Er allt með felldu ?

Slegið hefur verið upp sem tímamótauppgötvun, að hérlendis hafi ál verið framleitt með rafgreiningu 500 A straums á súráli án kolefnisskauta og þar af leiðandi án myndunar gróðurhúsalofttegunda. Ekki er ljóst að hvaða leyti tímamót eru fólgin í því, að árið 2020 hafi ál verið rafgreint á Íslandi án koltvíildismyndunar, því að frá árinu 2009 hefur slík framleiðsla farið fram í Tæknimiðstöð Alcoa, utan við Pittsburg í Bandaríkjunum, og slíkt var gert í ýmsum rannsóknarstofnunum í heiminum þar á undan.  Höfundur þessa vefpistils getur ekki séð, að nein tímamót séu fólgin í því að gera á Íslandi, það sem fyrir löngu er búið að gera erlendis.  Jafnvel forseti lýðveldisins hefur verið dreginn inn í tilstandið, og Pétur Blöndal, framkvæmdastjóri Samtaka álframleiðenda, hefur tekið undir halelújakórinn hérlendis, þótt honum hefði átt að vera fullkunnugt um staðreyndir málsins. Spurningin er, hvort eigendum álverksmiðjanna á Íslandi sé greiði gerður með þessu sjónarspili, því að t.d. tveir þeirra eru komnir á fremsta hlunn með að rafgreina súrál án kolefnisskauta í verksmiðjurekstri, eins og minnzt verður á síðar í þessum pistli.

Þann 25. júní 2020 birtist grein eftir téðan Pétur í Viðskiptablaðinu, þar sem hann hann mærir þá, sem að framangreindri kolefnisfríu rafgreiningu stóðu á Íslandi, undir fyrirsögn, sem tekur af allan vafa um fyrirætlun höfundarins:

"Tímamót í álframleiðslu".

Hún hófst þannig:

"Það markaði tímamót í álframleiðslu á Íslandi, þegar forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson, tók á móti fyrstu álstönginni, sem framleidd er með óvirkum rafskautum í Nýsköpunarmiðstöð Íslands."

Keisarinn er ekki í neinu.  Ef forseti lýðveldisins hefði sagt Justin Trudau, forsætisráðherra Kanada, frá því, hvað honum var afhent þarna, þá hefði sá hinn sami farið að skellihlæja, því að í maí 2018 lagði hann fyrir hönd kanadíska alríkisins stórfé til þróunar tilraunastofukers upp í ker fullrar framleiðslustærðar á vegum fyrirtækisins Elysis, sem er samstarfsfyrirtæki risafyrirtækjanna Rio Tinto og Alcoa.  Til verkefnisins lögðu líka fram fé fylkið Quebec, þar sem fram fer gríðarlega mikil álframleiðsla og þróun á því sviði, og Apple, sem notar dálítið ál og telur þetta samstarf vera hollt fyrir ímyndina.  Alls voru lagðir fram fjármunir að upphæð MUSD 558 eða tæplega mrdISK 80 til þess að þróa tilraunastofuútgáfuna upp í hagkvæma iðnaðarstærð. Við verkefnið starfa 100 manns í Quebec, og ætlunin er, að 1000 manns starfi fyrir Elysis árið 2030.  Þessi þróun mun tryggja störf 10´500 manns í Kanadískum áliðnaði, sem verður sjálfbær eftir innleiðingu þessarar nýju tækni.   

Það er víðar unnið að þessari þróun Elysis en í Quebec.  Í Voreppe í Frakklandi er nú verið að setja upp verksmiðju með nýjum kerum og kerbúnaði.  Verkinu á að ljúka fyrir árslok 2021, þannig að kolefnisfrí framleiðsla áls hefjist þar í iðnaðarmælikvarða á árinu 2022.  Hvað meina menn á Íslandi með sínu tilraunaföndri ?  Er líklegt, að einhver í iðnaðinum sé líklegur til að fjármagna starfsemi, sem augljóslega er töluvert á eftir sinni samtíð ?

Síðan hélt Pétur áfram og fór þar á hundavaði yfir það um hvað tilraunin merkilega snerist um:

"Notuð eru rafskaut úr málmblöndum og keramiki í stað kolefnisskauta, og yrði það bylting, ef tækist að innleiða slíka tækni á stærri skala, því að þá losnar súrefni, en ekki koltvísýringur við álframleiðsluna.  Að verkefninu standa Arctus Metals, sem Jón Hjaltalín Magnússon er í forsvari fyrir, og Nýsköpunarmiðstöð Íslands, en það hefur notið rannsóknarstyrkja frá Tækniþróunarsjóði frá 2016."

Af þessari lýsingu að dæma er téð tilraunarframleiðsla Arctus Metals og Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands í engu frábrugðin þeirri, sem fyrir löngu átti sér stað á rannsóknarstofnunum erlendis, bæði í háskólum og hjá alþjóðlegum álfyrirtækjum.  Gamalt vín á nýjum belgjum, sagði einhver. Hvað í ósköpunum ætlast menn fyrir með því að setja fé íslenzkra skattborgara í slíkan leikaraskap hérlendis ?  Stjórnendum Tækniþróunarsjóðs og Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands hlýtur að vera ljóst, hversu gríðarlega fjármuni þarf til að þróa lítla tilraunastarfsemi upp í iðnaðarstærð, og að slík þróun er nú tilbúin hjá Elysis og verið að smíða búnað í tilraunaverksmiðju í Voreppe, sem hefja á rekstur um áramótin 2021/2022.  Öllum má ljóst vera, að tilraunir á þessu sviði enda í blindgötu hérlendis vegna þekkingarskorts og fjármagnsskorts.  

"Vakti hann [Jón Hjaltalín Magnússon] athygli á því í sínu erindi, að ef óvirk skaut væru tekin í notkun í álverinu í Straumsvík, þá myndi það framleiða súrefni til jafns við 500 ferkílómetra skóg."

Þetta er hvorki áhugavert né örugglega rétt.  Það er enginn hörgull á súrefni og virðist gert ráð fyrir, að allt súrefnið í koltvíildinu, sem skógurinn tekur upp, losni aftur út í andrúmsloftið sem súrefni.  Það er mjög hæpið, enda verður til vökvi og fast efni við ljóstillífunina, þar sem súrefni er bundið og fer hluti til rótanna.

