Átta skilyrði Norðmanna

Það er himinn og haf á milli viðhorfa þeirra, sem telja innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn verða Íslendingum meinlausa eða jafnvel gagnlega og hinna, sem telja þessa innleiðingu vera brot gegn Stjórnarskrá lýðveldisins og/eða þjóðhagslega hættulega aðgerð.  

Fylgjendur innleiðingarinnar tína sumir það til, að Sameiginlega EES-nefndin hafi samþykkt "pakkann" og Alþingi beri að staðfesta gjörninginn, annars megi búast við refsiaðgerðum að hálfu ESB í garð Íslendinga og jafnvel Norðmanna líka, jafnvel brottrekstri úr EES.  Þessi málflutningur ber vott um þrælslund og þrælsótta, en er hvorki reistur á lögfræðilegum ályktunum né vandaðri áhættugreiningu. Það kom fram hjá prófessor Peter Örebech, sérfræðingi, í Evrópurétti, á fundi Heimssýnar o.fl. á Háskólatorgi 22.10.2018, að lögfræðilega er réttur Alþingis til að synja Þriðja orkupakkanum staðfestingar innbyggður í EES-samninginn og að þessi réttur er jafnskýr og rétturinn til staðfestingar.  Brottrekstur úr EES fyrir synjun er þess vegna útilokaður, enda óframkvæmanlegur innan stjórnkerfis ESB. 

Svo eru aðrir fylgjendur pakkans, sem aðallega hampa skaðleysi hans og telja hann litlu sem engu breyta hér innanlands fyrr en hingað verður lagður sæstrengur.  Norski lagaprófessorinn, Peter Örebech, hefur hrakið þetta viðhorf með lagalegum rökum og vísunum til dóma ESB-dómstólsins.  Niðurstöður hans ganga þvert á lagatúlkanir tveggja íslenzkra lögmanna, sem ritað hafa greinargerðir til iðnaðarráðherra um afleiðingar innleiðingar Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB.  Með fullri virðingu fyrir lagatúlkunum lögmannanna, þá ræður lagatúlkun ESB-dómstólsins öllu um framvinduna, og dómarnir hafa sitt fordæmisgildi.  Vekur óneitanlega furðu, að þrátt fyrir lagatúlkanir lögmannanna í löngu máli, þá studdust þeir ekkert við dómsuppkvaðningar ESB-dómstólsins.  

Það er til marks um miklar efasemdir í Noregi í garð Þriðja orkumarkaðslagabálksins, að Stórþingið samþykkti bálkinn í marz 2018 með 8 skilyrðum, sem voru þó ekki lögfest, heldur eins konar bókun eða þingsályktun, sem send var framkvæmdastjórn ESB með bréfi um staðfestingu Stórþingsins á pakkanum.  Það er því miður ólíklegt, að þessi aðferðarfræði Norðmanna hafi nokkur áhrif í Brüssel, sem á þessu stigi máls er ekki ginnkeypt fyrir undanþágum við Evrópugerðir og tilskipanir, sem gilda eiga með sama hætti um allt EES-svæðið, enda mundi mismunandi framkvæmd gerðanna skapa rugling, óvissu og óánægju.  Þar gildir "take it or leave it", allt eða ekkert, og er það skiljanlegt fyrirkomulag á þeim bæ. 

Þegar skilyrði Norðmanna eru skoðuð, kemur í ljós, að óttinn við "pakkann" í Noregi hefur að flestu leyti verið af sama toga og á Íslandi, en því miður valdi Stórþingið að taka gríðarlega áhættu með samþykkt "pakkans", væntanlega í krafti sterkrar stöðu Norðmanna sem olíu-, gas- og rafmagnsbirgjar fyrir orkuhungraða Evrópu.  

Skoðum skilyrði Stórþingsins.  Samþykkt þessara skilyrða réði úrslitum þar um þá niðurstöðu, sem varð:

1. Vatnsaflsauðlindirnar skulu lúta norskum lögum og nýting þeirra taka mið af þjóðarhag.  -----   Þetta er líka baráttumál andstæðinga innleiðingar Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB á Íslandi.  Norski lagaprófessorinn, Peter Örebech, hefur sýnt fram á, að með samþykkt téðs bálks ESB munu öll löggjöf og reglur Innri markaðar EES taka gildi um orkugeirann.  Það þýðir, að ekki má mismuna fyrirtækjum innan EES í viðskiptum með orkufyrirtæki og þar með nýtingarrétt eða rannsóknarrétt á orkulindunum.  Ef eigandinn er í öðru landi, er ekki lengur sjálfgefið, að nýtingin taki mið af þjóðarhag, verðmætasköpun og atvinnusköpun í landinu, heldur verði megináherzlan á beinan útflutning raforku. Þessi fyrirvari Norðmanna er í uppnámi á Innri markaði EES, því að þjóðarréttur víkur fyrir Evrópurétti við réttarframkvæmd. 
2. Núverandi opinbert eignarhald norskra vatnsorkulinda skal vera áfram í gildi, og a.m.k. 2/3 þeirra skulu vera í opinberri eigu.  ----  Það, sem brýtur í bága við Evrópurétt í þessu sambandi, er, að einn aðili, t.d. ríkið, eigi svo mikla markaðshlutdeild, að samkeppnisstaðan skekkist samkvæmt samkeppnislögum ESB.  Í Noregi er varla hætta á slíku, því að stærsta fyrirtækið, Statkraft, þeirra Landsvirkjun, hefur "aðeins" 34 % markaðshlutdeild þar í landi.  Þó er mögulegt, að ríkiseign í öðrum virkjunarfyrirtækjum kunni að verða flokkuð sem ríkisstuðningur á samkeppnismarkaði, sem brýtur í bága við Evrópurétt.  Sveitarfélög og fylki eru hins vegar stórir eignaraðilar að virkjunum í Noregi, og varla verða gerðar athugasemdir við það.  Á Íslandi gegnir allt öðru máli.  Landsvirkjun er með 80 % markaðshlutdeild, og verður henni vafalítið skipt upp og að verulegu leyti seld á EES-markaði að kröfu ESA af samkeppnisástæðum á frjálsum orkumarkaði.  Af því hlytist gríðarlegt þjóðhagslegt tjón hérlendis.  Eina lagalega ráðið til að koma í veg fyrir það er að þjóðnýta allan orkugeirann, og það er ófær leið af eignarréttarlegum ástæðum. 
3. Raforkuvinnsla úr endurnýjanlegum orkulindum Noregs skal leiða til aukinnar verðmætasköpunar og atvinnusköpunar í Noregi og til að leysa jarðefnaeldsneyti af hólmi með endurnýjanlegri orku.                    -----------------------Þetta er greinilega sett fram til að stemma stigu við auknum útflutningi raforku um sæstrengi, og umræðan er svipuð á Íslandi.  Munurinn er þó sá, að Norðmenn hafa átt umframorku til að flytja utan, en á Íslandi er hún jafnaðarlega sáralítil, og það verður hægt að nýta hana betur innanlands með því að útrýma flöskuhálsum í flutnings- og dreifingarkerfi raforku.  Viðbótar orkuþörf hérlendis til 2050 má meta 7 TWh/ár [terawattstundir á ári í virkjunum eða um 37 % af núverandi orkuvinnslugetu] og samkvæmt bjartsýnni Rammaáætlun um orkuvinnslugetu jarðgufu má búast við viðbótar orkuvinnslugetu tæplega 10 TWh/ár, en hún gæti líka orðið talsvert minni, ef mið er tekið af rýrnun jarðgufuforða við virkjun á Hellisheiði.  Flutningsgeta sæstrengs frá Íslandi er á bilinu 5-10 TWh/ár.  Þetta þýðir, að haldi núverandi stóriðja áfram starfsemi sinni hér, þá verður engin orka til skiptanna fyrir sæstreng í framtíðinni, nema aukinn þrýstingur um fleiri virkjanir í nýtingarflokk vegna orkusölu um sæstreng beri ávöxt.  Að selja raforku frá Íslandi um sæstreng áður en orkuskiptum er lokið, er þjóðhagslegt glapræði. Ef sá sæstrengur ætti að skila eigendum sínum hagnaði m.v. núverandi orkuverð í Evrópu, yrði að selja orkuna inn á hann með tapi, eða hann yrði að njóta verulegra styrkveitinga, t.d. að hálfu ESB. 
4. Norsk yfirvöld skulu sjálfstætt hafa stjórn á öllum ákvörðunum, sem þýðingu hafa fyrir afhendingaröryggi orku í Noregi, þ.m.t. ákvarðanir tengdar iðnaðinum og rofi á afhendingu rafmagns.- Hér hafa Norðmenn greinilega áhyggjur af því, að samkvæmt ákvæðum EES-samningsins um Innri markaðinn eru magntakmarkanir á viðskiptum, t.d. inn- og útflutnings, óheimilar.  Þarna er gerð tilraun til að halda í núverandi vald norskra stjórnvalda til að draga úr útflutningi raforku í tæka tíð, er lækkar í miðlunarlónum, í stað þess að þurfa að rjúfa eða takmarka afhendingu raforku til iðnfyrirtækja áður en kemur til almennrar skömmtunar á rafmagni í landinu.  Hér á Íslandi er þessi hætta miklu meiri en í Noregi, þ.e. að grípa þurfi til stórfelldra skerðinga til stóriðju með aðeins eina utanlandstengingu, sem kann að bila, þegar miðlunarlón eru í lágmarki.  Löngu áður hefur rafmagnsverð á frjálsum markaði hérlendis þá rokið upp úr öllu valdi.  Samkvæmt samningum á skerðing forgangsorku í neyð að verða hlutfallslega jafnmikil hjá stóriðju og almenningsveitum.  Ef þessi staða kemur upp, verður gríðarlegt tjón um allt þjóðfélagið.  Af þeim sökum og fleirum má löggjöf landsins ekki verða með þeim annmörkum, að hún beinlínis bjóði þessari hættu heim. Ef hér verður innleitt stjórnfyrirkomulag á raforkumarkaði, sem sniðið er við gjörólíkar aðstæður þeim, sem hér ríkja, þá er hættunni vísvitandi boðið heim.  Hver ætlar að axla þá ábyrgð ? 
5. Ákvarðanir um hugsanlega nýja utanlandsrafstrengi skulu áfram vera alfarið á valdi norskra yfirvalda, og reynsluna af strengjunum tveimur, sem nú eru á verkefnastigi, skal yfirfara áður en hægt verður að huga að fleiri mililandatengingum.- Þetta skilyrði Norðmanna sýnir tvennt: í fyrsta lagi hafa þeir, eins og margir hérlandsmenn, áttað sig á því, að Evrópurétturinn er búinn að svipta aðildarþjóðir ESB og þar með EFTA-þjóðirnar, sem játast Orkusambandi ESB, réttinum til að ákveða sínar millilandatengingar sjálfar.  Í öðru lagi er það nú runnið upp fyrir Norðmönnum, að eftir tengingu nýrra sæstrengja til Þýzkalands og Englands, sem á döfinni er, verður orka af skornum skammti eftir fyrir sæstrenginn Northconnect, sem áformaður er frá Hörðalandi til Peterhead á Skotlandi. Norðmenn eru að því leyti að komast í svipaða aðstöðu og Íslendingar að þurfa að virkja fyrir orkusölu um sæstreng til að komast hjá orkuskorti, og þá koma auðvitað strax á þá vöflur.  Af þess sést, að vísun hérlendra sæstrengssinna til Noregs sem góðs fordæmis fyrir Íslendinga að þessu leyti er út í hött. 
6. Hugsanlegir nýir strengir skulu vera þjóðhagslega hagkvæmir.    -------------------------------   Þetta þýðir, að þeir skulu nýta umframorku í landinu.  Ef hún hrekkur ekki til fyrir eftirspurn um strenginn og flutningsgetu hans, þá mun sá strengur valda mikilli raforkuverðshækkun í Noregi, af því að raforkuverð á Skotlandi hefur oft verið tvöfalt raforkuverðið í Noregi.  Slíkar raforkuverðhækkanir í Noregi verða mikil þjóðhagsleg byrði, sem fellir viðbótar streng á 6. skilyrðinu. Þetta er staða, sem verkalýðshreyfing Noregs óttaðist alveg sérstaklega, þegar umræður um téðan orkubálk geisuðu í Noregi haustið 2017 og veturinn 2018, m.a., að þessar orkuverðshækkanir myndu verða orkukræfum fyrirtækjum um megn, en hluti raforkukaupa þeirra fer fram í orkukauphöllinni í Ósló.   
7. Statnett skal eiga og reka allar framtíðar millilandatengingar.  Þetta skal fella inn í orkulöggjöfina.   --------------------------    Þarna birtist norskt viðhorf til millilandatenginga, sem ríkt hefur þar í landi frá upphafi slíkra tenginga, en er í algerri mótsögn við fjórfrelsið á Innri markaði EES.  Þessu gera Norðmenn sér grein fyrir, og þess vegna var hnykkt á með því að krefjast lagasetningar um þetta skilyrði.  Þótt það verði lögfest, eru litlar líkur á, að Norðmenn komist upp með þetta í blóra við Evrópurétt, sem líður það ekki, að yfirvöld beiti sér fyrir forréttindastöðu ríkisfyrirtækja á markaði.  Ágreiningur mun þá fara fyrir ESA og líklega lenda hjá EFTA-dómstólinum, sem dæmir að Evrópurétti.  Það mun verða pólitískur óróleiki í Noregi, þegar reyna mun á þetta atriði.  Það gæti gerzt varðandi Skotlandstenginguna, Northconnectstrenginn, en leyfisumsókn frá Northconnect-félaginu er nú til umfjöllunar hjá NVE-Orkustofnun Noregs og RME-Reguleringsmyndighet for energi, sem er Landsreglari Noregs. Ef þessir aðilar samþykkja umsókn um þennan u.þ.b. 10 TWh/ár sæstreng, þá verður ljóst, að 7. skilyrði Norðmanna, sem ættað er frá stærsta stjórnmálaflokki Noregs, Verkamannaflokkinum, sem úrslitum réði um samþykkt Stórþingsins á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum, hefur verið virt að vettugi. Þess má geta, að Statnett hefur sem umsagnaraðili sæstrengsins lagt til höfnun á þeim grundvelli, að orku muni skorta fyrir hann í Noregi.  Ef NVE hafnar umsókn, en Landsreglari samþykkir hana, þá fer ágreiningurinn til úrskurðar ACER, ef þá verður búið að innleiða Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB í EES-samninginn með samþykkt Alþingis.  Annars getur umsækjandi kært úrskurðinn til ESA.  
8.  Hagnað af aflsæstrengjunum skal áfram verða unnt að nota til að lækka gjaldskrár flutningskerfisins ásamt til viðhalds og stækkunar norska stofnkerfisins.    ---------------------------  Þetta skilyrði er til komið vegna nýrrar tilskipunar ESB, sem þrengir mjög ráðstöfunarrétt eigenda sæstrengja til að verja hagnaði af strengjunum í annað en að bæta eða auka millilandatengingarnar.  Þetta þykir Norðmönnum ósanngjarnt, því að þeir (Statnett) hafa varið háum fjárhæðum til styrkinga stofnkerfis síns, svo að það yrði í stakk búið til orkuflutninga að og frá sæstrengjunum.  Sá kostnaður hefur allur lent á innlendum raforkunotendum á formi gjaldskrárhækkana.  Endurspeglar þessi nýja tilskipun ESB hugsunarháttinn á þeim bæ, þ.e. að fórna hagsmunum einstakra landa fyrir hagsmuni heildarinnar innan EES.  Það, sem er þjóðhagslega óhagkvæmt í Noregi, getur verið samfélagslega hagkvæmt í ESB/EES.  

