Sæstrengur getur ekki stórbætt lífskjör

Rök fyrir fullyrðingunni í fyrirsögninni hafa verið færð í fyrri bloggfærslum hér á vefsetrinu, m.a. með útreikningum á kostnaðinum við að flytja raforku eftir 1100 km löngum sæstreng með 700 MW flutningsgetu.  Kostnaðurinn við flutninginn einan reyndist samkvæmt þessum útreikningum mun hærri en orkuverðið, sem nú er í boði. Það þýðir, að ekkert fæst fyrir orkuvinnsluna sjálfa.  Sæstrengssinnum hefur láðst að gera grein fyrir arðsemiútreikningum sínum.  Þola þeir ekki dagsljósið ?

Það hafa ýmsir bitið á sæstrengsagnið.  Dæmi um slíkan er Sigurður Már Jónsson, sem nýlega reit pistil á mbl.is undir fyrirsögninni, "Sæstrengur virðist áhugaverður kostur".  Ekki verður hjá því komizt að gagnrýna þessi skrif, sem virðast vera reist á alvarlegum misskilningi.  Hér skal drepa niður í þessi skrif:

"Í ljósi þess, að breska ríkisstjórnin hefur tilkynnt, að hún sé tilbúin að greiða 95-150 GBP/MWh fyrir endurnýjanlega orku, þá blasir við, að íslensk orkufyrirtæki gætu fengið 5-7 falt hærra verð erlendis auk þess, sem samningsstaðan gagnvart áliðnaðinum gæti breyttst."

Þetta er kostulegur texti í ljósi þess, að brezka ríkið er ekki aðili að brezka raforkukerfinu, heldur var það einkavætt á dögum Margrétar Tatchers í Downing stræti 10 í Lundúnaborg, og á Bretlandi hafa hlutafélög án umtalsverðrar ríkiseignar keppt á frjálsum markaði síðan.  Það getur verið, að brezka ríkið vilji kaupa s.k. græna orku í smásölu á svo ótrúlega háu verði, sem Sigurður Már Jónsson vill vera láta hér að ofan, en það er alveg útilokað, að brezka ríkið vilji gera heildsölusamning um kaup á orku frá Íslandi um sæstreng til svo langs tíma, að dugi til að greiða strenginn upp með vöxtum og arði.  Miðgildið, sem Sigurður Már hefur eftir fulltrúa brezku ríkisstjórnarinnar og hefur vissulega ekki farið hátt í umræðunni, jafngildir um 200 USD/MWh.  Ef satt er, dugar þetta verð fyrir eiganda strengs og virkjunar á Íslandi, en sá er meinbugur á, að samkvæmt Bloomberg verður heildsöluverð á Bretlandi árið 2015 um 83 USD/MWh.  Þróun orkuverðs mun ekki verða upp á við á Bretlandi, heldur þvert á móti niður á við vegna þess, að Bretar hyggjast nýta miklar jarðgaslindir sínar með setlagasundrunar aðferðinni.  Hjá téðum Sigurði er maðkur í mysunni að þessu sinni.

Það er mikil spurning, hvar þeir menn eru staddir í tilverunni, sem halda því fram, að sæstrengur frá Íslandi muni hafa jákvæð áhrif á samningsstöðu íslenzka orkugeirans við álverseigendur.  Það er nokkuð augljóst, að sæstrengur mun hækka verð til allra raforkukaupenda á Íslandi.  Verðið mun strax hækka til almenningsveitna og sölufyrirtækja raforku.  Þegar samningar losna við álfyrirtækin, verða þeir einfaldlega ekki endurnýjaðir, og starfsemi álfyrirtækjanna mun smám saman lognast útaf.  Liggur þar fiskur undir steini ?  Ef 700-1000 MW verða seld um sæstreng, verður það hagkvæmasta aflið, sem enn er óselt, og afgangurinn verður ekki samkeppnifær á orkumarkaði álvera.  Yfirþyrmandi barnaskapur svífur yfir vötnum sæstrengsáhangenda.  Hvað gengur þeim til ?    

  Boðberar sæstrengstrúarinnar halda sumir fram þeirri firru, að orkan til stórnotenda raforku á Íslandi sé niðurgreidd.  Það stendst engan veginn útreikning á jaðarkostnaði raforku á Íslandi til álvera að viðbættum flutningskostnaði til þeirra, þar sem meðaljaðarkostnaður (orkuverð frá nýjum vatnsorkuverum og jarðvarmaorkuverum) virðist vera um 27 USD/MWh.  Geta þessir sömu aðilar bent á þann stórnotanda, sem að jafnaði greiðir lægra raforkuverð en 27 USD/MWh ?  Þó að þeir gætu það, er alveg öruggt, að vatnsorkan er seld með vænum hagnaði, en áhöld kunna þó að vera um jarðvarmaorkuna, enda virðist allur kostnaður við hana og viðhald hennar ekki hafa verið tekinn með í reikninginn hingað til.  Hlutdeild jarðvarma í raforkuvinnslu er orðin 30 %.   

Nú dugar ekki lengur fyrir orkuseljendur að ganga með grillur um síhækkandi orkuverð á heimsmarkaði.  Sennilega eru þær rót meinlokunnar. Þvert á móti bendir þróun orkuverðs í Norður-Ameríku til, að lækkunar sé að vænta á heimsmarkaði.  Slíkt mun virka örvandi fyrir heimshagkerfið, því að orkuverð hefur verið skrúfað hátt upp fyrir kostnaðarverð orkunnar með samsæri (kartellmyndun) OPEC-landa gegn notendum olíunnar. Orkuverð hefur gríðarleg áhrif á verðmyndun vöru og þjónustu.  

Ný tækni við gasvinnslu, s.k. setlagasundrun (e. fracking), hefur aukið svo mjög framboð á eldsneytisgasi í Bandaríkjunum (BNA), að raforkuverð hefur á 4 árum lækkað um 1/3 og gasverð um 2/3.  Innflutningur olíu til BNA hefur minnkað og stutt er í, að BNA verði aftur nettó útflutningsland eldsneytis.  Nú er fjöldi gasknúinna raforkuvera í byggingu í BNA, og gasið mun verða aðalorkugjafinn út þessa öld og lengur, ef enginn nýr orkugjafi, sem eitthvað kveður að, kemur til skjalanna.  Með þessu hafa BNA skotið ESB ref fyrir rass í losun gróðurhúsalofttegunda.  ESB situr eftir sem Júmbó.

Á meðan þessu vindur fram fyrir vestan, eru Evrópumenn að bagsa við vindorku og lífmassa og gera tilraunir með bylgju-og sjávarfallaorkuver auk sólarorkurafala.  Niðurstaðan er sú, að stöðugt skilur meir á milli  orkuverða austan hafs og vestan.  Ýmislegt bendir til, að Norður-Ameríka sé að rífa sig upp úr kreppunni, sem hófst þar með alræmdum undirmálslánum og skuldavafningum, með jarðgasið sem drifkraft hagvaxtar.  Þegar núverandi samningar ESB-landanna við hinn rússneska Gazprom-risa renna út, mun gasverð og þar með orkuverð almennt í Evrópu nálgast heimsmarkaðsverð.

Nú er olíuverð á heimsmarkaði um 100 USD/tunnu þrátt fyrir það, að Austurlönd nær séu enn einu sinni í stjórnmálalegu og hernaðarlegu uppnámi.  Sádi-Arabía, forysturíki OPEC, getur enn stjórnað verðinu með framboðinu, en að því kemur, að Sádana mun skorta bolmagn til þess í samkeppninni við jarðgasið.  Þá mun olíuverð falla verulega, e.t.v. niður í um 60 USD/tu, sem mun hafa áhrif á þróun raforkuverðs hvarvetna til lækkunar.  Bætt orkunýtni, t.d. með aukinni notkun áls í samgöngutækjum, mun styðja þessa þróun með því að halda í við aukningu orkunotkunar þrátt fyrir bættan efnahag þriðja heimsins og fjölgun mannfólks.  Að stöðva aukningu gróðurhúsalofttegunda í lofthjúpi jarðar er nauðsyn.

Við þessar aðstæður verður vart hægt að búast við hærra raforkuverði í Evrópu en 80 USD/MWh, og er það tvöfalt orkuverð á við það, sem nú tíðkast í BNA í heildsölu.  Kostnaður við að senda raforku um sæstreng við gefnar forsendur, þ.m.t. afriðun og áriðun í báðar áttir, nemur um 140 USD/MWh.  Þá er eftir að reikna vinnslukostnað raforkunnar og flutningskostnað á landi inn í heildarkostnaðinn, sem að því loknu verður e.t.v. um 170 USD/MWh.  Á þessum forsendum hvílir fullyrðingin í fyrirsögninni. Höfundur þessa pistils er hér í hlutverki þess, sem hrópar, að keisarinn og allir klæðskerar hans séu ekki í neinu.  Hégómagirni þessa keisara er þó orðin leiðigjörn.

Fyrirsögnin er hins vegar valin að gefnu tilefni.  Þann 26. september 2013 birtist eftirfarandi fyrirsögn í hinu ágæta Morgunblaði:

"Sæstrengur gæti stórbætt lífskjör".  Þessi fyrirsögn er sótt til nýbirtrar skýrslu ráðgjafarfyrirtækisins Gamma, sem það vann fyrir Landsvirkjun og átti að fjalla um áhrif samtengingar raforkukerfa Íslands og Bretlands um sæstreng með 700-900 MW flutningsgetu á hag heimila í landinu.  Í stuttu máli er skýrsla þessi ekki pappírsins virði og aðeins gjörsamlega fótalausar leikfimiæfingar ráðgjafa á mála hjá ríkisfyrirtæki, sem virðist vera mikið í mun að telja almenningi trú um, að gróðavon sé í grip, sem núverandi tæknistig strengjaframleiðenda leyfir ekki framleiðslu á og verður fyrirsjáanlega svo rándýr með sínum tengimannvirkjum í báðum endum, auk mikilla orkutapa og dýrs viðhalds, að greiða verður með orkunni, sem um slíkan aflstreng yrði send.  Það er undarlegt að einskorða þessa athugun við hag heimila, en skoða ekki jafnframt áhrifin á hag almennra fyrirtækja í landinu, sem ekki hafa langtímasamninga við orkubirgjana. 

Þessar staðreyndir um sæstreng frá Íslandi til Bretlands eru löngu þekktar, og ekkert nýtt hefur komið frá sæstrengjaframleiðendum lengi, sem bendi til, að þeir séu að nálgast að leysa þetta viðfangsefni tæknilega.  Samt heldur Landsvirkjun áfram að raða hagfræðingunum á jötuna.  Hvers vegna þessi þverska og áhugi fyrir að fiska í gruggugu vatni ?  Er verið að drepa skynsamlegum umræðum um orkumál á Íslandi á dreif ? Hvernig stendur á því, að við þessar aðstæður er ekki fremur reynt að stöðugleikagreina íslenzka raforkukerfið með 1000 MW tengingu við Bretland og reynt að finna verkfræðilegar lausnir á þeim flóknu vandamálum, sem blasa við rafmagnsverkfræðilega, hvort sem 1000 MW eru send frá landinu eða flutt til landsins ? Hvað gerist t.d., ef hundinum svelgist á á meðan 1000 MW afl er flutt til landsins ?  Verður Ísland þá almyrkvað ?  Hvers vegna er engin alvara í þessum hundshugleiðingum Landsvirkjunar og byrjað á öfugum enda ?  Þær virðast tómur leikaraskapur til að fóðra ráðgjafa, sem komast ekki að sérlega verðmætum niðurstöðum.  Þess má geta í framhjáhlaupi, að núverandi stofnkerfi er rammóstöðugt og þolir ekki einu sinni snöggrof á 330 MW álagi hér suðvestanlands án þess að fara á skallann, svo að stórir hlutar landsins almyrkvast.  

Í skýrslu Gamma er ekki minnzt á flutningskostnað raforkunnar um sæstrenginn, heldur látið eins og hann verði "sokkinn kostnaður".  Þar er fimbulfambað um, að téð tenging við raforkukerfi Evrópu muni ekki hafa meiri áhrif til hækkunar á raforkuverð til almennings en stjórnvöld hérlendis ákveða.  Þetta er algerlega órökstutt og raunar fjarstæðukennt, að flutt verði inn orka og hún stórlega niðurgreidd, enda stenzt þetta ekki reglur Innri markaðar EES (Evrópska efnahagssvæðisins) um jafnræði neytenda.  

Noregur er tengdur með háspennulínum við Svíþjóð, Finnland og Rússland, og Norðmenn hafa þannig getað komið í veg fyrir orkuskort í þurrkaárum með raforkuinnflutningi, eftir að "virkjanabann" var sett á af vinstri mönnum í Noregi eftir Alta-ævintýrið, og Norðmenn hafa þannig getað komizt hjá skömmtun á veturna, þegar kaldast hefur verið og þeir þurfa mest á afli að halda vegna rafhitunar, sem er í flestum húsum í Noregi. 

Þegar þeir hins vegar tengdust Hollandi um 700 MW og u.þ.b. 550 km langan sæstreng, keyrði verðlagning raforku í Noregi um þverbak.  Þetta varð Norðmönnum áfall, því að þeir eru vanir lágu raforkuverði og þekktir fyrir að halda fast utanum budduna. Orkufyrirtækin gættu ekki hagsmuna norskra neytenda, heldur nánast tæmdu lónin með orkusölu til meginlandsins fyrri hluta vetrar og urðu að flytja inn rándýra orku fyrir vikið síðla vetrar og fram á vor.  Orkuverðið, sem fylgir framboði og eftirspurn í Noregi, eins og önnur verðlagning á markaði, tífaldaðist til almennings, þegar verst lét, og var mjög sveiflukennt. 

Spákaupmennska af þessu tagi, sem magnazt hefur með tilkomu sæstrengsins til Hollands, hefur eðlilega mælzt afar illa fyrir í Noregi, bæði hjá fjölskyldum og fyrirtækjum.  Stórnotendur sjá sína sæng út breidda og er vísað á guð og gaddinn með því að verzla með raforkuna á augnabliksmarkaði.  Langtímasamningar eru liðin tíð.  Spákaupmennskan er í algleymi.  Hún stórskerðir norska samkeppnihæfni.

Þetta er orðið alræði orkufyrirtækjanna og hreinræktaður seljendamarkaður, sem er áþján á öllum orkukaupendum.  Sæstrengur frá Íslandi til Bretlands yrði tvöfalt lengri, yrði á margföldu dýpi á við þann norsk-hollenzka og í honum mundu verða a.m.k. tvöföld hlutfallsleg orkutöp á við þann brezk-íslenzka.  Töpin ráðast þó mikið af spennunni, sem fyrir valinu verður, en þar stendur einmitt hnífurinn í kúnni að þróa einangrunarefni, sem þola munu hærri rakspennu (jafnspennu) en þau gera nú. 

Það vekur furðu, að Landsvirkjun skuli hafa einskorðað verkefni Gamma við að athuga áhrif raforkuverðshækkana á heimilin í landinu, en algerlega sleppt áhrifunum á fyrirtækin í landinu í öllum atvinnugreinum.  Staðreyndin er sú, að lágt raforkuverð á Íslandi er ein af undirstöðum samkeppnihæfni landsins á erlendum mörkuðum og hefur mikil áhrif á arðsemi fyrirtækja og þar með á kaupmátt almennings í landinu.  Sæstrengur mundi þannig rýra samkeppnihæfni atvinnulífs á Íslandi, draga úr framlegð þess og þar með getu til fjárfestinga með þeim afleiðingum, að lífskjör almennings mundu versna til muna.  Útflutningur raforku um hund mundi þannig ekki aðeins skapa örfá störf í landinu, en talsvert mörg erlendis, heldur mundi afleiðingin verða tortíming fjölda starfa í hefðbundnum atvinnugreinum á Íslandi vegna orkuverðshækkunar.  Hvernig ætlar Landsvirkjun að bæta fyrir slík afglöp ?

Í sæstrengsskýrslum, sem Landsvirkjun lætur gera fyrir sig á færibandi, alveg út í loftið, er jafnan furðumálflutningur um, að senda megi ótrúlega mikla afgangsorku úr íslenzka raforkukerfinu utan um sæstreng.  Nefndar eru 2,0 TWh/a, sem jafngilda 230 MW að jafnaði allt árið.  Hvar er allt þetta "afgangsafl" ?  Ætlar Landsvirkjun ekki að hafa neitt varaafl í landinu, heldur að reiða sig á "hund að sunnan" til að grípa til í neyð ?  Landsvirkjun veit ekkert um áreiðanleika sæstrengsmannvirkjanna eða tiltækileika orku að utan.  Hún ætlar hispurslaust að leika sér að fjöreggi landsmanna með spákaupmennsku á orku.  Ef hundurinn bilar, getur þá komið til stórfelldra aflskerðinga hjá almennum notendum og stóriðju vegna glannaskapar ? Þetta er fáheyrt og algerlega óábyrgt framferði.