Það, sem áhugavert er í þessu sambandi, er hins vegar, að álframleiðendur losna við hvimleiðan brennistein og kolaryk úr framleiðsluferlinu og síðast en ekki sízt við koltvíildi, CO2, úr afsoginu. Þetta er þó ekki eina gróðurhúsalofttegundin frá rafgreiningarferlinu, heldur myndast líka öflugar gróðurhúsalofttegundir á borð við C2H4 og C4H6.  Þær munu menn líka losna við úr rafgreiningarferlinu.  Á móti kemur aukin raforkuþörf, því að við bruna kolaskautanna myndaðist varmi í raflausninni. ISAL hefur náð frábærum árangri við að lágmarka myndun þessara gasa, svo að jafngildi gróðurhúsalofttegunda m.v. 215 kt/ár álframleiðslu nemur aðeins 344 kt/ár CO2.  Það er tæplega 7 % af losun frá starfsemi á Íslandi. 

 "Þá ítrekaði hann, það sem áður hefur komið fram, að álframleiðsla losar hvergi minna en á Íslandi.  Munar þar mestu um, að álver á Íslandi eru knúin með sjálfbærum og endurnýjanlegum orkugjöfum, en á heimsvísu er það orka úr jarðefnaeldsneyti á borð við kol og gas, sem losar mest við álframleiðslu.  Þess vegna er kolefnisfótspor álframleiðslu margfalt hærra í löndum á borð við Kína, þar sem 90 % af orkunni er sótt til kolaorkuvera."

Það er hæpið að fullyrða, að "álframleiðsla los[i] hvergi minna en á Íslandi".  Hvað með norskan áliðnað ?  Hann er sá mesti í Evrópu með um 1,2 Mt/ár, sem er um þriðjungi meira en á Íslandi.  Hann fær alla sína orku frá vatnsaflsvirkjunum Noregs, sem yfirleitt er nettóútflytjandi raforku, svo að það er ekki hægt að halda því fram, að jarðefnaeldsneyti knýji norskan áliðnað.  Hvað með vatnsorkulandið Argentínu ?  Þar er áliðnaður, sem reistur var á grundvelli aðgengis að hagkvæmri orku frá vatnsorkuverum, og þannig mætti áfram telja.  Enn fráleitara er að beita prósentureikningi þeim málflutningi til stuðnings, að kolefnisfrí framleiðsla á Íslandi sé umhverfisvænni en t.d. í Kína.  Þessu er í raun öfugt farið, því að Íslendingar hafa náð manna beztum árangri við rekstur álvera, t.d. m.t.t. losunar gróðurhúsalofttegunda.  Fimbulfamb framkvæmdastjóra Samáls ríður ekki við einteyming og er álverum hér ekki til framdráttar:

"Það er reyndar áhugaverð staðreynd, að ef óvirk skaut [þau eru ekki með öllu óvirk, þótt þau hafi margfaldan endingartíma á borð við kolaskautin - innsk. BJo] verða innleidd í íslenzkum álverum, þá verður losun hér á landi hverfandi af álframleiðslu.  En slík tæknibylting dregur einungis úr losun um 15 % í álverum, sem knúin eru með kolum."

Steininn tekur úr í næstu tilvitnun í grein Péturs:

"Enn eru ljón í veginum í frekari tækniþróun, einkum við að skala upp framleiðsluna.  Nú þegar hefur verið lagður grunnur að samstarfi Arctus og NMÍ við álfyrirtækið Trimet um að keyra tilraunaker í fullri stærð í einu af álverum þess í Þýzkalandi.  Fáist íslenzkt fjármagn að verkefninu, verður hönnun og framleiðsla á kerum og stjórnbúnaði unnin á Íslandi."

Það er eins og jólasveinn sé þarna kominn til byggða um hásumarið.  Það er nánast öll þróunarvinnan og allur kostnaðurinn eftir, þótt búið sé að rafgreina "í bala" með 500 A.  Þótt leitað sé með logandi ljósi á heimasíðu hins virðingarverða álfélags Trimet, þá finnst ekki stafkrókur um téð samstarf Arctus, NMÍ og Trimet. Þegar orðin "Arctus Metals" eru slegin inn í leitarvél síðunnar, birtist nákvæmlega ekkert.

  Lokamálsgreinin er annaðhvort óráðshjal eða mjög varhugaverð óskhyggja aðila, sem horfa algerlega framhjá því, hvernig kaupin gerast í álheimum og einnig framhjá hinu augljósa markaðsforskoti, sem Elysis hefur öðlazt. 

Að lokum verður vitnað í aðra kostnaðarsugu, sem Pétur nefnir í grein sinni "Gas í grjót":

"Þá fjallaði BBC nýverið um samstarf íslenzkra stjórnvalda og stóriðju á Íslandi um þróun nýrrar tækni til að dæla niður kolefni, sem myndast við málmframleiðslu.  Ætli bezta lýsingin á því ferli sé ekki "gas í grjót".  Undirstrikað er í aðgerðaáætlun stjórnvalda í loftslagsmálum, að til standi að gera það verkefni að veruleika." 

PR í þágu hverra er þetta ?  Þetta er allt of dýr og óskilvirk aðferð fyrir það gríðarlega gasmagn, sem á ferðinni er frá einu álveri.  Mun ódýrara og þjóðhagslega hagkvæmara er, að íslenzki áliðnaðurinn kaupi bindingu koltvíildis af íslenzkum skógarbændum, þangað til umbylting verður gerð á framleiðsluferlinu, svo að gróðurhúsalofttegundir verði þar úr sögunni. 

 Framkvæmdastjóri Samáls má ekki láta frá sér ónákvæmni á borð við þessa, að kolefni myndist við málmframleiðslu.  Það eru að sjálfsögðu ýmiss konar efnasambönd kolefnis við önnur frumefni, sem myndast.  

 

 

Tækniþróunin gerir mögulegt að ná markmiðum orkuskipta

Ísland nýtur þeirrar sérstöðu að þurfa ekki að umbylta raforkuvinnslu landsins, eins og flest önnur ríki, til að ná markmiðum orkuskipta.  Þau ættu því að verða að sama skapi léttbærari hérlendis, en samt eru þau viðamikil og tæknilega krefjandi verkefni.  Þau felast í að leysa jarðefnaeldsneyti af hólmi með rafmagni úr umhverfislega og efnahagslega sjálfbærum virkjunum náttúrulegra orkulinda. 

Halldór Benjamín Þorbergsson, framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins, SA, ritaði grein Markaðinn 1. júlí 2020 undir fyrirsögninni:

"Fyrirtæki í forystu að minnka losun gróðurhúsalofttegunda".

