Skattkerfisumbætur

Þann 6. september 2016 skiluðu "6 sérfræðingar í skattamálum" tillögum til "Samráðsvettvangs um aukna hagsæld" um umbætur á skattkerfinu.  Ekki var vanþörf á því.  Á þessu kjörtímabili hefur reyndar verið gerð gangskör að umbótum til einföldunar á tolla- og vörugjaldafrumskóginum og einnig á óbeinu- (neyzlu) og beinu (tekju) skattheimtunni.  Breytingarnar eru til hagsbóta fyrir skattborgarana og ríkissjóð.  Þetta tvennt fer nefnilega saman, þegar stjórnað er af skynsamlegu viti, en þegar vankunnátta, þröngsýni og ofstæki eru við völd, skaðast allir, eins og skemmst er að minnast frá 2009-2013.

Skattkerfið er flókið, krefst mikillar skriffinnsku, jafnvel í kringum litla atvinnustarfsemi, í um 17 þúsund tilvikum vegna tekna innan við 3 Mkr/ár.  Þarna er líka verið að leggja steina í götu "litla" atvinnurekandans, sem er þó driffjöður atvinnulífsins og kjarni miðstéttarinnar.  Með því að létta "litla" atvinnurekandanum lífið, hvort sem hann er einyrki eða með nokkra í vinnu, mun hagsæld miðstéttarinnar vaxa, og það er gott fyrir þjóðfélagið allt. 

Innheimtudagar ríkissjóðs eru 269 á ári, sem er dæmigert fyrir "bákn", sem vaxið hefur án yfirsýnar nokkurs manns.  Skattkerfið gæti verið mun skilvirkara og verið síður letjandi til tekjuöflunar en nú, ef við hönnun þess væri tekið meira tillit til hagsmuna skattborgaranna en nú er.  Hið opinbera má ekki refsa fólki fyrir frumkvæði í lífsbaráttunni og fyrir að leggja meira á sig.  Ef A bætir við sig tekjum, mun B njóta góðs af því.  Þetta skilur fólk ekki, sem nærist á öfund í garð náungans, þolir ekki velgengni annarra, en nennir sjálft ekki að teygja sig eftir lífsbjörginni.  Kerfið er dugnaðarfólki og ríkissjóði óhagfellt, því að lægri skattheimta á Íslandi mun leiða til hærri skatttekna vegna aukins hagvaxtar og vaxandi skattstofna. 

Það vekur athygli, að nefndin lagði til eitt virðisaukaskattþrep, 19 %, í stað núverandi tveggja, 11 % og 24 %.  Á þessu kjörtímabili var bilið stytt á milli þrepanna með hækkun úr 7 % í 11 % og lækkun úr 25,5 % í 24,0 %.  Jafnframt var skattstofninn breikkaður með fækkun undaþága.  T.d. var ferðaþjónustan felld meira inn í VSK-stofninn en verið hafði.  Þessari grein hafði verið haldið í bómull, og svo er að nokkru leyti enn. Þessi VSK-breyting var gerð í mikilli andstöðu við stjórnarandstöðuna, sem þyrlaði upp miklu moldviðri, og Framsóknarflokkurinn stóð gegn meiri hækkun neðra þreps en upp í 11 % vegna áhrifa frá lýðskruminu.  Tillagan nú gengur út á að fara enn lengra á sömu braut og þingflokkur Sjálfstæðisflokksins vildi 2014-2015, en það eru litlar líkur á, að hún geti hlotið brautargengi á Alþingi eftir næstu kosningar m.v. afstöðu þingflokkanna á núverandi Alþingi.    

Það er þó spurning, hvort þær gætu hlotið brautargengi með því að undanskilja innlenda matvælaframleiðslu og orku og setja þessa lífsnauðsynlegu framfærsluþætti í núllflokk.  Það ættu að vera nokkuð hreinar línur að fylgja í framkvæmd, þó að ekki sé í samræmi við stefnumiðið um breikkun skattstofnsins.  Þá kann þetta að fela í sér óleyfilega mismunun innlendra og erlendra framleiðenda matvæla, en á móti kemur minnkandi tollvernd. 

Um tekjuskatt einstaklinga leggja sérfræðingarnir til fækkun skattþrepa, og slíkt mun einmitt koma til framkvæmda um áramótin 2016/2017, er miðþrepið, 38,35 %, fellur brott.  Það vekur nokkra furðu, að sérfræðingarnir leggja ekki til eins þreps, heldur tvíþrepa tekjuskattskerfi.  Daði Már Kristófersson, formaður nefndarinnar, segir í viðtali við Vilhjálm A. Kjartansson í Morgunblaðinu 7. september 2016,

"Sérfræðingar leggja til einföldun á skattkerfinu" : 

"Ástæðan fyrir því, að við höfum 2 þrep í stað þess að fara niður í eitt, er reynsla annarra þjóða af tveggja þrepa kerfi.  Það hefur sýnt sig, að tveggja þrepa kerfi er skilvirkara en eitt þrep (sic !) og kemur vel út í rannsóknum."

Hvort það kemur betur út í rannsóknum sem tekjuöflunarkerfi fyrir ríkissjóð en eins þreps kerfi er ekki sagt, og tekjuöflun á að vera eina hlutverk skattkerfis, og um það má efast, því að hvati til vinnu er óneitanlega meiri í eins þreps kerfi en í tveggja þrepa, og hvati til undanskota er meiri í tveggja þrepa kerfi.  Skattstofninn er þess vegna líklegri til vaxtar, ef aðeins er beitt einu þrepi. Hinar neikvæðu hamlandi hliðar tveggja þrepa kerfa magnast við hækkun skattheimtunnar yfir 40 %.  Sérfræðingarnir leggja til 43 %, og þar með verða jaðarskattsáhrifin of há að mati blekbónda.  Betra er, að ekki sé meiri en 10 % munur á milli þrepa, þ.e. efra þrepið verði 35 %, þegar það byrjar að telja við tekjurnar 650 kkr/mán, sem algengar eru á meðal þeirra, sem leggja þurfa hart að sér við kaup á húsnæði og/eða eru að koma út á vinnumarkað klyfjaðir námslánum.  Að taka 43 % af hverri umframkrónu, sem dugnaðarfólk aflar sér, er ótækt, og á að milda þennan jaðarskatt niður í 35 %.

Það fáránlega fyrirkomulag var innleitt á dögum vinstri stjórnar Jóhönnu og Steingríms að tvöfalda skattheimtu af sparnaði og reikna vísitölubætur inn í skattgrunn fjármagnsteknanna.  Hið síðar nefnda leggja sérfræðingarnir að sjálfsögðu til, að verði afnumið, en til að efla sparnað í landinu, sem er undirstaða fjárfestinga, ætti að auki að lækka skattheimtuna úr 20 % í 15 % og hafa bankainnistæður eins eiganda í sama sparnaðarflokki upp í 5 Mkr fríar undan skatti. Þetta mundi örva miðstéttina til sparnaðar.

Tekjuskattur fyrirtækja er nú almennt 20 % hérlendis.  Með því að lækka þessa skattheimtu, hefur þjóðum á borð við Íra, þar sem þessi skattheimta ku vera 12,5 % um þessar mundir (Írska lýðveldið), tekizt að draga til sín fjárfestingar erlendra fyrirtækja, og opinberar tekjur af þeim hafa margfaldlega unnið upp minni ríkistekjur vegna lægra tekjuskattshlutfalls á fyrirtækin.  Reyndar verður tekjutapið sáralítið, því að hvatinn til að auka téðan skattstofn vex með lækkandi skattheimtuhlutfalli. Miklar beinar erlendar fjárfestingar á Írlandi eru meginástæða þess, að Írar eru að rétta úr kútnum eftir fjármálakreppuna 2007-2008, sem kom hart niður á þeim, af því að skuldsetning írska ríkisins jókst mjög við björgunaraðgerðir í bankakerfinu. 

Fjárfestar í ýmsum tiltölulega stórum nývirkjum á Íslandi hafa gert lækkun tekjuskatts af starfsemi þessara fyrirtækja ásamt ýmiss konar öðrum ívilnunum að skilyrði fyrir því að fjárfesta í þessari atvinnustarfsemi.  Það á að steinhætta að verða við þessum skilyrðum þeirra, en láta eitt yfir alla atvinnustarfsemi í landinu ganga og lækka skattheimtu af hagnaði fyrirtækja niður í 15 %. 

Það þarf ekki að taka það fram, að s.k. "þunn eiginfjármögnun" er ekki fremur líðandi en önnur sniðganga skattalaga.  Skatta ber almennt að greiða, þar sem verðmætin verða til, og himinhár fjármagnskostnaður til brúðulands með mun lægri skattheimtu en landið, þar sem fjárfest var, er óeðlilegur.  Evrópusambandið er að reyna að beita sér gegn þessu ásamt OECD, og sömu sögu er að segja um ríkisstjórn Íslands með undirbúningi lagasetningar í samræmi við alþjóðlegar ráðleggingar. 

Sexmanna sérfræðinganefndin telur grunnauðlindanýtingu standa undir 22 % af framleiðslu hagkerfis Íslands.  Þessi tala verður mun hærri, e.t.v. þreföld, þegar allar hliðargreinar og afleiddar greinar auðlindanýtingarinnar eru taldar með. Auðlindirnar eru þess vegna kjölfesta núverandi lífskjara á Íslandi. Sexmenningarnir leggja til, að umhverfis- og auðlindagjöld verði hækkuð og að tekjunum verði varið til að lækka aðra skatta.  Hér eru þeir því miður staddir uppi í fílabeinsturni, og kjörin gerast ekki þannig á eyrinni. Það er t.d. undir hælinn lagt, að stjórnmálamenn lækki skatta, og vinstri menn gera það nánast aldrei, því að þeir skattleggja allt, sem hreyfist, og þeir líta á fjölskyldur og fyrirtæki sem skattstofna fyrir hið opinbera og virðast halda, að starfsemi þessara aðila snúist um að afla hinu opinbera tekna.  Þetta er stórhættulegur misskilningur. 

Gera þarf greinarmun á úthlutun nýrra verðmæta, t.d. svæðum úti fyrir strönd fyrir eldiskvíar, og úthlutun hefðbundinna verðmæta, t.d. fiskveiðiheimilda í lögsögu Íslands:

1. Er verið að úthluta nýrri auðlind, eða er hefð á nýtingu hennar ?  Ef ný auðlind, þá þarf að kanna, hvort rentusækni er í greininni, þ.e. ásókn í ívilnanir eða meðgjöf að hálfu hins opinbera á kostnað annarra, sem sækjast eftir sama.  Ef rentusækni er fyrir hendi í greininni, þá er þar væntanlega einnig að finna auðlindarentu. 
2. Ef hefð er fyrir nýtingu, og menn standa frammi fyrir nauðsyn kvótasetningar, þarf að draga fram lögfræðileg rök eða annars konar jafngild rök fyrir annars konar úthlutun en á grundvelli nýtingar í nánustu fortíð. Þó að takmarkaðri auðlind sé úthlutað á grundvelli nýtingarreynslu, þarf samt að kanna, hvort rentusækni hafi myndazt í greininni. Rentusækni þýðir, að líklega hefur myndazt auðlindarenta, annars ekki. 

Dæmi um úthlutun nýrra auðlinda:    

•  Uppeldissvæði fisks í kvíum við strendur landsins.  Þetta er takmörkuð auðlind, og nánast fullnýtt auðlind í sumum nágrannalöndum okkar, t.d. við strendur Noregs.  Þar eru starfs- og rekstrarleyfi til þessarar viðkvæmu starfsemi margfalt dýrari en hér.  M.a. af þessum ástæðum hafa norsk fyrirtæki í þessari grein fjárfest í fyrirtækjum hérlendis, og því ber að fagna, því að þar með flyzt erlent fjármagn til atvinnu- og verðmætasköpunar á Íslandi.  Norðmenn búa yfir langri reynslu og þekkingu í fremstu röð í þessari grein.  Svæði, þar sem fiskeldi í sjó verður leyft, eru nánast bundin við Vestfirði og Austfirði af ótta við blöndun við íslenzka stofna, en suðurströndin er ekki talin heppileg til þessarar starfsemi vegna brims.  Fyrirtækin kosta að vísu að miklu leyti sjálf rannsóknir og umhverfismat, en engu að síður er ljóst, að verð á starfs- og rekstrarleyfum hérlendis er óeðlilega lágt borið saman við nágrannana, og færri fá þessi leyfi en vilja.  Af þessum ástæðum hefur skýlaust myndazt þarna rentusækni, og gegn slíku ber að beita markaðsráðum, þ.e. útboði á starfsleyfum, t.d. til 25 ára, sem megi ganga kaupum og sölum á tímabilinu með forkaupsrétti hins opinbera. Rekstrarleyfin ættu að þurfa endurnýjunar við árlega í ljósi þess, hversu miklar kröfur er nauðsynlegt að gera til rekstraröryggis eldiskvíanna. 
• Úthlutun virkjanaleyfa er annað dæmi um úthlutun takmarkaðrar auðlindar, þar sem meiri eftirspurn er en framboð.  Um vatnsorkuver hefur Hæstiréttur nýlega dæmt, að vatnsréttindin myndi andlag fasteignagjalda.  Viðkomandi sveitarfélag vill beita hæsta taxta í gjaldskrá sinni, en virkjunarfyrirtækið móast því miður við.  Með úrskurði dómstóla kemst þannig auðlindarenta vatnsorkuvera á hreint, og mun auðlindagjaldið renna til viðkomandi sveitarfélaga samkvæmt þessu, eins og önnur fasteignagjöld.  Fyrir jarðhita í þjóðlendum eða á öðrum svæðum, sem eru utan einkaeignarlanda, þarf að meta verðmæti jarðgufunnar eða heita vatnsins til að reikna út auðlindarentuna.  Nú er enginn virðisaukaskattur af jarðhita, en raforkan er í lægra þrepinu.  Eðlilegast er að hafa hana í núllflokki VSK til að jafna samkeppnisstöðu fyrirtækja og mynda mótvægi við hækkanir út af auðlindagjaldi. 

Dæmi um úthlutun hefðbundinna auðlinda:

• Fiskveiðistjórnunarkerfið hefur verið eitt heitasta umræðuefni stjórnmálanna í heilan mannsaldur hérlendis. Umræðan hófst í kjölfar "Svörtu skýrslunnar" 1977, þar sem Hafrannsóknarstofnun birti varnaðarorð sín um, að sóknin í þorskstofninn væri ósjálfbær.  Fljótlega varð ljóst, að draga yrði úr sókninni til að vernda stofnana, og spurningin var aðeins um, hvernig það yrði gert. Í desember 1983 lagði þáverandi sjávarútvegsráðherra, Halldór Ásgrímssson, fram frumvarp um úthlutun aflahlutdeilda 1984 á skip á grundvelli veiðireynslu síðustu þriggja ára á undan.  Var til einhver sanngjarnari leið til þessarar úthlutunar ? Hún var í eðli sínu þannig, að þó að yfirvöld stæðu frammi fyrir ósjálfbærum sjávarútvegi með miklum taprekstri vegna allt of mikils sóknarþunga í stofna á undanhaldi, þá ýttu þau engum út af miðunum, heldur létu markaðsöflin um það.  Þannig hafa núverandi útgerðarmenn keypt yfir 90 % af sínum aflahlutdeildum, og skiptir þá auðvitað engu, þótt einhverjir hafi fengið skuldalækkun hjá bönkum til að geta haldið starfsemi sinni áfram.  Það ríkir frjáls markaður með aflahlutdeildir á Íslandi, og afurðirnar eru seldar á frjálsum markaði, oftast í harðri samkeppni við niðurgreiddan sjávarútveg á erlendum mörkuðum.  Af þessum sökum er engin rentusækni í íslenzkum sjávarútvegi samkvæmt hefðbundinni skilgreiningu, og þar af leiðandi er þar enga auðlindarentu að finna. Þetta er hægt að staðfesta hagfræðilega með því að leita til rits Hagstofunnar, "Hagur veiða og vinnslu 2014", sem var sjávarútveginum hagfelldara ár en árin tvö á eftir.  Þar kemur fram, að arðsemi eigin fjár útgerðarinnar nam 13 %, sem að teknu tilliti til áhættu fjárfestingar er sízt meiri en í öðrum atvinnugreinum á Íslandi. Hitt er annað mál, að útgerðarmenn eiga íslenzka ríkinu mikla þökk upp að inna fyrir að hafa gert þeim kleift að reisa starfsemi sína úr öskustó til sjálfbærni með innleiðingu núverandi fiskveiðistjórnunarkerfis.  Þar af leiðandi er siðferðisgrundvöllur fyrir því, að þeir létti fjárhagslega undir með ríkinu við fjárfestingar stofnana ríkisins, sem aðallega þjóna sjávarútveginum, t.d. Landhelgisgæzlunni, Hafrannsóknarstofnun og Hafnasjóði, með því að stofna sjávarútvegssjóð, og þangað renni 2 %-5 % af verðmætum óslægðs afla upp úr sjó, háð gengisvísitölu. 
• Annað kerfi, sem reynt hefur verið við úthlutun fiskveiðiheimilda, er s.k. "uppboðsleið".  Hún er fólgin í því, að ríkið aflar sér eignarréttar á hluta veiðiheimildanna og býður þær síðan upp. Ríkið ræður núna yfir rúmlega 5 % allra veiðiheimilda og getur þar af leiðandi gert tilraunir með "uppboðsleiðina", ef sæmileg sátt verður um það á meðal hagsmunaaðilana, en að öðru leyti þyrfti að fara s.k. fyrningarleið. Á Íslandi er þetta mjög torsótt leið, af því að ólíklegt er, að útgerðarmenn vilji láta afnotarétt af miðunum af hendi við ríkið.  Einu gildir, hvort um aukningu aflaheimilda til núverandi útgerðarmanna er að ræða.  Heimildir þeirra hafa áður verið skertar, og þeim ber afnotaréttur á aukningunni líka.  Þessi aðferð, "uppboðsleið", hefur verið reynd í nokkrum löndum, t.d. í Eistlandi, og alls staðar hefur verið horfið frá henni jafnharðan aftur.  Nú eru Færeyingar að gera tilraunir með þessa aðferð, en þar í landi munu allar fiskveiðiheimildir falla til Landsstjórnarinnar 2018 samkvæmt lögum þar í landi frá 2008.  Það eru mjög skiptar skoðanir í Færeyjum um "uppboðsleiðina".  Nýlega var boðinn upp kolmunnakvóti í tvígang án þess, að nokkur byði.  Það var fyrst, eftir að lágmarksverð hafði verið lækkað mjög, að tilboð bárust, og voru þau ekkert umfram veiðigjöldin, sem verið höfðu.  Það er mikil hætta á markaðsmisnotkun í þessu kerfi, t.d. að stórútgerðir bíti fljótlega af sér samkeppni og sammælist að því loknu um lág tilboð.  Röksemdin fyrir þessu "ríkisvædda markaðskerfi" er, að  "fólkið", þ.e. ríkissjóður, fái meira í sinn hlut af verðmætum auðlindarinnar. Þetta er afstyrmislegt sjónarmið, því að með núverandi fyrirkomulagi hefur tekizt að hámarka virði auðlindarinnar með beintengingu markaðar og veiða og gjörnýtingu aflans. Allt þjóðfélagið nýtur góðs af.  Ef á að breyta útgerðarmönnum í leiguliða ríkisins, er það ávísun á gjaldþrot útgerða. Slík þjóðnýting (fyrning aflaheimilda) brýtur í bága við jafnréttissjónarmið til atvinnurekstrar og brýtur á atvinnuréttindum útgerðarmanna og sjómanna, því að atvinna og atvinnutekjur sjómanna munu verða í uppnámi.  Af hverju reyna vinstri menn ekki að móta aðrar einfaldari og löglegri leiðir en þessa meingölluðu "uppboðsleið", sem hvorki á hljómgrunn á meðal sjómanna né útgerðarmanna. 

 

Mengunarvaldurinn mikli

Mesta bábilja umræðunnar um íslenzku atvinnuvegina sem mengunarvalda er, að ferðaþjónustan sé umhverfisvænst.  Þessu er þveröfugt farið; hún er verst, þegar að er gáð, og kemst upp með það, enn sem komið er, án þess að greiða fyrir tjónið.  Lágmark er, að hún greiði fyrir þær mótvægisaðgerðir, sem tiltækar eru.  Ofurvöxtur í greininni sýnir, að það er borð fyrir báru hjá henni að hækka verðið til að mæta slíkum umhverfiskostnaði, enda er fátt um fína drætti hjá ferðamönnum, þegar kemur að staðkvæmni fyrir Ísland.

Landnotkun ferðaþjónustunnar, eins og hún er nú rekin á Íslandi, má víða kalla áníðslu, sem fer jafnvel ver með landið en ofbeit sauðfjár og hrossa.  Nú mótar loksins fyrir vitrænum tillögum til að stemma stigu við átroðslunni, þ.e. að landeigandi og/eða umráðaaðili lands taki bílastæðagjald, sem standi undir uppbyggingu  aðstöðusköpunar og þjónustu á staðnum.  Þessi aðferð felur í sér möguleika á að stjórna fjöldanum með verðlagningu, eins og víða er gert.

Það er líka eðlilegt að taka gistináttagjald, sem renni að mestu leyti til viðkomandi sveitarfélags, því að meðhöndlun úrgangs, þ.m.t. skólps, frá 2,0 M ferðamönnum, lendir á sveitarfélaginu og útheimtir miklar fjárfestingar, ef vel á að standa að hreinsun, svo að úrgangurinn, sem jafngildir úrgangi frá a.m.k. 50 þúsund manna sveitarfélagi, verði ekki stórskaðlegur umhverfinu. Nýlega hefur komið fram, að meðhöndlun skólps hérlendis nær ekki máli og er til skammar, þegar borið er saman við síun skólps á hinum Norðurlöndunum, sem er 50 sinnum öflugri en hér.   

Akkilesarhæll ferðaþjónustunnar í mengunarmálum er þó loftmengunin. Það eru um 20 k (þúsund) bílaleigubílar í rekstri hér, sem er tæplega 9 % bílaflotans, og erlendir ferðamenn eru stærsti viðskiptamannahópurinn.  Þessum bílum er ekið margfalt meira en öðrum bílum landsmanna að meðaltali, eða líklega um 100 kkm/ár.  Þannig gæti eldsneytisnotkun ferðamannanna á vegum numið um þriðjungi heildareldsneytisnotkunar bílaflotans, sem árið 2015 nam 260 kt, og verið valdur að 6 % losun gróðurhúsalofttegunda án flugs og millilandaskipa. 

Þetta stendur þó til bóta vegna umhverfisvænni bíla, aðallega rafbíla, sem senn munu taka við af bílum knúnum jarðefnaeldsneyti.  Nú (2015) er innlend olíunotkun 523 kt/ár.  Henni er spáð hægt vaxandi fram til 2020, þegar hún gæti numið tæplega 600 kt vegna hagvaxtarins, en eftir það fari hún minnkandi vegna minni eldsneytisnotkunar bílaflotans, fiskiskipaflotans og iðnaðarins. 

Árið 2035 gæti olíunotkun á Íslandi (án millilandaflutninga) hafa minnkað um helming niður í 300 kt, sem skiptist þannig:

• bílaflotinn              57 % (nú 50 %)
• fiskiskip                35 % (nú 40 %)
• landb.& iðn.& innanl.fl.  8 % (nú 10 %)

Þessar tölur eru ágizkun blekbónda, og þróun bílaflotans verður vonandi hraðari en þarna er gert  ráð fyrir. Allt önnur og verri sviðsmynd er uppi á teninginum, þegar eldsneytisnotkun millilandaflugvéla og -skipa er tekin með í reikninginn. 

Árið 2015 nam hún 261 kt eða 33 % af heild.  Árið 2025 er þessari notkun spáð 463 kt, sem jafngildir 77 % aukningu á 10 árum og að hún nemi þá 44 % af heildarnotkun Íslendinga á olíuvörum ættuðum úr iðrum jarðar. 

Árið 2035  verður notkun millilandaflugvéla og millilandaskipa íslenzkra komin upp í 562 kt samkvæmt spá og er þá orðin 2,15-föld á við notkunina 20 árum fyrr og nemur þá 65 % af heildar jarðefnaeldsneytisnotkun landsmanna. 

Megnið af þessu er vegna flugsins og má segja, að þessi mengunarþróun stefni í algert óefni, eins og bezt sést á því, að árið 2035 mun losun gróðurhúsalofttegunda samkvæmt þessari spá nema 100 % af allri núverandi losun Íslands á CO2 jafngildum án millilandaflutninga. 

Millilandafluginu ber sjálfu að mynda mótvægi við þessu.  Það er t.d. hægt að gera með skógrækt.  Setjum sem svo, að millilandafluginu verði gert að mynda mótvægi árið 2035 við allri aukningunni síðan árið 2015, þ.e. mótvægi við 2,7 Mt af CO2 jafngildum.  Til þess þarf skógrækt á um 6000 km2 lands.  Kostnaðurinn er um 30 Mkr/km2, svo að heildarkostnaður nemur 180 miakr eða 9 miakr/ár.  Kostnaðinn má lækka með endurheimt votlendis til að mæta voveiflegri aukningu að hluta, sem er mun ódýrari aðgerð. 

Þetta mundi aðeins jafngilda 2-3 kkr/farmiða fram og tilbaka, ef millilendingarfarþegum er sleppt og farþegaaukningunni vindur fram, eins og ferðaþjónustumenn gera skóna, svo að það er alls engin goðgá að láta flugfarþega útjafna kolefnisspor sitt með þessum hætti.  Augljóslega stendur ferðaþjónustan í mikilli skuld við landsmenn og heimsbyggðina alla, sem verður fyrir barðinu á hlýnandi loftslagi. 

 

Dillan um stjórnun fiskveiða

Sú meinloka hefur grafið um sig, að í sjávarútveginum íslenzka grasseri rentusækni og að þar sé þess vegna auðlindarentu að finna.  Þetta stenzt ekki samkvæmt skilgreiningu á hugtakinu rentusækni. Rentusækni er hins vegar auðvelt að sýna fram á í ýmsum öðrum atvinnugreinum, sem nýta náttúruauðlindir Íslands, og þar er brýnt að meta auðlindarentuna.   

Rentusækni má búast við, þar sem takmarkaðri auðlind er úthlutað af hinu opinbera til útvalinna með hætti, sem mismunar aðilum á markaði.  Við upphaf núverandi fiskveiðistjórnunarkerfis árið 1984 setti ríkisvaldið aflamark, sem skerti afla allra útgerða í þorski  o.fl. tegunda í fiskverndarskyni.  Hvert skip fékk sína aflahlutdeild, sem reist var á fiskveiðireynslu næstu 3 ára á undan.  Viðurkennt er, að þessi úthlutun var málefnaleg í alla staði, enda var enginn þvingaður af miðunum, nema hann treysti sér ekki til að gera út á skertan afla.  Erfiðir tímar aflaskerðinga fóru í hönd, og sumir lögðu upp laupana. 

Um 1990 var frjálst framsal aflaheimilda heimilað, og síðan þá hafa aflahlutdeildirnar gengið kaupum og sölum og útgerðum fækkað hraðar en áður.  Hið opinbera skiptir sér lítið af þessum viðskiptum, og þess vegna má segja, að frjáls markaður sé á afnotaréttinum, sem er eitt form eignarréttar.  Á frálagshliðinni ríkir einnig frjáls samkeppni fyrir megnið af afurðunum, þar sem keppt er við niðurgreiddan fisk erlendis.  Í flestum öðrum löndum er þess vegna rentusækni í sjávarútvegi annaðhvort vegna úthlutunar hins opinbera á veiðiheimildum eða vegna opinbers stuðnings við markaðssetningu afurðanna, nema hvort tveggja sé.  Hvorugu er til að dreifa hérlendis. 

Engu að síður má finna fyrir því rök, að sjávarútvegurinn greiði ríkinu gjald fyrir að hafa komið á og viðhaldið sjálfbæru fiskveiðistjórnunarkerfi, sem stjórnað er á hlutlægan hátt samkvæmt ráðgjöf vísindamanna, en þá ætti afgjaldið ekki að renna beint í ríkissjóð, heldur til að kosta þjónustu ríkisins við sjávarútveginn, u.þ.b. 4 % af verðmæti afla upp úr sjó.  Það er auðskilin reikniregla og gjald, sem ekki ætti að ríða neinum rekstri á slig, eins og reyndin hefur verið með núverandi vitlausa veiðigjaldakerfi. 

Hugmyndafræðingur uppboðsleiðarinnar svo kölluðu, sem blekbóndi leyfir sér að kalla mestu dillu í seinni tíma hagsögu Íslands, Jón Steinsson, hagfræðingur, JS-h, fékk birta eftir sig greinina,

"Færeyingar bjóða upp veiðiheimildir",

í Fréttablaðinu 16. ágúst 2016. Hann hleypur þar herfilega á sig, ef fögnuður hans yfir "árangursríku" uppboði Færeyinga á aflaheimildum í júlí 2016 er borinn saman við mat Jörgen Niclasen, formanns Fólkaflokksins í Færeyjum, JN, sem einnig verður tíundað í þessari vefgrein. 

Skoðum nú tilvitnun í grein JS-h, sem vitnar um fljótfærnislega ályktun hans af uppboði Færeyinga á hluta aflaheimilda sinna :

"Það er skemmst frá því að segja, að uppboðin tókust mjög vel.  Færeysk stjórnvöld fengu hátt verð fyrir veiðiheimildarnar, ef verðið er borið saman við þau veiðigjöld, sem íslenzkar útgerðir greiða í dag.  Fyrir þorskkvóta í Barentshafi fengu Færeyingar að meðaltali 3,42 DKK/kg, sem gera u.þ.b. 62 ISK/kg.  Til samanburðar munu íslenzkar útgerðir greiða rúmar 11 ISK/kg í veiðigjald af þorskkvóta á næsta fiskveiðiári.  Munurinn er því meira en fimmfaldur. 

Færeyingar fengu að meðaltali 3,66 DKK/kg fyrir makrílkvóta (u.þ.b. 66 ISK/kg).  Til samanburðar verður veiðigjald á makríl á Íslandi einungis 2,78 ISK/kg á næsta fiskveiðiári."

Hrifning JS-h hlýtur að stafa af háum hlut landssjóðsins í Færeyjum af afurðaverði sjávarútvegsins, en þeirri hrifningu má líkja við ánægjuna af að míga í skóinn sinn berfættur í frosti.  Þessi hlutur landssjóðs er óeðlilega hár m.v. venjulegar rekstrarforsendur fyrirtækja, eins og sýnt verður dæmi af.  Þetta verð á aflaheimildum er ósjálfbært, enda varð engin nýliðun í greininni við þetta uppboð.  Aflaheimildirnar hrepptu örfá fjársterk fyrirtæki og mest lenti hjá fyrirtæki, sem talið er vera leppur Hollendinga, sem vantar afla fyrir vinnslu sína í Hollandi. 

Þetta er ófögur mynd af niðurstöðunni, sem stingur í stúf  við fagnaðarlæti JS-h, en hvað hefur málsmetandi Færeyingur um málið að segja ?  Börkur Gunnarsson birti 24. ágúst 2016 frétt í Morgunblaðinu um uppboð Færeyinga með fyrirsögninni,

"Enginn í Færeyjum ánægður með uppboðið".  

Þar var á ferð viðtal við fyrrverandi sjávarútvegsráðherra Færeyja, Jörgen Niclasen:

""Engum í Færeyjum finnst þetta uppboð á kvóta hafa tekizt vel", segir Jörgen Niclasen, fyrrverandi sjávarútvegsráðherra og núverandi formaður Fólkaflokksins, sem kom í stutta heimsókn til Íslands á dögunum.  "Þetta er búið að vera algjörlega misheppnað.  Allt í lagi að hafa gert tilraun, en þessi tilraun mistókst algjörlega. 

Það, sem boðið var upp, var aldrei meira en 10 % af kvótanum.  Þetta voru 10 kt af makríl, 5 kt af síld, 25 kt af kolmunna og 3 kt af botnfiski í Barentshafi.  Þetta uppboðsdæmi hljómar kannski vel á pappír, en í framkvæmd var það gripið glóðvolgt af raunveruleikanum og afhjúpað. 

Draumur fólks um, að aðrir en stóru fyrirtækin kæmust að, reyndist vitleysa; á uppboðinu fengu þeir stóru allt.  Þeir, sem hafa efni á því að tapa.  Draumurinn um að fá rétt verð reyndist rugl.  Verðið var of hátt, og aðeins þeir risastóru, sem vilja halda bátunum sínum gangandi, fengu kvóta.  Eitt fyrirtæki keypti 65 % kvótans.  Það fyrirtæki er með augljós tengsl við fjársterka aðila í Hollandi." .....

"Þannig að þú mælir ekki með uppboðsleiðinni ?  Ég held, að þú getir ekki fundið nokkurn mann í Færeyjum, sem finnst það góð hugmynd.  Við vorum með 6 uppboð á þessu ári.  Ef við höldum þessu mikið lengur áfram, þá mun færeyskur sjávarútvegur staðna og erlend fyrirtæki taka útveginn yfir.""

JS-h og kumpánar eru sem sagt gripnir glóðvolgir í bælinu með einskis nýta hugmyndafræði sína, sem eftir þetta hlýtur að eiga formælendur fáa, þó að kaffihúsasnatar muni vafalaust hampa henni áfram.  Hér höfum við, "directly from the horse´s mouth", þ.e. frá fyrstu hendi, að öll varnaðarorð hérlendra manna við "uppboðsleið aflaheimilda" voru á rökum reist og að þau hafa hlotið staðfestingu í reynd hjá frændum okkar, Færeyingum.  Það sýnir firringu stjórnmálanna, að hérlendis skuli a.m.k. 3 stjórnmálaflokkar, Samfylking, Píratahreyfingin og Viðreisn, hafa tekið upp þá glórulausu stefnu að innleiða þessa aðferð í stað aflahlutdeildarkerfisins á Íslandi.  Vonandi verður þeim refsað vægðarlaust í kosningunum.   

