Olíumarkaðurinn

Hlutdeild jarðolíu í heildarorkunotkun heimsins er tæplega 33 % og til samanburðar aðeins 12 % af heildarorkunotkun á Íslandi. Ísland er þannig í hópi um 5 landa jarðarinnar, þar sem hlutdeild jarðefnaeldsneytis er lægst. 

Olíuvinnslan hefur á þessari öld vaxið úr rúmlega 80 milljón tunnum á sólarhring (Mtu/d) í um 95 Mtu/d eða um 1,3 % á ári að jafnaði. Á notendahlið hefur mest munað um eftirspurnaraukningu frá Kína, en á framboðshlið munaði mest um Bandaríkin (BNA), sem þróuðu nýja vinnslutækni með láréttri borun og setlagasundrun með vökvaþrýstingi, en einnig olíuvinnslu úr tjörusandi.  Er nú svo komið, að í BNA eru framleidd um 7 Mtu/d alls eða 7 % af heimsframleiðslunni, og þar sem OPEC hefur haldið að sér höndum varðandi verðstjórnun, ráða Bandaríkjamenn nú verðlagningunni. Ógurleg mengunarvandamál blasa við Kínverjum, svo að þeir leggja nú höfuðáherzlu á endurnýjanlega orkugjafa ásamt kjarnorku.  Hagvöxtur hefur mjög dalað í Kína, og þjóðinni er tekið að fækka, svo að allt bendir nú til minnkandi eftirpurnar eldsneytis frá Kína, þrátt fyrir vaxandi fjölda farartækja.

Til að einokunarhringur (cartel) nái að ráða verðlagningu þarf þrennt:

1. agi
2. ráðandi markaðsstaða
3. aðgangshindranir

 OPEC hefur ekkert af þessu.  Aðildarríkin svindla á úthlutuðum kvóta sínum.  OPEC sér heiminum aðeins fyrir 30 % markaðarins, sem er of lítið til að ráða verðinu.  Mikið er um ný aðildarlönd.

Þetta er bakgrunnur ákvörðunar OPEC í nóvember 2014 um að reyna ekki að stöðva verðhrunið á jarðefnaeldsneyti.  Þá var verðið um 70 USD/tunnu, en er nú 50-60 USD/tunnu og gæti farið í 30 USD/tunnu, tímabundið, ef markaðurinn verður opnaður fyrir Persum, því að gríðarleg stöðubarátta á sér stað á milli Persa og Araba, og Persar gætu innan árs framleitt 5 Mtu/d af olíu, sem ríður baggamuninn um verðþróunina. 

Sádi-Arabar, sem dæla langmestu af jarðolíu úr iðrum jarðar, gætu hafa sent verðið upp aftur upp á eigin spýtur með því að draga úr framleiðslu um u.þ.b. 5 Mtu/d. Ólíkt fjárvana olíuútflutningslöndum í hringnum, t.d. Venezúela, hefur þetta grimmlynda eyðimerkurkonungdæmi efni á slíku, því að það á olíusjóð upp á USD 900 milljarða.  Norðmenn eru ekki í OPEC, en hafa fram að þessu verið drjúgir sjóðsafnarar, þó að nú gangi á þann sjóð, enda hefur honum ekki verið betur stjórnað en íslenzku lífeyrissjóðunum, og er þá langt til jafnað.  Fé án hirðis sagði góður maður.  

Ólíkt Norðmönnum og ýmsum í OPEC geta Sádarnir búið við mikla olíuverðslækkun, þar sem heildar framleiðslukostnaður þeirra er sá lægsti í heimi eða um 6 USD/tunna. Meðal framleiðslukostnaður Norðmanna er a.m.k. tólffaldur þessi og á nyrztu pöllunum er hann yfir 100 USD/tunna.

Reynslan sýnir, að ávinningur framleiðslusamdráttar hjá Sádum lendir hjá öðrum, sem auka þá framleiðslu sína á hærra verði, og Sádarnir tapa markaðshlutdeild.  Á 9. áratug síðustu aldar minnkuðu Sádar framleiðslu sína um 75 % úr 10 Mtu/d árið 1980 í 2,5 Mtu/d árin 1985-1986. Þetta leiddi til verðhækkunar og mikilla fjárfestinga í greininni, t.d. í Norðursjónum hjá Bretum og Norðmönnum, svo að þessi verðstýring varð Sádum bjúgverpill.

Að reyna að bjarga OPEC með slíkri spákaupmennsku núna gæti reynzt enn hættulegra en þá.  Þá mundi setlagasundrunin taka vel við sér og sennilega dreifast út frá Norður-Ameríku. Hið merkilega er, að framleiðsla Bandaríkjamanna á olíu og gasi hefur enn ekkert minnkað, en fjöldi framleiðenda hefur helmingazt.  Þeir eru nú um 300 talsins. 

Verðhækkun leiðir til sparnaðar, sérstaklega í samgöngugeiranum.  Hver tvinn- eða rafmagnsbíll þýðir glataðar tekjur fyrir olíuiðnaðinn.  Sádar hafa í staðinn kosið að sauma að Rússum, sem styðja Persa, og setlagasundrurum (leirbrotsmönnum), sem skila lítilli framlegð frá sínum rekstri núna, fjárfesta þess vegna lítið sem ekkert, heldur þurrka upp lindir í notkun.  Að þurrka upp setlögin tekur aðeins um 1 ár.  

Orkubyltingin í Norður-Ameríku, BNA og Kanada, er víða öfundarefni.  Mikið magn olíu og gass hefur verið þrýst út úr setlögum með blöndu vatns, íblöndunarefna og sands með jarðlagasundrun ("fracking").  Hér er í flestum tilvikum um að ræða frumkvöðla að bandarískri uppskrift, þar sem við sögu koma afreksverkfræðingar, framkvæmdamenn og áhættusækið fjármagn, sem ekkert annað land kemst í samjöfnuð við. Þarna er sem sagt einkaframtakið upp á sitt bezta.

Viðbrögð olíuvinnslufyrirtæjanna við verðlækkun eru að draga úr fjárfestingum á nýjum vinnslusvæðum. Þetta mun fljótlega leiða til minna framboðs og verðhækkunar að öðru jöfnu, því að gamlar holur þorna.  Að þessu sinni er þó ekki búizt við, að verðið leiti varanlega í sama far og áður, af því að heimurinn hefur hafið orkuskipti til endurnýjanlegra orkulinda.

Að þessu sinni taka stóru olíufélögin á sig skellinn, t.d. Exxon Mobil og Shell.  Eftir að hafa í áratug kastað fé hluthafanna í leit í Íshafinu og á djúpsævi í hitabeltinu án merkjanlegs árangurs, fóru þau að draga úr útgjöldum árið 2013.  Langtíma verkefni, sem gáfu vonir um 3 % af núverandi framleiðslu eða tæplega 3 Mtu/d, hafa verið kistulögð.  Olíufélögin hafa miðað við 80 USD/tu í áætlunum sínum, sem er óvarlegt, og þess vegna er búizt við auknum niðurskurði. Orkufyrirtæki með miklar væntingar um verðhækkanir afurða sinna sjá nú skriftina á veggnum og verða að endurskoða stefnumörkun sína. Nú þarf að miða arðsemisútreikninga við lægra verð en búizt var við fyrir 5-10 árum.

Mikið af aðlögunarkostnaðinum af lægra verði mun falla á leirsteinsvinnsluna. Þar er kostnaður hár og vinnsluaukningin mikil eða úr 0,5 % af heimsframleiðslu árið 2008 í 3,7 % eða 3,5 Mtu/d um þessar mundir.  Þetta hefur kallað á miklar fjárfestingar, sem t.d. árið 2013 jafngilti 20 % allra fjárfestinga í olíuiðnaðinum.  Sádi-Arabar ætla að umbera núverandi verðlækkanir til að eyðileggja fjárhag leirsteinsmanna.  Það eru þess vegna miklar viðsjár á orkumörkuðunum. 

Raforkuverð hefur í sögulegu samhengi fylgt verðlagi eldsneytismarkaðanna.  Landsvirkjun birti fyrir nokkrum árum verðspá sína, þar sem stigull raforkuverðs í Evrópu var gefinn 2,6 USD/MWh á ári, og þessum stigli átti að fylgja á Íslandi.  Í kjölfarið tóku að birtast dagdraumar um gull og græna skóga á Íslandi, einungis ef lagður yrði sæstrengur til Bretlands.  Þessi dæmalausi barnaskapur í anda útrásarvíkinga er nú um það bil að ganga sér til húðar, og æ fleirum verður nú ljóst, að keisarinn er ekki í neinu.    

 

   

 

 

Auðvaldsskipulagið hefst heima

Joseph Schumpeter hélt því fram, að kraftaverk kapítalismans væri fólgið í lýðvæðingu auðsins (democratising wealth), þ.e. auðdreifingu um samfélagið.  Elizabeth I átti silkisokka, tók Schumpeter sem dæmi, en "framlag auðvaldskerfisins er ekki fólgið í að framleiða meira af silkisokkum fyrir drottningarnar, heldur að færa silkisokkana innan seilingar verksmiðjustúlknanna".  Þetta dæmi Joseph Schumpeters sýnir í hnotskurn um hvað markaðshagkerfi með félagslegu ívafi snýst. Það felst alls ekki í að gera hina ríku ríkari, heldur í að veita öllum, sem vettlingi geta valdið, kost á að bæta hag sinn, þ.e. að allir geti veitt sér silkisokka.  Þetta gerist með ávinningi af framleiðniaukningu, sem skipt er á milli launþeganna og fjármagnseigenda, þannig að hvati sé hjá launþegunum að leggja meira af mörkum og hjá fjármagnseigendum að fjárfesta.  Á Íslandi fer hærra hlutfall verðmætasköpunar til launþega en annars staðar.

Á flestum sviðum mannlífsins hefur einmitt þetta átt sér stað.  Það, sem áður var aðeins á færi auðmanna, er nú á almannafæri.  Í Bandaríkjunum (BNA) hefur sá vinnustundafjöldi, sem þarf til að vinna sér fyrir meðalbíl eða fullum fataskápi, helmingazt á einni kynslóð (30 árum).  Á þremur sviðum hefur auðvaldskerfið hins vegar ekki enn þá náð fram hagræðingu, eins og skyldi, aðallega vegna afskipta stjórnmálamanna, sem hallir eru undir forræðishyggjuna.  Þessi svið eru  heilbrigðisþjónusta, menntakerfi og húsbyggingar.  Þarna er þó ekki alfarið við markaðshagkerfið að sakast, heldur, eins og áður segir, hafa stjórnmálamenn verið með fingurinn á þessum málaflokkum og tafið fyrir framförum. 

Í algert óefni stefnir með heilbrigðisþjónustu Vesturlanda, því að gamlingjum fjölgar mikið hlutfallslega, og heilsufar þeirra verður bágbornara eftir því, sem aldurinn færist yfir.  Einn möguleikinn til að draga úr kostnaðinum er að nýta erfðatæknina.  Hún gerir nú þegar kleift að leiða góðar líkur að sjúkdómum, sem vænta má síðar á ævinni.  Vilji einstaklingurinn ekki fara í markvissar fyrirbyggjandi aðgerðir eða nýta sér önnur úrræði heilbrigðiskerfisins áður en allt er komið í óefni, ætti að láta þann einstakling sjálfan um kostnaðinn, ef/þegar hann leitar til kerfisins með einkenni, sem búið var að vara hann við.  Hið sama ætti að gilda, hafi hann hafnað erfðagreiningu eða hafnað því að verða upplýstur um niðurstöðu rannsókna.  Nú þegar er tækni fyrir hendi á sumum sjúkdómasviðum til að fara inn á þessar brautir og ber hiklaust að nýta hana öllum til hagsbóta.

Það er auðvitað óverjandi forstokkun að vilja ekki leyfa ólíkum rekstrarformum að þrífast hlið við hlið, t.d. á sviði heilsugæzlustöðva, endurhæfingarstofnana, skurðstofa og sjúkraþjónustu almennt.  Öryggi og þjónusta við sjúklinga á að vera í forgangi, og gefur auga leið, að það verður því meira þeim mun fjölbreyttari, sem rekstrarformin eru, t.d. í verkfallsástandi.  Það verður tæplega hægt að lama allar sjúkrastofnanir í einu, ef vinnuveitendur eru fjölbreytilegir, því að starfsfólkið mun búa við vinnustaðasamninga, þar sem væntanlega verða launahvatar til afkasta og gæða.  Þetta er gríðarlegur kostur í þjóðfélagi, sem má búa við óbilgirni og ófrið í stað skynsamlegra samninga á vinnustöðum heilbrigðisstarfsfólks, þannig að líf skjólstæðinganna, svo að ekki sé nú minnzt á lífsgæðin, er í uppnámi. Tekur engu tali, hvernig sjúkrastofnanir verða hvað eftir annað fyrir barðinu á ófyrirleitnum verkfallsskipuleggjendum, sem sjást ekki fyrir, heldur taka veikt fólk og starfsfólkið, sem reynir að halda starfseminni á floti, í gíslingu.

Upphrópanir á borð við þá, að ekki megi græða á sjúklingum, eru innihaldslausar, því að sjúkratryggingar sjá til þess, að sjúklingur beri ekki skarðan hlut frá borði, og allir eiga rétt á arði af eigin fé, sem fram er reitt til starfsemi, enda er slíkt grundvöllur arðsamra fjárfestinga.  Annars þarf að seilast í vasa skattborgaranna, og þar er sviðin jörð eftir síðustu vinstri stjórn.  Þá eru það kostulegir fordómar, að þeir, sem vilja reiða fram úr eigin vasa til að fá þjónustu, betri þjónustu en ella að eigin mati, megi það ekki.  Með þessu er skattfé sparað og biðlistar styttir.  Hvað er ósiðlegt við það ?  Fólk á að eiga möguleika á að forgangsraða fjárnotkun sinni að eigin vild án hindrana forstokkaðrar forræðishyggju.

Í menntageiranum hefur alnetið þegar aukið hagræðinguna, og vafalaust liggja enn ónýtt tækifæri í að búa skólana betri búnaði og í fjarkennslu.  Það er áreiðanlega enn unnt að auka framleiðni menntageirans, en vandinn er að mæla þessa framleiðni, af því að hætt er við, að framleiðniaukning verði á kostnað gæða.  ISK/stúdent er t.d. afleitur mælikvarði, ekki sízt í ljósi þess, að rökstuddur grunur er fyrir hendi um, að almennri þekkingu stúdenta hraki, en hugsanlega eykst sértæk þekking á móti.  (PISA árangur)/(ISK per grunnskólanemanda) er einn mælikvarði, og hann hefur verið óviðunandi fyrir Ísland að undanförnu, þ.e. slakur árangur og hár kostnaður.  Alvarlegast er, hversu lestrarkunnáttu fer hrakandi.  Þar á alnetið sennilega sína sök, þar sem ungviðið les minna í frístundum en áður.  Ótrúlega stór hluti æskunnar er ólæs, og það er ávísun á fátækt og óhamingju. Orðaforða, málfræðikunnáttu og framburði nemenda við lok grunnskóla hefur hrakað hræðilega síðast liðna hálfa öld. Hér sem á fleiri sviðum eru foreldrarnir aðalsökudólgarnir, þó að skólarnir verði nú að sýna öflugt frumkvæði til úrbóta.