 

Raforkumarkaðurinn og Þriðji orkupakkinn

Á fundi SES (Samband eldri sjálfstæðismanna) í Valhöll í hádeginu 10. október 2018 komu fram hjá gesti SES að þessu sinni, Þórdísi Kolbrúnu Reykfjörð Gylfadóttur, ÞKRG, fáein atriði varðandi Þriðja orkupakkann, sem þarfnast leiðréttingar:

1. ÞKRG kvað engar grundvallar breytingar verða á landshögum frá Öðrum orkupakka til Þriðja orkupakka.
2. ÞKRG kvað engar breytingar verða á raforkumarkaðnum án sæstrengs.
3. ÞKRG mun ekki samþykkja framsal auðlinda.
4. KKRG telur tveggja stoða lausn EES-samnings grundvallar atriði.

(1)

Samkvæmt prófessor Peter Örebech, sem er norskur sérfræðingur í Evrópurétti, felur innleiðing Þriðja orkupakkans í sér, að allur íslenzki orkugeirinn lúti reglum Innri markaðar EES undir eftirliti Landsreglara. Þar með fer raforkumarkaðurinn skilyrðislaust í kauphöll og öll virkjanafyrirtækin og sölufyrirtækin verða á EES-markaði, þar sem ekki má mismuna eftir þjóðernum. Landsvirkjun verður óhjákvæmilega skipt um vegna hlutfallslegra yfirburða á innlenda markaðinum. Ekki má mismuna erlendum aðilum í EES við úthlutun rannsóknarleyfa og virkjanaleyfa.

Þetta mun allt gerast undir eftirliti Landsreglarans.

(2) 

Prófessor Peter Örebech (PÖ) hefur hrakið með sinni lögfræðilegu greiningu, sem finna má í viðhengi með þessari færslu, þá staðhæfingu, að nánast engar breytingar verði á raforkugeiranum íslenzka fyrr en sæstrengur hefur tengt íslenzka raforkukerfið við útlönd. PÖ kveður það fráleitt og færir fyrir því rök, sjá II. kafla, grein 1, að það, sem leysir öll ákvæði EES-samningsins um "frelsin 4" úr læðingi fyrir orkugeirann, verði innleiðing Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn.  "Frelsin 4" eru sem sagt óvirk undir Öðrum orkubálkinum, en hvort sæstrengstenging er fyrir hendi við innleiðingu þess þriðja, breytir nákvæmlega engu um lagalega virkni hans á Íslandi. Þetta þurfa t.d. Alþingismenn að gaumgæfa rækilega.

 

Raforkuviðskipti verða markaðsvædd undir eftirliti Landsreglara.  Á Íslandi eru engar forsendur fyrir hendi til að stofna til markaðsdrifins raforkumarkaðar, sem gagnast gæti fjölskyldunum í landinu og fyrirtækjunum, enda verður hér óhjákvæmilega alltaf fákeppnismarkaður.  Samkvæmt ESB eru forsendur fyrir vel virkandi raforkumarkaði í þágu álmennings þessar, og þær verða allar að vera fyrir hendi:

A) Markaðurinn myndar hæfilegan hvata til að stýra fjárfestingum á hagkvæman hátt.   Á Íslandi myndast þessi hvati ekki fyrr en orkuverð er tekið að hækka vegna orkuskorts.  Þetta stafar af því, að orka frá nýjum virkjunum er dýrari í vinnslu en frá þeim eldri. Þessu er öfugt farið í raforkukerfum, sem að mestu eru knúin jarðefnaeldsneyti.  

 

B) Markaðurinn tryggi, að skammtíma jaðarkostnaður ráði vali á milli tegunda hráorku og framleiðenda.

Á Íslandi eru tegundir hráorku í megindráttum tvær, fallvatnsorka og jarðgufa. Þær eru eðlisólíkar, og virkjanir þeirra eru ólíkar að gerð.  Samkeppnishæfni vatnsorkuvera er miklu meiri, því að afl frá þeim er auðreglanlegt, en frá gufuverum torreglanlegt.  Skammtíma jaðarkostnaður vatnsorkuvera er mun lægri en gufuvera, nema þegar vatnsskortur blasir við í miðlunarlónum.  Valið í B er þess vegna bundið á Íslandi, og þetta getur á frjálsum markaði hæglega leitt til hraðrar tæmingar miðlunarlóna, á meðan jarðgufuverin eru vannýtt.

 

C) Aðföng hráorku verða að vera trygg.  Á Íslandi er þetta algerlega undir hælinn lagt.  Hráorka vatnsorkuveranna er háð duttlungum náttúrunnar, og stöðugleiki jarðgufuforðans á virkjunarstöðunum er óvissu undirorpinn.  Enginn veit með vissu, hver er sjálfbær aflgeta virkjaðs jarðgufusvæðis.

 

(D) Trygging skal vera fyrir virkni til hagsbóta fyrir notendur.   Raforkukerfi ESB eru hönnuð til að hafa nægt afl tiltækt á hverjum tíma.  Þar er þess vegna við venjulegar aðstæður ofgnótt afls.  Á Íslandi er þessu öfugt farið.  Hér eru virkjanir sniðnar við ákveðna orkuvinnslugetu í venjulegu árferði, en umframafl við fulla orkuvinnslu er sáralítið.  Tiltölulega jafnt álag á raforkukerfið allt árið um kring hefur þann kost, að hægt er að lágmarka fjárfestingu í uppsettu afli í hverri virkjun og mjög há nýting verður á véla- og spennaafli virkjananna.  Þetta veldur umtalsvert lægri orkuvinnslukostnaði en ella, en það má hins vegar lítið út af bera.  

 

(E)  Trygging skal vera fyrir eðlilegri samkeppni.  Þetta þýðir, að mörg fyrirtæki eru innan hverrar orkugreinar, t.d. kolaorkuver, gasorkuver o.s.frv.  Þessu er alls ekki til að dreifa á Íslandi, þar sem raforkunotendur verða alltaf að búa við fákeppni.

 

Þrátt fyrir, að engin þessara 5 forsendna fyrir vel virkandi markaðskerfi til hagsbóta fyrir raforkunotendur sé uppfyllt, þá lagði ESB samt ríka áherzlu á það í Sameiginlegu EES-nefndinni, að öll EFTA-ríkin í EES innleiddu hjá sér Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB.  Það sýnir svart á hvítu, að gjörningurinn er ekki ætlaður til að bæta hag Íslendinga, heldur miklu líklegar til að setja orkulindir Íslands á sameiginlegan raforkumarkað EES. Hagsmunir orkunotenda í ESB verða þá hafðir í fyrirrúmi, en hagsmunum orkunotenda á Íslandi verður þannig óhjákvæmilega fórnað.  Það mun t.d. koma fram í sveiflukenndu og yfirleitt hærra raforkuverði.  Vandamálið, þ.m.t. verðhækkanir, fyrir innlenda notendur mun svo magnazt, ef sæstrengur verður lagður til landsins.  Magntakmarkanir á útflutningi raforku eru óleyfilegar á Innri markaði EES.  Til þeirra verður ekki gripið fyrr en hér verður allt komið í óefni, raforkuverð komið upp úr öllu valdi og orkuskortur blasir við (lón nálægt því að tæmast).  Þegar svo er komið, er mjög óvarlegt að reiða sig á "einn hund að sunnan".  

 

(3)

Annað þeirra meginatriða, sem lögfræðileg greining Peters Örebechs (í viðhenginu) leiddi til, var, að íslenzk stjórnvöld glata öllu forræði á orkulindunum og virkjununum í hendur hins frjálsa markaðar, Innri markaðar EES.  Samkvæmt greiningu PÖ tók Birgir Tjörvi Pétursson algerlega rangan pól í hæðina, þegar hann skrifaði í greinargerð sína:

"Þá varða reglur þriðja orkupakkans eða samþykkt sameiginlegu EES-nefndarinnar um aðlögun hans að samningnum ekki á nokkurn hátt eignarrétt á orkuauðlindunum á Íslandi."

 

PÖ sýnir fram á með vísun til dóma ESB-dómstólsins, sem er hinn endanlegi úrskurðaraðili um túlkun Evrópuréttarins, að þessu er þveröfugt farið.  Við samþykkt Þriðja orkumarkaðslagabálksins virkjast allar reglur Innri markaðarins, t.d. um frjálst flæði fjármagns, fyrir orkugeirann í heild sinni, og mismunun eftir þjóðernum verður óleyfileg á öllum sviðum viðskipta innan EES, þ.m.t. á sviði fjárfestinga.   

Hér er um grafalvarlegan misskilning a.m.k. tveggja íslenzkra lögfræðinga, sem tjáð hafa sig um þetta mál, að ræða, og sá misskilningur getur orðið landsmönnum dýrkeyptur.  Iðnaðarráðherra hefur lagt trúnað á þessa íslenzku lagatúlkun, en hún ætti að gefa gaum að því, sem Evrópuréttarfræðingurinn, Peter Örebech, hefur fram að færa, og þingmönnum ber að láta fullveldi Íslands á orkusviðinu njóta vafans, þegar þeir gera upp hug sinn.

 

(4)

Formaður og varaformaður Sjálfstæðisflokksins hafa sagt, að þau telji vera grundvallaratriði við framkvæmd EES-samningsins, að s.k. tveggja stoða kerfi hans sé virt af ESB, þ.e. að jafnræði sé með EFTA og ESB við innleiðingu og framkvæmd Evrópugerða og tilskipana.  Að túlka hlutverk ESA, Eftirlitsstofnunar EFTA, sem sjálfstæða spegilmynd af framkvæmdastjórn ESB er mjög langt seilzt í vafasamri túlkun varðandi framkvæmd Þriðja orkumarkaðslagabálksins, því að um það var samið, að ESA tæki enga sjálfstæða afstöðu til þeirra boða, sem frá ESB/ACER munu berast til viðkomandi Landsreglara, heldur mun ESA einfaldlega virka sem ljósritunarstofa fyrir boð í báðar áttir, og er þá ljóst, að fyrirkomulagið er sett upp, til að stjórnarskrárbrotin verði ekki jafnaugljós, bæði í Noregi og á Íslandi.

PÖ bendir á í greiningu sinni, að mjög sígi á ógæfuhliðina í þessum efnum með styrkingu ACER í "Orkuáætlun 2019-2021,Project of Common Interest", (PCI) og vitnar í eftirfarandi ESB-texta þessu til sönnunar:

 

"Árið 2013 kynnti TEN-E [Trans-European Energy Network-Electricity] stofnunin nýjan grunn fyrir þróun mjög mikilvægra orkuinnviða - PCI - , þar sem ACER var fengið það hlutverk að finna PCI-verkefni og að aðstoða Landsreglarana við að fást við fjárfestingarbeiðnir [t.d. sæstrengjaumsóknir-innsk. BJo] frá aðstandendum PCI-verkefna, þ.m.t. kostnaðarskiptingu fyrir millilandaverkefni."