Í viðtali Fiskifrétta við Árna Bjarnason, forseta Farmanna- og fiskimannasambands Íslands, og Valmund Valmundsson, formann Sjómannasambands Íslands, þann 25. ágúst 2016, kemur fram, að "Samtök sjómanna og skipstjórnenda leggjast alfarið gegn hugmyndum um uppboðsleið á aflaheimildum og telja þá leið vega að starfsöryggi sjómanna og hagsmunum þjóðarinnar".  

Þarf frekari vitnana við um það, að boðskapur uppboðsleiðarinnar er gjörsamlega úr tengslum við vinnandi fólk og heilbrigða skynsemi í landinu, grasrótina, sem stundum er kölluð ?

Árni Bjarnason segir:

"Það alvarlegasta við þessar hugmyndir er, að yrðu þær að veruleika, byggju sjómenn í fyrsta sinn í sögu fiskveiða við Ísland ekki við neitt atvinnuöryggi.  Þeir gætu aldrei vitað, hvort þeirra útgerð fengi heimildir eður ei.  Það felst í þessum hugmyndum ámælisvert virðingarleysi fyrir sjómönnum.  Píratar vilja innkalla allar aflaheimildir.  Það eru vissulega nokkur hundruð útgerðir á Íslandi, en hverjir myndu ráða við að kaupa aflaheimildirnar á uppboði ?  Það yrðu stærstu fyrirtækin, og um leið yrði atvinnuöryggi fleiri hundruð sjómanna í veði sem og útgerðarfyrirtækja.  Þetta er bara lýðskrum fyrir kosningar.  Það vantar mikið upp á, að hægt sé að taka málflutning af þessu tagi alvarlega, og ég trúi því ekki, að fólk kjósi svona lagað yfir sig."

Þetta er hverju orði sannara, og skýr afstaða Árna og Valmundar sýnir svart á hvítu, að þeir standa báðum fótum á jörðinni eða öllu heldur á þilfarinu.  Varla dirfist nokkur með viti að halda því fram, að þessir tveir menn hafi ekki full tök á viðfangsefninu, sem hér er til umræðu.  Málflutningur þeirra sýnir, að þeir hafa krufið málið til mergjar og komizt að þeirri skýru niðurstöðu, sem þessi blekbóndi er algerlega sammála, að uppboðsleið við fiskveiðistjórnun mundi setja afkomu og lifibrauð bæði sjómanna og útgerða í fullkomið uppnám, og hún er þess vegna einfaldlega þjóðhagslega skaðleg og sjávarútveginum og þar með efnahag landsins stórhættuleg.

Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson, framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar í Vestmannaeyjum, greindi í Fiskifréttum 18. ágúst 2016 kostnað við að koma makríl til viðskiptavinar, og greiðslugetu veiðigjalds/uppboðs:

• Skilaverð á sjófrystum makríl frá Íslandi er núna um 122 kr/kg.
• Frá því dragast laun sjómanna: 44 kr/kg
• Síðan fara í olíu: 16 kr/kg
• Í veiðarfæragjald og viðhald: 20 kr/kg
• Annar kostnaður (tryggingagjöld, sölukostnaður, löndun, flutningar o.fl.): 18 kr/kg
• Afgangurinn er framlegðin upp í fasta kostnaðinn (vextir, afskriftir, fjárfestingar og arður): 24 kr/kg = 20 %.

"Þessi útreikningur er byggður á reikniformúlum Hagstofunnar.  Hvar á þá að taka 66 kr/kg veiðigjaldið, spyr framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar og bætir við, að þetta sé auðvitað glórulaust dæmi." 

Ef Vinnslustöðin hefði boðið 66 kr/kg fyrir makrílkvóta, eins og gert var í Færeyjum, þá hefði önnur veiði og verkun en á makríl augljóslega orðið að standa undir þeim kaupum.  Til skemmri tíma geta stór og fjölbreytt fyrirtæki e.t.v. stundað slíkt, þó varla, ef heimildir í öðrum tegundum eru rifnar af þeim.  Svona yfirboð eru óeðlilegir viðskiptahættir og aðeins stundaðir, ef önnur sjónarmið en góð og gild viðskiptasjónarmið ráða ferðinni, t.d. að bíta af sér samkeppni veikari fyrirtækja.  Með þessu væri hið opinbera að breyta útgerðarmönnum í þurfalinga, leiða sjúkt hugarfar og óeðlilega viðskiptahætti til öndvegis í íslenzkum sjávarútvegi og gegn þessu ber að berjast með kjafti og klóm, því að þetta mun leiða til gömlu bæjarútgerðanna áður en lýkur með viðvarandi taprekstri og niðurgreiðslum til sjávarútvegsins og jafnvel gengisfellingum hans vegna, eins og í gamla daga.  Félegt a´tarna, eða hitt þó heldur.   

Hugmyndafræðingur uppboðsleiðarinnar, téður JS-h, tjáir sig með eftirfarandi hætti um fyrirætlanirnar:

"Í því sambandi er vert að minna á, að flestir, sem tala fyrir uppboði á veiðiheimildum á Íslandi telja einmitt skynsamlegt, að kerfisbreytingin eigi sér stað hægt og bítandi yfir nokkurra ára skeið með þeim hætti, að 10 - 20 % af veiðiheimildum hverrar tegundar séu boðnar út ár hvert til 5 eða 10 ára. [Þetta þýðir, að á 5 til 10 árum færi eignaupptakan fram, og öllum útgerðarmönnum yrði í raun breytt í leiguliða ríkisins, þar til þeir gæfu reksturinn upp á bátinn.  Útgerð reist algerlega á leigukvóta hefur hvergi þrifizt, og umgengni við auðlindina mundi versna, því að skammtímasjónarmið mundu taka völdin við veiðarnar.  Leigugjaldið mundi lækka frá því sem nú er, því að í stað þess að afskrifa kvótakostnaðinn á löngum tíma, eins og aðrar óforgengilegar eignir (sjálfbær lífmassi í sjónum), þá þyrfti að afskrifa leigukvótann á 5 - 10 árum.  Kvótaverðið mundi þess vegna lækka, en það mundi kaupgeta leiguliðanna gera líka, og það er misskilningur hjá JS-h, að þetta mundi eitthvað "bæta stöðu nýliða og minni útgerða á Íslandi", eins og hann skrifar í tilvitnaðri grein, því að rekstrargrundvöllur hyrfi. Innsk. BJo]   

 

 

 

 

 

 

 

Stjórnmálamaður í sporum Don Kíkóta

Fyrir daga aflahlutdeildarkerfisins, sem Alþingi samþykkti og sett var á laggirnar árið 1984, voru veiðar að mestu leyti frjálsar á Íslandsmiðum.  Endanleg viðurkenning fékkst á 200 sjómílna lögsögu Íslendinga árið 1976, og þá hurfu erlendir togarar að mestu af Íslandsmiðum, og íslenzka ríkið gat farið að stjórna veiðunum að eigin vild.  Mátti það ekki seinna vera, því að 1982-1984 hrundi þorskveiðin  úr 460 kt í 280 kt, líklega vegna ofveiði. 

Það er út af fyrir sig æskilegast að hafa veiðar frjálsar, eins og verið hafði frá alda öðli, en veiðigetan var orðin langt umfram þol veiðistofnanna, og þá var ekki um neitt annað að ræða til að vernda viðgang lífríkis í sjónum og til að bjarga afkomu sjávarútvegsins og þar með lífskjörum í þessu landi en að innleiða stranga takmörkun á veiðunum. 

Hvernig átti að gera þetta ?  Um það urðu heitar umræður á árunum 1979-1983.  Uppboð aflaheimildanna hefði misheppnazt. Vart hefði nokkur útgerðarmaður haft efni á að bjóða í aflaheimildirnar, því að allar útgerðir voru reknar með tapi og skuldastaðan erfið. Staðan á þessum tíma var sú, að aflaheimildirnar voru verðlausar fyrir útgerðirnar, sem hengu á heljarþröm.  Einhverjir aðrir hefðu þó hugsanlega boðið í heimildirnar og leigt þær útgerðarmönnunum.  Hvernig hefðu sjávarbyggðirnar farið út úr því ?  Mörg þorp og bæir gætu þá hafa misst lífsbjörgina. 

Rætt var um innleiðingu sóknarmarks sem aðalstjórnkerfis, en það var horfið frá því, enda meiri hætta og álag á sjómenn og landvinnslufólk fólgið í því og skipulag markaðssetningar illmöguleg af því að aflabrögð voru ófyrirsjáanleg og stöðugleiki vöruafhendingar lítill. Sóknarkerfið hefur leitt til hruns hrygningarstofns þorsks í lögsögu Færeyinga niður í 20 kt, og þeir komast ekki með tærnar, þar sem Íslendingar hafa hælana í verðmætasköpun á hvert aflakg, eins og fram kemur í Morgunblaðsgreininni, "Samhengi hlutanna - af uppboðsraunum Færeyinga",  þann 11. ágúst 2016, eftir Kristján Þórarinsson og Steinar Inga Matthíasson. 

Kerfið, sem ofan á varð hérlendis, aflahlutdeildarkerfi með frjálsu framsali aflahlutdeilda og virðisaukandi keðju frá skipi til markaðar, er þjóðhagslega hagkvæmasta kerfið, sem völ var og er á. Þetta er staðreynd, sem vert er að draga fram í ljósi samanburðar við önnur lönd með annars konar fyrirkomulag. 

Kvótakerfinu var komið á til að bjarga veiðistofnunum og útgerðunum frá hruni. Innleiðingin var fullkomlega málefnaleg, þar sem aflahlutdeild á skip var ákvörðuð á grundvelli veiðireynslu 3 undanfarandi ára.  Engum var gert að hætta veiðum þá, en allir bjuggu þó við skertan kost, því að aflamark í helztu tegundum snarlækkaði samkvæmt ráðgjöf Hafrannsóknarstofnunar.  Útgerðirnar voru allt of margar og veiðiskipin allt of mörg, til að þær gætu allar lifað af við þessar aðstæður, enda var reksturinn mjög misjafn, og margir lögðu upp laupana, einkum eftir að frjálsa framsalið var leyft um 1990. 

Yfir 90 % aflahlutdeildanna hafa frá innleiðingu kvótakerfisins verið seldar og keyptar af öðrum útgerðum, gömlum og nýjum.  Útgerðum og veiðiskipum hefur fækkað mikið, og var það einmitt hlutverk kvótakerfisins frá byrjun að láta markaðinn sjá um fækkunina, því að skip og útgerðir voru einfaldlega allt of margar til að nokkur rekstrargrundvöllur væri í sjávarútveginum á sama tíma og leyft aflamark minnkaði. 

Á árunum fyrir kvótakerfi, 1980-1983, var meðalframlegð þorskveiða aðeins 7 %, þótt þorskaflinn hafi farið í hæstu hæðir, t.d. 450 kt árið 1981.  Á fyrstu árum kvótakerfisins nam framlegðin (EBITDA) 15 % og meðalþorskafli um 330 kt/ár.  Frá upphafsári frjáls framsals aflahlutdeilda, 1991, og til 2007 var meðalframlegðin 20 % og meðalþorskafli um 220 kt/ár, og 2008-2014 náði framlegðin 28 %, og meðalþorskaflinn var um 170 kt/ár.  Þetta sýnir gríðarlega góðan hagrænan árangur kvótakerfisins, sem auðvitað hefur gagnazt þjóðarbúinu öllu og bætt hag almennings. Það hefur ekki verið sýnt fram á það með skilmerkilegum hætti, að nokkurt annað fyrirkomulag við stjórnun fiskveiðanna skili þjóðarbúinu meiri búbót og tryggi um leið sjálfbæra nýtingu veiðistofnanna. 

Nú er verð á aflahlutdeildum (veiðikvótum) hátt, og þess vegna eiga nýliðar vissulega erfitt uppdráttar, og stjórnmálamenn af verri sortinni reyna óspart að sá fræjum öfundar og óánægju með fiskveiðistjórnunarkerfi í þann jarðveg.  Því er haldið fram, að auknar greiðslur útgerðarmanna fyrir veiðiheimildir í ríkissjóð, t.d. með uppboðum, gagnist almenningi betur.  Þetta er tóm vitleysa.  Hvers vegna ætti ofurskattlagning á sjávarútveg að gefast almenningi betur en önnur ofurskattlagning á atvinnurekstur ?   

Nýr formaður Samfylkingarinnar, Oddný Harðardóttir, OH, starfar eftir 130 daga áætlun, sem virðist ætla að koma Samfylkingunni undir 5 % þröskuldinn, enda er hún greinilega harðákveðin í því að eyða kröftum sínum í vonlaus verkefni, sem útilokað er, að bætt geti hag almennings með nokkrum hætti.  Minnir hún að þessu leyti á vindmylluriddarann sjónumhrygga frá 17. öld.  Öðru þessara hugðarefna sinna lýsir hún í Morgunblaðsgrein, "Ávinningur af útboði veiðiheimilda",

þann 6. ágúst 2016.  Hitt vindmyllumálið hennar er, að þjóðin kjósi um aðildarviðræður að ESB.  Vesalings nýi formaðurinn er 7 árum of sein með þessa þjóðaratkvæðagreiðslu, því að sumarið 2009 felldi hún á Alþingi tillögu frá sjálfstæðismönnum um að halda þjóðaratkvæðagreiðslu um, hvort sækja ætti um aðild að ESB eður ei.  Hefði hún betur samþykkt þá tillögu í stað þess að ana út í mestu hrakfallasögu íslenzkra utanríkismála á lýðveldistímanum.  Hverjum dettur það eiginlega í hug, eftir að brezka þjóðin ákvað úrsögn Bretlands úr ESB í þjóðaratkvæðagreiðslu 23. júní 2016, að Íslendingar hafi minnsta áhuga fyrir samningaviðræðum nú um aðild landsins að Evrópusambandinu ?  Halló, er einhver heima ? Ætli vanti ekki ein 92 % upp á almenna dómgreind þarna á sama tíma og fylgi flokksins mælist 8 % ?

Nú skal vitna í téða grein OH: 

"Samfylkingin hefur lengi barizt fyrir útboði [ekki uppboði ? - innsk. BJo] veiðiheimilda.  Sú aðgerð ein og sér færir samfélaginu réttlátari [1] hlut í auðlindaarðinum og gerir nýliðun [2] í greininni mögulegri.  Í dag er staðan þannig, að eigandi auðlindarinnar, þjóðin sjálf, fær aðeins um 10 % af arðinum, en útgerðarmönnum er leyft að ráðstafa 90 % hlut [3].  Það hallar verulega á okkur eigendur auðlindarinnar, og það mun ekki nást um kerfið, á meðan svo er."

Hér er heldur betur fiskað í gruggugu vatni, og hugtakaruglingurinn er í algleymi:

1. Hvaða réttlæti felst í því að rífa keyptar aflahlutdeildir af fyrirtækjum með eignarnámi (stríðir gegn stjórnarskrárvörðum eignarrétti) og færa þær "sófaútgerðarmönnum" á silfurfati ?  Þar er sósíalismi andskotans að verki og verður aldrei leyfður af dómstólum.  Þegar af þeirri ástæðu er allt þetta uppboðshjal út í loftið og líkist mest baráttu Don Kíkóta við vindmyllurnar; gjörsamlega gagnslaust.
2. Nýlega fór fram uppboð á nokkur þúsund tonnum (um 10 %) af veiðiheimildum í Færeyjum,sjá vefgreinina "Misheppnuð uppboðshugmynd" (tengill til hliðar undir "nýjustu færslum) hér á vefsetrinu, frá 3. ágúst 2016. Þar varð alls engin nýliðun, enda hvernig í ósköpunum dettur mönnum í hug, að uppboðsleið sé vel fallin til nýliðunar.  Í Færeyjum hrepptu fjársterkir útlendingar allar veiðiheimildarnar, sem í boði voru. Þetta kerfi er sniðið fyrir auðvaldið á Evrópska efnahagssvæðinu.  Innan þess er mismunun í útboðum eða uppboðum óheimil eftir þjóðernum. Þær reglur ESB er ekki hægt að taka úr sambandi, þegar skylt er að bjóða út á öllu EES, sem er, þegar vænt tilboðsfjárhæð er yfir tilteknum mörkum, og verður þá ekki unnt að beita "salami-aðferðinni" í blekkingarskyni.  Með uppboðskerfinu munu aflaheimildir safnast hratt á fjársterkustu útgerðirnar, og við munum sitja uppi með "nokkrar Þorlákshafnir" eftir hvert uppboð.  Hinir stóru munu verða enn stærri enn hraðar en nú, og hinir minni, einnig þeir, sem nú starfa á heilbrigðum rekstrargrundvelli, munu fljótt missa fótanna vegna skertra aflaheimilda.  Hér er um útfærslu á "fyrningarleiðinni" að ræða, sem svo sannarlega má kenna við "sósíalisma andskotans".
3. Hvernig í ósköpunum kemst OH að þessari reikningslegu niðurstöðu ?  Samkvæmt Fiskifréttum 15. október 2015 voru arðgreiðslur í sjávarútvegi árið 2014 taldar vera 13,5 miakr, en opinber gjöld, tekjuskattur, veiðigjöld og tryggingagjald, námu þá 22,9 miakr.  Af þessari upphæð námu veiðigjöld 35 %.  Samkvæmt kokkabókum blekbónda skiptast ávöxtun fjármagnseigenda og gjöld til ríkisins í hlutföllunum 37 % : 63 %, en ekki 90 % : 10 %, eins og "reikningskennarinn" fær út.  Hún gerir sig seka um hugtakarugling og slær fram bölvaðri vitleysu til að sá fræjum óánægju og öfundar.