Framleiðni á sviði húsbygginga hefur sums staðar hrakað, t.d. í BNA, þar sem framleiðni vinnuafls hefur fallið um 22 % á 20 ára tímabilinu 1989-2009, þó að framleiðni vinnuafls í öðrum geirum athafnalífsins hafi á sama tíma vaxið um 45 %.  Í þróuðum ríkjum notar 60 milljón manns meira en 30 % af tekjum sínum í húsnæðið, og 200 milljón manns eru talin búa í hreysum. Húsnæðismálin þarfnast umbóta, og þar geta yfirvöldin lagt lóð á vogarskálarnar, því að þau skipuleggja og útvega lóðirnar og setja fram tækniskilmála og útfærslukröfur.  

Stærsta hagsmunamál ungs fólks er að kljúfa það fjárhagslega að eignast sitt fyrsta húsnæði.  Það hefur alltaf erfitt verið, en vegna kostnaðarhækkana, t.d. á lóðum, sem framleiðniaukningin hefur ekki náð að hamla gegn, ásamt greiðslugetumati lánastofnana, sem er orðið ungu fólki þyngra í skauti eftir bankahrunið, er þetta jafnvel erfiðara en áður. 

Að eignast þak yfir höfuðið, eins og sagt er, er mjög eftirsóknarvert fyrir fjölskyldurnar og samfélagið, af því að húsnæði er aðalsparnaðarformið yfir ævina og veitir afkomutryggingu, þegar kemur fram á ævikvöldið og tímabært er að minnka við sig.  Samfélagslega er það auðvitað að sama skapi æskilegt, að sem flestir séu fjárhagslega sjálfstæðir að afloknum vinnuferli. Eigið húsnæði hefur verið hryggjarstykkið í eignamyndun miðstéttarinnar víðast á Vesturlöndum og afdráttarlaust á Íslandi, þar sem það hefur lengi þótt öruggasti fjárfestingarkosturinn.   

Nýlega upplýstu Samtök iðnaðarins um kostnaðargreiningu á byggingarkostnaði, sem fram hafði farið á þeirra vegum á hreinum byggingarkostnaði annars vegar og hins vegar opinberum gjöldum og kostnaði, sem af leyfisveitingum og reglugerðum leiðir.  Tekið var dæmi af kostnaði vegna 115 m2 íbúðar í þriggja til fjagra hæða fjölbýlishúsi á höfuðborgarsvæðinu:

• Heildarkostnaður: MISK 37, þ.e. 313 kISK/m2
• hreinn byggingarkostnaður: MISK 26, þ.e 70 %
• lóðarverð: MISK 4,5, þ.e. 13 %
• ný byggingarreglugerð: MISK 2,0, þ.e. 6 %
• annar kostnaður hins opinbera: MISK 4,0, þ.e. 11 % 
• Þarna nemur kostnaður af völdum hins opinbera, sveitarfélags og ríkis, um MISK 11 eða 30 % á þessari litlu íbúð.  Það er sanngjarnt að gefa hluta af þessum opinberu tekjum eftir gegnum skattkerfið, þegar um er að ræða kaup á fyrsta húsnæði einstaklinga eða fjölskyldna, t.d. þannig, að draga megi 5 % íbúðarkostnaðar frá skattskyldum tekjum í 5 ár og fasteignagjöld verði felld niður í 5 ár.  Á móti yrðu vaxtabætur úr ríkissjóði felldar niður, enda er ekki ástæða til þess af ríkisins hálfu að greiða niður vexti bankanna, enda hillast þeir þá frekar til vaxtahækkana.  Hér er um umtalsverðan stuðning við markhóp að ræða, sem á venjulega erfitt með að ná endum saman vegna hárrar skuldsetningar, ómegðar og fremur lágra tekna vegna reynsluleysis á vinnumarkaði, þó að reynt sé að bæta slíkt upp með yfirvinnu. 

Það ætti að vera forgangsmál borgaralegrar ríkisstjórnar að fjölga hlutfallslega íbúðareigendum, en þeim hefur fækkað frá Hruni. Margir fjárfestar telja íbúðarhúsnæði til vænlegustu fjárfestingarkosta, og það ætti að vera markmið, að 80 % landsmanna búi í eigin húsnæði árið 2020, en um þessar mundir er hlutfallið um 75 % og var um 77 % fyrir Hrun.  Um 25 % fjölskyldna býr nú í leiguhúsnæði.   Ríkisstjórnin áformar að létta undir með þeim.  Slíkt er vandmeðfarið, svo að komi að sem beztum notum, en renni ekki að mestu í vasa leigusalanna. Reyna ætti að ná hluta af þessu fólki inn í hóp íbúðareigenda með því að létta undir í gegnum skattkerfið, eins og áður er minnzt á, og auka framboð á félagslegu leiguhúsnæði fyrir þá, sem erfiðast eiga uppdráttar. Borgaraleg ríkisstjórn getur ekki verið þekkt fyrir að festa fólk í fatæktargildru með hækkun husaleigubota, sem hætt er við, að lendi að mestu í vasa leigusalanna. Miklu nær er að stuðla að auknu framboði íbúða á bilinu 80-110 m2, t.d. með byggingu félagslegs húsnæðis. Þá mun leiguverð á almenna markaðnum lækka að öðru jöfnu.       

             

 

Sólarhlöður geta bætt hag Íslands

Þjóðverjar hafa haft forystu í Evrópu, og þó að víðar væri leitað, um framleiðslu, uppsetningu og notkun á sólarhlöðum. Þýzka ríkið hefur niðurgreitt orkuverðið frá sólarhlöðum, en þörfin á niðurgreiðslunum hefur farið minnkandi, reiknað á hverja kWh, vegna tækniþróunar, sem leitt hefur af sér bætta orkunýtni sólarhlaðanna og lægri framleiðslukostnað þeirra. 

Allt er þetta hluti af orkustefnu Þjóðverja, "Die Energiewende - Orkuviðsnúningurinn", þar sem Þjóðverjar berjast á tveimur vígstöðvum í einu enn og aftur, færast mjög mikið í fang, en nú eiga hvorki Reichswehr né Wehrmacht í hlut, og alls ekki Bundeswehr.  Annars vegar fækka þeir nú kjarnorkuverum og ætla að losa sig við þau, og hins vegar stefna þeir að mjög aukinni raforkuvinnslu úr endurnýjanlegum orkulindum, hingað til aðallega vindi og sól. 

Þetta hefur undanfarin ár fléttazt inn í þjóðaröryggismál, því að stöðugt aðgengi allra þegnanna að orku er lífsnauðsynlegt hverju nútímaþjóðfélagi, og rússneski björninn hefur fyrir löngu áttað sig á því og reynt að nýta sér það sér til óeðlilegs ávinnings. 

Orkustefna Þjóðverja hefur kostað þá offjár í niðurgreiðslum og einna hæstu orkuverði til heimila og atvinnuvega, sem um getur í heiminum. Þessi herkostnaður Þýzkalands er líklegast kominn yfir eina trilljón evra (þúsund milljarða) og verður sennilega hærri en kostnaðurinn af endursameiningu Þýzkalands áður en lýkur, enda mikið í húfi.  Fall evrunnar um þessar mundir er Þjóðverjum þess vegna að mörgu leyti kærkomið til að ráða betur við þennan "stríðskostnað". 

Þýzkur iðnaður greip tækifærið, sem ofuráherzla þýzkra stjórnvalda á endurnýjanlega orkugjafa bauð upp á á sviði þróunar og framleiðslu á búnaði, sem tengist raforkuvinnslu úr endurnýjanlegum orkulindum, t.d. framleiðsla á íhlutum fyrir og samsetning á vindmyllum og sólarhlöðum.  Nú hefur angi þessarar starfsemi flotið á fjörur Íslendinga, þar sem flest bendir til, að 3 kísilmálmverksmiðjur og 1 hreinkísilverkmiðja muni hefja framleiðslu hérlendis áður en þessi áratugur er úti.

Um er að ræða tvær kísilmálmverksmiðjur í Helguvík:

• United Silicon: 4x35 MW, 85 kt/a, 60 manns, hollenzkir, danskir og íslenzkir fjárfestar, ofnframleiðandi Tenova Pyromet í Suður-Afríku - 0,61 kt/MW, aflbirgir er Landsvirkjun, Landsnet leggur 132 kV áljarðstreng á milli Fitja og Helguvíkur.  Strengurinn er frá Nexans í Hannover/Þýzkalandi
• Thorsil Silicon Metal Plant: 87 MW, 730 GWh/a, aflbirgir er Landsvirkjun, 54 kt/a, 160 manns  - 0,64 kt/MW, 8392 klst/a, búnaðarbirgir ekki þekktur. 

Í fljótu bragði virðast evrópskir fjárfestar vera ríkjandi þarna, en evrópskir birgjar ekki koma mikið við sögu, þó að annað komi væntanlega í ljós, þegar mál skýrast, t.d. hjá Thorsil. Draga verður í efa, að uppgefin afltala hjá Thorsil-verksmiðjunni eigi við hámarksafl, eins og oftast er þó, þegar annars er ekki getið, heldur sé um einhvers konar meðalafl að ræða, því að að öðrum kosti fæst nýtingartími topps, sem vart er á annarra færi en álvera að ná. 

Framleiðsluferlar álvera og kísilvera eru gjörólíkir.  Ál er framleitt við mjög stöðugt álag með rafgreiningu í hundruðum rafgreiningarkera í hverri verksmiðju, en í hverju kísilveri eru örfáir ljósbogaofnar, og eðli þeirra er, að álagið sveiflast mjög mikið, og er ýmist nánast straumrof í ofninum eða skammhlaup á milli rafskauta. Þessi hegðun er mjög "óholl" fyrir stofnkerfi raforkunnar og hefur í för með sér óþolandi spennusveiflur og yfirsveiflur straums og spennu á mörgum tíðnum, sem valda auknum töpum í kerfinu. Mikilla, áreiðanlegra og dýrra mótvægisaðgerða er krafizt í aðveitustöð kísilveranna vegna þessa, og á stöðum með tiltölulega lítið skammhlaupsafl, þ.e. veikar tengingar við stórar virkjanir, eru mótvægisaðgerðir enn flóknari.  Það er ekki sérlega hátt skammhlaupsafl frá Svartsengis- og Reykjanesvirkjunum og öflug Suð-Vesturlína er þess vegna bráðnauðsynleg þessum verksmiðjum bæði til aflflutnings og til að sjá fyrir stífri spennu.  Hér er samt áreiðanlega um ögrandi rafmagnsverkfræðilegt viðfangsefni að ræða.

• Þriðja kísilmálmverið (af þremur), og líklega það, sem traustustum stendur fótum bæði fjárhagslega og tæknilega, er PCC BakkiSilicon, og er í eigu PCC SE í Duisburg í Þýzkalandi.  Það á að framleiða 36 kt/a og uppgefið afl er 58 MW eða 0,62 kt/MW. Þarna er búið að semja við búnaðarbirginn SMS Siemag í Düsseldorf fyrir MEUR 32 eða ISK 4,8 milljarða um alverktöku.  Þarna eru þýzk áhrif ríkjandi bæði á meðal fjárfestanna og birgjanna. SMS samsteypan á rætur allt aftir til ársins 1819, og innan vébanda hennar eru nú gríðarlega öflug fyrirtæki.  

Fjórða kísilverið, Silicor Materials, er sólarkísilverksmiðja, sem staðsetja á á Grundartanga.  Þetta ver er ólíkt hinum þremur, því að það tekur við kísilmálmi frá þeim eða öðrum og breytir honum í hreinkísil, sem hentar t.d. fyrir sólarhlöður.        Eigandi er Hudson Green Energy í Bandaríkjunum (BNA).  Upphaflega átti að staðsetja þessa verksmiðju í Missisippi í BNA, en refsitollar á viðskipti Kína og BNA 2013 komu í veg fyrir þessa staðsetningu, og varð þá Grundartangi fyrir valinu.  Kína er gríðarlega stór markaður fyrir sólarhlöður og efni í þær.                                       Silicor Materials hefur samið við þýzka tækjabirginn SMS Siemag AG um búnað fyrir ISK 70 milljarða, en heildarfjárfesting Hudson Green Energy á Grundartanga er áætluð ISK 120 milljarðar.  Áætluð útflutningsverðmæti eru ISK 50 - 60 milljarðar, en afkastagetan verður aðeins 19 kt/a.  Framtíðarstörf á Grundartanga vegna Silicor Materials eru hins vegar áætluð 450 talsins.  Þessar tölur sýna, að Silicor Materials er ósambærilegt fyrirbæri við kísilmálmverin.  Silicor Materials er mun fjármagns- og mannaflsfrekari, en með tiltölulaga litla framleiðslugetu.  Raforkubirgjar eru Landsvirkjun og Orka náttúrunnar. Aflþörf 85 MW (óstaðfest).

Ef allt þetta gengur eftir, er ljóst, að á Íslandi verður umtalsverð framleiðsla á kísilvörum áður en þessi áratugur er allur.  Þessi iðnaður mun njóta góðs af tvíhliða viðskiptasamningi Íslands og Kína ásamt veru Íslands á Innri markaði EES.  Þá virðast fjárhagsleg og tæknileg tengsl Íslands og Þýzkalands munu styrkjast með þessari iðnþróun.  Áliðnaðurinn er alfarið í eigu engilsaxneskra fyrirtækja í Norður-Ameríku, en þessi nýi iðnaður ber með sér meira evrópskt svipmót og mun verða veruleg búbót fyrir gjaldeyrisöflunina, sem ekki veitir af.  Líklega verður umsetning iðnaðarins meiri en ferðaþjónustunnar, ef öll þessi áform ganga eftir, en mikill munur er á fjölbreytni starfanna, sem iðnaðurinn og ferðaþjónustan skapa, því að iðnaðurinn þarf marga og margvíslega iðnaðarmenn, tækni- og verkfræðinga til framleiðslunnar og til mengunarvarna.     

 

Fjárfestingar og fjárfestar

Öllum velmegunarsamfélögum er þörf á talsverðum beinum erlendum fjárfestingum, a.m.k. 5 % af VLF, ef tryggja á æskilegt aðgengi að áhættufé til uppbyggingar atvinnuveganna og til að fá nýja verkþekkingu og stjórnunarþekkingu inn í landið.  Til að svo megi verða, eru þróaðir innviðir og stöðugleiki stjórnvaldsaðgerða nauðsynleg.  Þetta eru einföld sannindi, en samt ekki öllum stjórnmálaflokkunum hérlendis ljós, eins og krystallaðist á alræmdum landsfundi Samfylkingarinnar í marz 2015 og heyrzt hefur á forkólfum Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs í kjölfarið. Þar ræðir um afturköllun ríkisins á rannsóknar- og vinnsluleyfum fyrir olíu og gas á Drekasvæðinu.