Fyrirsögnin felur ekki í sér neina nýlundu eða ný sannindi, heldur hið augljósa, að þeir, sem losa gróðurhúsalofttegundir út í andrúmsloftið, eru bezt til þess fallnir að draga úr eða stöðva þá losun, enda stendur það þeim næst.  Stjórnvöld líta aðallega á það sem sitt hlutverk að halda pískinum á lofti og berja fórnarlömbin, til að þau fari að hegða sér á annan og æskilegri hátt.  Þarna getur t.d. verið um að ræða skattlagningu á jarðefnaeldsneyti, sem er slæm aðferð.  Hún gerir alla flutninga dýrari og eykur þar með dýrtíð í landinu, en dregur lítið úr umferðinni eða t.d. sjósókn. Hins vegar getur dýrt eldsneyti hvatt til orkuskipta, t.d. við endurnýjun á fólksbílum, en hafa þarf í huga, að fjárfestingargetan minnkar með aukinni skattlagningu.  Orkukostnaður rafmagnsbíla per km er um þessar mundir 30 % - 40 % af orkukostnaði benzínbíla.

Önnur aðferð yfirvalda er úthlutun síminnkandi "gjafakvóta", CO2, og gjaldheimta umframlosunar.  Stóriðjan og flugið verða fyrir barðinu á þessu.  Aðferðin knýr tækniþróunina áfram.  Þotuhreyflar verða sífellt nýtnari, og farið er að huga að því að knýja flugvélar áfram með orku, sem ekki myndar gróðurhúsagös við nýtingu.  Sjálfsagt er vetni þar mjög til skoðunar sem orkumiðill. 

Öflugar álsamstæður hafa sameinazt um að þróa grunnþekkingu á nýju, kolefnissnauðu framleiðsluferli áls, áfram upp í hagkvæma iðnaðarstærð, sem þýðir allt að þúsundföldun rafgreiningarstraums frá tilraunastofustraumi.  Þessi þróun hefur verið torsótt og kostnaðarsöm, en nú er verkhönnun fyrstu útgáfu lokið hjá Elysis, þróunarfyrirtæki Rio Tinto og Alcoa, og verið er að smíða framleiðslubúnað til uppsetningar í tilraunaverksmiðju Rio Tinto í Voreppe í Frakklandi, sem á að ljúka síðla árs 2021. Nái Elysis forskoti á markaðinum, mun sú tækni verða algerlega leiðandi á þessu sviði næstu áratugina. 

Upphafaf greinar Halldórs Benjamíns var þannig:

"Fyrirtækin í landinu munu eiga mestan þátt í að ná markmiðum Íslands um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda á næstu árum og áratugum.  Verulega hefur dregið úr kolefnisfótspori sjávarútvegsins síðustu áratugi, og sú þróun mun halda áfram með tækniþróun,  betri nýtingu veiða og aukinni áherzlu á verðmætasköpun.  Áliðnaðurinn er þegar í fremstu röð fyrirtækja í heiminum og uppfyllir ströngustu viðmið um losun kolefnis á hvert tonn, sem framleitt er."

Það er beint samhengi á milli fiskveiðistjórnunarkerfisins og frábærs árangurs sjávarútvegsins, aðallega togaraútgerðanna, í umhverfismálum.  Þannig eiga stjórnvöld sinn þátt í heiðrinum.  Fjöldi veiðiferða er í lágmarki, og útgerðunum hefur vaxið fiskur um hrygg, svo að þær  hafa haft bolmagn til öflugrar tækniþróunar, sem leitt hefur til u.þ.b. helmingsfækkunar togara á 30 árum og mjög bættrar eldsneytisnýtingar. Þeir, sem vilja fjölga útgerðum á Íslandsmiðum eða að herða skattaskrúfuna með hækkun veiðigjalds, eru að biðja um að hægja á þessari hraðfara jákvæðu þróun umverfisverndar. 

Íslenzki áliðnaðurinn er kominn að mörkum þess mögulega í rafgreinarferlinu varðandi lágmörkun losunar gróðurhúsagasa.  Næsta skref í þessum efnum er ekki að bögglast við að binda koltvíildi og dæla því ofan í jörðina með ærnum tilkostnaði, heldur að umbylta framleiðsluferlinu í anda Elysis.  Með því að bjóða lágt raforkuverð, gætu íslenzk orkufyrirtæki stuðlað að miklum fjárfestingum hérlendis í nýrri, hreinni tækni við álframleiðsluna.  Hér er upplagt tækifæri fyrir Íslendinga til að grípa gæsina og skáka ýmsum öðrum um leið.  

"Annars vegar er losun frá orkufrekum iðnaði, sem fellur undir s.k. ETS-kerfi, þar sem losunin er talin fram sameiginlega í öllum ríkjunum og á að minnka um 43 % til 2030 frá árinu 2005.  Vegna þess að kerfið er samevrópskt og að ekki er ætlunin að stöðva iðnþróun í Evrópu, er búið til svigrúm, til að ný fyrirtæki geti hafið starfsemi.  En í heildina er gert ráð fyrir, að nýsköpun og tækniþróun, ásamt úreldingu eldri fyrirtækja, muni leiða til samdráttar í losun.  Þessi fyrirtækið fá úthlutað losunarheimildum, sem fækkar smám saman.  Þær verða dýrari, og þessir þættir knýja fram minni losun jafnt og þétt."

Þannig hefur þetta verið, en íslenzku álfyrirtækin eru nú komin á leiðarenda þessarar þróunar.  Augljóslega er erfitt fyrir íslenzka áliðnaðinn að miða við árið 2005, því að þá hafði stærsta álver landsins enn ekki hafið rekstur, og hin hafa aukið framleiðslugetu sína síðan þá. Við þessar aðstæður er bara stóra stökkið eftir, sem er innleiðing kolefnisfrírrar rafgreiningar súráls ásamt bindingu koltvíildis í gróðri.  Ef framleiðslugetu að jafngildi verksmiðju ISAL í Straumsvík verður umbylt með nýrri rafgreiningartækni, þá minnkar losun álvera landsins um tæplega fjórðung.  Þá eru 20 % eftir eða 320 kt CO2/ár að markmiðinu, sem er vel viðráðanlegt með skógrækt 60 kha svæði (600 km2).  

"Hins vegar er svo almenn starfsemi innanlands.  Í aðgerðaáætluninni er gert ráð fyrir mestum samdrætti losunar frá sjávarútvegi, jarðhitavirkjunum, orkufrekum iðnaði og ýmissi annarri starfsemi. Það verða því fyrirtækin, sem draga vagninn til að uppfylla skuldbindingar og markmið Íslands í loftslagsmálunum, bæði til 2030 og einnig til lengri tíma.  Almenningur mun draga úr losun eftir því sem samgöngur breytast.  Orkuskipti, vistvænir bílar, almenningssamgöngur, hjólreiðar og aðrir vistvænir samgönguhættir skipta miklu."

