halda því fram, að ekki sé nógu langt gengið.  Telja þeir, að til að ná markmiðinu um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda um 80 % - 95 % m.v. 1990 árið 2050, sem talið er nauðsynlegt til að hindra hlýnun gufuhvolfsins yfir 2°C, þá verði árið 2030 að hafa náðst 55 % minnkun losunar og 45 % raforkunnar þurfi þá að koma úr endurnýjanlegum orkulindum.  Þetta sjónarmið er sennilega rétt, en algerlega óraunhæft m.v. núverandi tækni.  Líklega er samrunaorkan eina orkulindin, sem bjargað getur jörðunni frá of mikilli hlýnun og samtímis staðið undir vaxandi orkunotkun á mann.   

Af þessu er ljóst, hversu mikið er talið vera í húfi.  Nú er það einnig ljóst, að Íslendingar geta lagt sín litlu lóð á vogarskálarnar og sýnt umheiminum samstöðu í þessu örlagaríka máli.  Spyrja má, hvernig við, sem framleiðum nánast enga raforku með jarðefnaeldsneyti, getum bætt um betur.  Það getum við með því að framleiða enn meiri raforku hérlendis en gert er núna og létta þannig örlítið á raforkukerfum, sem menga miklu meira en okkar.  Þetta getum við gert með sjálfbærum og afturkræfum hætti með því að beita beztu tækni við virkjanir og línulagnir, svo að það ætti ekki að vera áhorfsmál, ef útlendingar vilja kaupa af okkur orkuna á verði, sem stendur undir arðsemi fjárfestinga, sem er viðunandi m.v. áhættuna. 

Nú vill svo til, að einn er sá málmur, sem svo hagar til um, að notkun hans vex hratt í heiminum, hann er talinn vera umhverfisvænn vegna hlutfalls styrks og eðlisþunga, hann er auðveldlega endurnýtanlegur, og tiltölulega mikla raforku þarf til að vinna hann í upphafi.  Þetta er greinilega málmur framtíðarinnar, og þessi málmur er þess vegna kjörinn til framleiðslu á Íslandi til útflutnings. Þannig má draga örlítið úr framleiðsluþörf hans í löndum, sem ekki hafa umhverfislega jafnhagstæð skilyrði til þess og Íslendingar.  Að móta slíka stefnu er vissulega umhverfisvernd í verki. 

Glöggur lesandi hefur nú getið sér þess til með réttu, að hér muni vera átt við álið.  Af þessum málmi eru nú þegar framleidd hérlendis um 900 kt/a (þúsund tonn á ári), og vinnslugeta orkulinda Íslands leyfir hæglega 2/3 aukningu, svo að framleiðslan verði 1,5 Mt/a (M=milljón).  Viðbótin útheimtir viðbótar virkjanir upp á 9,0 TWh/a, sem er um 50 % aukning við núverandi vinnslugetu.  Það er vel hægt að finna slíkum virkjunum stað án óbærilegra náttúrufórna.  Þar sem slíkt er þó alltaf háð einstaklingsbundnu mati, má kjósa um valkostina í þjóðaratkvæðagreiðslu, ef Alþingi sýnist svo, eða margir skrifa undir áskorun þess efnis.  Þetta yrði okkar myndarlegasta framlag til aðstoðar við orkubyltinguna, sem nauðsynleg er að margra mati til að bjarga heiminum frá hreinu helvíti síhækkandi hitastigs.  Er hægt að skjóta sér undan því að hlaupa undir slíkan bagga ?

Nú væri ekki furða, þó að einhver hugsaði með sér, hvort ekki væri vitlegra að beina íslenzku rafmagni, sem framleitt yrði með sjálfbærum hætti, beint inn á orkukerfi Evrópumanna, t.d. Breta, í stað þess að leggja í áhættusamar iðnaðarfjárfestingar á Íslandi með viðeigandi umhverfisraski og álagi á íslenzka náttúru á formi mengandi efna frá verksmiðjunum.  Þessari spurningu er bezt að svara í nokkrum liðum:

1. Það hefur enn ekki verið þróaður sæstrengur með nægilegt einangrunarþol fyrir þá háu jafnspennu, sem nauðsynleg er til að afltöpin verði viðunandi lág né með nægilegt togþol fyrir dýpið á lagnarleiðinni á milli Íslands og Skotlands.  Líklegt er, að sæstrengjaframleiðendur teygi sig hægt og rólega í þá átt, sem gerir tæknilega kleift að framleiða, leggja og reka slíkan streng, en það verður tæpast fyrr en um 2025.  Það verður alltaf dýrt og áhættusamt að reka slíkan streng, og hann gæti hæglega verið mánuðum saman úr rekstri vegna bilunar.  Hver vill hætta fé sínu í mjög áhættusamt fyrirtæki, þar sem stofnkostnaðurinn er svo gríðarlegur, að flutningskostnaðurinn verður um 140 USD/MWh.  Ef fást eiga yfir 30 USD/MWh fyrir orkuna Skotlandsmegin, þarf kaupandinn að snara út heildsöluverði 170 USD/MWh - 200 USD/MWh, og það er einfaldlega hærra en greitt er nú um stundir fyrir endurnýjanlega orku á Bretlandi í heildsölu.  Allt bendir til, að aukið framboð á jarðgasi muni fella orkuverð í Evrópu, og einna fyrst á Bretlandi, eins og þegar hefur gerzt í Bandaríkjunum (BNA).  Af þessum sökum dettur engum heilvita manni í hug að fjárfesta um ISK 500 milljarða í von og óvon um, að brezk yfirvöld muni skuldbinda ríkissjóð um áratuga skeið til að greiða niður græna raforku frá Íslandi til að bæta örlítið tölfræðina sína um hlutfall raforku úr endurnýjanlegum orkulindum.  Í stuttu máli er enginn rekstrargrundvöllur fyrir aflsæstreng frá Íslandi til Skotlands í fyrirsjáanlegri framtíð.   

Með nútíma tækni er unnt að draga mjög úr umhverfisraski bæði við virkjanir og iðjuver og draga svo úr mengun iðjuvera, að sáralítilla og hættulausra (afturkræfra) ummerkja sjái stað í viðkvæmri náttúru Íslands, enda er annað fullkomlega óboðlegt.  Góð vísbending um gæði tæknilegs rekstrar álvera var birt í Aluminium International Today, janúar/febrúar hefti 2014, þar sem losun gróðurhúsalofttegunda sem CO2 jafngildi í t/t Al var birt.  Af töflunni hér að neðan um 10 beztu löndin, hvað litla losun gróðurhúsalofttegunda varðar, má ráða, að álverin á Íslandi séu í hópi þeirra, sem tæknilega bezt eru rekin í heiminum.  Það þýðir, að þau beita beztu fáanlegu tækni við sinn rekstur og að mannskapurinn ræður við þá tækni.  Með beztu fáanlegu tækni nú á dögum er hægt að stunda iðnrekstur án þess að skilja eftir sig fótspor í náttúrunni.  Þetta á sérstaklega vel við um Ísland, þar sem víða er enginn skortur á vatni, en álver þurfa á miklu vatni að halda.  

1. Þýzkaland:   1,72
2. Ástralía:      1,86
3. Spánn:        1,96
4. Ísland:        2,11
5. Brasilía:      2,17
6. Noregur:     2,20
7. Kanada:      2,36
8. Frakkland:   2,66
9. Rússland:    2,66
10. Bandaríkin:  3,16

Að bæta við framleiðslugetu áls á Íslandi um 600 kt/a útheimtir virkjanir með vinnslugetu tæplega 9 TWh/a, sem er 50 % aukning m.v. núverandi stöðu, og færi vinnslugeta landsins þá upp í tæpar 27 TWh/a.  Að bæta við aftöppun úr kerfinu upp á 900 MW um sæstreng til Bretlands gæti þýtt rúmlega 5 TWh/a orku, og Landsvirkjun ætlar ekki að virkja hana alla fyrir sæstrenginn.  Það þýðir aðeins eitt.  Landsvirkjun ætlar að skapa hér viðvarandi vatnsskort í miðlunarlónum, nema í beztu vatnsárum, eins og nú er að verða reyndin á Austurlandi með orkuflutningi frá Kárahnjúkavirkjun norður og suður vegna skorts á miðlunargetu á Suðurlandi og Norðurlandi.

Það er einkennilegt fólk, sem gengur með þær grillur, að friður geti skapazt um það fyrirkomulag á Íslandi að tæma lónin án virðisaukandi starfsemi hérlendis fyrir tilstuðlun orkunnar með þeim afleiðingum, að atvinnurekstur á Íslandi verði fyrir árvissum skakkaföllum vegna orkuskorts.  Þessi hugmynd er með eindæmum illa ígrunduð og mun aldrei hljóta hljómgrunn hérlendis, hvernig sem áróðursmenn sæstrengs hamast.  Það má segja um Landsvirkjun í þessu sambandi, að svo flýgur hver sem hann er fiðraður.

Það má hins vegar spyrja, hvort skynsamlegt sé að auka við álframleiðsluna, setja fleiri egg í sömu körfuna, eins og sagt er.  Svarið við því veltur á ýmsu.  Fyrst er til að taka markaðshorfur álsins.  Verðið er lágt núna eða tæplega 2000 USD/t að meðtöldu gæðaálagi eða "premíu", en það er lítið vit í að framleiða ál á Íslandi án virðisaukandi forvinnslu fyrir lokavinnsluferli hjá kaupanda.  Dæmi um slíka vinnslu er álverið í Straumsvík, ISAL, þar sem frá upphafi verksmiðjunnar árið 1969 til 2013 voru steyptir völsunarbarrar af fjölmörgum gerðum fyrir völsunarverksmiðjur, en nú er verið að bylta steypuskála fyrirtækisins til að steypa sívalninga, sem gefa enn meiri virðisauka og fara í þrýstimótun alls konar bita, t.d. fyrir bílaiðnaðinn, flugvélaiðnaðinn, skipaiðnaðinn, lestir og byggingariðnaðinn.

Nú eru mjög miklar birgðir áls í heiminum eða um 15 Mt, sem endast mundu framleiðendum í 15 vikur án viðbótar inn á markaðinn.  Ástæðan er meiri aukning á framleiðslugetu en eftirspurnaraukning.  Sú staða hefur nú snúizt við, og árið 2016 er talið, að verð taki að hækka umtalsvert að nýju.  Aukning eftirspurnar hefur verið gríðarleg eða um 4-8 % á ári undanfarin ár, og hefur Kína leikið þar aðalhlutverkið.  Horfur fyrir álframleiðendur, sem nota raforku úr endurnýjanlegum orkulindum og sem hafa náð góðum tökum á rekstrinum og þar með öryggis-, heilsu- og umhverfismálunum, eru mjög góðar.