Hvað skyldi nú virtur lögfræðingur hafa um uppboð veiðiheimilda að segja.  Haukur Örn Birgisson, hæstaréttarlögmaður, skrifaði 27. ágúst 2015 á Sjónarhóli Morgunblaðsins, "Sjóræningjar í sjávarútvegi".  Hann kallar aðferðina þar reyndar stefnu pírata, sem kemur heim og saman við mat Össurar Skarphéðinssonar, að enginn munur sé á stefnu pírata og samfylkinga.  Hefur ruglandi stjórnarandstöðunnar þar með náð nýjum hæðum, enda er hún með óframkvæmanlega stefnu skýjaglópa, sem ómögulegt er að fá botn í:

"Aftur að stefnu Pírata.  Meðal annars kveður hún á um, að ríkið eigi að bjóða aflaheimildir til leigu á opnum markaði, og skuli leigugjaldið renna í ríkissjóð.  Þetta felur í sér upptöku núverandi aflaheimilda af hálfu ríkisins, svo að ríkið geti boðið upp heimildirnar til leigu á opnum markaði.  Stefnan ber ekki með sér til hversu langs tíma aðilar á markaði fái heimildirnar leigðar, en líklega er það eitt fiskveiðiár í senn.  Þá er spurningin, hvort jafnræðisregla Pírata feli það í sér, að allir ríkisborgarar á EES-svæðinu, t.d. Spánverjar, megi taka þátt í opnu uppboði aflaheimilda í krafti markaðsforsendna og fái í kjölfarið að veiða fiskinn við strendur landsins. [Ríkið hættir á að verða kært af ESA og dregið fyrir EFTA-dómstólinn fyrir mismunum.  Það hefur þá gert eignarnám hjá íslenzkum fyrirtækjum til að afhenda eignirnar auðvaldinu í ESB.  Er þetta ekki í stíl við lágkúruna og undirlægjuhátt vinstri stjórnarinnar 2009-2013 gagnvart ESB í Icesave-deilunni ? - innsk. BJo] 

Í þessu sambandi er einnig rétt að velta fyrir sér, hver sé reynsla þeirra aðila, sem hafa byggt útgerð sína alfarið á leigu aflaheimilda.  Reynslan hefur sýnt, að ekki er rekstrargrundvöllur fyrir slíkri útgerð, enda hafa viðkomandi aðilar enga tryggingu fyrir því, að þeir hafi aflaheimildir á hverju ári, og á hvaða verði þeir fái þær. [Útgerðir, sem verða undir í uppboðunum og missa kvóta, munu missa rekstrargrundvöll og hin smærri fara fljótlega á hausinn.  Hin munu lækka tilboð sín, þegar þau verða búin að bíta af sér samkeppnina. - innsk. BJo].

Þá má benda á, að þeir, sem alfarið byggja á leigukvóta, hafa ekki sömu hvata til góðrar umgengni um fiskistofnana og þeir, sem hafa fjárfest í aflahlutdeildum.  Sterkur grunur er t.d. fyrir því, að aðilar, sem hafa stundað slíkan rekstur, hafi stundað brottkast á fiski í stórum stíl. [Það er alþjóðlega viðurkennt, að bezta og skilvirkasta leiðin til sjálfbærrar nýtingar á lifandi auðlindum er innleiðing einkaeignarréttar á henni, eins og er kjarninn í íslenzka fiskveiðistjórnunarkerfinu. - innsk. BJo].

Þá blasir við, að veiking starfandi útgerða, og fjölgun þeirra, sem byggja á ótraustum rekstri með leigu aflaheimilda af ríkinu á frjálsum markaði, styrkir ekki byggð í landinu.  [Eitt helzta ádeiluefnið á kvótakerfið hefur verið frjálst framsal aflaheimilda, þó að ljóst sé, að það hefur stuðlað mest að hagræðingu og þar með treyst afkomu fyrirtækjanna og þar með atvinnuöryggi í flestum tilvikum.  Á frjálsum markaði verða þó sum fyrirtæki undir í samkeppninni, og það hefur komið, a.m.k. tímabundið, niður á ákveðnum þorpum og bæjum, en með "uppboðsleiðinni" á að fjölga fórnarlömbunum til muna, og fyrir hinar dreifðu byggðir landsins þýðir það, að þær munu fara úr öskunni í eldinn.  Nú eru t.d. útgerðir með aflahlutdeild í þorski um 400 talsins.  Þær munu missa spón úr aski sínum til ríkisins samkvæmt "uppboðsleiðinni", e.t.v. 15 % á ári.  Setjum svo, að 10 "uppboð" verði haldin á þessum tæplega 40 kt/ár, þá gætu setið eftir 390 "fórnarlömb" kvótaskerðingar, og 15 % skerðing á einu ári getur riðið sumum þeirra að fullu, hvað þá 30 % á tveimur árum. - innsk. BJo].

Við bætist, að leigukvóti mun engan veginn stuðla að verndun og sjálfbærri nýtingu fiskistofna við Ísland, treysta atvinnu og byggð í landinu, hámarka þjóðhagslegan ávinning af sjávarauðlindinni eða stuðla að því, að sjávarútvegurinn sé arðsamur og búi við hagstætt og stöðugt rekstrar- og lagaumhverfi.  Það má því færa sterk rök fyrir því, að stuðlað sé að miklum skammtímasjónarmiðum með ríkis- eða markaðsleigunni. [OH virðist halda, að almannahagur sé bættari með skammtímaávinning ríkissjóðs af sjávarauðlindinni en hámörkun þjóðhagslegs ávinnings af sömu auðlind til langs tíma litið. Þetta er grundvallarmisskilningur hjá henni, eins og hagfræðingar hafa margsannað, að með hverri krónu, sem fær að fljóta um hagkerfið án viðkomu hjá hinu opinbera, eru sköpuð mun meiri verðmæti, jafnvel tvöföld, en hið opinbera er fært um að gera.  Þar með stækka skattstofnar, og tekjur hins opinbera vaxa með sjálfbærum hætti við tiltölulega lága skattheimtu. - innsk. BJo].

"Uppboðsleiðin" er einhver skaðlegasta hugmynd um fyrirkomulag í athafnalífinu, sem nokkur stjórnmálaflokkur hefur sett á oddinn hérlendis á lýðveldistímanum.  Hún leysir ekkert vandamál, en skapar fjölmörg ný.  Hún felur í sér hrikalegt brot á stjórnarskrárvörðum atvinnuréttindum og eignarréttindum.  OH heldur, að með því að hefja uppboðin með kvótaaukningu, sem t.d. er búizt við í þorski, þá brjóti hún minna af sér gagnvart útgerðum í landinu.  Í þessu sjónarmiði felst í senn mikil ósanngirni gagnvart þeim og mikill misskilningur. 

Ósanngirnin felst í því, að hefðbundnar þorskútgerðir hafa tekið á sig í mörgum tilvikum um 20 % skerðingu aflaheimilda, sem þær keyptu á sínum tíma. Þegar séð er fram á svo góðan árangur verndunarstarfsins, að hægt sé að bæta útgerðunum upp tap aflahlutdeilda sinna, þá hótar OH að þjóðnýta þessar viðbætur frá ári til árs.  Útgerðarmenn eru með öðrum orðum nógu góðir til að taka skellinn, þegar Hafró ráðleggur að draga úr aflamarki, en ekki nógu góðir til að taka við viðbót, þegar aflamark má hækka.  Þetta er jöfnuður OH og sósíalismi andskotans. 

Hún mun ekki komast upp með þetta óréttlæti, því að við hækkun ákvarðaðs aflamarks, þá vex hver aflahlutdeild skips sjálfvirkt að sama skapi.  Að ganga á þennan rétt, er stjórnarskrárbrot. 

Að berjast fyrir "uppboðsleið" er loddaraskapur, þar sem látið er í veðri vaka, að hún gagnist almenningi með því, að ríkissjóður hans fitni.  Langtíma kostnaður ríkisins verður hins vegar margfaldur skammtíma ávinningur ríkissjóðs vegna tjónsins, sem þessi atvinnustefna veldur, eins og rakið hefur verið hér, og eftir stendur, að aflaheimildir hafa safnazt á enn færri hendur en ella væri. Með forsjárhyggju ríkisins að vopni geta stjórnmálamenn komið sjávarútveginum á vonarvöl og tryggjt sér um leið aðstöðu til að deila og drottna að hætti gamla tímans.  Loddarahátturinn felst í að gera þetta undir merkjum markaðshyggju.     

 

     

     

  

Hnignun Vesturlanda

Forysturíki Vesturlanda, Bandaríki Norður-Ameríku, BNA, er í úlfakreppu.  Kynþættirnir eiga þar í stöðugum erjum, þar sem skotvopnum er beitt á báða bóga að hætti kúrekanna, og gríðarleg ólga er undir niðri, svo að ástandið er víða eldfimt, þó að sú sé ekki reglan.  Tvímælalaust virðist vera friðsamlegra, þar sem íbúarnir eru einsleitir m.t.t. uppruna. 

Þar sem meiri kynþáttaleg einsleitni ríkir, er miðstéttin hins vegar hundóánægð með  sitt hlutskipti og sinn skerf af kökunni, en raunlaun miðstéttarinnar hafa litlum breytingum tekið í yfir 25 ár þrátt fyrir framleiðniaukningu og vöxt landsframleiðslu á mann.  Tekju- og eignalegur ójöfnuður hefur þannig vaxið í BNA á þessu tímabili, og er það meginskýringin á vinsældum öldungsins, jafnaðarmannsins Bernie Sanders, í forkosningum demókrata og almennri þjóðfélagsóánægju í flestum ríkjum landsins, sem er ný af nálinni í "Guðs eigin landi", landi tækifæranna.  Helzt að vaxandi olíu- og gasvinnsla með leirbroti ("fracking") hafi hresst upp á kjörin, þar sem hún hefur verið innleidd. 

Þegar þegnarnir fá á tilfinninguna, að ekki séu allir jafnir fyrir lögunum, þá grefur um sig vantraust á yfirvöldum, og skrattinn getur losnað úr grindum. Eitt dæmi um, að ekki er sama Jón og séra Jón varð skömmu eftir þjóðhátíðardag Bandaríkjamanna 2016, er James Comey, yfirmaður alríkislögreglunnar, FBI, gerði grein fyrir rannsókn sinna manna á netþjónsmáli utanríkisráðherrans, þáverandi, Hillary Clinton, en hún lét beina öllum embættisnetpósti sínum um einkanetþjón sinn, sem þá var harðbannað af öryggisástæðum í utanríkisráðuneytinu og er enn, og jafnframt bannaði hún undirmönnum sínum að viðhafa þetta fyrirkomulag. Brot þeirra hefði framkallað tafarlausa brottvísun úr starfi og saksókn. Hvað hafði hún að fela fyrir hinum opinbera netþjóni ?  Hér er einbeittur brotavilji á ferð, sem vitnar um meiri dómgreindarskort en svo, að þorandi sé að fela henni embætti forseta Bandaríkjanna, sem hún nú svo ákaft sækist eftir.  Donald Trump er strigakjaftur, en hefur hann orðið uppvís að verknaði, sem vitnar um alvarlegan dómgreindarbrest ?  Af tvennu illu virðist Donald vera skárri kostur í "sívölu skrifstofuna" (oval office), og líklega nær hann þangað, ef draga má ályktun af gengi beggja í kosningabaráttu.

Í 12 mínútur lýsti Comey miklum ávirðingum á hendur Hillary Clinton á blaðamannafundi, sem sannfærðu áheyrendur um, að FBI mundi kæra hana fyrir þjóðhættulegt hátterni.  Comey sneri hins vegar við blaðinu, þegar 3 mínútur voru eftir af ræðunni, með þeirri haldlitlu skýringu, að hann væri ekki viss um, að gjörningurinn hefði verið "að yfirlögðu ráði".  Vissi þá Hillary Clinton ekki, hvað hún var að aðhafast með þessu framferði ?  Er það ekki sýnu verst, þegar meta á hæfni hennar til að gegna stöðu forseta Bandaríkjanna ?

Bandaríkjamenn hljóta nú að spyrja sig, hvort það hafi áður gerzt, að

"stórkostleg vanræksla samfara yfirgengilegu kæruleysi í umgengni við viðkvæmustu trúnaðarmál þjóðarinnar"

dygðu ekki til ákæru ?  Það er augljóslega ekki sama, hver brýtur af sér í BNA, og það hlýtur að draga m.a. þann dilk á eftir sér, að almenningur snúist til varnar og kjósi andstæðinginn, þó að hann sé enginn engill sjálfur. Hætt er við, að pólitískur tilgangur Comeys snúist upp í mikinn og réttmætan æsing yfir því, að allir séu ekki jafnir fyrir lögunum.  Gildir þá hið fornkveðna:

"Ef vér slítum í sundur lögin, þá munum vér og friðinn í sundur slíta".

Í Evrópu er fíll í stofunni, sem heitir Evrópusamband, ESB.  Fyrirbrigðið verður sífellt óvinsælla í aðildarlöndunum, einkum í kjarnaríkjunum, sem tekið hafa upp evru, því að myntinni er kennt um efnahagslega stöðnun, skuldasöfnun og geigvænlegt atvinnuleysi, einkum á meðal fólks undir þrítugu.  Almenningur hefur um hríð tortryggt búra í Brüssel á skattfríum háum launum, sem þurfa ekki að standa kjósendum reikningsskap gjörða sinna og unga út íþyngjandi tilskipunum og reglugerðum og virðast vinna umboðslaust að myndum Sambandsríkis Evrópu, sem á lítinn hljómgrunn á meðal aðildarþjóðanna.  Evrópusambandið hefur þannig verið á lestarspori, sem almenningur samsamar ekki sínum hagsmunum.  Þetta veldur einnig vaxandi tortryggni almennings í garð ráðandi afla í eigin löndum, sem vinna með Brüssel.  Þann 23. júní 2016 fékk almenningur í Bretlandi útrás fyrir óánægju sína og sagði þinginu, þar sem meirihlutinn er samdauna ráðandi öflum í Brüssel, fyrir verkum um að draga Bretland út úr öngþveiti meginlandsins og að taka þess í stað stjórn landsins í eigin hendur, þ.á.m. stjórn á umferð um landamærin. 

Mesti ótti forkólfa ESB stafar nú ekki af Rússum, sem þó stunda vopnaskak aðallega til innanhússbrúks, heldur af fordæminu, sem Brexit, útganga Bretlands úr ESB, gefur hinum aðildarþjóðunum.  Frakkar og Hollendingar höfnuðu á sinni tíð stjórnarskrá ESB, sem kennd var við franska aðalsmanninn Giscard d´Estaing og átti að varða veginn til eins ríkis.  Henni var þá lítillega hnikað til og skírð "Lissabon-sáttmálinn". Hálfkák af þessu tagi og sniðganga meirihlutaviljans mun á endanum verða ESB og sameiningarhugsjóninni dýrkeypt. 

Það mun líklega verða krafizt þjóðaratkvæðagreiðslu í þessum tveimur löndum og víðar um aðildina að ESB að fengnu fordæminu frá Bretlandi.  Verði slík atkvæðagreiðsla haldin í þessum löndum, eru meiri líkur en minni á, að "Frexit" og "Nexit" verði samþykkt; svo mikið er vantraustið í garð "elítunnar" - hinna ríkjandi afla á stjórnmála- og fjármálasviði. Kann nú leið Marie le Pen til búsforráða í Elysée-höllinni í París að verða greiðari en verið hefur.  Stjórnleysingjar og nýkommar Evrópu mega þá snapa gams.   

Svipaða sögu má segja af norðurvængnum, Danmörku, Svíþjóð, og jafnvel Finnlandi, og af suðurvængnum, Kýpur, Grikklandi og Ítalíu.  Á Ítalíu hefur enginn hagvöxtur verið í einn áratug, skuldastaða ríkisins er þung (130 % af VLF) og bankakreppa er þar yfirvofandi eftir álagspróf evrubankans í haust.  Eina úrræði margra aðildarlandanna er að losa sig við helsið, sem fólgið er í evrunni, jafnvel þótt hún hafi fallið um 10 % gagnvart bandaríkjadal á 2 árum. 