Landsvirkjun gæti hins vegar komið afgangsorku sinni á markað hérlendis í mun meiri mæli en nú er, ef hún legði meiri rækt við innlendan markað.  Það er markaður fyrir hendi innanlands fyrir téðar 2,0 TWh/a af ótryggðri orku í landbúnaði, iðnaði og sjávarútvegi, og bráðum í samgöngugeiranum.  Þá ber framtíðin e.t.v. í skauti sér vetnsisframleiðslu með rafgreiningu vatns.  Afgangsorkuskilmálar (ótryggð orka) eru vel fallnir til slíks.  Það er til vitnis um fullkomið metnaðarleysi Landsvirkjunar fyrir hönd atvinnustarfsemi og framleiðslu hvers konar á Íslandi, að hún skuli leggja svo mikla áherzlu, sem raun ber vitni um, á að selja raforkuna beinustu leið úr landi.  Ríkisvaldið verður að taka hér í taumana, því að þessi skefjalausa hrávörusölustefna brýtur í bága við markmið Laugarvatnsstjórnarinnar um að skapa öllum stéttum viðnám krafta sinna í eigin landi. 

Bezta ráðið til að bæta nýtni raforkukerfisins er að leggja öfluga hálendislínu frá Þjórsár-Tungnaársvæðinu og til Norð-Austurlands og veita síðan íslenzku athafnalífi aðgang að afgangsorkunni á verði, sem kostar að flytja hana frá virkjun til dreifiveitu.  Það eru algerlega óboðleg rök fyrir sæstreng, að nýting raforkukerfisins muni batna meir með honum en ella.  Innlendi markaðurinn fyrir ótryggða orku er einfaldlega vannýttur, og framkoma Landsvirkjunar við áhugasama kaupendur á þessum markaði er til vanza, sumir segja til skammar fyrir ríkisfyrirtæki, sem ber að efla íslenzkt atvinnulíf, enda sé það fyrirtækinu rekstrarlega hagkvæmt, en hætta að míga stöðugt utan í einhverja ótilgreinda orkukaupendur á erlendri grundu.  Ríkisfyrirtækið með ráðgjafahersinguna á hælunum (eða er það e.t.v. með allt á hælunum ?) leitar hér yfir lækinn til að sækja vatnið.  

Ein heimskulegasta viðskiptahugmyndin í sambandi við "hundinn suður" er "toppasala".  Þá er meiningin að nýta ISK 500 milljarða fjárfestingu til að selja orku utan, þegar verðið er hæst erlendis.  Það er í mesta lagi 10 % af tímanum.  Slík nýting á mannvirkjunum getur ekki með nokkru móti staðið undir sér.  Hugmyndin er andvana fædd.  "Toppasala" er skálkaskjól þeirra, sem sjá fram á, jafnaðarverðið erlendis stendur engan veginn undir fjárfestingum í virkjunum og sæstreng.  Að ætla að láta þessi mannvirki standa lítt notuð 90 % af árinu stappar nærri sturlun.  Ef ekki er unnt að gera bindandi samning um lágmarksverð á 85 % af flutningsgetunni til 30 ára, sem er svipað og álfyrirtækin skuldbinda sig til að kaupa, þá er bezt að jarðsyngja þessa sæstrengsóra strax.  Enginn heildsölukaupandi raforku í Evrópu þorir að gera slíkan langtíma samning, og þess vegna mun aldrei finnast neinn fjárfestir eða lánveitandi fyrir þessi mannvirki (línur og tengivirki - afriðill/áriðill - sæstrengur - áriðill/afriðill - tengivirki og línur). 

Þótt einkennilegt sé, virðist höfundum skýrslunnar ekki vera alls varnað, því að þeir reka varnagla, sem í raun drepur áform skýrslukaupandans í dróma.  Höfundar skrifa:

Uppbygging og rekstur sæstrengs er án efa mjög áhættusamt verkefni, bæði út frá fjárhagslegum og tæknilegum forsendum."

Í framhaldi af þessu verður að spyrja Alþingismenn: er það í verkahring ríkisfyrirtækis, sem falin hefur verið umsjá og nýting mikilla auðlinda ríkisins (vatnsréttindin), að taka að sér "mjög áhættusamt verkefni" ?  Á hvaða vegferð er Landsvirkjun eiginlega undir núverandi stjórn ?  Þarf að fara fram Stjórnsýslurannsókn til að fá úr þessu skorið ?

 

   

     

  

 

 

  

  

  

Áhrifamáttur tækniþróunar

Sagnfræðinga greinir á um helztu áhrifavalda s.k. sögulegrar þróunar.  Margir þeirra einblína á hlut stjórnmálamanna og herforingja, en þegar betur er að gáð, ræður tækniþróun mannkyns mestu um framvindu sögunnar.  Hraðari tækniþróun einnar þjóðar en annarra hefur gefið henni ákveðið forskot í sögunni og stjórnmálamönnum og herforingjum hennar kost á að notfæra sér forskotið.  Stjórnmálamenn og herforingjar hafa vissulega hafa misgott auga fyrir hagnýtingu tækniþróunarinnar, eins og dæmin sanna, og afburðamenn í þessum hópum hafa í kjölfarið komizt á spjöld sögunnar.  

Hægt er að tína til mýmörg dæmi þessu til stuðnings, en frægir eru atburðir úr seinni heimsstyrjöldinni, þar sem mismunandi viðhorf til máttar tækninnar og tækninýjunga á sviði vígtóla leiddu til þess, að Frakkland féll í hendur Þjóðverjum á innan við tveimur vikum frá innrás Wehrmacht, og brezki landherinn var lagður að velli með leiftursókn véladeilda þýzka hersins.  Það var að vísu slakað á klónni gagnvart brezka hernum, svo að honum tókst að forða sér frá Dunkerque yfir Ermasund án vopnabúnaðar. Öðru máli gegndi hins vegar með brezka flugherinn og loftvarnir Bretlands, eins og kom í ljós síðsumars 1940, en þar bjargaði ný uppfinning, radarinn, og bardagahæfni orrustuvéla Bretlandi og breyttu gangi styrjaldarinnar.  Bretar stóðu síðar í styrjöldinni berskjaldaðir gagnvart eldflaugum og þrýstiloftsflugvélum Þjóðverja, þó að yfirburðir bandamanna í lofti gerði Bretum að vísu kleift að eyðileggja marga skotpalla og lama rannsóknarstöðina í Penemünde.  

Skemmtilegt dæmi um frábæra hugmynd, sem gjörbreytti flutningum á láði, legi og í lofti, á 20. öldinni, er flutningagámurinn.  Nýjar rannsóknir sýna, að gámavæðing flutninganna hefur aukið meir heimsviðskiptin en allir viðskiptasamningar undanfarin 50 ár.  Það var vegna gríðarlegrar framleiðniaukningar flutningafyrirtækjanna.  Skilaði sú kostnaðarlækkun sér í vasa almennings á Íslandi, eða er borð fyrir báru til lækkunar á einingarkostnaði flutninga ? Marga grunar, að svo sé, og nú virðist Samkeppnisstofnun hafa fengið pata af því, að maðkur sé í mysunni. 

Á 6. áratug 20. aldar fóru flutningar fram í grundvallar atriðum, eins og þeir höfðu gert um aldaraðir.  Sægur verkamanna sá um fermingu og affermingu, og skipin voru lengur bundin við bryggju en á siglingu.  Hafnarverkamenn voru sagðir fá 20 USD eða 2400 kr á dag, og eins mikið viskí og þeir gátu borið heim, þannig að talsverð vörurýrnun átti sér stað. 

Gámavæðingin umbylti flutningum hvarvetna, stórjók framleiðnina við flutninga og lækkaði þar með kostnaðinn á hvern tonnkm.  Það var Bandaríkjamaðurinn Malcom McLean, flutningabílaeigandi, sem átti hugmyndina og hrinti henni í framkvæmd, þegar hann áttaði sig á hagræðinu af því að pakka vörum inn í staðlaða gáma.  

Tilraun hans árið 1956 með fyrstu gámana um borð í venjulegum skipum sýndi kostnað 0,16 USD/t í samanburði við 5,83 USD/t í hefðbundnum flutningi, þ.e.a.s. kostnaður við nýja flutningsmátann nam aðeins 2,7 % af kostnaði við hefðbundna flutninga.  Gámaflutningar ruddu sér þess vegna hratt til rúms, og höfnum var að sama skapi breytt í gámahafnir.  Á tímabilinu 1966-1983 jókst fjöldi gámahafna úr 1 % af heildarfjölda hafna í 90 %.

Árið 1965 námu heimsviðskiptin um 2 trilljónum USD (trilljón = þúsund milljarðar).  Um þessar mundir, árið 2013, nema heimsviðskiptin um 20 trilljónum USD, þ.e. þau hafa tífaldazt á um hálfri öld.  Á tímabilinu hafa verið gerðir fjölmargir viðskiptasamningar, sem stutt hafa við þessa þróun, en rannsóknir sýna, að gámavæðingin var undirstaða þessarar miklu aukningar milliríkjaviðskipta. 

Það er óhætt að alhæfa og fullyrða, að tæknilegar uppgötvanir og hagnýting nýrra hugmynda og tækniþróunar stjórni vegferð mannkynsins til bættra lífskjara miklu fremur en ákvarðanir stjórnmálamanna eða gjörðir herforingja, hvað þá starfsemi verkalýðsfélaga.  Í lýðræðisþjóðfélögum verða tækniframfarir óhjákvæmilega alltaf almenningi til hagsbóta fyrr eða síðar án atbeina verkalýðsfélaga, sem hins vegar allt of oft knýja fram launahækkanir umfram framleiðniaukningu fyrirtækjanna.  Slíkt athæfi kemur launþegum undantekningarlaust í koll. 

Sigursæll herforingi hefur t.d. oftast stuðzt við einhverja tækninýjung, sem hefur komið andstæðinginum á óvart, en auðvitað einnig beitt nýju herskipulagi til að nýta nýja tækni.  Góðir stjórnmálamenn búa í haginn fyrir og skapa hvata til tækniframfara.  Þeir eða eftirmenn þeirra uppskera hagvöxt og öflugri skattstofn fyrir vikið.

Til að sýna byltingarkennd áhrif þessarar einföldu hugmyndar um gámaflutninga er birt eftirfarandi tafla:

Atriði:                                          1956       1970                                

• Hafnaframleiðni, t/klst:            1,7            30              
• Meðalskipastærð tonn:             8,4            20                 
• Fjöldi uppskipunarhafna í Evrópu:11            3
• Tryggingakostnaður GBP/t        0,24         0,04
• Verðmæti vara í flutn., GBP/t      2              1

Það er stórkostlegt, hversu gríðarleg hagræðingaráhrif nýjar og auðframkvæmanlegar hugmyndir geta haft.  Íslendingar eru mjög háðir flutningum, og flutningsgjald er umtalsverður hluti vöruverðs á Íslandi, e.t.v. hærra hlutfall en víðast hvar.  Það á sínar skýringar í langri vegalengd og litlu magni, en ætli áhrif gámavæðingarinnar á flutningskostnað til Íslands og á Íslandi hafi verið metin ?  Þrátt fyrir eldsneytishækkanir og launahækkanir mætti ætla, að flutningskostnaður per tonn eftir gámavæðingu sé innan við fjórðungur af flutningskostnaði per tonn fyrir gámavæðingu að raunvirði.  Er slíkt raunin ?

Ef raunvirðislækkun verður á eldsneyti hérlendis, eins og þegar hefur orðið í Bandaríkjunum vegna gasvæðingarinnar, mun flutningskostnaður enn lækka.  Það er mikilvægt fyrir samkeppnihæfni landsins og hag landsmanna að auka enn framleiðni flutningastarfseminnar og að lækka kostnaðinn á hvert flutt tonn að og frá landinu.       

                                        

Spurning um Kínverja

Um aldaraðir, og jafnvel enn, var nokkuð merkikertislega tekið svo til orða í Evrópu, að ræða þyrfti "þýzku spurninguna".  Undantekningarlaust stóð þeim ógn af vaxandi mætti Habsborgara, Prússa, keisaraveldi Ottos von Bismarcks, Þriðja ríkinu og nú í seinni tíð af mætti útflutningsvélar endursameinaðs Þýzkalands, sem þannig tóku og taka til orða.  Á bak við sakleysislega spurninguna leynist ósk um samtök um að stemma stigu við veldi Þjóðverja.  Þetta er hvorki sanngjörn né málefnaleg afstaða í garð evrópskrar lýðræðisþjóðar, sem rænd hefur verið stórum landflæmum, einkum í austri, og er til fyrirmyndar á flestum sviðum nú um stundir. 

Nú tíðkast "kínverska spurningin", sem er keimlík þeirri þýzku að því leyti, að menn undrast og óttast ótrúlega hraðan vöxt kínverska hagkerfisins og þá auðvitað um leið kínverska heraflans.  Auðvitað er sá grundvallarmunur á Kína og Þýzkalandi, að í Kína eru stjórnartaumarnir í höndum eins stjórnmálaflokks, flokks með slæma fortíð, en í Þýzkalandi er fjölflokkakerfi og þingbundin ríkisstjórn.  Það er þess vegna flóknara úrlausnarefni að fjalla um kínversku spurninguna, en Kínverjarar eiga kröfu á því, að um þá sé fjallað á grundvelli staðreynda, en ekki á grundvelli tilfinninga og afstöðu til stjórnkerfis þeirra.  Að vilja eiga viðskipti við Kínverja jafngildir ekki að leggja blessun sína yfir eins flokks stjórnarfyrirkomulag.  Mikil viðskipti auka friðarhorfur og ýta fremur undir frjálsræðisþróun en lítil viðskipti mundu gera.

Kínverjar hafa sýnt Íslandi áhuga og vinsemd um árabil.  Þegar stóð í stappi hjá AGS um lánveitingar til Íslands eftir Hrunið, munu Kínverjar hafa lagt sitt lóð á vogarskálarnar Íslandsmegin og munar um minna.  Þá gerðu þeir nýlega einstæðan viðskiptasamning við íslenzku ríkisstjórnina, og þeir virðast ætla að leggja fé í rannsóknarborholur á Drekasvæðinu.  Minnisstæður er Huang Nubo, kattavinur, skáld og frumkvöðull m.m., sem ekki hefur lagt árar í bát varðandi fjárfestingar á Íslandi.  Nú hefur frétzt, að Kínverjar geti hugsað sér að kaupa hlut þrotabús Glitnis í Íslandsbanka á "góðu" verði í gjaldeyri.  Það er keppikefli að fá erlent fjármagn inn í íslenzka bankakerfið.  Slíkt hjálpar til við losun um gjaldeyrishöftin og stuðlar að samkeppni í íslenzka bankakerfinu, sem yrði að líkindum neytendum í vil. 

Þá vaknar spurningin, hvort leyfa eigi Kínverjum að bjóða í bankann.  Það er líklegt, að opið útboðsferli, þar sem öllum, sem uppfylla gefna viðskiptaskilmála án tillits til þjóðernis eða stjórnarfars í heimalandi, muni leiða til hagstæðari tilboða, sem getur haft mikla þýðingu fyrir gengi krónunnar, lánshæfismat ríkissjóðs o.fl., fremur en lokað útboð að undangenginni einhvers konar forsíun. 

Heyrzt hafa efasemdir erlendis frá um, að Kínverjar kunni að reka banka með nútímalegum hætti.  Í ljósi þess, að Hong Kong, ein öflugusta fjármála- og viðskiptamiðstöð í heiminum, er hluti af Kínverska alþýðulýðveldinu, þá er ótrúlegt, að fullyrðing um téða vanþekkingu eigi við rök að styðjast, en í útboðsskilmálum hlýtur að verða "inntökupróf", þar sem áskilin er sönnun á getu og þekkingu.  Þetta er þess vegna frekar barnalegur málflutningur að vestan, sem ekki ætti að vega þungt.

Hver getur í versta tilviki orðið afleiðing þess, að Kínverjar eignist ráðandi hlut í Íslandsbanka ?  Slíka áhættugreiningu þarf að gera með kerfisbundnum hætti og jafnframt að vega og meta, hvort sú áhætta sé þess eðlis, að óverjandi sé að taka hana.  Ef við gefum okkur, að versta afleiðingin verði sú, að fulltrúar Kommúnistaflokks Kína nái tangarhaldi á íslenzka hagkerfinu, þá virðist höfundi þessa pistils líkurnar á því vera svo litlar, reyndar hverfandi, að áhættuna sé verjandi að taka. 

Kínverjar standa nú um stundir frammi fyrir úrlausn geigvænlegra vandamála heima fyrir, þar sem mengunarvandamál og vatnsskortur eru mest áberandi.  Beint heilsufarstjón er þegar komið í ljós. Í norðurhluta Kína er mengun talin stytta meðalævina um 5,5 ár.  Mengun er tekin að valda óróa á meðal almennings, sem stjórnvöld óttast.  Í janúar 2013 gerðist atburður í Beijing, sem breytti viðhorfum kínverskra valdhafa til mengunar.  Þá fóru eiturefni í andrúmslofti 40 sinnum yfir hættumörk WHO (Alþjóða heilbrigðismálastofnunin), þ.e. styrkur agna 2,5 míkron og minni fór yfir 900 ppm.  Í kjölfarið var gerð úrbótaáætlun til 5 ára, þar sem verja á USD 275 milljörðum til að draga úr mengun.  Hvergi í heiminum er sett annað eins afl í mengunarvarnir, enda er þörfin brýn. 

