Nýting jarðvarma á Norð-Austurlandi

Ánægjuleg tíðindi berast af Bakka við Húsavík, þar sem framkvæmdir við kísilver þýzka fyrirtækisins PCC hafa öðlazt skriðþunga við fögnuð flestra Þingeyinga og fleiri. 

Samhliða virkjar Landsvirkjun jarðgufu á Þeistareykjum. Þar munu koma í fyrsta áfanga tveir gufuhverflar, sem knýja 2 x 45 MW rafala.  Kostnaðaráætlun nemur um ISK 24 miö eða um 270 MISK/MW (2,0 MUSD/MW). Út frá þessu má reikna orkuvinnslukostnaðinn um 36 USD/MWh, og er vart að efa, að PCC þarf að greiða a.m.k. þetta útreiknaða kostnaðarverð, m.v. 8,0 % arðsemi fjárfestingar, til Landsvirkjunar fyrir raforkuna frá Þeistareykjum, a.m.k. er frá líður.

Þessi orkuvinnslukostnaður Þeistareykja er a.m.k. 30 % hærri en orkuvinnslukostnaður vatnsaflsvirkjana fyrir svipað álag og kísilver PCC.  Þess vegna er það skrýtin viðskiptahugmynd að virkja jarðgufu fyrir orkukræfan iðnað í stað vatnsafls. Í þessu tilviki er það neyðarbrauð vegna veiks flutningskerfis raforku og skorts á tilbúnum virkjunarkostum vatnsafls á Norð-Austurlandi.  Kemur þá Jökulsá á Fjöllum jafnan upp í hugann, en frekari vatnaflutningar á Norð-Austurlandi en þegar hafa verið framkvæmdir, með því að steypa Jökulsá á Brú ofan í Fljótsdal, koma ekki til greina af umhverfisverndarástæðum, svo að þróa yrði virkjunarkost í gamla farveginum án þess að breyta ásýnd Dettifoss.    

Það eru þó aðrir vatnaflskostir mögulegir, og það er ekki síður með hliðsjón af sjálfbærni orkuöflunarinnar en kostnaði, sem valin leið Landsvirkjunar, jarðgufunýtingin, orkar tvímælis. Um það hefur sérfræðingur í jarðhitanýtingu, Gunnlaugur H. Jónsson, eðlisfræðingur og fyrrverandi starfsmaður Orkustofnunar, ritað nokkrar athygliverðar greinar í Fréttablaðið, t.d. 17. september 2015 undir heitinu:

"Orkan er ótakmörkuð, en aflið verðmætt",

sem vitnað verður til hér.  Hann hafði í fyrri greinum sett fram og varið kenningu um, að tvær jarðgufuvirkjanir mættu ekki vera staðsettar með styttra millibili en 20 km.  Þessi kenning var sett fram með vísun til Reykjanesskagans og virkjana HS Orku og ON, en hið sama hlýtur að gilda annars staðar á landinu, og nú vill svo til, að á milli Kröfluvirkjunar og Þeistareykjavirkjunar eru u.þ.b. 20 km.  Í ljósi mikillar fyrirhugaðrar nýtingar Landsvirkjunar á báðum stöðunum, hlýtur hún að vera stödd á hálum ísi með stórar virkjanir og miklar fjárfestingar á Norð-Austurlandi.

Þeistareykjavirkjun er áformuð 200 MW, Krafla I er 60 MW og Krafla II er áformuð 150 MW.  Alls er þannig lagt upp með aflgetu 310 MW á líkast til sama jarðgufusvæðinu.  Þetta er svipað virkjunarafl og á Hellisheiðinni, sem gefizt hefur miður vel með miklum niðurdrætti í holum á köflum eða um 10 %. Hvers vegna leita menn stöðugt í sama ógæfufarið ? 

Hér skal setja fram þá kenningu, að væru téð virkjanafyrirtæki í einkaeigu, þá tækju þau ekki svipaða áhættu með fjárfestingar- og rekstrarfé sitt, heldur reyndu að hafa vaðið fyrir neðan sig til að forðast óvæntan aukakostnað. 

