Spámaðurinn

Þegar höfundur þessa pistils heyrði af mergjuðum spádómi, er hrotið hafði af vörum forstjóra Landsvirkjunar á Ársfundi hennar 20. maí 2014, flaug honum í hug annar spádómur, og var sá frá 1973.  Segja má, að rætist fyrri spádómurinn, hafi hinn síðari einhvern tæknilegan möguleika til að rætast, en er ella algerlega eins og út úr kú. 

Þannig var mál með vexti, að síðsumars árið 1973 hélt höfundur þessa pistils ásamt samstúdentum sínum í sama árgangi í rafmagnsverkfræði við Tækniháskóla Noregs (NTH-nú NTNU) í Þrándheimi utan í kynnisferð (n. ekskursjon) til Danmerkur og Svíþjóðar að skoða virkjanir, þ.á.m. kjarnorkuverið í Oskarshamn, og til stórra framleiðslufyrirtækja rafbúnaðar.

Á meðal hinna síðar nefndu var ASEA í Vesterås vestan Stokkhólms, en sænski risinn ASEA og svissneski risinn BBC sameinuðust síðar í alþjóðlegu samsteypunni ABB.  Þarna var okkur tekið með kostum og kynjum og mótttakan vel undirbúin og kostað nokkru til, enda ASEA á höttunum eftir góðum mönnum, og þarna kjörið tækifæri til að leggja netin fyrir efnilega verkfræðinema.   

Eitt af því, sem þau kynntu stolt fyrir okkur í Vesterås, voru rannsóknir þeirra á ofurleiðurum, en ofurleiðari veitir rafstraumi nánast ekkert viðnám, og eru þar af leiðandi nánast engin ohmsk töp eða raunaflstöp í ofurleiðara.  Gefur auga leið, að þróun ofurleiðara gæti haft byltingarkennd áhrif á hönnun og rekstrarkostnað rafbúnaðar, svo að ekki sé nú minnzt á flutning mikils rafafls stuttar og langar leiðir, t.d. frá rafölum og út á stofnkerfisspenna eða aflflutning á milli landshluta.  Sennilega hefur höfundur þessa pistils ekki hrifizt mjög af þessum draumórum, því að eitt verkefnanna, sem hann rannsakaði á NTH þá um haustið var kæling hefðbundinna rafstrengja með vatni um rör  í strengstæðinu sjálfu til að auka flutningsgetu með hefðbundnum rafstrengjum, og var það hagkvæm aðferð. 

Ofurleiðara töldu ASEA-menn þá geta orðið markaðsvöru innan 5 ára, en nú, rúmlega 40 árum síðar, bólar ekkert á ofurleiðurum á markaðinum.  Sú tækni, sem nú er þekkt í þessum efnum, er enn ekki samkeppnihæf.

Orð téðs spámanns á Ársfundi Landsvirkjunar voru hins vegar eitthvað á þá leið, að það muni koma sá tími, að sæstrengur verði lagður á milli Íslands og annars Evrópulands en Færeyja og á milli Evrópu og Bandaríkja Norður Ameríku (BNA).  Véfréttin í Delfí rökstuddi yfirleitt ekki spádóma sína, og það gerði téður spámaður ekki heldur.  Hann mun þó aldrei verða jafneftirsóttur, né hróður hans berast jafnvíða, og véfréttin í Delfí, enda ólíkum aðstæðum saman að jafna.

Það er mjög þröngsýnt og yfirborðslegt hugarfar á bak við spádóm af þessu tagi, hugarfar, sem sleppir mikilvægum breytum úr jöfnunni, þannig að dæmið getur ekki gengið upp.  Hugum um stund að þeim kröftum, sem hér mundu ráða för:

Til þess að fjárfest verði í sæstreng á milli Íslands og einhvers Evrópulands þurfa fjárfestar að treysta því, að varanlegur verðmunur á raforku á Íslandi og á téðum evrópska markaði verði meiri en 140 USD/MWh, en það er að lágmarki kostnaðurinn við að senda orku um 800 MW sæstreng á milli Íslands og Skotlands, m.v. núverandi kostnaðarstig afriðils- og áriðilsvirkja við báða enda sæstrengsins og ætlaðan kostnað sæstrengs, sem hvorki hefur verið hannaður né prófaður og ekki er af gerð ofurleiðara. 

Þessi mismunur er ekki fyrir hendi nú, nema á s.k. "grænni raforku" í Evrópu (sú íslenzka telst vera græn, en er hún það ?), en viðskipti með hana eru enn um stundir háð miklum niðurgreiðslum úr opinberum sjóðum, t.d. brezka ríkissjóðinum.  Verðlag þessarar grænu orku fer þó lækkandi, og hefur t.d. vinnslukostnaður sólarorku helmingazt á 5-10 árum.  Innan 10 ára gæti þess vegna s.k. græn orka í Evrópu orðið vel samkeppnihæf við orku frá Íslandi um sæstreng.  Þá sætu eigendur téðs sæstrengs, virkjana og flutningslína á Íslandi fyrir útflutning um sæstreng, uppi með "skeggið í póstkassanum", eins og Norðmenn nefna afglöp með vísun í Reodor Felgan, þjóðsagnapersónu sinnar.  Það er sem sagt alls ekki traustur viðskiptagrundvöllur undir ævintýrinu. 

Það er hins vegar annað, sem er miklu afdrifaríkara og sem spámaðurinn gleymir alltaf, þegar hann messar, en það er, að markaðskraftarnir munu taka í taumana, þegar orkuverðið tekur að nálgast óbærileikann, sem er 140 USD/MWh + 43 USD/MWh = 183 USD/MWh, en 43 USD/MWh er, sem kunnugt er, listaverð Landsvirkjunar til nýrrar stóriðju (og er auðvitað ósamkeppnihæft núna).  Einmitt þessir markaðskraftar létu til sín taka í Norður-Ameríku fyrir nokkrum árum, er Bandaríkjamenn og Kanadamenn tóku að vinna eldsneytisgas úr jörðu með s.k. "sundrunaraðferð", e. "fracking", og olíu úr bikjarðlögum eða tjörusandi.  Við þetta hrundi gasverðið niður um 2/3 og rafmagnsverð almennt í Bandaríkjunum (BNA) um 1/3. 