Íslendingar hafa í raun allt sitt á þurru varðandi viðskiptin við eigendur álveranna.  Þeir hætta ekki fé sínu til fjárfestinga, nema til þjónustustarfsemi við álverin.  Raforkufyrirtækin hætta engu til, af því að arðsemi viðskiptanna er tryggð í orkusamningi með mjög hárri kaupskyldu, lágmarksverði, sem hækkar samkvæmt ýmsum álþjóðlegum vísitölum, og langtímasamningum, með 20-40 ára gildistíma.  Með slíka samninga upp á vasann trítla fulltrúar virkjanafyrirtækjanna á fund lánastofnana og fá hagstæðustu fjármögnun, sem völ er á, vegna lágmarksáhættu.  Þessum eggjum í títtnefndri körfu er þess vegna ekki hætta við að brotna, enda hefur áliðnaðurinn í 45 ára sögu sinni á Íslandi lagt sitt lóð á vogarskálar stöðugleikans.

Það þarf ekki að orðlengja það, að álframleiðsla á Íslandi er aðferð til að skapa fjölbreytileg störf í landinu og til að skapa álitlegan gjaldeyri úr orkulindum landsins, vatnsorku og jarðvarma.  Vindorkan hérlendis er bara fyrir vindbelgi til að belgja sig út um, því að vindmyllurnar, þó að stórar séu, framleiða bæði lítið og dýrt rafmagn, sem hvergi er réttlætt, nema til að auka hlut endurnýjanlegra orkulinda.  Hér hefur þessi hlutdeild í raforkuvinnslu verið fast að 100 % síðan um 1980.  Vindmyllur án kolefnissparnaðar eru ekkert annað en aðhlátursefni, þótt með öðrum hætti sé en í skáldsögunni um riddarann sjónumhrygga. 

Þá er spurningin sú, hvort landsmenn vilji fórna meira landi undir miðlunarlón, sem er óhjákvæmilegt, þó að engin aukning verði í iðnaðinum, til að geta afhent umsamda orku á útmánuðum sem aðra mánuði ársins.  Þetta er unnt að gera án þess að eyðileggja varanlega nokkrar gersemar, eins og nýleg tillaga umhverfis- og auðlindaráðherra gefur vonir um.

 

 

 

 

 

 

 

   

 

Um afhendingaröryggi raforku

Stofnkerfi raforkuvinnslu og -flutnings hefur tekið stakkaskiptum í tengslum við uppbyggingu málmiðnaðar í landinu, eins og gerð verður grein fyrir í vorhefti tímaritsins Þjóðmála 2014.

Árið 1969 lá aðeins ein 220 kV lína frá Búrfellsvirkjun til aðveitustöðvarinnar á Geithálsi, sem þjónaði höfuðborgarsvæðinu og hinu nýreista álveri Íslenzka Álfélagsins hf í Straumsvík. Þessi veika tenging álversins og höfuðborgarsvæðisins við virkjanirnar leiddi auðvitað iðulega til alvarlegs straumleysis álversins og orkuskerðinga þar og hjá almenningsveitunum. 

Síðan á þessum frumbýlingsárum iðnvæðingar á Íslandi hefur mikið vatn runnið til sjávar, og gæði raforkuafhendingar nálgast það nú að vera viðunandi fyrir stóriðju og almenning hér suðvestanlands, en sömu söguna er því miður ekki að segja úr öðrum landshlutum, þar sem allt of lengi hefur dregizt að leysa háspennulínur undir 132 kV af hólmi með jarðstrengjum og að tengja landshlutana saman með öflugri 400 kV línu.  Slík lína er nauðsynleg til að tryggja stöðugleika raforkuflutningskerfisins og til að miðla orku á milli landshluta í þurrkaárum og í náttúruhamförum.

Afleiðingin af sleifarlaginu í dreifingar- og flutningsmálum raforku er mikið árlegt fjárhagstjón atvinnurekstrar í landinu, hætta og óþægindi fyrir heimili og sjúkrastofnanir í landinu.  Þessi stöðnun flutningskerfisins er óboðleg nútímasamfélagi.

Það er og kunnara en frá þurfi að segja, að Landsvirkjun er nú, veturinn 2014, uppiskroppa með orku í sínum miðlunarlónum, og er það annað árið í röð, sem slíkt gerist í Hálslóni á Austurlandi og sætir tíðindum, því að það fylltist í haust, sé rétt munað.  Augljóslega er íslenzka orkukerfið nú vanbúið til að sinna þörfum notendanna vegna sofandaháttar þeirra, sem skipuleggja eiga miðlunarmannvirki á formi lóna og flutningslína.  Sleifarlag er dýrt á fóðrum. 

Við þessar aðstæður sér öfugmælasmiðurinn Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, sér leik á borði að bjóða Morgunblaðinu upp í sæstrengsdans í viðtali Björns Jóhanns Björnssonar við hann, 21. janúar 2014, undir fyrirsögninni: "Aukið öryggi með sæstreng", hvað annað, og undirfyrirsagnirnar hér að neðan einkenndust ekki síður af órökstuddum fullyrðingum, sem landsmenn eru nú teknir að venjast frá talsmönnum sæstrengsins, sem þó aldrei mun verða lagður með núverandi forsendum, einfaldlega af því að hann er óhagkvæmur og enginn fjárfestir mun fást í ævintýrið:

• Sæstrengur gæti komið í veg fyrir orkuskerðingu Landsvirkjunar til stóriðju
• Orkan flutt í báðar áttir og viðskiptin sveigjanlegri
• Góð reynsla Norðmanna

Hér orkar heldur betur allt tvímælis, sem sagt er, og verður hver fullyrðinganna hér að ofan nú krufin til mergjar:

• Þann 31. október 2013 birtist merk grein eftir verkfræðingana Valdimar K. Jónsson og Skúla Jóhannsson í Fréttablaðinu undir heitinu Sæstrengurinn.  Þar skrifa þeir eftirfarandi um afhendingaröryggið, og stingur málflutningur núverandi Landsvirkjunarforstjóra algerlega í stúf við niðurstöðu téðra tvímenninga.  Hvers vegna er hann alltaf eins og álfur út úr hóli ?:
  • Reynslutölur um allan heim hafa leitt í ljós, að búast má við, að 1000 km kapall í Atlantshafinu milli Íslands og Bretlands muni að öllum líkindum bila einu sinni á ári.  Ef bilun kæmi upp í kaplinum úti á rúmsjó seint að hausti, gæti hugsanlega þurft að bíða vors.  Hvað þá um tekjur af strengnum ?  Til að minnka áhættu mætti verja kapalinn með ýmsum hætti, en óhætt er að fullyrða, að það yrði fokdýrt, sérstaklega ef varnirnar tækju tillit til hættu á hryðjuverkum.  Kannski þyrfti að leggja annan streng til vara ?"

 

Það þarf ekki frekari vitnana við; orð forstjóra Landsvirkjunar um það, að sæstrengur frá Bretlandi mundi auka afhendingaröryggi rafmagns á Íslandi eru staðlausir stafir.  Núverandi afhendingaröryggi á Íslandi er einfaldlega miklu meira en sæstrengur getur veitt.  Samt er afhendingarörygginu innanlands áfátt, og það þarf einfaldlega að einhenda sér í framkvæmdir til að bæta úr því í stað þess að afvegaleiða umræðuna með ábyrgðarlausum hætti.  

• Það er langt síðan svo vitlaus fullyrðing hefur sézt á prenti sem sú, að sæstrengur frá Bretlandi gæti komið í veg fyrir skerðingu afgangsorku til stóriðju, eins og nú blasir við.  Ástæðan er kostnaðurinn við raforku hingað komna frá Bretlandi.  Miðað við flutningskostnaðinn um strenginn, sem téður forstjóri ræðir aldrei um og höfundur þessa pistils hefur reiknað út, að nemi um 140 USD/MWh, yrði orkuverð inn á stofnkerfi Íslands ekki undir 200 USD/MWh, sem er a.m.k. tífalt verð á afgangsorku hérlendis til stóriðju, en afgangsorka er, eðli sínu samkvæmt, mun ódýrari en forgangsorka.  Það yrði bullandi tap á álframleiðslu hérlendis við þessu verði, hvað sem öðru líður, og þess vegna engin spurning fyrir álver að draga fremur úr framleiðslu sem orkuskerðingu nemur en framleiða með orku á þessu verði.  Liggur kannski sá fiskur undir steini hjá forstjóranum, að eigendur Landsvirkjunar eða almennir raforkukaupendur á Íslandi eigi að greiða niður verð raforkunnar um sæstrenginn til stóriðjunnar ?  Er það samfélagslega ábyrg afstaða forstjórans að fara á flot með hugmynd, sem augljóslega gengur ekki upp og vekur fleiri spurningar en svör ? 
• Þá er komið að fullyrðingunni um, að orkan verði flutt í báðar áttir og að slíkt geri viðskiptin sveigjanlegri.  Forstjóri Landsvirkjunar hefur fimbulfambað við fjölmiðla um, að svo mikil ónýtt orka sé í kerfinu, að ekki þurfi viðbótar virkjanir fyrir einum þriðja af þeim 5000 GWh/a, sem ætlunin sé að senda utan um sæstreng.  Þetta eru um 1650 GWh/a eða um helmingur þeirrar raforku, sem ISAL mun senn nota, svo að ekkert smáræði hafa orkufyrirtækin offjárfest, ef forstjórinn fer hér rétt með.  Hann hefur hins vegar aldrei látið svo lítið að útskýra með hvaða hætti þessi mikla orka verður til í kerfinu, og hvers vegna hún er þá ekki markaðssett hér innanlands.  Í stuttu máli er óskiljanlegt, hvernig forstjórinn fær út svona gríðarlega mikla ónýtta orku, og það er alveg áreiðanlegt, að m.v. núverandi virkjanir og flutningskerfi er algerlega af og frá, að svo mikil afgangsorka sé til reiðu að meðaltali yfir 30 ár í núverandi kerfi.  Núna er t.d. engin afgangsorka til, og orkuskortur tvö ár í röð á Austurlandi.  Verður þessi afgangsorka nýtanleg með Hágöngumiðlun ?  Þó að öflug flutningslína kæmi til Austurlands, mundi alls engin sátt verða um það að selja umframorku þaðan til útlanda, ef orkuskortur væri fyrirsjáanlegur suðvestanlands og öfugt.  Það, sem gerzt hefur í Noregi er einmitt það, eftir tilkomu sæstrengja til Danmerkur og Hollands, að virkjanafyrirtækin hafa tæmt lónin með raforkuútflutningi og síðan neyðzt til að flytja inn orku á margföldu verði, flestum Norðmönnum, fjölskyldum og fyrirtækjum, til sárrar armæðu og stórtjóns.  Afleiðingin er ömurlegt óloft í mörgum bæjum Noregs vegna viðarbrennslu til upphitunar húsnæðis.  Berjast verður hart gegn þess konar ástandi á Íslandi, og Landsvirkjunarmenn þurfa ekki að ýja að því hugsun, að þeir komist upp með slíka spákaupmennsku á Íslandi.  Til þess eru vítin að varast þau, og þess vegna hlýtur ný stjórn Landsvirkjunar að leggja sæstrenginn á hilluna eða hreinlega að grafa hann með vindmyllunum og öðru dóti núverandi stjórnar Landsvirkjunar, sem nú er komið að endurnýjun á.    
•  Að lokum er í þessu öfugmælaviðtali við Hörð Arnarson vitnað til góðrar reynslu Norðmanna af sæstrengjum til útlanda.  Ekki er vitað við hvaða Norðmenn téður Hörður talar, en sá er hér skrifar er í sambandi við rekstraraðila í norskum iðnaði og við fjölskyldur í Noregi, íslenzkar og norskar.  Allir ljúka upp einum rómi um, að téðir sæstrengir hafi verið skaðlegir fyrir hagsmuni norsks atvinnulífs og fjárhag fjölskyldnanna, því að orkuverðið hefur hækkað verulega og stundum margfaldazt, því að verðið er ákvarðað eftir framboði og eftirspurn.  Nýjasta sagan er sú, að nýi sæstrengurinn á milli Noregs og Hollands bilaði í september 2013.  Þó að bilunin væri í inntaksmannvirkinu Hollandsmegin, vegna flóða, mun viðgerð enn ekki vera lokið á þorra 2014.  Hversu langan tíma halda menn, að viðgerð tæki á strengbilun á 1 km dýpi í hafinu á milli Íslands og Skotlands ?   Afleiðingin af þessari bilun var lækkun raforkuverðs í Noregi.  Sú staðreynd segir mikla sögu um þjóðhagslegt tap af slíkum sæstreng, því að líta má svo á, að öll heimili og öll fyrirtæki í landinu séu þá að greiða viðbótar gjald til orkufyrirtækja, svo að þau geti staðið í orkuviðskiptum í báðar áttir um sæstreng.  Þjóðin mundi þurfa að súpa seyðið af slíkri spákaupmennsku, og hefur hún þó mátt bergja á nægu af slíkum miði.