Mikil mengun stafar af rafmagnsvinnslu kolakyntra orkuvera.  Stjórnvöld hafa sett stærstu fyrirtækjum landsins fyrir að bæta orkunýtni sína.  Þá eru stórfelldar fjárfestingar hafnar í kjarnorkuverum, vindorkustöðvum og sólarrafölum. Það er meira í húfi fyrir Kínverja en nokkra aðra að halda styrk koltvíildis í andrúmsloftinu undir 450 ppm, svo að gróðurhúsaáhrifin verði hamin.  Árið 1990 nam hlutdeild Kína í losun gróðurhúsalofttegunda 10 %, en árið 2012 um 30 %, og frá árinu 2000 hefur hlutdeild Kínverja í aukningunni numið 2/3.

  Það búa fleiri á svæðum í Kína, sem orðið geta fórnarlömb hækkunar sjávarmáls, en nokkurs staðar annars staðar, eða um 80 milljón manns.  Ríkisstjórn Kína er með álagningu kolefnisgjalds í undirbúningi.  Allt þetta mun stemma stigu við hagvexti í Kína, sem þegar er farinn að minnka, enda hefur hann verið ósjálfbær, eins og framangreindar lýsingar bera með sér.  Of nærri náttúrunni hefur verið gengið, ef svo má að orði komast.  

Það er ekki nóg með þetta.  Kínverski landbúnaðurinn stríðir við grafalvarlega mengun. Um 10 % ræktarlands er mengað þungmálmum, t.d. cadmium, en slíkir safnast fyrir í vefjum dýra og manna og geta valdið banvænum sjúkdómum.  Um 40 % af spendýrum Kína eru á válista, og takist stjórnvöldum ekki að snúa válegri þróun við, mun "homo sapiens" lenda þar líka.

Allra verstur er þó vatnsskorturinn.  Vatnshörgull er venjulega miðaður við aðgengi að minna er 1000 t af vatni á ári per mann.  Aðgengið er 450 t á ári á mann í Kína.  80 % vatnsins er í Suður-Kína.  Helmingur fólksfjöldans og megnið af ræktuðu landi er hins vegar í norðurhlutanum.  Í Beijing eru aðeins 100 t á ári á mann til ráðstöfunar eða 1/10 viðmiðsins.  Wen Jiabo, fyrrverandi forsætisráðherra Kína, kvað vatnsskortinn ógna tilverugrundvelli kínversku þjóðarinnar.  Mengunin magnar vatnsskortinn.  T.d. var þriðjungur Gulár ónothæfur til landbúnaðar, og aðeins helmingur vatnsbóla borganna er nothæfur til drykkjar. 

Alþjóðabankinn hefur áætlað tjónið vegna mengunar 9 % af VLF á ári.  Þetta er svo feiknarlegur kostnaður, að hann mun standa Kínverjum fyrir þrifum.  Af þessum ástæðum má álykta sem svo, að Kína sé pappírstígrisdýr, eins og Mao mun hafa kallað Bandaríkin einhvern tímann.  Bandaríkin munu að öllum líkindum halda sessi sínum sem langvoldugasta ríki heims um langa hríð enn.

Kínverjar reyna að bjarga sér með miklum auði frá útflutningsvél sinni, sem var dýrkeyptur.  Koltvíildislosun þeirra vex nú aðeins um helming af hagvextinum, sem er betri árangur en heimsmeðaltalið.  Með endurnýjanlegum orkugjöfum og bættri nýtni hefur koltvíildislosun sem hlutfall af VLF minnkað um helming síðan 1990, úr 800 jafngildiskolatonnum/MUSD í 400, og þeir ætla niður í 200 árið 2020.  Það er alveg ljóst, að Kínverjum er full alvara í mengunarvarnarmálum, og þeir virðast vilja fara að alþjóðalögum, þó að þeir vissulega hafi svín á skóginum, t.d. í Tíbet.  Það væri rétt hérlendis að láta Kínverjana njóta vafans, þannig að þeir standi jafnfætis öðrum fjárfestum, en ekki verði að óreyndu gripið til sértækra varúðarráðstafana, sem lögfræðilega orka tvímælis.            

       

    

Færeyjar, Grænland og Ísland

Óhætt er að segja, að Laugarvatnsstjórnin fer hægt af stað.  Það er ekki að öllu leyti gagnrýnivert, þar sem tíminn er notaður til gagnaöflunar og aðgerðaundirbúnings.  Stjórnin verður hins vegar að bregðast við atburðum, og sumt þolir enga bið. 

Evrópusambandið (ESB) hefur átt hlut að atburðum í sumar, þar sem viðbrögð Laugarvatnsstjórnarinnar eru ófullnægjandi að margra mati.  Flögrar að manni, að utanríkisráðuneytið sé enn á sjálfstýringunni, sem Össur Skarphéðinsson skildi við það í.  Sé svo, verður hinn snaggaralegi nýi utanríkisráðherra þegar í stað að rífa í stýrið og setja nýjan kúrs og skipa málum með þeim hætti, að gamli undirlægjuhátturinn sé ekki í öndvegi í ráðuneytinu, þegar hann lítur í aðra átt. 

Færeyingar eiga nú talsvert á brattann að sækja.  Olíuleit á færeysku landgrunni hefur lítinn árangur borið, og finnist þar olía eða gas, er líklegt, að kostnaður við vinnsluna verði svo hár, að hún borgi sig ekki.  Spurn eftir olíu hefur þegar náð hámarki á heimsmarkaði, og var það árið 2005.  Heimsmarkaðsverð á olíu hefur farið lækkandi síðustu misserin vegna aukins framboðs á gasi, sem unnið er með nýrri tækni, og verðið er að síga undir 100 USD/tunnu.  Verð á sjávarafurðum hefur einnig lækkað vegna tímabundins aukins framboðs og minni kaupmáttar í Evrópu og víðar.  Matvörur munu þó hækka í verði til lengdar litið.

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að Færeyingar eiga nú undir högg ESB að sækja vegna ákvörðunar sinnar um síldarafla í færeyskri lögsögu.  Færeyingar höfðu 5,16 % af heildarkvóta norsk-íslenzku síldarinnar samkvæmt samningum strandríkja við Norður-Atlantshaf, sem jafngildir 32 þúsund tonnum í ár.  Þetta hlutfall virðist vera óeðlilega lágt m.v. síldarmagn í lögsögu Færeyinga.  Þeir undu þessu lága hlutfalli ekki lengur, heldur rúmlega þrefölduðu hlutdeildina upp í 17 % eða 105 þúsund tonn, sem er 73 þúsund tonna aukning.  Þar er um að ræða lögmæta ákvörðun strandríkis, sem þeir hafa fært fiskifræðileg rök fyrir.  ESB vill hins vegar deila og drottna og hefur þess vegna þvingað Dani til að taka þátt í löndunarbanni í öllum höfnum ESB á síld og makríl frá Færeyjum.  Hér er um fáheyrðan atburð að ræða, sem íslenzka ríkisstjórnin hefur ekki fordæmt með nægilega öflugum hætti.  Það hefur heyrzt tíst, ef lagðar eru við hlustir, en það verður að sýna í verki, að hugur fylgi máli. 

Þessi kvótaaukning getur aukið tekjur Færeyinga um ÍSK 7,3 mia m.v., að þeir fái 105 ISK/kg, þar sem þeim tekst að afsetja afurðirnar.  Íslenzki utanríkisráðherrann á þegar í stað að stofna til bandalags við Færeyinga og Grænlendinga í ágreiningsmálum við ESB og Noreg og bjóða fram þá aðstoð, sem unnt er, í stað þess að sitja á gerðinu og bíða þess, sem verða vill.  Það er full ástæða til þess vegna hagsmuna Íslands, því að takist ESB og vinstri stjórninni í Noregi, sem er reyndar á hverfanda hveli, að brjóta Færeyinga á bak aftur, mun röðin næst koma að Íslandi.  Íslenzk stjórnvöld eiga þess vegna að efla varnirnar með því að sækja fram og vinna að framgangi ákvörðunar Færeyinga, en þar skiptir markaðssetning afurðanna höfuðmáli. 

Jafnaðarmannaflokkur Noregs, Arbeiderpartiet, leiðir enn ríkisstjórn Noregs og er í samstarfi við vinstri-græna Noregs.  Forysta Arbeiderpartiets er höll undir ESB, þó að flokkurinn sé illilega klofinn í afstöðunni, einkum á milli norðurs og suðurs.  Sjávarútvegsráðherra þessarar örmu ríkisstjórnar, Lisbeth Berg-Hansen, hefur þegar orðið Noregi til skammar með yfirlýsingu um, að Norðmenn muni gera sitt til að aðgerðir ESB gegn Færeyingum hafi tilætluð áhrif.  Gripið verði til viðeigandi ráðstafana til að koma í veg fyrir, að færeyskar síldarafurðir verði fluttar um Noreg til annarra landa.  Eftirfarandi yfirlýsing vinstri mannsins Lisbeth Berg-Hansen er hneykslanleg:

"Ég fagna því, að ESB hafi lagt bann við innflutningi á síldar- og makrílafurðum frá Færeyjum, og ég styð aðgerðir ESB heilshugar."

Þetta hefði getað komið úr barka Össurar Skarphéðinssonar, en neðar verður ekki komizt í samlíkingu við stjórnmálamann.  Samband Danmerkur og Færeyja er við frostmark vegna téðs löndunarbanns, en Norðmenn og Danir hafa verið áhrifavaldar í Færeyjum fram að þessu.  Nú skapast tækifæri fyrir Ísland að efna til hagsmunabandalags við Færeyinga, og verður slíkt augljóslega í óþökk Dana, Norðmanna og ESB, en þessar þjóðir hafa ekki sýnt Íslendingum marktækt vinarþel á undanförnum árum, og er skemmst að minnast löndunarbanns beggja á makríl frá Íslandi. Hagsmunir Íslendinga og Færeyinga í baráttunni við ofureflið fara saman, en það yrði íslenzkum hagsmunum engan veginn til framdráttar, að Færeyingar verði brotnir á bak aftur.  Það er í anda stjórnarsáttmálans, að ríkisstjórnin taki snöfurmannlegt frumkvæði í þessu máli, og líklegt er, að meirihluti hérlandsmanna kynni að meta slíkt. Slitni nú upp úr ríkjasambandi Færeyja við Danmörk, kann formlegt hagsmunabandalag við Ísland að þróast með áhugaverðum hætti.     

Engum vafa er þó undirorpið, að téð bandalag við Færeyinga stæði mun sterkara að vígi með Grænlendinga innanborðs.  Lögsaga þeirra er stór og auðug, og þeir þurfa aðstoð við að nýta hana.  Samstarf Grænlendinga og Íslendinga er þegar fyrir hendi á sviði flugs, verklegra framkvæmda og fiskveiða, en allt þetta þarf að efla enn frekar, báðum þjóðunum til hagsbóta.  Íslenzk stjórnvöld eiga að hætta að leggja stein í götu Grænlendinga við nýtingu fiskimiða þeirra og eiga þannig að afnema takmarkanir á löndun grænlenzkra fiskiskipa í íslenzkum höfnum, sem virðast nú vera til að þóknast ESB með einhverjum dularfullum hætti í anda Össurar Skarphéðinssonar.  Svífur andi ÖS enn yfir vötnunum í ráðuneytisbyggingunni við Rauðarárstíginn ? 

Hér komið gullið tækifæri fyrir Laugarvatnsstjórnina til að láta til sín taka í hagsmunagæzlu fyrir Ísland, eins og stjórnarsáttmálinn gaf fyrirheit um.   

       

 

Vendipunktur í orkumálum

Það hafa orðið vatnaskil í orkumálum heimsins með uppgötvun gríðarlegra gasbirgða í setlögum á um 3 km dýpi víða á jörðunni, og þróun nýrrar aðferðar, "fracking" eða sundrun, til að ná þessu eldsneyti upp á yfirborðið.  Birgðirnar eru svo miklar, að miðað við núverandi gasnotkun munu þær duga langt fram á 22. öldina.  Gasnotkun mun nú aukast hratt á kostnað kola og olíu vegna lægri kostnaðar og minni mengunar.

Bandaríkjamenn eru komnir langlengst við að nýta þessa nýju tækni, eins og er dæmigert fyrir þá.  Með sama áframhaldi munu Bandaríkjamenn verða sjálfum sér nógir um jarðefnaeldsneyti innan 10 ára.  Er þetta meginskýringin á ótrúlegum styrkleika Bandaríkjadals þrátt fyrir afleita skuldastöðu bandaríska alríkisins og ýmissa fylkja, sbr nýlegt gjaldþrot hinnar sögufrægu bílaframleiðsluborgar, Detroit, í Illinois. 

Kanadamenn eiga líka gríðarlegar birgðir af setlagagasi og reyndar einnig sandsteinstjöru, sem þeir vinna olíu úr í hinu vel stæða fylki Alberta, en þar er nú olíu-og gas "bonanza", þar sem ungir dugnaðarmenn og frumkvöðlar, þ.á.m. Íslendingar, freista nú gæfunnar og bera margir mikið úr býtum.

Kanadamenn hanna nú og byggja miklar eldneytislagnir langt suður um Bandaríkin og munu maka krókinn sem olíusjeikar norðursins.  Olíusjeikar Persaflóans sjá hins vegar sína sæng út breidda, og hafa þeir nú þegar tapað sinni "kartelstöðu" og geta ekki lengur alfarið stjórnað olíuverðinu. Sádi-Arabar reyna þó enn að halda verðinu í kringum 100 USD/tunnu af hráolíu með framleiðslustýringu, en það verður þeim stöðugt dýrkeyptara, og verðtilhneigingin er niður á við þrátt fyrir meiri eftirspurn.  

Orkuverð í Norður-Ameríku hefur þegar lækkað gríðarlega, gasverð um 2/3 og rafmagnsverð um 1/3.  Langtíma þróun á heimsmarkaði verður til lækkunar, sennilega niður í um 60 USD/tu, og heildsöluverð rafmagns um 60 USD/MWh.  Langtímasamningar til stóriðju með mjög háum aflstuðli, nýtingarstuðli og kaupskyldu verður innan við helmingur ofangreinds raforkuverðs.  Er það lægra verð en sum stóriðjufyrirtækin á Íslandi greiða nú, og er téð samningsbundið verð óháð álverði.  Með þetta í huga verða sumir íslenzkir orkuframleiðendur að endurskoða óraunhæfa verðlagningu sína á raforku.  Fáanlegt hámarksverð á forgangsorku verður 35 USD/MWh að raunvirði.  Mörgum íslenzkum virkjunarkostum dugir þetta, en ekki öllum.  Líklega verða jarðvarmavirkjanir ekki samkeppnihæfar, nema auka nýtni sína úr skammarlega lágu gildi, sem er undir 15 %, og upp í 50 % með fjölnýtingu varmans.    

Ánægjulegt verður, ef áform um metanólframleiðslu í orkugörðum Svartsengis verður einhvern tímann barn í brók, en hafi höfundur heyrt rétt, höfðu metanólmenn á orði, að fjárfesting þeirra, MISK 800, væri stærsta erlenda fjárfestingin hérlendis frá Hruni.  Það eru miklar ýkjur, því að allir álframleiðendurnir hérlendis hafa fjárfest fyrir hærri upphæðir frá Hruni og sumir fyrir 100 sinnum hærri upphæð (Rio Tinto Alcan í Straumsvík). 

Það má ljóst vera öðrum en þeim, sem í fílabeinsturnum búa, að verið er að umturna orkumarkaðinum, þar sem Norður-Ameríka er að breyta honum úr seljendamarkaði í kaupendamarkað.  Núverandi stjórn ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar stendur eftir sem steingervingar, því að sólin er að koma upp fyrir neytendur, og verðið verður nú ákveðið á markaði með ofgnótt orku í stað skorts.  Við þær aðstæður ræðst verðið af því, sem kaupandi telur sig með góðu móti geta greitt. 

Landsvirkjun á samt bjarta framtíð, ef hún fær stjórn, sem þekkir sinn vitjunartíma og grípur tækifærin, þegar þau gefast, en eyðir ekki púðri í gæluverkefni, sem eru og verða aldrei annað en fjárhagsbaggi á fyrirtækinu.  Landsvirkjun er gullnáma, sem hefur ekki lengur neina þörf fyrir ríkisábyrgð og þarf nauðsynlega á að halda nýju blóði í stjórnunarsætin úr nýrri átt, þ.e. úr viðskiptalífinu.  Því er haldið á lofti, að arðsemi Landsvirkjunar sé lág eða um 5 %.  Á meðan skuldastaðan er jafnerfið og raun ber vitni um má slíkt til sanns vegar færa, en þetta er skammtímasjónarmið.  Endingartími mannvirkjanna er meiri en tvöfaldur afskriftatími þeirra, og þess vegna mun Landsvirkjun mala gull að nokkrum árum liðnum, verði viðskiptaleg sjónarmið höfð þar að leiðarljósi.  Verðlagning á hlutafé verður að taka mið af framtíðarvirði félagsins.   