Auðvitað mun svipað gerast í Evrópu, því að samkeppnihæfni Evrópu þolir engan veginn til lengdar orkuverð, sem er e.t.v. þrefalt hærra en í BNA. Markaðskraftarnir eru þegar teknir að grípa í taumana til að lækka orkuverðið í Evrópu, sem er ósjálfbært. 

 Deila Vesturlanda við rússneska björninn, sem vakið hefur hugmyndafræði þýzka arnarins með hakakrossinn í klónum upp af dvala um sameiningu þjóða Evrópu eftir þjóðerni, áður þýzkumælandi, nú rússneskumælandi, undir einn hatt í einu ríki, sbr "ein Volk, ein Reich, ein Führer", mun flýta fyrir þessari þróun, því að það er loksins núna að renna upp fyrir ríkjum Vestur-Evrópu, að þau verða að losna undan hrammi bjarnarins í orkumálum, en hann getur núna bókstaflega fryst þær og lamað hagkerfi þeirra með því að takmarka til þeirra flæði eldsneytisgass. 

Þar sem Gazprom hefur haldið áfram að okra á Evrópu með gasverði, sem er u.þ.b. þrefalt hærra en í BNA, þrátt fyrir náið vinfengi Gerhards Schröders, jafnaðarmannakanzlarans, fyrrverandi, og Vladimirs Putins, forseta Rússlands (aftur), eru yfirgnæfandi líkur á, að gasverð, og þar með raforkuverð, muni hríðfalla í Evrópu innan 5 ára, eins og það hefur gert í BNA.  

Fjárfestum með viti er kunnugt um þessa sviðsmynd, þó að hún hafi enn ekki borizt spámanninum í Háaleiti.  Vegna skorts á viðskiptalegum hvötum, þ.e. nægilega miklum raforkuverðsmuni á Íslandi og í Evrópu, mun aldrei verða fjárfest í stórum sæstreng til Stóra-Bretlands eða meginlands Evrópu. 

Af sömu markaðslegu ástæðum, þ.e. útjöfnun orkuverðs í hinum vestræna heimi til að jafna samkeppnihæfni, mun aldrei verða lagður stór sæstrengur þvert yfir Atlantshafið.  Tal um slíkt vitnar um einhvers konar þráhyggju, vanþekkingu á eðli orkumarkaða, og skortir alla snertingu við heilbrigða skynsemi. 

Það er óþægilegt til þess að vita, að téður spámaður skuli með vissum hætti stunda spádóma sína og þvergirðingslegt túður þeim tengt um raforkuútrás og spákaupmennsku með raforkuna út um borg og bý í skjóli Sjálfstæðisflokksins nú um stundir. 

Fjármála- og efnahagsráðherra hefur kynnt þá skoðun sína, að hann telji koma til greina, að uppfylltum ákveðum skilyrðum, að selja íslenzku lífeyrissjóðunum allt að 20 % hlut í Landsvirkjun.  Jafnframt yrði ríkisábyrgð á nýjum lánum Landsvirkjunar afnumin, sem er eðlilegt m.v. núverandi stöðu ríkissjóðs og Landsvirkjunar.  Við núverandi efnahagsaðstæður er vel hægt að styðja þessa stefnu formanns Sjálfstæðisflokksins, ef ríkið öðlast forkaupsrétt á hlutabréfum, sem Lífeyrissjóðirnir síðar meir kunna að vilja losa sig við.

Það verður hins vegar innan Sjálfstæðisflokksins og utan að berjast gegn spákaupmennsku með orkuauðlindir landsins í þá veru, sem spámaðurinn hefur boðað.  Það er ágreiningur í landinu um flestar framkvæmdir raforkufyrirtækjanna og Landsnets, og helztu rökin fyrir þeim hafa hingað til verið atvinnusköpun í landinu, bætt tækniþekking og traust gjaldeyrissköpun.  Ef á að fara að stunda hér "hráan orkuútflutning" án innlendrar verðmætasköpunar en með snyk af spákaupmennsku, mun andstaðan ná slíku stigi, að stjórnmálaleg ófæra blasir við.

 Iðnaðarráðherra, sem jafnframt fer með orkumálin, virðist ekki vera hrifin af spákaupmennsku af þessu tagi og er það vel.  Það þarf að taka af skarið um, að ekki komi til greina að leggja í meiri kostnað að hálfu hins opinbera í þessar farsakenndu sæstrengshugmyndir.  Það kemur ekki til mála að virkja eitt einasta kW eða leggja einn einasta km af flutningslínu fyrir sæstreng, nema til Færeyja, sem er allt annað stjórnmálalegt, tæknilegt og fjárhagslegt viðfangsefni.  Það er reyndar ekki víst, að Færeyingar séu fúsir til að gera 25 ára orkusamning á verði, sem dugar til að greiða mannvirkin upp á þeim tíma. 

Sæstrengsumræðan er farsi, en enginn guðdómlegur gleðileikur.  Ein af ástæðum þess, að farsinn er enn á fjölunum, kann að vera sú, að spámaðurinn telji sig öðlast sterkari samningsstöðu gagnvart kaupendum raforku innanlands, að geta vísað til framtíðar tengingar við raforkukerfi Evrópu.  Slíkur málflutningur er þó bjúgverpill, sem skaðar hag landsins, því að hann gerir ekkert annað en fæla hugsanlega kaupendur frá, því að þeir hafa fyrir sér dæmin um hækkunaráhrif slíks á raforkuverðið, t.d. í Noregi, og auðvitað fyrir vikið minna framboð á hagkvæmri orku fyrir innlendan markað en ella. 

Nú er t.d. farið að veifa einhverjum fjárfesti, brezkum, sem sé farinn að safna fé fyrir sæstreng.  Þetta er grátbroslegt, því að viðfangsefnið er algerlega vonlaust.  Það er til skammar, að ríkisfyrirtæki á borð við Landsvirkjun skuli halda þessum skrípaleik áfram, þó að búið sé að taka málið úr höndum hennar og færa til Iðnaðarráðuneytisins.  Það verður að binda hið fyrsta enda á þessa skammarlegu vitleysu, og um það skal gera kröfu til mannsins, sem heldur á eina hlutabréfinu í fyrirtækinu.       