 

PÖ bendir á, að gagnvart EFTA-ríkjunum sé tveggja stoða kerfið hundsað með þessu fyrirkomulagi og einnar stoðar kerfi ESB innleitt.  Þetta er brot á EES-samninginum, sem forysta Sjálfstæðisflokksins og annarra stjórnmálaflokka ættu að hugleiða vandlega.  

 

Eins og fram kom hér að ofan, mun innleiðing Þriðja orkumarkaðslagabálksins hafa í för með sér stórhættu á orkuskorti hérlendis að öllu óbreyttu. Þetta er grafalvarlegt fyrir afkomu fjölskyldna, fyrirtækja og fyrir hagkerfi landsins.  Samkeppnisstaða landsins um nýfjárfestingar í iðnaði, gagnaverum og annarri starfsemi, sem þarf að reiða sig á áreiðanlega raforkuafhendingu, fellur þá niður úr öllu valdi, sem þýðir, að fjárfestingar á þessu sviði munu þurrkast upp, og fyrirtæki munu jafnvel flýja af hólmi með sína starfsemi.  

Til mótvægis við þessa áhættu þarf að koma á laggirnar embætti Auðlindareglara, sem hefur vald til að stjórna miðlun úr lónum.  Slík inngrip í markaðinn eru algerlega bönnuð á Innri markaði EES, og þetta er ein ástæðan fyrir því, að hafna á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum hérlendis.

 

Prófessor Peter Örebech, sérfræðingur í Evrópurétti, mun halda fyrirlestur um sitt sjónarhorn á Þriðja orkumarkaðslagabálkinn og greiningar sínar á helztu afleiðingum innleiðingar hans á Íslandi og í Noregi í Háskóla Íslands, Háskólatorgi, mánudaginn 22.10.2018 kl. 1715. Þar mun gestum gefast kostur á að spyrja prófessor Örebech um efni tengt þessum orkubálki ESB og skyldum Evrópugerðum ásamt túlkunum ESB-dómstólsins á þeim, sem enginn gaumur virðist hafa verið gefinn að hérlendis til þessa.    

 

 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• nokkrar_athugasemdir_vi_btp_isl_20181011_0.docx

Af hræðsluáróðri og Evrópugerð um innviði

 Það kennir ýmissa grasa hjá þeim, sem vinna að eða styðja innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn.  Þau grös eru þó bæði visin og rytjuleg, sem kenna má við gagnsemi fyrir Ísland af innleiðingunni.  Satt að segja alger eyðimörk.  Hitt er fjölbreytilegra, sem snýr að illspám og getsökum, einkum um viðbrögð ESB.  Skuggalegasta dæmið hafa jafnvel þingmenn gert sig seka um að nota, en það snýst um, að hafni Alþingi téðum orkupakka, þá verði Íslandi sparkað út af Innri markaði EES.  

Það væri fróðlegt að vita, hvaðan þessi dauðans della er upprunnin, og síðan étur hana hver upp eftir öðrum án þess að kanna ferlið, sem slík refsitillaga þarf að fara í innan ESB til að öðlast gildi, og gerir hún það þó fyrst að ári liðnu frá samþykkt.  

Gefum okkur eitt andartak í dæmaskyni, að Lúxemborgarinn Juncker, forseti Framkvæmdastjórnarinnar, sannfærist um, að bezt sé fyrir ESB og EES-samstarfið að segja upp EES-samninginum við Ísland.  Til að slík ákvörðun öðlist gildi hjá ESB, þurfa allir þrír meginarmar ESB, Framkvæmdastjórn Junkers, Leiðtogaráð Pólverjans Donalds Tusk og Evrópuþingið að samþykkja slíka tillögu samhljóða.  Öll 28 aðildarríki ESB verða að samþykkja slíka tillögu, til að hún öðlist gildi.

Efnahagslegur ávinningur ESB af slíkri ákvörðun yrði enginn, það hlypi óhjákvæmilega snurða á þráð EES-samstarfsins vegna óánægju Norðmanna með slíkan yfirgang sambandsins, og málið yrði pólitískur hnekkir fyrir ESB ofan í BREXIT-uppákomuna.  Þess vegna eru alveg hverfandi líkur á slíkum viðbrögðum ESB.  Hugmyndin hér uppi á Íslandi er algerlega vanhugsuð og reist á vanþekkingu á kerfi ESB og hagsmunagæzlu þeirra, sem þar ráða för.  Þeir hérlendir menn, sem slíkum hræðsluáróðri dreifa, berskjalda sig og geta hæglega orðið að aðhlátursefni fyrir vikið. Ekki meira um það að sinni.

Ef Þriðji orkumarkaðslagabálkur ESB verður samþykktur á Alþingi, bíður flóð Evrópugerða á orkusviði innleiðingar Alþingis að kröfu ESB.  Hér verður  Innviðagerðin frá 2013, Evrópugerð nr 347/2013, gerð að umfjöllunarefni.  Þegar hún hefur verið innleidd í kjölfar "pakkans", þá myndast brimbrjótur fyrir áhugasöm fyrirtæki innan EES um lagningu sæstrengs fyrir samþykki leyfisumsókna sinna. 

 Umræddar gerðir hafa verið settar í bið hjá Sameiginlegu EES-nefndinni, þar til af inngöngu EFTA-landanna verður í ACER (með áheyrnaraðild), en enginn þarf að velkjast í vafa um vilja utanríkisráðuneytisins til að samþykkja þær þar og Alþingis að staðfesta, ef Þriðji orkupakkinn verður staðfestur á annað borð.  Þess vegna er beinlínis villandi að líta á "pakkann" sem einangrað fyrirbæri.  Það verður að skoða áhrif hans í samhengi við allar reglur Innri markaðarins og í samhengi við allar nýjar gerðir á orkusviði frá útgáfu "pakkans" 2009.  

Samkvæmt 347/2013 gildir:

1. PCI-verkefni (Projects of Common Interest, þ.á.m. Ice-Link, sæstrengur til Íslands), samþykkt af ENTSO-E, samtökum rafmagnsflutningsfyrirtækja í Evrópu, þar sem m.a. eru Landsnet og norska Statnett, skulu samkvæmt kafla 7 í Innviðagerðinni njóta algers forgangs við áætlanagerð, einnig í Kerfisáætlunum hvers lands, hér Landsnets,og við afgreiðslu leyfisumsókna, sem verður formlega á hendi Orkustofnunar hér.
2. Fyrir PCI-verkefni skulu, samkvæmt kafla 10, ekki líða meira en 18 mánuðir frá afhendingu leyfisumsóknar til afgreiðslu hennar. Afgreiðslutímann má framlengja um 9 mánuði, en til þess þarf góðan rökstuðning.
3. Grundvöllur samþykktar eða höfnunar er samfélagslegur ágóði.  Samfélag í þessu sambandi eru ESB- og EFTA-ríkin. Samkvæmt kafla 11 skulu þessi samtök raforkuflutningsfyrirtækja, ENTSO-E, útbúa matsreglur umsóknar, og þær skulu hljóta samþykki ACER og staðfestingu Framkvæmdastjórnar ESB.  ENTSO-E er þannig verkfæri ESB og eins konar flutningsfyrirtæki þess.  
4. Ef PCI-verkefni rekst á hindrun í einhverju landi, skal, samkvæmt kafla 6, útnefna evrópska samræmingaraðila, sem reyna að ná sáttum, en óleyst deilumál verða útkljáð innan vébanda ACER.
5. Útnefna skal faglega hæfan aðila í hverju landi, [hér er átt við Landsreglarann, sem starfa mun eftir samræmdum ESB-reglum í öllum ESB/EFA löndunum, utan Sviss], sem skal bera faglega ábyrgð á og greiða götu umsóknar ásamt því að samræma málsmeðferð umsóknarinnar við matsreglurnar.   

Af þessu má draga þá ályktun, að Orkustofnun verður ekki leyft að draga lappirnar við mat á umsókn um millilandasæstreng, og hún mun verða að meta leyfisumsókn um sæstreng í nánu samstarfi við ábyrgan fagaðila, líkast til embætti Landsreglara, eftir samræmdum reglum ESB. Þannig er ljóst, að vilji íslenzkra stjórnvalda  mun alls ekki verða ráðandi við ákvarðanatöku um sæstreng til útlanda, heldur mat á samfélagslegum ágóða, sem reist er á samræmdum reglum ESB, og þar sem samfélagið er ekki Ísland, heldur EES. Að óreyndu má ætla, að öll PCI-verkefni verði samþykkt, því að verkefni komast á þá skrá aðeins að athuguðu máli að hálfu ACER. 

Ef Alþingi ákveður fyrir sitt leyti að banna samþykkt PCI-verkefni, er risið upp mikið deilumál á milli Íslands og ESB.  Landsreglari mun að athuguðu máli tilkynna slíkt bann til ACER, og ACER gefur skýrslu til framkvæmdastjórnar ESB, sem sendir kvörtun um, að þingið leggi stein í götu framkvæmdar samþykkts PCI-verkefnis.  Framkvæmdastjórnin sendir þá kvörtunarbréf til ríkisstjórnar Íslands.  Ef hún þverskallast við að leggja fram frumvarp um afturköllun bannsins, þá mun deilumálið fara til EFTA-dómstólsins, sem dæma mun þetta mál samkvæmt Evrópurétti, og þá er ekki að sökum að spyrja.

Ef Orkustofnun hafnar umsókn og Landsreglarinn er á öndverðum meiði, þá fer ágreiningurinn til ACER, sem úrskurðar um málið.  Hvernig sem allt veltist, verður niðurstaða fullveldisafsalsins, sem í samþykkt Alþingis á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum felst, sú, að íslenzk stjórnvöld verða að beygja sig fyrir ákvörðunarvaldi ESB um lagningu sæstrengs til landsins.  Við hverju bjuggust menn eiginlega ?  Að Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn og allir hans fylgifiskar væru út í loftið og hefðu engin áhrif á Íslandi ?  O, sancta simplicitas !   

 

 

Gróft vanmat á afleiðingum innleiðingar

Manni rennur til rifja kæruleysislegt tal sumra þingmanna um alvarlegar afleiðingar þess fyrir orkulindastjórnun á Íslandi og þar með á samkeppnishæfni landsins og hag landsmanna að innleiða Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB í 4. viðauka EES-samningsins um orkumál.

Þeir þingmenn eru til, sem telja sér og öðrum trú um, að innleiðing 3. orkupakkans muni nánast engu breyta hér á landi, nema raforkukerfi landsins verði tengt við raforkukerfi lands í Orkusambandi ESB.  Þetta er  málflutningur, sem norski lagaprófessorinn, Peter Örebech, hefur hrakið rækilega í rýniskýrslu, sem hann samdi um greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar, lögmanns, og er sem viðhengi á íslenzku með þessum pistli.

Prófessorinn bendir á, að allar reglur Innri markaðar EES taki gildi um allan íslenzka orkugeirann strax eftir samþykkt pakkans, sem þýðir, að allt í raforkugeiranum íslenzka, nema einokunarstarfsemin, verður falt gegn "réttu" gjaldi.  Þetta á við um rafmagnið sjálft og um fyrirtækin á þessum markaði, sem eiga nýtingarrétt, t.d. vatnsréttindi, í  orkulindunum. Uppskipting Landsvirkjunar með sína 80 % markaðshlutdeild verður óhjákvæmileg, sem og sala hluta úr henni á Innri markaði EES, þar sem mismunun á grundvelli þjóðernis er harðbönnuð.  Hér er um grundvallarmál fyrir Íslendinga að ræða, alveg eins og um sjávarauðlindina. Að bregða sér í líki tröllskessa, sem kasta á milli sín fjöreggi þjóðarinnar, hlæjandi og flissandi, er ekki þingmönnum sæmandi.

Prófessor Peter Örebech sýnir líka með skýru dæmi að aflokinni lagalegri útleiðslu á hrollvekjandi niðurstöðu, að íslenzk stjórnvöld munu ekki eiga síðasta orðið um það, hvort umsókn sæstrengsfjárfestis um tengingu við íslenzka raforkukerfið verður samþykkt eða hafnað.  Eftir fullveldisframsalið, sem í samþykkt Þriðja orkulagabálks ESB, hefur hugsanlegt bann Alþingis við sæstreng lítil áhrif og engin lagalega bindandi áhrif á niðurstöðuna, því að ákvörðunin mun verða í höndum Landsreglarans, ACER (Orkustofnunar ESB) og framkvæmdastjórnar ESB.  

Þessar eru meginniðurstöður sérfræðingsins í Evrópurétti, prófessors Peters Örebech.  Þær eru reistar á beztu lagalegu röksemdafærslu, sem færð hefur verið fram um afleiðingar téðrar innleiðingar til þessa.  Prófessorinn rekur dómafordæmi Evrópudómstólsins máli sínu til stuðnings.  Lagatúlkun Evrópudómstólsins er á öndverðum meiði við lagatúlkun þeirra tveggja lögfræðinga, sem iðnaðarráðherra hefur fengið til að skrifa greinargerðir um málið.  Meginboðskapur þeirra greinargerða um meinleysi innleiðingar Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn, sem Ísland er aðili að, fellur dauður niður, að því er bezt verður séð.  Þegar Alþingismenn gera upp við samvizku sína, hvaða afstöðu þeir taka til þessa máls, verða þeir að velja á milli álitsgerða hins norska sérfræðings í Evrópurétti og lögrfæðinganna, sem iðnaðarráðuneytið hefur teflt fram.