Á Íslandi á það einnig við, að almenningur ber takmarkað traust til löggjafarsamkomunnar og stjórnmálamanna og kaupsýslumanna almennt.  Íslenzkir stjórnmálamenn voru þó ekki valdir að hruni fjármálakerfisins, heldur fylgdu framan af reglum EES, en þeir tóku þó þveröfugan pól í hæðina 2008, gegn vilja ESB, varðandi endurreisn fjármálastofnana miðað við erlenda stjórnmálamenn, því að í október 2008 samþykkti Alþingi s.k. Neyðarlög, sem björguðu þjóðinni undan þeirri kvöð að ábyrgjast skuldir bankanna, en ríkistryggðu hins vegar innlendar bankainnistæður. Má þakka þessum gjörningi hraðari viðsnúning hérlendis en erlendis eftir fjármálakreppuna 2007-2008, sem hefði verið óhugsandi með landið innan vébanda ESB. 

Valdhafarnir í vinstri stjórninni 2009-2013 létu reyndar síðan brezka og hollenzka stjórnmálamenn svínbeygja sig og kúga til að semja samt sem áður um, að íslenzka ríkið gengist í ábyrgð fyrir skuldir íslenzkra banka í þessum löndum.  Þetta var ófyrirgefanleg eftirgjöf óþjóðlegra afla til að þóknast lánadrottnum og búrum í Brüssel, en þjóðin hafnaði í tvígang, og eftir situr vantraust almennings.  Vinstri stjórnin ætlaði með þessum risaskuldbindingum ríkisins að greiða leið landsins inn í ESB.  Það var bæði óþjóðholl og heimskuleg ákvörðun, því að stækkunarstjóri ESB hefði ekki verið í neinum færum til að veita Íslandi afslátt af sáttmálum ESB.  Allt, sem Alþingi hefði upp skorið með þessum gerningi, hefði verið stórfelld og langdregin kjaraskerðing almennings á Íslandi.  Hrikalegt dómgreindarleysi fylgjenda forræðishyggju og sameignarstefnu í hnotskurn.  

Nú síðast hafa uppljóstranir í s.k. Panamaskjölum um geymslu fjár í skattaskjólum orðið tilefni vantrausts almennings í garð stjórnmála- og kaupsýslustéttarinnar.  Enn sýndi vinstri stjórnun þýlindi sitt í garð fésýsluaflanna með því að stytta verulega fyrningartíma fjármálaflutninga í skattaskjól fyrir gjaldþrot. Þá setti nú skrattinn upp á sér skottið, þegar Katrín Jakobsdóttir kvað sér og sínum pótintátum bezt treystandi til að fást við skattaskjólin.  Það er nú líka betra að hafa eitthvert fjármálavit með í för, þegar leggja á til atlögu við skattaskjólin.  Annars verður sú barátta hálfkák eitt, eins og allur hennar ráðherraferill reyndist. Stjórnleysingjum og nýkommum er í engu treystandi.

Hins vegar er allt annað uppi á teninginum í efnahagsmálum Íslendinga nú en allra annarra ríkja Evrópu og reyndar víðast hvar um heiminn.  Stöðnun hefur ríkt í Evrópu og víðast hvar annars staðar síðan 2008, en síðan 2011 hefur verið hér þokkalegur hagvöxtur og rífandi gangur síðan 2013, eins og hér verður tíundað. Hið merkilega er, að þrátt fyrir 11 % kaupmáttaraukningu undanfarið ár hefur verðbólgu hérlendis verið haldið í skefjum, þó að Seðlabankinn hafi gert sitt til að auka verðbólguvæntingar með allt of háum verðbólguspám.  Þjóðhagslíkön bankans eru meingölluð.

Alþýðusamband Íslands (ASÍ) spáir því, að árið 2016 verði 4,9 % hagvöxtur hérlendis, sem yrði mesti hagvöxtur síðan 2007, er hann var 9,5 %.  Í endurskoðaðri þjóðhagsspá hagdeildar ASÍ, sem birt var 3. maí 2016, segir, að ferðaþjónustan, aukin einkaneyzla og fjárfesting, muni drífa hagvöxtinn áfram næstu ár.  Traustar undirstöður sjávarútvegs og iðnaðar, gríðarleg fjölgun erlendra ferðamanna og traust efnahagsstjórn hafa framkallað núverandi velmegun.  Á að tefla þessu öllu í tvísýnu með því að kasta perlu fyrir svín og kjósa hér glópa til valda ?

Seðlabankinn hefur það lögbundna hlutverk m.a. að halda verðbólgunni undir 2,5 %/ár, og hefur það tekizt síðan í febrúar 2014, eða í 30 mánuði, þótt í fyrra hafi verið samið um almennar 30 % launahækkanir  á vinnumarkaði.  Í fyrra jókst líka einkaneyzlan um 4,8 %, og í ár spáir ASÍ 6,0 % vexti einkaneyzlu, sem þýðir að hún nær methæðum ársins 2007.  Hagfræðingar ASÍ skrifa:

"Aukin neyzla heimilanna á rætur að rekja til jákvæðrar þróunar efnahgslífsins, þar sem m.a. aukinn kaupmáttur, meiri væntingar, efnahagslegur stöðugleiki og fjölgun starfa hafa gefið heimilum rými til að auka neyzlu sína.  Þetta er ólíkt þróuninni fyrir hrun að því leyti, að skuldastaða heimilanna hefur hingað til farið batnandi m.a. vegna skuldalækkunar stjórnvalda og nýtingar séreignarsparnaðar til niðurgreiðslu húsnæðislána."

Samanburður á þessari lýsingu á efnahagsstöðu Íslendinga og t.d. efnahagsstöðunni í ESB-löndunum sýnir svart á hvítu, hvers virði sjálfstæði landsins er, og hversu hárrétt stefna það er hjá núverandi stjórnvöldum landsins að leita ekki inngöngu í ESB.

Þeim mun hlálegra er, að nýstofnaður stjórnmálaflokkur, Viðreisn, hefur það á sinni stefnuskrá að leita inngöngu í þennan klúbb fyrir landsins hönd og leiða "samningaviðræður" til lykta.  Það mun koma í ljós nú á næstu mánuðum, hvernig þróun ESB verður eftir Brexit, og hvers konar aukaaðildarkjör, ef nokkur, Bretum munu bjóðast, en af ummælum forystumanna ESB hingað til má ráða, að aðeins sé hægt að vera í ESB og lúta sáttmálum þess í einu og öllu eða að vera utan við.  Þetta er í samræmi við það, sem andstæðingar aðildarumsóknar hafa ætíð haldið fram.    

 

Þoka og bræla yfir sæstrengsmiðum

Þann 12. júlí 2016 kynnti orku- iðnaðarráðherra, Ragnheiður Elín Árnadóttir,  til sögunnar skýrslu Verkefnisstjórnar sæstrengs, sem hún hafð fengið í hendurnar a.m.k þremur vikum áður eða fyrir Brexit, 23. júní 2016.  Þó að þar sé sögulegur atburður á ferð, er torséð, hvaða áhrif hann ætti að hafa á fýsileika umrædds sæstrengs á milli Íslands og Bretlands. 

Það er skoðun þessa blekbónda, að með téðri skýrslu hafi höfundar hennar sökkt sæstrengsverkefninu niður á órætt dýpi, þaðan sem það verður ekki dregið upp í bráð í neinni alvöru, enda segist ráðherra ekkert meira munu aðahafast með verkefnið á þessu kjörtímabili.  Allt eru þetta jákvæð málalok, þótt síðbúin séu. 

Höfundar skýrslunnar drepa verkefnið á kurteislegan hátt í dróma að hætti Breta, eins og hér mun verða tíundað.  Einn maður er þó enn við sama heygarðshornið.  Það er Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, sem dregur kolrangar ályktanir af skýrslunni, sýnir skilningsleysi á eðli þessa verkefnis, sem er sala forgangsorku, og veitist að ráðherra orku- og iðnaðarmála með orðhengilshætti fyrir að lýsa því yfir, að hún muni nú stinga þessu verkefni ofan í skúffu og að það verði þá hlutskipti arftaka hennar í embættinu að taka ákvörðun um endurlífgun, ef honum/henni býður svo við að horfa.

Aðförin var í því fólgin að gera með aumkvunarverðum hætti tilraun til að gera lítið úr þekkingu ráðherrans á málinu með því að bera til baka það, sem hún hafði sagt um virkjanaþörf fyrir sæstrenginn.  Hafði hún við kynningu skýrslunnar brugðið fyrir sig líkingamáli og borið þörfina saman við tvær Kárahnjúkavirkjanir, sem jafngilda tæplega 1400 MW.  Þetta er ekki fjarri lagi, því að í skýrslunni er þörfin reiknuð 1459 MW.  Þessi tala er mismunur aflþarfar árið 2035 með og án sæstrengs og má segja, að aflþörfin sé tæplega 1500 MW.  Hvað gengur Herði til að haga sér svona barnalega (með fullri virðingu fyrir börnum) ?

Hörður fullyrti ennfremur í viðtali við RÚV í fréttatíma 13.07.2016 kl. 1900, að virkjanir á nýjum virkjanastöðum að afli 250 MW mundu duga þessum sæstreng. Það, sem á vantaði, 750 MW að meðaltali yfir árið, fengist með stækkun núverandi virkjana og nýtingu á umframorku þar. Þetta endurtók hann í Fréttablaðinu 14.07.2016 á bls. 4, svo að ekki var um mismæli eða tungubrjót hjá honum að ræða, heldur um misskilning og rangtúlkun á verkefninu sem einhvers konar afgangsorkusöluverkefni.  Þetta er grófur fingurbrjótur. 

Hvernig dettur forstjóranum í hug að halda annarri eins dómadags vitleysu fram, að til að afhenda grunnaflið 1000 MW þurfi aðeins að reisa nýjar virkjanir að afli 250 MW ?  Það eru ekki meiri líkur á, að sú fullyrðing standist, en það var á sínum tíma, að Münchausen hefði í raun togað sig upp á hárinu. Allir kunnáttumenn á þessu sviði vita, að nú er góð nýting á fjárfestingum í íslenzka raforkukerfinu og tiltölulega lítil orka, sum árin engin, sem rennur framhjá virkjunum í rekstri. 

Vegna þráláts samanburðar við Noreg má taka fram, að nýtingu fjárfestinganna í norskum vatnsaflsvirkjunum er allt öðru vísi farið, enda hita Norðmenn nánast allt húsnæði sitt upp með rafmagni, og þar af leiðandi er álag á virkjanir ójafnt þar og háð útihitastigi, en álagið er tiltölulega jafnt á Íslandi vegna hitaveitna og stóriðjuálags.  Einhver þarf að útskýra þetta fyrir forstjóranum.   

Sannleikurinn er sá, að skýrsluhöfundar fara nærri um nauðsynlegt uppsett afl fyrir sæstreng, sem ætlað er að flytja að jafnaði 1000 MW.  Ástæðan er sú, að reiknað er með að nýta virkjanir með lágan nýtingartíma uppsetts afls á ári.  Þar má nefna vindorkugarða með uppsett afl rúm 300 MW, sem gefa aðeins um 120 MW að meðaltali á ári, af því að vindur er óstöðugur, og viðbætur vatnsaflsvirkjana til að nýta yfirfallsvatn úr miðlunarlónum, um 350 MW, sem þá gefa aðeins um 40 MW að meðaltali yfir árið, því að yfirfall varir aðeins fáeinar vikur á ári og er sum árin ekki fyrir hendi. 

Mismunur uppsetts og nýtanlegs meðalafls er 490 MW, sem útskýrir, hvers vegna þarf að virkja tæp 1500 MW til að geta skilað 1000 MW til Bretlands.  Þá hefur reyndar hvorki verið tekið tillit til bilana og langs viðgerðartíma á sæstreng, viðhaldsþarfar virkjana og lína né orkutapa orkuflutninganna frá virkjunum til flutningskerfis á Bretlandi.  Línutöp, spennatöp, afriðlatöp, sæstrengstöp og áriðlatöp geta numið 10 %, svo að 1500 MW uppsett afl er í raun of lítið, nema hlutdeild búnaðar með slitróttan rekstur verði minnkaður, ef/þegar til stykkisins kæmi. 

Nú verður drepið á helztu niðurstöður skýrslu Verkefnisstjórnar sæstrengs:

1. Jákvæð áhrif á VLF (verga landsframleiðslu) eru sögð 1,2 % - 1,6 %.  Þetta jafngildir 27 - 36 miaISK/ár eða um 32 miaISK/ár.  Upphæðin er aðeins 4,0 % af áætlaðri fjárfestingarupphæð, miaISK 800, sem blekbóndi telur reyndar, að sé allt of lág tala og sé vanáætluð um 400 miaISK, ef tekið er tillit til kostnaðar sambærilegs sæstrengs frá Ísrael til Grikklands, þar sem einingarkostnaður er 4,7 MUSD/km (583 MISK/km).  Tekjuhliðin er jafnframt í algerri óvissu, eins og útskýrt verður.
2. Uppsett afl í virkjunum þarf að verða 1459 MW til að geta séð fyrir 1000 MW á ári að meðaltali inn á brezka kerfið samkvæmt skýrslunni.  Þetta jafngildir rúmlega 68 % af öllu nýju uppsettu afli á Íslandi árabilið 2016-2035, sem virkja þarf, verði sæstrengsverkefnið að raunveruleika.  Til að flytja allt þetta afl til sjávar þarf tvær 400 kV línur, ef sæstrengurinn verður lagður út frá Austfjörðum, en tvær 220 kV línur á milli Norður- og Suðurlands, ef landtakan verður á Suðurlandi.  Reiknað er með 150 MW frá smávirkjunum, svo að flutningsmannvirki verða löng, en megnið af orkunni, eða tæp 40 %, er áformað, að komi frá jarðgufuverum í núverandi nýtingarflokki Rammaáætlunar.  Eykur þetta enn á óvissuna um áreiðanleika orkuöflunarinnar og kostnaðinn við hana, því að rannsóknir á getu þessara gufuforðabúra skortir.  Hér er verið að leggja drög að mikilli orkusóun, því að orkunýtni jarðgufuvera án hitaveitu er aðeins rúmlega 10 %.  Þar að auki eru áhöld um sjálfbærnina, ef farið er of geyst af stað, eins og hætta er á, ef virkja á fyrir útflutningsmarkað, sem vill fá fullt afl strax. 
3. Í skýrslunni er viðurkennt, að rekstur sæstrengs á milli Íslands og Bretlands muni leiða til hækkunar raforkuverðs til almennings á bilinu 0,85 kr/kWh - 1,7 kr/kWh eða 5 % - 10 %.  Hvers vegna nauðsynlegt er að hækka orkuverð almenningsveitna vegna sæstrengs kemur ekki fram, en 2 möguleikar eru í stöðunni.  Sá fyrri er, að meðalvinnslukostnaður raforku í landinu hækkar mikið vegna óhagkvæmra vinnslukosta á borð við vindmyllur og smávirkjanir, sem ætlað er að sjá aðallega Englandi fyrir orku um sæstrenginn.  Sá seinni er, að samhliða rekstri sæstrengs sé ætlunin að koma hér á augnabliksmarkaði fyrir heimili og fyrirtæki og að orkustefnan í sæstrengnum ráðist þá á hverjum tíma af því, í hvoru landinu er hærra raforkuverð.  Þetta er norska viðskiptalíkanið, sem er illa séð af almenningi og samtökum atvinnurekenda þar í landi, af því að það hefur valdið þar kostnaðarhækkunum, mun meiri en 10 %, sem skýrslan tilgreinir sem efri mörk hérlendis, og rýrt lífskjör og samkeppnishæfni, þó að orkuseljendur græði.  Í raun er téð orkuverðshækkun til almennings alger frágangssök fyrir þetta verkefni, og það eru firn mikil, að ríkisfyrirtæki sé að áforma fjárfestingar upp á miaUSD 3,9 (miaISK 480) hið minnsta í virkjunum og flutningslínum, sem leiða munu til kjararýrnunar heimilanna og verri samkeppnisstöðu fyrirtækjanna auk þess, sem girt verður fyrir alls konar atvinnuuppbyggingu hér innanlands með útflutningi raforkunnar um streng, og rafvæðing farartækja á láði, legi og í lofti verður óhjákvæmilega dýrari og tafsamari en ella.  Hér skal fullyrða, að það getur enginn þjóðhagslegur hagnaður orðið af verkefni, þar sem svona er í pottinn búið.  Þvert á móti hlýtur að verða af því þjóðhagslegur baggi, þ.e. kjörin í landinu án verkefnisins verða betri en með verkefninu.  Íslendingar þurfa á allri sinni orku að halda hér innanlands.  Sæstrengsverkefnið er á sandi reist.  Skýrsluhöfundum má þakka fyrir að leiða það í ljós, vitandi eða óafvitandi.
4. Rekstur téðs sæstrengs er í skýrslunni sagður veita meira orkuöryggi á Íslandi.  Ef þar er átt við bjargráð í tilviki lömunar innlenda stofnkerfisins af völdum náttúruváar, þá verður að taka með í reikninginn, að hinar nýju stofnlínur að tengivirki sæstrengsins verði ekki síður fyrir barðinu á öskufalli eða jarðskjálfta en önnur orkumannvirki landsins.  Að reiða sig á slíkan "hund að sunnan" felur þar af leiðandi ekki í sér umtalsvert viðbótar orkuöryggi, og hafa ber í huga, að það er hærri bilanatíðni í slíkum sæstreng en í flutningslínum og virkjunum á Íslandi, og viðgerðartíminn er margfalt lengri og er talinn í mánuðum, jafnvel í misserum.  Þar að auki felur tenging á 1000 MW sæstreng við þá um 3500 MW íslenzkt stofnkerfi í sér verulega truflanahættu við innsetningu og rof strengsins á miklu álagi.  Það er líklegra, að rekstraröryggi íslenzka raforkukerfisins versni en batni við slíka "ofurtengingu".  Í Noregi hefur reynslan orðið sú, að miðlunarlónin eru oftar keyrð í þrot eftir sæstrengjavæðinguna en fyrir vegna græðgi orkuseljenda, þegar hátt verð fæst erlendis. Íslenzkur afgangsorkumarkaður mundi hverfa, sem kippir fótunum undan miklum fjárfestingum og mundi gera ýmsan rekstur óbærilega dýran.