 

    

         

 

Kjarabaráttan

Tekjudreifingin í þjóðfélaginu verður vinstri sinnuðum stjórnmálamönnum oft að umræðuefni.  Þeim er tekjudreifingin mun hugstæðari en tekjuöflunin, sem hægri mönnum þykir sumum vera merki um músarholulega öfund.  Er þá jafnan viðkvæðið, að ójöfn tekjudreifing sé mikið þjóðfélagslegt böl, og fari vaxandi nú um stundir.  Eðlilegast hlýtur að vera að ákvarða kjör á markaði, og þá að sjálfsögðu án ofbeldis.  Verkfallsofbeldið virðist tíðast koma upp í greinum, þar sem samkeppni er lítil á eftirspurnarhlið eftir vinnukrafti, t.d. hjá hinu opinbera, og í flugstarfseminni, svo að eitthvað sé nefnt.  Er ekki að efa, að meiri vinnufriður yrði, ef hið opinbera byði starfsemina út í verktöku, en væri ekki sjálft að stússa í öllu á milli himins og jarðar.  Á íslenzka flugmarkaðinum voru í gamla daga Loftleiðir, sællar minningar, og Flugfélag Íslands, en eftir sameininguna urðu Flugleiðir og nú Icelandair ráðandi á markaðinum.  Um þetta félag má segja, að margur er knár, þótt hann sé smár, og er þá átt við samanburð við flugfélög, sem það á í höggi við.

Kjarabarátta er áberandi þessar vikurnar, einnig á meðal hinna betur settu, en gagnrýni vinstri manna á þá, sem eru hátt yfir meðallaunum og vilja samt meira en aðrir í prósentum talið, hefur þó ekki verið áberandi, þrátt fyrir allt jafnræðisjaplið. 

Há laun eru ekki gagnrýniverð í sjálfu sér, þó að slíkar raddir heyrist, enda séu þau heiðarlega um samin á frjálsum markaði annaðhvort í félagslegum samningum eða í einkasamningum.  Það fer hins vegar í verra, þegar stéttarfélög gera sér lítið fyrir og taka hópa í gíslingu með verkfallsaðgerðum til þess að knýja vinnuveitendur sína til að ganga að kröfum sínum.  Þá er ekki lengur um frjálsa samninga að ræða fremur en þar sem gíslar eru teknir og krafizt lausnargjalds.  Beiting verkfallsvopnsins er komin út í algjörar ógöngur.  Ef launþegar í þessari stöðu fá ekki laun við sitt hæfi, liggur beint við að segja upp störfum og skipta um vinnuveitanda.  Ef hann finnst bara á erlendri grundu, verður að sjálfsögðu að taka margt með í reikninginn.  Ekki er víst, þegar allt er með reiknað, að markaðurinn sé tilbúinn til að veita viðkomandi betri kjör, þegar allt kemur til alls, en gamli vinnuveitandinn. 

Fórnarlömbin eru t.d. nemendur, aldraðir, samfélag á borð við Vestmannaeyjar eða landið allt, þegar samgöngur að og frá landinu eru lamaðar.  Með þessum hætti hafa stéttir reynt að hrifsa til sín meira en markaðurinn er tilbúinn til að greiða.  Slíkar launahækkanir, sem þvingaðar eru fram með ofbeldi, eru aldrei farsælar og sjaldnast viðvarandi, nema raunveruleg framleiðniaukning eigi sér stað og sé jafnhá eða hærri en launahækkunin. 

Prófessor Hannes Hólmsteinn Gissurarson ritaði athygliverða grein í Morgunblaðið, 2. maí 2014, undir heitinu "Er ójöfn tekjudreifing "stærsta mál samtímans" ?"

Þar deilir hann á öndvegissetrið Eddu, sem "rekið er í Háskóla Íslands og kostað af skattfé".  Þetta setur reynir að koma því inn hjá fólki, að ójöfn tekjudreifing sé "stærsta mál samtímans".  Hér skal aftur á móti halda því fram, að slíkt eigi ekki við, ef markaðurinn er frjáls og tekjudreifingingin er ákvörðuð í óþvinguðum samningum.  Þá munu launin til lengdar ráðast af framboði og eftirspurn.  Tilraunir einstakra stétta til að hrifsa meira til sín en markaðurinn vill samþykkja geta haft voveiflegar afleiðingar fyrir þá og vinnuveitandann til skemmri tíma og munu engu skila til lengri tíma. 

Hannes gerir nýlega bók franska hagfræðingsins Thomas Piketty, "Fjármagn á 21. öld", að umræðuefni.  Piketty þessi er mjög hallur undir forræðishyggju, og sem dæmi um það telur hann, að "kapítalisminn fari sér líklega að voða, sé þróunin í átt til ójafnari tekjudreifingar ekki stöðvuð."  Piketty hyggst koma auðvaldinu til bjargar með alþjóðlegum hátekju- og auðlegðarsköttum, og sé skattfénu síðan endurdreift til fátæks fólks.

Aðaláhyggjuefni Pikettys er, að arður fjármagnseigenda vaxi hraðar en atvinnulífið, því að þá stækki hlutur fjármagnseigenda í þjóðartekjum á kostnað venjulegra launþega. 

Það er rangt að stilla hagsmunum fjármagnseigenda upp  gegn hagsmunum launþega, því að hvorugur getur án hins verið.  Ef fjármagnseigendur fjárfesta ekki, verður stöðnun og afturför og enginn varanlegur hagvöxtur.  Launþegar leggja fram vinnuafl sitt og hugvit til að skapa auðinn.  Þetta er ein kærleikskeðja, þó að sumir kalli það fremur ástar-haturssamband.

Í upphafi 20. aldar var tekjudreifing á Vesturlöndum og raunar um allan heim mjög ójöfn.  Hlutur 1 % auðugasta fólksins í heildartekjum var um 1910 20 % - 25 % víða á Vesturlöndum, en 70 árum seinna var hann kominn niður í 5 % - 8 %, en er um þessar mundir 10 % - 15 %.  Þetta er ekkert sérstakt áhyggjuefni, því að fátækt í heiminum fer hratt minnkandi.