Hverjir aðrir en fyrirtækin ættu að draga þennan vagn með heimilunum ?  Bezti hvatinn, sem ríkisvaldið gæti veitt samfélaginu, væri lækkun raforkukostnaðar almennings niður í það mark, að orkufyrirtækin hafi ekki bolmagn til arðgreiðslna. Þetta yrði að gerast með lagasetningu, sem gæti kallað á athugasemdir frá Landsreglara og ESA, en til varnar stendur forgangsmarkmiðið um minnkandi losun, sem Ísland hefur skuldbundið sig til í samráði við ESA. 

Fulltrúi Landsreglara, Jón Ásgeir Haukdal, sérfræðingur á Orkustofnun, brást við gagnrýni Sigríðar Á. Andersen á íblöndunarkröfu yfirvalda á s.k. endurnýjanlegu eldsneyti í benzín og dísilolíu með smágrein í Morgunblaðinu 02.07.2020 undir fyrirsögninni:

"Rafbílar telja fimmfalt".

Hún hófst þannig:

"Vísað er í grein Sigríðar Á. Andersen í Morgunblaðinu 26. júní sl..  Þar er því haldið fram, að orkunotkun rafbíla telji ekki með í alþjóðlegum skuldbindingum Íslands um hlut endurnýjanlegs eldsneytis í samgöngum á landi.  Það er þvert á móti, því [að] orkunotkun rafbíla telur fimmfalt.  Regluverk á þessu sviði er margþætt, og Orkustofnun er því ljúft og skylt að skýra helztu atriði í stuttu máli."

 

 "Samkvæmt tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins um endurnýjanlegt eldsneyti, nr 2009/28/EB, og nefnist á ensku Renewable Energy Directive, skulu ríki ná a.m.k. 10 % orkuhlutfalli af endurnýjanlegu eldsneyti í samgöngum á landi árið 2020.  Ísland er á góðri leið með  að ná þeim markmiðum, en árið 2019 var hlutfallið 9,2 %.  Það skiptist svo: lífdísilolía 4,5 %, rafmagn 2,8 %, etanól 1,1 % og metan 0,7 %.  Við útreikning á hlutfallinu er raforkunotkun rafbíla fimmfölduð, þar sem tekið er tillit til þess, að rafbílar nýta raforkuna mun betur en hefðbundnir bílar nýta jarðefnaeldsneyti.  Raforkunotkun rafbíla er áætluð út frá fjölda skráðra rafbíla og heimahleðsla því tekin með, þótt hún sé ekki mæld sérstaklega.  Einnig er heimilt að margfalda orkugildi eldsneytis, sem framleitt er úr úrgangi, með tveimur, og nýtur metanframleiðslan góðs af því."

Á fyrri hluta árs 2020 var markaðshlutdeild nýrra alrafbíla 26 % og var þá 4,3 sinnum meiri en árið 2019.  Hlutfall orkunotkunar rafmagnsbíla af heildarbílaflotanum mun þannig fara yfir 10 % árið 2020, með sömu reikniaðferðum, og vaxa hratt eftir það, sem ætti fullkomlega að réttlæta afnám innflutnings á endurnýjanlegu eldsneyti, sem hefur leitt til verðhækkunar matvæla á heimsvísu og felur í sér gjaldeyrissóun við íslenzkar aðstæður. 

Síðan hélt Jón Ásgeir Haukdal áfram sinni upplýsingagjöf:

"Markmið stjórnvalda er að auka hlutdeild endurnýjanlegra orkugjafa á kostnað jarðefnaeldsneytis í samgöngum á landi í 10 % árið 2020 og 40 % árið 2030.  Til að ná þessum markmiðum voru m.a. sett lög um endurnýjanlegt eldsneyti í samgöngum á landi, nr 40/2013, sem byggja á fyrrnefndri tilskipun.  Með lögunum er gerð sú krafa til eldsneytissala að tryggja, að minnst 5 % af heildarorkugildi eldsneytis, sem þeir selja til notkunar í samgöngum á landi á ári, sé endurnýjanlegt.  Allt endurnýjanlegt eldsneyti er hægt að telja til, þ.m.t. rafmagn, metan, metanól, lífdísilolíu og etanól, hvort sem það er innlent eða erlent.  Engin íblöndunarskylda er til staðar, og hafa olíufélögin því frjálsar hendur um framkvæmdina, svo lengi sem sjálfbærniviðmið eru uppfyllt, en þau gera kröfu um a.m.k. 50 % samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda á orkugildi samanborið við jarðefnaeldsneyti."

Það blasir við, að eðlilegast er fyrir olíufélögin að setja upp rafhleðslustöðvar, einkanlega í dreifbýli landsins, og að kaupa repjuolíu á innanlandsmarkaði til blöndunar í dísilolíu, til að uppfylla kröfur um hlutfall endurnýjanlegs eldsneytis.  Hvorugt hefur í för með sér nettólosun koltvíildis, og hvort tveggja er endurnýjanlegt, og slík viðskiptastefna styrkir vöruskiptajöfnuðinn, en Akkilesarhæll hraðrar rafbílavæðingar eru of fáar hraðhleðslustöðvar við fjölfarnar leiðir.  

"Enn fremur var sett reglugerð um gæði eldsneytis, nr 960/2016, og byggðist á tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins, 2009/30/EB, sem kveður á um, að olíufélög skuli ná 6 % samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda á hverja selda orkueiningu.  Reglugerðin gerir töluvert ríkari kröfur til olíufélaganna en í lögum um endurnýjanlegt eldsneyti, þar sem hún tekur tillit til losunar gróðurhúsalofttegunda, sem til verða við framleiðslu og notkun endurnýjanlega eldsneytisins.  Það eldsneyti, sem hefur lítið kolefnisspor, hefur þess vegna meira vægi við útreikning á því hlutfalli, ólíkt fyrr nefndu 5 % hlutfalli."