 

 

Stærðarhlutföll og annar samanburður

Lærimeistari vor í eðlisfræði í MR, Örn Helgason, eðlisfræðingur og prófessor emeritus úr HÍ, ritar fróðlega grein í Fréttablaðið, 21. nóvember 2013, undir fyrirsögninni, "Forseti Íslands og sæstrengur til Bretlands".  Einhverjum orðhengilsmanni kynni að verða á að spyrja, hvað sé eiginlega sameiginlegt með þessu tvennu.  Svarið gæti verið, að báðir séu langir og liggi djúpt. 

Prófessor emeritus, Örn, gagnrýnir með réttu eftirfarandi orð forseta lýðveldisins á orkuráðstefnu Brezk-íslenzka viðskiptaráðsins og Bloomberg fréttaveitunnar í Lundúnum í viku 46/2013:

"... að Evrópubúar verði á næstu árum að gera upp við sig, hvernig þeir ætli að nýta sér þá miklu hreinu orku, sem finnist á norðurslóðum.  Rafstrengur frá Íslandi til Bretlands sé mjög áhugaverður fjárfestingarkostur, og hann segist verða var við mikinn áhuga fjárfesta."

Ekki er ætlunin með þessum pistli að gagnrýna Bessastaðabóndann fyrir þennan boðskap.  Hann hefur leyfi til að slá um sig á erlendri grundu, og gerir í sjálfu sér ekkert gagn þar, nema hann veki athygli á Íslandi.  Í þessu sambandi má halda því fram, að betra sé að veifa röngu tré en öngu. 

Þegar forsetinn nefnir "hina miklu hreinu orku, sem finnist á norðurslóðum", getur hann í sjálfu sér átt við vindorku, sjávarfallaorku, vatnsorku og jarðvarma á og við Grænland og Ísland, en hér skal halda sig við heimahagana og bezt þekktu aðferðirnar til stórtækrar vinnslu raforku, þ.e. jarðgufu og vatnsföll á Íslandi.

Á árinu 2013 mun raforkuvinnsla á Íslandi nema um 18 TWh (terawattstundum).  Á næstu 17 árum, til ársins 2030, verður tæknilega hægt að virkja 17 TWh/a í viðbót af fallorku vatns og varmaorku jarðgufu með sjálfbærum og afturkræfum hætti.  Framleiðslukostnaður þessarar orku miðaður við 7 % ávöxtun á ári er líklega á bilinu 25-45 USmill/kWh, þ.e. samkeppnihæfur vinnslukostnaður m.v. núverandi markað, hvað sem síðar kann að verða.  Raforkuvinnslugeta landsins mun þá nema 35 TWh/a, en tækniþróunin getur reyndar hækkað þessa tölu án aukins umhverfisrasks.  

Téður prófessor emeritus tilfærir í grein sinni, að núverandi raforkunotkun á Stóra-Bretlandi nemi nú um stundir 360 TWh/a eða ríflega tífaldri þekktri hagkvæmri vinnslugetu Íslands.  Um 80 % af þessu rafmagni er unnið úr jarðefnaeldsneyti.  Bretar hafa með öðrum orðum hug á að leysa um 290 TWh/a af hólmi með "endurnýjanlegri" orku.  Þetta er áttföld öll vinnslugeta Íslands.  Þó að Íslendingum byðist að markaðssetja alla sína raforku um sæstrengi til Bretlands, mundu þeir aðeins geta annað 12 % af orkunni, sem Bretar hafa hugsanlega áhuga á.  Þetta eru nú öll ósköpin, sem gumað er af.

Hætt er við, að "hin mikla hreina orka á norðurslóðum", sem fáanleg sé frá Íslandi, hljómi ekki eins og fáein prósent af þörfinni í eyrum Breta.  Á umgetinni ráðstefnu vísaði forsetinn til vitneskju  "um marga fjárfesta, sem hefðu áhuga á að fjárfesta í sæstreng til langframa".  Sízt af öllu skal hér rengja forseta lýðveldisins um þessa vitneskju, en það er alveg öruggt, að þeir verða ekki margir eftir að hafa kynnt sér kostnaðarverð raforkunnar frá Íslandi við sæstrengsenda á Skotlandi, en hann er 170 USmill/kWh m.v. núverandi tækni- og kostnaðarstig mannvirkja, sem til þarf, og á þá eftir að leggja ofan á kostnaðarverðið flutningskostnað á Bretlandi og álagningu eigenda mannvirkjanna fyrir hagnaði af ævintýrinu, svo að 200 USmill/kWh er nálægt heildsöluverði þessarar orku frá Íslandi á Bretlandi.  Það liggur í augum uppi, að mun hagkvæmara er að framleiða ál á Íslandi og fá þannig jafngildisverð fyrir raforkuna 65 USmill/kWh og flytja hana sem ál með skipum til Stóra-Bretlands. 

Hver vill gera samning um kaupskyldu á megninu af flutningsgetu strengsins í 30 ár með svipuðum hætti og eigendur áveranna á Íslandi hafa gert ? Við núverandi aðstæður á orkumarkaði væri gaman að sjá framan í þann fjárfesti.  Ef hann er til, þá verður hann áreiðanlega ekki langlífur á markaði.  Viðskiptahugmyndin um sæstreng frá Íslandi til Bretlands er afleit, enda reist á skýjaborgum um miklu lægri flutningskostnað (jafnvel 40 USmill/kWh hefur sézt slegið fram, auðvitað alveg út í loftið) en nokkur efni standa til, að verði nokkurn tíma raunhæft, og reist á fífldjörfum vonum um stórfelldar niðurgreiðslur úr vösum evrópskra skattborgara á orku frá Íslandi, sem glapræði væri að nota sem grundvöll mikillar fjárfestingar.  Hvers konar ævintýramennska er þetta eiginlega með eigur annarra ?  Þarna leiðir blindur blindan, eins og oft áður, eða leiðir blindur kannski geggjaðan í þetta skiptið ?

Einkennilegur samanburður við "eitthvað annað" hefur skotið upp kollinum í þessari sæstrengsumræðu, sem Landsvirkjun hefur haldið lífinu í alltof lengi.  Þetta má t.d. sjá hjá mannvitsbrekkunum, sem ganga undir því fornfræga nafni Óðinn og skrifa hagspekilega pistla í Viðskiptablaðið.  Óðinn ber brigður á raforkusölusamninga Landsvirkjunar til þessa og fóðrar afstöðu sína gegn langtímasamningum um heildsölu á raforku til iðnaðar með því, að e.t.v. hefði Landsvirkjun getað gert sér hagstæðari samning en raun bar vitni um.  Því til skýringar varpar hagspekingurinn Óðinn fram eftirfarandi dæmisögu:

"Jón sér um að ávaxta fé fyrir Gunnu.  Honum stendur til boða að kaupa tvö mismunandi skuldabréf á þúsund krónur hvort.  Bæði bréfin eru til 30 ára og greiða vexti árlega.  Annað er á markaði og ber 7 % vexti.  Hitt skuldabréfið, sem er jafnáhættusamt og fyrra bréfið, ber hins vegar einungis 3,5 % vexti.  Jón kaupir síðara bréfið."

Þessi dæmisaga er alls ekki gild röksemdafærsla fyrir slæmum samningum Landsvirkjunar fyrir hönd eigenda sinna af þeirri einföldu ástæðu, að það var ekkert annað sambærilegt skuldabréf í boði, hvorki með 7 % ávöxtun né nokkra þá ávöxtun, sem gæfi Gunnu álíka sjóðflæði og eignamyndun og Jón náði fyrir hennar hönd í þessu tilviki.  Ef svo hefði verið, hefðu það verið afglöp eða eitthvað þaðan af verra að hálfu Landsvirkjunar að semja við Alusuisse á sinni tíð, við Elkem, við Alcoa og nýlega við Rio Tinto Alcan, nokkuð sem ekki hefur verið sýnt fram á með rökum, aðeins getgátum og óskhyggju um eitthvað annað, sem alltaf lætur samt standa á sér. 

Þessi málflutningur Óðins og skoðanabræðra og -systra hans er þess vegna argvítug gagnrýni á samningamenn Landsvirkjunar frá upphafi til þessa dags.  Hér gengur enn aftur innistæðulaus málflutningur um "eitthvað annað", sem hefur aldrei raungerzt í raunverulegum samningum, en núverandi stjórn Landsvirkjunar þykist þó hafa í handraðanum hér innanlands auk andvana fæddra viðskiptahugmynda um sölu inn á sæstreng, sem menn ættu að leggja á hilluna og snúa sér þess í stað að verðmætasköpun með framleiðslu á útflutningsvörum hér innanlands.  