Í Icesave-deilunum á síðasta kjörtímabili, þar sem stjórnvöld gengu erinda alþjóðlegra fjármagnseigenda, sumpart til að þóknast forkólfum í Berlaymont til að fá greiðari leið inn í ESB, héldu talsmenn ríkisstórnarinnar því fram henni til varnar, að ekki mætti koma illa fram við fjármagseigendur, því að þá mundu þeir styggjast og loka fyrir fjármagnsflæði til Íslands.  Háttaði þó þannig til þar, að íslenzka þjóðin stóð nauðvörn fyrir sjálfstæði sitt, beitti fyrir sig Neyðarlögunum, svo nefndu, sem hún hafði fullveldisheimildir til, og hefur réttmæti þeirra síðan verið staðfest fyrir dómi, og mátti á sama tíma sæta beitingu brezkra hryðjuverkalaga á íslenzka banka og á ríkissjóð um hríð.  Þetta var fruntaaðgerð verkamannaflokksstjórnarinnar í Lundúnum, sem þar sýndi sitt rétta andlit gagnvart þjóð í vanda.  Þarna átti að sýna Skotum, hvernig færi fyrir sjálfstæðum þjóðum, þegar á bjátar.  Allt var það vitlaust reiknað í Lundúnum. 

Minnir þetta á lélega herstjórnarlist Breta í Síðari heimsstyrjöldinni, er þeir gátu stöðvað megnið af hergagnaiðnaði Þjóðverja árið 1943 með loftárásum á miðlunarlónsstíflur og virkjanir, er sáu Ruhr héraðinu fyrir raforku og stytt þannig styrjöldina í Evrópu um allt að 2 ár.  Í staðinn beindu þeir sprengjuflugvélunum á borgirnar, t.d. Hamborg og Köln, eins og í hefndarskyni, því að Þjóðverjar höfðu auðvitað gert svipaða villu í stað þess einbeita sér að höfnum og flugvöllum Englands og samhæfa aðgerðir flota og flughers gegn skipalestunum til Englands.      

Nú bregður svo við árið 2015, að Samfylkingin hefur snúið við blaðinu varðandi framkomu við fjárfesta og hefur lagt til, að stjórnvöld afturkalli rannsóknarheimildir og vinnsluleyfi, eða eins og segir þar:

"Nú þarf að vinda ofan af þeirri leit og vinnsluáformum og lýsa því yfir, að Íslendingar hyggist ekki nýta hugsanlega jarðefnaorkukosti í lögsögu sinni."

Það má heita alveg makalaust, að fyrrverandi "burðarflokkur" í ríkisstjórnarsamstarfi skuli ætla að grafa undan trúverðugri stjórnsýslu í landinu með þessum hætti, ef hann kemst til valda, því að atferli af þessu tagi berst út sem eldur í sínu á meðal fjárfesta, sem íhuga fjárfestingar á Íslandi, ekki bara á sviði olíuvinnslu, heldur líka á sviði kísils eða á hvaða sviði sem er.

Það er svo annað mál, að ívilnandi sérregur fyrir fjárfesta eru ósanngjarnar gagnvart starfsemi, sem fyrir er í landinu.  Það ber að hætta þeim og leggja þess í stað höfuðáherzlu á að skapa sanngjarnt og aðlaðandi samkeppnisumhverfi fyrir alla. Að grípa skuli þurfa til ívilnandi skattaaðgerða fyrir fjárfesta sýnir í hnotskurn, að skattheimtan, sem komið var á á síðasta kjörtímabili, er ósjálfbær og mjög hamlandi.  Þetta þýðir, að tryggingagjaldið, sem ætlað er að fjármagna atvinnuleysistryggingasjóð, er allt of hátt núna. Á föstu verðlagi 2015 námu tryggingagjöldin árið 2000 um 42 milljörðum kr, en á árinu 2015 um 82 milljörðum kr.  Núverandi hlutfall þess af launum er um 7,5 % og á að lækka í 7,35 % árið 2016.  Það ætti að tvöfalda hnigulinn, svo að hann verði 0,30% á ári í 6 ár þar til hlutfallið verður 5,7 %.  Stöðva verður þessa lækkun, ef atvinnuleysi vex hér mikið og skyndilega, sem engan veginn er hægt að útiloka, ef boginn er spenntur umfram getu fyrirtækjanna. Önnur algeng ívilnun fyrir fjárfesta er tímabundin lækkun tekjuskatts úr 20 % í 15 %.  Mismunurinn nemur hækkun vinstri stjórnarinnar. Boða ætti lækkun á þessari skattheimtu um 1 % á ári niður í 15 %.    

Finnur Magnússon, lögmaður, hefur krufið olíuleyfismálið og birti um það grein á Sjónarhóli Viðskipta-Moggans, 2. apríl 2015. Þar er minnt á, að:

 "fyrir nokkrum árum hélt íslenzka ríkið útboð til að laða að fjárfesta, sem hefðu bæði fjárhagslega burði og sérþekkingu til að finna olíu hér við land.  Í útboðinu tóku þátt dótturfélög norskra og kínverskra ríkisolíufélaga, og ráðgerðu stjórnvöld, að íslenzkur olíuiðnaður myndi ekki einungis leiða til aukinna skattgreiðslna, ef olía fyndist, heldur myndi hér komast á laggirnar umfangsmikil þjónustustarfsemi við olíuiðnaðinn.  Að loknu útboðsferli var m.a. kínverska ríkisolíufélaginu veitt leyfi til 12 ára til að leita að olíu."

Síðan rekur Finnur, að árið 1994 hafi ríkisstjórnir Kína og Íslands gert með sér tvíhliða fjárfestingarsamning.  Þessi fjárfestingarsamningur slær téð olíuleyfi í gadda (orðalag að hætti gamla olíuráðherrans), svo að riftun olíuleyfisins gagnvart kínverska olíufélaginu væri skýlaust brot á þessum fjárfestingarsamningi.  Er það hugmyndin með samþykkt Samfylkingarinnar að setja þennan tvíhliða fjárfestingarsamning Kína og Íslands í uppnám og þar með að girða fyrir frekari fjárfestingar Kínverja í íslenzkri lögsögu ? 

Það má í þessu samhengi minna á tvíhliða viðskiptasamning Íslands og Kína, sem gerður var undir umsjón Össurar Skarphéðinssonar, utanríkisráðherra, og þótti brautryðjandi í Evrópu og var bending til Berlaymont um að minnka stífni sína eftir stöðvun þeirra á viðræðum um sjávarútvegsmál í aðlögunarferli Íslands að ESB í marz 2011. Þar skaut Össur framan við stefni ESB-freigátunnar.

Sennilega eru öfl innan Samfylkingarinnar, sem gráta mundu það krókódílstárum, þó að viðskiptasamband Íslands og Kína færi í hund og kött, því að ESB leyfir enga slíka tvíhliða samninga aðildarríkja sinna. Þessi nánast einróma samþykkt landsfundar Samfylkingar í marz 2015 mundi, væri henni framfylgt af íslenzkum stjórnvöldum, tæpast draga neitt úr hættunni á mengunarslysi á norðurslóðum, af því að téð leyfi eru aðeins brot af leyfunum, sem aðrar þjóðir hafa og munu gefa út.  Hins vegar yrði Ísland örugglega fyrir álitshnekki á meðal fjárfesta við slíka afturköllun rannsóknar- og vinnsluleyfis, og samskiptin við Kínverja færu í frostmark.  Er eitthvert vit í slíku framferði ?  Ef Samfylkingin væri einstaklingur, mundi maður segja, að hún hefði gengið af göflunum á téðum landsfundi, og svo mikið gekk reyndar á þar, að eftirmálar gætu orðið. 

Í lok merkrar greinar skrifaði Finnur Magnússon:

"Af framangreindu er ljóst, að það er vandkvæðum bundið "að vinda ofan af" leyfum, sem íslenzk stjórnvöld hafa gefið út.  Umtalsverður vafi yrði um lögmæti stjórnvaldsákvarðana, sem teknar yrðu til að innleiða nýja pólitíska stefnu á þessu sviði, og kynni slík stefnubreyting ekki einungis að brjóta gegn meginreglum stjórnsýsluréttar, heldur ennfremur gegn ákvæðum tvíhliða fjárfestingasamnings Íslands og Kína, sem er ætlað að tryggja fjárfestum frá þessum ríkjum tiltekna réttarvernd."

Það er rétt, að heilbrigð skynsemi og Samfylkingin hafa sjaldan átt samleið, en í þessu máli hefði heilbrigð skynsemi og hagsmunir landsins að ósekju mátt njóta vafans í stað þess að mála skrattann á vegginn og taka síðan ákvörðun um kúvendingu í málefnum opinberra leyfisveitinga. Við slíka kúvendingu mundi íslenzk stjórnvöld setja ofan og jafnvel baka sér skaðabótaskyldu, þó að líklegast verði aldrei neitt af olíuvinnslu í íslenzka hluta Drekasvæðisins vegna kostnaðar.    

          

  

Sæstrengur á flæðiskeri staddur

Landsfundur Samfylkingarinnar í marz 2015 leiddi ekki einvörðungu í ljós djúpstæðan klofning flokksins, þar sem flókið fundarboð ruglaði félagana í ríminu og gölluð formannskosning með villutilkynningum í tölvukerfinu leiddi til, að sitjandi formaður hékk í sæti sínu á eigin atkvæði, heldur var söðlað um í olíuleitarmálum og fyrrverandi olíumálaráðherra Íslands, Össur Skarphéðinsson, sem bar olíuleit og -vinnslu innan lögsögu Íslands mjög fyrir brjósti, sennilega vegna eigin hégómagirni, var niðurlægður herfilega með ásökunum í hans garð um gösslaragang og mistök í starfi.Hvers vegna gerði enginn athugasemd á þingi í vetur, þegar lög um ríkisolíufélag voru samþykkt ?  Liklega dagar þetta ríkisolíufélag uppi í kerfinu og vonandi áður en Parkinsonslögmálið verður þar í algleymi. 

Þetta er nógu slæmt, en enn verri er sá gjörningur Landsfundarins að söðla um á einum fundi og pólitískt ónýta gjörðir ráðherra, sem leitt hafa til stefnumörkunar Orkustofnunar og skuldbindinga fjárfesta.  Ef þessi nýja stefna Samfylkingar, og nú áréttingar hennar að hálfu vinstri grænna, yrði að stjórnarstefnu, mundi landið verða fyrir miklum álitshnekki á meðal fjárfesta og á meðal samstarfsþjóða á borð við Norðmenn, en í Noregi mótuðu þarlendir jafnaðarmenn olíunýtingarstefnu Noregs.  Þetta er enn eitt dæmið um ábyrgðarleysi stjórnarflokkanna á Íslandi 2009-2013, og hversu leið þeirra er vörðuð mistökum á öllum sviðum.  Annar þeirra getur ekki haldið landsfund, skammlaust, og báðir loga þeir nú stafnanna á milli vegna gerræðislegra vinnubragða leiðtoganna. Hins vegar er áhugi fjárfesta fyrir Drekasvæðinu í algeru lágmarki um þessar mundir, af markaðsástæðum, og ekki þarf að búst við beysnum verkefnum hjá hinu nýja ríkisolíufélagi.   

Orkumálin eru fjármagnsfrek.  Það á ekki einvörðungu við um olíuna, heldur líka rafmagnið.  Meira hefur verið fimbulfambað um sæstrengslögn á milli Íslands og Skotlands en góðu hófi gegnir, og lítt er þar af setningi slegið.  Fullyrðingasamir menn hafa hent á lofti, að mun arðsamara væri að selja raforku til Bretlands um slíkan sæstreng en að selja hana til iðnaðar hér innanlands. Þessi fullyrðing er reist á vanmati á jákvæðum áhrifum rafmagnssölu innanlands á innviði í landinu og á ofmati á því verði, sem stjórnvöld á Bretlandseyjum eru fús til að tryggja seljendum endurnýtanlegrar orku, eins og rakið verður hér, og til viðbótar á miklu vanmati á kostnaði slíkra flutningamannvirkja, sem The Economist (17. 23. janúar 2015 á bls. 7 í orkumálaúttekt tímaritsins) áætlar, að kosta muni 6 milljarða USD, sem er 50 % hærra en efri mörk Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands fyrir nokkrum árum.

 Höfundur þessa pistils hefur verið gagnrýninn á það, sem virzt hafa draumórar um skjótfengið fé með beinni rafmagnssölu til útlanda, af því að tæknilegar og fjárhagslegar röksemdir fyrir slíku hefur skort, en málflutningurinn borið keim af spákaupmennsku, sem engan veginn á heima á þessu sviði.                Oft hefur í þessu samhengi verið vísað til annarra sæstrengsverkefna, sem eru ósambærileg Íslandsstrengnum. Það eitt er ótraustvekjandi. Sæstrengsmenn hafa þá komið með getgátur um himinhátt raforkuverð, sem brezk stjórnvöld væru reiðubúin að tryggja sæstrengseigandanum í 20-25 ár. Allt hefur það verið fjarstæðukennt sem viðskiptalíkan, og nú eru komnar fram nýjar upplýsingar frá brezkum stjórnvöldum, sem kollvarpa skýjaborgum þeirra, sem telja téða sæstrengslögn vera fundið fé.  Þessar nýju upplýsingar fela í sér hraðstíga þróun í átt til lækkunar á verði raforku úr endurnýjanlegum orkulindum.                          Í kjölfar þessara upplýsinga er full ástæða fyrir Alþingi að leggja alla rannsóknarvinnu, sem það hefur falið iðnaðarráðherra að láta fara fram á ýmsum afleiðingum téðrar sæstrengslagnar, á ís um sinn, enda er væntanlega lítill stuðningur á meðal almennings við sæstrengsáformin sem vonlegt er.  

Þann 24. marz 2015 birti Morgunblaðið grein eftir Elías Elíasson, fyrrverandi sérfræðing í orkumálum hjá Landsvirkjun, undir fyrirsögninni:                       "Er samkeppnisstaða orku frá sæstreng til Bretlands að versna ?"

Þar segir, að í lok febrúar 2015 hafi brezk stjórnvöld birt niðurstöður uppboðs á opinberum niðurgreiðslum raforkuverðs frá mismunandi endurnýjanlegum orkulindum. Þar voru þó ekki ölduvirkjanir, en afar athygliverð þróun á sér nú stað á þeim úti fyrir Vestur-Ástralíu, þar sem byrjað var á að láta baujur, 1 m undir yfirborði, knýja strokka, sem dældu sjó til lands, þar sem hverfill var knúinn, en nú sendir hins vegar hver bauja rafstraum til lands. 