 Þessi regla er enn meiri hvati fyrir olíufélögin að selja sem mest rafmagn á farartæki.  Til að olíufélögin dagi ekki uppi á tiltölulega skömmum tíma, þurfa þau að auka markaðshlutdeild sína á sviði rafmagns á ökutæki, því að bílar knúnir rafmagni af rafgeymum virðast vera í mikilli sókn og munu ryðja orkuskiptunum braut á vegunum.  Þyngri farartæki, vinnuvélar, langferðavagnar o.þ.h. verða þó knúin með öðrum hætti, a.m.k. þar til bylting verður í orkuþéttleika rafgeymanna í kWh/kg.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Vönduð fréttamennska af atvinnulífinu

Það er skoðun höfundar þessa vefpistils, að umfjöllun Morgunblaðsins, bæði vef- og ritmiðils, um viðskipti og atinnulíf, sé sú ítarlegasta og vandaðasta á Íslandi um þessar mundir. Þetta virðist stafa af því, að blaðamennirnir eru með fingurinn á þjóðarpúlsinum, og af góðri ritstjórn með heilbrigt fréttamat m.t.t. hagsmuna þjóðarinnar.  Fyrir lýðræðisþróun er gríðarlega mikilvægt, að mikilvægir atburðir, tilhneiging og þróun innan atvinnulífsins séu þar ekki innilokaðir og sótthreinsaðir, þar til einhver sprenging verður eða ráðamönnum þar þóknast að láta einhverja matreiðslu í té að eigin smekk.  Illmögulegt er þá fyrir almenning að mynda sér raunhæfa mynd af stöðu mála og þróun. 

 

Almenningur á Íslandi á allt undir velgengni atvinnuveganna komið, einnig ríkis- og bæjarstarfsmenn, því að hjá atvinnuvegunum, í raunhagkerfinu, verður öll verðmætasköpun þjóðfélagsins til, sem heimilin fá síðan væna sneið af, eina þá stærstu í hlutfalli og verðmætum talið um þessar mundir, og hið opinbera heggur síðan í, bæði hjá heimilunum og fyrirtækjunum.  Dæmi eru um skelfilega sóun verðmæta hjá hinu opinbera.  Hjá Sjúkratryggingum Íslands stingur í augun kerfisóreiða, sem hvetur til utanfarar sjúklinga í stað aðgerðar á einkareknum fyrsta flokks stofum fyrir 1/3 kostnaðar við utanförina.  Hjá Reykjavík er fjármálaóreiðan slík, að skuldirnar nema MISK 10 á hverja 4 manna fjölskyldu.  Þar mun óreiðan enda með ósköpum, verði ekki fljótlega gripið í taumana.  Borgarlína höfuðborgarsvæðisins er hugarfóstur, sem hentar engan veginn hér vegna mannfæðar, veðurfars og krafna almennings um lífsgæði.

Stefán E. Stefánsson, viðskiptaritstjóri Morgunblaðsins, hefur látið sér annt um áliðnaðinn og flugstarfsemina og heyjað sér mikillar þekkingar á þessum sviðum.  Laugardaginn 27. júní 2020 birti hann Baksviðsfrétt í Morgunblaðinu undir fyrirsögninni:

"Enn ber talsvert í milli".

Með greininni birtist mjög viðeigandi mynd af fyrsta hverfilshjóli Landsvirkjunar í Búrfelli, sem Landsvirkjun gaf ISAL við hátíðlegt tækifæri, þegar gott talsamband ríkti á milli fyrirtækjanna, sem yfirleitt var á tímabilinu 1966-2010.  Nú er öldin önnur, eins og Stefán flettir ofan af í téðri baksviðsfétt. Hún hófst þannig:

"Enn ber talsvert á milli í viðræðum Landsvirkjunar og Rio Tinto um endurmat á raforkuverði til verksmiðju síðarnefnda fyrirtækisins í Straumsvík.  Þetta herma heimildir Morgunblaðsins. 

Greint var frá því í Viðskipta-Mogganum á miðvikudag [24. júní 2020], að Rio Tinto hefði lýst yfir vilja til þess að auka framleiðslu sína í álverinu að nýju, en fyrirtækið hefur dregið talsvert úr framleiðslunni, það sem af er ári. Álverð hefur haldizt mjög lágt á heimsmarkaði síðustu mánuði, og flest bendir til þess, að ástandið muni haldast þannig á komandi mánuðum.  Verksmiðjan í Straumsvík var rekin með nærri mrdISK 14 tapi í fyrra [2019]."

Þarna er frásögnin af yfirstandandi samningaviðræðum um raforkusamning á milli fyrirtækjanna í véfréttastíl, enda kunna menn að leggja mismunandi mat á stöðu og horfur í flókinni stöðu.  Hitt dylst engum, að það mun ráða örlögum ISAL, hvort samningar nást eða ekki.  Rio Tinto hefur lýst yfir, að lengra verði ekki haldið á sömu tapsbraut og einnig, að náist viðunandi samningar, sé samstæðan tilbúin að nýta framleiðslugetu ISAL til fullnustu, sem er um 240 kt/ár af söluhæfu áli út úr steypuskála (m.v. aðkeypt ál um 25 kt/ár).  Þetta er að sjálfsögðu miðað við, að framlegð fyrirtækisins sé yfir 0.  Eftir verðlækkun helztu aðfanga gerist það sennilega við um 1700 USD/t, og þar sem viðbótar verð (premía) fyrir sérvöru hefur verið í lágmarki á þessu ári, er óvíst, að sú sér raunin enn, þótt álverð fikri sig nú í rétta átt.

  Það er ótrúlegt til þess að hugsa, að ríkisfyrirtækið Landsvirkjun virðist ekki tvínóna við það að standa yfir höfuðsvörðum þessarar áhættulausu gjaldeyriskýr á tímum, þegar þjóðfélagið hefur orðið fyrir mesta gjaldeyristapi sögunnar, einnig hlutfallslega.  Þetta ríkisfyrirtæki er utan gátta með núverandi forstjóra þar við völd, og þar verður að breyta þegar í stað um stefnu.  Fyrirtækið á ekki að vera hágróða fyrirtæki, heldur lággróða fyrirtæki, eins og F.D. Roosevelt mótaði sína "New Deal" stefnu um á 4. áratugi 20. aldarinnar í BNA.  Aðspurður um þetta, sagði hann: við tökum gróðann út á hinum endanum.  

Síðar í Baksviðsfréttinni skrifaði Stefán:

"Talsverð harka virðist hafa hlaupið í viðræðurnar, og heimildarmenn Morgunblaðsins herma, að stjórnendur Rio Tinto hafi kvartað undan meintri óbilgirni forstjóra Landsvirkjunar í viðræðunum.  Svo rammt hefur kveðið að þessari óánægju, að stjórnendur Rio Tinto hafa beint erindum sínum til stjórnar Landsvirkjunar í stað forstjóra, eins og hefð er fyrir í samskiptum milli fyrirtækjanna."