Piketty telur, að dagar hagvaxtarins í heiminum séu taldir.  Því hefur áður verið spáð, en þeir spádómar hafa hingað til orðið sér til skammar.  Margir vinstri menn á Íslandi og annars staðar eru reyndar á móti hagvexti og telja hann vera af hinu illa, af því að hann sé ekki sjálfbær.  Það er bábilja við íslenzkar aðstæður, þar sem megnið af orkunotkun, sem knýr hagkerfið, er að heita má úr endurnýjanlegum orkulindum og segja má, að nýting annarra auðlinda sé yfirleitt sjálfbær, s.s. sjávarauðlindarinnar.

Hagvöxtur er undirstaða verðmætaaukningar og kjarabóta.  Ef hagvöxtur stöðvast, eru kjörin dæmd til að versna, af því að fólkinu fjölgar.  Andstaða við hagvöxt varðar leiðina til ánauðar í fátæktarfjötrum.  Til að tryggja hagvöxt þarf bæði fjárfestingar og hæft vinnuafl.  Ef allt fjármagnið er á einni hendi, þ.e. ríkisins, er voðinn vís, eins og sagan sýnir, samkeppni verður hverfandi, og spilling grasserar, þegar slík einokun ríkir, og reyndar einokun af öllu tagi.

Stétt með stétt.

 

 

 

 

 

 

 

 

    

 

Hagkerfi í háska

Mótbyr íslenzka hagkerfisins þessi misserin hefur furðulitla opinbera umfjöllun hlotið.  Þess í stað eru sérlaunakröfur einstakra hópa, oftast vel settra launþegahópa, fyrirferðamiklar, enda hafa vinnustöðvanir þeirra truflað gangverk samfélagsins og valdið miklu tjóni.  Sundurlyndisfjandinn lætur hér á sér kræla, þegar samstaða í nafni stöðugleika og framtíðarhagsmuna alls almennings er þjóðarnauðsyn.

Út yfir allan þjófabálk tekur deila flugmanna við Icelandair.  Í Morgunblaðinu laugardaginn 10. maí 2014 kom fram, að ráðgerðar verkfallsaðgerðir flugmanna á 9 daga tímabili mundu stöðva 600 flugferðir og trufla ferðir 100 000 manns.  Kostnaður Icelandair af þessu tiltæki flugmanna næmi 1 milljarði kr á dag. 

Hér eru firn mikil á ferð.  Óþolinmæði og skortur þolgæðis hjá mörgum launþegum er vísasti vegurinn til glötunar og til að tortíma þeim árangri, sem þegar hefur náðst í hagkerfinu, og til að setja hér allt í bál og brand.  Varanlegur stöðugleiki hagkerfisins mun einn tryggja launamönnum verulega bætt lífskjör.  Svona hagar fólk sér ekki í þeim löndum, þar sem traustur grunnur sterkra hagkerfa hefur verið lagður með samstöðu, þolgæði og þrautseigju.  Ef sérhagsmunabaráttan tekur svo stóran toll, að ógnar hagkerfinu og tefur stórlega fyrir því að uppskera megi ávöxt stöðugleika í lágri verðbólgu og sterkri mynt, þá verður ríkisvaldið að grípa til gagnráðstafana, sem duga. Að taka heilt þjóðfélag í gíslingu, eins og FÍA gerir, mun hitta félagið fyrir sem bjúgverpill.  Félaginu er hollara að horfa lengra fram á veginn en reyndin er nú. 

 Samkeppnihæf lífskjör við önnur lönd geta vel náðst hérlendis, en sú leið er grýtt, og skefjalaus stéttabarátta, sem snýst um að hrifsa til sín stærri sneið af kökunni en næsti maður, er siðlítil afstaða, vitagagnslaust baráttumál og stórskaðlegt samfélaginu.

Fyrst er auðvitað nauðsynlegt að baka kökuna áður en hafizt er handa við að skipta henni.  Varðandi ferðamannaiðnaðinn, sem verið hefur í sviðsljósi stéttaátaka undanfarið, má segja, að búið sé að hnoða deigið og rétt búið að stinga því inn í ofninn.  Verði það tekið út núna, mun það reynast óætt.  Ferðamannaiðnaðurinn er orðinn ein af undirstöðu atvinnugreinum landsins í skilningi gjaldeyrisöflunar, og röskun á viðskiptum hans í þeim mæli, sem lýst er hér að ofan, mun fljótt koma á hann óorði erlendis vegna truflana og óáreiðanleika.  Fólk með valfrelsi lætur ekki bjóða sér slíkt.  Stéttarfélög, sem ábyrgð bera á þessu ástandi, eru að saga í sundur greinina, sem félagar þeirra sitja á.  Ekki nóg með það, heldur saga þau í sundur stofn trésins, sem segja má, að þessi undirstöðugrein sé, sem nú hefur fjárfest mikið í flugvélum, hótelum, rútum, bílum og þjálfun starfsfólks.  Árangur við stjórn landsins, mældur í kaupmætti almennings, mun aldrei verða almennilegur, nema haldið verði í heiðri hið sígilda slagorð annars núverandi stjórnarflokka: 

Stétt með stétt.

Á forsíðu Morgunblaðsins 10. maí 2014 var varpað ljósi á, hversu eyðileggjandi stéttastríð flugmanna getur orðið fyrir sjávarútveginn, sem veiðir og verkar beint eftir pöntun og hefur skuldbundið sig til að afhenda ferskvöru á ákveðnum á ákveðnum stað á tilsettum tíma:

"Staðan er mjög viðkvæm, og markaðir okkar eru strax komnir í ákveðna hættu.  Öryggi í afhendingu á vöru í verzlunum erlendis er lífsspursmál fyrir okkur", sagði Svavar Þór Guðmundsson, framkvæmdastjóri Sæmarks í Kópavogi, en ferð áætlunarvélar Icelandair Cargo til East Midlands á Bretlandi og Liége í Belgíu um kl. 1930 kvöldið áður var aflýst, af því að flugstjórinn boðaði forföll á síðustu stundu vegna veikinda og enginn fékkst til að hlaupa í skarðið.  Dýr pest það.

Íslenzkur sjávarútvegur á á brattann að sækja um þessar mundir af þremur ástæðum, og því verður ekki trúað, að viðkomandi flugmaður geri sér nokkra grein fyrir því, hversu miklu tjóni framferði af þessu tagi getur valdið. 