Óðinn tekur eftirfarandi upp úr nýlegri skýrslu ráðgjafarfyrirtækisins McKinsey, "Charting a growth path for Iceland":

"Þar kemur fram, að þrátt fyrir að framleiðni vinnuafls í orkuiðnaði sé góð, er framleiðni fjármagns mun minni en í Noregi, og ef það er ekki nógu slæmt, þá er framleiðni fjármagns í orkuvinnslu sú lægsta meðal atvinnugreina í íslenzku atvinnulífi.  Framleiðni fjármagns í næstverstu atvinnugreininni, landbúnaði, er tvöfalt hærri og framleiðni í sjávarútvegi er nærri nífalt hærri, sem skýrir hvers vegna þeir, sem halda, að "auðlindarenta" falli af himnum ofan, benda alltaf á sjávarútveginn, en ekki á orkuvinnslu."

Hér veður Óðinn á súðum, og niðurstaða hans er þess vegna verri en engin.  Norðmenn hafa sáralítið virkjað undanfarið og þess vegna ekki reist nein stór iðjuver undanfarin 40 ár.  Allt púðrið hefur farið í ósjálfbæra olíu- og gasvinnslu úti fyrir ströndum Noregs.  Ljóst er þess vegna, að fjármagnskostnaður í orkukræfum iðnaði og í virkjunum er að meðaltali hærri á Íslandi en í Noregi.  Á Íslandi er enn verið að virkja, og iðnvæðingin stendur enn yfir.  Þess vegna er þar mikill fjármagnskostnaður, en framlegðin hefur hins vegar yfirleitt verið gríðarleg, en auðvitað háð verði iðnvarningsins, þó að Landsvirkjun hafi einnig stóran orkusamning óháðan álverði. 

Atvinnugreinarnar, sem Óðinn skrifar sumpart niðrandi um, hafa verið taldar komnar að endimörkum vaxtar, þó að svo sé ekki í raun.  Þess vegna var hárrétt hjá Viðreisnarstjórninni forðum að skjóta fleiri stoðum undir atvinnulífið með því að fá Alþingi til að samþykkja lagafrumvarp um stofnun Landsvirkjunar og Íslenzka Álfélagsins 1965 og 1966.  Þróun þessarar starfsemi hefur aflað þjóðarbúinu gríðarlegs gjaldeyris og eflt verkmenningu og tækniþekkingu til muna.

Því fer fjarri, að landbúnaður sé kominn að endimörkum sinnar þróunar.  Breyttar aðstæður í heiminum opna honum nýjar og hagkvæmar útflutningsleiðir, og gæti nýi viðskiptasamningurinn á milli Íslands og Kína orðið farvegur mikilla og hagkvæmra viðskipta.  Grænmetisræktarinnar bíða ónumin lönd stórframleiðslu til útflutnings, ef orkufyrirtækin hafa næga víðsýni til að bera til að bjóða aðgengilega samninga um rafmagn og heitt vatn til þessarar starfsemi.  Kornræktin er efnilegur vaxtarbroddur til manneldis, dýrafóðurs og eldsneytisframleiðslu.

Sjávarútvegurinn hefur náð aðdáunarverðum árangri við fullnýtingu hráefnisins, þar sem stefnan er á, að úrgangur verði enginn, allar tegundir verði gjörnýttar.  Breytt lífríki hafsins býður upp á nýtingu nýrra tegunda, og mikil tækniþróun er um borð í fiskiskipunum, hvort sem litið er á leitartæki, veiðarfæri eða meðferð og vinnslu aflans.  Síðast en ekki sízt er svo fiskeldið, sem enn er að slíta barnsskónum, en sé litið til þróunarinnar í Noregi á þessu sviði eru möguleikar á að tvöfalda gjaldeyristekjur sjávarútvegsins með fiskeldi.  Það munar um minna.

Þjóðartekjur á Íslandi eru of lágar og standa þróun landsins fyrir þrifum.  Nauðsynlegt er að auka útflutningstekjur um a.m.k. ISK 200 mia. að raunvirði fram til 2020 til að hér verði viðunandi lífskjör.  Engar varanlegar kjarabætur geta orðið án aukningar útflutningstekna.  Fjárfestingar eru allt of litlar til að þær auki þjóðartekjur, svo að nokkru nemi.  Við þurfum á öllum beinum fjárfestingum frá útlöndum að halda, sem tiltækar kunna að vera.  Það eru ekki margir fjárfestar, sem hafa raunverulegan áhuga á þessum litla markaði, sem hér er á sviði auðlindanýtingar eða annars.  Þess vegna er nauðsynlegt að grípa öll tækifæri, og tímabundnar tilhliðranir til að flýta fyrir eru verjanlegar, þó að markmiðið verði sams konar kjör fyrir alla fjárfesta, t.d. varðandi skattaumhverfið.  Til að þróa atvinnulífið munum við þurfa á allri auðvirkjanlegri orku landsins að halda, hvort sem er til vetnisframleiðslu, álframleiðslu, gróðurhúsa, gagnavera eða annars.  Í fjölbreytninni felst framtíðarkraftur.

Úrtöluröddum og falsspámönnum á borð við McKinsey, sem með gullglýju í augum leyfa sér að kasta fram fjarstæðum á borð við það, að "ef það tækist að tengja orkumarkað á Íslandi við Evrópu, geti arður Íslands af orkusölu orðið álíka og arður Noregs af olíuvinnslu." 

Það er ekki flugufótur fyrir þessari skilyrtu fullyrðingu.  Hún er reist á ranghugmyndum um lágan flutningskostnað rafmagns um streng og tengd mannvirki og einhverju gaspri ráðamanna í Whitehall um langvarandi gríðarlegar niðurgreiðslur úr ríkissjóði Breta fyrir "græna" orku.  Hver nemandi á fyrsta ári í viðskiptafræði getur reiknað það út, að enginn fjárfestir mun ljá máls á slíku í alvöru, því að nægt framboð er á öðrum áhættuminni og arðsamari fjárfestingarkostum.  Það er niðrandi að halda því fram um Íslendinga, að þeir geti ekki skapað meiri virðisauka úr orkunni á samkeppnihæfu verði hér innanlands en aðrir gætu úr sexfalt dýrari orku á erlendri grundu.     

   

 

 

     

 

 

 

 

 

Samantekt um sæstreng

Í boði ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar, hvers hlutverk er að virkja orkulindir þjóðarinnar og selja raforku frá virkjunum sínum inn á stofnkerfi landsins, hefur undanfarin 3 ár grasserað allmikil umræða um það, hvort fýsilegt væri út frá þjóðhagslegri hagkvæmni að virkja fyrir erlendan raforkumarkað.  Hér verður sýnt fram á, að svo er alls ekki.  

Höfundur þessa pistils hefur notað tiltækar hugmyndir manna um núverandi virkjanakostnað hérlendis og um stofnkostnað og rekstrarkostnað u.þ.b. 700 MW sæstrengs til Skotlands, tengivirki hans og línulagnir að lendingarstað, og birt útkomuna tæplega 170 USmill/kWh sem lágmarksverð til að hafa upp í kostnað við þessa fjárfestingu.  Til þess að viðunandi gróði verði af þessu áhættusama tiltæki, sem líklegt má telja, að árlega verði að jafnaði 2 mánuði úr rekstri vegna viðhalds og bilana, munu fjárfestar vart sætta sig við lægra jafnaðarverð en 200 USmill/kWh fyrir um 4000 GWh/a (gígawattstundir á ári).  Slíkt verð er alls ekki í boði yfir tímabil, sem slíkri fjárfestingu er nauðsynlegt til að skila arðsemi.

Þann 13. nóvember 2013 hélt Landsvirkjun haustfund sinn.  Þar var varpað fram sem órökstuddri fullyrðingu, að brezka ríkisstjórnin væri fús til að greiða 150 - 200 USmill/kWh fyrir raforku frá Íslandi með "grænt umhverfisvottorð" til allt að 30 ára.  Þetta 1,9-2,5 sinnum hærra verð en nú er ríkjandi heildsöluverð á brezka markaðinum, og þess vegna er þessi fullyrðing Landsvirkjunarmanna ótrúleg og ber vott um einhvers konar örvæntingu.  Þó að hún væri sönn, þá er verðið of lágt fyrir þessa fjárfestingu, og hér skal stórlega draga í efa, að brezk stjórnvöld hafi heimild til að skuldbinda ríkissjóð Krúnunnar til svo langs tíma með niðurgreiðslum.  Hér skal fullyrða, að enginn venjulegur fjárfestir vill hætta svo miklu fé og vera síðan upp á náð og miskunn embættismanna í Whitehall og þingmanna í neðri deild brezka þingsins, The Parliament, kominn um afdrif fjárfestingar sinnar.

Það er þess vegna ótrúlegur barnaskapur af stjórn Landsvirkjunar og hreint út sagt fyrir neðan allar hellur af ríkisfyrirtæki að bera röksemdir af þessu tagi á borð fyrir eigendur sína, almenning í landinu.  Þetta er með slíkum ólíkindum, að varðar fjörbaugsgarði stjórnar og annarra, sem á þessu bera ábyrgð.   

Þá segja spámenn Landsvirkjunar, að arðsemihorfurnar muni fara batnandi, því að orkuverð í Evrópu muni fara hækkandi.  Þetta er úrelt kenning, sem Landsvirkjun rígheldur í, og nægir í því sambandi að líta á orkuverðsþróunina í Norður-Ameríku, þar sem raforkuverð í heildsölu er nú komið undir 40 USmill/kWh.  Kraftarnir á bak við þessa verðlagsþróun eiga rætur að rekja til tækniþróunar í Bandaríkjunum, BNA, og Kanada.  Ný tækni við að vinna olíu og gas úr jörðu, "fracking" eða sundrun, hefur stóraukið framboð jarðefnaeldsneytis í Norður-Ameríku með þeim afleiðingum, að verðið hefur lækkað, og stutt er í, að BNA og Kanada verði útflytjendur þessara efna. 

Að sjálfsögðu hlýtur þessi sama tækni að ryðja sér til rúms í Evrópu, og þess sér nú þegar stað á Bretlandi, enda er gas mun umhverfisvænni kostur en kol í raforkuverum.  Það er þess vegna algerlega óábyrgt að reisa viðskiptaáætlanir á hækkandi orkuverði, hvort sem viðfangsefnið er sala á raforku úr landi eða olíu-og gasvinnsla á Drekasvæðinu, sem hætt er við, að geti ekki borið sig næstu öldina, þar sem ending ódýrari gasbirgða er talin munu verða ein öld hið minnsta. 