Stærsti flokkurinn í, 1162 MW, í téðu uppboði brezkra orkuyfirvalda eru vindmyllur undan ströndu, er með dýrustu orkuvinnsluna. Ríkið setti fram, að það mundi greiða mismun markaðsverðs raforku, 67 USD/MWh (m.v. 1,49 USD/GBP) og hámarksins, 209 USD/MWh, en fékk hins vegar hámarksverð 179 USD/MWh eða 86 % af áætlun.  Brezk stjórnvöld hafa sérstakan áhuga á að þróa þessa tækni, af því að með henni losna menn við marga ókosti vindmyllulunda á landi.  Þessi sparnaður yfirvalda með uppboðinu sýnir, hversu hröð þróunin er þessi misserin til kostnaðarlækkunar á raforkuvinnslu úr endurnýjanlegum orkulindum. 

Næststærsti hópurinn var vindmyllulundir á landi, 748 MW. Þetta er svipað afl og sæstrengnum frá Íslandi er ætlað að flytja.  Í þessum flokki setti ríkið hámarksverðið 142 USD/MWh, en fékk hæsta tilboð 124 USD/MWh eða 87 % af hámarkinu.  Þetta sýnir líka athygliverða þróun á kostnaðarverði vindorku á landi, þó að verðið sé a.m.k. 40 % hærra en Landsvirkjun gefur upp sem kostnaðarverð frá vindorkulundum á Íslandi.  Hugsanleg skýring á því er meiri orkuvinnsla á Íslandi á hvert uppsett MW, en þar koma á móti minni einingar og þar af leiðandi óhagkvæmari á Íslandi.  Reynslan af vindmyllum á Íslandi er enn of skammvinn til að ráðlegt sé að slá föstum 40 % lengri nýtingartíma á vindmyllum á Íslandi en t.d. á Bretlandi, þó að lengri nýtingartími sé líklegur m.t.t. mælinga á vindafari.                                       Kostnaðarverðið í þessum flokki er nú orðið lægra en orkuverð frá nýju kjarnorkuveri á Bretlandi, Hinkley Point C, en talið er, að orkumálayfirvöld á Bretlandi séu fús til að greiða allt að 92,5 GBP/MWh eða 138 USD/MWh frá þessu veri, sem er í byggingu. Eru þetta mikil og góð tíðindi fyrir vindmyllutæknina.

Elías skrifar: "Kjarnorkan er því ódýrust af þeim orkuformum, sem eitthvað getur munað um í framtíðinni og það verð því líkleg viðmiðun, þegar að því kemur að semja um verð orku gegnum sæstreng frá Íslandi."

Ennfremur skrifar hann með vísun til lækkandi orkuverðs á Bretlandseyjum:                      "Orka frá sæstreng lendir þá hugsanlega í samkeppni við orku frá vindmyllum í landi, en ólíklegt er, að Bretar sjái sér fært að niðurgreiða orku frá Íslandi meir en því hámarksverði nemur.  Það er einnig spurning, hvort Bretar sjái sér fært að halda þeim niðurgreiðslum áfram, eftir að einhver auðlindarenta er farin að skila sér frá þeim virkjunum, sem þjóna strengnum." 

Hér mega sæstrengsmenn sjá skriftina á veggnum.  Segja má, að sæstrengur frá Íslandi hafi nú verið metinn og léttvægur fundinn, því að reikna má með flutningskostnaði um þann streng, sem er svipaður og vinnslukostnaðurinn í téðu kjarnorkuveri, og þá talsvert hærri en frá vindorkulundum á landi, og þá á eftir að bæta við orkuvinnslukostnaði á Íslandi.                                             Þróunin er til lækkunar á orkuverði, þveröfugt við það, sem fylgjendur sæstrengslagnar á milli Íslands og Bretlands, hafa haldið fram.  Fjárhagsáhættan fer með öðrum orðum vaxandi fyrir þetta verkefni, en ekki minnkandi, og það er vafalaust skýringin á því, að fjárfestar hafa ekki knúið á um þetta verkefni, þó að þeir vilji gjarna fá að fylgjast með til að grípa tækifæri, ef greiðslur úr vösum skattborgara á Íslandi og á Bretlandi skyldu verða rausnarlegar eða vatnaskil verða í tækniþróun sæstrengja og endabúnaðar þeirra í átt til minni afltapa.

Fyrir tæplega tveimur árum reiknaði höfundur þessa pistils út flutningskostnað um sæstreng og endamannvirkin m.v. kostnaðaráætkun Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands, 4,0 milljarðar USD. Kunnáttumenn á þessu sviði hafa véfengt þá kostnaðarátlun og talið téð efri mörk hennar helmingi of lág.  Bretar sjálfir virðast fara milliveginn og miða við 6 milljarða USD, eins og greint er frá hér að ofan. Þó að strengnum sé leyft að njóta vafans og 4,0 milljarðar USD lagðir til grundvallar, er fjarri lagi, að hann standist viðskiptalegar kröfur.  Eftirfarandi aðrar forsendur voru notaðar af höfundi:

• Flutningsgeta 700 MW
• Orkuvinnsla og flutningur inn á strenginn: 4200 GWh/a
• Rekstrarkostnaður: 3,0 % á ári af stofnkostnaði
• Orkutöp frá virkjun til orkukaupanda: 10 %
• Orkutapskostnaður: MUSD 42 á ári
• Ávöxtunarkrafa: 10 %
• Þá fæst flutningskostnaður um þessi mannvirki að lágmarki 140 USD/MWh
• Núverandi listaverð nýrrar orku frá Landsvirkjun er 43 USD/MWh, og samkvæmt nýjustu upplýsingum hennar verður sáralítið tiltækt af ónýttri orku í kerfinu eftir samninga hennar við nýja notendur, svo að m.v. tæknilega tengiskilmála fyrir sæstreng má ætla nauðsynlegt orkuverð með flutningskostnaði frá virkjun að afriðli sæstrengs um 40 USD/MWh.
• Þá er lágmarks kostnaðarverð raforku frá Íslandi um sæstreng og út af áriðli endamannvirkja Bretlandsmegin 180 USD/MWh. 
• Samkvæmt tilvitnuðum upplýsingum Elíasar Elíassonar frá nýlegu uppboði brezka ríkisins á verði fyrir orku úr endurnýjanlegum orkugjöfum stefnir í, að fáanlegt verð frá brezka ríkinu um afmarkaðan tíma verði á bilinu 120-140 USD/MWh. 
• Samkvæmt þessu yrði halli á þessum íslenzku viðskiptum á bilinu 40-60 USD/MWh.  Hver á að borga hann ? 

Það lítur út fyrir, að Landsvirkjun hafi tekið algerlega rangan pól í hæðina á sínum tíma, þegar hún setti sæstrengsmálið á oddinn í tíð núverandi forstjóra, Harðar Arnarsonar, varðandi þróun orkuverðs á alþjóðlegum mörkuðum og á Bretlandi sérstaklega. Stjórn Landsvirkjunar setur ofan gagnvart eigendum og viðskiptavinum, nýjum og gömlum, með því að halda þessum sæstreng í öndunarvél, því að tilvitnun í hann getur engan veginn orðið Landsvirkjun til framdráttar lengur. Þá bendir ýmislegt til, að kostnaðarhugmyndir Landsvirkjunar um fjárfestingu og rekstur á þessum mannvirkjum hafi verið fjarri lagi. Blindur leiðir haltan í þessu máli, og er mál, að linni.

Áhugamenn um aflsæstrengstengingu Íslands við Bretland gera sér nú tíðrætt um steng, sem stofnkerfisrekendur í Noregi og á Bretlandi hafa bundizt samtökum um að leggja á botn Norðursjávar frá Noregi til Englands.  Þetta er hins vegar allt önnur Ella en Íslandsstrengurinn, þannig að arðsemi þessa strengs segir ekkert til um arðsemi Íslandsstrengsins.  Ensk-norski strengurinn með öllu á að kosta helming af kostnaði Íslandsstrengsins, 2 milljarða USD, en hann á samt að geta flutt tvöfalt afl hans, 1400 MW, og orkuflutningurinn má ætla að verði tvöfaldur líka.  Lengdin verður 730 km eða 60 % af þeim íslenzka, og þar af leiðandi dugar 530 kV rekstrarspenna DC til að halda töpunum í skefjum, en núverandi strengjatækni ræður vel við þá rekstrarspennu.

Íslenzka sæstrengsverkefnið stendur á fjárhagslegum og tæknilegum brauðfótum enn sem komið er, og það er ekkert, sem bendir til, að slíkur sæstrengur geti orðið þjóðhagslega hagkvæmur fyrir 2035.  Sáttargjörð þarf að fara fram á milli iðnaðar- og náttúruverndar sjónarmiða á Íslandi, t.d. um styrkingu flutningskerfisins til að draga úr orkutöpum, auka afhendingaröryggið um allt land, bæði í bilunartilvikum og í vatnsleysisárum, þar sem Sprengisandslína er bezta tæknilega og fjárhagslega lausnin, og þá er afar ólíklegt, að þróun alhliða framleiðslu í landinu sé samrýmanleg hrávöruútflutningi af versta tagi, þ.e. beinum rafmagnsútflutningi.  Skárra væri þá að vinna vetni með rafgreiningu vatns og flytja út, en það ferli virðist þó ekki enn vera samkeppnishæft við vinnslu vetnis úr jarðgasi. 

Að setja fé úr ríkissjóði eða úr sjóðum ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar í rannsóknir á téðum sæstreng er álíka gáfulegt á þessum tímapunkti og að verja fé úr borgarsjóði til þrengingar á Grensásvegi fyrir akandi umferð á sama tíma og vegir höfuðborgarinnar minna á myndir frá stríðshrjáðum svæðum, enda bráðnauðsynlegt viðhaldsfé klipið við nögl, þó að borgarstjórnin hafi fundið fé til vegaþrenginga annars staðar og uppsetningar á fuglahúsum, vegfarendum í biðröðum til yndis og ánægjuauka. Það er víða pottur brotinn.   

 

       

       

  

Hagsæld verður aðeins reist á hófsemi

Matt Ridley rekur í bók sinni, "Heimur batnandi fer", hvernig flest hefur gengið mannkyni í haginn undanfarin tvöhundruð ár. Allur kostur þorra manna hefur snarbatnað, fæða, húsnæði, ný tæki og tækni, lyf og læknishjálp. Þetta hefur skilað sér í mikilli fólksfjölgun og lengri og betri ævidögum en fyrir tíma tæknibyltinga 19. aldar, t.d. hagnýtingu jarðefnaeldsneytis og rafmagns.

Í bókinni sýnir Ridley, hvernig flest lífsgæði hafa snarlækkað í verði fyrir fjöldann. Eitt hefur þó ekki lækkað eins skarpt og vænta mátti, en það er húsnæði. Ridley telur, að þá staðreynd megi skýra með ýmsum afskiptum hins opinbera af húsnæðismálum. Annars vegar stýri hið opinbera skipulagsmálum og skammti land til bygginga. Hins vegar hvetji það til skuldsetningar við íbúðakaup með því að niðurgreiða vaxtakostnað. Hvort tveggja leiði til hærra íbúðaverðs.  Á Íslandi er gríðarlegum upphæðum, 10-20 milljörðum kr,  varið úr ríkissjóði til vaxtabóta árlega, og væri rétt að kynna áætlun um afnám þeirra í áföngum um leið og skilyrði til vaxtalækkana og hagstæðari lántöku til öflunar húsnæðis eru sköpuð. 

Nú eru ýmis teikn á lofti um, að ofangreindri hagsældarþróun hins tæknivædda hluta mannkyns sé lokið.  Það er ekki vegna þess, að tækniþróun mannkyns sé lokið, heldur af þeirri lýðfræðilegu ástæðu, að þjóðirnar viðhalda ekki fjölda sínum lengur og er jafnvel tekið að fækka.  Meðalaldur hækkar, og gamlingjarnir verða í sumum löndum óbærilegur baggi á sífellt fækkandi fólki á vinnualdri, sem óhjákvæmilega mun leiða til kjararýrnunar.  Þetta á við um Evrópu, Japan, Kína o.fl., en ekki jafnfljótt né í sama mæli í Bandaríkjunum, BNA.  Þar gætir aftur á móti vaxandi þjóðfélagsóánægju vegna vaxandi misskiptingar tekna og eigna og kynþáttaspenna virðist einnig fara þar vaxandi.

Leið Þjóðverja, Sozial-Marktwirtschaft, einnig kölluð fyrsta nýfrjálshyggjan, eða Félagslegt markaðshagkerfi, er gæfulegri til langtímaárangurs í kjaramálum og samfélagssáttar en leið Engilsaxa, sem kennd er við Nýfrjálshyggju Reagans og Thatchers. 

Á Íslandi fjölgar fólki enn um u.þ.b. 2500 manns á ári þrátt fyrir tímabundið fleiri brottflutta en aðflutta innfædda á tímabilinu 2009-2013, t.d. 4000 manns til Noregs.  Þar í landi horfa menn nú hins vegar framan í djúpstæða kreppu, þó að þeir séu enn í afneitun. Fjöldagjaldþrot og fjöldaatvinnuleysi blasir við á nýju ári, því að norskar fjölskyldur eru mjög skuldsettar og eimreið athafnalífs Norðmanna, olíu- og gasvinnsla, er ekki lengur rekin með hagnaði, heldur með tapi, þegar fjárfestingar, rekstrarkostnaður og arðsemikröfur eru teknar með í reikninginn.  Ekkert bendir til breytinga á þessari stöðu á næstu árum, og mun tiltölulega lágt eldsneytisverð létta undir með Evrópu, vestan Rússlands, Japönum og öllum, nema eldsneytisútflutningslöndum, sem mörg hver hafa ekki í önnur hús að venda. Fjárflótti er brostinn á í Noregi, sem lýsir sér í því, að seðlabanki Noregs ver daglega talsverðum gjaldeyri til að halda uppi gengi NOK, sem hefur þó fallið um fjórðung. Þetta er ekki ritað af Þórðargleði, heldur til að benda á fallvaltleika hagkerfis, sem gegnsýrt er af einhvers konar gullgrafaragræðgi.  

Mjög hefur horft til betri vegar í íslenzka hagkerfinu frá síðustu Alþingiskosningum.  Minnkandi verðbólga, sem nú er komin niður fyrir 1,0 % á ársgrundvelli, hefur valdið því, að umsamdar hóflegar kjarabætur hafa skilað sér með þeim hætti ofan í vasa launþega, að vísitala kaupmáttar hverrar unninnar klukkustundar var í nóvember 2014 sú hæsta, sem mælzt hefur, eða 120,5 stig, og bötnuðu kjör almennings mæld á þennan mælikvarða um yfir 5,0 % árið 2014.   Það er engum vafa undir orpið, að verðlagsstöðugleiki í hagkerfi, eins og okkar, þar sem laun eru aðalútgjaldaliður flestra fyrirtækja, varðar leiðina til bættra lífskjara. Verkalýðsforingjar, sem ekki skilja þessi einföldu sannindi, eru ekki starfi sínu vaxnir. Ef þeir ætla að koma hér á upplausn aftur, óstöðugleika, verðbólgu, gjaldþrotum og atvinnuleysi, er ábyrgðarhluti þeirra meiri en þeir eru menn til að standa undir.   