(1) Það hefur orðið verðfall sjávarafurða á hefðbundnum mörkuðum landsins árin 2013-2014.  Ástæðan er dapurlegt efnahagsástand, jafnvel sums staðar verðhjöðnun, í Evrópu, og aukið framboð sumra tegunda, s.s. þorsks úr Barentshafi, og nú munu veiðar á makríl aukast stórlega.  Óvissan í Austur-Evrópu hefur ekki bætt úr skák.   

Í Fiskifréttum, 30. apríl 2014, gaf að líta eftirfarandi:

"Verulega syrtir í álinn í uppsjávargeiranum á þessu ári m.v. síðasta ár.  Gróflega áætlað gæti útflutningsverðmæti uppsjávarafurða dregizt saman um allt að 25 % eða um 20 milljarða kr, að mati Teits Gylfasonar hjá Iceland Seafood.  Munar þar mest um lélega loðnuvertíð, en auk þess minnkar kvóti norsk-íslenzku síldarinnar um þriðjung á milli ára, og óvissa ríkir á makrílmörkuðum meðal annars vegna ástandsins í Austur-Evrópu."

(2) Það er 39 % kvótaminnkun hjá íslenzkum skipum á árinu 2014 m.v. 2013, aðallega í loðnu og síld.  Þetta er alvarleg staða fyrir sjávarútveginn og þar með fyrir þjóðarbúið, þar sem sjávarútvegur er ein þriggja  undirstöðuatvinnugreinanna. Hætt er við, að makríllinn eigi sök á þessu, sé búinn að éta hinar tegundirnar út á gaddinn, og þær hafi þá hörfað.  Nú þegar ICES, Alþjóða hafrannsóknarráðið, hefur aukið veiðiheimildir á makríl 2014 umtalsvert, ætti að íhuga allt að þriðjungs aukningu veiðiheimilda á honum 2014, ef markaðir bjóða upp á arðsemi aukins magns. 

(3) Íslenzki fiskiskipastóllinn er orðinn gamall, og mun meðalaldur hans vera að nálgast þrítugt.  Þetta er allt of hár aldur fyrir fyrirtæki, sem vilja og verða vera í fremstu röð í heiminum til að verja og auka markaðshlutdeild sína.  Hagræðing greinarinnar í krafti kvótakerfisins hefur nú loksins leitt til þess, að framlegð greinarinnar leyfir fjárfestingar, en Íslands óhamingju verður allt að vopni.  Þá reyndist vera við völd í Stjórnarráðinu fólk, sem aðhylltist stjórnmálaskoðanir þeirrar gerðar, sem banvænar eru heilbrigðum fyrirtækjarekstri og hirti lungann úr þessari framlegð í ríkissjóð, en neituðu, að um skattheimtu væri að ræða og kölluðu veiðileyfagjöld.  Þegar skynsamari menn náðu loks undir sig Stjórnarráðinu 2013 og vildu strax hægja á eignaupptöku, sem augljóslega á sér enn stað, þegar veiðigjöldin munu nema allt að 42 kr/kg m.v. fisk upp úr sjó og áætlun fiskveiðiárið 2014/2015.  Þó að veiðigjöldin lækki í kr/kg, þá hækka þau samt sem hlutfall af hagnaði sjávarútvegsins vegna lakari afkomu hans út af falli markaðanna.  M.v. núverandi frumvarp til laga um veiðigjöld, munu þau samsvara 48 % tekjuskatti á sjávarútveginn.  Önnur fyrirtæki greiða hins vegar 20 % tekjuskatt og þykir hamlandi fyrir fjárfestingar í alþjóðlegu samhengi, eins og lýsir sér í því, að ríkisstjórnin þarf að veita erlendum aðilum ívilnanir frá þessu til að lokka þau til að fjárfesta.

48 % tekjuskattur á eina atvinnugrein er algerlega óboðlegt út frá réttlætissjónarmiði og hagfræðilegu sjónarmiði.  Samt emjar stjórnarandstaðan, þegar minnzt er á lækkun og kveður ríkissjóð ekki hafa efni á því.  Þá er hún komin í mótsögn við sjálfa sig varðandi skattheimtuna.  Þetta óréttlæti mun lama sjávarútveginn og valda fjármagnsflótta úr greininni.  Það er þess vegna algerlega glórulaust, og fegrar þá ekki myndina beiting innantómra frasa um að "þjóðin verði að njóta arðs af auðlindinni".  Arður af auðlindinni getur enginn orðið fyrr en varan, sem unnin er úr auðlindinni, hefur verið seld, afhent og greidd.  Til þess þarf sérstaka þekkingu, vilja, fjármagn og vinnuframlag, og allt þetta er innan vébanda útgerða og fiskvinnsla.  Ef íslenzkar útgerðir ekki sækja sjóinn og markaðssetja vöru sína, mun þjóðin einskis arðs njóta, nema lögum verði breytt, og hverjum sem er leyft að veiða hér innan lögsögunnar.  Augljóslega mun slíkt ekki hámarka þjóðhagslega arðsemi af auðlindinni.  Sjávarútvegurinn getur ekki þrifizt, nema hann njóti jafnræðis í atvinnuréttarlegum skilningi, eins og Stjórnarskráin tryggir.  Ef sjávarútvegurinn þrífst vel, mun þjóðarlíkaminn dafna, annars ekki.  Svo einföld er sú saga. 

Vandamál Íslands í hagstjórnarlegum efnum hefur alltaf verið skortur á gjaldeyri.  Þess vegna hafa örlög íslenzku krónunnar orðið jafndapurleg og raun ber vitni um.  Hún er hins vegar ekki frekar orsök þessara ófara en venjulegur tommustokkur er orsök rangrar lengdarmælingar.  Þess vegna mun aldrei nást stöðugleiki á Íslandi, nema gjaldeyrisöflunin aukist umtalsvert, e.t.v. um 200 milljarða kr á ári, svo að afgangur verði á viðskiptajöfnuðinum við útlönd um u.þ.b. 5 % af VLF á ári í venjulegu árferði.  Með slíkum afgangi verður landið fljótt skuldlítið við útlönd og getur tekið á sig áföll á mörkuðum og í náttúrunni án þess að sligast.  Slíkt framleiðsluknúið hagkerfi mun skapa þegnum sínum beztu lífskjör í Evrópu til lengri tíma litið algerlega óháð því, hvaða mynt verður hér við lýði.  Hér mun þó sannast hið fornkveðna: "hver er sinnar gæfu smiður" og "sitt er hvað gæfa og gjörvileiki".  