Í Morgunblaðinu 14. nóvember 2013 birtist opnuviðtal við nýjan framkvæmdastjóra markaðs- og viðskiptaþróunar Landsvirkjunar, Björgvin Skúla Sigurðsson, sem starfaði hjá Lehman Brothers fram í miðjan september 2008.  Við lestur þessa viðtals fer um mann kjánahrollur.  Hér eru sýnishorn: 

"Það er einmitt í þessu umhverfi, sem áhugi brezkra yfirvalda á lagningu sæstrengs kemur til.  Ég veit hreinlega ekki, hvort slíkur strengur verði lagður á næstu árum, en það eru hins vegar mjög góð teikn á lofti um, að það gæti verið hagkvæmt fyrir alla aðila og orðið mjög arðbært fyrir Landsvirkjun og um leið eigendur fyrirtækisins, íslenzku þjóðina.  Ég er samt sannfærður um, að það verður lagður sæstrengur til Íslands á endanum, rétt eins og hefur gerzt með símastrengi, en hvort það gerist innan 50 eða 100 ára, er svo önnur saga.  Verkefni Landsvirkjunar er að komast að því, hvort rétta tækifærið sé núna."  

Allt í þessari tilvitnun þarfnast leiðréttingar:

1. Hagsmunir brezkra yfirvalda og eigenda Landsvirkjunar fara ekki saman.  Brezk yfirvöld eru ekki til viðtals um það verð í 30 ár, sem Landsvirkjun verður að fá, ef hún á að græða meira á þessum viðskiptum en á viðskiptunum við álverin.
2. Það er arðbærara fyrir eigendur Landsvirkjunar, þ.e. þjóðhagslega arðbærara, að virkja og selja orku hér innanlands en að virkja og selja raforku um sæstreng til útlanda.  
3. Það verður aldrei arðbærara að selja raforku um sæstreng til Bretlands eða meginlands Evrópu en að selja hana hér innanlands, ef markaðslögmálin eiga að fá að ráða, en ekki einhverjir draumórar um stórfelldar niðurgreiðslur úr vasa skattgreiðenda í Evrópu um áratuga skeið.  Eftir 50-100 ár, sem Björgvin Skúli nefnir, er líklegt, að hagkvæmar nýjar og umhverfisvænar aðferðir við raforkuvinnslu hafi verið þróaðar.  Að taka til orða með þessum hætti gefur þröngsýni og litla trú á tæknigetu mannsandans til kynna.

 Talsmenn Landsvirkjunar hafa rætt um að selja um 4000 GWh/a af raforku til Bretlands um sæstreng.  Ef frá er talin eldsneytisframleiðsla hérlendis, t.d. framleiðsla á vetni með rafgreiningu, þá eru ekki aðrir nýir kaupendur hér innanlands fyrir svo mikla raforku í augsýn en álver.  Um 22 % af veltu álvera má búast við, að fari til að standa straum af raforkukostnaði og um 18 % í launakostnað eigin starfsfólks og verktaka ásamt innlendum efniskostnaði.  Alls verða þannig um 40 % af veltu álveranna eftir í landinu.  Sé þessum fjármunum, gjaldeyri, varpað yfir í orkuverð, þá fást 65 USmill/kWh sem þjóðhagslegt jafngildisverð fyrir raforku til álvera, sem er til samanburðar við raforkuverð inn á sæstreng, ef gæta á þjóðarhags.

Þegar þess er gætt, að flutningskostnaður raforku um tengivirki sæstrengs og um hann sjálfan er a.m.k. 140 USmill/kWh og orkuverðið, sem þá þarf að fást við kaupendaenda sæstrengsins er 140+65=205 USmill/kWh, gefur auga leið, að sæstrengur er algerlega ósamkeppnihæfur við álver.  Hjá Landsvirkjun fer misjöfnum sögum af því verði, sem brezk stjórnvöld hafa lýst sig fús til að tryggja, en hæst í því sambandi hefur heyrzt bilið 150-200 USmill/kWh.  Það kom fram hjá téðum Björgvini Skúla í umræddu viðtali:

"Brezk yfirvöld eru með ákveðið stuðningskerfi (e. contracts for differences), sem þeir hafa m.a. notað við byggingu á nýjasta kjarnorkuverinu.  Þar ábyrgjast þau raforkuverð, sem samsvarar 150 bandaríkjadölum á hverja megawattstund til 35 ára eftir að kjarnorkuverið hefur tekið til starfa.  Stjórnvöld þar í landi eru nú þegar með sams konar stuðningskerfi fyrir vindorkugarða, og þar fer raforkuverðið allt upp í 200 dali." 

Hér eru firn mikil á ferð og hrein spákaupmennska í "útrásarstíl".  Fulltrúi ríkisfyrirtækis boðar að gera skuli út á stórfelldar niðurgreiðslur svo kallaðrar sjálfbærrar orku á Bretlandi.  Það er alveg makalaust að fara á flot með annað eins og það, að ríkisfyrirtæki á Íslandi fari út í stórfelldar fjárfestingar í virkjunum til sölu á raforku til Bretlands í von um, að ádráttur brezkra stjórnmálamanna í örvæntingu vegna misheppnaðra áforma um að draga úr losun koltvíildis út í andrúmsloftið muni standa óhaggaður í þrjá áratugi.  Mönnum getur ekki verið sjálfrátt.

Björgvin Skúli Sigurðsson virðist vera nokkuð útfarinn öfugmælasmiður, eins og fram kemur í eftirfarandi tilvitnun í téð viðtal:

"Við munum engu að síður kappkosta að tryggja, að þessir mikilvægu viðskiptavinir hafi eftir sem áður tækifæri til að vaxa og dafna hérlendis.  Þótt lagning sæstrengs yrði að veruleika, þá myndi það jafnframt, öfugt við það, sem sumir myndu kannski halda, ekki hafa áhrif á stóriðjuna hérlendis vegna þess, að eðli þeirrar raforku, sem færi í gegnum strenginn, væri aðallega í formi betri nýtingar á stýranlegu vatnsafli Íslands.  Í raun er það þannig, að með tilkomu sæstrengs þá myndi öryggi íslenzka raforkukerfisins aukast, því að það skapast tækifæri til að flytja inn orku, ef einhver vandræði kæmu upp í kerfinu hér heima.  Rekstraröryggi álveranna yrði því betur tryggt með sæstreng en án hans."

Þessum boðskapi núverandi framkvæmdastjóra markaðs- og viðskiptaþróunarsviðs Landsvirkjunar verður bezt lýst sem naglasúpu.  Senda á utan næstum fjórðung þeirrar raforku, sem um þessar mundir er framleidd í landinu án þess, að það hafi neikvæð áhrif á verðlagningu og afhendingaröryggi til innlendra notenda.  Enginn á sem sagt að verða var við nein neikvæð áhrif slíks gjörnings !  Þetta er fjarstæðukenndur málflutningur, því að minna framboð af innlendri orku á innlendum markaði og innflutningur miklu dýrari raforku í staðinn hlýtur að hafa áhrif til hækkunar raforkuverðs á Íslandi, nákvæmlega eins og gerzt hefur í Noregi við litla hrifningu þarlandsmanna.  

Að halda því fram, að afhendingaröryggi orku um einn hund sunnan frá Skotlandi verði meira en frá samtengdu stofnkerfi Íslands, er annaðhvort furðulega bíræfinn málflutningur í þágu málstaðarins, eða Björgvin Skúli er haldinn alvarlegum ranghugmyndum um núverandi og væntanlegt afhendingaröryggi stofnkerfisins.  Það mætti t.d. setja upp þá sviðsmynd, að Björgvin Skúli væri búinn að keyra miðlunarlónin niður í lágmark í febrúar og þá bili hundurinn.  Viðgerð á þeim árstíma getur hæglega dregizt um 3 mánuði.  Hvað gera bændur þá ?  Þá yrði orðagjálfur spákaupmanna um stórgróða og aukið afhendingaröryggi létt í poka.  Þá má ætla, að þröngt yrði fyrir dyrum ýmiss kotbóndans.  

Orku- og iðnaðarráðherra var mætt á umræddan Haustfund Landsvirkjunar og átti erindi.  Þar minnti hún á upphaflegt hlutverk Landsvirkjunar, sem var að stuðla að iðnvæðingu landsins.  Núverandi stjórn Landsvirkjunar hefur breytt þessu hlutverki í "hámörkun auðlindaarðs".  Reyndin hefur hins vegar orðið lágmörkun auðlindaarðs, af því að tækifærum til orkusölu hefur verið kastað á glæ, eins og fram kom í viðtali í Morgunblaðinu fyrir nokkrum mánuðum við kísilframleiðanda, sem sagðist ætla að stofnsetja verksmiðju í BNA, af því að þar fengi hann lægra orkuverð en hjá Landsvirkjun, sem hefði boðið sér óaðgengilegt verð. 

Núna eru fjárfestingar 30 % minni á ári en í okkar samanburðarlöndum, sagði ráðherrann, og þess vegna þarf Landsvirkjun að leggjast á árarnar með stjórnvöldum.  Kvaðst ráðherrann vera að missa þolinmæðina gagnvart Landsvirkjun, og er það vel skiljanlegt.  Nefndi hún Helguvík sem dæmi, sem hefði þurft að bíða allt of lengi eftir orku, en forystumenn þar á bæ hefðu endurtekið sagt henni, að þeir væru tilbúnir með fé til að fjárfesta í Helguvík, þegar samningar um orkukaup tækjust.  Kvað hún Landsvirkjun geta komið hér til skjalanna, enda þarf vatnsorkuver að vera hryggjarstykkið í orkuöflun álvers.

Iðnaðar-og orkuráðherra furðaði sig á seinaganginum í viðræðum Landsvirkjunar við PCC-kísilfyrirtækið á Bakka og hvatti til markvissrar leitar að niðurstöðu í því samningaferli.  Sá ráðherrann sig hér knúinn til að minna enn einu sinni á upphaflegt hlutverk Landsvirkjunar, sem var og er að stuðla að iðnvæðingu landsins. 

Síðan nefndi ráðherrann í ræðu sinni, að hún mundi vilja ógilda nýsamþykkta Rammaáætlun um orkulindirnar, af því að stjórnmálamenn hefðu án tillits til þjóðarhags breytt tillögu fræðimanna um niðurröðun í nýtingu, bið og vernd.  Þannig ætti að verða úr meiru að moða fyrir virkjunarfyrirtækin á næstunni.

Það er fullreynt, að núverandi stjórn og forstjóri Landsvirkjunar reka sína eigin stefnu fyrir hönd Landsvirkjunar og hafa vikið frá upphaflegri stefnumörkun.  Nýja stefnan hefur aldrei verið lögð fyrir Alþingi og er þó í raun annars eðlis en upphaflega stefnan. 

Út í loftið virðist vera búið til einhvers konar viðmiðunarverð, 43 USmill/kWh, þó að það sé fallið til þess að hrekja á brott marga vænlega viðskiptavini nú á tímum fallandi orkuverðs, t.d. í BNA, og sé mun hærra en jaðarkostnaðarverð Landsvirkjunar.  Fyrirtækið er ríkisfyrirtæki, og samkvæmt lögum skal Alþingi koma að skipan stjórnarmanna fyrirtækisins.  Það þýðir, að löggjafinn hefur ætlazt til, að samhljómur væri á milli þingmeirihluta og meirihluta stjórnar Landsvirkjunar.