 

Þann 5. október 2018 rituðu Stefán Arnórsson, prófessor í jarðefnafræði, og Tómas Guðbjartsson, læknir og náttúruverndarsinni, grein í Fréttablaðið undir heitinu:

Hvalárvirkjun og HS-Orka.

Pistilhöfundur er ósammála þessum höfundum um afstöðuna til Hvalárvirkjunar og HS-Orku, en hann deilir þeirri skoðun með þeim, að íslenzk yfirvöld og Alþingi eiga að hafa óskoraða lögsögu um nýtingu orkulindanna.  Það þýðir, að alls ekki má fella orkugeirann undir Evrópurétt, eins og ótvírætt verður gert með samþykkt Þriðja orkumarkaðslagabálksins.  Það þýðir, að ESA mun gera athugasemdir við öll frávik frá "fjórfrelsinu" í orkugeiranum hér og ágreiningur verður útkljáður af EFTA-dómstólinum.  Umræddri grein lauk þannig:

"HS-Orka er í meirihlutaeigu (51 %) kanadískra auðjöfra, en fyrirtækið greiddi á árinu 2017 sem næst MISK 35 í auðlindagjald fyrir afnot af jarðhitasvæðinu á Reykjanesi.  Við Íslendingar verðum að spyrja okkur, hvort eðlilegt geti talizt, að erlendir fjárfestar geti keypt land eða hlut í íslenzkum orkufyrirtækjum og þannig komizt í að virkja íslenzk fallvötn og jarðhitakerfi.  Lagabókstafurinn gagnvart slíku eignarhaldi er því miður óljós á Íslandi, ólíkt því, sem gildir víða erlendis.  Lögin eru hins vegar afar skýr, þegar kemur að fiskveiðum í íslenzkri lögsögu.  Hér verður heilbrigð skynsemi að ráða för.  Þótt Ísland sé smáríki, eru helztu auðlindir þess samt sem áður sameign allra Íslendinga, þ.m.t. árnar og þeir stórkostlegu fossar, sem er að finna upp af Ófeigsfirði."

 Um þetta er það að segja, að kanadískir fjárfestar eru ekki verri en aðrir erlendir fjárfestar og flestar þjóðir sækjast eftir beinum erlendum fjárfestingum.  Eignarhald virkjana er mjög einsleitt hérlendis, og þær eru að langmestu leyti í opinberri eigu.  Það veitir ekkert af erlendum viðhorfum og þekkingu í þennan geira til að fá vott af samkeppni á milli fyrirtækjanna.

Hér þarf hins vegar að gera einn alvarlegan fyrirvara.  Þegar um grundvallarhagsmuni landsins er að ræða, eins og eignarhald á landi og helztu náttúruauðlindir landsins og lífríki hafsins umhverfis landið, er forræði og lögsaga íslenzkra yfirvalda algert skilyrði fyrir því, að nýtingin verði í samræmi við stefnumótun rétt kjörinna fulltrúa þjóðarinnar og sem hagfelldust fyrir almenning.  Af þeim sviðum, sem nefnd eru að ofan, á þetta einvörðungu við um lífríki hafsins, af því að það var undanskilið í EES-samninginum 1992.  Það má alls ekki virkja "fjórfrelsi" EES innan íslenzka orkugeirans.

Það er rangt hjá höfundum tilvitnunarinnar, að lagabókstafurinn um eignarhald orkulindanna sé óljós á Íslandi.  Nýtingarréttur frumorkunnar fellur í hlut fyrirtækisins, sem fær virkjunarleyfið og hefur keypt vatnsréttindi eða keypt/leigt land til jarðborana og gufunýtingar.  Allt þetta mun lenda á Innri markaði EES með samþykkt Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB og lúta þar reglum hans um frelsin fjögur. Innlendir aðilar hafa ekki bolmagn til að keppa við erlend orkufyrirtæki um eignarhald á virkjunum hér. Þess vegna má Alþingi alls ekki samþykkja þennan ólánsbálk, en er hins vegar komið á fremsta hlunn með það.

Ekki er síður mikilvægt fyrir fulltrúana á löggjafarþinginu og aðra að átta sig á breytingunni, sem verða mun á markaðnum fyrir afurð orkulindanna en að átta sig á, hvert eignarhald á virkjunum og fasttengdum orkulindum þeirra getur farið.  Mest og skýrast hefur Elías B. Elíasson, verkfræðingur, tjáð sig opinberlega um raforkumarkaðinn, og það er skylda þeirra, sem taka eiga ákvarðanir um þessi mál, og hollt fyrir alla aðra, að kynna sér rækilega skrif Elíasar um þessi mál.  Þann 2. október 2018 birtist grein eftir hann í Morgunblaðinu:

"Hetja er sá sem skilur þá ábyrgð sem fylgir frelsi hans".

Verður nú vitnað í þessa grein til að átta sig á, hvað bíður íslenzka raforkumarkaðarins eftir innleiðingu Þriðja orkupakkans:

"Önnur lagaskylda landsreglarans er sú að stuðla að uppsetningu á frjálsum markaði með raforku til hagsbóta fyrir notendur.  Það er sannað, að slíkum vel virkum markaði verður ekki komið á hér án þess, að byggt sé á sameiginlegri auðlindastýringu vatnsafls og jarðvarma, sem engin fordæmi eru fyrir í Evrópu, heldur ekki í Noregi. 

Landsreglarinn hefur engar lagaheimildir til að setja reglugerðir eða yfir höfuð skipta sér af þeim málum.  Það yrði væntanlega ekki vel séð af því fólki, sem andmælir orkupakkanum, að aðili með slík lögformleg tengsl við ACER, sem landsreglarinn hefur, taki að sér stjórn á orkuvinnslu úr auðlindum Íslands.  Það hygg ég myndi ofbjóða fólki og af almenningi [verða] talið stjórnarskrárbrot, þó svo að landsreglarinn sé íslenzkur aðili og geri þetta í nafni orkuöryggis, sem hann eigi að bera ábyrgð á."

Síðan segir Elías frá því, að árið 1993 hafi Norðmenn sett á laggirnar frjálsan raforkumarkað og hafi áður verið tengdir við Svía og Dani.:

"Nokkrum árum síðar hækkaði orkuverð í Norður-Noregi vegna vatnsskorts, svo að aldrað fólk hafði ekki efni á rafmagnsreikningnum, og þess [voru] dæmi, að það frysi í hel í rúminu. Þeir urðu að gera ráðstafanir til að samhæfa stýringu sína á miðlunarlónum, til að þetta endurtæki sig ekki.  Tilvik sama eðlis komu upp víða um heiminn í kjölfar markaðsvæðingar."

Hérlendir ráðamenn verða í tæka tíð að gera sér grein fyrir hrikalegum afleiðingum þess að setja raforkugeirann á Innri markað EES, því að vegna smæðar og gerðar íslenzka raforkukerfisins og vegna þess, að rafmagnið er enn mikilvægara fyrir íslenzka hagkerfið en hið norska, verða afleiðingar þess að fjarlægja núverandi samhæfðu orkulindastýringu Landsvirkjunar á sama tíma og markaðsvæðing rafmagns fer fram, geigvænlegar.  Það þýðir ekkert fyrir þá að stinga hausnum í sandinn, hvorki nú né þegar tjónið er orðið.  

Á rafkerfum og orkulindanýtingu í þágu raforkuvinnslu verður að vera miðstýring, af því að ein bilun getur haft keðjuverkandi áhrif og fellt heildarkerfið.  Þetta hafa bæði ESB-ríkin og Bandaríkin rekið sig illilega á.  Hjá okkur stundar Landsnet nauðsynlega miðstýringu flutningskerfisins og getur fjarstýrt virkjunum, en Landsnet má hins vegar ekki skipta sér af vatnsbúskapnum né samhæfingu á milli vatnsorkuvera og gufuvera. Auðlindastýringin blessast hérlendis vegna stærðar Landsvirkjunar, en örlög Landsvirkjunar verða algerlega óræð undir samkeppnisreglum Innri markaðarins.

"ESB markaðsvæddi hjá sér laust fyrir aldamót og skildi þá á milli fyrirtækja, eins og gert var hér eftir 2003, en um leið slitu þeir samhengið í áhættustjórnun flutningskerfanna.  Afleiðingin varð víðtækt kerfishrun, sem kom upp í nokkrum löndum Evrópu 2003, og hlauzt af mikill kostnaður."

Þannig er ljóst, að þessi þróun ESB er rekin meira af kappi en forsjá, og við ákveðin tímamót hefur ekki verið tekið nægilegt tillit til ráðlegginga kunnáttumanna, heldur vaðið áfram í krafti lagasmíðar og hugmyndafræði markaðsvæðingar, sem illa fellur að viðfangsefninu.

Grein sinni lýkur Elías með ádrepu í garð ráðamanna og alvarlegum varnaðarorðum til þeirra.  Fyrri hlutinn er þannig:

"Ráðamenn virðast ekki skynja þær hættur, sem tengjast orkupakkanum.  Þeir virðast heldur ekki reikna með, að gegnum orkupakkann tengjast raforkumál og auðlindamál Íslands öðrum EES-samningum á þann veg, að hætturnar vaxa.  Sé á það bent, svara þeir gjarnan: "það tengist ekki orkupakkanum".  Frá þeim kemur lítið annað en lögfræðihjal um allt annað en þau áhrif pakkans, sem skipta máli."

Það er sorglegt til þess að hugsa, að ofangreint er rétt lýsing á því, sem sézt hefur frá þeim tveimur ráðherrum, sem mest hafa tjáð sig opinberlega og í ranni síns flokks um þetta mál.  Lýsingin á líka við um þá ráðuneytisstarfsmenn utanríkis- og iðnaðarráðuneytis ásamt ráðgjöfum hins síðar nefnda, sem tjáð hafa sig opinberlega og í einkasamtölum um innleiðingu téðs orkubálks ESB.  Hér er um fullkomna strútshegðun að ræða, og þjóðarskútan mun verða hætt komin, ef þeir, sem það geta, grípa ekki í taumana í tæka tíð.  Þeir hafa það sér þá ekki til málsbóta, að þekkingu hafi skort hérlendis og að þeir hafi ekki verið varaðir við.  

 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• nokkrar_athugasemdir_vi_btp_isl_20181011.docx

Orkan á Innri markað EES

Það, sem raunverulega gerist við innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn, er, að virkjanir Íslands, Noregs og Liechtenstein (EFTA-landanna í EES) fara á Innri markað EES.  Á þeim markaði er allt falt, ef "næg" greiðsla er í boði. Orkulindirnar eru fasttengdar orkuverunum á Íslandi og í Noregi, og þess vegna munu þær fylgja með í kaupunum. 

Reglur Innri markaðarins um, að ekki megi mismuna eftir þjóðernum innan EES, þegar viðskipti eða fjárfestingar fara fram, munu gilda um raforkufyrirtækin á Íslandi, nema einokunarfyrirtækið Landsnet og sérleyfisháða starfsemi dreifiveitnanna, en Landsreglarinn, handlangari ESB innan orkugeirans, mun hins vegar annast eftirlit og reglugerðaútgáfu með þessum fyrirtækjum og annast eftirlit með raforkumarkaðinum.    

Þetta ásamt því að láta viðskipti með raforkuna sjálfa, nema með raforku, sem bundin er með langtímasamningum, fara fram samkvæmt reglum Innri markaðarins, er höfuðatriði þessa máls, en í málflutningi ráðuneyta iðnaðar- og utanríkismála, svo og í minnisblöðum og greinargerðum, sem þau panta, er hreinlega ekki minnzt á þessi kjarnatriði málsins, hvað þá hinn nýja eftirlitsaðila, Landsreglarann.    

Þess vegna var það hvalreki fyrir þá, sem hafna vilja þessum Þriðja orkupakka, að fá sérfræðing í Evrópurétti, prófessor við háskólann í Tromsö, Peter Örebech, til að tjá sig um greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar, BTP, lögmanns, sem hann vann fyrir iðnaðarráðherra um áhrifin af innleiðingu Þriðja orkupakkans á íslenzka hagsmuni.  Í ritgerð prófessorsins kom auðvitað í ljós, að áhrifin verða mjög mikil og öll neikvæð fyrir fullveldi landsins, þvert á niðurstöðu BTP. Gagnrýni prófessorsins verður senn birt opinberlega, en Heimssýn hefur látið þýða hana.  

Hér kemur lokagrein ritgerðar prófessors Örebechs í lauslegri þýðingu pistilhöfundar:

"Í öðru lagi fullyrðir BTP, lögmaður, að ekki komi til beitingar reglna í EES-samninginum, undirköflum 11, 12 og 13, af því að EES-samningurinn - samkvæmt lögmanninum - spanni ekki viðskipti með rafmagn, þótt Ísland samþykki "þriðja orkupakkann", sbr orðalagið, að á meðan Ísland er ótengt við Innri markaðinn með sæstreng, séu nokkrar mikilvægar reglur í EES-samninginum ekki í gildi fyrir viðskipti með rafmagn.