Ein af forsendum verðlagsstöðugleikans eru hófsamar launahækkanir, sem taka mið af verðmætasköpun í landinu. Allir verða að sýna biðlund og taka þátt í að skjóta stoðum undir öfluga framleiðsluvél á Íslandi, eins og þeir eru menntaðir til.

Það er alveg áreiðanlegt, að launahækkun fjölmennra stétta úr takti við greiðsluþol viðkomandi fyrirtækja mun hafa eyðileggjandi áhrif á samkeppnihæfni þeirra og stöðugleikann, því að þau munu þurfa að velta kostnaðaraukningunni út í verð sinna vara og þjónustu, eða hreinlega að leggja upp laupana, og verðbólgan losnar úr grindum.  Það eru í sjálfu sér engin rök í þessu sambandi, þó að menn geti fengið betri kjör erlendis.  Það verður aðeins að taka tillit til þess undir hverju íslenzka hagkerfið getur staðið, enda hafa fjölmargar stéttir í landinu getað haldið hinu sama fram, þó að nú taki að sneiðast um atvinnutækifæri á erlendri grundu vegna hrörnunar hagkerfa allt í kring.  Með þolinmæði og hófsemi mun íslenzka hagkerfið ná þessum hagkerfum, og þá munu kjarabætur ekki láta á sér standa.

Það er hins vegar annar flötur á launamálum miðstéttarinnar, og hann snýr að skattheimtunni.  Tæplega önnur hver króna af launahækkun hennar er samstundis tekin af henni og flutt í hirzlur ríkisins.  Samstarfsáætlun síðustu ríkisstjórnar og Alþjóða gjaldeyrissjóðsins, AGS, tók mið af, að ríkissjóði yrði bætt upp tekjutap sitt eftir Hrun með tvennum hætti. Aukin skattheimta skyldi brúa 45 % bilsins, og niðurskurður og hagræðing í ríkisrekstri skyldi skila 55 % af því, sem vantaði.  Vinstri stjórnin hafði hins vegar ekkert bein í nefinu til að framfylgja þessari áætlun, heldur varð hlutdeild skattahækkana 84 % og sparnaðar 16 %.

Það er meira að segja ofmælt, að vinstri stjórnin hafi sparað 16 %.  Hún skar niður framkvæmdir í vegamálum og viðhaldi ríkiseigna, en um varanlega hagræðingu og sparnað í ríkisrekstrinum sjálfum var ekki að ræða.  Hún stórskaðaði heilbrigðisgeirann og menntageirann með því að skera fjárveitingar við nögl og ætlaðist til sömu þjónustu án nokkurra kerfisbreytinga, sem leitt gætu til langvarandi sparnaðar.  Ósjálfbær niðurskurður vinstri aflanna kemur nú niður á afkomu ríkissjóðs, því að bæta verður fyrir stjórnsýsluleg asnaspörk og grillur jafnaðarmanna og vinstri grænna.  Vinstri öflin reka nú óþjóðholla stefnu, sem lýsa má sem smjaðri fyrir Brüssel-veldinu og fjármálaveldinu, eins og krystallaðist í Icesave-deilunni og afstöðunni til bankaskatts og skattlagningar á þrotabúunum.  Þessi einkennilega blanda hefur komið í stað baráttunnar fyrir "alræði öreiganna¨.  

Nú er hafin sókn til að lækka framfærslukostnað í landinu með lækkun óbeinna skatta og gjalda á vörur í landinu, sem búrókrötum fortíðar hefur þótt við hæfi að meðhöndla sem lúxusvarning.  Nú er hins vegar greinilega komið að því í tengslum við komandi kjarasamninga að lækka tryggingagjaldið og beinu skattana, og væri eðlilegast í þessu sambandi að afnema efsta þrep tekjuskattsins..  Slíkt mundi bæta kjör miðstéttarinnar gríðarlega, hvetja til aukins vinnuframlags allra stétta og auka skilvirkni skattheimtunnar til muna.  Þar með er hægt að láta hærri krónutölu bætast við neðri hluta launataflanna.

Gríðarlegir fjármunir íslenzkra útflytjenda tapast við efnahagshrun Rússlands.  Evrópa er í illvígri og líklega langvarandi efnahagslægð.  Lækkandi eldsneytisverð mun þó hjálpa upp á kaupmátt Evrópubúa til fiskkaupa, og Bandaríkjamarkaður lofar góðu, enda er þar rífandi gangur.  Málmmarkaðir verða áfram óbeysnir á meðan hagvöxtur í heiminum er við sögulegt lágmark.  Fjárfestingar á þjóðhagslegan mælikvarða láta bíða eftir sér í orkukræfa iðnaðinum hérlendis, en hver veit, nema Eyjólfur hressist, og fréttir voru nú einmitt að berast af því, að PCC hefði lokið við fjármögnun kísilmálmvers á Bakka við Húsavík. Það verður áfram að sigla þjóðarskútunni af mikilli kostgæfni á milli skers og báru.  Kóngur vill sigla, en byr hlýtur að ráða. 

 

   

    

   

 

  

Útflutningsknúið hagkerfi

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að hagvöxtur hefur lítt látið á sér kræla hérlendis árið 2014, þó að Seðlabankinn, ríkisstjórnin og hagdeildir bankanna hafi öll spáð hér dágóðum hagvexti. Slíkt sætir tíðindum. 

Þetta má reyndar furðu gegna m.v. dágóða fjölgun erlendra ferðamanna, sem verða nálægt einni milljón hausa árið 2014.  Málið er hins vegar, að sjávarútvegurinn glímdi framan af árinu við lág verð, þó að verðlagning sjávarafurða nú við árslok 2014 lofi mjög góðu.  Magnið hefur hins vegar minnkað mikið frá árinu 2013 í uppsjávartegundum, nema makríl, en hann er líklega skaðvaldur í lífkeðjunni umhverfis Ísland og veldur þjóðarbúinu hugsanlega tjóni, þegar upp er staðið.  Þá eru Rússar ekki lengur borgunarmenn og skulda nú íslenzkum fiskútflytjendum nokkra milljarða kr, sem e.t.v. þarf brátt að afskrifa; allt vegna glæfralegrar framkomu Rússa við nágranna sína að undanförnu, sem þeir nú súpa seyðið af.  

Verð á málmum var lágt framan af ári, en hefur braggazt, þó að verðlækkun hafi orðið undanfarnar vikur niður í um 1860 USD/t.  Þetta álverð er undir þeim mörkum, sem vestræn álver þurfa til að dafna, en er spáð upp á við á næstu árum vegna aukinnar farartækjaframleiðslu fyrir þróunarlöndin og aukinnar hlutdeildar áls í hverju farartæki.  Heimsframleiðsla farartækja mun senn nema 100 milljónum stykkja á ári, og ef meðalálmassi í hverju farartæki yrði 250 kg, þá þarf 25 milljónir áltonna í þessa framleiðslu eða ríflega 40 % af heildarframleiðslunni, frumvinnslu og endurvinnslu, um þessar mundir.  Þetta er hér um bil tvöföldun þess álmassa, sem nú fer til bifreiðaframleiðslu og hlýtur að hafa áhrif á heimsmarkaðsverð áls til hækkunar, enda fara álbirgðir nú þegar þverrandi.  Fartækjamarkaðurinn er meginástæða þess, að frumálvinnslu er spáð aukningu frá 40 Mt/a árið 2013 til 70 Mt/a á árabilinu 2025-2030.  

Þrátt fyrir a.m.k. 4 % kaupmáttaraukningu launþega á Íslandi árið 2014 að jafnaði, mælist aukning einkaneyzlu sáralítil eða um 0,5 %.  Þetta hefur reyndar þann kost, að þrýstingur á verðlag verður minni og minni gjaldeyrir fer til innflutnings á neyzluvörum og fjárfestingarvörum heimila, svo að betur gengur að greiða niður erlendar skuldir.  Líkleg skýring er, að auknum ráðstöfunartekjum sé varið af ráðdeild til skuldalækkunar og sparnaðar.  Er nú ekki kyn, þó að Seðlabankinn lækki millibankavextina, en hann er anzi svifaseinn, og mundi hafa komið með þessa 0,5 % lækkun hálfu ári fyrr, ef hann hefði fylgzt vel með hagþróuninni ?  Afleiðing sofandaháttar getur orðið dýrkeypt og kostað okkur umtalsverðan hagvöxt, því að raunvextir eru hér nú um 5,0 %, sem engar forsendur eru fyrir. Í núverandi árferði er vart grundvöllur fyrir hærri raunvöxtum en 2,0 %.   

Grundvallarviðfangsefnið til hagvaxtarsköpunar er að efla útflutningsgreinarnar.  Össur Skarphéðinsson, fyrrverandi ráðherra, reit um þetta snöfurmannlega grein í Moggann þann 4. desember 2014, sem hann nefndi "Landsímynd sem eflir útflutning".  Pistilhöfundur þessa vefseturs mun nú bregða út af vana sínum og taka til við að vitna í téðan Össur, sem hér tekst vel upp og sannast þá enn, að engum er alls varnað, þó að honum verði auðvitað sums staðar fótaskortur í vinstri villunni, eins og bent verður á, enda löngum verið hallur undir forræðishyggjuna:

"Ný heimsmynd kallar líka á það, að við lítum á sjávarútveg, landbúnað, ferðaþjónustu og orkunýtingu sem eitt og sama viðfangsefnið; í stað þess að fást við þær greinar í sérhólfum.  Þessar greinar styrkja, styðja og njóta góðs hver af annarri, eins og lífgefandi straumar, sem mætast í hafinu.  Þær gætu orðið meginstoðir undir hagkerfi hreinnar orku, svo að vísað sé til merkrar ræðu forseta vors í Cornell-háskóla."

Hér lýsir jafnaðarmaður framtíðar sýn sinni á atvinnulífið, sem allt sé og verði reist á sjálfbærri nýtingu endurnýjanlegra auðlinda, og undir hana getur sjálfstæðismaður tekið, heils hugar. 

"Við eigum að sameinast um að móta heildarstefnu um þetta, þar sem orkuskipti verði knúin fram á bíla- og skipaflota í nánustu framtíð, byggt verði á innlendum orkugjöfum og stór skref stigin í átt að hreinni orkunotkun á næstu 10 árum.  Samhliða eigum við að stefna að því, að íslenzk búvöruframleiðsla verði byggð á innlendu fóðri með stóraukinni ræktun korns og plantna til fóðurs og iðnaðarframleiðslu."

Neðri hlutinn er athygliverð sýn jafnaðarmanns, og öðru vísi mér áður brá varðandi sýn jafnaðarmanna á íslenzkan landbúnað.  Að vísu slær út í fyrir honum, þegar forræðishyggjan villir honum sýn í rauðlitaða textanum.  Það væri glórulaust af Íslendingum að taka hér upp stefnuna "Energiewende", Orkuskipti, áður en hagkvæm tækni hefur verið þróuð til að taka við af sprengihreyflum í bílum og skipum. 

Á markaðinn verða fyrst að koma rafgeymar í bíla með langdrægni um 300 km á langakstri, sem þola umhverfishitastig -25°C, og stofnkostnaðarmunur bílanna þarf að borga sig upp á 2-3 árum m.v. akstur 15 000 km/ár, áður en stjórnvöld taka að greiða fyrir þessari þróun, því að annars mun sóun á skattfé eiga sér stað án nokkurs raunverulegs árangurs.

Fyrir skipin er enn enginn raunhæfur valkostur við vélar knúnar jarðefnaeldsneyti.  Það hefur verið rætt um vetni sem eldsneyti til að knýja skipin, en sú tækni á enn langt í land.  Jafnaðarmaðurinn fer þess vegna þokkalega fram úr sjálfum sér, þegar hann ætlar að þvinga landsmenn til orkuskipta fyrir árið 2025.  Við mundum hálsbrjóta okkur í lendingunni eftir slíkt heljarstökk.  Hér verður markaðurinn að ráða sem endranær, ef vel á að fara.  Hér gildir sem endranær: "kóngur vill sigla, en byr hlýtur að ráða".  Þessari þróun er eðlilegt að gefa 10 ár í viðbót, þ.e. til ársins 2035, en það er nokkuð víst, að hún mun koma og bæta enn samkeppnistöðu Íslands vegna sjálfbærra orkulinda.  Komi þessi þróun fyrr, ber að grípa tækifærið.  

Það er mjög athyglivert að lesa um trú jafnaðarmannsins á íslenzkum landbúnaði.  Allt annað hljóð hefur verið í strokkinum áður, því að Samfylkingin og Alþýðuflokkurinn á undan henni létu aldrei færi úr greipum sér ganga að reka hornin í síðu íslenzks landbúnaðar.  Hann stendur jafnkeikur eftir sem áður.  Það skal taka undir með hinum kinduga doktor í kynlífi laxfiska, að íslenzkur landbúnaður á sér glæsta framtíð með vaxandi framleiðni í krafti mikillar tæknivæðingar í hlýnandi veðurfari og með hækkandi matvælaverð á alþjóðamarkaði.

"Í þessu samhengi er umhugsunarvert, að hlutfall útflutnings okkar af landsframleiðslu hefur verið mun lægra en hlutfall ýmissa útflutningsdrifinna hagkerfa.  Rannsóknir fyrirtækisins "Future Brand" sýna, að ímynd Íslands er nú mörkuð skýrari dráttum en áður, og Íslendingar hafa klifrað upp í 15. sæti af þjóðum heims á þeim mælikvarða.  Landsímyndin er aðallega tengd náttúrufegurð, orku og fiski."

Hér hitti téður jafnaðarmaður naglann á höfuðið.  Akkilesarhæll íslenzka hagkerfisins um þessar mundir er of lítill vöruútflutningur.  Sjávarútvegur, landbúnaður og ferðamennskan munu að líkindum vaxa fremur hægt úr þessu, svo að það er full þörf á átaki, sem þá getur aðeins komið frá iðnaðinum og þeim hluta hans helzt, sem nýtir mikla orku, s.k. orkukræfum iðnaði.  Þar gerist samt furðulega lítið, en meira er talað um ein 4 kísilver, 3 kísilmálmver og 1 hreinkísilver.  Það mun vera búið að semja um orkusölu til eins eða tveggja þessara fyrirtækja, en orkufyrirtækin virðast ekki vera sérstaklega áfjáð í þessi viðskipti.  Annars hefðu samningar væntanlega gengið betur og hraðar.  

Flögrar vissulega að manni, að yfirlýsing Landsvirkjunar um listaverð, 43 USD/MWh, til orkukræfs iðnaðar sé þessum samningum fjötur um fót, enda óskiljanleg verðlagning.  Þar sem fyrirtæki geta fengið lægra verð en þetta, t.d. í Bandaríkjunum, BNA, og í Kanada, er ekki að undra, að vöbblur komi á viðsemjendur Landsvirkjunar, og þvermóðska hlaupi þá e.t.v. í hennar menn í stað sveigjanleika.  Jaðarkostnaðarverð Landsvirkjunar, að teknu tilliti til eðlilegrar arðsemi, er líklegast á bilinu 20-25 USD/MWh, og til viðbótar koma flutningskostnaður orku, jöfnunarorkukostnaður og afltoppagjöld, svo að heildarkostnaður orku við stöðvarvegg stórnotanda gæti numið um 30 USD/MWh.  Þetta er samkeppnihæft verð, en öllu hærra má það ekki verða, þó að dæmi finnist um hærra verð til stóriðju á Íslandi, sem þá jafnframt á erfitt uppdráttar, eins og nærri má geta í hörðum heimi.  