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Spillt Evrópusamband

Það er ámáttleg helgislepjan, sem lekur af hérlendum mönnum, sem gengið hafa Evrópusambandinu (ESB) á hönd í andanum, um leið og trúarofsinn virðist vera að drepa þá.  Það mætti halda, að þar væri aldingarðurinn Eden án snáksins af málflutninginum að dæma.  Allt telja þeir vera þar með öðrum og betri brag en hér, en þar má þó svo sannarlega segja, að fjarlægðin geri fjöllin blá og mennina mikla, þegar betur er að gáð.

Hvað er þá ESB ?   Í stuttu máli er ESB reist á draumsýn nokkurra manna, aðallega Frakka og Þjóðverja, um að treysta frið í Evrópu með því að tengja saman efnahagslega og fjármálalega hagsmuni þessara ríkja og annarra í Evrópu.  Allt er það gott og blessað. Landamærum Evrópu hafði verið breytt í Evrópu í kjölfar Seinni heimsstyrjaldarinnar, Þjóðverjum mjög í óhag, og Frakkar óttuðust hefndaraðgerðir Þjóðverja, þegar þeim yxi fiskur um hrygg, eins og gerðist á dögum Þriðja ríkisins, hvers stofnun og tilvist var bein afleiðing Versalasamninganna 1919, sem voru mjög auðmýjandi fyrir Þýzkaland.  

Síðan sáu menn tækifæri í hagræðingu með því að fella niður viðskiptahindranir innan ESB með stofnun Innri markaðarins.  Lokaskrefið hefur svo verið fólgið í "æ nánari samruna", sem leiði að lokum til stofnunar Sambandsríkis Evrópu.  Á þeirri vegferð eru þó margar vilpurnar, og almenningur fylgir ekki forkólfum að málum þar.

Viljum við Íslendingar hefja vegferð, sem leitt getur til aðildar Íslands að Sambandsríki Evrópu ?  Engin opinber umræða hefur farið fram á þeim nótum á Íslandi.  Í upphafi skyldi endinn skoða.  Á það hefur alltaf skort hjá aðildarsinnum.  Það er enginn hægðarleikur að sleppa úr klóm arnarins. Ef hjárænulegt tal um að "kíkja í pakkann" er tekið einu skrefi lengra, er það að "kíkja inn fyrir þröskuldinn" í Berlaymont og sjá svo til.  Ætli við mundum þá bráðlega heyra frá einhverri mannvitsbrekkunni hina viðteknu upphrópun eftir óvandaðan undirbúning: "þetta reddast" ? 

Það er hins vegar dauðans alvara að ganga í ríkjasamband, hvað þá sambandsríki, sem krefst vandaðrar greiningar á kostum, göllum og áhættum við inngöngu og umræðna á grundvelli greiningarinnar, sem lýkur með þjóðaratkvæðagreiðslu um, hvort sækja beri um.  Önnur nálgun þessa verkefnis er flaustur eitt, og þess vegna ber að skrúfa ferlið aftur á byrjunarreit.  Um það fjallar þingsályktunartillaga utanríkisráðherra.  Umsóknarferlið var og er bastarður, þar sem íslenzkir þátttakendur vor víðs fjarri því að hafa fast land undir fótum, af því að vandaðan og vel grundaðan undirbúning skorti algerlega.  Hámark ábyrgðarleysis og gösslaragangs er að hlaupa til, eins og kvíga að vori, og sækja um aðild að ríkjasambandi, nema einhvers konar neyðarástand ríki.  Neyðin var bara í hugum þeirra heittrúuðu.     

Það er engan veginn verið að loka neinum dyrum með samþykkt þingsályktunartillögu utanríkisráðherra, eins og sumir virðast halda.  Aðeins verið að biðja um vandaðri vinnubrögð en þau, sem viðhöfð voru áður en núverandi umsókn var send.  "Það varðar mest til allra hluta, að undirstaðan sé réttlig fundin." 

Til að greiða fyrir þróun Innri markaðarins hefur þurft að samræma regluverk og staðla aðildarlandanna, svo að framleiðslukerfin verði einsleit.  Til þessa verks þarf aragrúa embættismanna og starfsfólks þeirra, búrókrata.  Vanrækt var hins vegar að tryggja lýðræðislega ábyrgð innan þessa bákns, þannig að báknið í Berlaymont hefur verið á allt öðru skriði en almenningur í Evrópu.  Myndazt hefur djúp gjá á milli "elítunnar" í Evrópu og annarra íbúa álfunnar, sem staðfest verður í kosningum til Evrópuþingsins nú í maí 2014.  Það er sama uppi á teninginum á Íslandi.  Hálaunamenn af ýmsu tagi og leiðtogar beggja vegna borðs á vinnumarkaðinum láta, eins og þeir vilji inn, en almenningur á Íslandi kærir sig ekki um það. 

Þessi meingallaða uppbygging ríkjasambandsins ber feigðina í sér og býður heim meiri spillingu en flest aðildarlöndin eiga að venjast í sínum heimaranni.  Sönnun þess er, að endurskoðendur ársreiknings ESB hafa ekki séð sér fært að staðfesta þá í um 15 ár vegna þess, að háar fjárhæðir hafa "týnzt".

Hér verða tínd til nokkur nýleg dæmi um spillinguna innan ESB, sem Karlamagnús skrifaði um í The Economist 26. apríl 2014:

Árið 1999 var framkvæmdastjórn undir forystu Santers neydd til afsagnar vegna fjársvika, misnotkunar á aðstöðu og frændhygli. 

Árið 2011 urðu nokkrir þingmenn á Evrópuþinginu uppvísir að því að þiggja fé fyrir tillögugerð um lagabreytingar frá blaðamönnum, sem þóttust vera hagsmunagæzluaðilar ("lobbyists"). 

Árið 2012 féll framkvæmdastjóri heilbrigðismála, John Dalli, frá Möltu, út af reglugerð um tóbaksmál, og er það mál enn sveipað þoku. 