 

Hér er einstæður texti í sögunni.  Aldrei áður hefur frétzt af svo yfirþyrmandi samskiptavandræðum á milli stórs íslenzks ríkisfyrirtækis og eins af stærstu viðskiptavinunum, hvað þá, þegar í hlut á öflugur erlendur fjárfestir, sem ekki vílaði fyrir sér að hlaupa undir bagga með Íslendingum, þegar mest reið á í kjölfar bankahrunsins 2008, með mrdISK 70 fjárfestingu (MUSD 500) í Straumsvík.  Rio Tinto hefur lýst yfir vantrausti á Herði Arnarsyni, og hann hefur brugðizt við með þvergirðingshætti og langlokuskrifum til æðstu manna áldeildar Rio Tinto.  Þetta er náttúrulega ekki hægt að líða.  Maðurinn er skaðvaldur fyrir erlendar framtíðarfjárfestingar í landinu og helzti Þrándur í Götu nýrra raforkusamninga við RT/ISAL.  Skyldi hann ekki þurfa hvíld frá miklum önnum ?

Niðurlag Baksviðsfréttarinnar var þannig:

"Endurskoðun rekstrarforsenda álversins töfðust vegna kórónuveirunnar, og Rio Tinto gat ekki staðið við fyrirheit um, að vinnu við hana myndi ljúka á fyrri hluta ársins.  Vinnan er þó komin í gang að nýju, og vænta má niðurstöðu samkvæmt heimildum Morgunblaðsins síðar í sumar.  Fyrirtækið mun hafa lýst sig reiðubúið til þess að auka framleiðsluna að nýju, náist samningar um nýtt raforkuverð.  Að öðrum kosti komi enn til álita að loka verksmiðjunni, annaðhvort tímabundið, eins og eigendur PCC á Bakka hafa gert, eða til frambúðar."  

Rio Tinto vill helzt selja ISAL, en hefur ekki enn tekizt það.  Aðalástæðan er talin vera raforkusamningurinn við Landsvirkjun, en hann er í raun ávísun á tap verksmiðjunnar m.v. fyrirsjáanlegan álmarkað.  Þess vegna eru mestar líkur á lokun verksmiðjunnar, ef stjórnendur Landsvirkjunar þverskallast við að semja um samkeppnishæft raforkuverð.  Það yrði feiknarlegur fingurbrjótur og mikill ábyrgðarhluti.  Nauðsynlegt er, að forstjórinn og stjórn fyrirtækisins axli þá ábyrgð. 

Af áliðnaðinum

Framleiðsla undirstöðuefna fyrir iðnað heimsins hefur átt mjög á brattann að sækja á þessu ári, og um þverbak keyrði, þegar bráðsmitandi veirusjúkdómur í öndunarfærum manna barst um allan heim frá Kína, og sér enn ekki fyrir endann á ósköpunum. Nú hafa læknar á Langbarðalandi upplýst um þá niðurstöðu reynslu sinnar og rannsókna, að umrædd kórónaveira geti í raun lagzt á hvaða líffæri líkamans sem er.  Það er nýtt af nálinni og bendir til, að eigi sé allt með felldu um tilurð þessarar veiru.

Þar sem sóttvarnaraðgerðir flestra yfirvalda koma í veg fyrir myndun hjarðónæmis, verður SARS-CoV-2 líklega ógnvaldur, þar til bóluefni hefur verið þróað, e.t.v. árið 2021.  Veiran hefur leikið hagkerfi heimsins grátt, lamað atvinnulífið og spurn eftir undirstöðuefnum á borð við ál, járnblendi og kísil, hefur fallið.  Nýlega komu fréttir af tímabundinni lokun kísilverksmiðju PCC á Bakka, vitað er um viðsjárverða framtíð álvers ISAL í Straumsvík, og samningaviðræður Norðuráls og Verkalýðsfélags Akraness voru mjög þungar, þegar síðast fréttist.  

Eftir þóf og þjark hófust alvöru samningaviðræður um raforkusamninginn á milli ISAL/Rio Tinto og Landsvirkjunar seint í maí 2020.  Ef slitnar upp úr þeim samningaviðræðum, mun ISAL að líkindum stöðva starfsemi sína og kaup á öllum aðföngum, þ.m.t. rafmagni, síðsumars. Ætlunin er að leiða í ljós nú í júlí 2020, hvort samningar um endurskoðun raforkuverðs Landsvirkjunar til ISAL geti náðst.

Ekki þarf að orðlengja, að það yrði enn eitt áfallið fyrir efnahag landsins, og tap gjaldeyristekna, sem raska mun viðskiptajöfnuðinum til hins verra með mögulega slæmum afleiðingum fyrir gengi ISK og verðlagið á Íslandi, ef af stöðvun þessarar starfsemi verður.  Þótt fjárhagstap eigandans af þessari starfsemi hafi síðast liðin 2 ár numið tæplega mrdISK 20, þá hefur íslenzka þjóðarbúið verið með allt sitt á hreinu og notið tugmilljarða gjaldeyristekna á hverju ári vegna greiðslna fyrirtækisins fyrir raforku, vinnu starfsmanna þess og verktaka og fyrir ýmsa aðra þjónustu.  

Lítið spyrst út um gang viðræðnanna, en ýmislegt annað gerist, sem er ekki til þess fallið að bæta andann manna á milli í þessum viðræðum.  Í miðju Kófinu tilkynnti Landsvirkjun um tímabundna lækkun raforkuverðs til viðskiptavina sinna með langtímasamninga til að létta undir með þeim.  Fyrirtækið tilkynnti ISAL um 10 % tímabundna lækkun, sem er aðeins 40 % af hámarkslækkuninni, sem tilkynnt var.  Síðan hvarf fyrirtækið frá þessari lækkun án þess að tilkynna um þá stefnubreytingu opinberlega. Hvers konar stjórnarhættir eru þetta eiginlega ?  Ekki er síður furðulegt að innheimta fyrir maí 2020 fyrir meiri raforku en þá var notuð.  Það hefur verið sameiginlegur skilningur beggja fyrirtækjanna á orkusamninginum hingað til, að ákvæðinu um 86 % kaupskyldu af forgangsorku eigi aðeins að beita við ársuppgjör viðskiptanna.  Nú gæti myndazt inneign ISAL hjá Landsvirkjun, því að það er ætlun fyrirtækisins að auka aftur framleiðsluna kröftuglega, ef samningar takast.  Með framferði Landsvirkjunar, t.d. skammarbréfum til Rio Tinto, syrtir stögut í álinn.  

Innan Landsvirkjunar er orðrómur uppi um, að forstjórinn óttist viðbrögð skuldabréfaeigenda, ef kaupskyldan er ekki innheimt jafnóðum.  Hann virðist þannig hafa lofað upp í ermina á sér í blóra við orkusamningana.  Ef slitnar upp úr samningaviðræðum á milli ISAL/RT og LV og ISAL verður lokað, þá mun Rio Tinto vafalítið láta reyna á það frammi fyrir dómurum að fá verulegan afslátt á kaupskyldunni m.a. vegna þess, að LV hafi ekki gengið til samninga í góðri trú.  Forstjóra ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar virðist verða á hver fingurbrjóturinn öðrum verri.  Hann starfar á ábyrgð stjórnar fyrirtækisins.  Hversu lengi er hún reiðubúin að taka þátt í og ábyrgjast þessa gandreið forstjórans ?