Það, sem haft er eftir orku- og iðnaðarráðherra hér að ofan, þó að það sé ekki orðrétt eftir haft, sýnir, að þennan samhljóm vantar algerlega núna.  Landsvirkjun er risi í íslenzka hagkerfinu og verður þess vegna að starfa í takti við stefnu stjórnvalda í efnahagsmálum.  Það ætlast enginn til, að hún geri óhagstæða samninga.  Þvert á móti á hún aðeins að ávaxta sitt pund með arðsamari hætti en hún gæti með bankainnlögnum eða kaupum á ríkisskuldabréfum.  Ef hún gerir samninga um trygga orkusölu til 30 ára og tekjur, sem gera kleift að greiða upp viðkomandi lán ásamt vöxtum á innan við 25 árum, þá er auglóst, að Landsvirkjun hefur gert, það sem af henni er ætlazt.

 

 

  

            

 

            

   

Sæstrengsumræða á villigötum, og þó

Aðeins brot af sæstrengsumræðunni hefur raunverulegt upplýsingagildi fyrir almenning.  Umræðan er draumórakennd og að mestu leyti flatneskjulegar og innantómar vangaveltur um einhvern gríðargróða fyrir orkufyrirtækin, sem selja mundu orku inn á slíkan streng ásamt hvatningu til stjórnvalda um að láta nú ekki deigan síga við hagkvæmniútreikningana. 

Ekkert bitastætt hefur þó enn birzt úr þeirri átt; aðeins er gefið í skyn, að vatnaskil hafi orðið í tækniþróun sæstrengja og markaðsmálum raforku á Bretlandi, en þangað er helzt ætlunin að leggja rafstrenginn.  Allur er þessi málatilbúnaður þó ákaflega þokukenndur, ekkert er fast í hendi og ekki nokkur leið að átta sig á arðseminni út frá upplýsingum Landsvirkjunar og ráðgjafa hennar.  Er það í raun ábyrgðarhluti af einu ríkisfyrirtæki að haga umræðunni með þeim hætti að skapa hástemmdar væntingar í þjóðfélaginu um rétt einn innistæðulausa gullgröftinn í þessu þjóðfélagi.  Olíu- og/eða gasvinnsla á Drekasvæði er af sama toga, en það er önnur saga.

Nú eru forseti lýðveldisins og forstjóri Landsvirkjunar nýkomnir af ráðstefnu í Lundúnum um orkumál og orkusölu frá Íslandi.  Haft er eftir þeim, að einhver kynstur séu í íslenzka orkukerfinu af afgangsorku, sem virkjuð hafi verið verið fyrir stóriðju á Íslandi til að eiga alltaf næga orku handa henni.  Þetta er tóm vitleysa og ósæmilegt af þeim félögum að halda fram jafnaugljósum ósannindum.  Hið rétta er, að raforkusamningar stóriðjunnar skiptast í forgangsorku og ótryggða orku.  Engin dægursveifla og engin árstíðasveifla er í álagi stóriðjunnar, þannig að gríðarlega góð nýtni fæst á fjárfestingar virkjanafyrirtækja, sem selja orku til stóriðju, mun betri nýtni en hjá öðrum viðskiptavinum virkjanafyrirtækjanna. 

Þannig er búið um hnútana í samningum um orku frá vatnsaflsvirkjunum, að í þurrkaárum eða langvarandi bilunartilvikum þá lækkar einfaldlega stóriðjan sitt álag allt niður að forgangsorkumörkum að beiðni orkuseljandans.  Umframafl í kerfinu verður auðvitað að vera fyrir hendi til að mæta álagstoppum og brottfalli rafala út af stofnkerfinu, en það er engin afgangsorka í kerfinu sérstaklega vegna stóriðju, og varaafl og reiðuafl er ekki meira í kerfinu en nauðsynlegt er vegna viðhalds og ófyrirséðra bilana.  Það þarf enga mannvitsbrekku til að átta sig strax á því, að algert óráð er að selja þetta viðbúnaðarafl og -orku úr landi og síðan að reiða sig á hund frá Skotlandi til að sjá fyrir reglunarafli og varaafli.  Einfaldasta áhættugreining mundi leiða í ljós, að áhættan af slíku er of mikil og tjónið vegna vöntunar svo mikið, að slík viðskipti geta ekki borgað sig.     

Eina umtalsverða umframaflið í kerfinu er á Austurlandi í Kárahnjúkavirkjun, en það er líklega vegna þess, að flutningslínur vantar frá Fljótsdal til að nýta þetta afl inn á Byggðalínu og fyrir vaxandi álag sjávarútvegsfyrirtækja á Austurlandi.  Afgangsorkan þarna er þó ekki meiri en svo, að síðastliðinn vetur fór Hálslón niður í neðstu mörk og lá við skömmtun til Fjarðaáls.  Það, sem vantar, er öflug stofnlína, 400 kV, á milli Suðurlands og Norð-Austurlands, Sprengisandslína, til að miðla afli og orku á milli landshluta.  Þar með mundi framleiðslugetan nýtast betur um leið og afhendingaröryggið ykist. Allt tal um sæstreng til útlanda til að "losna við" afgangsorku er fjarstæða og má líkja við að skjóta spörfugl með kanónu.            

Að leggja sæstreng á milli Íslands og Bretlands er mjög slæm viðskiptahugmynd, eins og iðulega hefur verið sýnt fram á á þessu vefsetri og verður nú endurtekið, enda er góð vísa aldrei of oft kveðin, eins og vísnavinir vita.  Að reka mannvirki með allt að 1000 MW flutningsgetu að og frá landinu býður upp á margvíslega tæknilega örðugleika af tagi yfirsveiflna (harmonics), spennusveiflna og tíðnisveiflna.  Hvað gerist t.d. í íslenzka raforkukerfinu, þegar þetta ferlíki rofnar skyndilega frá.  Slíkt getur haft keðjuverkandi áhrif í okkar litla raforkukerfi, sem stórtjón hlýzt af og jafnvel myrkvun stórra landsvæða m.v. reynsluna hingað til af brottfalli álags, sem ekki kemst þó í hálfkvisti við það, sem hér um ræðir.  Hvers vegna er ekki byrjað á að rannsaka tæknilega möguleika og afleiðingar verkefnisins (Technical Feasibility Study) áður en farið er að tala um peningalegu hliðina ? Reyndar er umræðan um peningalegu hliðina svo einfeldningsleg, að gjörsamlega óboðlegt er.  

Hvers vegna í ósköpunum er Landsvirkjun að bauka við þennan fjárfestingarkost ?  Það stendur þó nær Landsneti að rannsaka hann, því að samkvæmt raforkulögunum skal raforkumarkaðurinn vera fjórgreindur á Íslandi í samræmi við tilskipun þar að lútandi frá framkvæmdastjórn Evrópusambandsins, ESB, þ.e.:

1. Vinnsla raforku í hvers konar virkjunum, frjáls markaður 
2. Flutningur raforku, einokunarmarkaður Landsnets, undir eftirliti Orkustofnunar
3. Dreifing raforku, einokunarmarkaður á hverju dreifiveitusvæði
4. Sala raforku; snýr að notendum á samkeppnimarkaði, sem geta valið þann orkuseljanda, sem þeim sýnist, óháð búsetu.

Hér má reyndar bæta við 5. valkostinum, sem eru stórnotendur.  Þeir kaupa raforkuna í heildsölu samkvæmt langtímasamningi við virkjanaeiganda og flutningssamningi við Landsnet og eru bundnir kaupskyldu, en sjá sjálfir um dreifinguna, reka sína eigin rafveitu og eiga ekki viðskipti við smásöluaðilana.  

Landsnet á og rekur meiriháttar aflsæstrengi í íslenzkri lögsögu, t.d. nýja sæstrenginn til Vestmannaeyja, sem var löngu tímabær framkvæmd.  Hvers vegna skyldi eitthvað annað gilda um millilandasæstrengi ?  Það mundi augljóslega þurfa sérlagasetningu um slíkan sæstreng.  Markmið Landsvirkjunar með frumkvæði sínu, þar sem hún byrjar á vitlausum enda, eru óljós og tortryggileg, af því að enginn hefur leitazt við að sýna fram á tæknilegan grundvöll verkefnisins, hvað þá viðskiptalegan. 

Þvert á móti hefur komið fram á þessu vefsetri, að efni með einangrunarþol fyrir nægilega háa rafspennu til að halda orkutöpum innan viðunandi marka er ekki til, og nægilegt togþol er ekki fyrir hendi.  Ekki hefur verið sýnt fram á, hvernig samrekstur 1000 MW sæstrengs við stofnkerfi Íslands á að fara fram án stórfelldrar hættu á spennu- og tíðnisveiflum og jafnvel myrkvun stórs hluta Íslands.  Sýnt hefur verið fram á, að alls enginn viðskiptagrundvöllur er fyrir þessari framkvæmd og verður aldrei m.v. núverandi þróun orkuverðs í heiminum.

Stöðugt er vitnað til Noregs í sæstrengsumræðunni.  Norska raforkukerfið er um tíu sinnum stærra en íslenzka raforkukerfið, og það er tengt við sænska, finnska og rússneska kerfið um stofnlínur.  Að leggja og reka strengi á botni Norðursjávar, sem er hrægrunnur, er miklu minna mál en í Norður-Atlantshafi.  Sæstrengsverkefni Norðmanna eru þess vegna algerlega ósambærileg við sæstrengshugmyndir skýjaglópa á Íslandi.    

Nú berast óljós tíðindi af því, að forsætisráðherra Íslands, og jafnvel forseti lýðveldisins, sem er með góð sambönd á Englandi, enda doktor frá Manchester-háskóla, ef rétt er munað, hafi rætt við áhugasama Breta um fjárfestingu í slíkum sæstreng og orkukaup.  Þá er vonandi loksins kominn vitrænn flötur á þessa umræðu, ef meiningin er að stofna erlent undirbúningsfélag um sæstreng á milli Íslands og Bretlands.  Þetta er slíkt risaverkefni og svo áhættusamt, að opinberir aðilar hérlendis ættu ekki að setja eina krónu í það.  Það er góður mælikvarði á fýsileika verkefnis, hvort alvöru fjárfestar vilja hætta fé sínu í rannsóknir og undirbúning.  Höfundur þessa pistils skal éta hattinn sinn (hann á slíkt höfuðfat), ef þetta verður meira en samkvæmisleikur hvítflibba og ef áhuginn gufar ekki upp, þegar leggja þarf fram umtalsvert fé.  Það er af einhverjum ástæðum verið að hafa fólk að ginningarfífli með því að grípa úr lausu lofti hugmyndir um gullpípu til Skotlands, en sekkjarpípur Skota eru betri fjárfestingarkostur.  Ríkisfyrirtækið Landsvirkjun hefur blásið hér í glæðurnar og haldið þessari umræðu lifandi, en ætti strax að hætta þessum tilburðum, enda komin langt út fyrir sitt verksvið, kastandi fjármunum á glæ.  Slæmir ráðgjafar hafa hagsmuni af að viðhalda vitleysunni.  