Þá er komið að rúsínu í pylsuenda skýrslunnar, sem er kurteisleg höfnun Bretanna á þátttöku í þessu verkefni, og þar með er það dautt:

 

"Verkefnið er ekki fjárhagslega tækt án stuðnings frá Bretum.  Hefðbundin viðskiptalíkön og regluverk fyrir sæstrengi ná ekki yfir verkefnið.  Sérsníða þarf viðskiptalíkan, regluverk og stuðningskerfi.  Huga þarf að almenningsáliti gagnvart sæstrengnum."

Ef næsti orku- og iðnaðarráðherra á Íslandi skyldi af einhverjum einkennilegum ástæðum telja sér skylt að dusta rykið af þessu verkefni, þá verður hann að fara bónarveginn að brezka starfsbróður sínum eða -systur og fara fram á styrk frá brezka ríkinu til að greiða mismun á kostnaðarverði (með lágmarks arðsemi) íslenzku raforkunnar og markaðsverði á hverjum tíma á Englandi, sem um þessar mundir jafngildir um 50 USD/MWh.  Þessi mismunur verður þá væntanlega á bilinu 30 USD/MWh - 80 USD/MWh.  Lægri talan fæst með því að nota 2,7 MUSD/MW einingarkostnað fyrir virkjanir og flutningskerfi að tengivirki sæstrengsins (uppfærður stofnkostnaður Fljótsdalsvirkjunar að viðbættum 20 % vegna flutningsmannvirkja), og með því að nota heildarkostnað verkefnisins samkvæmt skýrslunni (miaISK 800 = miaUSD 6,45), sem gefur flutningskostnað um sæstreng og tengivirki hans 46 USD/MWh.  Þessi flutningskostnaður er grunsamlega lágur, og þess vegna leit blekbóndi til kostnaðar við að ýmsu leyti sambærilegan sæstreng á milli Ísraels og Grikklands.  Kostnaður við hann nemur um 4,7 MUSD/km, og með því að heimfæra þennan einingarkostnað upp á sæstrenginn Ísland-Skotland þá fæst flutningskostnaðurinn 94 USD/MWh, sem er tvöfalt hærri en flutningskostnaðurinn út frá téðri skýrslu, en blekbónda þykir hærri talan trúlegri.

  Með þessu móti verður heildarkostnaður raforku frá Íslandi til Skotlands (flutningur til Englands er þá eftir) 128 USD/MWh (=34 + 94 USD/MWh). 

Kostnaður brezka ríkissjóðsins af slíkum niðurgreiðslum gæti numið allt að 700 MUSD/ár (87 miaISK/ár).  Raforkan frá Íslandi mundi nema innan við 2 % af raforkunotkun Englendinga, og það er allt of lítið til að þeir muni telja verjanlegt að sérsníða utan um hana viðskiptalíkan og regluverk.  Þar að auki verður enginn viðskiptalegur hvati til þess, því að brezku stjórninni stendur ódýrari orka til boða án kolefnislosunar út í andrúmsloftið. 

Þetta verkefni yrði þyngri baggi á ríkissjóði Bretlands en aðrar ráðstafanir ríkisstjórnar Theresu May til að auka hlut endurnýjanlegrar og kolefnissnauðrar orku í enska raforkukerfinu (Skotar búa að sínum vatnsorkuverum). Nú er hollast hérlendis að taka mark á þessum niðurstöðum, hætta að eyða fé og tíma í vonlausa draumóra, en snúa sér áframhaldandi uppbyggingu íslenzka raforkukerfisins til hagsbóta fyrir íslenzkt atvinnulíf og íslenzkan almenning, t.d. notkun rafmagns í stað jarðefnaeldsneytis í samgöngugeiranum.  

 

 

Evrópusamband í uppnámi

Af hegðun og talsmáta valdsmanna Evrópusambandsins (ESB) má ráða, að þeir upplifi ESB sem viðkvæma skútu í ólgusjó og að velferð Evrópu (vestan Rússlands) velti á því, að þessi skúta komist klakklaust í höfn.  Þetta er rangt mat hjá ráðamönnum ESB. Það gerir Evrópu ekkert til, þótt hið ólýðræðislega skrifræðisbákn í búranna í Brüssel líði undir lok í sinni núverandi mynd.  Þúsundir embættismanna munu þá hins vegar missa vænan spón úr aski sínum við slíka þróun mála, en þeir eru afætur, sem þungar eru á fóðrum fyrir minnkandi hlöður ESB-landanna. 

Bretar hafa fyrir löngu áttað sig á, að þeir eiga ekki samleið með ESB, enda eru þeir á 2. farrými síðan evran var sett á laggirnar um aldamótin á grundvelli Maastricht-sáttmálans og EMU-myntsamstarfsins, sem Bretland hrökklaðist úr.  Þessi gjörningur, að setja hina sameiginlegu mynt á koppinn, var stjórnmálalegs eðlis, dulbúinn sem viðskiptaleg hagræðing.  Evran er líkið í lestinni í ESB-skútunni, sem virkar sundrandi fremur en sameinandi.  Að þvinga Þýzkaland til að gefa sitt þýzka mark (DEM) upp á bátinn í skiptum fyrir að samþykkja endursameiningu landsins 1990 var versti afleikur Frakklands í Evrópu eftir Seinni heimsstyrjöld í og hefur þegar gert Frakka að minnipokamönnum gagnvart Þjóðverjum.  Þegar ráðamenn Bandaríkjamanna þurfa að ná í ráðamenn Evrópu, þá hringja þeir til Berlínar við Spree.   

Úrslit þjóðaratkvæðagreiðslunnar á Bretlandi 23. júní 2016 komu þessum blekbónda ekki á óvart, enda fékk UKIP-Sjálfstæðisflokkur Sameinaða konungdæmisins tæp 28 % atkvæða í kosningum til Evrópuþingsins 2014, um helmingur Íhaldsmanna er andsnúinn veru Bretlands í ESB og bætast þar við tæplega 20 %, og Verkamannaflokkurinn er alls ekki heill í stuðningi sínum við aðild Breta, enda erfitt að sjá gagnsemi ESB fyrir þá, sem Corbyn & Co segjast helzt bera fyrir brjósti.  Niðurstaðan var klár meirihluti kjósenda, tæplega 52 % eða um 1,3 milljónir manna, með útgöngu Bretlands.  Söguleg úrslit. 

Málpípur ESB hafa leyft sér þá dæmalausu alhæfingu, að Brexit-sinnar séu um illa upplýst fólk, sem samfélagslega nauðsynlegt sé að hafa vit fyrir, og þess vegna skuli virða úrslitin að vettugi, jafnvel semja að nýju og kjósa aftur.  Þarna lýsa aðdáendur ESB frati á megininntak lýðræðishugtaksins, og fyrirlitning á fólki skín þarna í gegn.  Háskólakennarar á Íslandi hafa jafnvel gert sig seka um þessa þjónkun við "elítu" Evrópu, og er það ekki í fyrsta skipti. Er illskiljanlegt, að hérlandsmenn skuli hafa tekið trú á ríkjasamband og ríghaldi í hana, þó að það sé nú komið að fótum fram, eins og hér verður rakið.

Með myndun ríkisstjórnar Theresu May í kjölfar afsagnar Davids Camerons eftir ósigur hans er þó tekinn af allur vafi um, að ríkisstjórn Bretlands mun virða vilja meirihluta kjósenda, og þingið mun vafalaust leggja blessun sína yfir úrslitin líka.  Theresa May fjarlægði m.a. þá George Osborne, valdamesta ráðherra Cameron-stjórnarinnar, að forsætisráðherranum undanskildum, og Michael Gove, sem óvænt bauð sig fram til formennsku Íhaldsflokksins, en skipaði Boris Johnson utanríkisráðherra.  Er hroðalegt að heyra, hversu illa honum er tekið í Berlín og París.  Bretar standa nú með pálmann í höndunum, gengi punds hefur lækkað svo mikið, að vörur þeirra verða ódýrari en áður í ESB-löndunum, þótt á þær verði lagður hefðbundinn tollur, og þeir geta óheftir snúið viðskiptum sínum annað, t.d. til Bandaríkjanna, eins og Boris hefur boðað. 

Úrslitin í þessari þjóðaratkvæðagreiðslu eru einkar athygliverð fyrir þann hamslausa hræðsluáróður, sem rekinn var frá  Brüssel, City of London, Downingstræti 10, AGS og víðar, "all the usual suspects", gamalkunnir tónar í eyrum Íslendinga frá 2009-2011.  Hið merkilega er, að almenningur er orðinn svo vel upplýstur, að hann lætur ekki þessa fjármálakóna draga sig lengur á asnaeyrunum.  Ef allt væri með felldu í hinum ESB-ríkjunum núna, mundu þjóðþingin þar fara að fordæmi brezka þingsins og halda þjóðaratkvæðagreiðslu um veru landanna í ESB. Þjóðþingin og hin ráðandi öfl ESB óttast fólkið, svo að bið getur orðið á slíku, en að þingkosningum mun koma, og sums staðar eru þær á næsta leiti. "Æ nánari samruni" er kominn á leiðarenda, og tími þjóðríkisins er runninn upp að nýju í Evrópu.  Stjórnmálaflokkar, sem skynja þetta, munu blómstra.  Hinir munu visna og deyja drottni sínum. 

Að halda því fram, að án stjórnmálalegs yfirþjóðlegs valds í Evrópu muni þjóðríkin þar fara í hár saman, er afneitun á staðreyndum.  Síðustu vopnuðu átök í Evrópu voru á Balkanskaganum, þegar Júgóslavía hafði liðazt í sundur í nokkur þjóðríki, og það var ekki ESB, heldur NATO, sem skakkaði leikinn þar.  Friðurinn í Evrópu hefur verið tryggður síðan 1949 með NATO, og svo mun áfram verða. Evrópuher ESB verður aldrei barn í brók og er aðeins líklegur til að dreifa kröftum, sem þó eru ekki til skiptanna í gömlu Evrópu. 

Allir hafa hag af frjálsum viðskiptum með lágmarks tollvernd.  Þar sem þar eru gagnkvæmir hagsmunir í húfi, þarf ekki ríkjasamband, hvað þá sambandsríki, til að koma á og viðhalda frjálsu flæði vöru, þjónustu og peninga.  Það er hins vegar eðlilegt og nauðsynlegt af öryggisástæðum, að hvert ríki stjórni sjálft umferðinni um landamæri sín, og þar af leiðandi hentar EES (Evrópska efnahagssvæðið) með sínu fjórfrelsi Bretum ekki. EFTA er líklega heppilegri samstarfsvettvangur fyrir þá, og líklega mun þá EES-viðhengið lognast út af.  Það getur vel orðið Íslandi hagfellt. 

Ef EFTA eflist og gerir viðskiptasáttmála við breytt ESB, gegnir EES engu hlutverki lengur. Um þessa þróun ritaði Hjörleifur Guttormsson, náttúrufræðingur, merka grein í Morgunblaðið 30. júní 2016, sem bar heitið:

"Úrsögn Bretlands úr ESB getur haft víðtæk áhrif í norðanverðri Evrópu".

"Vaxandi óánægja er með ESB-aðild í Danmörku, Svíþjóð og Finnlandi.  Það kann því svo að fara, að innan tíðar opnist nýjar leiðir um efnahagssamstarf milli Norðurlandanna allra og Bretlands í kjölfar aðskilnaðar á síðasta þriðjungi 20. aldar."

Hér kveður við allt annan tón en hjá hinum ráðandi öflum í Evrópu, sem viðhafa endemis svartagallsraus um afleiðingar úrsagnarinnar fyrir Breta, og sams konar hjáróma raddir heyrast á Íslandi.  Brezkir sjómenn, ekki sízt skozkir, eygja nú tækifæri á bættri fiskveiðistjórnun innan brezkrar lögsögu, þar sem ofveiði undir handarjaðri hrossakaupa-ESB muni linna og aukinn afli samt verða hlutskipti Breta.  Það er brýnt fyrir Íslendinga, Færeyinga og Norðmenn að ná samstarfi við Breta, sem leiði til samkomulags um sanngjarna skiptingu deilistofnanna á grundvelli sameiginlegra vísindarannsókna.   

Mat Hjörleifs á núverandi stöðu mála í Evrópu kom fram í téðri grein og má telja raunsætt saman borið við vaðalinn, sem nú tröllríður umræðunni:

"Brezku kosningarnar hafa staðfest það rækilega, sem öllum mátti vera ljóst, að Evrópusambandið er ólýðræðisleg valdablokk fjármagns og stórfyrirtækja, sem færir völd og áhrif burt frá þjóðríkjunum í hendur yfirþjóðlegra stofnana, þar sem raunveruleg völd eru í höndum gömlu meginlandsríkjanna. 

Þetta sýndu ljóslega fyrstu viðbrögðin við úrsögn Breta, þegar kvaddur var saman leiðtogafundur Þjóðverja, Frakka og Ítala, en hin aðildarríkin 24 máttu standa álengdar og bíða frétta. 

Evrópusambandið átti í miklum erfiðleikum fyrir, einkum ríkin 16, sem búa við evruna sem sameiginlega mynt. Viðbrögð við vanda myntsambandsins hafa birzt í kröfum um hertan samruna, m.a. um sameiginlega fjármálastjórn aðildarríkjanna.  Slíkar hugmyndir eru nú fjær því að hljóta brautargengi en áður.  Engin sameinandi leið hefur verið mörkuð um viðbrögð við flóttamannastraumnum, og Schengen-samstarfið er í miklu uppnámi.  Leynimakkið kringum TTIP-viðskiptasamning ESB og Bandaríkjanna hefur sætt mikilli gagnrýni og enn aukið á tortryggni almennings.  Það eru því framundan afar erfiðir tímar innanvert í ESB í aðdraganda þess, að ganga þarf formlega frá útgöngu Breta í kjölfar þjóðaratkvæðagreiðslunnar og semja um framtíðar samskipti."

Með þessari greiningu sinni hittir Hjörleifur naglann á höfuðið.  ESB-þjóðirnar eru komnar út í kviksyndi í sínum farkosti, sem þær ekki geta snúið við, og þá er eina ráðið að fara að ráði Breta og yfirgefa farkostinn áður en hann sekkur. Evran er snaran, sem nú herðist að hálsi evru-ríkjanna, og eina ráðið, sem valdhafarnir sjá til bjargar henni er æ nánara samstarf, en þar steytir á vilja aðildarþjóðanna.  Engin þjóðanna vill "dýpka" samstarfið enn meir, en slík dýpkun þýðir framsal til Brüssel á enn stærri hluta fullveldis. 

Bretar voru á sérkjörum í ESB og greiddu minnst þangað miðað við efnahag.  Þá eru þeir hvorki þjakaðir af evru né Schengen.  Hins vegar líkaði Bretum ekki sú þróun, sem þeir horfðu upp á, að þeir væru 2. flokks aðilar, og mikilvægasta stefnumótunin færi fram í hópi evru-ríkjanna.  Bretar munu aldrei fórna sterlingspundinu, og þeir vilja Evrópusamstarf, sem snýst um viðskipti og menningu. Þeir munu berjast við ESB-ríkin um forystu í fjármálum álfunnar og víðar og um að hýsa alþjóðleg fyrirtæki.  Þetta sjáum við af nýlegu útspili fyrrverandi fjármálaráðherra, George Osbornes, um að lækka skattheimtu af hagnaði fyrirtækja niður í 15 %.  Þetta er fyrsta gagnsókn Breta í kjölfar ruddalegra ummæla forkólfa hinna ráðandi ríkja ESB  og Junckers um, að Bretar skuli nú hypja sig úr sambandinu.  Slíkt tal er óviðeigandi, því að áframhaldandi samstarf við fullvalda Bretland og frjáls viðskipti með vörur, fjármagn og þjónustu er augljóslega allra hagur, og hagsmunaðilar í öllum Evrópulöndunum (vestan Rússlands) munu vinna að því.

