Fiona Reilly og einpóla aflsæstrengur

Þann 14. júní 2018 birtist frétt í Viðskipta Mogganum um nýja viðskiptahugmynd fyrir aflsæstreng á milli Bretlands og Íslands. Þar var smáviðtal við Fionu Reilly, framkvæmdastjóra fyrirtækisins Atlantic Superconnection, sem kynnt hefur íslenzkum stjórnvöldum hugmynd starfsmanna fyrirtækisins um ódýrara sæstrengsverkefni með minni flutningsgetu en áður hefur verið í umræðunni. Þarna er óbein staðfesting á því, að fyrri sæstrengshugmyndir hafa ekki verið arðbærar. Er þessi útfærsla áhugaverðari frá íslenzkum sjónarhóli séð en fyrra fyrirkomulag ?

Fréttina bar að með undarlegum hætti.  Í stað þess að kynna þessa viðskiptahugmynd með formlegum hætti fyrir þjóðinni, læðist iðnaðarráðuneytið með veggjum og eftirlætur Bretum frumkynninguna í Viðskipta Mogganum.  Er það eftir öðru metnaðarleysi í þessu ráðuneyti, sem setti í maí 2018 á koppinn:

"starfshóp með aðkomu allra þingflokka til að vinna orkustefnu fyrir Ísland.  Er þess vænzt, að hópurinn leggi tillögur sínar fyrir ráðherra í byrjun árs 2020.  Meðal verkefna hópsins er að horfa til hugmynda um útflutning raforku frá Íslandi um sæstreng.  Morgunblaðið leitaði viðbragða ráðherra við hugmyndum Atlantic Superconnection um lagningu fyrrnefnds strengs, en engin viðbrögð komu frá ráðuneytinu."

Þetta stóð í baksviðsfrétt Stefáns E. Stefánssonar, 15. júní 2018, í Morgunblaðinu, og sýnir, hversu rislágt þetta ráðuneyti er um þessar mundir, ráðuneyti, sem hvetur Alþingi til að kokgleypa Þriðja orkumarkaðslagabálk Evrópusambandsins (ESB) á þeim forsendum, að hann mundi hafa hér lítil sem engin áhrif hérlendis, svo lengi sem engin raftenging sé á milli Íslands og útlanda.  Þar er farið með rangt mál og litið framhjá þeirri staðreynd, að hlutverk téðs lagabálks er einmitt að færa ESB völd til að ryðja úr vegi hindrunum í einstökum löndum gegn nýjum og bættum raftengingum á milli landa.  "Oh, sancta simplicitas !"

Öll framganga iðnaðarráðuneytisins í sæstrengsmálum er óboðleg landsmönnum.  Ráðherrann getur í hvoruga löppina stigið og ætlar ekki að gera það fyrr en að tveimur árum liðnum. Einkafyrirtæki, sem stæði frammi fyrir brýnu úrlausnarefni um nýtingu náttúruauðlinda, sem það ætti afnotarétt á, mundi ekki geta varið slíkan seinagang fyrir hluthöfum sínum.  Liggur fiskur undir steini ?

Nú verður vitnað í téða frétt Viðskipta Moggans:

"Leggja til minni sæstreng":

"Strengurinn, sem AS hefur á teikniborðinu nú, er einpóla í stað tvípóla.  Sú útfærsla gerir því ráð fyrir einum streng í stað tveggja, sem er forsendan fyrir tvípóla tækni. Einpóla strengur yrði 60 % - 70 % ódýrari en strengur, sem byggði á tvípóla tækni."

Nafn fyrirtækisins, Atlantic Superconnection, gefur til kynna, að það þrói ofurleiðaratækni.  Sú tækni mundi vissulega koma sér vel á 1500 km leið frá Suð-Austur Íslandi til Norð-Austur Englands, þar sem fyrirtækið áformar landtöku sæstrengs og telur þá staðsetningu auka hagkvæmni þessa raforkuflutningsverkefnis m.v. landtöku á Skotlandi.  Ofurleiðni er þó ekki á dagskrá, en þó minni orkutöp en hefðbundið má búast við á svo langri leið, því að fyrirtækið býst við 5 % flutningstöpum, sem er helmingur af því, sem má vænta, að töpum í endamannvirkjum sæstrengsins meðtöldum. Kann þetta að stafa einvörðungu af hærri rekstrarspennu í streng AS en nokkur plasteinangrun hefur verið gerð fyrir hingað til.  Þar er þó komin aukin rekstraráhætta vegna óreyndrar tækni.

Að notast við aðeins einn leiðara virkar í hina áttina, þ.e. til aukinna tapa, en aukinn núvirtan tapskostnað í áranna rás af þessum sökum telur fyrirtækið greinilega munu verða lægri en núvirtan aukinn fjármagnskostnað af tveggja póla sæstreng.

Það eru fleiri meinbugir á einpóla útfærslunni.  Straumurinn til baka er leiddur um haf og jarðlög með því að grafa forskaut niður í hafsbotninn öðrum megin og bakskaut hinum megin.  Sæstrengur undir Eystrasalti á milli Svíþjóðar og Þýzkalands er 250 km að lengd á 450 kV spennu og getur flutt 600 MW, en aðeins frá Svíþjóð.  Forskautið er samsett af 40 títaníum möskvanetum, hvert um sig 20 m2, en bakskautið er óeinangraður koparhringur, 2,0 km í þvermál. Hættu af völdum rafstraums í náttúrunni þarf hér að meta og sömuleiðis truflanir af völdum segulsviðs á lífríki og búnað, t.d. siglingatæki.