Í Morgunblaðinu 24. júní 2020 birtist frétt Höskuldar Daða Magnússonar um "íslenzka uppgötvun" á sviði álframleiðslu.  Nú veit höfundur þessa vefpistils ekki gjörla um smáatriði þessarar uppgötvunar.  Þó kom það fram, að ál hefði verið framleitt við 500 A straum með þessari nýju tækni og að skautin séu úr keramik og málmum.  Þetta rímar við frumbýlingstilraunir álfyrirtækja um aldamótin síðustu við að framleiða ál án kolefna. Hætt er við, að mikilvægi þessarar "uppgötvunar" sé mjög orðum aukið og í raun séu stór álfyrirtæki miklu lengra komin á þessu sviði en fyrirtækið Arctus Metals og Nýsköpunarmiðstöðin. Hvers vegna er látið eins og það sé í fyrsta sinni undir sólunni, að ál er framleitt kolefnisfrítt ?

Sannleikurinn er sá, að Alcan, sem Rio Tinto keypti fyrir allmörgum árum, og Alcoa hafa stundað rannsóknir í mörg ár með það stefnumið að gera álframleiðsluna kolefnisfría.  Sá áfangi að gera þetta í litlu tilraunakeri við 500 A náðist fyrir fjöldamörgum árum. Með því er björninn ekki unninn. Tæknilegi vandinn er að gera þetta með hagkvæmum og öruggum hætti við fullan iðnaðarstraum.  Þá er átt við 1000 sinnum hærri straum en frumkvöðlar á Íslandi voru að föndra við og básúnuðu síðan sem meiriháttar uppgötvun (technical breakthrough ?). 

Fyrir nokkrum árum stofnuðu fyrirtækin Rio Tinto og Alcoa með sér þróunarfélagið Elysis og lögðu fyrirtækinu til mikið fé.  Þetta þróunarfélag hefur náð svo miklum árangri, án þess að berja sér tiltakanlega á brjóst fyrir það, eins og Ketill, skrækur, gerði á sinni tíð, að nú er verið að framleiða kerbúnað fyrir tilraunaverksmiðju Rio Tinto í Voreppe í Frakklandi (þróunaraðstaða franska ríkisálfélagsins Pechiney, sem Alcan keypti á sinni tíð), sem á að verða tilbúin til rekstrar með  fullum iðnaðarstraumi fyrir árslok 2021. Gangsetning þessarar tilraunaverksmiðju markar raunveruleg tímamót í álheiminum, en ef gjörningur Arctus Metals og Nýsköpunarstöðvarinnar mun hafa einhverja þýðingu, á eftir að útskýra í hverju sérstaðan felst m.v. rannsóknir t.d. rússneska álrisans Rusal.

Frétt Höskuldar bar hið vafasama heiti:

"Íslensk tækni í kapphlaupi við risa á álmarkaði".

Efasemdir hljóta að vakna, þegar þess er gætt, að fyrir 20 árum voru ýmsar rannsóknarstofnanir, t.d. í hinu rótgróna áltæknisamfélagi Tækniháskólans í Þrándheimi, NTNU, að feta sig áfram með kolefnisfría álframleiðslu með lágum straumi. Var þetta iðulega kynnt á námstefnum Tækniháskólans í Þrándheimi, sem haldnar voru annað hvert ár. Hérlendis virðist vera um að ræða gamalt vín á nýjum belgjum, og "íslenzka tæknin", sem áhöld geta verið um, hvort er íslenzk, vera a.m.k. tveimur áratugum á eftir tímanum. Ef um einhverja sérstöðu er að ræða, sem hafi marktæka kosti framyfir t.d. Elysis-tæknina, hefur algerlega mistekizt að koma henni á framfæri.  

Pétur Blöndal, framkvæmdastjóri Samáls, kom í þessari frétt með fráleita speki.  Hann gerði því skóna, að nýja tæknin myndi hafa minna umhverfislegt gildi, væri hún nýtt Kína, með öll sín kolakyntu orkuver, en á Íslandi.  Lofthjúpur jarðar gerir auðvitað engan greinarmun á því, hvort t.d. 1 Mt/ár eru framleidd með þessari nýju tækni í Kína eða á Íslandi.  Svona málflutningur frá félagi álframleiðenda á Íslandi gerir ekkert gagn.  

Þá var í lok fréttarinnar viðtal við Guðbjörgu Óskarsdóttur, forstöðumann hjá Nýsköpunarmiðsöð Íslands og framkvæmdastjóra Álklasans:

""Við viljum sjá svona lausnir koma sem fyrst hingað til lands, svo [að] það er ánægjulegt, að íslenzkt fyrirtæki sé að vinna að þessari byltingu.  Öll stærstu álfyrirtækin í heiminum eru að horfa til þessarar tækni í framtíðinni", segir Guðbjörg Óskarsdóttir, forstöðumaður hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands og framkvæmdastjóri álklasans.  

Guðbjörg segir, að líklega verði þess ekki langt að bíða, að umrædd tækni verði tekin í gagnið.  Á stórum álmarkaði sé pláss fyrir fleiri en eina lausn. 

"Jón Hjaltalín hefur sagt sjálfur, að álver, sem ekki eru tengd þessum stóru, sýni tækni hans áhuga, enda vilja allir vera með svona lausn, þegar hún kemur og er tilbúin.  Það, að íslenzkur frumkvöðull sé kominn þetta langt núna, styrkir samkeppnisforskot hans."" 

Um þetta er vægast að hafa þá umsögn, að orð Guðbjargar lýsi meðvirkni. Það er fráleitt að tala um nýja tækni, þegar í hlut á tilraunastarfsemi í mælikvarðanum 1:1000, því að megnið af þróunarvinnunni er eftir, og hún er að baki í þróunarverkefninu Elysis. Ef um nýja aðferð er að ræða, í hverju lýsir hún sér, og hverjir eru kostir hennar m.v. við löngu þekktar aðferðir háskólasamfélaga og álrisa ? 