Samt sagði einn hagsmunagæzluaðilinn í Brüssel af þessu tilefni: "Við höfum ekki Jack Abramoff", bandaríska áhrifavaldinn, sem var fangelsaður árið 2006 fyrir fjársvik, margvíslegt svindl og skattsvik í víðtæku hneykslismáli, þar sem við sögu komu bandarísk-indversk spilavíti. 

Alls staðar er spilling fyrir hendi, en hún er mjög misjöfn eftir löndum.  Þjóðverjar héldu t.d., að sér hefði tekizt að byggja upp heiðarlegt og gagnsætt samfélag með stofnun Sambandslýðveldisins 1949 eftir fall lögregluríkis þýzka nazistaflokksins í ógnarblóðbaði, þar sem Hitlersæskan hélt uppi vörnum í lokin vegna skorts á mannafla. Þjóðverjum var brugðið, þegar upplýst var, að ítalska mafían hefði búið um sig í landi þeirra.  Berjast þeir nú með oddi og egg gegn mafíunni, og þeim kann að takast að vinna á þessu aðskotadýri í þýzkri menningu, þó að Ítölum muni aldrei takast það, því að mafían er samgróin Suður-ítalskri menningu um aldaraðir.

Í Evrópu sér stofnunin OLAF um baráttu við fjársvik.  Hún rannsakar hundruði mála á ári hverju, en fæst ekki til að upplýsa, hversu mörg þeirra snerta ESB.  

Úrskurðarráð endurskoðenda (Auditors Court) í ESB hefur áhyggjur af hárri skekkju í bókhaldi ESB, sem nam 4,8 % af allri eyðslu ESB árið 2012.  Endurskoðendurnir taka þó greinilega fram, að þessi tala sé ekki mælikvarði á sóun og svindl, heldur á illa ráðstafað fé, e.t.v. af völdum mistaka eða óhæfni.  80 % fjárins er notað af ríkisstjórnum aðildarlandanna, og þess vegna er spillingin líklega á ábyrgð ríkisstjórnanna, sem leggst þá ofan á spillinguna, sem fyrir var. 

Framkvæmdastjórnin áætlar, að um 120 milljarðar evra (165 milljarðar USD) fari í súg spillingarinnar á hverju ári af fjárveitingum ESB.  Þetta er risaupphæð og svarar til þess, að um ISK 30 milljarðar hyrfu sporlaust út úr ríkisbókhaldinu íslenzka.  Reyndar mundi sú upphæð, sem íslenzka ríkið þyrfti að greiða í sameiginlega sjóði ESB slaga upp í þessa.  Eitthvað kemur til baka, og mundi örugglega hverfa sporlaust, eins og í öllum öðrum aðildarlöndum ESB, en það er ábyggilegt, að Ísland yrði nettó greiðandi inn í þessa gríðarlegu hít, sem fjárreiður Evrópusambandsins eru. 

Rósamál stækra aðildarsinna er að efla þurfi frekara samstarf Íslands við Evrópu.  Skoðun þeirra er, að þá muni stjórnarhættir á Íslandi gjörbreytast til batnaðar, og stöðugleiki hagkerfisins fást sem bónus vegna aðildar.  Þessi grundvöllur að afstöðu til örlagaríks máls er fullkomlega óboðlegur, barnalegur og órökstuddur með öllu.  Þvert á móti benda dæmin hér að ofan til, að spilling og hrossakaup kommissara og búrókrata í Brüssel muni hreinlega leggjast ofan á þá spillingu, sem fyrir er í landinu. 

Sumum aðildarsinnum verður tíðrætt um, að engin eiginleg sjálfstæðisbarátta við Dani hafi farið fram, heldur hafi "elíta" á Íslandi viljað fá meira athafnarými til að kúga almúgann.  Þeir gefa þannig í skyn, að ófrelsið hafi ekki borizt að utan, heldur að innan.

Það eru mikil endemi, vanþakklæti og vanþekking, þegar nútímamenn túlka baráttu 19. aldar manna á borð við Fjölnismenn, Jón Sigurðsson, forseta, Benedikt Sveinsson o.fl. með þeim hætti, að þeir hafi einvörðungu borið hagsmuni forréttindafólks fyrir brjósti, en ekki þjóðarinnar sem heildar.  Síðan bætir fólk með þessi viðrinislegu sjónarmið gráu ofan á svart með því að gera því skóna, að embættismenn í Berlaymont muni ná taki á meintri forréttindastétt á Íslandi, gangi Ísland í ESB, og leiðrétta misréttið.  Allt er þetta alger fásinna, því að hvergi er til þess vitað, að aðild hafi breytt innbyrðis valdahlutföllum í nokkru landi.

Hitt er annað mál, að ýmislegt jákvætt hefur borizt til Íslands í réttarfarslegum efnum, sem rekja má til Evrópuréttarins og samþykkta ESB, skárra væri það nú, og má þar t.d. nefna neytendaréttinn.  Ísland þarf hins vegar ekki að fórna fullveldi sínu til að þróa réttarfar sitt áfram.   

Það hefur ekki verið sýnt fram á með gildum rökum, hvernig ESB gæti aðstoðað við afnám gjaldeyrishaftanna.  Þó láta draumóramenn að því liggja, að staða Íslands sem umsóknarríkis létti eitthvað undir í þessum efnum.  Það hefur enginn sýnt fram á, að nokkuð sé hæft í því.  Þvert á móti er afnám haftanna eitt af skilyrðunum fyrir inngöngu í ESB, enda eru þau brot á reglu Innri markaðarins um frjálsa för fjármagns á milli landa.  Afturköllun umsóknarinnar mun ekkert kosta, hvernig sem aðildarsinnnar mála skrattann á vegginn. 

Þá víkur sögunni að evrunni.  Hún virðist enn hafa mikið aðdráttarafl í hugum sumra, en hefur hún reynzt þeim þjóðum vel, sem tekið hafa hana upp ?  Já og nei.  Hún hefur reynzt þeim vel, sem búið hafa við góðan aga á vinnumarkaðinum, þar sem samstaða hefur náðst um að halda launahækkunum í skefjum, þ.e. í prósentum talið innan framleiðniaukningar í hverri grein, til að þær kyndi ekki undir verðbólgu.  Þetta er kjarni málsins, og stöðugleiki hagkerfisins hefur reynzt á evrusvæðinu, eins og annars staðar, forsenda fyrir raunkjarabótum almennings.  Fullyrða má hins vegar, að evran hafi reynzt mun fleiri þjóðum, sem tekið hafa hana upp, böl en blessun.  Þetta verða einstakir kröfuhópar um viðbótar launahækkanir á Íslandi að hafa í huga.  Vinnustöðvanir þeirra eru blóðtaka fyrir þjóðfélag, sem stendur höllum fæti vegna slæmra viðskiptakjara.  Ábyrgðarhluti þeirra er mikill.  Heilbrigði hagkerfisins er í húfi. 