Fiona Reilly hefur upplýst, að fyrirhugaður einpóla sæstrengur með endabúnaði eigi að geta flutt 600-700 MW og muni kosta miaGBP 2,0 eða miaISK 285 auk miaISK 50-80 fyrir flutningskerfi á Íslandi niður að lendingarstað sæstrengsins. Verða það engin smáræðis mannvirki. 

Án stórbilana er raunhæft að ætla, að slík mannvirki geti flutt 5000 GWh/ár af raforku.  M.v. 25 ára afskriftartíma og 8,0 %/ár ávöxtunarkröfu fjármagns í verkefninu, jafngildir þetta flutningskostnaði um 60 USD/MWh.  Þetta er 25 % lægri flutningskostnaður en með 1200 MW, tvípóla sæstreng, sem áður var í umræðunni.   

Fiona Reilly hefur upplýst, að hún geti selt þessa raforku í heildsölu á Englandi fyrir 65 GBP/MWh, sem samsvarar um 87 USD/MWh.  Þetta þýðir, að hún telur sig aðeins þurfa að borga 27 USD/MWh fyrir raforku inn á inntaksmannvirki sæstrengsins síns á Íslandi.  

Þetta yrðu hraksmánarleg viðskipti fyrir Íslendinga af eftirfarandi ástæðum:

1. Sala raforku inn á sæstreng skapar engan virðisauka á Íslandi í mótsetningu við sölu raforku til t.d. álvera, þar sem um 40 % af veltu þeirra verður eftir í landinu að jafnaði. Ofangreint verð, 27 USD/MWh, er þar að auki aðeins rúmlega 70 % af núverandi verði til eins álversins hérlendis, sem samið var við um framlengingu raforkusamninga fyrir nokkrum árum, að flutningsgjaldi meðreiknuðu.
2. Þvert á það, sem Fiona Reilly heldur fram í viðtali við Stefán E. Stefánsson, með fullri virðingu fyrir henni, munu raforkusamningar við sæstrengseiganda hækka raforkuverð til almennings á Íslandi.  Ástæðurnar eru í fyrsta lagi, að ætlunin er að þurrka alla ótryggða orku upp af markaðinum hér og senda hana til Englands.  Þetta er ódýrasta raforkan á markaðinum.  Samkvæmt Fionu er ætlunin að fá aðgang að 450 MW toppafli hér, en til þess þarf að bæta við yfir 400 MW af vélakosti, sem mun verða kostnaðarsamt og borgar sig varla, og víðast hvar þarf þá viðbótar fallgöng vatns, eins og í Búrfellsvirkjun 2. Í öðru lagi er ætlunin að bæta við einhverju lítilræði af virkjunum, 150-250 MW eru nefnd (um 30 % af heild í þessum viðskiptum) til orkuvinnslu.  Þetta lítilræði verður þá vafalaust fullnýtt í grunnorkusölu, sem þýðir, að almenningur fær engin afnot af þessum virkjunum.  Það er einmitt viðskiptahugmyndin með raforkusölu til stóriðju að byggja stærri virkjanir en hún þarf á að halda, svo að almenningur fái afnot af þeim virkjunum á hagkvæmum kjörum. Stóriðjan greiðir þannig niður raforkukostnað almennings með sanngjörnum hætti. Niðurlag viðtalsins við Fionu Reilly, sem birtist 14. júní 2018, bendir til, að hún hafi misskilið viðræðuaðila sína á Íslandi eða að þeir séu úti á þekju um þetta eðli íslenzka raforkukerfisins, sem er öðru vísi en hjá öðrum Evrópuþjóðum, nema Norðmönnum að nokkru leyti. Norðmenn búa hins vegar við mikið ónotað afl í sínum vatnsaflsvirkjunum utan hávetrartímans, þar sem þeir hita hús sín með raforku. Þessa vegna er út í hött hérlendis að benda til Noregs til að rökstyðja raforkusölu héðan um sæstreng.   

"Brezkur almenningur yrði stórnotandi að orku, sem annars myndi ekki nýtast hér á landi vegna eðlis hennar.  Því er engin ástæða til að halda, að þannig samningur um orku myndi hafa áhrif á verð á Íslandi frekar en samningar til annarra stórnotenda á Íslandi hafa gert í gegnum tíðina.", 

 

sagði Fiona Reilly í viðtalinu við Stefán. Þessi fullyrðing hennar stenzt sem sagt ekki skoðun.

 

Þetta einpóla sæstrengsmál, sem ber að með svo kyndugum hætti, ætti að verða hinni þverpólitísku nefnd, sem iðnaðarráðherra hefur skipað til að mynda landinu orkustefnu, ágætis sýnidæmi um það, að sæstrengslögn til útlanda, að undanskildum e.t.v. Færeyjum, er virkilega slæm viðskiptahugmynd fyrir íslenzka þjóðarbúið.

 

Það er löngu orðið tímabært af íslenzkum yfirvöldum að skrínleggja allar hugmyndir um orkusölu til útlanda um sæstreng og afskrifa þær sem þjóðhagslega óhagkvæmar.  Innlendar orkulindir ber að nýta til atvinnu- og verðmætasköpunar innanlands.  Slík stefnumörkun væri í góðu samræmi við þá stefnumörkun, sem vonandi verður ofan á, að Ísland gangi ekki í Orkusamband ESB og ACER til að verða einhvers konar "grænn rafgeymir" fyrir ESB-löndin, heldur varðveiti fullveldi sitt óskert á raforkumálasviði til að nýta auðlindina innanlands, m.a. til framleiðslu á útflutningsvörum til Bretlands og ESB-landanna.