Þetta er röng niðurstaða.  Það er ekkert haldbært til um það, að viðskipti með orku séu undanþegin ákvæðum EES-samningsins, heldur alveg þveröfugt. EES-samningurinn hefur frá samþykkt hans 2. maí 1992 innihaldið gerðir og tilskipanir um orku, sem EES-ríkin eru bundin af, sbr Viðauka IV Orku.  Efnið í viðaukanum hefur tekið breytingum í tímans rás, þar sem ESB hefur aflagt nokkrar reglur og samþykkt nýjar.  "Þriðji orkupakkinn" á að fara inn í þennan viðauka, ef Ísland samþykkir "pakkann".  Þetta er einfalt og augljóst.

Hér verður að bæta við, að vissulega eru í gildi strangar reglur um skylduna til að fara eftir ESB-gerðum og -tilskipunum: þótt EES-samningurinn sæti túlkunum við dómsuppkvaðningu íslenzkra dómstóla, þá er önnur staða uppi gagnvart framkvæmdavaldinu, þ.e.a.s. ríkisstjórn Íslands, ráðuneytum, ráðum og nefndum:

"Lagaígildi, sem er fjallað um í eða tekin inn í viðauka við þennan samning eða samþykktir EES-nefndarinnar, skulu vera bindandi fyrir samningsaðilana." (EES kafli 7.) 

Ákvarðandi verður þá, hvaða gerðir og tilskipanir EES-löndin óska eftir að fella inn í EES-samninginn, eða öðruvísi fram sett: ef Ísland óskar ekki eftir, að kaflar 11, 12 og 13 gildi skilyrðislaust um orkugeirann, verður Alþingi að synja "þriðja orkupakkanum" staðfestingar."

Hér sýnir prófessor Peter Örebech fram á, að með samþykkt "þriðja orkupakkans" virkjast öll ákvæði Innri markaðar EES um allan raforkugeirann frá orkulind til afurðarinnar, rafmagns.  Allt mun þetta geta gengið frjálst og hindrunarlaust kaupum og sölum og með öllu verður óheimilt að mismuna aðilum á markaði eftir þjóðernum innan EES.

Rafmagnið fer á uppboðsmarkað í orkukauphöll og virkjunarfyrirtæki og raforkusölufyrirtæki ásamt virkjunarleyfum og rannsóknarleyfum geta gengið kaupum og sölum.  Kærir ríkisstjórn Íslands sig um þetta ?  Ætlar Alþingi virkilega að leggja blessun sína yfir þetta ?  Mikill meirihluti kjósenda þessara sömu Alþingismanna er þessu algerlega andvígur. Áður en stórslys verður á fullveldis- og orkusviðinu hérlendis verða Alþingismenn að hafna Þriðja orkupakkanum og taka þar með ákvæði IV. viðauka EES-samningsins um orku úr sambandi fyrir Ísland.  Þau eru þar núna eins og tifandi tímasprengja fyrir sjálfstæði og efnahag landsins, eins og ráða má af gagnrýni prófessors Örebechs á "Greinargerð" Birgis Tjörva Péturssonar til iðnaðarráðherra.     

 

 

 

Gagnrýni prófessors Peters Örebech

Sérfræðingur í Evrópurétti við háskólann í Tromsö í Noregi, UIT, Peter Örebech, prófessor, sýndi fram á í gagnrýni á greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar, lögmanns, BTP, sem pöntuð var af iðnaðarráðherra, Þórdísi Kolbrúnu Reykfjörð,  til að sýna fram á meinleysi Þriðja orkumarkaðslagabálksins, að þar er flagð undir fögru skinni, þ.e.a.s., þegar Þriðji orkupakkinn er skoðaður í ljósi lagatúlkunar ESB-dómstólsins, þá er hann stórhættulegur umráðarétti okkar yfir orkulindum landsins.

Hér er einnig við hæfi að minna á minnisblað, sem téður ráðherra fékk annan lögmann, fyrrverandi framkvæmdastjóra hjá ESA (Eftirlitsstofnun EFTA), Ólaf Jóhannes Einarsson, ÓJE, til að skrifa.  Þetta minnisblað ÓJE á það sammerkt með greinargerð BTP, að þar er engin viðleitni höfð í frammi til að túlka virkni Þriðja orkupakkans í samhengi við aðra löggjöf ESB, eða með hliðsjón af dómum ESB-dómstólsins.  Hér er átt við öll lög og reglugerðir, sem eiga við Innri markað EES, því að þau verða virk fyrir allan orkugeirann við samþykkt Þriðja orkupakkans.  Þetta setur t.d. framtíð Landsvirkjunar í algera tvísýnu, því að ESA mun varla samþykkja, að 80 % markaðshlutdeild á raforkumarkaði sé samræmanleg samkeppnisreglum á Innri markaðinum.  Hvort landið er tengt umheiminum um aflsæstreng skiptir engu máli í þessu samhengi samkvæmt prófessor Örebech.

Hér verða nú tilgreind orð Elíasar B. Elíassonar, verkfræðings, er hann viðhafði eftir lestur pistilsins, Eignarhald á orkulindunum, og skýrslu prófessors Örebech, sem er á norsku undir hlekk hér á síðunni, en þýðing á íslenzku stendur nú yfir:

"Þessi minnisblöð [BTP, ÓJE] forðast þannig alla umfjöllun um þau atriði í öðrum reglum en orkupakkanum, sem auka á hættuna, sé hann innleiddur.  Það er heldur ekki minnzt á landsreglarann, sem virkar sem eins konar trójuhestur og skal gæta þess, að við notum ekki auðlindina okkur sjálfum til hagsbóta, heldur öllum notendum innan ESB [EES] jafnt.  Landsreglarinn setur reglugerðir um markað og flutningskerfið, sem eiga að vera samhljóma þeim reglugerðum, sem gilda innan ESB.  Ef ekki er farið að þeim reglugerðum, getur framkvæmdastjórnin kært til ESA, eftir að ACER hefur sent henni upplýsingar um málið.  Valdheimildir landsreglarans taka gildi strax. Mér virðast þessar innlendu greinargerðir ráðuneytanna vera þess eðlis, að verið sé að tala niður til fólks á lagamáli og halda því að þjóðinni, að þetta stórmál, orkupakkinn, sé smámál, af því að við séum nú þegar komin langleiðina með að afsala okkur auðlindinni."

Undir hvert orð skal hér taka og ítreka, að með samþykkt Þriðja orkupakkans munu allar varnir landsins bresta á þessu sviði.  Það er jafnframt ljóst, að málflutningi á ráðstefnu HR, síðsumars 2018, þar sem m.a. töluðu hr. Pototschnig, forstjóri ACER, og Kristín Haraldsdóttir, lektor við Lagadeild HR, um meinleysi ACER, verður að taka með þeim fyrirvara, að þar var aðeins hálf sagan sögð.

Í II. kafla skýrslu sinnar um 11., 12. og 13. undirkafla EES-samningsins skrifaði Peter Örebech m.a. í lauslegri þýðingu:

"Höfundurinn [BTP] fullyrðir í fyrsta lagi, að úr því að Ísland er ótengt erlendum rafkerfum í raun, þá séu orkumál Ísland heldur ekki háð neinum mikilvægustu EES-reglunum.  Samkvæmt þessari framsetningu ættu reglur um orkuviðskipti að vera háðar raunverulegum aðstæðum, s.s. hvort "de facto" liggi aflstrengir frá Íslandi. Þessu er ekki hægt að halda fram.  Reglur EES-samningsins eru ekki aðeins í gildi fyrir núverandi aðstæður, heldur einnig framtíðar aðstæður.

Það, sem leysir reglurnar úr læðingi, er aðild Íslands að "þriðja orkupakkanum", ekki hvort frá Íslandi liggi aflstrengir til útlanda eða ekki. Reglurnar spanna þá stöðu, að Ísland neiti t.d. einkafyrirtæki á sviði aflsæstrengja um að leggja slíka.  Ef hagsmunir ólíkra landa rekast á, þá tekur ACER ákvörðun um, hvort millilandastreng skuli leggja, ESB-gerð nr 713/2009, grein 8.1:

"Í sambandi við innviði, sem þvera landamæri, tekur ACER aðeins ákvörðun um þau stýringarlegu viðfangsefni, sem heyra undir valdsvið landsreglaranna, þ.m.t. kjör og skilyrði fyrir aðgangi og rekstraröryggi, a) þegar landsreglararnir hafa ekki getað náð samkomulagi innan 6 mánaða frá því því málið var lagt fyrir seinni landsreglarann."

Fyrirkomulagið með ACER verður fest í sessi, þegar "orkuáætlun 2019-2021", "Projects of Common Interest" (PCI), verður samþykkt.  

"Árið 2013 myndaði TEN-E [Trans-European Energy Network] reglugerðin nýjan ramma fyrir þróun orkuinnviða-PCI-, þar sem ACER var falið það hlutverk að velja PCI [Projects of Common Interest-sameiginleg hagsmunaverkefni ESB] og að aðstoða landsreglarana við að afgreiða fjárfestingarumsóknir frá frumkvöðlum PCI-verkefna- að meðtalinni kostnaðarþátttöku."

Hér er í raun og veru talað um að gefa hefðbundið "tveggja stoða kerfi" EES upp á bátinn og taka upp "einnar stoðar kerfi", sem er megineinkenni ESB-aðildar.  

Við sjáum sem sagt, að reglunum í "Þriðja orkupakkanum" verður beitt á það tilvik, að t.d. finnski rafrisinn Fortun áformi í samstarfi við HS Orku að leggja rörlagnir eða strengi frá Íslandi til t.d. Skotlands.  Þessu yrði síðan hafnað af íslenzka ríkinu.  Ef þessi ágreiningur yrði ekki leystur af Landsreglaranum - handlangara ESB á Íslandi, sem á að framfylgja ESB-réttarreglum á Íslandi og sem er utan seilingar (óháður) íslenzkra yfirvalda, mun koma til kasta ACER eða jafnvel framkvæmdastjórnar ESB að úrskurða samkvæmt ESB-gerð nr 713/2009, sjá grein 4 d), sbr undirgrein 8.1 a) og formálann, hluta 10."

Hér verður forsendu EES-samstarfsins, "tveggja stoða kerfinu", sem gerir ráð fyrir gagnkvæmu kerfi EFTA-megin, algerlega kastað fyrir róða og stofnun, sem starfar einvörðungu á ábyrgð Framkvæmdastjórnarinnar, þ.e. ACER, falið úrkurðarvald um ráðstöfun íslenzkra orkulinda.  Þetta er auðvitað gjörsamlega ótækt fyrir sjálfstætt ríki, þar sem almennur vilji er til að halda sig utan ESB, enda stríðir þetta valdframsal gegn Stjórnarskrá landsins.  Hin aumkvunarverða staða væri þá uppi, að Ísland væri þá undir ofurvald ESB selt án þess að vera þar formlegur aðili. Lagasetning Alþingis um, að þingið skuli hafa síðasta orðið varðandi sæstrengslögn, breytir engu um þessa niðurstöðu, því að með samþykkt Þriðja orkupakkans er verið að færa allan raforkugeira landsins undir Evrópurétt, sem er æðri landsrétti samkvæmt EES-samninginum.   

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• merknader_til_birgir_tjorvi_fin_7745_0.pdf

Íslenzkur hræðsluáróður frá Noregi

Í http://montelnews.com/no/story/islandsk-acer-veto-kan-skape-trbbel-for-norge/939008  eru birtar vangaveltur m.a. Ingva Más Pálssonar í iðnaðarráðuneytinu og Kristínar Haraldsdóttur, lektors við HR.  Þessar vangaveltur eru skrýtnar í ljósi staðreyndar um fullan rétt Alþingis til höfnunar og í ljósi þess, að beinlínis er fyrirskrifað í EES-samninginum til hvaða aðgerða ESB má grípa til við slíka höfnun.  Í þessu tilviki mætti ESB aðeins fella úr gildi 1. og 2. orkupakkann gagnvart EFTA, og það getur engan skaðað.  ESB græðir ekkert á því, svo að líklegast er, að ESB muni ekki grípa til neinna aðgerða. Nú er tekið að dreifa þeim ósvífna og fráleita hræðsluáróðri, að ESB muni hreinlega segja upp EES-samninginum við Ísland í refsingarskyni.  Þeir sem veita slíku fætur, hafa líklega ekki hugmynd um, hvaða ferli þeir eru þar að gera skóna, og er slíkt efni í annan pistil.  

Ef Alþingi synjar Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB staðfestingar, mun taka við sáttaferli EFTA og ESB.  Í því sáttaferli er hægt að ímynda sér ýmsar lausnir, t.d., að Íslendingar fái undanþágu frá öllum ákvæðum Þriðja orkumarkaðslagabálksins, þangað til íslenzk stjórnvöld kjósa að tengja raforkukerfi landsins við erlent raforkukerfi, gegn því að samþykkja innleiðingu hans í EES-samninginn. 

Að öðrum kosti er líklegt, að Norðmenn og Liechtensteinar semji við ESB um regluramma utan um orkuviðskipti sín við ESB-löndin. Því fer þess vegna víðs fjarri, að eitthvert uppnám verði í samskiptum okkar við hin EES-löndin, og enn síður er hætta á vandræðum í orkuviðskiptum Norðmanna og ESB-landanna, enda telja allir aðilar sig hafa hag af þeim viðskiptum.  Viðskiptalífið og embættismannakerfið mun einfaldlega laga sig snurðulaust að nýjum aðstæðum.  Annað eins hefur nú gerzt.  Heimsendaspámenn og "die-hards" verjendur EES-samningsins gera lítið úr sjálfum sér með því að mála skrattann á vegginn.