Gallinn við evrusvæðið er, að mjög misgóður agi ríkir í launamálum á svæðinu.  Suður-Evrópa hefur farið alveg hræðilega út úr verðlagshækkunum frá upptöku evru, sem eyðilagt hafa samkeppnihæfni landanna, svo að hagvöxtur hefur stöðvazt og atvinna hefur stórlega dregizt saman með fjöldaatvinnuleysi sem afleiðingu, þ.e. yfir 20 % í sumum löndum og yfir 50 % á meðal ungs fólks á vinnumarkaði undir þrítugu.  Það er ekki búið að bíta úr nálinni með þetta, og nú er hætta á, að löndin lendi í verðhjöðnun, sem er böl, sem erfitt er að losna við.

Frakkland er sérdæmi.  Það er stórt hagkerfi á evrópskan mælikvarða, sem látið hefur í minni pokann gagnvart Þýzkalandi, af því að Frakkar búa í mjög miðstýrðu samfélagi, og vinnumarkaðurinn er mjög stífur og þrúgaður af reglugerðafargani, sem hefur íþyngt fyrirtækjunum gríðarlega.  Frakkar hafa ekki borið gæfu til umbóta á þessu kerfi, eins og Þjóðverjar undir hinum skemmtanaglaða vini Putins, Gerhard Schröder, fyrrverandi kanzlara jafnaðarmanna, tóku sér þó fyrir hendur. 

Þegar jafnaðarmenn komu til valda í Frakklandi fyrir nokkrum árum með kosningasigri Hollandes, sem nú er óvinsælasti forseti í sögu Frakklands, hvað sem kvennamálum hans líður, þá keyrði allt um þverbak, því að hann hækkaði skattana, sem jók atvinnuleysi og verðbólgu og rýrði enn samkeppnistöðu Frakka.  Ný ríkisstjórn Frakka reynir nú að söðla um og taka upp efnahagsstefnu, sem sé hagvaxtarhvetjandi. 

Við þessar aðstæður hafa komið upp miklar efasemdarraddir í Frakklandi gagnvart ESB og um það, hvort evran henti Frakklandi, þegar allt kemur til alls.  Megn óánægja Frakka mun endurspeglast í miklu fylgi þjóðernissinna Marie le Pen í kosningum til Evrópuþingsins nú í maí 2014, en á stefnuskrá þeirra er að draga Frakkland út úr ESB. 

Maastricht-skilyrði ESB um gjaldmiðlasamstarf ríkjanna áttu að skapa næga samleitni í peningamálum og ríkisfjármálum ríkjanna fyrir sterkan sameiginlegan gjaldmiðil, og þau eru góðra gjalda verð, og Íslendingar ættu að taka þau sér til eftirbreytni, en aðildarlöndin hafa ekki öll staðið við þessa skilmála.  Það má í raun segja, að Þýzkaland og Austurríki haldi nú uppi verðmæti gjaldmiðilsins evru.  Evran er að sönnu veikari en þýzkt mark væri, og það gagnast þýzkum útflutningsiðnaði vel, en hún er miklu sterkari, e.t.v. 30 % sterkari en flest hin ríkin ráða við, og þess vegna er að skapast ógnarspenna innan ESB, eins og frásögnin af Frökkum sýnir. Sú spenna boðar ekki gott fyrir framtíð þessa gjaldmiðilssamstarfs. 

Á meðan sú spenna varir og á meðan íslenzka hagkerfið er jafnbrothætt og raun ber vitni um, er algert óráð að leita inngöngu í myntsamstarf Evrópu, en það á að leita allra leiða til að efla stöðugleikann, svo að hagkerfið geti staðizt slíkt inngöngupróf í framtíðinni, hvaða mynt sem kann að verða fyrir valinu.  Eitt atriðið er að auka erlendar gjaldeyrisskapandi eða gjaldeyrissparandi fjárfestingar, því að skortur á gjaldeyri skapar óstöðugleika í yfirskuldsettu þjóðfélagi. 

Við Íslendingar viljum eiga gott samstarf við Evrópulöndin, enda eigum við í miklu viðskiptasambandi við þau mörg hver.  Síðan árið 1994 eða í 20 ár höfum við verið á Innri markaði EES (Evrópska efnahagssvæðið) með kostum þess og göllum.  Ein af fjölmörgum staðlausum fullyrðingum aðildarsinna er, að réttarstaða Íslands breytist sáralítið við inngöngu.  Þetta er eins og hver annar þvættingur, því að nú erum við í nánu viðskiptasambandi við ríkjasambandið, en erum ekki hluti af því.  Lögfræðilega er staðan sú, að aðild að EES samræmist íslenzku stjórnarskránni, en aðild að ESB gerir það ekki.  Þarf frekari vitnana við ?

Þá halda aðildarsinnar því fram, að ESB muni segja upp EES-samninginum við Ísland, ef umsóknin verður afturkölluð.  Þetta er hugarburður einn, eins og lafði Catherine Ashton, utanríkismálastjóri ESB, staðfesti bréflega nýlega við Evrópuþingið. 

Á hvaða sviði gæti hagur almennings á Íslandi hugsanlega vænkazt við inngöngu ?  Aðildarsinnar halda enn í evruvonina.  Hún er þó hálmstrá, af því að framtíð hennar er óljós, og það er alls óvíst, hvernig íslenzka hagkerfinu mundi reiða af með evru.  Ef landsmenn vilja taka upp erlendan gjaldmiðil í fyllingu tímans, að afléttum gjaldeyrishöftum og náðum efnahagsstöðugleika, en fyrr koma gjaldmiðilsskipti ekki til mála, væri áhættuminna að taka upp sterlingspund eða bandaríkjadal.