Allt annað er uppi á teninginum í Evrópu reglugerðafargans og miðstýringaráráttu búrókratanna í Berlaymont en í Vesturheimi. Þjóðverjar hafa gengið lengst í endurmótun orkustefnunnar.  Hafa aðgerðir stjórnvalda þar leitt til mikillar og íþyngjandi orkuverðshækkunar í Þýzkalandi.  "Die Energiewende" nefna Þjóðverjar nýja stefnumörkun sína í orkumálum eða Orkukúvendingu.  "Die Wende" nefndu þeir endursameiningu Þýzkalands 1990.  Þeir hafa nú einsett sér að kúvenda orkugjöfum sínum yfir í endurnýjanlega orkugjafa, svo að árið 2050 muni 80 % allrar orkunotkunar koma frá endurnýjanlegum orkugjöfum, en hlutfallið er aðeins 22 % núna.  Tæknibylting verður að eiga sér stað, t.d. hagkvæm nýting samrunaorku, til að þetta háleita markmið Þjóðverja geti náðst.  Þess má geta, að hjá Íslendingum er hlutfall endurnýjanlegra orkugjafa 86 % og gæti hæglega numið yfir 96 % árið 2030 með framleiðslu eldsneytis með raforku ásamt innleiðingu rafhreyfla í auknum mæli í fartækjum í stað eldsneytishreyfla.  

Mikla óánægju hefur vakið sú tillaga Angelu Merkel, sem Sambandsþingið þó samþykkti í kjölfar kjarnorkuslyssins í Japan árið 2010, að loka öllum kjarnorkuverum árið 2022.  Skilja menn ekki, hvernig öryggi íbúa Þýzkalands má vera betur borgið með þessum hætti á meðan jafnvel lakari kjarnorkuver eru nánast allt í kringum Þýzkaland.  Evrópusambandið (ESB) hefur hins vegar ekki samþykkt að loka öllum kjarnorkuverum, enda er slíkt ekki samræmanlegt stefnunni um lágmörkun losunar koltvíildis út í andrúmsloftið m.v. núverandi tæknistig, svo að styrkur þess fari ekki yfir 500 ppm og meðalhitastigshækkun verði að hámarki 2°C á jörðunni. 

Þessi einstæða stefnumörkun Þjóðverja færir þeim hins vegar forystusæti í heiminum við að bæta orkunýtnina og að þróa "græna" tækni.  Samt vara forystumenn í þýzku athafnalífi alvarlega við afleiðingum þessarar stefnu á arðsemi fyrirtækjanna og samkeppnihæfnina, því að framleiðslukostnaður mun óhjákvæmilega vaxa við þetta, og afleiðingin verða kjararýrnun í Þýzkalandi.  Þjóðverjar tefla hér á tæpasta vað, enda virðast ráðamenn þeirra ekki hafa gefið sér ýkja langan tíma til ítarlegrar stefnumörkunar og talið sig hafa verið í tímahraki.  Fyrir vikið er hætta á kollsteypu.   

Orkusérfræðingar Þjóðverja vara við straumleysi og aflskerðingum vegna of mikils álags miðað við getu kerfisins.  Þessi stefna mælist enn fremur mjög misjafnlega fyrir á meðal almennings vegna hærri orkureikninga.  Það var reyndar ekki Merkel, kanzlari, sem mótaði þessa stefnu, heldur átti þessi stefnumörkun sér stað árið 2000 að frumkvæði ríkisstjórnar Gerhards Schröders, sem jafnaðarmenn og græningjar stóðu að.  Lög um endurnýjanlega orku voru samþykkt árið 2000, og tryggðu þau framleiðendum endurnýjanlegrar orku ákveðið lágmarksverð.  Þessi innmötunarþóknun var greidd af öllum orkunotendum.  Til að bjarga samkeppnihæfninni frá hruni, voru orkukræfustu notendur undanþegnir, svo sem efnaverksmiðjur.  

Þessi stefna hefur borið tilætlaðan árangur að sumu leyti.  T.d. er meiri raforka framleidd með sólarorku í Bæjaralandi en í Bandaríkjunum, en hlutfall þessara landsvæða er 0,7 %.  Á tímabilinu 2008-2012 jókst hlutdeild endurnýjanlegra orkugjafa úr 15 % í 22 %.  Samkvæmt núverandi áætlun á þetta hlutfall að verða 48 % árið 2022.  Hætt er við, að stefnan bíði fyrr skipbrot, því að hún er stórgölluð, eins og lýsir sér með því, að losun gróðurhúsalofttegunda fer nú vaxandi í Þýzkalandi, en minnkandi í Bandaríkjunum. 

Á sólskinsdegi sendir Þýzkaland umframorku sína inn á evrópska stofnkerfið með tapi.  Vegna opinberrar lágmarksverðtryggingar aukast niðurgreiðslurnar, þegar verðlækkun verður á orkumarkaðinum.  Þegar skýjað er, reiðir Þýzkaland sig æ meir á raforku úr brúnkolaorkuverum, af því að kostnaðarverð hennar er lægst.  Á síðasta ári jókst þess vegna losun Þjóðverja á koltvíildi út í andrúmsloftið.  Þessi orkustefna hefur þess vegna ratað í ógöngur.  Á síðustu 3 árum hefur raforkuverð hækkað um fjórðung og er nú 40 % - 50 % yfir meðaltali ESB.  Verðtryggingin varir í 20 ár, og vandamálið mun þess vegna versna eftir því sem meira af endurnýjanlegri orku fer inn á stofnkerfið.  Þetta mun hafa slæm áhrif á kaupmátt Þjóðverja.  

Allt þetta gerist á sama tíma og mikil verðlækkun á sér stað á eldsneytisgasi og rafmagni í Norður-Ameríku vegna setlaga- og sundrunarbyltingarinnar þar við jarðgasvinnslu.  Þetta fær þýzk fyrirtæki til að íhuga flutning á starfseminni og nýfjárfestingar í Vesturheimi.  Af þessum sökum gerðu Þjóðverjar ekkert til að hindra hrun viðskiptakerfis með kolefnislosunarheimildir í Evrópu.  ESB vildi fækka losunarheimildum, sem gefnar höfðu verið út, til að hækka verðið, en Angela Merkel neitaði að styðja þessa tillögu, og þess vegna var hún felld á Evrópuþinginu. 

Mismunurinn á orkuverði í Evrópu og í Bandaríkjunum fær ekki staðizt til lengdar.  Meðalverð á raforku til iðnaðar í ESB er núna 105 EUR/MWh eða um 130 USD/MWh, en um 60 USD/MWh í BNA.  Meðalverð á gasi í ESB er 45 USD/MWhe í ESB og 12 USD/MWhe í BNA.  ESB hlýtur að leyfa vinnslu á setlagagasi í Evrópusambandsríkjunum og/eða brjóta á bak aftur ofurveldi Gazprom við verðlagningu á gasi í Evrópu.  Þá mun orkuverðið hrynja í flestum löndum Evrópu án þess að það hafi slæm áhrif á losun koltvíildis.  Ástæðan er sú, að gasið leysir kolin af hólmi, sem menga mun meira en gas við bruna.  Þetta mun létta undir með ESB-ríkjum í kreppu og e.t.v. gefa þeim viðspyrnu.   Talsmenn aflsæstrengs frá Íslandi til Evrópu sjá þarna draumsýn sína um tengingu íslenzka og evrópska raforkukerfisins leysast upp og hverfa.  Slíkur sæstrengur hefur aldrei verið raunhæf hugmynd, og verður ekki einu sinni raunhæf með nýtingu ofurleiðara.  Nú er tímabært fyrir íslenzk orkuvinnslufyrirtæki að komast aftur niður á jörðina og fara að einbeita sér við þjónustu við orkukaupendur hérlendis.  Jafnframt dregur þetta aukna framboð eldsneytisgass mjög úr líkum á því, að nokkru sinni verði talið arðbært að leita eftir og vinna gas og olíu úr setlögum neðansjávar við Jan Mayen eða enn norðar.  Varpa þá ýmsir öndinni léttar, en aðrir sýta.      

                

 

Helsi og frelsi Evrópu

Evrópa er Íslendingum allhugstæð, enda standa rætur okkar þar.  Margir hérlendir hafa þegið menntun sína í Evrópu og unnið þar tímabundið.  Yfirgnæfandi meirihluti 800 þúsund erlendra ferðamanna á Íslandi í ár er frá Evrópu.  Við höfum öflug viðskiptatengsl við Evrópu, enda erum við á Innri markaði EES (Evrópska efnahagssvæðið). 

Nú er Evrópa enn á leiðinni ofan í öldudal efnahagskreppu og stjórnmálakreppu.  Efnahagskreppan er öllu verri í löndum Evrópusambandsins (ESB) en annars staðar í heiminum vegna flókins opinbers regluverks, sem er atvinnurekstri íþyngjandi, stendur jafnvel frumkvöðlum fyrir þrifum, lítils sveigjanleika á vinnumarkaði og hærri skatta en í helztu viðskiptalöndunum utan Evrópu. 

Verst er staðan í löndum evrunnar þrátt fyrir ýmislegt viðskiptalegt hagræði, sem af henni leiðir.  Annmarkar þess að vera með hágengi án nokkurra tengsla við framleiðnistigið í landinu og almenna samkeppnihæfni ásamt vöxtum slitnum úr samhengi við eigið hagkerfi eru geigvænlegir, og er atvinnuleysið í Suður-Evrópu órækasti votturinn um þetta. Þýzk fyrirtæki njóta þess að vera í umhverfi, sem vegur mest í ákvörðunum evrubankans um peningastefnuna, og þau eru mjög samkeppnihæf eftir þjóðfélagsumbætur jafnaðarmanna og græningja undir forystu Gerhards Schröders 2003 og af því að kostnaðarhækkunum hefur verið haldið í skefjum frá síðustu aldamótum í Þýzkalandi.  Með þýzku skipulagi, einbeitni og dugnaði bættu Þjóðverjar samkeppnihæfni sína stórkostlega á fyrsta áratugi aldarinnar.  Sumar evruþjóðirnar hafa enn ekki sýnt lit og virðast fljóta sofandi að feigðarósi.  Átakanlegasta dæmið þar um eru Gallarnir vestan Rínar.     

Engum blöðum er um það að fletta, að svipað væri uppi á teninginum hérlendis og víðast hvar á evrusvæðinu utan Þýzkalands, ef lögeyririnn á Íslandi væri nú evra eða einhver önnur mynt, nema breyting til batnaðar verði á efnahagsstefnunni hérlendis í aðdraganda myntskipta og agi í ríkisfjármálum, launamálum og efnahagsmálum almennt verði ekki minni en í Þýzkalandi, sem mestu ræður um gengi evrunnar.  Ekki er unnt að útiloka, að Íslendingar sjái ljósið í myrkrinu, af því að neyðin kennir nakinni konu að spinna.   

Kosningar verða í september 2013 til neðri deildar þýzka Sambandsþingsins.  Er þeirra beðið með eftirvæntingu ekki sízt, eftir að Angela Merkel lenti í bullandi vörn í kosningabaráttunni vegna meintrar samvinnu hennar við njósnastofnun Bandaríkjanna.  Slíkt kunna Þjóðverjar ekki að meta, enda ristir starfsemi GESTAPO og STASI djúpt í hugskoti þeirra, en þýzkur almenningur var að sjálfsögðu þrúgaður á velmegtardögum þessara hrollvekjandi stofnana.  Að stórri bandarískri stjórnardeild skuli nú vera líkt við þessar stofnanir, segir mikla sögu um, hvar Bandaríkin eru stödd nú.  Um er að ræða óheyrilega hnýsni í einkahagi fólks undir merkjum öryggis.

  Greinilegt er, að erfiðum ákvörðunum um fjármagnsflutninga frá Þýzkalandi til bágstaddra evruríkja er frestað fram yfir þessar kosningar.  Allt er í raun á suðupunkti í Evrópu núna, og ástæðan er meiri munur á menningu og tæknistigi í evrulöndunum en svo, að þessar þjóðir geti búið við sömu mynt.  Jafnvel járnhönd í Brüssel gæti ekki brúað þetta bil, hvað þá tannlausir búrókratar í Berlaymont.  Meira að segja Prússarnir í Berlín hafa engan hug á því.  Þungamiðja hagsmuna þýzku iðnaðarvélarinnar er ekki lengur á evrusvæðinu (aðeins 36 % útflutnings og minnkandi).

Gætum við Íslendingar búið með Þjóðverjum í myntbandalagi ? Össur Skarphéðinsson, barnalegasti "Machiavelli" allra tíma, hélt það og heldur sennilega enn.  Engar mælingar, rannsóknir eða áætlanir styðja þessa skoðun fyrrverandi utanríkisráðherra.  Sem stendur er fátt, sem bendir til þess, enda uppfylla Íslendingar ekkert grundvallarskilyrðanna, kennd við hollenzku borgina Maastricht, sem sett eru fyrir inngöngu í myntbandalagið.  Við værum ósyndir, og jafnvel vatnshræddir, að stinga okkur til sunds með hákörlum. 

Meira að segja Svíar treystu sér ekki til inngöngu í þetta myntbandalag, og er þó upplag þeirra og þjóðfélag keimlíkt og hjá frændum þeirra sunnan Eystrasaltsins.  Nauðsynlegar forsendur hinnar sameiginlegu myntar eru ekki allar fyrir hendi í mörgum evrulandanna.  Þeim var smyglað inn á fölskum forsendum, af því að stjórnmálamönnum lá ósköpin á.  

Eftir þýzku kosningarnar í haust mun upphefjast að nýju söngur um nýjar björgunaraðgerðir á kostnað Þjóðverja, en slíkt munu þeir tæpast samþykkja í ljósi hinnar alvarlegu andúðar, sem viðtökuþjóðirnar hafa sýnt nýlega á Þjóðverjum.  Skiptir þá engu, hvort CDU/CSU eða SPD fer með völdin.  Það er samstaða í Þýzkalandi um þetta. Að fitja nú upp á stríðsskaðabótum frá Berlín er eins og blautur hanzki, e.t.v. stríðshanzki, í andlit Þjóðverja.  Við þessar aðstæður er óráð fyrir þjóðir að íhuga upptöku evru, því að hún stendur á veikum grunni.

Boris Johnson, borgarstjóri Lundúna, var nýlega gestkomandi í Berlín og bar Þjóðverjum vel söguna, heim koninn.  Ráðlagði hann Englendingum að taka Þjóðverja sér til fyrirmyndar á ýmsum sviðum, t.d. til auka hjá sér framleiðnina.  Það kastar tólfunum, þegar fyrrverandi ritstjóri upphefur raust sína á vefmiðli sínum og tekur til við að líkja Boris Johnson við Neville Chamberlain 1938.  Þessi samanburður er fyrir neðan allar hellur og kastar rýrð á orðstýr ritstjórans.    

Það eru tvær góðar skýringar á afstöðu Þjóðverja til s.k. björgunaraðgerða.  Sú fyrri er, að þeir hafa síðan árið 2006 tapað 20 % af sinni VLF á erlendum fjárfestingum, og var tap þeirra vegna bankahrunsins á Íslandi dálítið brot af þessu.  Sú seinni er, að eignastaða þýzkra heimila er sú lakasta í Vestur-Evrópu.  Hér að neðan er yfirlit um eignastöðu heimila nokkurra Evrópuþjóða, sem þekktar eru úr evrópskri kreppuumræðu undanfarinna missera samkvæmt Seðlabanka evrunnar:

1. Spánn:        kEUR 180 = MISK 29
2. Ítalía:         kEUR 170 = MISK 27
3. Frakkland:   kEUR 115 = MISK 18
4. Grikkland:   kEUR 100 = MISK 16
5. Austurríki:   kEUR 75  = MISK 12
6. Þýzkaland:  kEUR 51  = MISK 8

 Margir Þjóðverjar ferðast til Suður-Evrópu, og þá blasir við þeim ótrúlegur fjöldi af Audi, BMW og Mercedes Benz bifreiðum.  Þýzkir stjórnmálamenn eru meðvitaðir um allt þetta, og þess vegna vilja þeir ekki rugga bátnum fyrir kosningar.  Ef á að nota þýzku ríkishirzluna til björgunaraðgerða fyrir ofangreindar þjóðir, gæti það orðið banabiti viðkomandi þingmanna, sem það samþykkja. 

Það má spyrja sig, hvað valdi þessari undarlega lágu eignastöðu þýzkra fjölskyldna.  Í fyrsta lagi eru þýzkar fjölskyldur minni en víðast annars staðar, og þessi litla viðkoma mun valda þeim gríðarlegum vandamálum í framtíðinni.  Í öðru lagi, og það er meginskýringin, þá búa langflestar þýzkar fjölskyldur í leiguhúsnæði, þó að Bæjaraland sé untantekning frá þessari þýzku reglu eins og ýmsum öðrum.  

Megnið af þýzku húsnæði er í eigu fárra fjölskyldna.  Eignastaða Þjóðverja er mjög misjöfn, því að ofan á þessa misskiptingu leggst "Mittelstand", sem eru fjölskyldufyrirtæki, sem flest standa sig mjög vel á útflutningsmörkuðum.  Þessi gríðarlega misskipting eigna veldur því, að Þjóðverjar eru tiltölulega hallir undir vinstri flokka, og keppa Sjálfstæðisflokkurinn þar, CDU/CSU, og Jafnaðarmannaflokkurinn, SPD, um hylli flestra kjósenda.     

Það þarf ekki að rifja upp úrskurð EFTA-dómstólsins frá 28. janúar 2013, þar sem ESB átti aðild að máli gegn Íslandi, eða þvingunartilraunir Berlaymont-búra varðandi Icesave-ánauðina.  Nú er makríllinn efst á baugi og miklir hagsmunir í húfi fyrir Íslendinga eða 20-30 milljarðar kr á ári í útflutningstekjum.  Svo er nú komið, að heilfrystur makríll er verðmætasta einstaka afurð sjávarútvegsins, 19 milljarðar kr árið 2012, þó að þorskurinn sé verðmætasta tegundin.