Í kjölfar Brexit bárust fregnir af því, ítalskir bankar stæðu nú mjög höllum fæti, svo að styttast færi í nauðsynlegar björgunaraðgerðir hinna evruríkjanna, þ.e. Sambandslýðveldisins Þýzkalands, því að hin ríkin eru vart aflögufær.  Sannleikurinn er sá, að neikvæðir innlánsvextir evru-bankans í Frankfurt hafa leikið alla bankastarfsemi evru-svæðisins grálega, svo að jafnvel risinn Deutsche Bank og banki þýzka Mittelstand, die Commerzbank, eiga um sárt að binda.  Það er þess vegna ógnvænlegra tíðinda að vænta á þessu ári frá fjármálaheimi "evrulands", sem enn hefur ekki náð sér eftir hina grafalvarlegu alþjóðlegu lausafjárkreppu 2007-2008, sem leiddi til bankagjaldþrota, nema þar sem ríkissjóðir og/eða seðlabankar komu til bjargar.

Um hið hræðilega ástand í evruríkinu Grikklandi skrifar Lars Christensen, alþjóðahagfræðingur, í Markaðinn 1. júní 2016:

"Hver er þá grunnvandinn ?  Mergurinn málsins er sá, að gríska ríkið er einfaldlega gjaldþrota og getur ekki borgað skuldir sínar, en Evrópusambandið neitar að viðurkenna þessa staðreynd.  Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn virðist skilja þetta, og sennilega gera embættismenn ESB það líka, en pólitískt virðist ómögulegt að viðurkenna það, því að það myndi þýða, að ESB yrði að viðurkenna, að stefnan gagnvart vandamálum Grikklands hafi verið röng." 

Það er unnt að leiða þessa röksemdafærslu skrefinu lengra.  Viðurkenning ESB á vandamáli Grikkja hlyti að fela í sér viðurkenningu á því, að evran steypti Grikkjum í glötun.  Þeir voru vanbúnir að taka hana upp og var smyglað inn.  Efnahagslíf þeirra þoldi ekki fastgengi fremur en efnahagslíf Ítala, Portúgala, Spánverja og Frakka, svo að fjórðungur evruríkjanna sé nefndur til sögunnar.  Senn mun draga til tíðinda, og þá verður ríkjum hollara að standa utan við mökkinn.

 

Borgaralaun - paradísarheimt ?

Hugmyndin um borgarastyrk úr ríkissjóði til allra (fjárráða) íbúa er ekki ný í heiminum, þó að hún sé ný á stjórnmálasviðinu á Íslandi.  Píratar hafa hérlendis gert þessa stefnu að sinni.  Hún snýst um að greiða öllum fullorðnum fasta upphæð úr ríkissjóði óháð tekjum þeirra og þörfum.  Þá yrðu um leið aðrir styrkir úr ríkissjóði, á borð við ellistyrk og örorkustyrk, afnumdir. 

Það eru vissar þjóðfélagsaðstæður uppi núna víða á Vesturlöndum, sem ýta undir umræður af þessu tagi.  Þær eru aukin misskipting tekna víðast hvar í heiminum og tækniþróun, sem menn óttast, að auka muni atvinnuleysi, og sé rót atvinnuleysis, sem víða er mikið fyrir, og jafnvel leysa af hólmi ýmis láglaunastörf. Borgarastyrkur kæmi þá í stað atvinnuleysisbóta.   

Mælikvarði á téða misskiptingu er Gini-stuðullinn.  Fái allir jafnt, er hann 0.  Það er ekki æskilegt, því að þá hverfur allur hvati til að gera betur í dag en í gær og til að bæta kjör sín og sinna.  Fái einn allar tekjurnar, er Gini-stuðullinn 1,00.  Þetta er sízti kosturinn, enda jafngildir þetta ástand þrælahaldi, kúgun og uppreisnarástandi.  Vandinn er að finna hinn gullna meðalveg, en hann er líklega nokkuð mismunandi eftir menningu og hefðum hvers lands. 

Meðaltalið í OECD-ríkjunum var árið 2013 0,32 og hafði þá hækkað úr 0,29 árið 1985.  Mestur jöfnuður allra OECD-ríkjanna árið 2013 var á Íslandi, 0,24 á Gini, og síðan þá hefur jöfnuðurinn enn vaxið á þennan mælikvarða hérlendis.  Næst á eftir Íslandi komu Danmörk og Noregur með 0,25 og 0,26 í sömu röð. Á Norðurlöndunum er kjör-Ginistuðull líklega á bilinu 0,22-0,27, og Ísland er sem sagt þar við neðri mörkin um þessar mundir.

Það hefur verið kvartað undan of miklum launajöfnuði á Íslandi og að menntun borgi sig vart fjárhagslega, af því að lífslaun háskólamanna séu lægri en t.d. iðnaðarmanna.  Þetta á aðeins við sumar stéttir háskólamanna, og er sennilega undantekning, þó að BHM hafi látið ófriðlega í vinnudeilum í vetur og heimtað hækkanir umfram aðra.  Laun fara yfirleitt eftir ábyrgð og spurn eftir því, sem launþeginn hefur fram að færa.  Til að fá sérfræðinga til landsins úr námi og starfi, verða ráðstöfunartekjur hérlendis hins vegar að vera sambærilegar við ráðstöfunartekjur erlendis.  Líklega má jöfnuðurinn hérlendis ekki aukast úr þessu, svo að hvati til náms verði ekki of lítill og til að samkeppnishæfni landsins versni ekki.  Hana þarf að bæta.  Styrking gengisins undanfarið bætir hag almennings til skemmri tíma, en samkeppnisstaða útflutningsgreinanna versnar, sem getur hefnt sín í lakari stöðu þjóðarbúsins.  Ef viðskiptajöfnuðurinn verður neikvæður, munu lífskjör óhjákvæmilega versna aftur.

Nú verður vitnað til greinar um borgarastyrk í The Economist 4. júní 2016,

"Sighing for paradise to come":

"Sumir segja, að framtíðin sé paradís tæknilegrar gnóttar, þar sem launað starf sé valkvætt og enginn líði skort.  Í sjónhendingu gefur að líta í Maricá, hvað þetta getur þýtt, en Maricá er sjávarbær skammt frá Rio de Janeiro. Í desember 2015 öðluðust allir 150´000 íbúarnir rétt til mánaðarlegs framfærslustyrks að upphæð tæplega USD 3,0, sem er fjármagnaður af hlutdeild Maricá í olíuvinnslugjaldi ríkisins.

Upphæðin er lág, en fyrir Washington Quaquá, bæjarstjórann í Maricá og höfund borgarastyrkshugmyndarinnar þarna, er hugmyndin stór í sniðum.  Hann segist stjórnast af siðferðiskennd, sem geti raungert ævidraum sinn um jafnréttissamfélag.  Verkefni sitt segir hann dæmi um "allsherjar grunnlaun": skilyrðislausa greiðslu til allra í tilteknu lögsagnarumdæmi. 

Hugmyndin á sér langa forsögu, og hana studdu miklir menn upplýsingatímans, t.d. Marquis de Condorcet og Thomas Paine.  Þremur öldum síðar hafa nokkrar ríkisstjórnir vítt um heiminn, aðallega í ríkum löndum, sett af stað tilraunaverkefni um fyrirkomulag grunnlauna, eða eru að íhuga slíkt.  Finnland mun hefja slíkt tilraunaverkefni 2017, þar sem nokkrir borgarar munu fá óskuldbindandi greiðslur í reiðufé allt að EUR 800 (kISK 110) á mánuði.  Svipað á sér nú stað í nokkrum hollenzkum borgum."

Þann 5. júní 2016 greiddu Svisslendingar atkvæði um stjórnarskrárbreytingu, sem fól í sér rétt íbúanna til slíks grunnframfærslustyrks.  Um 70 % kjósenda, sem atkvæði greiddu, höfnuðu innleiðingu slíks ákvæðis í stjórnarskrá. 

Það, sem mælir gegn slíkum borgaralaunum  eða -styrk, er, að úr ríkissjóði er þá ausið fé til þeirra, sem enga þörf hafa fyrir slíka sporslu frá ríkinu, til jafns við hina, sem raunverulega þurfa framfærslustyrk, og hvatinn til að vinna sér inn laun er rýrður.  Bandaríkjamenn hafa gert kostnaðargreiningu á því, hvað USD 1000 (tæplega kISK 125) á mánuði til allra mundi þýða, þó að á móti væru felldar niður opinberar tryggingar.  Við þetta mundu ríkisútgjöldin þenjast út og nema 35 % af VLF, eins og nú er í Þýzkalandi, en í BNA nemur þetta hlutfall aðeins um 26 % um þessar mundir.

Það virðist vera ótímabært að innleiða ákvæði af þessu tagi núna í lög eða stjórnarskrá, því að enn hefur gríðarleg tækniþróun ekki leitt af sér slíkt fjöldaatvinnuleysi, sem sumir hafa spáð.  Störf hafa hins vegar breytzt eða flutzt til á milli starfsstétta fyrir atbeina tækninnar.  Í öllum vel heppnuðum tilvikum hefur orðið framleiðniaukning og verðmætasköpun hefur vaxið.  Þetta hefur samt ekki leitt til almennrar auðsöfnunar í atvinnulífi eða minnkandi heildarframboðs á vinnu.  Ástæður fjöldaatvinnuleysis eru oftast raktar til strangs regluverks varðandi ráðningar og brottrekstur og hárrar skattheimtu á fyrirtækin. 

Píratar hafa á Íslandi gerzt boðberar borgarastyrks.  Fyrirbærið á illa við á Íslandi, þar sem meinið, sem það á að bæta úr, er vart fyrir hendi á Íslandi, þar sem jöfnuður er hvergi meiri og nægt framboð vinnu fyrir alla, sem vilja vinna, þó ekki fyrir alla háskólaborgara.  Þeir verða þá tímabundið að sætta sig við vinnu á öðrum sviðum en þeir hafa menntað sig á.  Þetta stefnumál pírata, eins og ýmislegt annað hjá þeim, er þess vegna illa ígrundað og yrði líklega þung fjárhagsleg byrði á ríkissjóði, á kostnaðar- og tekjuhlið, þó að sumir aðrir styrkir yrðu felldir niður um leið og þessi yrði innleiddur, sem vonandi verður ekki á vorum dögum.   

Vantar hraðlest ?

Fyrsta spurningin, sem fjárfestir, sem fær kynningu um verkefnið "Hraðlest Reykjavík-Flugstöð Leifs Eiríkssonar", þarf að fá svarað, er þessi: "Er spurn eftir þessari hraðlest ?

Fljótt á litið gætu verið 3 hvatar, sem mundu gera slíka hraðlest eftirsóknarverða:

1.  Umhverfismál.  Lestin yrði rafknúin og mundi hugsanlega nota rúmlega 70 GWh/ár af raforku úr endurnýjanlegum og umhverfisvænum orkulindum.  Gallinn er hins vegar sá, að hin samgöngutækin á þessari leið, almenningsvagnar (flugrútan), leigubílar, bílaleigubílar og einkabílar verða líklega að töluverðu leyti knúin með öðru en jarðefnaeldsneyti skömmu eftir, að téð hraðlest á að taka til starfa (2024), svo að loftmengun mun ekkert minnka við þessa framkvæmd. Hins vegar verður hrikalegur brautarhvinur frá lestinni, sem á að ná hámarkshraðanum 250 km/klst.  Gerð brautarinnar mun krefjast mikils jarðrasks á 35 km leið, og ætlunin er að sprengja fyrir 14 km löngum jarðgöngum undir Hafnarfirði, Garðabæ, Kópavogi og Reykjavík.  Þetta verða langlengstu jarðgöng á Íslandi, þó að þau verði innan við fjórðungur af nýju Gotthards-lestargöngunum.  Þar er hins vegar ólíku saman að jafna með umferðarþungann. Helgunarsvæði brautarinnar mun e.t.v. nema 50 m til hvorrar hliðar, svo að brautin þarf um 4,0 km2 lands. 
2. Tímasparnaður:  Reikna má með, að lestin nái meðalhraðanum 170 km/klst á þessari 49 km leið með stoppum og verður þá 17 mín á leiðinni hvora leið.  Langferðabíll verður e.t.v. 45 mín með stoppum frá Flugstöð að Umferðarmiðstöð, eftir að lokið hefur verið við tvöföldun Reykjanesbrautar.  Ferðatíminn á þennan áfangastað ferðamannsins styttist þá um 28 mín, sem er umtalsvert, en það er heildartími ferðalangsins á ákvörðunarstað, sem skiptir farþegann máli.   Þegar þess er gætt, að flugrútur geta farið beint á hótel með farþega, verður í sumum tilvikum enginn tímasparnaður að taka lestina, og það mun taka farþega lestarinnar lengri tíma aðkomast á ákvörðunarstað en ökumenn og farþega í bílum, sem komast beint þangað. Heildartímasparnaður með þessum nýja ferðamáta næst í fæstum tilvikum.  
3. Kostnaður:  Í viðtali Trausta Hafliðasonar við Runólf Ágústsson (RÁ) í Viðskiptablaðinu  12. maí 2016 kveður RÁ stofnkostnaðinn verða MEUR 730 (miaISK 103).  Á þessu stigi má ætla óvissu kostnaðaráætlunar +/- 30 %.  Árlegan rekstrarkostnað kveður RÁ munu verða MEUR 44, sem þá felur í sér aðallega viðhald, orku- og starfsmannakostnað. Á tekjuhlið ætlar RÁ að láta meðalfargjald með lestinni kosta 22 EUR/fþ (um 3000 ISK á farþega).  Hann ætlar lestinni að ná í 40 % flugfarþega og að auki þá, sem reglubundið eiga leið á milli Reykjanesbæjar og Höfuðborgarsvæðisins.  Árið 2015 voru að jafnaði 12´400 bílaleigubílar í útleigu af um 18´200 bíla flota, þ.e. meðalnýtni flotans nam 68 %.  Ef að jafnaði voru 2,0 í bíl og meðalleigutími var ein vika, þá voru tæplega 1,3 milljónir í þessum bílaleigubílum árið 2015. Séu um 45 % bílaleigubílanna leigðir frá og að Flugstöð Leifs Eiríkssonar, þá munu 40 % flugfarþeganna taka bílaleigubíl í Flugstöðinni, og ekki mun þeim fækka við rafbílavæðinguna, því að orkukostnaður rafbíls á Íslandi er aðeins um 3,5 kr/km eða um fjórðungur af orkukostnaði sambærilegs bensínbíls.  Rafvædd flugrúta með orkukostnað innan við 10 kr/km, verður áreiðanlega skæður keppinautur lestarinnar um hin 60 % farþeganna, og blekbóndi sér ekki, hvers vegna meirihluti þeirra ætti að velja dýrari ferðarmátann, eins og RÁ býst við, þar sem hann áætlar, að 40 % farþeganna taki lestina, en blekbóndi reiknar hins vegar hér með 30 % í arðsemiútreikningum, og 30 % skiptist þá á milli leigubíla, einkabíla og flugrútu. RÁ fullyrðir, að innri ávöxtun verkefnisins muni með kostnaðar- og tekjutölum sínum á 30 ára skeiði nema 15,1 % á ári.  Þetta er mjög vafasamt. Blekbóndi notaði hæstu áætlun, sem hann hefur séð ferðageirann tilfæra um árlegan fjölda flugfarþega til landsins í framtíðinni, 5,0 milljónir á ári, sem er ógnvekjandi há tala.  Hraðlestin mun þá í hæsta lagi flytja 3,0 Mfþ/ár, en RÁ reiknar með óskiljanlega hárri farþegatölu með lestinni eða 4,5 Mfþ/ár.  Árlegur heildarkostnaður m.v. forsendur RÁ mun nema 156 MEUR/ár, og þannig mun meðalkostnaður á farþega m.v. 4,5 Mfþ/ár verða 35 EUR, sem er 59 % hærra verð en RÁ fékk út.  Með farþegafjöldanum, sem blekbóndi telur hins vegar hámarksfjölda, 3,0 Mfþ/ár, mun meðalfargjaldið þurfa að kosta 52 EUR/fþ eða 7300 ISK/fþ fyrir 15,1 % ávöxtun fjárfestingarinnar á ári, og er það 2,4 sinnum hærra en RÁ gaf upp í téðu viðtali. Það er maðkur í mysunni hjá RÁ, og hugsanlegir fjárfestar munu fljótlega verða þess áskynja, þegar þeir fara að reikna, og RÁ mun þá sjá undir iljar þeim.

Ef meðalfargjaldið þarf að nema yfir 5000 kr, þá mun farþegafjöldi hraðlestarinnar hrynja m.v. áætlun, og viðskiptagrundvöllur hennar verður alls enginn.  Það er með ólíkindum, að ekki skuli vera búið að grafa þessa dauðu viðskiptahugmynd, en draugurinn gengur ljósum logum í stjórnkerfinu. 