Sæstrengsumræðan á Íslandi hefur verið óttalega grunnrist og alls kyns sótraftar þar verið á sjó dregnir.  Þau gleðilegu tíðindi urðu hins vegar fimmtudaginn 31. október 2013, að þá birtu tveir mætir verkfræðingar grein í Fréttablaðinu undir heitinu "Sæstrengurinn".  Látlausari gat fyrirsögn Valdimars K. Jónssonar og Skúla Jóhannssonar ekki verið, en skemmst er frá því að segja, að greinin er efnismikil, sett fram með skýrum og málefnalegum hætti, og hún varpar birtu á viðfangsefnið, enda hefur ekki staðið á minni spámönnum að bera brigður á meginályktanir í greininni, þó að það sé sízt á faglegum nótum gert. 

Höfundar sýna grafískt fram á það, sem höfundur þessa vefseturs hefur fyrir löngu kynnt til sögunnar, að leitni raforkuverðs í Evrópu er niður á við og stefnir niður að hinu auglýsta verði í langtímasamningum Landsvirkjunar, 43 USD/MWh.  Þarf þá frekari vitnana við um fjárhagslegt glapræði téðs sæstrengs ?  Þetta auglýsta verð Landsvirkjunar hefur reyndar aldrei verið rökstutt almennilega opinberlega, en það hefur þegar fælt fjárfesta frá landinu, enda er það út í hött og án skírskotunar til jaðarkostnaðarverðs virkjana Landsvirkjunar, en það er önnur saga.

Á grundvelli þeirra talnagagna, sem tilvitnaðir tvímenningar leggja fram í téðri grein, liggur beint við að reikna út kostnaðarverð raforkunnar, þegar viðskiptavinur tekur við henni á Skotlandi á heildsölukjörum.  Það hefur höfundur þessa pistils gert og fengið út kostnaðinn 167 USD/MWh.  Enginn umframarður er reiknaður inn í þennan kostnað, aðeins hóflegur fjármagnskostnaður og rekstrarkostnaður.  Verðið, sem eigendur mannvirkjanna verða að fá fyrir orkuna til að firra sig tapi, 167 USD/MWh, er algerlega ósamkeppnihæft.  Munurinn á þessu verði og markaðsverði er gríðarlegur, því að kostnaðurinn er a.m.k. tvöfaldur á við markaðsverð nú, sem þar að auki fer lækkandi vegna aukins framboðs á gasi og olíu, sem unnin eru með s.k. setlagasundrun, e. fracking, sem reyndar krefst gríðarlegs vatnsmagns.  Þessa þróun leiddu tilvitnaðir tvímenningar í ljós með tölfræðilegri greiningu sinni. 

Slíkur sæstrengur getur ekki orðið arðsamur í fyrirsjáanlegri framtíð, og hann  mundi hafa mjög slæm áhrif á íslenzkt hagkerfi, yrði hann einhvern tíma lagður, af því að hann þrengir að atvinnutækifærum og verðmætasköpun í landinu.  Alþingi mun aldrei samþykkja jafnfáránlega hugmynd og þá að flytja út störf, sem nýting orkulindanna innanlands gæti skapað.  Um slíkt getur aldrei náðst neins konar sátt.  Málið sameinar þá, sem mála skrattann á veginn við hverja nýja virkjun og línulögn og hina, sem vilja efla alls konar orkunýtingu innanlands frá álverum til gróðurhúsa.

Eftirfarandi forsendur voru notaðar við útreikningana, sem gáfu 167 USD/MWh.  Athugið, að fást verður hærra verð, ef arður á að verða af fjárfestingunum umfram bankavexti:

1. Stofnk. strengs: miaEUR 2,0=miaISK 328,2=miaUSD 2,7
2. Stofnk. tengivirkja, lína, virkjana: miaEUR2,5=miaUSD3,4
3. Rekstrarkostnaður strengs, 8 %: MUSD 216 á ári
4. Rekstrarkostnaður virkjana, lína, tengivirkja, 1 %: MUSD 34
5. Áætluð töp alls 6 % og tapstími 6000 klst/a: MUSD 11
6. Afskriftatími að meðaltali 30 ár og vextir 5 %

Það er mála sannast, að í ár hefur Landsvirkjun nokkuð dregið í land með sæstrengshugmyndir sínar, enda standa á henni öll spjót, þ.á.m. þingmanna, og afleita viðskiptahugmynd.  Valdimar K. Jónsson og Skúli Jóhannsson skrifa eftirfarandi því til sönnunar:

"Á ársfundi Landsvirkjunar, 21. mars 2013, kom forstjórinn óvænt með eftirfarandi yfirlýsingu: "Landsvirkjun mun hvorki leggja, eiga, né reka mögulegan sæstreng."."

Engu er líkara en þessi síðasta sæstrengsvegferð Landsvirkjunar sé algert gönuhlaup.  Hún er komin langt út fyrir sitt lögskipaða verksvið og ætti héðan í frá að láta markaðinum algerlega eftir að afsetja íslenzka orku á erlendri grundu.  Landsvirkjun hefur hingað til látið markaðinum eftir að þróa verksmiðjur til að nýta orkuna hér innanlands.  Hún á þess vegna strax að stöðva öll fjárútlát til sæstrengsvangaveltna, sem eru augljóslega andvana fæddar og algerlega utan hennar verksviðs.  Látum fjárfesta á þessum markaði um slíkt.  Ef þeir koma til Landsvirkjunar og bjóða henni orkusamning til 25-35 ára með 85 % kaupskyldu á einingarverði yfir 30 USD/MWh, þá er hægt að fara að ræða saman um tengiskilmála og viðskiptaskilmála.  Slíkt yrði saga til næsta bæjar.

Títtnefndir tvímenningar fjölluðu um "áhættu vegna bilana" með eftirfarandi hætti:  

"Reynslutölur um allan heim hafa leitt í ljós, að búast má við, að 1000 km kapall í Atlantshafinu milli Íslands og Bretlands muni að öllum líkindum bila einu sinni á ári.  Ef bilun kæmi upp í kaplinum úti á rúmsjó seint að hausti, gæti hugsanlega þurft að bíða vors.  Hvað þá um tekjur af strengnum ?  Til að minnka áhættu mætti verja kapalinn með ýmsum hætti, en óhætt er að fullyrða, að það yrði fokdýrt, sérstaklega ef varnirnar tækju tillit til hættu á hryðjuverkum.  Kannski þyrfti að leggja annan streng til vara ?"  

Nú vaknar spurningin: hvers konar orkusölusamninga er eiginlega verið að fjalla um að hálfu Landsvirkjunar ?  Ef ætlunin er að selja forgangsorku, þá þarf tvímælalaust varastreng.  Ef ætlunin er að selja afgangsorku, þá fæst í mesta lagi 1/3 af forgangsorkuverðinu.  Fyrir fjárfestingar af þessu tagi er full nýting megnið af árinu, a.m.k. 7000 klst/a, alger nauðsyn.  Getur vonlaust verkefni orðið vonlausara ?

Það er kominn tími til, að Alþingi, sem fulltrúi eigenda Landsvirkjunar, hlutist til um, að fyrirtækið leggi allar athuganir og þreifingar að fyrra bragði um sæstreng á hilluna, en þeim er vel komið að ræða á viðskiptalegum nótum við fjárfesta um sölu á raforku inn á slíkan sæstreng.  Eitthvað umfram kurteislegar kvöldverðarsamræður verða það áreiðanlega ekki, því að verkefnið er tæknilega ófýsilegt, enn sem komið er, og verður fjárhagslega dauðadæmt um ófyrirsjáanlega framtíð, eins og hér hefur verið sýnt fram á (q.e.d.).   

 

 

 

             

 

Hindranir á vegi atvinnusköpunar

Akkilesarhæll Axarskaptsins í Stjórnarráðinu 2009-2013 var mikið atvinnuleysi, landflótti og lítil atvinnuþátttaka, þ.e. lág nýting á tiltæku vinnuafli.  Þetta er ávísun á ófremdarástand í þrælskuldsettu samfélagi. 

Það er fernt, sem málsvarar lítilla og meðalstórra fyrirtækja, með starfsmannafjölda 2-249 manns, töldu nýlega helzt standa vexti og viðgangi fyrirtækja sinna fyrir þrifum, og þar með draga úr nýráðningum þessara fyrirtækja, sem eru hryggjarstykkið á vinnumarkaðinum.  Tvö þessara atriða voru og eru trúaratriði vinstri flokkanna að auka sem hraðast í þjóðfélaginu (1,3):

1. Skattar
2. Háir vextir
3. Regluverk í anda ESB (EES)
4. Stjórnmálalegur og efnahagslegur óstöðugleiki

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að Axarskaptið hækkaði skatta á síðasta kjörtímabili í á annað hundrað skipti.  Í hallæri, eins og þá var, gera skattahækkanir aðeins illt verra, lama framtak einstaklinga og fyrirtækja og magna upp svarta markaðinn, svo að hann grasserar nú hugsanlega sem aldrei fyrr, svo að viðkomandi skattstofnar skreppa saman.  Skattahækkanirnar, hvort sem um var að ræða tekjuskatt, virðisaukaskatt eða annað, skiluðu sér engan veginn í ríkissjóð, og varað var við því.  Hins vegar lömuðu þær neyzlu og framtak, og skilja má á ríkisskattstjóra, að hann telji skattaundanskot vera með mesta móti nú.  Axarskaptið lamaði hagkerfið og lengdi þar með í krepputíðinni.  Hjólum atvinnulífsins er erfitt að koma í gang aftur, ef þau festast.  Sameignarsinnar hafa kastað sandi í tannhjólin, svo að gangverkið er bilað.  Það sannast jafnvel á Landspítalanum.  Þar er greinilega við bilað gangverk að glíma.  Að vera valdur að því er gríðarlegur ábyrgðarhluti.  Ekki verður á ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur logið. 

Vinstri menn hafa að sjálfsögðu ekki séð að sér, því að þá mundu þeir vissulega láta af sinni stjórnmálalegu villutrú.  Hræsnin og lýðskrumið keyra þó um þverbak hjá vinstri græningjanum Lilju Rafneyju Magnúsdóttur, afturhaldsfyrirbrigði í þingmannslíki, þegar hún leggur til sérstakan viðbótar skatt á útgerðina, sem eyrnamerktur verði sjúkrageiranum.  Hér er um hræsni á háu stigi að ræða, af því að téður þingmaður hreyfði hvorki legg né lið á síðasta kjörtímabili til stuðnings sjúkrageiranum.  Þvert á móti lagði hún öllum niðurskurðarhugmyndum lið.