Norðmenn og ESB berja enn hausnum við steininn og neita að viðurkenna þá stöðu stofnsins, að hann er nú tekinn að hrygna í íslenzku lögsögunni og a.m.k. ein milljón tonn makríls sækir inn í íslenzku lögsöguna og tvö- til þrefaldar þar þyngd sína.  Það er óviðunandi fyrir hérlandsmenn að láta Norðmenn og Berlaymont segja sér fyrir verkum um það án vísindalegra raka, hvað og hversu mikið má veiða í íslenzkri lögsögu. 

Makríllinn er flökkustofn, sem leitar æ norðar í kaldari sjó, og líklegt er, að tíminn vinni með Íslendingum í þeim skilningi, að æ stærri hluti makrílstofnsins, hvort sem er sunnan úr höfum eða að vestan, muni leita hingað norður í ætisleit og jafnvel til hrygningar.  Það eru full sanngirnisrök fyrir því, að við megum beita sömu aflareglu á makrílinn og á ýmsa aðra stofna í lögsögunni, enda er hún studd vísindalegum rökum.  Þá ætti 200 þús tonna veiði á ári að vera í góðu lagi.  Steingrímur Jóhann, bezti vinur kröfuhafa bankanna, hörfaði úr 150 þús tonna markinu í um 120 þús tonn.  Þar veikti hann samningsstöðu Íslendinga, Icesave-klaufinn. 

Sjávarútvegs- og landbúnaðarmál eru alfarið á forræði búrókratanna í Berlaymont, og einstök ríki ráða aðeins innsta hluta lögsögu sinnar.  Halda menn, að fulltrúa Íslands í æðstu stjórn ESB yrði mikið ágengt við að halda hagsmunum Íslands til skila varðandi flökkustofn á borð við makrílinn, þegar mætast stálin stinn í framkvæmdastjórninni ?  Augljóslega mundu hin hagsmunaríkin, Írar, Bretar og Danir, mynda blokk gegn Íslandi og bera íslenzka fulltrúann ofurliði. 

Það er ekki víst, hvaða afstöðu Þjóðverjar tækju í þessu máli.   Viðskiptahagsmunir þeirra innan evru-svæðisins eru nú þannig, að aðeins 37 % þýzkra útflutningstekna koma þaðan og fara minnkandi og stefna í 30 % árið 2025.  Orð þeirra og afstaða vega þungt um þessar mundir í öllum ágreiningsmálum innan Evrópu. Verandi strandþjóð utan ESB getum við hins vegar beitt fyrir okkur alþjóðalögum á grundvelli Hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna og beitt sanngirnisrökum í áróðrinum með vísun til stofnmælinga og áts makrílsins í íslenzku lögsögunni.  Refsiaðgerðir ESB gætu skaðað ESB-löndin meira en okkur.  Við höfum frelsi og sveigjanleika til að gera bandalag við aðra um viðskipti og annað, sem væri ESB þyrnir í augum.

Við þessar aðstæður og á grundvelli úrslita Alþingiskosninganna í apríl 2013 var rökrétt að gera strax hlé á aðlögunarferlinu, sem hófst með samþykkt Alþingis á umsókn hinn 16. júlí 2009, og er verst undirbúna nýbreytni í íslenzkri utanríkisstefnu, sem um getur.  Ef ESB gangsetur refsiaðgerðir gegn Íslandi, ber Alþingi umsvifalaust að afturkalla þessa umsókn. Ef ESB hættir við refsiaðgerðir og samningar nást um makrílinn, þá væri ekki úr vegi, að þjóðin greiddi atkvæði um að endurvekja aðlögunarferlið með það að markmiði að gerast aðili að Evrópusambandinu, en ekki að kíkja í pakkann, sem er innantómur frasi, sem er ekki í boði.  Þar sem þetta verður tvímælalaust mikið átakamál í kosningum, væri það dónaskapur í garð sveitarstjórnarmanna að setja á téð þjóðaratkvæði samhliða sveitarstjórnarkosningum.  Miklu nær væri að kjósa um ESB samhliða Alþingiskosningum.  

                     

Gapuxar

Tveir starfsmenn Háskóla Íslands efndu nýlega til undirskriftasöfnunar gegn bráðabirgða breytingum ríkisstjórnar Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar á lagaörverpi um ofurskattheimtu af sjávarútvegi, sem var svo vanhugsuð hjá fyrrverandi þingmeirihluta og allsherjar ráðherra, að ekki var unnt að framkvæma skattheimtuna samkvæmt laganna hljóðan.

Samt risu upp mannvitsbrekkur, trúlega aðallega á höfuðborgarsvæðinu, og heimtuðu af þinginu og síðan af forseta lýðveldisins að hafna lagasetningu, sem sneið þó verstu agnúana af hrákasmíði Steingríms Jóhanns Sigfússonar, þó að nýju lögin væru reyndar einnig með böggum hildar.

Stjórnmálafræðingur RÚV nú um stundir, prófessor Gunnar Helgi Kristinsson, kom í hljóðstofu og jós þar af gnægtabrunni vizku sinnar um "þrönga stöðu" forsetans, nánast stórvandræði Bessastaðabóndans í ljósi sögunnar gagnvart viðfangsefninu að taka afstöðu til undirskriftasöfnunarinnar.  Allt var þetta þó stormur í vatnsglasi, eins og forsetinn sýndi eftirminnilega fram á, þegar hann tilkynnti um ákvörðun sína varðandi þessa lagasetningu.

Sjaldan eða aldrei hafa rök fyrir ákalli til forsetans verið veikari.  Það er varla hægt að finna verri málstað en þann að biðja skattyfirvöld um að hunza viðhorf um meðalhóf, málefnalega aðferðarfræði og jafnræði við skattlagningu.  Forseta þótti grautargerð Gunnars Helga ólystug og málatilbúnaðurinn ófaglegur og málflutningurinn yfirborðslegur.  Þó keyrði algerlega um þverbak, þegar forseti líkti téðum stjórnmálafræðiprófessor við bloggara og er vandséð, hvers bloggarar eiga að gjalda að vera dregnir inn í slíkan samanburð.  

Þar er þó misjafn sauður í mörgu fé.  Sumir s.k. bloggarar hafa kennt þá við "kommúnisma", sem stutt hafa í bloggi og/eða á prenti núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi; jafnvel talið, að það stríði gegn frelsi einstaklingsins og frjálsum atvinnuháttum og býsnast þá yfir, að einkaframtaksmenn skuli ekki berjast fyrir sóknarkerfi/sóknardagakerfi.  S.k. sóknarkerfi er í stuttu máli fólgið í því, að útgerðir keppast við að ná sem mestum afla hver um sig unz heildarsóknarmarkinu, sem stjórnvöld setja, er náð. 

Þetta er þó afdankað sóunarkerfi, því að takmörkuð auðlind verður augljóslega, og reynslan staðfestir það, sótt af allt of miklu afli með þessu móti til að hagkvæmt geti talizt, og færra stendur gegn brottkasti og ólöglegum veiðum, því að kerfið er hvati til sóknar í skammtímaávinning.  Allt of miklar fjárfestingar standa þá að sókninni, sem leiðir til hærri sóknarkostnaðar á aflaeiningu en nauðsyn krefur.  Þetta kerfi felur í sér verri umgengni við auðlindina, of mikla fjárbindingu, of mikinn mannskap og útpískun á honum við viðsjárverðar aðstæður.  Úrelt sjónarmið um magn á kostnað gæða verða ofan á, verðmætin verða þess vegna miklu minni á ársgrundvelli, og allir bera skarðan hlut frá borði.  Slíkt væri þá samkeppni andskotans og illa sæmandi þróuðu þjóðfélagi.

Það hefur verið vel þekkt, frá því að Adam Smith birti rit sitt, Auðlegð þjóðanna, á 18. öld á dögum iðnbyltingarinnar á Bretlandi, að sókn þjóða til bættra lífskjara og velferðar verður bezt tryggð með því að veita almenningi aðgang að fjármagni til fjárfestinga með möguleikanum á veðsetningu fasteigna og jarðnæðis og að atvinnufyrirtæki fái hvata til að stunda arðsama starfsemi og frelsi til að keppa um hylli viðskiptavina á frjálsum markaði. 

Þegar kemur að sjávarútveginum í þessu sambandi hefur staðan um allan heim lengi verið sú, að veiðigeta fiskiskipastólsins er langt umfram afrakstursgetu stofnanna.  Viðfangsefni þeirra, sem fást við að setja þjóðum fiskveiðistefnu, hefur þá verið að smíða kerfi, sem er sjálfbært og þjóðhagslega hagkvæmast.  Eitt af skilyrðum slíks kerfis er, að í því sé innbyggður hvati til að lágmarka kostnaðinn á sóknareiningu, þ.e. að hámarka framleiðni útgerðanna.  Það er mála sannast, að ekkert skilvirkara kerfi í þessum efnum hefur verið þróað en aflamarkskerfið, s.k. kvótakerfi, með frjálsu framsali aflahlutdeilda af heildaraflamarki, sem ákvarðað er á grundvelli vísindalegrar ráðgjafar.  Fyrirtækin keppa nú á grundvelli arðsemi og gæða.   

Prófessor Ragnar Árnason, sem hefur yfirgripsmikla þekkingu á eðli og umfangi fiskveiðistjórnunarkerfa, enda prófessor í fiskihagfræði við Háskóla Íslands, hefur mikið ritað um þessi efni.  Ein ágæt grein hans birtist í Morgunblaðinu, 7. marz 2012, "Alþjóðleg samkeppnisstaða íslensks sjávarútvegs".  Þar ritar hann m.a. um útbreiðslu kvótakerfis sem fiskveiðistjórnunarkerfis:

"Undanfarin ár hafa aðrar sjávarútvegsþjóðir í vaxandi mæli tekið upp fiskveiðistjórnunarkerfi í takt við það, sem við höfum.  Nýlegar athuganir benda til þess, að árið 2010 hafi yfir 20 meiriháttar fiskveiðiþjóðir tekið upp aflamarkskerfi, og allt að 25 % heimsaflans verið veidd undir slíku stjórnkerfi fiskveiða.  Í mörgum tilfellum eru umrædd aflamarkskerfi a.m.k. eins skilvirk og það, sem hér var áður en hafist var handa við niðurrif þess.  Þá er yfirleitt ekki um neina sérstaka skattlagningu á sjávarútveg í þessum löndum að ræða umfram önnur fyrirtæki, en fremur fjárhagsstuðning af ýmsu tagi.  Það er því ljóst, að samkeppnisstaða þessara þjóða á alþjóðlegum sjávarafurðamörkuðum batnar nú hröðum skrefum.  Þá er ekkert lát á framförum í fiskeldi og aukningu í framboði eldisfisks." 

Þegar stjórnvöld á Íslandi nú búa sig í stakkinn til að móta sjávarútveginum rekstrarumgjörð, vonandi til langrar framtíðar, því að hann, eins og aðrar atvinnugreinar, á heimtingu á, að stjórnvöld gæti jafnan jafnræðis, meðalhófs og málefnalegrar stefnumörkunar, skyldu þau hafa ofangreindar staðreyndir téðs prófessors ofarlega í huga.  

Efasemdarmenn um gildi kvótakerfisins í sjávarútvegi kynnu nú að spyrja í hverju frjáls samkeppni sé eiginlega fólgin í þessu kerfi.  Hún er fólgin í framleiðniaukningu með bættri stjórnun, bættum vinnubrögðum og tækniþróun ásamt bættum afurðagæðum og bættri markaðssetningu.  Þeim, sem bezt tekst til í þessum efnum, hafa mest bolmagn til að keppa um gott vinnuafl með góðum aðbúnaði, atvinnuöryggi og aflahlut, til að auka markaðshlutdeild sína, til vaxtar og viðgangs og til að greiða eigendum sínum arð.  Það eru þó miklar takmarkanir á aflahlutdeild fyrirtækja hérlendis, 12 % af heild tegundar per fyrirtæki, aðeins helmingur af því, sem viðgengst í Noregi.  Þessu þaki þarf þess vegna að lyfta til að hamla ekki samkeppnigetu íslenzkra útgerða við risaútgerðir Noregs.

Kvótakerfinu er m.a. fundið það til foráttu, að s.k. "kvótagreifar" hafi fengið afhentan gjafakvóta frá ríkinu, sem hafi verið örlætisgjörningur að hálfu velviljaðra stjórnmálamanna, jafnvel með eigin hagsmuni innan sjávarútvegs í huga.  Segja má, að allt orki tvímælis, þá gert er, en þegar téð upphafsúthlutun átti sér stað árið 1983, var sjávarútvegurinn á heljarþröminni, og fjöldagjaldþrot blasti við í greininni.  Það kom þess vegna ekki til greina á þeim tíma að leigja eða selja veiðiheimildir, enda skorti ríkið lagaheimildir til slíks á sínum tíma og skortir enn.  Frjálst framsal veiðiheimilda var síðar heimilað með lögum til að flýta fyrir hagræðingu innan greinarinnar með fækkun útgerða og skipa og hefur þess vegna leitt til mikillar framleiðniaukningar þjóðarbúinu öllu til hagsbóta.  Hinu er þó ekki að neita, að ýmsir hafa séð ofsjónum yfir þessum viðskiptum, en hvernig átti öðru vísi að koma nauðsynlegri hagræðingu á ?

Miðin voru og eru almenningur, og enginn átti né á enn óveiddan fisk í sjó, enda syndir hann inn og út úr lögsögunni.  Þá vaknar spurningin, hvort löggjafanum hafi verið heimilt samkvæmt Stjórnarskrá að leyfa frjálst framsal aflamarks.  Um þetta hafa gengið Hæstaréttardómar frjálsu framsali í vil, enda er afnotaréttur auðlindar eitt form eignarréttar, sem skilgreindur er og varinn í 72. grein Stjórnarskráarinnar.  Áður en dómar gengu höfðu lánastofnanir viðurkennt téðan afnotarétt sem andlag veðréttar, og þannig hefur sjávarútveginum tekizt að afla fjár til fjárfestinga innan og utan greinarinnar.  Það er alrangt, sem haldið hefur verið fram, að sjávarútvegsfyrirtæki hafi fengið meiri afskriftir skulda sinna en önnur fyrirtæki, eftir að kvótakerfið var tekið upp.  Ef eitthvað er, eru afskriftirnar hlutfallslega minni en margra annarra fyrirtækja, og sjávarútvegurinn hefur lækkað mjög hratt skuldir sínar síðan fjármálakreppan síðasta hófst, þó að hann sé samt enn skuldugur, enda eru tekjur hans að mestu í erlendum gjaldeyri.

Af þessum sökum stendur sjávarútvegurinn að sumu leyti sterkt að vígi til að hefja nú endurnýjun skipastóls og annars búnaðar, sem orðin er brýn, en þá kom heldur betur babb í bátinn.  Umtalsverð verðlækkun varð á mörkuðunum um tæplega 15 % að jafnaði og um 20 % á þorski vegna minnkandi kaupmáttar í Evrópu og víðar og aukins framboðs á þorski úr Hvítahafinu frá Norðmönnum og Rússum.  Markaðurinn mun nú vera tekinn að hjarna við.  Sjávarútvegurinn varð fyrir tvöföldu höggi, því að á sama tíma stórhækkaði hið gæfusnauða þing, sem stóð að baki ríkisstjórnar Samfylkingar og Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs, skattheimtuna af sjávarútveginum.  

Það er engum blöðum um það að fletta, að á grundvelli gildandi laga um fiskveiðistjórnun hefur ríkisvaldið fullveldisheimild til að fara með stjórnun á nýtingu miðanna innan íslenzku lögsögunnar.  Ríkið hefur hins vegar enga heimild til að taka gjald vegna þessarar sömu nýtingar, eins og t.d. íbúðareigandi getur tekið leigugjald fyrir afnot íbúðar sinnar, einfaldlega af því að hvorki ríkið né nokkur annar á óveiddan fisk í sjó; miðin eru almenningur í skilningi laganna.  Samt er talað og skrifað um veiðileyfagjald, einnig í hinum handónýta lagatexta fyrrverandi ríkisstjórnar. 

Enginn dregur hins vegar í efa, að Alþingi hefur skattlagningarvald, en þá ber því að gæta jafnræðis þegnanna, meðalhófsreglunnar og málefnalegrar lagasetningar.  Allar þessar grundvallarreglur voru þverbrotnar við álagningu hins sérstaka veiðileyfagjalds.  

Ein atvinnugrein var tekin út úr og á hana lagður skattur í nafni auðlindarentu, sem t.d. hvorki landbúnaður né orkuvinnslan þurftu að sæta.  Mikil mismunun innan greinarinnar átti sér stað við þessa skattheimtu, sem sumarþing 2013 reyndar lagfærði að einhverju leyti að frumkvæði nýrrar ríkisstjórnar. 

Meðalhófs var í engu gætt, þar sem þung skattheimta gekk svo nærri afkomu sumra fyrirtækja, að þau áttu sér ekki lífs von, og sjósókn í sumar tegundir, t.d. kolmunna, og hjá sumum bátum á makríl, stóð ekki undir kostnaði.  Þannig hamlar skattlagningin sjósókn og dregur úr útflutningstekjum landsins.