Í téðri grein skrifaði Gunnlaugur:

"Ekki er vit í að bæta nýrri virkjun í Eldvörp, þar sem þrýstingur er að falla vegna tengsla við nálægar virkjanir.  Virkjun Eldvarpa myndi enn auka á ofnýtingu svæðisins í heild og stuðla að fallandi afli í þeim holum, sem fyrir eru."

Þó að Landsvirkjun hafi látið Þeistareyki blása í innan við ár á 40 MW án afláts, þá er ekki þar með sagt, að Þeistareykir geti staðið undir fyrri áfanga sínum, 90 MW eða Krafla undir 210 MW, þegar allt kemur til alls.  Hins vegar er Landsvirkjun búin að koma sér í tímaþröng við orkuöflun fyrir PCC og aðra stóriðju, svo að hún hefur ekki ráðrúm til að áfangaskipta virkjununum og þolprófa gufuforðabúrið, eins og vert væri. 

Þetta tímahrak getur komið henni og viðskiptavinum hennar í koll síðar.

Gunnlaugur heldur áfram:

"Fyrir liggja þó vandaðar skýrslur ÍSÓR um þrýsting í borholum við Hverahlíð, sem sýna, að jarðvatnsborð lækkar um 1-8 m árlega og þyngdarmælingar sýna, að jarðhitavatn streymir af svæðinu, m.a. fyrir áhrif Hellisheiðarvirkjunar áður en Hverhlíð er virkjuð."

Þetta eru alvarleg tíðindi fyrir eigendur og viðskiptavini ON og afleiðing af því að hunza vísindalegar rannsóknir og gefa virkjununum ekki tíma á milli að hámarki 50 MW áfanga. Fyrir norðan þyrftu slíkar rannsóknir að fara fram eftir fyrri og seinni áfanga Þeistareykjavirkjunar, 2 x 45 MW, í a.m.k. 2 ár, jafnfram sem fylgzt væri með Kröflu áður en þar verður ráðizt í stækkun, væntanlega 3 x 50 MW, sem og eftir hvern áfanga þar, með þrýstingsmælingum og óbeinum gufustreymismælingum.          

Þessa hugsun orðar Gunnlaugur Jónsson með eftirfarandi hætti í téðri grein:

"Stór virkjun eykur framboð á raforkumarkaði.  Samkvæmt lögmálum hagfræðinnar lækkar raforkuverð, og þar sem Ísland er lokaður markaður, kallar það á stóran raforkusölusamning við stóriðju.  Sá samningur felur i sér sölu á mikilli orku á "samkeppnisfæru verði" til langs tíma.  Semja þarf áður en tryggt er, að orkan sé til staðar til lengri tíma."

Af þessu leiðir, að það felur í sér innri mótsögn að stunda sjálfbæra nýtingu á jarðgufuauðlindinni og að breyta gufuorkunni í raforku, sem fyrirfram er ráðstafað í stórum stíl.  Af þessu leiðir jafnframt, að ekki ætti að virkja jarðgufu til raforkuvinnslu fyrir notanda, sem þarf meira í einu en hæfilegt er fyrir hvern áfanga jarðgufuvirkjunar, til að tryggja sjálfbæra orkunýtingu, t.d. 50 MW.  Því má bæta við, að raforkuvinnsla úr jarðgufu án annarrar nýtingar á sömu gufu felur í sér orkusóun, sem ber að forðast, jafnvel þó að gufuforðinn endist í 100 ár. Sóunin er þarflaus, því að aðrir virkjunarkostir eru nærtækari.

Í lok greinar sinnar skrifar Gunnlaugur eftirfarandi, og má heimfæra varnaðarorð hans upp á Norð-Austurland:

"Temjum okkur langtímahugsun og takmörkum uppsett afl til raforkuframleiðslu á Reykjanesskaga.  Aðgengilegt hagkvæmt afl í jarðhita er takmarkað .  Nýtum það vel."