Hér er ennfremur um tilraun til lögbrots að ræða, af því að hún mismunar fyrirtækjum herfilega; Lilja Rafney vill þverbrjóta jafnræðisreglu við skattheimtu og jafnframt vill hún brjóta á atvinnuréttindum útgerðarmanna, en viðbótar skattheimta mundi sannanlega gera þeim erfitt um vik við að stunda sína atvinnustarfsemi, svo að minni útgerðir mundu sennilega lognast út af.  Veiðileyfagjöldin eru ekki skattlagning, heldur eignaupptaka vegna þess, hvernig í pottinn er búið.  Það mun koma í ljós fyrir dómstólum, verði látið á það reyna, að aðferðarfræðin við álagningu veiðileyfagjalda var og er kolólögleg.  Að brúka framlegð fyrirtækja sem skattaandlag er fordæmalaust á Íslandi, en kann að hafa verið tíðkað í Deutsche Demokratische Republik, DDR, sem varð gjaldþrota, eins og kunnugt er.  Tillaga Lilju Rafneyjar er lýðskrum, af því að hún ætlar að kúga fé út úr litlum minnihluta og sáldra því yfir starfsemi, sem margir þurfa á að halda og kostuð er af skattgreiðendum að mestu leyti.

Að skattleggja starfsemi svo grimmilega sem raun ber vitni um í tilviki sjávarútvegsins, dregur úr hagvexti, dregur úr vinnuframboði og eyðileggur samkeppnihæfni fyrirtækjanna á erlendum mörkuðum á skömmum tíma.  Hér er því verið að leika sér með fjöregg landsins.  Við svo búið má ekki standa.  Þess vegna er stefna núverandi stjórnvalda skynsamleg að hefja þá vegferð að létta skattaáþjánina á tíma, þegar hagvöxtur á næsta ári virðist ætla að verða dapurlega lágur og 1,0 % undir væntingum.  Hagkerfi Íslands er freðið, þó að vonandi sé það tekið að þiðna, og árferðið er slæmt í hagkerfi heimsins.

Í Viðskiptablaði Morgunblaðsins, fimmtudaginn 10. október 2013, er viðtal við Gunnþór Ingvason, forstjóra Síldarvinnslunnar á Neskaupstað.  Hann hefur eftirfarandi að segja um "skattaívilnanir til sægreifa", sem ýmsar mannvitsbrekkur telja Laugarvatnsstjórnina "seka" um, þar á meðal téð Lilja, en núverandi þing breytti ótækum og óframkvæmanlegum lögum sameignarsinna um eignaupptöku til bráðabirgða:

"Staðreyndin er sú, að, t.d. hér hjá okkur í Síldarvinnslunni, hafa veiðigjöld hækkað um 150 Mkr fyrstu 8 mánuði ársins, og þá er ég að tala um það, sem núverandi ríkisstjórn lagði á, í samanburði við það, sem fyrri ríkisstjórn lagði á.  Veiðigjöldin fyrstu 8 mánuðina á þessu ári á uppsjávarfiskiskip Síldarvinnslunnar voru 197 milljónir kr á skip samkvæmt núverandi lögum.  Svo breytti núverandi stjórn álagningunni.  Ríkisstjórnin, sem ætlaði sér að laga allt og reikna upp á nýtt, þannig að við borgum af þessum uppsjávarafla 290 milljónir kr.  Það er þannig verið að taka af okkur 18 %-19 % af tekjum beint í veiðigjöld." 

Það sjá allir góðviljaðir og sanngjarnir menn, að þarna er farið offari og að þarna á sér raunverulega stað þjóðnýting á afrakstri fyrirtækjanna, þó að þeim sé leyft að starfa áfram með óbreytt eignarhald.  Hér er rétt einu sinni á ferðinni sósíalismi andskotans.  Mikil er trú þeirra kvenna og karla, sem ganga með þær grillur, að slík skattheimta sé sjálfbær og skili ávinningi fyrir ríkissjóð til lengdar.  Það er óráð fyrir ríkissjóð að stunda afrán með þessum hætti, og verður að fella skattlagningu á sjávarútveg að því, sem tíðkast um aðra atvinnuvegi, þ.e. að skattaandlagið verði hagnaður fyrirtækjanna í stað framlegðarinnar.  

Þessi meðferð yfirvalda á undirstöðuatvinnuvegi landsins er sárgrætileg í ljósi lækkandi afurðaverðs hans og harðnandi samkeppni á erlendum mörkuðum, t.d. við Norðmenn (og Íslendinga í Noregi).  

Axarskaptastjórnin kvarnaði látlaust úr aflahlutdeildarkerfinu með magvíslegum sértækum ráðstöfunum, sem stjórnlyndra stjórnmálamanna með skammsýn og þröngsýn og jafnvel nærsýn viðhorf er háttur.  Varanlegt aflahlutdeildarkerfi með frjálsu framsali hefur reist útgerðina úr öskustó.  Þetta kerfi beygir sig undir vísindalega stjórnun á nýtingu sjávarauðlindarinnar, og umgengnin við hana er með bezta móti.  Þetta eru staðreyndir, sem blasa við og eru engan veginn séríslenzk fyrirbæri. 

Enginn á óveiddan fisk í sjó, enda eru miðin almenningur, en úthlutaðan veiðirétt eiga útgerðirnar, enda hafa þær keypt hann, og dómar kveða veiðiréttinn veðhæfan.  Slíkt er mikils virði fyrir fjárfestingargetu útgerðanna, sem eru fjármagnsfrekar nú á tímum.  Þeirra hagur er þjóðarhagur, þ.e., að stunduð sé sjálfbær nýtingarstefna.

Þess vegna þarf engum að koma á óvart frábær rekstrarárangur útgerða og fiskvinnslu.  Tæknin hefur verið tekin í þjónustu sjávarútvegsins, og há framlegð, sem nam 80 milljörðum kr árið 2012, notuð m.a. til að auka framleiðni og gæði, en ekki, eins og öfundarmenn útgerðar, fáránleikaboðberar og rógtungur, halda fram, til að fjárfesta í óskyldum greinum.  Þessu til stuðnings skal vísa til nýlegrar skýrslu Landsbankans um stöðu sjávarútvegs, en þar kom fram, að óverulegur hluti hagnaðar sjávarútvegs hafi farið í óskyldar greinar.  Hælbítar greinarinnar hafa gert úlfalda úr mýflugu, eins og þeim er tamt. 

Þó er verulegt átak framundan við endurnýjun veiðiskipastólsins, sem er orðinn a.m.k. tvöfalt eldri en sá norski, svo að dæmi sé tekið.  Útgerðarmenn hafa undanfarin misseri neyðzt til að kaupa notuð skip frá Noregi.  Það er bæði synd og skömm.  Íslenzkum sjómönnum, sem eru þeir duglegustu, sem þekkist, ber ekkert minna en bezta tækni, "state of the art technology".

Í nýrri skýrslu Íslandsbanka um stöðu íslenzka sjávarútvegsins kemur fram, að framlegð hans (EBITDA) árið 2012 var 26 % af veltu.  Þetta er það, sem starfsemin hefur upp í fastan kostnað sinn, og þessi hlutfallstala, sem er meðaltal sjávarútvegsins í heild, er lögð til grundvallar álagningu hins sérstaka veiðileyfagjalds, sem á sér engan sinn líka um víða veröld, enda kokkað upp í andlega og fræðilega gjaldþrota búi Steingríms og kumpána, sem sumum hverjum (Indriði H. Þorláksson) voru innrætt hin marxistísku fræði um alræði öreiganna í DDR, og hvernig ætti að gera út af við auðvaldið.  Þetta var ómálefnaleg álagning, af því að miðað var meðaltalsframlegð greinarinnar, og þess vegna studdist hún ekki við lagaheimildir.  Allt reyndist öreigatalið froðusnakk og gervifræði, hvort sem valinn er snöggur eða hægfara dauði.  Þess má geta, að sjávarútvegurinn er ekki hálfdrættingur á við áliðnaðinn, hvað framlegðina varðar, enda eru álverksmiðjur gríðarlega fjármagnsfrekar.  Steingrímur hefur jafnvel fundið þeim það til foráttu, þó að það sé eitt af því, sem viðheldur starfsemi þeirra og eykur þar með stöðugleika.  Menn hlaupa ekki svo glatt frá slíkum fjárfestingum.   

Nú verður vitnað í Gunnar Þórðarson í Fiskifréttum, fimmtudaginn 3. október 2013:

"Einnig kemur fram í skýrslunni (Íslandsbanka), að fjárfesting hafi verið langt undir því, sem eðlilegt gæti talizt m.v. afkomu í greininni.  Íslandsbanki telur ástæðurnar vera margþættar og nefnir fyrst óvissu síðustu ára vegna aðgerða stjórnvalda, og eins hafi fyrirtæki lagt áherzlu á að greiða niður skuldir. 

En fyrst og fremst sé ástæðan mikil óvissa, hvað fiskveiðistjórnunarkerfið varði, og hvers konar kerfi verði við lýði í framtíðinni.  "Ríkisstjórnin hafi sett fram nokkuð dramatískar breytingar á þessum tíma, þó að frumvarp um breytingar hafi ekki náð fram á þingi.  Þetta hafi dregið úr löngun manna til að keyra áfram, enda vilji menn vita, hvað er framundan."  Í skýrslunni er hvergi minnzt á misfarir stjórnenda með hagnað." 

Vinstri stjórnin vann skemmdarverk á sjávarútveginum með þjóðnýtingarstefnu sinni, sem hún hafði uppi alls konar fagurgala um.  Þetta voru dæmigerð afskipti forsjárhyggjumanna, sem sjást ekki fyrir og eru óttalegir óvitar, þegar kemur að því að verja hagsmuni almennings. Eftir stendur atvinnuvegur í sárum og í svo mikilli óvissu um framtíð sína, að hann hefur haldið að sér höndum, og atvinnusköpun hefur liðið fyrir það.  Það er eitt af meginhlutverkum hinnar borgaralegu ríkisstjórnar, sem nú er við völd, að sjá til þess, að allar atvinnugreinar sitji við sama borð af hendi löggjafa og skattayfirvalda og að öryggi og festa skapist með nýrri löggjöf um sjávarútveginn, sem taki mið af hlutlægu mati á árangri mismunandi kerfa fyrir þjóðarheildina, en ekki tilfinningaþrunginni, heimabrasaðri dellu, sem sækir fóður í ómerkilegar hvatir á borð við öfund.  Að öðrum kosti munu fjárfestar sjá hag sínum betur borgið annars staðar, og þá mun undirstöðuatvinnuvegur landsins grotna niður, sem aldrei má verða.