Téð viðtal við frumkvöðulinn RÁ í Viðskiptablaðinu ber yfirskriftina:

"Hraðlest er orðin mjög raunhæfur kostur". 

Þessi lýsing á verkefninu er mjög villandi, eins og fram kemur hér að ofan.  Það er mikilvægt, að stjórnmálamenn og embættismenn láti ekki með glamuryrðum slá ryki í augu sér, og fari þannig að leggja út fé skattborgara fyrir undirbúning þessarar framkvæmdar, eða að gefa ádrátt um slíkt. 

Um undirbúninginn segir RÁ, að einkafyrirtæki séu komin á fremsta hlunn með að skrifa undir samning um þátttöku, en enn er ekki vitað um neinn, sem í alvöru hyggur á fjármögnun þessa glæfraspils. 

"Verkefninu er skipt í þrennt.  Það er búið að vera á undirbúningsstigi í 3 ár, og nú er það að færast yfir á annað stig, sem felur í sér skipulagsþáttinn, mat á umhverfisáhrifum, hönnun og fjármögnun. Síðasti fasinn er framkvæmdin sjálf, sem tekur 5 ár.

Kostnaður við þennan annan fasa verkefnisins nemur 1,5 miaISK, og við eigum nú í viðræðum við erlenda fjárfesta um fjármögnun á þessum hluta.  Viðræðurnar eru langt komnar, og væntanlega verður skrifað undir eftir u.þ.b. 3 vikur.  Þegar því er lokið, verður búið að tryggja fjármagn út þetta ár.  Það fé mun standa straum af rannsóknarkostnaði í sumar og haust."

Aðdragandinn að þessu vonlausa verkefni hefur verið langdreginn, og hér skal efast um, að fjármögnun á öðrum þætti þessa leikrits verði, eins og RÁ vonast eftir, en það kemur þá í ljós fyrir miðjan júlí 2016.

Svarið við spurningunni, sem hugsanlegum fjárfesti var lögð í munn í upphafi, er nei; það er enginn að biðja um þessa hraðlest, nema Runólfur Ágústsson.

Á tá og fingri

Mönnum verður tíðrætt um "auðlindarentu" og er þá oftast "lítt af setningi slegið".  Öfgafyllsta og glórulausasta umfjöllun um meinta auðlindarentu í íslenzka sjávarútveginum í seinni tíð gat að líta í Fréttatímanum 13. maí 2016, en þessum snepli er um þessar mundir dreift í hvert hús í hverfi blekbónda og sennilega um allt Höfuðborgarsvæðið, og þótt víðar væri leitað. Er þar vægast sagt mikill og óþarfur pappírsaustur á ferðum.

Dæmi um vitleysuna í Fréttatímanum er eftirfarandi stutta tilvitnun í Ingimar Karl Helgason.  Sú ríður þó ekki við einteyming í blaðinu, því að þar ríður röftum hinn alræmdi Gunnar Smári Egilsson, en lítt tjáir að elta ólar við þann endemis bullustamp.

"Ætla má, að auðlindarenta í sjávarútvegi leggi sig á 46 milljarða króna árlega, miðað við árin 2008-2014."

Þetta er fáránlegur tilbúningur hjá Ingimari Karli, sem hann slengir fram algerlega án röksemdafærslu að hætti harðsvíraðra áróðursmanna án sómakenndar. Má segja, að áróðursmenn á vinstri vængnum hafi nú rækilega tileinkað sér kenningu dr Josefs Göbbels, áróðursmálaráðherra Þriðja ríkisins, um, að væri lygin bara endurtekin nógu oft, þá færi lýðurinn að líta á hana sem viðtekin sannindi.

Téður Ingimar ber að vísu fyrir sig góðkunningja úr skattheimtuumræðunni, Indriða H. Þorláksson, hagfræðing og fyrrverandi skattstjóra, sem hlaut menntun sína á sínum yngri árum á lendum "Deutsche Demokratische Republik", DDR, á valdatíma Walters Ulbrichts og Erichs Honeckers, aðalritara SED. 

Sá einfeldningslegi áróður um auðlindarentu í sjávarútvegi er væntanlega kokkaður upp á kaffihúsum í gerviveröld sameignarsinna, sem vilja bylta núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi, þjóðnýta sjávarútveginn og taka upp eina ríkisútgerð.  Því verður þó vart trúað, að talan 46 miakr/ár í auðlindarentu sé úr vizkubrunni Indriða H. komin, því að honum hlýtur að hafa verið innrætt meiri virðing fyrir tölum og nákvæmni í DDR en þessi málflutningur gefur til kynna. 

Meira er slíkur málflutningur í anda marxískra "fræða" um, að tilgangurinn helgi meðalið eða "Der Erfolg berechtigt den Mittel". Hvað sem um Indriða má segja, þá er hann ekki ómerkingur, en þá einkunn má gefa téðum Ingimari Karli Helgasyni, eins og téður Fréttatími ber vitni um.

Það er einfalt að reiða fram talnaleg rök fyrir því, að ofangreind "ætluð auðlindarenta" er fáránleg, en hitt er ekki síður mikilvægt að gera sér grein fyrir forsendum hugtaksins auðlindarenta, því að það er engin glóra í því, hvernig einbeittir áróðursmenn og nytsamir sakleysingjar misnota þetta hugtak.  Hvort tveggja verður nú gert:

Árið 2013, sem var tiltölulega gott ár í íslenzkum sjávarútvegi, nam samanlagður hagnaður útgerðar, frá smábátum til stærstu fjölveiðiskipa, 28 milljörðum króna.  Auðlindarentan er jafnan talin myndast við fiskveiðarnar sjálfar, og "ætluð auðlindarenta" Ingimars er 64 % hærri en allur hagnaður af veiðunum þetta ár.

Þessi hagnaður útgerðarinnar myndaðist við sölu til landvinnslu, til fiskmarkaða og með því að sigla utan með aflann beint.  Mest fer þó til landvinnslunnar, og samanlagt keypti íslenzk landvinnsla afla fyrir um 130 milljarða kr árið 2013, og lét þá nærri, að hagnaður hennar næmi 30 milljörðum kr.  Sé hagnaður veiða og vinnslu lagður saman, fást 58 mia kr.  "Ætluð auðlindarenta" téðs Ingimars er tæplega 80 % af samanlögðum hagnaði veiða og vinnslu. Þarf að hafa fleiri orð um, að "ætluð auðlindarenta" hans er hagfræðilega séð tóm vitleysa.    

Í höndum vinstri manna mundi ríkisvaldið hugsanlega gera tilraun til að haldleggja þetta hlutfall, 80 %, af samanlögðum hagnaði veiða og vinnslu, og væri þá tvímælalaust um kommúnistíska skattlagningu að ræða í anda Hugo Chavez, jafngildi þjóðnýtingar á veiðum og vinnslu. 

"Sósíalismi 21. aldarinnar", sem Chavez nefndi stefnu sína, hefur gjörsamlega lagt efnahag Venezúela í rúst, þó að landið sé ríkt af náttúrulegum auðlindum, þ.m.t. olíu og vatnsorku. Chavez þjóðnýtti atvinnuvegina og sýndi algert fyrirhyggjuleysi í fjármálum hins opinbera, svo að í Venezúela voru engir varasjóðir myndaðir til mögru áranna.  Norðmenn sýndu þá fyrirhyggjusemi og farsælu efnahagsstjórnun að mynda norska olíusjóðinn, sem ekki starfar heima fyrir, því að ella hefði án efa orðið ofþensla og ofris í hagkerfi þeirra.

Í Venezúela geisar nú verðbólga upp á mörg hundruð prósent, og arftaki Hugos Chavez hótar að reka þjóðþingið heim.  "Sósíalismi 21. aldarinnar" beið skipbrot við fyrstu ágjöf. 

  Téður Ingimar berst fyrir "sósíalisma 21. aldarinnar" á Íslandi, sem er m.a. fólginn í þjóðnýtingu sjávarútvegsins með kaffihúsasnakksaðferðinni "uppboð veiðiheimilda".

  Vinstri menn á Íslandi  þora þó ekki að taka heljarstökk í anda Maos, sem lamaði Kína með "Stóra stökkinu" og olli þar hungursneyð með altækri þjóðnýtingu á sinni tíð, heldur vilja þeir taka einn af ávinningum fiskveiðistjórnunarkerfisins, aukningu veiðiheimilda, og bjóða hana upp.  Útgerðarmenn eru sem sagt nógu góðir til að taka á sig skerðingu aflaheimilda, en þeir eiga ekki að fá að njóta þeirrar sanngirni að fá skerðingarnar til baka nú, þegar ný aflaregla með skertum veiðiheimildum veldur því, að veiðistofnarnir rétta úr kútnum.  Vont er sósíalistanna ranglæti, en verra er þeirra réttlæti.

Hér hefur verið sýnt fram á glóruleysi talnameðhöndlunar sameignarsinna í tengslum við "ætlaða auðlindarentu" í íslenzkum sjávarútvegi.  Nú skal snúa sér að spurningunni um það, hvort auðlindarenta finnist þar, en hennar hefur ákaft verið leitað.  Til að "renta" finnist í einni atvinnugrein, verður "rentusækni" að vera þar fyrir hendi.  

Hagfræðingar segja, að "rentusækni" sé fyrir hendi, þegar eigendur ílags [e. input] framleiðslu - s.s. land, vinnuframlag, vélbúnaður, fjármagn, t.d. skipakostur-aflahlutdeildir - uppskera meiri hagnað en þeir gætu annars á frjálsum samkeppnismarkaði. 

Samkvæmt þessari skilgreiningu er "rentusækni" fyrir hendi, ef ekki ríkir frjáls samkeppni við ílagsenda og/eða frálagsenda [e. output side] framleiðslunnar.  Þá er spurningin, hvernig þessu er háttað hjá íslenzka sjávarútveginum: 

Útgerðir hérlendis hafa að mestu leyti (yfir 90 % aflahlutdeilda) keypt sína aflahlutdeild í aflamarksstofnum á frjálsum markaði og hafa þurft að binda stórfé í þessum aflahlutdeildum, enda eru þær veðhæfar.  Rentusækni er alls ekki fyrir hendi á þessari hlið, því að hinum aflahlutdeildunum (innan við 10 %), var upphaflega úthlutað á grundvelli aflareynslu síðast liðin 3 ár fyrir úthlutun.  Hún var þess vegna fullkomlega málefnaleg, og það er ekki til neitt sanngjarnara kerfi en úthlutun á grundvelli aflareynslu, þegar yfirvöld á annað borð neyðast til að taka fram fyrir hendur útgerðarmanna og takmarka veiðarnar í fiskverndarskyni eða til að hámarka afrakstur veiðanna á vísindalegum grundvelli, eins og raunin var á Íslandi 1983-1991.  Það er fullkomlega hlutlæg og lögleg stjórnvaldsaðgerð.

Megnið af afurðunum (frálaginu, e. output) fer á erlenda markaði eftir mismikla meðhöndlun, annaðhvort um borð eða í vinnslustöð í landi.  Annað fer hugsanlega óunnið á fiskmarkað innanlands og er selt til innlendrar neyzlu eða úrvinnslu.  Á frálagshlið ríkir frjáls samkeppni, hvort sem er innanlands eða utan.  Samkeppnin er jafnvel talsvert hörð, t.d. við Norðmenn og Kanadamenn, á erlendum mörkuðum. 

Það er þess vegna engin "rentusækni" í íslenzkum sjávarútvegi á frálagshlið.

Samkvæmt þessu er hvorki "rentusækni" í íslenzkum sjávarútvegi á ílagshlið né frálagshlið. Niðurstaðan er þannig, að engin renta samkvæmt skilgreiningu er í íslenzkum sjávarútvegi.  Hún væri þá réttnefnd "auðlindarenta", af því að hún kæmi frá nytjum á náttúruauðlind, en hún er sem sagt ekki fyrir hendi í í íslenzkum sjávarútvegi, enda hefur enginn fræðimaður getað sýnt fram á tilvist hennar þar með bókhaldslegum aðferðum.  Að gera ráð fyrir "hárri" rentu og leggja á útgerðirnar viðbótar skatt samkvæmt því hefur leitt til þess, að útgerðum hefur fækkað enn hraðar en áður, af því að litlar útgerðir hafa lagt upp laupana af fjárhagsástæðum.   

Það er hins vegar bullandi auðlindarenta í norskum sjávarútvegi, af því að þar fá útgerðir úthlutaðan kvóta frá yfirvöldum eftir ýmsum reglum, þ.á.m. byggðatengdum, og þar ríkir ekki frjáls markaður með "kvótann", eins og á Íslandi.  Þar fá útflutningsfyrirtækin ennfremur umtalsverðan fjárhagslegan stuðning frá yfirvöldunum, sem þá er í raun niðurgreiðsla á norskum sjávarafurðum inn á markaðina, þar sem m.a. Íslendingar keppa við þá með sínar afurðir. Þetta skekkir samkeppnisstöðuna, og þess vegna er bullandi auðlindarentu að finna í norskum sjávarútvegi, og hana er líklega einnig að finna í kanadískum sjávarútvegi og í öllum evrópskum sjávarútvegi, nema hinum íslenzka.

Hið blóðuga óréttlæti er, að hérlendis hafa menn flutt erlenda auðlindarentuumræðu yfir á grein, þar sem hún á ekki heima, og hafa á grundvelli misskilnings og almennrar skattagleði yfirvalda íþyngt útgerðinni verulega með s.k. veiðigjaldi, þannig að hún þarf með þá byrði á bakinu að keppa á mörkuðum við niðurgreiddar vörur frá öðrum sjávarútvegslöndum. 

Í grein í

"The Economist" 7. maí 2016, "The party winds down" eru birt tvö gröf um auðsöfnun auðkýfinga í greinum, þar sem rentusækni gætir.  Auðurinn er árið 2016 talinn nema um 3,6 % af VLF í þróunarlöndum og 1,5 % af VLF í þróuðum ríkjum, sem þá samsvarar um miakr 35 á Íslandi, sem á þá að vera uppsöfnuð renta.  Þetta er augljóslega lægri upphæð en sameignarsinnar ásamt nytsömum sakleysingjum á Íslandi dylgja um, að sé fyrir hendi í sjávarútveginum einum saman. Í téðri grein segir, eftir að skilgreiningin á rentusækni hér að ofan hefur verið gefin:

"Verðsamráð [e. cartels], einokun og að koma ár sinni fyrir borð hjá löggjafar- og/eða framkvæmdavaldinu, eru algengar leiðir til að afla rentu.  Atvinnugreinar, sem eru veikar fyrir rentusækni, hafa oft mikið samneyti við ríkisstofnanir eða fá starfsleyfi frá þeim. Sem dæmi má nefna fjarskipti, nýtingu náttúruauðlinda, fasteignaviðskipti, byggingageirann og herinn.  Rentusækni getur falið í sér spillingu, en mjög oft er hún lögleg.". 

Úthlutun fjarskiptarása (burðartíðna) til fjarskiptafyrirtækja er dæmi af þessu tagi, ef sum fyrirtæki á markaðinum fá úthlutað rásum, en ekki önnur. 

Úthlutun virkjunarleyfa er annað dæmi.  Nýlega dæmdi Hæstiréttur í deilumáli sveitarfélags á Austurlandi og Landsvirkjunar.  Hæstiréttur úrskurðaði, að meta bæri vatnsréttindi sem stofn til álagningar fasteignagjalda, og þar með er komið fordæmi fyrir önnur sveitarfélög að heimta auðlindargjald af eigendum vatnsvirkjana, nema þar sem vatnið er í einkaeign.  Oft gildir um jarðgufuvirkjanir, að borholurnar eru á landi í eigu virkjunarfyrirtækisins, en þar sem borhola er staðsett í þjóðlendu, hlýtur ríkissjóður að geta innheimt auðlindarrentu, og svo mætti áfram telja. 

Sjókvíaeldi er síðasta dæmið, sem hér verður nefnt um rentusækna starfsemi, og hefur það verið rakið í grein hér á vefsetrinu, að brýnt er að taka úthlutun starfs- og rekstrarleyfa hér við land í þessari starfsgrein til gagngerrar endurskoðunar, enda eru íslenzk yfirvöld að hlunnfara opinbera sjóði um háar fjárhæðir árlega vegna rentusækni í þessari grein.  Þetta ástand hefur leitt til mjög mikils misræmis á kostnaði við að afla þessara leyfa á Íslandi og í Noregi. Það er ekki slæmt að fá norskt fjármagn og norska þekkingu í þessa grein, en Norðmenn og aðrir verða að keppa í frjálsri samkeppni um þessi takmörkuðu leyfi, og þar með hverfur rentusæknin í þessari grein.

Auðlindarentuumræðan á Íslandi er einstæð, enda reist á eitraðri blöndu fávísi, öfundar og ofstækisfullrar óskhyggju um hagkerfi, sem aldrei getur orðið að varanlegum veruleika.  Vítin eru til þess að varast þau.