Í ofannefndu Montelnews, norsku vefriti, var vitnað til tveggja Íslendinga.  Eftir Kristínu Haraldsdóttur, lektor við Lagadeild HR, var m.a. eftirfarandi haft:

"Það er ótti [á Íslandi] við afskipti af orkumálefnum okkar og við, að völd flytjist frá Íslandi. Búizt er við, að ACER safni völdum til miðlægrar stjórnunar orkumála í EES-löndunum, bætir hún við, og dregur fram áhyggjur efasemdarmanna yfir því, að samevrópskur orkureglari muni fá meiri völd yfir íslenzka Landsreglaranum en yfirvöldin á Íslandi."

Landsreglarinn verður nýtt embætti á Íslandi eftir samþykkt Þriðja orkumarkaðslagabálksins.  Það verður einstakt í sinni röð, því að það verður algerlega óháð íslenzkum yfirvöldum og íslenzkum hagsmunaaðilum, þótt embættið verði á íslenzkum fjárlögum.  Landsreglarinn verður ekki undir Orkumálastjóra, en mun taka við eftirlitshlutverki Orkumálastofnunar, OS, og iðnaðarráðuneytisins með raforkumálum, og mun fá netmála (tæknilega tengiskilmála) og gjaldskrár Landsnets og dreifiveitnanna til rýni og staðfestingar/höfnunar.  Ennfremur verður það hlutverk Landsreglarans að hafa eftirlit með raforkumarkaðinum og fylgja eftir innleiðingu á raforkukauphöll á Íslandi að forskrift ESB.  

Landsreglarinn verður ekki íslenzkt embætti í skilningi Stjórnarskrárinnar, enda hafa rétt kjörin yfirvöld landsins enga möguleika á að hafa áhrif á gjörðir hans, og EFTA-dómstóllinn verður úrskurðaraðili um þrætuepli, sem upp kunna að koma um störf hans og gerðir.  Landsreglarinn verður settur undir ESA-Eftirlitsstofnun EFTA, en um það er samkomulag á milli EFTA og ESB, að ESA taki enga sjálfstæða ákvörðun gagnvart Landsreglaranum, heldur framsendi ákvarðanir ESB/ACER til hans og sendi gögn til baka frá Landsreglaranum til ACER.  Úr því að ESA er hreinn milliliður í þessu sambandi, er ESB-stofnunin ACER hinn raunverulegi stjórnandi hans.  

Það eru þess vegna réttmætar áhyggjur af því, að völd yfir raforkumálum Íslands flytjist úr landi og til ESB-stofnunarinnar ACER, þar sem Ísland verður ekki fullgildur aðili, heldur aðeins með áheyrnarfulltrúa. Þetta samrýmist ekki Stjórnarskrá Íslands, og hefur t.d. prófessor emeritus, Stefán Már Stefánsson, látið í ljós opinberlega áhyggjur út af þessu, t.d. á Valhallarfundinum 30.08.2018.

Við þetta má bæta, að orkubálkur ESB er stöðugum breytingum undirorpinn, og nýjar útgáfur hans munu fela í sér aukin völd ACER og miðstýringu.  Við kaupum þess vegna köttinn í sekknum með því að samþykkja Þriðja orkumarkaðslagabálkinn án þess að vita gjörla, hvað felst og fjórða og fimmta.

"Ingvar Már Pálsson segir, að hafni Alþingi Þriðja orkupakkanum, þá geti það haft afleiðingar mun víðar en á Íslandi. Til að Þriðji orkupakkinn verði innleiddur í EES-samninginn, verða þing allra EES-landanna að gefa grænt ljós.  Fyrir Ísland verða afleiðingarnar í algeru lágmarki á orkusviðinu, en við höfum meiri áhyggjur af því, hvaða áhrif höfnun hefur á samband okkar við nágrannana og við ESB, segir Ingvar Már Pálsson.  

Það getur líka verið, að við setjum Noreg í erfiða stöðu.  Það verður áreiðanlega ekkert valdframsal til ACER, og við munum ekki glata valdi yfir neinum grundvallar þætti raforkumála okkar eða yfir orkulindum okkar, samsinnir Kristín Haraldsdóttir."

Íslenzkir embættismenn og fræðimenn ættu að gæta þess að gera ekki minna úr sér á erlendri grundu en efni standa til.  Embættismönnum ber að einbeita sér að því að gæta hagsmuna Íslands.  Norðmenn eru einfærir um að gæta eigin hagsmuna, og það vegur ekki minna en vilji norsku ríkisstjórnarinnar og Stórþingsins, að mikill meirihluti norsku þjóðarinnar og norsku verkalýðshreyfingarinnar er alfarið á móti innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins í norskan rétt. 

Fullyrðingar Kristínar Haraldsdóttur eru úr lausu lofti gripnar.  Spyrja má til hvers ACER hafi verið stofnað, ef ekkert valdframsal á sér stað frá aðildarlöndunum til ACER. ACER mun stjórna Landsreglaranum, og hann mun fylgja því eftir, að Landsnet aðlagi Kerfisáætlun sína að Kerfisþróunaráætlun ESB/ACER.  Ef ACER heldur áfram með "Icelink"-sæstrenginn á forgangsverkefnaskrá sinni, þá verður Landsnet að skipuleggja orkuflutninga frá íslenzka stofnkerfinu og niður að lendingarstað sæstrengsins.  Komi gild umsókn um leyfi fyrir aflsæstreng, sem Landsreglarinn mælir með samþykkt á, þá mun höfnun íslenzkra yfirvalda, OS, á umsókninni tvímælalaust leiða til kvörtunar umsækjandans og/eða Landsreglarans til ESA, sem senda mun aðfinnslubréf til ríkisstjórnarinnar um, að íslenzk stjórnvöld hafi rofið skuldbindingar sínar um að framfylgja Kerfisþróunaráætlun ESB.  Ef ríkisstjórnin þráast við, þá kærir ESA hana fyrir EFTA-dómstólinum.  Samt heldur Kristín Haraldsdóttir því fram, að "við munum ekki glata valdi yfir neinum grundvallar þætti raforkumála okkar".  Pistilhöfundur er þessu gjörsamlega ósammála.  Fullyrðingar Kristínar Haraldsdóttur standast ekki rýni. 

Innleiðing Þriðja orkumarkaðslagabálksins mun hafa í för með sér, að allar viðskiptareglur Innri markaðar EES munu taka gildi fyrir raforkugeirann og þar með orkulindirnar, þar sem raforkuvinnsla fer fram og mun fara fram.  Allt verður falt á markaði, og inngrip ríkisins verða óheimil.  Þetta er sú grundvallarbreyting, sem verður í orkugeira Íslands við innleiðingu á téðum orkubálki. Með öðrum orðum: íslenzk stjórnvöld glata valdi yfir grundvallarþáttum íslenzkra orkumála.  Hér eru gríðarlegir hagsmunir í húfi. 

 

Enn af sæstrengshugmyndum

Hér voru fyrr á þessum áratugi vaktar væntingar um, að gróðavænlegt gæti reynzt fyrir landsmenn að flytja rafmagn út um sæstreng. Að baki þeim væntingum voru spádómar um þróun raforkuverðs á Bretlandi, sem reyndust vera alveg út í loftið. Hæst risu þessar væntingar e.t.v. árin 2012-2015, þegar sú stefna var við lýði á Bretlandi, að ríkissjóður þar greiddi orkuvinnslufyrirtækjum mismun orkuvinnslukostnaðar úr endurnýjanlegun orkulindum, aðallega sól og vindi, og markaðsverðs. 

Til að leysa kolaorkuver af hólmi og til að þróa brezka kjarnorkutækni gengu brezk stjórnvöld svo langt að tryggja kjarnorkuveri, sem nú er í byggingu, fast verð fyrir raforkuna, sem var mun hærra en þáverandi og núverandi heildsöluverð.  

Þessari stefnu brezkra stjórnvalda var vitanlega ætlað að efla þróun þarlendra framleiðenda á orkuvinnslu úr endurnýjanlegum orkulindum, helzt vindmyllum og sólarhlöðum; alveg sér í lagi hugnaðist brezkum stjórnvöldum að efla vindorkuver með ströndum fram, því að þau vöktu minnsta óánægju á meðal íbúanna, þótt sæfarendur væru ekki par hressir.  Það er hins vegar miklum vafa undirorpið, að brezk stjórnvöld hafi nokkurn tíma verið ginnkeypt fyrir því að niðurgreiða stórlega raforku frá útlöndum, þótt hún væri úr endurnýjanlegum orkulindum, enda óvíst, að lagaheimild sé fyrir niðurgreiddum innflutningi á rafmagni þar á bæ.  

Nú hefur brezka ríkisstjórnin stórlega dregið úr niðurgreiðslum af þessu tagi.  Því ræður tvennt.  Hagur brezka ríkissjóðsins er bágborinn, og hann hefur verið rekinn með miklum halla undanfarin ár, og vinnslukostnaður raforku í vindmyllum og sólarhlöðum hefur á undanförnum árum lækkað svo mjög, að ekki er lengur þörf á þessum niðurgreiðslum, nema frá vindmyllum undan ströndum, og þær niðurgreiðslur halda áfram.  

Það eru engar líkur á því lengur, að brezk stjórnvöld muni verða fús að niðurgreiða raforku frá Íslandi eða Noregi.  Nú er til umfjöllunar hjá norsku orkustofnuninni, NVE, umsókn frá fyrirtækinu Northconnect um leyfi fyrir lagningu samnefnds aflsæstrengs og tengingu hans við norska stofnkerfið í Eidfjord í Hordaland (á Hörðalandi).  Hinn endann á að tengja við skozka stofnkerfið í Peterhead. Viðskipti með rafmagn um þennan streng munu einfaldlega fram á "Nord Pool", sem er orkukauphöll norðanverðrar Evrópu. Slík viðskipti eru í fullu samræmi við Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB og viðskiptareglur Innri markaðs EES.  

Fyrir nokkru var greint frá því á brezka vefmiðlinum "Telegraph", að fjármála- og efnahagsráðherra Íslands  hefði beint fyrirspurn til brezkra stjórnvalda um það, hvaða fastverð þau gætu og vildu tryggja Íslendingum fyrir raforku til Bretlands.  Hann hefur líklega gert sér grein fyrir því, að án slíks samnings er tómt mál að ræða um þessa sæstrengstengingu í venjulegu viðskiptaumhverfi.  Með öðrum orðum verður enginn rekstrargrundvöllur fyrir strengnum og nýjum virkjunum á Íslandi, ef rafmagnið þaðan á að fara í almenna samkeppni á "Nord Pool".  Það er hins vegar alveg útilokað, að brezk stjórnvöld og brezka þingið mundu fallast á að skuldbinda Breta til að kaupa raforku ofan af Íslandi í 10-20 ár á verði, sem er langt ofan við markaðsverð á Bretlandi og ofan við það, sem núverandi spár standa til.   

Þá má spyrja, hvernig norskt rafmagn geti verið á "Nord Pool" á Bretlandi ?  Því er til að svara, að vegalengdin Hörðaland-Peterhead er aðeins 60 % á við "Icelink" og um grunnsævi að fara.  Strengkostnaðurinn verður því innan við 50 % af kostnaði "Icelink", og Norðmenn þurfa ekkert að virkja fyrir þennan né eldri sæstrengi sína.  Ástæðan er sú, að uppsett vélarafl í norskum vatnsorkuverum er miðað við rafhitun nánast alls húsnæðis í Noregi á kaldasta tíma ársins, og uppsetta aflið er þess vegna miklu meira en meðalálag í landinu í MW.  Sæstrengir veita þess vegna Norðmönnum kost á að bæta nýtingu raforkukerfis síns.

  Þessu er á engan hátt til að dreifa á Íslandi, þar sem mjög jafnt og mikið álag er á raforkuverunum allan sólarhringinn árið um kring.  Hér verður þess vegna að virkja fyrir sæstreng, því að hvorki er hér umfamafl né umframorka fyrir sæstreng til útlanda, ef þjóna á innlendum afgangsorkumarkaði af kostgæfni.  

Hvaða verð á raforku mundu brezk stjórnvöld þurfa að tryggja við afhendingarstað inn á stofnkerfi við lendingarstað á Skotlandi ?  Það er summan af vinnslukostnaði á Íslandi og flutningskostnaði frá virkjunum þar og að afhendingarstað á Skotlandi.  Ef stofnkostnaður flutningsmannvirkja á landi og sjó er samtals mrðISK 800 og flutningsmannvirkin bera kostnað af orkutöpum, sem eru að lágmarki 10 %, þá nemur flutningskostnaðurinn m.v. 25 ára afskriftartíma,

 

KF=11,3 ISK/kWh.

Vinnslukostnaður raforku inn á sæstreng er að lágmarki,

KV=3,5 ISK/kWh,

og heildarkostnaðurinn,

KH=14,8 ISK/kWh.  Um þessar mundir er heildsöluverð á raforku í Englandi um

VH=8,5 ISK/kWh,

svo að mismunurinn, sem þá mundi falla á brezka ríkissjóðinn er

BR=6,3 ISK/kWh,

eða 43 % af kostnaðinum.