Það var algerlega ómálefnalega staðið að þessari skattheimtu, því að valin var sú einstæða og fráleita leið að leggja sérstaka veiðileyfagjaldið á fyrirtækin eftir meðalframlegð greinarinnar fyrir tveimur árum.  Að velja framlegð sem skattstofn er forkastanlegt, og að velja meðalframlegð í fortíðinni er fyrir neðan allar hellur og gjörsamlega ómálefnaleg skattheimta.  Þessi fyrirtæki verða að sitja við sama borð og önnur, og þá verður að miða við hagnað hvers og eins þeirra.

Dæmigert er fyrir vinstri menn, að þeir hrópa nú á torgum, að lækkun hins sérstaka veiðileyfagjalds á bolfiskveiðarnar jafngildi því, að "sægreifunum" séu færðir milljarðar kr úr ríkishirzlunum, sem þá muni koma niður á fjárhag ríkisins.  Þetta eru sefasýkisleg viðbrögð, sem ekki eiga sér nokkra stoð í raunveruleikanum í lýðræðisríki.  Þegnarnir, hvort sem eru einstaklingar eða lögaðilar, eiga sjálfir þá fjármuni, sem þeir afla, en hið opinbera á þá ekki.  Ef hið opinbera ákveður að lækka skattheimtu, þá er það ekki að færa eiganda fjárins neina gjöf; það er aðeins að skila fé aftur til réttmæts eiganda síns.  Þetta á t.d. við, ef ríkið mundi ákveða að lækka tryggingagjaldið, virðisaukaskattinn eða tekjuskattinn, og það á auðvitað alveg sérstaklega við í tilviki hins sérstaka veiðileyfagjalds, þar sem mikið skortir á lögmæti skattheimtunnar, eins og hér hefur verið rakið. 

Þessi grimmilega skattheimta er reist á skammsýni og er hagfræðilegt glapræði, af því að hún er til þess fallin að minnka skattstofninn.  Meginvandamál íslenzka hagkerfisins allt síðasta kjörtímabil voru allt of litlar fjárfestingar, og þar af leiðandi var hagvöxtur í lágmarki.  Einn aðalsökudólgurinn í þessum efnum var ríkisstjórnin, sem hækkaði skattheimtu og lagði á nýja skatta í á annað hundrað skipti.  Ef snúið verður af þessari óheillabraut, munu skattstofnar, sem skroppið hafa saman, taka að dafna á ný, sem mun auka tekjur hins opinbera með sjálfbærum hætti án þess að tjalda til einnar nætur, eins og fjármálaráðherrar ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur gerðu jafnan. 

Í lok þessa pistils er við hæfi að árétta það, sem hér hefur komið fram, með því að vitna í forystugrein Morgunblaðsins föstudaginn 12. júlí 2013, "Öllu snúið á haus":

Ef það er eitt, sem umræðan um veiðileyfagjöldin hefur leitt í ljós, þá eru það öfugsnúnar hugmyndir stjórnarandstöðunnar um ríki og skatta.  Sagt er, að verið sé að veita mönnum gjafir með því að lækka lítt ígrundaðar álögur á þá. Grundvöllurinn í þessari hugsun er sá, að allt, sem menn afli sér, tilheyri ríkinu, en ekki þeim sjálfum, og þeir megi því þakka fyrir það, að ríkið gefi þeim peninginn til baka með því að innheimta hann ekki í skatt."  

Það er alveg öruggt mál, að með þessu vinstri sinnaða og illvíga skattheimtuhugarfari, sem hér hefur verið lýst, munu skattstofnarnir aldrei vaxta, og hagvöxturinn, sem er lykilmál til lausnar á vanda íslenzka hagkerfisins, áfram hjakka nálægt núlli.

   

 

  

  

 

  

          

  

  

Sæstrengur í sjónpípu

Menn verða að gera upp hug sinn til eins grundvallaratriðis um aflsæstreng á milli Íslands og Skotlands áður en lengra verður haldið rannsóknum á fýsileika þessa fyrirbrigðis: 

Viljum við nýta raforku frá íslenzkum virkjunum alfarið innanlands, eða viljum við reisa á Íslandi mannvirki til að vinna raforku og flytja hana til útlanda að uppfylltum ákveðnum skilyrðum ?

Höfundur þessa vefseturs er þeirrar skoðunar, að þau inngrip í náttúruna og breytingar á upphaflegu umhverfi, sem í sumum tilvikum vissulega má kalla fórnir, séu þá aðeins verjanleg, að ávinningurinn komi fram í styrkingu innviðanna á Íslandi, t.d. iðnvæðingu, með allri þjónustunni, sem hún þarfnast, og vel launuðum störfum vegna samkeppnihæfs verðs raforkunnar og mikillar framleiðni, sem stórnotkun raforku venjulega leiðir til.

Höfundur er reyndar þeirrar skoðunar, að þá fyrst muni fjandinn losna úr grindum, þegar menn sjá stórkarlalegar línulagnir, sem safna saman gríðarlegu afli, rúmlega á við eina Kárahnjúkavirkjun, nefnd eru 700 MW, og flytja þetta afl niður að landtökustað sæstrengs einhvers staðar á Suðaustanverðu landinu. 

Það er hreinn barnaskapur að ímynda sér, að um annað eins og þetta geti orðið bærileg sátt í landinu.  Nefna má, að sá hópur manna, sem telur iðnvæðingu landsins ákjósanlega leið til gjaldeyrisöflunar og sköpunar fjölbreytilegra og vel launaðra starfa, mun snúast öndverður gegn þessum framkvæmdum af ástæðum, sem taldar verða upp í þessari grein.  Þeir munu snúa bökum saman með öðrum náttúruverndarsinnum, þó ekki þeim, sem nota náttúruvernd sem yfirvarp fyrir andstöðu sína við iðnvæðingu og alþjóðlega fjárfestingu í landinu, því að þessir aðilar láta sér sæstrengsundirbúning vel lynda.  Skáka þá baráttumenn sæstrengs í því skjólinu, að enginn veggur sé svo hár, að asni klyfjaður gulli komist ekki yfir hann ?

Eins og bent er á í forystugrein Morgunblaðsins þriðjudaginn 2. júlí 2013, þá varð það niðurstaða Ráðgjafarhóps um sæstrengsundirbúning og aðkeyptra ráðgjafa hans að taka nú upp viðræður við brezk stjórnvöld um mögulega orkusölu þangað.  Yfirvöldum er eindregið ráðlagt hér að verða sér ekki til minnkunar með slíku óðagoti, því að þessi sæstrengur verður aldrei barn í brók.  Ef stjórnvöld ana út í slíkt, verður það feigðarför, sem endar úti í fúamýri, eins og umsóknin um aðild að Evrópusambandinu, ESB.  Það er dálítið kindugt, að sömu "fígúrur" skjóta upp kollinum í þessu sæstrengsmáli og steyttu á skeri í ESB-fleytu Samfylkingarinnar.  Að vanda er ritstjórn Morgunblaðsins með á nótunum og er með heilbrigðari dómgreind en téður ráðgjafarhópur.  Ritstjórnin hefur haft veður af því, að fótunum hafi þegar verið kippt undan öllum hugsanlegum hagnaði í þessum viðskiptum næstu hálfu öldina hið minnsta með nýrri tækni við vinnslu eldsneytisgass.     

Þarna liggur hundurinn grafinn.  Það er ekki feitan gölt að flá með þessu sæstrengsævintýri.  Það þarf aðeins litla reikningsæfingu til að sannfærast um, að flutningskostnaður raforku um téðan sæstreng er svo hár, að það verður aldrei hægt að fjárfesta í virkjunum á Íslandi með arðsömum hætti með það að augnamiði að selja orkuna frá þeim inn á sæstreng.  Ótryggð orka í kerfinu er svo lítil, að sala á henni til útlanda mun aldrei geta fjármagnað sæstreng frá Íslandi til Skotlands.  Þar að auki er allt of áhættusamt að eiga enga afgangsorku í íslenzka kerfinu, en vera algerlega háður varaafli um 1100 km leið eftir einni jafnstraumstaug ! 

Í viku 26/2013 birti ráðgjafarhópur á vegum Iðnaðarráðuneytisins áfangaskýrslu sína um forathugun á fýsileika téðs sæstrengs.  Ekki verður séð, að tilburðir séu uppi þar um að reikna út líklegasta flutningskostnað raforku um slíkan sæstreng, en slíkt ætti þó að vera forsenda framhaldsrannsókna.  Ef slíkir útreikningar gefa til kynna, að ólíklegt sé að orkuflutningur alla þessa leið geti nokkurn tímann orðið arðbær, þá er einboðið að ríkisfyrirtæki á borð við Landsvirkjun og stofnun á borð við Orkustofnun hætti öllu vafstri í kringum andvana fædda hugmynd.  Höfundur hefur reiknað þennan flutningskostnað á grundvelli eftirfarandi forsendna: 

1. Kostnaður við sæstreng ásamt tengimannvirki hans í landi, afriðlum, áriðlum og loftlínum, er 500 milljarðar ISK eða 4 milljarðar USD (bandaríkjadalir).  Höfundur telur þetta líklegasta kostnaðinn, og hann er á bilinu, sem téður ráðgjafarhópur gefur upp sem mögulegan kostnað.
2. Aflflutningsgeta mannvirkjanna er 700 MW (nefnd af Ráðgjafarhópinum).
3. Árlegur orkuflutningur er að jafnaði 4200 GWh/a (svipað og hjá Ráðgjafarhópinum).
4. Árlegur rekstrarkostnaður strengs og tengdra mannvirkja nemur 3,0 % af stofnkostnaði eða 120 MUSD/a.
5. Orkutöp í streng, afriðlum, áriðlum og tengilínum eru 10 % af orkunni, sem framleidd er til flutnings.  Áætlaður tapskostnaður nemur þá 42 MUSD/a.
6. Ávöxtunarkrafan er 10 %, því að hér er um tæknilega og fjárhagslega áhættusama fjárfestingu að ræða.
7. Afskriftatíminn er 25 ár, sem er ríflega áætlað, því að þetta gæti verið tæknilegur afskriftartími (ending).
8. Með hefðbundnum núvirðisreikningum fæst nú árlegur kostnaður mannvirkjanna K=600 MUSD/a

Flutningskostnaður raforku um mannvirkin fæst þá:

F=143 USD/MWh

Um þessar mundir er fáanlegt verð fyrir orku af þessu tagi líklega 70-100 USD/MWh og sveiflast með framboði og eftirspurn.  Meðalverðið er fremur á niðurleið vegna minnkandi eftirspurnar og aukins framboðs á ódýrum kolum og eldsneytisgasi.  Ráðgjafarhópurinn spáir því, að árið 2030 muni fást verð á bilinu 94-130 EUR/MWh eða 120-160 USD/MWh.  Að slíkt raunverð fáist í langtímasamningum að um 15 árum liðnum skal draga í efa á grundvelli stórlækkunar orkuverðs í Bandaríkjunum, BNA, og víðar í heiminum undanfarin 2 ár vegna aukin framboðs á jarðgasi, sem unnið er með nýrri tækni, "fracking" eða sundrun.  Framboð á þessu gasi mun vara í eina öld eða svo, svo að þessi orkuverðslækkun mun óhjákvæmilega ná til Evrópu. 

Af þessu má draga þá ályktun, að líklegast þurfi að borga með þeirri orku, sem send yrði frá Íslandi um sæstreng til Bretlands, og þess vegna er enginn viðskiptalegur grundvöllur fyrir virkjunum á Íslandi, sem framleiða eiga fyrir erlendan markað.

Ráðgjafarhópurinn nefnir þá þann möguleika að senda umframorku í kerfinu til útlanda.  Nokkrir alvarlegir meinbugir eru á þessari hugmynd.  Ráðgjafarhópurinn nefnir, að í samtengdu raforkukerfi Íslands muni umframorkan nema 1300 GWh/a eða um 7 % af núverandi orkuvinnslu.  Þetta samsvarar 150 MW allan ársins hring.  Það stenzt alls ekki, að 150 MW sé unnt að ráðstafa inn á sæstrenginn, því að þá verður ekkert reiðuafl eftir í kerfinu til að taka við álagssveiflum og vera til taks í bilunartilvikum.  Téð umframorka, 1300 GWh/a, verður alls ekki til reiðu, nema vatnsbúskapur sé góður bæði sunnan og norðan heiða, en slíkt er sjaldgæft á sama árinu.  Hér eru þess vegna tveir fuglar í skógi, en enginn í hendi, og sæstrengsdraumórarnir líkjast skógarferð í leit að þessum fuglum.

Hugmyndafræðin á bak við það að senda alla umframorku úr landi er mjög áhættusækin.  Hún getur hreinlega leitt til þess, að öll miðlunarlónin verði tæmd í janúar-febrúar, og menn verði þá að reiða sig á "hund að sunnan" fram í maí.  Ef hundurinn bilar, fer allt íslenzka þjóðfélagið á hliðina.  Það er miklu skynsamlegra og eðlilegra að setja umframorku á markaðinn innanlands í góðum vatnsárum sem afgangsorku á um þriðjungsverði m.v. forgangsorku en gæla við skýjaborgir, eins og hér hafa verið raktar. 

Þann 29. júní 2013 birtist í Fréttablaðinu í tilefni téðrar áfangaskýrslu Ráðgjafarhópsins greinin "Mikilvægum áfanga náð", eftir Hörð Arnarson, forstjóra Landsvirkjunar.  Grein þessi er gagnrýni verð að mati höfundar þessa pistils, og fer gagnrýnin hér á eftir.  Tilvitnanir í téða grein eru rauðletraðar:

"Það er sérstaklega ánægjulegt fyrir Landsvirkjun, sem hefur alla tíð lagt áherslu á nauðsyn breiðrar sáttar um svo stórt verkefni, hversu góð samstaða varð í ráðgjafahópnum ...  ."

Það er algerlega borin von hjá forstjóra Landsvirkunar, að "breið sátt" geti orðið um það að selja orku til útlanda um sæstreng.  Það eru ríkir hagsmunir í landinu fyrir því, að sá raforkuútflutningur, sem fram fari frá Íslandi, sé og verði á formi framleiðsluvara, einkum hinnar orkukræfustu mælt í kWh/kg, þ.e.a.s. áls.  Hvernig getur forstjórinn haldið því fram, að eining sé í ráðgjafarhópinum, þegar svo virðist sem Orkustofnun vilji miða við útflutning afgangsorku en Landsvirkjun við útflutning forgangsorku að stofni til ? 

"Í skýrslunni kemur fram, að vísbendingar eru um, að lagning sæstrengs milli Íslands og Bretlands geti reynst þjóðhagslega arðsöm að nokkrum skilyrðum uppfylltum, m.a. ef tækist að semja við gagnaðila um hagstæð kjör á seldri orku með tiltölulega miklu öryggi og til nokkuð langs tíma."

Þessi texti Harðar segir nákvæmlega ekki nokkurn skapaðan hlut.  Ef þetta er niðurstaða ráðgjafarhópsins í júní 2013, þá er vinna hans fram að þeim tíma einskis virði.  Þetta kalla Norðmenn "tullprat" og má þýða sem þvætting.  Hér eru sem sagt skýjaborgir á ferð. 

"Tenging við evrópska raforkumarkaði, eins og breskan markað, getur verið einstakt tækifæri fyrir Íslendinga til að hámarka afraksturinn af orkuauðlindunum."

Eins og útreikningar höfundar þessa pistils bera með sér, er þessi texti forstjórans hrein fásinna, enda ekkert "í kortunum", sem bendir til arðsamrar orkusölu um búnað, sem hefur enn ekki tekizt að hanna. 

"Við getum selt þá umframorku, sem er alla jafna í kerfinu, en iðnaður getur ekki nýtt."

Þetta er meinloka hjá forstjóranum.  Ein af forsendum fyrir því, að svona gríðarleg fjárfesting fái staðið undir sér, er, að nýtingartími sé hár, þ.e. að árlegt orkuflæði um strenginn jafngildi fullu álagi í a.m.k. 6000 klst á ári.  Umframorka í kerfinu er mjög breytileg frá ári til árs, og þess vegna er ekki glóra í að ætla að reisa rekstur mannvirkjanna á umframorku.  Hitt er, að fari umframorkan til útlanda, þá verður orkuöryggi og jafnvel aflaðgengi innanlands háð sæstrengnum og mannvirkjum hans.  Slíkt óöryggi getur íslenzkur almenningur og íslenzkt athafnalíf engan veginn sætt sig við.  Það er miklu nær fyrir Landsvirkjun að leggja rækt og alúð við markað innanlands fyrir ótryggða orku.  Ef Landsvirkjun þykir þetta of lítill markaður fyrir sig, er alveg fundið fé að framleiða ál og geyma það til útflutnings, þegar álverðið er hátt.  Það er áhættulítil geymsla á fjármunum.  

"Fjölmörg ný og spennandi störf og tækifæri geta skapast.  Verðmætasköpunin getur orðið umtalsverð."