"Allur útflutningur Íslands tengist með einhverjum hætti sérstöðunni, sem byggist á hreinni orku, hreinum og ferskum matvælum og hreinni náttúru.  Þá ímynd þarf að nýta í markaðsstarfi allra atvinnugreina, og skapa undir einu flaggi sterkari vitund um íslenzkar vörur og þjónustu.  Það flagg er Ísland á norðurslóðum markað hreinleika og ferskum gæðum.  Fyrir þeirri ímynd þarf að vera skotheld innistæða.

Henni gætum við náð með því að gera 10 ára áætlun um hagkerfi hreinnar orku og fylgja henni eftir með sterkri sameiginlegri markaðssetningu, sem yrði samhæfð og fjármögnuð að hluta úr sameiginlegum sjóðum, en framkvæmd af atvinnulífinu í samstarfi um nýja sóknarstefnu í útflutningsmálum."

Ofan greinarskilanna er allt gott og blessað hjá jafnaðarmanninum, en neðan þeirra í rauðu kemur úlfur Ráðstjórnarinnar undir sauðargærunni í ljós.  Úlfurinn í sauðargærunni ætlast sem sagt til, að ríkisvaldið hafi forgöngu um gerð 10 ára áætlunar um "die Energiewende" og kosti áróðursherferð um hana.  Hér birtast blautlegir draumar jafnaðarmanns, hvers hugsjónir eru reistar á gildum samyrkjubúskapar, áætlanagerðar sameignarstefnunnar og forsjárhyggju undir einkunnarorðunum: "vér einir vitum".  Allt er þetta auðvitað algerlega marklaust hjal og fótalaust í raunheimi og í raun ekki til annars en að skemmta skrattanum í enn einni þjóðfélagstilraun jafnaðarmanns, sem er í raun úlfur í sauðargæru. 

Um slíka áætlanagerð í atvinnumálum má hafa þau orð, að "kóngur vill sigla, en byr hlýtur að ráða".  Slík áætlanagerð hefði með öðrum orðum í för með sér eintóma sóun og engan ávinning, því að bíða verður tækniþróunarinnar, og þá munu markaðsöflin sjá til, að fyrirtækin, útgerðir, skipafélög, bílakaupendur og aðrir, munu grípa tækifærið, ef þau sjá sér hag í því.

Hér hefur verið vitnað óspart í Össur Skarphéðinsson, Alþingismann, og sýnt fram á, að þar fer draumóramaður og úlfur í sauðargæru í stjórnmálunum, en ósköp er það notaleg tilhugsun, að um núverandi formann jafnaðarmannanna, Árna Pál Árnason, má hafa sömu líkingu og Sir Winston hafði á sinni tíð um fyrrverandi formann brezkra jafnaðarmanna, Clement Atlee, að þar fer svo sannarlega "sauður í sauðargæru".  Sá sauður jarmar hástöfum og vill komast inn í hlýjuna, en vonandi sjá kjósendur til þess, að eyðimerkurganga hans í stjórnmálunum taki engan enda fyrr en hann hrökklast þaðan, enda vandséð, hvað svo hugmyndasnauður og hávaðasamur naggur á í stjórnmálin.   

 

 

 

  

  

 

  

 

 

 

    

 

Orkumálin skipta sköpum

Ísland hefur algera sérstöðu á Vesturlöndum, og þó að víðar væri leitað, um orkukerfi landsins.  Raforkuvinnslan á hvern íbúa er líklega sú mesta í heimi, eða um 55 MWh/íb, og hún er öll sjálfbær og afturkræf samkvæmt alþjóðlegum skilgreiningum þar um.  Þessi aðstaða er gulls ígildi og miklu meira virði en aðstaða Norðmanna sem olíufursta Norðursins, þegar til lengdar er litið.  Það hefur sannazt nú við verðhrun olíunnar, að hagkerfi Noregs stendur á brauðfótum, af því að olían hefur veikt alla aðra atvinnuvegi landsins, nema þá, sem á honum lifa beinlínis. 

Raforkukerfi Íslands hefur verið byggt upp með hagkvæmasta hætti, sem hugsazt getur, þ.e.a.s. síðan 1967, að ákveðið var að ráðast í Búrfellsvirkjun, í tiltölulega stórum einingum, sem þó hafa hratt náð fullnýtingu á grundvelli langtíma (25-45 ára) orkusölusamninga með mikilli kaupskyldu viðskiptavina orkufyrirtækjanna.  Fyrir vikið hafa orkuvinnslufyrirtækin náð hagstæðustu bankalánum, sem völ var á, og tekjurnar hafa streymt hratt inn.  Allt hefur þetta komið Jóni og Gunnu svo vel, að þau borga miklu lægra verð fyrir kílówattstundina en Ola og Kari í Noregi, svo að ekki sé nú minnzt á Sörensen-hjónin í Danmörku og Helgu og Fritz í Þyzkalandi.  Gallarnir framleiða nú 80 % raforku sinnar með kjarnorku, en þeir hafa engu að síður tekið þá ákvörðun, eða ESB hefur tekið hana fyrir þá, að afleggja öll uraníum-knúin kjarnorkuver árið 2040.  Þeir hafa ekki hugmynd um, hvað taka muni við og standa undir raforkuvinnslunni.  Á meðan valkosturinn við kjarnorkuverin eru kolakynt raforkuver, eins og í Þýzkalandi, er þetta afar óábyrg stefnumörkun. Hún knýr á um þróun nýrrar tækni, og hér skal spá því, að þar verði Þóríum-kjarnorkuverin ofan á.   

Þessi uppbyggingarstefna hefur sannað gildi sitt með þeirri einföldu staðreynd, að markaðsverð raforku til almennings er líklega hvergi á jörðunni lægra en á Íslandi.  Verðið kann að vera sums staðar lægra, t.d. í sjeikaveldum við Persaflóann, en þá er það niðurgreitt af hinu opinbera.

Fyrir samkeppnihæfni atvinnulífsins skiptir orkuverð, ekki sízt raforkuverðið, sköpum. Þetta er nauðsynlegt fyrir Íslendinga að hafa í huga, þegar reynt er að telja þeim trú um, að aflsæstrengur á milli Íslands og Skotlands mundi hafa í för með sér gull og græna skóga fyrir íbúa Íslands.  Það er fullkomlega órökstudd fullyrðing, og útreikningar benda reyndar til, að flutningskostnaður mundi verða svo hár, 140 USD/MWh, að tap yrði á orkusölu frá Íslandi um sæstreng.  

Að orkuverðið skipti sköpum fyrir lífskjör almennings og samkeppnihæfni útflutningsatvinnuveganna vita Evrópumenn, sem sumir hverjir búa við hæsta orkuverð í heimi, hvort sem um er að ræða eldsneyti eða raforku.  Nú eru teikn á lofti um, að Evrópusambandinu (ESB) sé að takast að brjóta Rússa á bak aftur með efnahagsþvingunum, því að þeir eru hættir við að leggja s.k. Suðurstraum (South Stream) gaslögn, sem þykir vera ósigur fyrir þá og bera vott um, að tekið sé sneyðast um gjaldeyrisbirgðir Rússa, sem enda kunni með greiðsluþroti rússneska ríkisins 2015-2016.

Í Bandaríkjunum (BNA) er allt annað uppi á teninginum.  Bandaríkjamenn stunda nú vaxandi vinnslu á jarðgasi með bergbroti eða setlagasundrun (e. Hydraulic Fracturing), sem frá árinu 2008 hefur aukið gasvinnslu þeirra að jafngildi um 2 milljónir olíutunna á sólarhring eða frá 9 til 11 milljón olíutunna eða um 22 % og olíuvinnsluna sömuleiðis eða frá 5 til 7 milljóna tunna á sólarhring eða 40 %. Þetta hefur leitt til lækkunar á gasverði í BNA um 2/3, sem er líklega 50 % meiri lækkun en kostnaðarstig vinnslunnar yfir allan endingartíma brunnanna leyfir, og aukna eldsneytisframboðið af völdum þessarar nýju tækni hefur lækkað heimsmarkaðsverð olíu úr 115 USD/tunnu í um 70 USD/tu eða um 40 %, og vegna efnahagslegrar ládeyðu í heiminum og efnahagsátaka við Rússa gæti þetta verð lækkað um hríð niður í 50 USD/tunnu og kollsiglt einhæfu efnahagslífi Rússa, þó að Bandaríkjamenn þurfi 80 USD/tunnu til að spanna kostnað olíuvinnslunnar yfir allan endingartíma brunnsins.  Stjórnmálaleg átök á milli Rússa og Írana annars vegar og BNA og Sádi-Araba hins vegar eiga hér hlut að máli.  Menn velta fyrir sér, hvers vegna eldsneytisverð á Íslandi lækkar ekki meira en raun ber vitni um.  Það er aðallega vegna þess, að álögur ríkisins eru stór þáttur í eldsneytisverði til Íslendinga, og þær eru föst krónutala, þegar virðisaukaskattur er frá talinn.

Í nýrri bók, "The Frackers", skrifar Gregory Zuckerman um George Mitchell, heitinn, sem var frumkvöðull bergbrotsaðferðarinnar við vinnslu á olíu og eldsneytisgasi, að framlag hans gæti jafnvel nálgast framlag Henrys Ford og Alexanders Graham Bell" til iðnsögunnar og hagsældar almennings.   

Þessi aðferð Mitchells hefur nú breytt valdahlutföllunum í heiminum með snöggum hætti, og sýnir sú staðreynd í hnotskurn mátt orkunnar.  Bandaríkjamenn eru nánast orðnir sjálfum sér nógir um jarðefnaeldsneyti fyrir vikið, og eldsneytisverð fer m.a. af þeim orsökum hríðlækkandi í heiminum.  Fyrir vikið losna um USD 100 milljarðar á mánuði úr læðingi hjá olíu- og gaskaupendum í heiminum, sem geta þá notað þetta gríðarfé  til fjárfestinga heima fyrir, en eldsneytisseljendur missa að sama skapi spón úr aski sínum, og hefur þetta tap þegar valdið miklum usla hjá værukærum og feitum valdhöfum þessara ríkja.

Á meðal hinna síðar nefndu eru Rússar, sem aflað hafa 60 % gjaldeyristekna sinna með slíkum útflutningi.  Nú hefur sá tekjustofn minnkað um 40 %, sem þýðir um fjórðungssamdrátt í gjaldeyristekjum Rússa, sem er reiðarslag.  Á tímum harðnandi efnahagsþvingana gegn Rússum, sem ekki gefa eftir fyrr en í fulla hnefana, mun þetta áfall ríða þeim fjárhagslega að fullu 2015-2016.  Við þær aðstæður er dæmigert fyrir jafnaðarmenn í Evrópu, með utanríkisráðherra Þýzkalands í broddi fylkingar, að vilja slaka á klónni nú gagnvart Rússum, þegar vopnið er farið að bíta.  Slíkt væri glapræði og mundi aðeins leiða til enn langvinnari átaka við rússneska björninn en ella. Rússneski björninn mun ekki láta af áreitninni við nágranna sína, þó að Vesturveldin færi honum aukið fóður.  Friðkaup heitir slík strútshegðun og hefur alltaf gefizt bölvanlega gagnvart valdaklíkum.

Árið 2014 er búizt við, að BNA fari fram úr bæði Rússum og Sádi-Aröbum í heildarframleiðslu á gasi og olíu.  Starfafjöldi í orkugeiranum hefur nærri tvöfaldazt í BNA síðan 2005.  Síðan í bankakreppunni 2008 hefur þessi geiri vaxið hraðast allrar atvinnustarfsemi í Norður-Ameríku, BNA og Kanada.  Norður-Dakóta, þar sem býr fjöldi fólks af norrænu bergi brotnu, þ.á.m. íslenzku, býr að hinu risastóra Bakken olíu- og gassvæði, er með aðeins 3 % atvinnuleysi, sem er hið lægsta, sem þekkist í BNA.  Af þessu má ráða, að bergbrotsvinnsla gass og olíu á mestan hlut í að rífa BNA upp úr fjármálakreppunni og setja þau í fremstu röð þjóða heims í hagvexti talið um þessar mundir.  Á meðan hjakkar Evrópa í fari 0 hagvaxtar á barmi verðhjöðnunar, og Mario Draghi, hinn ítalski formaður bankastjórnar ECB-seðlabankans, berst ljóst og leynt við Þjóðverja innan og utan bankans um að fá að stunda peningaprentun (quantitative easing), sem Þjóðverjar telja mundu leiða til verðbólgu í Þýzkalandi og þar með bruna á sparifé Helgu og Fritz, hinnar nægjusömu, iðnu og sparsömu þýzku þjóðar.  Þjóðverjar telja orkuverðslækkunina á heimsvísu aftur á móti muni duga til að koma hjólunum aftur í gang.  Eftir stendur gríðarlegur munur á kostnaðarstigi á evru-svæðinu, sem er Suður-Evrópu mjög í óhag.   

Heimsmarkaðsverð á jarðefnaeldsneyti hefur lækkað mikið fyrir tilstuðlan Bandaríkjamanna og niður í um 70 USD á olíutunnuna, en 80 USD/tunnu er talið lágmarksverð fyrir heildarnýtingartíma olíu- og gassvæða með bergbroti í Norður-Ameríku.   Vinnslukostnaðurinn er lægri í upphafi, e.t.v. 60 USD/tunnu, en hækkar í 90 - 100 USD/tunnu, þegar nær dregur endalokum nýtingar á viðkomandi svæði. Þess vegna er búizt við gjaldþrotum fjölmargra bergbrotsfyrirtækja á næsta ári, ef verðið hækkar þá ekki yfir 80 USD/tunnu.  Þetta þarf þó ekki endilega að draga úr bergbrotinu, því að starfsemin mun halda áfram, en á færri höndum.  Arabar geta ekki þröngvað þessari starfsemi út af markaðinum í krafti stærðar sinnar á þessum markaði.  Þvert á móti er ljóst, að einokunarsamtökin OPEC eru í upplausn og hafa enga burði lengur til að ráðskast með verðið.  Verðlækkunin mun ekki einvörðungu áð líkindum knýja Rússa í greiðsluþrot, heldur knýja fram þjóðfélagsbreytingar í olíusöluríkjum, sem ekki hafa safnað digrum sjóðum að hætti frænda vorra, Norðmanna.    

