Framtíð áliðnaðarins

Spurn eftir áli er vitaskuld háð efnahagssveiflum.  Hún markast af því, að meira en helmingur álframleiðslunnar fer til bílaiðnaðarins og í byggingarmannvirki.  Nú hefur álverð lækkað um þriðjung á einu misseri vegna skuldavanda Evrópu og brostinnar fasteignabólu í Kína.

Það er samt engin ástæða til að búast við öðru en vænni hækkun álverðsins, þegar Kínverjar ná tökum á hagkerfi sínu á nýjan leik, en þar er reyndar enn meiri hagvöxtur en víðast annars staðar.  Evrópa mun eiga árum saman við að etja mikinn hagkerfisvanda vegna veikleika evrunnar, sem leiðtogar evrulandanna koma sér ekki saman um lausn á.  Af þessum ástæðum hafa búrókratar í Brüssel uppi háværar kröfur um styrka sameiginlega stjórn ríkisfjármála og peningamála.  Skiptar skoðanir eru um fýsileika Bandaríkja Evrópu, BE, á meðal almennings í Evrópu.  Þjóðverjar gjalda t.d. mikinn varhug við ýmsum hliðum slíkrar ríkjastofnunar, og stjórnarskrá Sambandslýðveldisins leyfir ekki slíkt fullveldisframsal. 

Afætur og spillingargreni verða ekki fóðruð til lengdar af samhaldssömum og grandvörum þjóðum.  Þessi hegðunarmunur er óbrúanlegur með peningum.  Þess vegna gæti myntbandalag evrulands hæglega splundrað Evrópusambandinu, ESB, ef svo fer fram sem horfir. 

Á Íslandi er nú mældur mun meiri hagvöxtur en annars staðar í Evrópu.  Fullyrða má, að svo væri ekki, ef Ísland væri í ESB.  Þessi hagvöxtur er þrátt fyrir ríkisstjórnarómyndina, sem nú situr, því að allar hennar aðgerðir hafa dregið úr hagvexti.  Þessi hagvöxtur er tímabundinn vegna framkvæmda á vegum áliðnaðarins í landinu og vegna góðs gengis sjávarútvegs, sem ríkisstjórnin hefur nú bundið enda á með alræmdri ofsköttunarlöggjöf frá Alþingi vorið 2012. Þá hefur ríkisstjórnin sem kunnugt er þvælzt fyrir nýjum stóriðjuverum á Íslandi og virkjunum, svo að ekkert nýtt mannvirki af þessu tagi hefur komizt á koppinn í tíð þessarar afturhaldsstjórnar, sem umturnast, ef minnzt er á framfarir.  

Í Morgunblaðinu 19. maí 2012 birtist fréttaskýring eftir Helga Vífil Júlíusson undir fyrirsögninni, "Vonast til, að nýtt Marel rísi í áliðnaði".  Þarna er vitnað til Þorsteins Víglundssonar, framkvæmdastjóra Samtaka álfyrirtækja.  Hér er auðvitað skírskotað til þess, hvernig þróun og framleiðsla búnaðar fyrir úrvinnsluiðnað sjávarútvegs og landbúnaðar hefur skotið rótum á Íslandi.  Nákvæmlega hið sama gerðist fyrir um einum áratugi síðan fyrir tilstuðlan áliðnaðarins.  Þar var skilningur og áræðni fyrir hendi til að fara út í þróun á nýjum framleiðslutækjum í samvinnu við íslenzk iðnfyrirtæki með metnað og tæknilega getu.  Þetta bar skjótan ávöxt með útflutningi, enda spyrjast nýjungar og góður árangur skjótlega út í álheiminum.

Það, sem hins vegar er ekki síður áhugavert, er aukin úrvinnsla áls á Íslandi.  Það er aðeins tímaspurning, hvenær hún verður að veruleika.  Sem dæmi má nefna, að Norðmenn flytja út a.m.k. 300 000 t af álvörum, t.d. felgum.  Okkur á ekki að vera neitt að vanbúnaði.  Hingað til hafa verið framleiddir í Straumsvík völsunarbarrar, sem valsaðir hafa verið í risastórum völsunarverksmiðjum í Evrópu niður í plötur, þynnur og álpappír.  Nú er farið að framleiða í Straumsvík jafnaða (homogenised) álsívalninga, þ.e. stengur, sem hæfar eru til þrýstimótunar.  Það er líklegt, að arðsamt gæti verið að framleiða ýmsa prófíla hérlendis úr hluta af þessum stöngum, og yrði af slíku umtalsverður virðisauki.