Hörður Arnarson bítur höfuðið af skömminni með þessari fullyrðingu, sem hann útskýrir ekkert nánar.  Það, sem hann berst fyrir með þessum sæstrengsbægslagangi, er útflutningur starfa frá Íslandi.  Rafmagnið skapar störf með smíði, uppsetningu og rekstri framleiðslutækjanna, sem nýta það.  Það verða auðvitað til störf í landi í 3-4 ár á meðan verið er að reisa mannvirkin, en sárafá störf verða til við rekstur mannvirkjanna.  Hitt er annað, að verkefnið er afar áhugavert verkfræðilegt viðfangsefni, og það þarf þróaða verkfræði til að aðlaga íslenzka raforkukerfið téðri tengingu við útlönd, svo að snurðulaus verði.

"Fyrir utan breiða sátt um verkefnið hefur Landsvirkjun lagt áherslu á, að tvennt komi til lagningar sæstrengs.  Annars vegar, að iðnfyrirtækjum verði áfram tryggð samkeppnishæf kjör á raforku, þannig að þau geti áfram vaxið á Íslandi."

Það er tómt mál að tala þannig, að tenging við Stóra-Bretland með flutningsgetu, er nemur þriðjungi af uppsettu afli á Íslandi, muni ekki leiða til þess, að verðlagning raforku til iðnaðar í landinu muni leita í átt til verðsins á hinum enda strengsins.

Þrátt fyrir það, að tengingar Noregs um sæstrengi við meginland Evrópu nemi aðeins um einum tíunda hluta hins íslenzka hlutfalls af uppsettu afli, þá hafa norsku sæstrengirnir valdið gríðarlegum verðhækkunum og verðsveiflum á raforku í Noregi.  Afleiðingarnar hafa orðið alvarlegar fyrir stóriðjufyrirtæki, sem hafa verið með orkusamninga, sem runnið hafa út undanfarin ár, t.d. SÖRAL á Húsnesi í Vestur-Noregi.  Álver þetta hefur ekki náð samningum um orkuverð, sem það getur lifað við með samkeppnihæfum hætti.  Þetta er nýtt af nálinni og gjörbreyttum raforkumarkaði í Noregi með tilkomu sæstrengjanna er kennt um.  Þetta stangast algerlega á við það, sem Hörður Arnarson heldur fram annars staðar í grein sinni, en ekki verður hirt um að vitna til beint hér. 

"Hins vegar, að raforkuverð til almennings hækki ekki óhóflega.  Engar líkur eru til þess, að raforkuverð til almennings margfaldist, eins og stundum er haldið fram, enda er munur milli landa ekki margfaldur í dag."

Hvað gengur forstjóra Landsvirkjunar, Herði Arnarsyni, til að halda þessum ósannindum að fólki ?  Annaðhvort er um fáfræði að ræða eða vísvitandi blekkingartilburði.  Það var ekki merkileg gagnaöflun höfundar, sem leiddi til eftirfarandi niðurstöðu í UScents/kWh til almennings í níu löndum:

• Ísland 9-10: hlutfall 1,0
• Bandaríkin 8-17: hlutfall 1,3
• Frakkland 19: hlutfall 2,0
• Bretland 20: hlutfall 2,1
• Finnland 21: hlutfall 2,2
• Svíþjóð 27: hlutfall 2,8
• Belgía 29: hlutfall 3,1
• Þýzkaland 31: hlutfall 3,3
• Danmörk 40: hlutfall 4,2

Ofangreind upptalning ber með sér, að raforkuverð til almennings erlendis er í mörgum tilvikum á bilinu tvisvar til rúmlega fjórum sinnum hærra en á Íslandi.  Það er orðhengilsháttur að halda því fram, að "munur milli landa (sé) ekki margfaldur í dag".

"Iðnaðar-og viðskiptaráðherra mun nú fara yfir tillögur hópsins og ákveða næstu skref, en íslensk stjórnvöld þurfa að móta sér afstöðu til verkefnisins.  Landsvirkjun hefur miðað við, að niðurstöður frummats liggi fyrir í lok þessa árs, og að þá getum við verið tilbúin að leggja til næsta skref af okkar hálfu, hvort ráðist verði í dýrar og umfangsmeiri rannsóknir á verkefninu."

Það er skemmst frá að segja, að á grundvelli þessarar áfangaskýrslu og upplýsinga í þessari vefgrein og annars staðar, ætti ráðherra ekki að verða skotaskuld úr að móta sér og ráðuneytinu afstöðu til téðs aflsæstrengs.  Hann er efnahagslegt og stjórnmálalegt glapræði fyrir stjórnmálamenn, enda geta þeir ekki með nokkru móti látið bendla sig við eða tekið ábyrgð á því, að opinberu fé sé að svo komnu sólundað í jafnfánýta hugmynd og þessa.  Eru ekki vítin til að varast þau ? 

 

     

  

 

 

 

 

      

        

 

Skattlagning og sjávarútvegur

Það má furðu gegna, hversu rakalaus og jafnvel fjarstæðukenndur málflutningur er hafður uppi af uppivöðslusömu liði, sem oftar en ekki stendur vinstra megin í tilverunni og virðist vart líta glaðan dag vegna kvótakerfis í sjávarútvegi, sem það jafnvel kennir útgerðarmönnum um að hafa komið á koppinn til að "einoka" mið, sem séu í eigu þjóðarinnar. 

Það hefur grafið um sig andúð á einni atvinnustarfsemi, eða öllu heldur atvinnurekendum í tiltekinni atvinnustarfsemi, útgerðarmönnum, að því er virðist vegna furðuhugmynda um eignarhald á óveiddum afla.  Það er nauðsynlegt að reyna að halda uppi vitrænni umræðu um fiskveiðistjórnunarmál, því að lýðskrumarar fylla ella út í tómarúmið, og óprúttnir stjórnmálamenn o.fl. boða stórhættulegar kenningar, sem í raun fjalla um eignaupptöku fyrirtækja og þjóðnýtingu á atvinnugrein. 

Rétturinn til veiða:

Laugardaginn 7. apríl 2012 birtist í Morgunblaðinu gagnmerk grein eftir Birgi Tjörva Pétursson, hdl., "Til varnar eignarrétti í sjávarútvegi", sem áður hefur verið gerð að umtalsefni á þessu vefsetri, en nú verður vitnað til:

"Þegar takmarkanir voru gerðar á sókn á fiskimiðin á síðari hluta 20. aldar, höfðu veiðar verið mönnum meira eða minna frjálsar.  Alþingi setti þá reglur til að koma í veg fyrir algjört hrun fiskistofnanna.  Upphaflegir handhafar réttinda samkvæmt reglunum voru þeir, sem höfðu veiðireynslu yfir afmarkað tímabil.  Þeir höfðu löghelgað sér atvinnuréttindi, sem ekki urðu af þeim tekin, bótalaust.  Ýmsir hafa svo eignast réttindi síðar, annaðhvort á grundvelli veiðireynslu (svo sem í sóknarkerfum, sem rekin voru samhliða) eða fyrir kaup.  Hæstiréttur hefur staðfest í dómum sínum, að málefnalega hafi verið að því staðið að takmarka veiðar og að kerfi framseljanlegra réttinda fái staðist stjórnarskrá.  

Kerfið hefur fest sig smám saman í sessi á undanförnum 30 árum.  Viðskipti með veiðiheimildir hafa farið fram á þessum raunverulega grundvelli um árabil í góðri trú.  Sumir hafa selt veiðiréttindi sín varanlega út úr greininni.  Aðrir hafa keypt þau í trausti þess, að fjárfesting þeirra verði ekki að engu gerð.  Lánastofnanir hafa veitt lán gegn veði í réttindunum á sömu forsendum.  Í lögum og framkvæmd hefur almennt verið farið með réttindin sem eignir væru, s.s. í skattamálum.  Kerfið hefur reynst stuðla að meiri hagkvæmni í sjávarútvegi en víðast hvar annars staðar.  Þótt kerfið sé ekki gallalaust, verður vart séð, að málefnaleg rök hnígi að því að raska grundvelli þess.  Þvert á móti mæla veigamikil rök með því, að vernd réttindanna í kerfinu sé betur tryggð."

Það þarf engu við þetta að bæta um fullkomið lögmæti aflahlutdeildarkerfisins, s.k. kvótakerfis, við stjórnun fiskveiða á Íslandi.  Jafnframt sýnir ofangreindur texti lögmannsins, að gjafakvótaþvælan og meint spilling á sínum tíma í kringum upphaflegu úthlutun aflahlutdeildanna er gjörsamlega úr lausu lofti gripin.  Sú staðreynd, að flestir, er upphaflegu úthlutunina fengu, eru búnir að selja sinn kvóta, skiptir engu máli fyrir framtíðina og lögvarinn eignarrétt núverandi kvótahafa.  

Þjóðareignin: 

Það er landlægur misskilningur og/eða rangtúlkun á lögum frá Alþingi, að ríkið eigi óveiddan fisk í sjónum.  Miðin eru almenningur í lagalegum skilningi, þ.e. enginn eignarréttur er þar fyrir hendi, en lög nr 116/2006 veita ríkisvaldinu hins vegar óskoraðan rétt til að hlutast til um nýtingu sjávarauðlindarinnar innan lögsögu Íslands, eins og var til forna, þar sem héraðsþingin og í sumum tilvikum Alþingi ákváðu ítölu bænda til nýtingar á afrétti, sem var kallaður almenningur.  

Á grundvelli þessara laga ákvarðar ráðherra, hvaða tegundir skulu vera háðar aflatakmörkunum í magni, stað eða tíma.  Þetta er ágætt kerfi, svo lengi sem ráðherra fer eftir vísindalegri ráðgjöf til að tryggja hámarks afrakstur miðanna til langs tíma.  Gallinn er sá, að ráðherrar hafa með heimild frá Alþingi búið til undirkerfi fyrir tilteknar bátastærðir, veiðarfæri og staðsetningar og þá hafa þeir auðvitað orðið að klípa af veiðiheimildum aðalkerfisins, aflahlutdeildarkerfisins, að sama skapi.  Það eru mikil áhöld um þjóðhagslega hagkvæmni þessara undirkerfa, þar sem kostnaður á sóknareiningu undirkerfanna er miklu hærri en jaðarkostnaður, þ.e. kostnaður á viðbótar sóknareiningu, í aðalkerfinu, og gæðin og þar með einingarverðin eru oft, en ekki alltaf, lakari.  Nú verður aftur vitnað í téða grein Birgis Tjörva Péturssonar til að sýna fram á, að útgerðarmönnum ber engin lagaskylda til að greiða ríkinu einhvers konar leigugjald eða auðlindarentu fyrir afnotaréttinn af miðunum í krafti meints sameignarréttar þjóðarinnar af sömu miðum, sem er alls ekki fyrir hendi að mati flestra fræðimanna á sviði lögfræði.  Ef ríkið setur lög um slíkt leigugjald, eða tekur upp á því að bjóða út veiðiheimildir, jafngildir slíkt eignarnámi (afnotaréttur er eitt form eignarréttar) og þá bakar ríkið sér tvímælalaust himinháa skaðabótaskyldu vegna 72. greinar Stjórnarskráarinnar um eignarrétt:

"Fiskstofnarnir á Íslandsmiðum hafa aldrei verið í eigu neins frá því land byggðist.  Þeir hafa farið um miðin, sem teljast enn almenningur í lagalegum skilningi, eigendalausir á meðan óveiddir.  Viðurkennt hefur verið að þjóðarétti og landsrétti, m.a. í dómum Hæstaréttar, að Alþingi hafi í skjóli fullveldisréttar síns heimild til að setja reglur um nýtingu þessarar auðlindar.  Fullveldisréttur þessi, sem Alþingi fer með í umboði kjósenda, er ekki eignarréttur.  Hann felur ekki í sér sameignarrétt þjóðarinnar.  

Yfirlýsing 1. gr. laga um stjórn fiskveiða, nr 116/2006, um að nytjastofnar sjávar séu sameign þjóðarinnar, hefur enga eignarréttarlega merkingu.  Það hefur verið næsta óumdeilt meðal fræðimanna á sviði lögfræði."

Tilvitnuð lagagrein um sameign þjóðarinnar á nytjastofnum sjávar hefur orðið lýðskrumurum innan og utan Alþingis tilefni til að þyrla upp gríðarlegu moldviðri um það, að útgerðarmenn hafi ekki lagalegan rétt á að nýta þann afnotarétt, sem þeim hefur verið úthlutaður, a.m.k. ekki án endurgjalds.  Bábiljan gengur jafnvel svo langt, að því er haldið fram, að þeir hafi slegið eign sinni á þjóðareign, sem þá hafi eignarréttarlega merkingu, og einoki hana.  Með þessu er auðvitað verið að þjófkenna útgerðarmenn, og er þessi rangtúlkun laganna fyrir neðan allar hellur og alger öfugsnúningur á viðtekinni lagatúlkun og uppkvaðningu dóma um afnotarétt útgerðarmanna og veiðiheimildir sem andlag veðréttar.  Um þessa kýrskýru og mikilvægu lagatúlkun fyrir núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi skrifar Birgir Tjörvi í sömu grein:

Það fær ekki staðist nokkra lögfræðilega skoðun, að þjóðin eigi rétt á leigugjaldi fyrir fiskveiðirétt, eins og t.d. fasteignareigandi fyrir leigu fasteignar sinnar, enda er hún hvorki eigandi nytjastofnanna né réttindanna til að veiða þá.  Að sjálfsögðu getur Alþingi eigi að síður, standi vilji til þess, lagt skatt eða aðrar kvaðir á þá, sem eiga fiskveiðiréttindin, að virtum ákvæðum stjórnarskrár.  En það er ekki á grundvelli eignarréttar þjóðarinnar, svo mikið er víst."

Þetta er ljómandi skýr lagagrundvöllur, sem reisa verður fiskveiðistjórnunarkerfið á ásamt skattheimtu af veiðiréttarhöfum.  Þeir, sem óánægðir eru með þennan grundvöll, skyldu hafa í huga, að Stjórnarskráartillögur s.k. Stjórnlaganefndar eru reistar á þessum sama grunni, sbr t.d. grein Skúla Magnússonar, dósents, í Fréttablaðinu 28. marz 2012, þar sem stóð:

"Í ákvæði stjórnlaganefndar felst, að "þjóðareign" vísar ekki til eignarréttar í lagalegum skilningi - hvorki ríkiseignar né sérstaks (nýs) eignarforms."

Af þessu sést, hversu gróft lýðskrum átti sér stað að hálfu ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur og vinstri flokkanna t.d. við hina dæmalaust illa útfærðu þjóðaratkvæðagreiðslu um drög að nýrri Stjórnarskrá, þar sem ein spurninganna fjallaði um eignarhald á auðlindunum.  Lýðskrumarar hafa afvegaleitt fjölda manns á grundvelli "þjóðareignar" og gefið í skyn, að fólk ætti rétt á ávísun í pósti fyrir leigu á eign sinni.  Slíkt er fjarri öllu lagi, enda áreiðanlega miklu hagkvæmara að beita hefðbundnu skattkerfi á handhafa afnotaréttarins. 

Skattlagningin:

Við skattlagningu lögaðila (fyrirtækja) og einstaklinga ber stjórnvöldum, sem með skattlagningarvaldið fara, að gæta meðalhófs og jafnræðis á meðal þegnanna.  Fullyrða má, að þessar grundvallarreglur skattlagningar hafa verið þverbrotnar á sjávarútveginum við álagningu svokallaðra veiðigjalda.  Meðalhófið er þverbrotið með þeim falsrökum, að sjávarútvegurinn hafi aðgang að "ókeypis" hráefni, sem þjóðin "eigi".  Hið síðar nefnda hefur verið hrakið á grundvelli lögskýringa og söguskýringa hér að ofan, og hið fyrr nefnda stenzt heldur alls ekki, því að það er afar kostnaðarsamt að gera út með nútímakröfum og nýta alla yfir 700 000 km2 lögsöguna og sækja jafnvel fjarlægari mið utan hennar.

Því fer víðs fjarri, að jafnræðis við skattlagninguna sé gætt, því að það er farið inn á alveg nýjar brautir, sem aðrir lögaðilar þurfa ekki að sæta.  Hér er átt við þá fráleitu aðferð að skattleggja framlegð sjávarútvegsfyrirtækja í stað hagnaðar.  Framlegðin er mismunur tekna og breytilegs kostnaðar fyrirtækja, þ.e. sá hluti teknanna, sem þau hafa upp í fastan kostnað og hagnað.  Þess háttar skattlagning jafngildir aðför að tilvist fyrirtækjanna, eins og dæmin sanna, því að þau munu þá mörg hver lenda í vandræðum með að standa í skilum með skuldir sínar, og lánshæfni þeirra rýrnar, svo að tæknivæðingu, vexti og viðgangi þeirra verður mjög þröngur stakkur sniðinn.  Samkeppnihæfni þeirra um starfsfólk og á mörkuðum erlendis er þar með augljóslega ógnað af þeim, sem sízt skyldi.   