Það virðist vera, að núverandi lága olíuverðið, um 70 USD/tunnu, sé vegna offramboðs af völdum aðila með lægri framleiðslukostnað, t.d. Sádi-Arabanna og smáríkjanna við Persaflóann.  Endalok OPEC og olíumarkaðarins sem seljendamarkaðar eftir 40 ára streð Araba, Persa og annarra ósamstæðra aðila við heiftarlegt okur á kaupendum olíu og gass blasir við.  Afleiðingin er góð fyrir flest Vesturlönd, góð fyrir hagkerfi olíukaupandi ríkja og að sama skapi slæm fyrir olíuseljandi ríki á borð við Noreg, Rússland, Persa og marga Araba.                            

Komin að fótum fram

Óveðursský hrannast upp á Evrópuhimninum.  Vandamálin steðja alls staðar að.  Rússneski björninn öskrar í austri, og margir glúpna þá í vestri, því að orkumál Evrópumanna, flestra, eru í ólestri, á sama tíma og björninn gerir sig líklegan til að draga úr gasflæði til Evrópu á kaldasta tímanum í vetur.  Viðskiptahindranir Evrópusambandsins, ESB, á Rússland, hafa dregið máttinn úr útflutningseimreið Evrópu, Þýzkalandi, með þeim afleiðingum, að samdráttarskeið er að hefjast þar í hagkerfinu og ginnungagap verðhjöðnunar blasir við Þjóðverjum undir stjórn Bæjarans aðhaldssama, Wolfgang Schäuble. 

Samskipti Rússlands og Vesturveldanna kólna stöðugt, og Gorbachev, gamli, er farinn að tala um nýtt "kalt stríð" þarna á milli.  Mikil tíðindi urðu á G-20 fundi í Brisbane í Ástralíu 15. nóvember 2014, er Vladimir Pútín, útþenslukeisarinn í Kreml, flúði af fundinum eftir hörð átök við David Cameron, forsætisráðherra Breta, vegna framferðis Rússa í Úkraínu, og almennrar gagnrýni á Pútín á þessum vettvangi í Ástralíu.  Eru þessi tíðindi til vitnis um, að Vesturveldin ætla að láta Pútín heldur betur finna til tevatnsins, og má hann þá fara að biðja fyrir sér að hætti grísk katólskra, því að ríki hans stendur á brauðfótum þrátt fyrir gorgeirinn í Kremlverjum.   

Ofan á efnahagsvandamál Vesturlanda bætast reyndar vandamál varnarbandalagsins, NATO. Það blasir við, að NATO-ríkin verða að auka framlög sín til hermála, því að rússneski björninn hefur verið að vígbúast grimmilega og varið til þess um 10 % af landsframleiðslu.  Það mundi styrkja varnir Evrópu, ef Svíar og Finnar gengju í NATO, en þeir gáfu í reynd hlutleysi sitt upp á bátinn fyrir löngu.  Um inngöngu eru umræður í löndunum tveimur, en jafnaðarmennirnir þar setja sig upp á móti því og vilja ekki stugga við Rússum frekar en fyrri daginn.  Jafnaðarmenn skilja ekki sinn vitjunartíma, heldur ríghalda í fortíðina.  Friðþæging gagnvart áreitni hefur alltaf jafnast á við að míga í skóinn sinn í frosti.  Sannast jafnan, hversu litlir bógar jafnaðarmenn eru, þó að orðháka vanti ei í þeirra raðir. Að bíta í skjaldarrendur er hið eina, sem dugar, eins og Cameron gerði í Brisbane.  Þar urðu vatnskil, og er nú birninum nær að skríða í hýði sitt.

Það, sem nú veldur því, að Evrópa er helzti dragbíturinn á hagvöxt í heiminum, sem allir, nema jafnaðarmenn viðurkenna, að er grundvöllur þess að minnka fátækt í heiminum, er verðhjöðnun.  Í jaðarríkjum evru-svæðisins er nú þegar verðhjöðnun, og hin ríki evrunnar ramba á barmi verðhjöðnunar. Jafnvel Grikkir eru sagðir hættir að mestu að drekka, og er þá stutt í, að frjósi í helvíti. Hafði engan órað fyrir því í upphafi, að evran gæti haft svo gagnger áhrif á líf fólks.

Allur kostnaður lækkar í verðhjöðnun, nema afborganir skulda.  Það verður erfiðara að borga vexti og greiða afborganir af lánum í verðhjöðnun, af því að þetta tvennt lækkar ekki, en tekjurnar lækka.  Skuldir evru-ríkjanna flestra hafa vaxið undanfarin ár. 

Skuldir Þjóðverja hafa þó lækkað aðeins, og nema ríkisskuldir þó um 80 % af VLF, sem er langt yfir Maastricht-mörkunum, 60 %.  Skuldir heimila og fyrirtækja utan fjármálageirans nema 120 % af VLF, svo að heildarskuldir Þjóðverja nema um 200 % af VLF.  Þetta dugar þeim til að standa bezt að vígi og njóta beztu vaxtakjara á skuldabréfum eða aðeins um 2-3 %.  Hér að neðan eru upplýsingar um grafalvarlega skuldastöðu, sem hlýtur að framkalla greiðsluþrot í verðhjöðnun.  Nú þegar berast fregnir af óeirðum á Ítalíu, sem beinast að Þjóðverjum og sýna, hvert stefnir með evruna.  Þó að hún hafi gefið eftir á þessu ári, er hún einfaldlega of sterkur gjaldmiðill fyrir þjóðir með morkna innviði:

  

    

1. Írar skulda mest evruríkjanna eða alls 430 % af VLF og vaxandi, þar af ríkið 120 %.
2. Portúgalir skulda næstmest eða alls 390 % og minnkandi, þar af ríkið 130 %.
3. Grikkir eru í heildina í 3. sæti með 300 % af VLF, en þar eru ríkisskuldir mestar eða 175 % af VLF.  Þeir geta ekki staðið undir þessu skuldafargi hjálparlaust, og vextir af grískum ríkisskuldabréfum eru nú 9 %, sem er óbærilegt.  Þar styttist nú í uppgjörið.
4. Spánverjar skulda í heildina 300 % af VLF, eins og Grikkir, en ríkið er hins vegar betur statt með "aðeins" 100 % skuldabagga. 
5. Á Ítalíu skulda heimilin tiltölulega lítið, en ríkið mikið, þ.e.a.s. heildarskuldir nema um 270 %, en skuldir ríkisins nema 130 % og eru vaxandi. 

Ef einhverju þessara 5 ríkja mistekst að endurfjármagna skuldir sínar, þá verður fjandinn laus.  Ítalir þurfa á hverju ári að endurfjármagna mestan hluta ríkisskuldanna, og þurfa þeir árið 2015 að útvega um 470 milljarða evra eða um þriðjung landsframleiðslu sinnar.  Það má ganga kraftaverki næst, ef þetta gengur snurðulaust.  Ef eitt ríki á evru-svæðinu lendir í vanskilum, mun það hafa keðjuverkandi áhrif.  Þjóðverjar hvorki geta né vilja setja fé skattborgaranna til svo stórfelldrar björgunarstarfsemi sem hér um ræðir, og þess vegna eru meira en 50 % líkindi á nokkrum ríkisgjaldþrotum á evru-svæðinu á næsta ári, sem munu þá ganga af evrunni dauðri. Hvað verður um einsmálsflokkinn á Íslandi, Samfylkinguna, þegar þetta verður um garð gengið ?

Í Þýzkalandi vex nú stjórnmálaflokki ásmegin, sem er á öndverðum meiði við núverandi stjórnarflokka hinnar stóru samsteypu í Berlín.  Alternative für Deutschland, AfD, hamrar á því við kjósendur, að evrustefna stjórnarflokkanna sé nauðhyggja og að við Þjóðverjum blasi sá kostur að afleggja evruna og taka upp sitt dáða DEM - Deutsche Mark.  AfD heldur því fram, að Þjóðverjum með Bundesbank í stafni mundi vegna betur með DEM en evru, og það er margt, sem bendir til þess.  Þeir væru þá lausir við eilíf vandamál með veik hagkerfi í EMU-myntbandalaginu, og óvinsældir evrunnar mundu þá ekki bitna á þeim.  Skörin er tekin að færast upp í bekkinn, þegar æstur Rómarlýður ræðst á þýzka sendiráðið í Róm og atar það út í rauðri málningu. Menningarmunurinn í Evrópu lætur ekki að sér hæða.

Evran án Þýzkalands væri auðvitað allt önnur Ella en nú, þó að vafi leiki á, að hún stæðist tímans tönn.  Líklegast er, að tími sameiginlegrar myntar sé liðinn í bili í Evrópu.  Þar af leiðandi mun eðli Evrópusambandsins gjörbreytast, og það verða, eins og Bretar hafa barizt fyrir, meira tolla- og viðskiptabandalag en ríkjasamband.

Er viturlegt að láta umsókn Íslands um aðild að ESB hvíla öllu lengur í skúffu í Brüssel ? Það er erfitt að koma auga á röksemdirnar fyrir því miðað við þróun mála síðan umsóknin var send inn.  Með því að láta umsóknina rykfalla í skúffunni gefa íslenzk stjórnvöld til kynna, að þau vilji taka upp þráðinn, þegar ESB gefur merki um, að ríkjasambandið sé tilbúið til að stækka á ný.  Þetta atferli er afar ólýðræðislegt gagnvart Íslendingum, sem aldrei voru spurðir um, hvort þeir vildu sækja um þessa aðild, og allar skoðanakannanir benda til, að meirihluti þjóðarinnar kæri sig ekki um að ganga í þetta ógæfulega ríkjasamband.  

Hitt er annað mál, að Ísland er hluti af Innri markaði ESB, og þar sem landið er í EES, ber okkur að taka upp margar tilskipanir EES, þó að ýmislegt bendi til, að Alþingi hafi þar verið full auðsveipt.  Þá væri ekki úr vegi, að nýr ráðuneytisstjóri Utanríkisráðuneytisins, sem er gagnkunnugur embættismannakerfi ESB, beitti sér fyrir því, að íslenzkum hagsmunum verði haldið á lofti við undirbúning tilskipana og reglugerða frá Berlaymont.     

   

 

  

Samband Íslands við Evrópusambandið

Hagsmunatengsl og menningartengsl á milli Íslands og Evrópusambandsins (ESB) eru mikil og meiri en á milli Íslands og annarra landsvæða, eins og nú standa sakir.

Þess vegna er hætt við, að slæmt efnahagsástand í ESB á næstu misserum, einkum á evru-svæðinu, muni hafa neikvæð áhrif á viðskiptakjör Íslands í Evrópu.  Lítið framboð fiskimjöls vegna brests í ansjósunni frá Perú og minna framboð þorsks frá Rússum og Norðmönnum kann þó að bæta úr skák, en ládeyða og jafnvel verðhjöðnun í Evrópu mun tefja viðreisn álmarkaðarins.  Hvað verður um kísilmarkaðinn, ef áherzlan flyzt frá vindrafstöðvum og sólarhlöðum til Þóríum-kjarnorkuvera og jarðvarma er ekki gott að segja. 

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að vandi evru-svæðisins er misgengi hagkerfa aðildarlanda myntbandalagsins.  Þjóðverjar hertu sultarólina upp úr aldamótunum síðustu, þegar þenslan í kjölfar endursameiningar Þýzkalands var tekin að grafa undan samkeppnihæfni þeirra eftir upptöku evrunnar.  Á meðan gömnuðu aðrir sér við innistæðulausar launahækkanir og hafa nú fengið þær margfaldar í hausinn sem bjúgverpil, því að evran er miskunnarlaus húsbóndi, sem refsar fyrir slíkt ábyrgðarleysi með því að gera viðkomandi þjóðfélög ósamkeppnihæf.

Aðhaldsaðgerðir Þjóðverja hrifu að sjálfsögðu, svo að verðlag hjá þeim hækkaði minna en annars staðar á evru-svæðinu.  Afleiðingin varð sú, að ríki með minni aga í ríkisfjármálum og í samningum um kaup og kjör fengu yfir sig hærri verðbólgu og verri viðskiptakjör við útlönd, sem þau geta ekki staðið undir, atvinnuleysið hefur þar orðið geigvænlegt, jafnvel yfir 20 %, og lífskjaraskerðing, þegar veizlunni lauk.  Sígandi lukka er bezt.

 Þessi óþolinmóðu ríki hafa ekki upp á nægilega mikið af vörum og þjónustu að bjóða, sem þau geta selt á hærra verði en keppinautarnir.  Þessi ríki stefna nú til efnahagslegrar Heljar og eru öðrum víti til varnaðar um það, sem gerist, þegar veikt hagkerfi gengur í myntbandalag við sterkt hagkerfi.  Mikil efnahagsleg vá steðjar nú að þessu myntsamstarfi vegna lítils hagvaxtar alls staðar á myntsvæðinu og verðhjöðnunar víða.  Fyrir myntsamstarf þjóða er ástand af þessu tagi eins og krabbamein í líkama. 

Um myntsamstarf fóru fram fróðlegar umræður á Bretlandi í aðdraganda atkvæðagreiðslu Skota um sjálfstæði.  Aðskilnaðarsinnar sögðust ætla að halda áfram með sterlingspundið, hvað sem tautaði og raulaði.  Það þótti sambandssinnum afleit hugmynd, og bankastjóri Englandsbanka, Mark Carney, kvað aðild Skota að sterlingspundinu vera ósamrýmanlega við fullveldi (e."incompatible with sovereignty").  Þessu lýsti seðlabankastjórinn yfir að vel yfirlögðu ráði.  Þetta var niðurstaða rannsókna Englandsbanka. 

Menn gæti að því, að yfirlýsing bankastjórans var ekki stjórnmálalegs eðlis, heldur niðurstaða hagfræðilegra rannsókna, sem saga evrunnar staðfestir. 

Þegar kemur að peningum og bankastarfsemi, á engin þjóð merkilegri sögu en Skotar, nema vera skyldi Gyðingaþjóðin.  David Hume var Skoti, sem árið 1748 setti fram fræðikenningu um samband peninga, verðbólgu og vaxtar. 

Myntbandalaginu, sem SNP, skozki þjóðarflokkurinn, sá fyrir sér um sterlingspundið að fullveldi fengnu, hefði svipað mjög til EMU, þ.e. evrópska myntbandalagsins um evruna.  Pundið héldi áfram sem mynt Skota, og Englandsbanki mundi ákvarða peningamagn í umferð og eitt vaxtastig fyrir bæði löndin og verða til þrautavara á krepputímum.  Slíkt myntbandalag mundi vissulega eyða skiptigengisáhættu og myntkostnaði í viðskiptum á milli landanna, sem virkar viðskiptaörvandi.  Viðskipti Skota við hin lönd Bretlands námu um 2/3 af VLF Skotlands árið 2013 eða GBP 110 milljörðum, svo að miklir hagsmunir eru í húfi.