Framtíð áliðnaðar er björt.  Mikill vöxtur mun verða á álnotkun í þriðja heiminum.  Á Vesturlöndum er álnotkun um 25 kg/íb á ári, en á Indlandi og í Kína aðeins 1 kg/íb á ári.  Ef tekinn er saman fólksfjöldi BRIC-landanna, s.k., Brasilíu, Rússlands, Indlands og Kína, má ætla, að þau muni valda  eftirspurnaraukningu á áli, sem nemur a.m.k. 65 milljón tonnum af áli á ári, 65 Mt/a Al.  Árið 2011 voru framleidd í rafgreiningarkerum 44 Mt Al.  Gríðarleg aukning þessarar framleiðslu er áætluð á þessum áratugi eða um 25 Mt/a árin 2012-2020.  Af þessari aukningu ætti Ísland að geta náð 1 Mt/a Al eða 4 % með því að selja raforku á heimsmarkaðsverði til þessara nota, 30 - 40 mill/kWh.  Þetta mundi veita orkuseljanda 490 MUSD/a í tekjur eða 61 milljarð ISK/a, miaISK 61 á ári.  Til samanburðar má geta þess, að árið 2011 keypti íslenzki áliðnaðurinn vörur og þjónustu af íslenzkum birgjum og verktökum fyrir miaISK 33.  Hlutdeild íslenzka áliðnaðarins í VLF (vergri landsframleiðslu) er um miaISK 100, og landið hefur burði til að tvöfalda þessa upphæð á 10 árum. 

Evrópusambandslöndin eru orðin mjög háð innflutningi áls, því að bílaiðnaður Evrópu kallar á aukið ál, og álframleiðslan í Evrópu hefur dregizt saman um 25 % síðan árið 2011.  Raforkuskortur hefur herjað á Evrópu undanfarið vegna lokunar kjarnorkuvera, og þess vegna steig orkuverðið 2009-2011 með þeim afleiðingum, að framlenging orkusamninga til langs tíma fékkst ekki.  Að vísa álverum á augnabliksmarkað raforku er sama og að vísa þeim á guð og gaddinn.  Þau verða þá strax undir í samkeppninni, því að framleiðslukostnaður þeirra verður allt of hár eða yfir 3000 USD/t.  Á Íslandi er hann allt að 2000 USD/t.

Augljóslega er áliðnaðurinn ein af þremur megingjaldeyrisuppsprettum landsins.  Hinar eru sjávarútvegurinn og ferðamannaiðnaðurinn.  Gríðarleg framleiðni er í áliðnaði og sjávarútvegi, svo að aðeins 6 % vinnuaflsins aflar lungans af útflutningstekjunum.  Þetta veitir þessum greinum mikinn styrk og stækkunarmátt.  Þegar borgaraleg ríkisstjórn kemst hér til valda eftir næstu Alþingiskosningar, verða þessi öfl leyst úr læðingi með því að losa um fjötra ofurskattlagningar á sjávarútveg, liðka fyrir samningum um raforkusölu til erlendra fjárfesta og með áfnámi gjaldeyrishaftanna.  Jafnframt verður stjórnun peningamálanna sett í nýjar skorður til að tryggja verðstöðugleika.  

Með þessu mun fjöldaatvinnuleysið þurrkast út, atvinnuleysi fara niður í 2 %, hallarekstri ríkissjóðs verður snúið við og tekið í staðinn til við að greiða niður skuldir ríkissjóðs í útlöndum. Þessi stefnubreyting mun tryggja varanlega kaupmáttaraukningu almennings, svo fremi gæftir og markaðir leyfi. 

Við þennan viðsnúning atvinnu-og efnahagsmála landsins fer ekki hjá því, að gengi krónunnar mun styrkjast, kaupmáttur vaxa og með því að fylgja traustri og varfærinni peningamálastefnu mun verðbólgan haldast undir 2 %.  Til að varðveita styrkingu kaupmáttar og koma í veg fyrir bólumyndun verður að halda verðbólgu algerlega í skefjum.  Til þess verður að afnema vísitölubindingar og stokka upp fjármálakerfið að fyrirmynd, sem lýst er í ágætri grein Frosta Sigurjónssonar, rekstrarhagfræðings, í sumarhefti tímaritsins Þjóðmála, "Betri króna til framtíðar".