Það er ekki nóg með þetta, heldur hefur fjármálaráðuneytið valið þá óheyrðu aðferð við ákvörðun skattstofns að reikna út heildar framlegð greinarinnar að úrvinnslunni meðtalinni og deila henni hlutfallslega niður á fyrirtækin án tillits til raunverulegrar afkomu þeirra.  Þetta er ómálefnaleg aðferð við skattheimtu, sem ríða mun fjárhagslega veikari útgerðunum að fullu, enda eru fyrirtæki þegar tekin að leggja upp laupana og önnur boða, að þau muni ekki geta staðið undir þessum ómálefnalegu byrðum í 3 ár, enda áttu þessar byrðar að fara vaxandi á næstu árum samkvæmt lögum ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur.  Þar er um að ræða ólög og svo óvönduð, að skattayfirvöld geta ekki unnið eftir þeim.  Fyrir árið 2013 átti að leggja hagtölur ársins 2011 frá Hagstofunni til grundvallar, en þær eru enn óvissu undirorpnar og endurspegla ekki greiðslugetu ársins 2013.  Áreiðanlegar hagtölur eru ekki útbærar til Skattstjóra samkvæmt lögum.  Þessi ólög ber Alþingi að afnema með öllu hið fyrsta, enda eru þau lögfræðilegur óskapnaður og vitna um stjórnmálalegt ofstæki, sem á engan rétt á sér í siðuðu samfélagi.

Við skattlagningu sjávarútvegsfyrirtækja ber að gæta jafnræðis og meðalhófs og leggja þess vegna hagnað hvers fyrirtækis til grundvallar.  Ragnar Árnason, prófessor í fiskihagfræði við Háskóla Íslands, hefur manna mest rannsakað og ritað um sjávarútvegshagfræði.  Hann telur veiðigjöldin vera "óðs manns æði".  Samkvæmt fréttaskýringu Baldurs Arnarsonar skrifar Ragnar eftirfarandi í umsögn sinni um veiðigjaldafrumvarpið:

"Það er óðs manns æði að skattleggja atvinnuvegi umfram það, sem gengur og gerist erlendis.  Það verður aðeins til að veikja þá atvinnuvegi og þar með efnahag þjóðarinnar og skatttekjur hins opinbera.  Þetta á við um sjávarútveg ekki síður en aðra atvinnuvegi.  Fullyrðingar um, að skattlagning á sjávarútveg hafi engin áhrif á starfsemi hans eða rekstur eru byggðar á sandi og eiga sér ekki stuðning í hagfræði." 

Ragnar hefur eftirfarandi að segja um hina alræmdu auðlindarentu, sem margir japla á án þess að sýna skilning á hugtakinu, enda hefur téð auðlindarenta í raun enn ekki fundizt með óyggjandi hætti:

"Því er haldið fram í greinargerð (athugasemdum) og í fylgiskjali, að með þessum gjöldum sé verið að skattleggja svokallaða auðlindarentu í sjávarútvegi.  Það er hins vegar fjarri lagi.  Bæði er, að höfundar frumvarpsins (og fylgiskjals) virðast hafa afskplega takmarkaðan skilning á því, hvað auðlindarenta er, og raunar renta yfirleitt, og mistúlka þau fræði í grundvallaratriðum og hitt, að skattur sá, sem gerð er tillaga um, er alls ekki til þess fallinn að leggjast á auðlindarentu sérstaklega.  Skatturinn er í rauninni einfaldlega framleiðslugjald (eða veltuskattur)." 

Opið bréf sveitarstjórnarmanna í Vestmannaeyjum og í Fjarðabyggð til þingmanna Suðurkjördæmis og Norðausturkjördæmis í Morgunblaðinu 29. júní 2013 er ákall til þingmanna um að þyrma landsbyggðinni við þeirri yfirþyrmandi blóðtöku, sem téð skattlagning á sjávarútveginn og þar með óbeint á sjávarbyggðirnar er.  Þar kemur fram, að fjáraustur frá sjávarútvegsfyrirtækjunum frá Vestmannaeyjum í ríkishizlurnar (veiðigjöld, kolefnisgjöld, tekjuskattur) og í "potta" á næsta fiskveiðiári verði 5,7 milljarðar kr og frá Fjarðabyggð að sama skapi 4,5 milljarðar kr.  Alls eru þetta 10,2 milljarðar kr frá tveimur sveitarfélögum.  Hér á sér stað blóðtaka úr hinum dreifðu byggðum landsins, sem nær engri átt.  Þetta er 2,3 sinnum hærri upphæð en nemur einvörðungu tekjuskatti og kolefnisgjöldum.  Tekjuskattur af þessum fyrirtækjum og skattur af auknum umsvifum mundi hækka, ef hin ósanngjörnu og illa ígrunduðu veiðigjöld yrðu afnumin, og þar með væri sjávarútvegsbyggðum ekki lengur mismunað jafnherfilega og nú er raunin. 

 

  

        

 

 

 

 

        

 

 

Einstrengingsháttur í atvinnumálum

Frjálslynd ríkisstjórn hefur tekið við völdum í landinu af forpokuðu afturhaldi.  Það eru himinn og haf á milli stjórnarhátta slíkra afla.  Borgaralega viðhorfið er að leyfa þúsund blómum að blómstra, þó að þetta sé haft eftir illvígum fjöldamorðingja, Mao Tse Tung, fyrrverandi formanni kínverska kommúnistaflokksins, á meðan forpokunin felst í að fordæma vissar atvinnugreinar, leggja stein í götu atvinnulífsins almennt og leika hvern tafarleikinn á fætur öðrum, eins og Svandís Svavarsdóttir varð alræmd fyrir.  

Afleiðingin af þessu eru fjárfestingar í sögulegu lágmarki, hagkerfisstöðnun og geigvænlegur halli á rekstri ríkissjóðs með botnlausri skuldasöfnun hins opinbera sem afleiðingu.  Hrokagikkir afturhaldsins á borð við téða Svandísi reyna enn að þyrla upp moldviðri til að hylja sporin og tuða um góðan viðskilnað hjá sér, þegar hið sanna er, að þjóðfélagið er á bjargbrún greiðslufalls hins opinbera vegna óstjórnar, þröngsýni í stjórnarháttum, mistaka og getuleysis við að leiða vandasöm viðfangsefni til lykta.  Eitt viðfangsefnanna er að straumlínulaga stjórnkerfið.  Umhverfisráðuneytinu hefur verið misbeitt til að þvælast fyrir, og það hefur ekki aukið við faglega umfjöllun, heldur aukið andstæðurnar í stjórnkerfinu.  Auðvitað er það rétt hjá dýralækni framsóknarmanna í ríkisstjórn, að hafa þarf umhverfislegar afleiðingar í huga við allar ákvarðanir í öllum ráðuneytum, en ekki að kasta málefnum á milli ráðuneyta og láta hina umhverfislegu ábyrgð aðeins liggja á einum stað.  Með því að leggja umhverfisráðuneytið niður má spara í rekstri ríkisins og flýta fyrir afgreiðslu mála, sem sparar öllu þjóðfélaginu stórfé.  Umhverfismeðvitund þarf að vaxa í stjórnsýslunni.  Hún hefur t.d. ekki verið upp á marga fiska varðandi ferðamennskuna, eins og æ betur er að koma í ljós. Lausnin er hins vegar ekki að banna fólki að njóta náttúrunnar, heldur að sjá til, að slíkt gerist með sjálfbærum og afturkræfum hætti.

Annað dæmi um öfugsnúna umhverfisvernd er glannaskapur R-listans, sem fór með völdin í Reykjavík, þegar Orkuveita Reykjavíkur (OR) tók áhættu í blóra við greinargerðir jarðvísindamanna og viðvaranir sjálfstæðismanna í minnihluta borgarstjórnar, sem nú er að koma fyrirtækinu, OR, og Reykjavíkurborg hroðalega í koll.  Stjórnmálamenn hafa riðið OR svo á slig, að óvíst er, að fyrirtækið ráði við þá stöðu, sem nú er komin upp, þegar ofan á geigvænlega skuldastöðu bætist tekjumissir og jafnvel útgjaldaauki við orkukaup af Landsvirkjun eða öðrum til að standa við gerða orkusölusamninga.  Það er alveg ljóst, að stjórnmálamenn ráða ekki við að stunda fyrirtækjarekstur af þessu tagi einir.  Þar að auki brýtur vinnslumynztur OR gegn samkeppnireglum á raforkumarkaði, þar sem einokunarstarfsemin hitaveiturekstur er stunduð af sama fyrirtæki.  Nú ógnar ofnýting jarðhitasvæða á Hellisheiði í þágu raforkuvinnslu hitaveitustarfseminni, sem er þó hið mikla hagsmunamál íbúa höfuðborgarsvæðisins, að sé sjálfbær.

Að fást við kröfuhafa föllnu bankanna var ekki á færi vinstri manna, enda verður sú viðureign Heljarslóðarorrusta.  Afturhaldið hafði ekki einu sinni manndóm í sér til að krefjast þess með lagasetningu frá Alþingi að skrá um nöfn, kennitölur og heimilisföng kröfuhafanna verði birt opinberlega.  Þetta er þó fyrsta atriðið í viðureigninni við kröfuhafanna.  Þeir, sem leggjast gegn slíkri lagasetningu, munu óhjákvæmilega liggja undir grun um að ganga erinda þeirra, sem makað hafa krókinn á þrotabúunum.  Slitastjórnirnar ná ekki máli.  Þær skammta sér þóknun, sem virðist ekki standa í réttu hlutfalli við árangurinn af störfum þeirra.  Hvers vegna er vinnu þeirra ekki lokið ?  Slitastjórn "Lehman Brothers", sem keyrðir voru í gjaldþrot 15. september 2008 af Seðlabanka Bandaríkjanna og fjármálaráðuneyti ríkisstjórnar BNA, hefur þegar lokið störfum.  Starfi slitastjórnanna á Íslandi má hins vegar helzt líkja við skít, sem sígur fyrir barð.  

      Hér til hliðar er graf um álverð samkvæmt stöðunni 7. júní 2013.  Grafið sýnir rísandi álverð með afhendingartíma, sem gefur til kynna væntingar markaðarins um hærra álverð í nánustu framtíð.  Verðið 2300 USD/t, sem vænta má um næstu áramót, er viðunandi fyrir alla álframleiðendur á Íslandi.  Fyrir nýtt álver á Íslandi er lágmarksverð 2500 USD/t til að standa straum af miklum stofnkostnaði fyrstu 5 rekstrarárin.  Að 1-2 árum liðnum má gera ráð fyrir hærra verði en téðu lágmarki vegna aukinnar eftirspurnar og lokunar gamalla úreltra álvera. 

Það er þess vegna ólíklegt, að afturhaldinu verði að von sinni um, að enginn fjárfestir hafi hug á að kanna möguleika á frekari orkukaupum til álvinnslu.  Þá veltur mest á stjórnvöldum um niðurstöðuna.  Ríkið á stærsta orkuframleiðandann með húð og hári, og sá á meirihlutann í flutningsfyrirtækinu.  Það er réttmæt gagnrýni, sem sett hefur verið fram á flutningsfyrirtækið, að það stundi bútasaum, þegar kemur að umhverfismati.  Landsnet hefur gefið út kerfisáætlun með ýmsum sviðsmyndum, sem háðar eru þróun orkumarkaðar, og eðlilegt næsta skref til að vinna tíma er að kynna áætlun um umhverfismat á hagkvæmustu lausnunum m.v. fyrirsjáanlega þörf, s.s. Sprengisandslínu til að tengja saman meginorkuvinnslusvæðin með öflugum hætti, en öflug lína á milli landshluta er brýn nauðsyn til að draga úr tjóni vegna orkuskorts og til að stofnkerfið sé ekki dragbítur á atvinnuuppbyggingu á landsbyggðinni. 

Landsnet hefur líka verið gagnrýnt fyrir að fara með úreltar tölur um kostnaðarmun á 220 kV loftlínu og jarðstreng.  Það er tiltölulega auðvelt að fá óvilhallt mat á þessum kostnaðarmun.  Nú eru Danir að færa loftlínur sínar í jörðu að miklu leyti.  Þessu verkefni stjórnar Íslendingur, Dr Unnur Stella Guðmundsdóttir.  Það ættu að vera hæg heimatökin að leita í smiðju til hennar.

Í hönnun eru líka lítt áberandi möstur fyrir loftlínur með nýjum tökum á burðarþolsfræði.  Það er áreiðanlega með góðum vilja unnt að ná samkomulagi um jarðstrengi á viðkvæmustu svæðunum og jarðstrengjavæðingu upp í 132 kV á næstu 25 árum.   

Eigandi Landsvirkjunar, fjármála-og efnahagsráðherra fyrir hönd ríkisins, þarf að berja í brestina í stjórn Landsvirkjunar.  Það er kunnara en frá þurfi að segja, að gæluverkefni þar á bæ hafa vakið undrun margra, svo og verðlagningarstefna fyrirtækisins, sem hvorki tekur tillit til jaðarkostnaðarverðs raforku í landinu né þróunar orkuverðs á heimsvísu.  Sem dæmi um hið síðast nefnda má nefna, að vegna nýrrar tækni við gasöflun úr jörðu í Bandaríkjunum og Kanada hefur gasverð í Norður-Ameríku lækkað um 70 % á fáeinum árum.  Eigandinn verður að fá viðskiptalega sinnað fólk í stjórn fyrirtækisins, þ.e. fólk, sem hefur getið sér gott orðspor í viðskiptum, og forystu með jarðsamband, sem eyðir ekki kröftunum í sýndarmennsku.

Næsta skrefið varðandi Landsvirkjun þarf síðan að verða að gera hana óháðari ríkisvaldinu en nú er til að skapa meiri stöðugleika við stjórnun hennar og efla langtímasýn stærsta orkuvinnslufyrirtækis landsins.  Það verður hins vegar alltaf að vera grunnstef fyrirtækisins að þjóna þjóðinni og atvinnuvegum landsins með hagstæðustu þjónustu í Evrópu, og þótt víðar væri leitað.  Núverandi forstjóri hefur ekki fylgt þessari línu, heldur boðað spákaupmennsku.  Ef sæstrengshugmyndir hans yrðu að veruleika, mundi orkuverð á Íslandi stórhækka til almennings og samkeppnistaða atvinnuveganna stórversna.  Að mismuna þegnum á EES-svæðinu með einhvers konar millifærslum úr sjóðum Landsvirkjunar stríðir gegn reglum ESB um jafnræði.

Á næstu árum verður verðmæti Landsvirkjunar líklega metið 400-500 milljarðar kr.  Til að bæta rekstur fyrirtækisins, eins og að framan var tíundað, þarf að fá nýja eigendur inn og draga eignarhlut ríkisins niður í 60 % - 75 % í byrjun.  Með þessu móti verður dregið úr stjórnmálalegu reiptogi um fyrirtækið og meira hugað að arðsemi, þó að girt verði fyrir spákaupmennsku og sett í stefnumörkun, að hlutverk fyrirtækisins sé að vera íslenzku athafnalífi og fyrirtækjum bakhjarl fremur en að skara eld að eigin köku.  Arðsemin þarf þannig að koma frá arðsömum samningum við stóriðjuna og frá aðhaldi í rekstri.  Landsvirkjun getur selt almenningsveitum í landinu orku á lægsta verði, sem þekkist, vegna hagkvæmra virkjana sinna og hagstæðra samninga við stóriðjuna, sem skapa tekjur í gjaldeyri og greiða upp virkjanirnar á um 20 % af endingartíma mannvirkjanna.

Grundvöllur sóknar í atvinnumálum, sem Laugarvatnsstjórnin hefur boðað, hvort heldur er á sviði fiskeldis, sjávarútvegs, landbúnaðar eða iðnaðar, er menntun.  Þar hefur nýr menntamálaráðherra heldur betur verk að vinna, því að sjónhverfingameistaranum, forvera hans, var síður en svo annt um, að menntakerfið þjónaði þörfum atvinnulífsins.  Menntakerfi landsins hefur dregizt aftur úr menntakerfi annarra þjóða, eins og alþjóðlegar kannanir á borð við PISA o.fl. hafa sorglega sýnt.

Nýr mennta-og menningarmálaráðherra ætti af siglfirzkri seiglu og vestfirzkri vígfimi að róta upp í stöðnuðu kerfi, sem álfur út úr hól hefur stjórnað allt of lengi, hækka laun duglegra kennara, sem sýna betri árangur en aðrir, og ekki vera feiminn við að auka samkeppni innan kerfisins, t.d. á milli skóla.  Hann ætti að einbeita sér að því að auka bæði magn og gæði verklegs náms og gæta vel að því, að engin námsbraut sé botnlangi.  Tilraunastofur þarf að reisa og tæknivæða aðstöðu til verklegs náms.  Mesta sinnuleysi Katrínar Jakobsdóttur, fyrrverandi menntamálaráðherra, kom fram í því að láta stórfellt brottfall, einkum drengja, viðgangast.  Þetta jafngildir hræðilegri sóun hæfileika og er hrikalegur áfellisdómur yfir kerfinu og stjórnendum þess.  Lausnin er að auka veg verklegs náms og tæknináms, þ.e. að auka raunverulega fjölbreytni, en hún sé ekki bara látbragðsleikur í ræðupúlti einhverra búálfa, sem hafa veruleikafirrtar hugmyndir um hlutverk menntakerfisins.   

Illugi Gunnarsson þarf ekki að finna upp hjólið, enda hefur hann ekki tíma til þess.  Teikningin er til, og hún er með þýzkum texta.  Þýzka meistarakerfið, sem aðlaga má íslenzkum aðstæðum, fóðraði þýzka efnahagsundrið, "Wirtschaftswunder", og er enn undirstaða útflutningsdrifinnar kraftvélar þýzka iðnaðarins.  Gæðastimpill kerfisins er, að atvinnuleysi þýzkrar æsku er meðal hins lægsta, sem þekkist, eða 7,6 % um þessar mundir.