Viðskipti eru þó ekki hið eina, sem þarf að beina sjónum að, þegar um myntsamstarf er að ræða.  Í þekktri ritgerð setti Robert Mundell við Columbia-háskólann árið 1961 fram próf fyrir vel heppnaðan samruna mynta.  Á kjörsvæði sameiginlegrar myntar verða framleiðsla - fjármagn og vinnuafl - að geta flutzt frjálst á milli án tillits til landamæra.  Núverandi sterlingsvæði fullnægir þessu vegna sameiginlegrar tungu og margra, sem flytjast á milli.  Fjármagn flyzt líka óheft á milli, svo að sparendur og lántakendur tengjast yfir landamæri um bankakerfið. 

Myntbandalag sterlings, án sambandsríkis, mundi hins vegar standa frammi fyrir mörgum vandamálum.  Hagsveiflur ríkjanna eru þokkalega vel samstiga, en ekki þó í fasa.  Það hefur óhjákvæmilega í för með sér, að peningamálastjórnunin er oft of strekkt öðrum megin við landamærin og of slök hinum megin við.  Þessi misleitni mundi líklega fara vaxandi, því að fjárstreymi inn og út úr sameiginlegum ríkissjóði hættir við upplausn ríkisins.  SNP flokkurinn í Skotlandi ætlar að auka útgjöld skozks ríkissjóðs um 3 % á ári, en Íhaldsstjórn Bretlands ætlar að ná jöfnuði á rekstri ríkissjóðs árið 2019.  Samt er hallinn á rekstri skozka ríkissjóðsins núna meiri en þess brezka, og tekjustofninn minnkar með hækkandi meðalaldri Skota og minna streymi úr eldsneytislindum Norðursjávar. 

Ef sameiginlega stefnu vantar varðandi ríkissjóðina, getur sterling-svæði hæglega orðið smá evru-svæði með Skotland í hlutverki Grikklands.  Þetta er ógæfulegt og útskýrir, hvers vegna allir sambandsflokkarnir eru andvígir myntbandalagi, ef til sambandsslita kæmi, og hvers vegna bankastjóri Englandsbanka, Mark Carney, kallaði myntbandalag "ósamrýmanlegt fullveldi" eða "incompatible with sovereignty" í ræðu 9. september 2014. 

Þetta er lærdómsríkt fyrir Íslendinga.  Bankastjóri Englandsbanka segir fullum fetum, að þátttaka ríkis í myntbandalagi og fullveldi þess sama ríkis fari engan veginn saman. 

Þó að núverandi stefna í ríkisfjármálum á Íslandi sé mun ábyrgari en sú skozka er um þessar mundir, er auðvelt að setja sér fyrir hugskotssjónir, að um Ísland mundu svipuð rök gilda og fyrir sjálfstætt Skotland innan sterlingsvæðis.  Íslendingar yrðu með öðrum orðum að vera viðbúnir því að leggja sig í framkróka við að líkja eftir hagsveiflu, sem ríkjandi er á myntsvæði, sem þeir hygðust fá aðild að, en slíkt tækist aldrei almennilega, af því að samsetning íslenzka hagkerfisins er einstök.  Við yrðum dæmd til að vera nánast aldrei í fasa við ástand, sem viðkomandi seðlabanki tæki mið af við sínar ákvarðanir, hvort sem það væri evrubankinn, Englandsbanki, Seðlabanki BNA eða einhver annar.  Afleiðingin yrði sú, að hagkerfið á Íslandi mundi sveiflast á milli þenslu með töluverðri verðbólgu og samdráttar með töluverðu atvinnuleysi.  Það er þá vissulega hætt við, að gjaldeyrishagræðið yrði of dýru verði keypt, eins og nú er að koma á daginn á evru-svæðinu.  Eru ekki vítin til að varast þau ?  Samt ber möntrufólk hausnum við steininn, og batnar sá haus ekki við það.  Hann mun aldrei láta sér segjast, af því að jafnaðarmennirnir á Íslandi hafa alltaf talið Ísland of litla einingu til að standa sjálfstæða.  Það er engin ástæða fyrir kjósendur á Íslandi að velja slíkt fólk til valda, sem hefur slíka vantrú á þjóðinni, að hún geti ekki staðið á eigin fótum, og þess vegna verði að afhenda ríkjasambandi stjórnartaumana.

SNP-aðskilnaðarflokkur Skota lýsti því yfir í kosningabaráttunni fyrir 18. september 2014, að samþykktu Skotar aðskilnað, mundi SNP beita sér fyrir því, að Skotar héldu áfram að nota sterlingspundið.  Þessi valkostur - sterlingvæðing - er vissulega möguleg:  samkvæmt nýlegri rannsókn AGS-Alþjóða gjaldeyrissjóðsins nota 11 ríki annarra þjóða mynt óformlega.  Kiribati, eyjaklasi í Kyrrahafinu, hefur notað ástralska dalinn síðan 1979.  Svartfjallaland, Kosovo og Andorra nota öll evruna án þess að vera í ESB eða EES.  Ekvador og El Salvador nota bandaríkjadal.  

Það eru hins vegar tvö stór vandamál tengd þessari sterlingvæðingu Skota.  Ef Englandsbanki mundi ekki lengur bera neina ábyrgð á peningamálum Skotlands, þá verður peningamálastefna hans ákveðin alfarið á grundvelli hagsmuna ríkjanna, sem eftir verða í Sameinaða konungdæminu, þ.e. Englands, Wales og Norður-Írlands. 

Sem dæmi er núverandi munur á vaxtastigi Seðlabanka Íslands og Seðlabanka evrunnar um 5 %.  Hefði Seðlabanki Íslands verið með vexti niðri við 0 í meira en eitt ár, þá er anzi hætt við, að verðbólgan væri hér ríflega yfir viðmiðun Seðlabankans, 2,5 %, en hún er nú undir 2,0 %, enda var Peningastefnunefnd að lækka vextina um 0,25 %. 

Ef þensla eða samdráttur hæfist á Skotlandi, en Bretland sigldi lygnan sjó, þá mundi Englandsbanki ekkert aðhafast.  Áhrifin á skozkt fjármálakerfi gætu varla orðið verri.  Skotland hýsir stórt fjármálakerfi, sem stendur undir 12,5 % af þjóðarframleiðslu Skotlands.  Ef enginn seðlabanki styddi við bakið á þessum fjármálageira, mundi verða litið á hann sem áhættusamari fjárfestingarkost, og lántökukostnaður hans mundi hækka.  Mörg þessara fjármálafyrirtækja mundu flytja höfuðstöðvar sínar til Englands og taka hálaunafólk og feita skattstofna með sér þangað.  Af þessum sökum er ekki raunhæfur kostur að fara leið Svartfjallalands o.fl. og evru-, pund- eða dollarvæða peningakerfið á Íslandi í blóra við viðkomandi seðlabanka eða án hans sem bakhjarls.  

Bezti valkostur Skotlands eftir aðskilnað samkvæmt greiningu vikuritsins The Economist  hljómar róttækastur: nýr gjaldmiðill og nýr seðlabanki.  Þetta er reyndar afar algengt skref: 28 nýir seðlabankar hafa verið stofnsettir á síðasta aldarfjórðungi. 

Greining Bretanna á því, hvað sjálfstæðu Skotlandi væri fyrir beztu í peningalegum efnum fer ekkert á milli mála.  Íslendingar geta nýtt sér greiningar af þessu tagi, því að sambærileg greining virðist ekki hafa farið fram fyrir Ísland, þó að Seðlabanki Íslands hafi reyndar gefið út greiningu um valkosti Íslands í gjaldmiðilsmálum.

Þess vegna yfirgnæfa flautaþyrlar umræðuna hérlendis með gildishlöðnum fullyrðingum, sem eiga sér engan stuðning í rannsóknum.  Það er heimskulega áhættusöm stefnumótun að taka upp mynt annarrar þjóðar eða ríkjasambands, eins og ofangreind rannsókn Bretanna sýnir og dæmin frá evru-svæðinu sanna. 

Það er raunar dýrt fyrir fámenna þjóð að halda úti eigin gjaldmiðli, en séu réttar forsendur ekki fyrir hendi, verður að öllum líkindum mun dýrara að fórna eigin gjaldmiðli og taka upp erlenda mynt.  Hvernig sem við snúum okkur, með eigin mynt eða aðra, komumst við aldrei framhjá lögmálum peningalegs stöðugleika og sjálfbærs hagvaxtar, sem í stuttu máli felst í ströngum aga ríkisrekstrar, peningamagns í umferð og í samningum aðila vinnumarkaðarins.  Ef launþegar ríkis, sveitarfélaga eða einkageirans þvinga með einhverjum ráðum viðsemjendur sína til snöggrar hækkunar launa, sem engin innistæða er fyrir, þá fer stöðugleikinn veg allrar veraldar, og versti óvinur allra launþega, verðbólgan, veður fram og gleypir allar heimskulegar prósentuhækkanir launa.  Menn verða að sýna biðlund og þolinmæði og leyfa hagkerfinu að vaxa fiskur um hrygg áður en tekið er út úr "Gleðibankanum".    

Það er meiri fylgni á milli hagsveiflna Skotlands og Englands en á milli hagsveiflna Íslands og Englands, Þýzkalands, Bandaríkjanna eða Kanada.  Vegna smæðar íslenzka hagkerfisins mundu seðlabankar þessara myntsvæða ekki taka minnsta tillit til þarfa og hugsanlegra vandræða íslenzka hagkerfisins, þó að við værum í myntbandalagi undir þeirra stjórn. 

Gjörðir viðkomandi seðlabanka mundu þess vegna ekki einasta verða gagnslausar á Íslandi, heldur gætu þær hæglega orðið stórskaðlegar íslenzka hagkerfinu.  Það liggur í augum uppi, að íslenzka hagkerfið yrði eins og bátskæna í stórsjó, sem ræki stjórnlaus fyrir veðri og vindum, ef enginn væri seðlabankinn til að lægja öldurnar.

Það vekur samt athygli við málatilbúnað ótrúlega margra hérlendis, sem tjá sig opinberlega, að þeir eru í hlutverki námuhestsins, sem var með blöðkur við augun, svo að sjónarhornið varð þröngt til að hann fældist síður.  Menn tala um eða rita um stórt viðfangsefni, sem þeir reyna að lýsa, en þeir einblína á einn þátt aðeins, t.d. eina löpp á fíl, og lýsa fílnum út frá löppinni.  Þeir bíta í sig, að þeirra lýsing sé sú rétta og verða hinir verstu, ef þeim er andmælt og bent á villur síns vegar. 

Þetta er engan veginn bundið við Ísland eða okkar tíma og nægir í því sambandi að minna á meðferð páfastóls á Galileo Galilei, sem hélt því fram, að jörðin væri hnöttótt og snerist um sólina, en kirkjan, að jörðin væri flöt og miðdepill alheims.  Í öllum málum er affarasælla að rannsaka og draga síðan ályktanir en að sleppa hinu fyrr nefnda og halda sig við sleggjudóma í stað hins síðar nefnda. 

Það verður að segja hverja sögu, eins og hún er, að þröngsýni er ljóður á ráði vinstri manna, en þeim virðist fyrirmunað að meta málefni heildstætt, heldur einblína á afmarkaða þætti í stað heildarmyndarinnar og fimbulfamba út frá því endalaust út í loftið.

Það er því miður að koma í ljós núna, að evran var reist á sandi.  Hún hefur hangið uppi á styrk Þýzkalands, en nú er komið í ljós, að ójafnræðið er of mikið á milli ríkjanna í EMU-evrópska myntbandalaginu, ríkisbúskapur þeirra er of ólíkur og hagsveiflur þeirra of fjarri því að vera í takti.  Vinnuaflið á evru-svæðinu er ekki nógu hreyfanlegt á milli landanna, m.a. vegna tungumálaerfiðleika, svo að kostir Innri markaðarins nýtast ekki fullkomnlega til að jafna atvinnustigið. Angela Merkel, kanzlari Þýzkalands, hefur sagt við landsmenn sína, að Þýzkaland ætti sér enga aðra kosti en að hlaupa undir bagga með bágstöddum evruþjóðum.  Þetta hefur fallið í grýttan jarðveg hjá þjóð, sem þykir þrengt að sér úr öllum áttum, og ekki í fyrsta skipti.

Það hefur nú runnið upp fyrir æ fleiri landsmönnum hennar, að þessi svo kallaði efnahagsstuðningur við bágstaddar evru-þjóðir gerir aðeins illt verra, og almannarómur í þessum bágstöddu löndum úthúðar Þjóðverjum fyrir aðhaldsstefnu sína í fjármálum heima og hjá ECB-seðlabanka evrunnar,  sem er í raun og veru stefna hinnar hagsýnu húsmóður, sem veit, að peningamál eru ekki vúdú, peningar vaxa ekki á trjánum, og það mun koma niður á börnunum að eyða um efni fram. 

Jafnaðarmenn í mörgum löndum eru þessu marki brenndir í ríkisfjármálum að slá lán og senda næstu kynslóð reikninginn.  Það tekur Wolfgang Schäuble, fjármálaráðherra Þýzkalands, ekki í mál.  Hann vill heldur ekki prenta peninga, sem engin verðmætasköpun er að baki, því að hann veit, að versti óvinur fátækra fjölskyldna er verðbólgan.  

Nú er kominn fram stjórnmálaflokkur í Þýzkalandi, sem andmælir viðteknum viðhorfum til ESB og evrunnar þar í landi og nýtur 10 % og vaxandi fylgis.  Með skírskotun til orðanotkunar frú Merkel kallar þessi stjórnmálaflokkur sig einmitt Alternative für Deutschland - AfD - valkostir fyrir Þýzkaland.  Boðskapurinn er sjálfstætt Þýzkaland, sem kasti evrunni og taki upp þýzka markið að nýju - DEM.  Merkel, kanzlari, hefur aftur á móti sagt við þýzka þingið, að Þjóðverjar eigi ekki annarra kosta völ en að styðja evruna og ESB með ráðum og dáð. 

Það er að renna upp fyrir mörgum, að slík stefna mun verða Þýzkalandi æ dýrkeyptari í tímans ráð, og mun örugglega hamla hagvexti og lífskjörum þar í landi hjá þjóð, þar sem meðalaldur íbúanna hækkar ískyggilega vegna viðkomu, sem er svo lítil, að íbúafjöldinn mun hrapa um tugi milljóna á fyrri hluta þessarar 21. aldar, nema Þjóðverjar taki aftur að fjölga sér, hraustlega.

Þessum flokki, AfD, vex nú fiskur um hrygg í fylkiskosningum og þrengir hann að kanzlaranum.  Hún mun þess vegna ekki geta beitt sér fyrir björgun evrunnar í sama mæli og áður, af ótta við kjósendur, sem mun hafa grafalvarlegar afleiðingar í yfirvofandi evrukrísu á hagsvæði í bullandi vandræðum með verðhjöðnun og samdrátt hagkerfis.  Hillir nú undir stórtíðindi af Evrópuvígstöðvunum, og er þá léttir fyrir Ísland að hafa ekki rígbundið trúss sitt við þessa truntu, heldur hafa fleiri valkosti.  Við þurfum sem betur fer ekki að leyfa þessari truntu að rótnaga heimatúnið, en getum notað hana sem fuglahræðu, og munum þá gauka að henni tuggu og brynna eftir þörfum.