Af þessu sést, að það er enginn gróði í spilunum að óbreyttu.  Jókerinn í þessu spili er ESB, sem gæti tekið upp á því, ef Ísland gengur í Orkusamband ESB með því, að Alþingi samþykki Þriðja orkumarkaðslagabálkinn, að veita sæstrengsfjárfestum fjárhagsstyrk til hönnunar og framleiðslu á lengsta sæstreng sögunnar hingað til.  Með því yrði öll Evrópa samtengd og hlutdeild endurnýjanlegrar orku í ESB ykist lítils háttar. Hér ber að hafa í huga, að þegar sæstrengseigandinn hefur fengið fjárfestingu sína endurgreidda með umsömdum ágóða, þá mun strengurinn með endamannvirkjum sínum falla í hendur Landsnets, nákvæmlega eins og gerðist með Hvalfjarðargöngin á dögunum.  Tæknileg rekstraráhætta strengsins vex með aldri strengsins, en virkjanaeigendur hérlendir verða að geta selt áfram inn á strenginn til að fá áfram tekjur inn á virkjanirnar.  

Það er þó ljóst, að rekstur þessa sæstrengs verður alltaf erfiður, bæði viðskiptalega og tæknilega.  Ef minni orka en 8,6 TWh/ár fer um strenginn, þá verður reikningslegt tap á honum m.v. flutningsgjaldið 11,3 ISK/kWh.  Ef strengurinn bilar "úti á rúmsjó", getur tekið 6-12 mánuði að gera við hann og koma honum í rekstur á ný.  Það tekur tíma að staðsetja bilunina af nákvæmni, fá hentugt viðgerðarskip og sérfræðinga, bíða eftir ládeyðu yfir bilunarstað, hífa strenginn upp, taka hann í sundur og gera við.  Úfar geta þá hæglega risið á milli eigenda strengsins og viðskiptaaðila þeirra, þ.e. orkukaupenda og -seljenda. Ef svo stendur á, að lág staða er í miðlunarlónum og enn nokkrir mánuðir í, að innrennsli aukist að ráði, þá getur orðið alvarlegur raforkuskortur á Íslandi, sem leiðir til tjónsupphæðar yfir mrðISK 100.  Líklegt er, að málaferli rísi vegna þessa tjóns og hugsanlegt, að strengeigandinn verði dæmdur til hárra skaðabóta. Sá strengeigandi getur þá verið Landsnet, eins og áður segir. 

Hætt er við, að "spennuóhreinindi" ("harmonics"-yfirsveiflur) berist frá endabúnaði strengsins, afriðlum og áriðlum, og rekstur hans muni skapa miklar spennusveiflur á stofnrafkerfi landsins. Þessar truflanir verða meira áberandi hér en t.d. í Noregi vegna miklu meiri aflflutningsgetu strengsins sem hlutfall af uppsettu afli í virkjunum hér en á við um nokkurn einstakan sæstreng, sem tengdur er norska stofnrafkerfinu. Slíkt getur valdið tjóni á viðkvæmum rafbúnaði, eins og kunnugt er.  

Rekstur sæstrengs á milli Íslands og útlanda verður þannig margvíslegum annmörkum háður, og verði ekki hugað gaumgæfilega að öllum atriðum og mótvægisaðgerðum gegn þeim, verður sæstrengsverkefnið gríðarlegt glappaskot.

Það er reginmisskilningur, sem búið er að koma inn hjá mörgum, að ákvæði Innri markaðarins um raforkugeirann virkjist ekki fyrr en með aflsæstrengstengingu við útlönd.  Viðskiptafrelsi Innri markaðar EES verða virk fyrir viðskipti með rafmagn og raforkufyrirtæki og eignir þeirra strax við samþykkt Alþingis á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  Þetta sýndi lagaprófessor Peter Örebech, sérfræðingur í Evrópurétti, ljóslega fram á í rýniskýrslu sinni um greinargerð Birgir Tjörva Péturssonar, lögmanns, til iðnaðarráðherra.  Rýniskýrsluna á norsku er að finna í viðhengi með pistlinum Eignarhald á orkulindunum, sem hægt er að finna undir nýjustu færslum hér til hliðar.  Rýniskýrsla þessi er í þýðingu yfir á íslenzku sem stendur, og höfundurinn er væntanlegur til Íslands til fyrirlestrarhalds síðar í þessum mánuði.   

 

 

 

 

Stjórnarskráin og yfirvofandi hætta

Stjórnarskrá Íslands heimilar ekki valdframsal ríkisins til yfirþjóðlegra stofnana.  Er þetta einhver þvergirðingsháttur Stjórnarskrárgjafans gagnvart þátttöku landsins í alþjóðlegri samvinnu ?  Nei, svo sannarlega ekki.  Þetta er þannig vegna þeirrar sannfæringar, að hætta á óstjórn og á að hagsmunir landsmanna verði fyrir borð bornir, þar sem ólíkir hagsmunir rekast á, eins og t.d. í landhelgisdeilunum, aukist til mikilla muna með fjarlægð valdsins frá íbúum landsins. Óþarft er að minna á söguna í þessu sambandi.   

Þetta endurspeglast í umræðunni um innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn, því að hún felur óumdeilanlega í sér framsal valds til yfirþjóðlegrar stofnunar, sem hvergi er heimilað í Stjórnarskrá Íslands.  Þetta er meira að segja bannað í Stjórnarskrá Noregs, eins og fram kemur í viðhengi með þessum pistli, og er þó sú rýmri en sú íslenzka að þessu leyti, af því að hún heimilar tiltekið framsal, ef aukinn meirihluti Stórþingsins samþykkir.

Í grein Elíasar B. Elíassonar, sérfræðings í orkumálum, í Morgunblaðinu 25.09.2018, undir fyrirsögninni:

"Auðlindastýring vatnsorku",

er sýnidæmi um þjóðhagslegt tjón, sem hlýzt af því fyrir okkur hér á eyju norður í Atlantshafi að fela Evrópusambandinu, ESB, þ.e. orkustofnun þess, ACER í Ljubljana í Slóveníu, og framkvæmdastjórn ESB í Brüssel, yfirstjórn mikilvægra þátta raforkumálanna á Íslandi, sem hlutgerist með handlangaranum, Landsreglaranum, sem verður reglusetningararmur ESB/ACER á Íslandi.  Embættið verður þar af leiðandi einstakt á Íslandi, líkist mest Trójuhesti ESB á Íslandi, og getur ekki samræmzt Stjórnarskránni, af því að það verður utan seilingar íslenzkra stjórnvalda.

Til þess að lágmarka hættuna á raforkuskorti við núverandi aðstæður á Íslandi af völdum vatnsskorts inn í vatnsaflsvirkjanirnar er nauðsynlegt að beita auðlindastýringu.  Henni beitir Landsvirkjun fyrir sitt leyti, og með 80 % markaðshlutdeild hennar dregur hún langt, en betra væri, að allar virkjanir landsins, sem tengdar eru stofnkerfinu, væru undir einni orkulindastjórn.  Réttlæting þess er hinn gríðarlegi samfélagslegi kostnaður, sem af raforkuskorti hlýzt, og sá kostnaður mun enn vaxa með orkuskiptunum. Samræmd orkulindastjórn dregur stórlega úr hættu á vatnsleysi í miðlunarlónum og þar með rándýrum raforkuskorti.  

Vegna þess að yfirvofandi er hér innleiðing á Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB er nauðsynlegt að spyrja, hvort Evrópusambandið og orkustofnun þess bjóði fram lausn á þessu viðfangsefni auðlindastjórnunar. Svarið er, að ekkert í téðum lagabálki ESB né fyrirkomulag raforkumarkaða ESB í raun bendir til, að hugmyndafræðingar ESB hafi ýjað einni hugsun að því viðfangsefni, sem öllu máli skiptir að leysa sómasamlega á Íslandi, enda eru allt aðrar aðstæður uppi á meginlandinu og á Bretlandi en hérlendis.  

Þvert á móti magnar viðtekið markaðskerfi ESB hættuna á því, að hér verði alvarlegur orkuskortur vegna þess, að samkeppnisreglur ESB og bann þess við ríkisafskiptum af markaði kemur í veg fyrir mótvægisaðgerðir í tæka tíð.  Þetta rekur Elías B. Elíasson, verkfræðingur, skilmerkilega í ofangreindu prýðilegu grein, sem hér verður vitnað til, lesendum til glöggvunar á efninu:

"Á frjálsum markaði í einangruðu orkukerfi, eins og því íslenzka, fer vatnsorkufyrirtæki, þegar taka þarf vatn úr miðlunarlóni í upphafi vetrar, að fylgjast með áhættu sinni og meta hættu á því, að lónið tæmist áður en vorflóð koma.  

Sé búizt við hækkandi markaðsverði orku að áliðnum vetri, og slík hætta er mikil, þá geta þau hætt afhendingu orku til þeirra fyrirtækja, þar sem samningar leyfa slíkt, en þau geta líka hækkað orkuverð sitt í von um, að eftirspurn minnki.  

Eins og ástand mála er hér nú með Landsvirkjun sem ráðandi á orkumarkaði, hafa önnur fyrirtæki ekki svigrúm í sínum virkjunum til að yfirtaka hluta af markaði hennar, og orkuverð bara hækkar, svo að þeir notendur, sem eru veikastir efnahagslega, reyna að spara orku.  

Með lágu innrennsli í lón fram undir vetrarlok heldur þetta áfram allan veturinn, og orkuverðið hækkar sífellt sem og væntingar um hærra verð, þegar mest hætta er á orkuskorti.  Önnur fyrirtæki nýta sér auðvitað ástandið og hækka verðið líka.  

Þetta getur skapað miklar verðsveiflur á markaði og stundum meiri en þjóðfélagið þolir með góðu móti, og nokkur dæmi eru um slíkt víðs vegar um heiminn.  Virkni markaðslögmálanna er miskunnarlaus." 

Þetta er raunsæ lýsing á því, hvernig ástandið verður á íslenzkum raforkumarkaði, þegar t.d. miðlunarlónin fyllast ekki að hausti og stofnað hefur verið til  frjáls samkeppnismarkaðar með raforku að hætti ESB undir eftirliti Landsreglara, en það þarf enginn að fara í grafgötur með það, að stuttur tími mun líða frá innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn og í lög á Íslandi, þar til hér mun orkukauphöll hefja starfrækslu. 

Þar munu þá væntanlega fljótlega tíðkast afleiðuviðskipti með raforku, eins og í Noregi, þar sem veðjað verður á ákveðna raforkuverðþróun í framtíðinni. Við þessar aðstæður verður um ónauðsynlegar raforkuverðhækkanir að ræða til heimilanna og til atvinnulífsins fyrir utan fyrirtæki, sem hafa gert langtíma raforkusamninga. Slíkar hækkanir má lágmarka með auðlindastýringu, en hún er óleyfilegt inngrip í hinn frjálsa markað ESB. 

Orkuverðssveiflur og hækkun meðalverðs hefur neikvæð áhrif á lífskjör og atvinnuöryggi almennings, vegna þess að samkeppnishæfni fyrirtækjanna rýrnar, sem mun ríða þeim sumum á slig.  Allar millifærslur eða ríkisstuðningur eru bannaðar í þessu umhverfi að Evrópurétti, enda er hugmyndafræði ESB sú að aðskilja sauðina frá höfrunum að þessu leyti.  Þarna krystallast munurinn á þeim viðhorfum að líta annars vegar á rafmagnið sem náttúruafurð, sem nýta beri til atvinnusköpunar um allt land við sem lægstu verði, og hins vegar sem vöru, sem markaðslögmálin skuli beina til þeirra, sem hæsta verðið geta og vilja borga.  

Í góðum vatnsárum, þegar miðlunarlónin fyllast á sumrin, munu eigendur vatnsorkuvera nýta sér yfirburðastöðu sína gagnvart eigendum jarðgufuvera og auka markaðshlutdeild sína eftir fremsta megni með því að undirbjóða jarðgufuverin. Slík undirboð heita frjáls samkeppni, nema sýna megi fram á markaðsmisnotkun, og gagnast vel við réttar aðstæður, en geta haft hrikalegar afleiðingar (orkuskort) í för með sér í raforkukerfi, eins og okkar.

Þetta gengur að vísu, þangað til lækkar svo í miðlunarlónum, að eigendur vatnsorkuvera gefa eftir markaðshlutdeild, og fljótlega í kjölfarið er hætt við raforkuverðhækkunum á markaði. Ef vorflóðum seinkar, getur hæglega dunið yfir orkuskortur við þessar aðstæður.

Miklar verðsveiflur á raforkumarkaði koma mörgum notendum illa, og sumir þurfa þá að spara við sig orku. Þetta getur dregið úr atvinnu, hagvexti og lífsgæðum fólks.  Líklega verður ársmeðalverðið hærra við þessar aðstæður en yrði við góða auðlindastjórnun, og þetta óhagræði og kostnaðarauki fyrir notendur er, eins og í fyrra tilvikinu, algerlega þarflaust.  Mikill er ábyrgðarhluti þeirra stjórnmálamanna, sem leiða þessa óáran yfir þjóðina, líka algerlega að nauðsynjalausu.

Opinber afskipti af þessum markaði verða óleyfileg, og þar munu allar reglur Innri markaðar EES verða í gildi, þ.e. allt getur gengið kaupum og sölum, líka eignarréttur orkulindanna, eins og norski lagaprófessorinn Peter Örebech hefur sýnt fram á.  Yfirvöld landsins hvorki mega né geta gefið eftirlitsaðilanum, Landsreglaranum, tilmæli eða fyrirmæli, og nauðsynleg auðlindastjórnun á formi vinnslustýringar í virkjunum verður bönnuð.  Þegar íslenzkar aðstæður krefjast heildar auðlindastýringar, þá notar ESB/ACER/ESA/Landsreglari lögmál vörumarkaðar.  Gallinn er sá, að það leiðir til öngþveitis og ófara að skilgreina rafmagn sem vöru á Íslandi.  Þess vegna er stórhættulegt að innleiða Þriðja orkupakkann við íslenzkar aðstæður. 

Eftir að hafa bent á, að uppskipting Landsvirkjunar leiðir aðeins til fákeppni og splundrunar þeirrar auðlindastýringar, sem Landsvirkjun viðhefur nú í krafti stærðar sinnar, skrifar Elías:

"Í raun er ekki nóg, að auðlindastýring nái aðeins yfir orkukerfi Landsvirkjunar, orkukerfi alls landsins þarf að vera undir.  Sjái menn fyrir, að Landsvirkjun verði skipt upp, eins og flestallir markaðsfræðingar, sem tjá sig um málið, leggja til, þá verður að fela sérstökum aðila, auðlindastjóra, það verkefni, en engin ákvæði eru í þriðja orkupakka ESB um auðlindir eða auðlindastjórn, þannig að þetta fellur utan við starfssvið landsreglarans."

Stjórnun ESB/ACER/ESA/Landsreglara á raforkumarkaðinum hérlendis mun leiða til afar kostnaðarsamrar óreiðu á sviði, sem myndar eina af undirstöðum þjóðarbúskaparins, þ.e. í orkubúskapnum. Það, sem hentar vel á eldsneytismarkaði, veldur hins vegar vandræðum í kerfi, þar sem samhæfa þarf dyntótt náttúröfl, ef vel á að fara (tryggja afhendingaröryggi raforku með lágmarks tilkostnaði).

Kostnaðaraukinn við beitingu óviðeigandi aðferðarfræði mun leiða til minni hagvaxtar og minni atvinnusköpunar á Íslandi en ella.  Elías B. Elíasson áætlar, að tjón notenda vegna fyrirsjáanlegs raforkuskorts verði rúmlega ferfalt meðalorkuverð við stöðvarvegg.  Ef t.d. verður 10 % orkuskortur á einu ári af völdum vatnsþurrðar í miðlunarlónum, mun það leiða til kostnaðar, sem nemur um 50 mrðISK/ár.  Íslendingar hafa hreinlega ekki efni á tilraunastarfsemi af þessu tagi við stjórn orkumálanna.

Í lok greinar sinnar skrifar Elías:

"Lausn þessara mála þarf að tryggja orkuöryggi þjóðarinnar, hvort sem hún verður áfram einangruð frá öðrum orkukerfum eða tengd með sæstreng. Hér þarf töluverða þverfaglega vinnu áður en hægt verður að finna viðunandi lausn og ekki ólíklegt, að sú lausn, sem bezt tryggir þjóðarhag, muni rekast á ákvæði þriðja orkupakkans og önnur lög ESB.  

Til að tryggja orkuöryggi almennings þarf að framkvæma þessa vinnu og setja viðeigandi lög áður en þriðji orkupakkinn er afgreiddur.  Finnist ekki leið fram hjá ákvæðum orkupakkans eða öðrum lögum ESB til að tryggja framgang auðlindalaga, verður að fella orkupakkann og koma Íslandi út úr innri raforkumarkaði ESB."

Hér varar kunnáttumaður um raforkumarkaði við grafalvarlegum afleiðingum þess á afhendingaröryggi raforku í einangruðu vatnsorkukerfi, eins og hinu íslenzka, að innfæra hér stjórnkerfi á raforkumarkaði, sem alls ekki er sniðið við okkar aðstæður, heldur við gjörólíkt raforkukerfi, sem einkennist af samtengdu kerfi kjarnorkuvera, kolaorkuvera, gasorkuvera, vindorkuvera og sólarorkuvera.

Það væri blindingsháttur og algert ábyrgðarleysi að hundsa varnaðarorð, sem reist eru á beztu þekkingu um orkumarkaði.  Ef þetta örverpi ESB, sem Þriðji orkupakkinn vissulega er fyrir okkur, verður samt innleiddur hérlendis, og þegar íþyngjandi afleiðingar hans fara að sliga hér samkeppnishæfni landsins, þá verða þeir, sem ábyrgðina bera, að gera hreint fyrir sínum dyrum, og það getur reynzt þrautin þyngri.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• peter_rebech_lovavdelingens_uttalelse_fin_ny2_7756.docx

Eignarhald á orkulindunum

Orkulindir Íslands eru mestu auðævi þjóðarinnar. Þegar er raforkunotkun landsmanna sú mesta á mann, og nú bíða orkuskiptin handan við hornið, þar sem ríkisstjórnin hefur lagt fram draumsýn sína.  Til að framkalla þá draumsýn í raunveruleikanum þarf að virkja mikið meira, sennilega sem nemur a.m.k. helmingi þess afls, sem þegar hefur verið virkjað, til að leysa allt jarðefnaeldsneyti af hólmi. 

Hérlendis er umframorka í kerfinu sáralítil, og Íslendingar eru þess vegna í ósambærilegri stöðu við Norðmenn, sem í venjulegu vatnsári búa megnið af árinu við umframafl og afgangsorku, sem þeir höfðu ekki markað fyrir innanlands.  Þetta er nú að breytast í Noregi með vaxandi fjölda utanlandstenginga, og með s.k. Northconnect sæstreng til Skotlands búast Norðmenn við, að öll umframorka í kerfinu gangi til þurrðar.

Þar sem bæði löndin eru vatnsorkulönd, má spyrja, hverju þessi munur sæti.  Svarið er jarðhitanýting hérlendis til húshitunar.  Í Noregi er megnið af húsnæðinu hitað með rafmagni, og virkjanir og allt rafkerfi landsins er sniðið við hámarksálag kaldasta tímabilsins.  Utan þess er aflgeta til reiðu í norska kerfinu fyrir útflutning um sæstrengi eða loftlínur.  Á Íslandi er hins vegar tiltölulega jafnt álag  á stofnkerfinu og jöfn nýting mannvirkja árið um kring vegna yfirgnæfandi þáttar stóriðjuálags.  Hér eru þess vegna engar "náttúrulegar" aðstæður fyrir hendi til útflutnings á rafmagni með sambærilegum hætti og í Noregi. Þess vegna er út í hött  hérlendis að vísa til fordæmis Norðmanna í þessum efnum. 

Orkulindir á Íslandi í nýtingarflokki eru um 30 TWh/ár, og þegar hafa um 2/3 verið virkjaðar.  Verðmæti þessara "virkjanlegu" orkulinda nema a.m.k. 200 mrðISK/ár, og verðmætasköpun með þessari raforku nemur miklu hærri upphæð.  Það er þess vegna mörgum hugleikið, hvernig eignarhaldinu á auðlindinni er og verður háttað.

Nýtingarrétturinn er bundinn virkjuninni hérlendis.  Eigandi virkjunarinnar er þannig handhafi nýtingarréttarins.  Það þýðir t.d., að verði hluti Landsvirkjunar seldur, t.d. vegna kvörtunar ESA (Eftirlitsstofnunar EFTA) út af yfirgnæfandi markaðshlutdeild fyrirtækisins hér, þá eignast nýir eigendur virkjanir og meðfylgjandi nýtingarrétt hinnar endurnýjanlegu orku.

Þann 17. september 2018 birtist skýrsla eftir Birgi Tjörva Pétursson, lögmann, BTP, sem iðnaðarráðuneytið keypti til að réttlæta baráttu sína fyrir innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins.  Skýrsla BTP, lögmanns, ber heitið:

"Greinargerð um ýmis álitaefni sem tengjast þriðja orkupakka ESB og innleiðingu hans í íslenskan rétt".

Lagaprófessor við Háskólann í Tromsö, Peter Örebech, sérfræðingur í Evrópurétti, tók að sér að rýna þessa skýrslu og fylgir skýrsla hans á norsku með þessum pistli.  Hann gagnrýnir skýrslu BTP og telur hana ekki standast, m.a. vegna þess, að BTP virðist ekkert hafa kynnt sér dómaframkvæmd ESB-dómstólsins, en túlkun hans á ESB-lögunum er mikilvægari en lagabókstafurinn sjálfur, því að dómum ESB-dómstólsins verður ekki áfrýjað.  

Þetta á t.d. við um eignarréttinn og þar með eignarhaldið á orkulindunum.  Prófessor Peter Örebech tók saman örstutt yfirlit um gagnrýni sína og fylgir það hér á eftir í þýðingu pistilhöfundar:

"Niðurstaða mín er, að BTP, lögmaður, dragi ótækar ályktanir.  Þetta á við þann skilning lögmannsins, að EES-samningurinn gildi ekki um orkugeirann, því að, í fyrsta lagi, kafli 125 í EES-samninginum - reglan um eignarréttinn, sem alfarið sé á valdi hvers ríkis - að sögn - ætti að útiloka það.  Í öðru lagi sú afstaða lögmannsins, að kaflar 11, 12 og 13 í EES-samninginum um magntakmarkanir á viðskiptum gildi ekki fyrir Ísland, af því að landið er núna án utanlandstenginga rafkerfisins.  

Sá, sem hefur kynnt sér réttarvenjur, kemst auðveldlega að því, að kafli 125 á við - andstætt fullyrðingum BTP, lögmanns, eignarréttarmálefni á Íslandi, því að ESB-dómstóllinn hefur slegið föstu, að þessi málefni verði ekki almennt undanþegin, hvorki frá Innri markaðinum eða "frelsunum fjórum".  Einnig er þessu slegið föstu fyrir orkugeirann, sbr EFTA-dómstólinn 2007 um eignarhaldsflutning orkuvera frá einkafyrirtækjum til norska ríkisins ["Hjemfall"-heimkvaðning].

Það er ennfremur á misskilningi reist, þegar BTP, lögmaður, með einfaldri vísun til þess, að rafkerfi Íslands er ótengt við útlönd, slær föstu, að Ísland sé þar með undanþegið grundvallar ákvæðum í EES-samninginum, köflum 11, 12 og 13.  Þetta stangast á við EES-samninginn sjálfan, sbr "Viðauka IV orka" (kafla 24) og EES-kafla 2a. Hið sama má leiða af formála nýrra gerða og tilskipana innan orkugeirans, sbr orðalagið, "EES-viðeigandi texti".

Öll ákvæði í EES-aðalsamninginum eiga sér - með framvindu samþykktra mismunandi "orkupakka" - ótakmarkað notkunarsvið á Íslandi.  Þetta þýðir t.d., að íslenzkt bann gegn utanlandstengingu við rafkerfið mun verða í andstöðu við kafla 12 í EES-samninginum." 

Þarna er í lokin í raun skrifað, að áform iðnaðarráðherra, Þórdísar Kolbrúnar Reykfjörð, um að leggja fyrir Alþingi frumvarp til laga um, að tengingarumsókn eiganda millilandasæstrengs við íslenzka rafkerfið skuli hljóta lokaafgreiðslu Alþingis, sé út í hött, því að bann við slíkri tengingu mundi jafngilda broti á EES-samninginum.  Þetta er svo augljóst, að leikmaður, sem aðeins nusar af málinu, áttar sig strax á, að Peter Örebech hefur hér að lög að mæla.  Það er verulegt áhyggjuefni,ef lögfræðingurinn í stóli iðnaðarráðherra er ekki betur að sér um EES-samninginn en svo, að hún ætli að beita sér fyrir lagasetningu á Alþingi, sem brýtur í bága við þennan umdeilda samning. 

Það er ljóst, að eftirfarandi orð BTP, lögmanns, í umræddri greinargerð hans, og gagnrýni Peters Örebech, prófessors, geta ekki samtímis verið sönn.  Lesendum verður eftirlátið að meta, hvor þeirra er líklegri til að hafa rétt fyrir sér.  Í greinargerð BTP stendur m.a.:

"Þá varða reglur þriðja orkupakkans eða samþykkt sameiginlegu EES-nefndarinnar um aðlögun hans að samningnum ekki á nokkurn hátt eignarrétt á orkulindum á Íslandi.  Hvergi er að finna neitt í reglunum, sem um ræðir, sem gefur tilefni til að draga slíka ályktun.  Í því sambandi er líka rétt að minna á 125. gr. EES-samningsins, þar sem segir:"Samningur þessi hefur engin áhrif á reglur samningsaðila um skipan eignarréttar.""

Það er með öðrum orðum engin vörn í þessari klausu gegn því, að erlend orkufyrirtæki geti ekki eignazt íslenzkar virkjanir og þar með öðlazt afnotarétt af orkulindunum, ef Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn verður samþykktur á Alþingi.   

 

 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• merknader_til_birgir_tjorvi_fin_7745.pdf