Fyrir utan rafkerfið í álverksmiðju, þá er rafgreiningin hjartað í henni.  Í hvoru tveggja liggja gríðarlegar fjárfestingar.  Engum, sem snefil af þekkingu og reynslu hefur af starfsemi þessa geira, dettur í hug, að nokkurt álfyrirtæki kjósi fremur samstarf við smáfyrirtæki og nýgræðing á þessu sviði, sem virðist vera langt á eftir tímanum, en þróaða og reynda tækni, sem tækni Elysis verður eftir áratug. 

Hugtakaruglingur tröllríður umfjöllun sumra fjölmiðla um álframleiðslu.  Hann var áberandi í frétt Markaðar Fréttablaðsins 25. júní 2020 og kom fram í fyrirsögninni:

"Juku framleiðslu hreins áls eftir lokanir á meginlandinu".

Í þessu felst fullkomin mótsögn, því að hreinálsframleiðsla er sérgrein, sem ekki þrífst, ef markaðir "lokast".  Hreinál er yfir 99,9 % ál, sem yfirleitt næst aðeins með flóknu hreinsiferli í steypuskála, en það sem í fyrirsögninni er átt við, er hráál, ómeðhöndlað ál, beint upp úr venjulegum rafgreiningarkerum, sem ekki er notað beint í neina framleiðslu, heldur fer allt í endurbræðslu. Hráál keranna inniheldur vanalega minna en 97,5 % ál.  Þetta hlutfall mun hækka með innleiðingu kolefnisfrírrar framleiðslutækni. Á hrááli og hreináli er grundvallarmunur, og ruglingurinn kann að stafa af ónákvæmri orðanotkun talsmanna sumra álveranna, þó ekki ISAL, því að blaðafulltrúi fyrirtækisins notaði orðið "hráálskubbar", sem getur verið rétt, en einnig eru sums staðar við lýði hleifasteypuvélar, og þar eru steyptir hráálshleifar við þessar og aðrar aðstæður, þar sem ríður á að halda uppi eða auka til muna afkastagetu steypuskálanna án þess að steypa samkvæmt pöntunum.  

Upphaf þessarar fréttar Markaðarins var þannig:

"Þegar kórónuveirufaraldurinn hafði skollið á Evrópu af fullum krafti, brugðust íslenzku álverin við með því að framleiða hreinál í stað sérhæfðara málmblendis að sögn talsmanna álveranna.  Minni orkukaup og afslættir á raforkuverði til stórnotenda munu draga úr tekjum Landsvirkjunar á árinu [2020]."

Þessi frásögn bendir til, að vitleysan eigi rætur að rekja til talsmanna Norðuráls og Fjarðaáls, en þeir mega ekki mæta svona illa lesnir til leiks.

Svo undarlega sem það hljómar, þá hefur stóriðjufyrirtækið, sem hæst verð greiðir fyrir raforku Landsvirkjunar, enn engan Kófsafslátt fengið, þótt fyrirtækið hafi í apríl 2020 tilkynnt ISAL um 10 % lækkun.  Ekki nóg með það, heldur rukkaði fyrirtækið fyrir meiri orku en notuð var í maí.  Þetta heitir ruddaframkoma, þegar ekki er skafið utan af óþverranum. 

Landsvirkjun reyndi í Kófinu að koma sér í mjúkinn hjá eigendum sínum (hún gefur skít í viðskiptavinina), og til marks um slepjuháttinn er eftirfarandi úr sömu frétt:

"Afslættir til stórnotenda einir og sér námu allt að 25 % og munu kosta fyrirtækið a.m.k. mrdISK 1,5 á þessu ári.  Orkukaup álveranna hafa að sama skapi verið minni á þessu ári en hinu síðasta, en ekki liggur fyrir, hversu mikið þessi minni eftirspurn raforku mun kosta Landsvirkjun að sögn talsmanns Landsvirkjunar."

Upphæðin mrdISK 1,5, sem talsmaður Landsvirkjunar segir hana fórna með sjálfskipaðri verðlækkun, er dropi í hafið og t.d. aðeins um 11 % af tapi ISAL 2019.  Það er víða pottur brotinn.

 

 

 

  

Landsreglari tjáir sig

Eins og kunnugt er, gegnir Orkumálastjóri líka hlutverki Landsreglara (National Energy Regulator), sem er æðsti fulltrúi Evrópusambandsins (ESB) hér á landi á sviði orkumála eftir innleiðingu Orkupakka 3 (OP#3).  Hlutverk hans er í stuttu máli að hafa eftirlit með því, að stefnu ESB sé framfylgt hérlendis, eins og hún birtist í orkulöggjöf ESB, innleiddum orkupökkum, og að íslenzkri löggjöf á þessu sviði sé fylgt.  Þar sem ósamræmi er á milli þessa tvenns, skal löggjöf ESB vera rétthærri við túlkun.  Þetta er skýrt tekið fram í EES-samninginum. 

  Nú virðist vera kominn upp ágreiningur á milli Landsreglara og ráðherra umhverfis- og auðlindamála og reyndar einnig Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs, því að Ari Trausti Guðmundsson, Alþingismaður VG, hefur andmælt sjónarmiðum Landsreglara um regluverk vindmylla frá A-Ö.  Báðir hafa skrifað í Fréttablaðið um ágreininginn, og Landsreglarinn borið andmælin til baka á sama vettvangi. 

Sá, sem skrifar fyrir hönd Landsreglara, er starfsmaður hans, Skúli Thoroddsen, lögmaður.  Grein hans í Fréttablaðinu þann 17. júní 2020 bar yfirskriftina:

"Vindorka fellur ekki að rammaáætlun".

Hún hófst þannig:

"Ari Trausti Guðmundsson, þingmaður VG, segir hér í blaðinu, 12. júní sl., að "vindorka sé hluti af heildarskipulagi orkuvinnslu og falli að rammaáætlun".  Á vegum Landsvirkjunar séu "vindorkuver í orkunýtingarflokki og biðflokki "svokallaðrar rammaáætlunar" og margir myllulundir í skoðun.  Þetta er rangt. 3ja rammaáætlun hefur ekki verið samþykkt, og engir vindlundir eru í núgildandi áætlun. Það er Orkustofnun [les Landsreglari], sem ákveður, hvaða virkjunarkostir eru nægilega skilgreindir, til þess að verkefnisstjórn um rammaáætlun og faghópar, á hennar vegum, geti yfirhöfuð fjallað um þá.  Orkustofnun hefur ekki skilgreint neina vindorkukosti og því engir myllulundir í skoðun á þeim bæ.  

Umhverfisráðherra sagði, aðspurður  um vindorku, það vera "mat umhverfis- og auðlindaráðuneytisins og atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins, að málefni vindorku heyri undir rammaáætlun".  Atvinnuvegaráðuneytið kveðst aðspurt aldrei hafa haldið þessu fram.  Afstaða þess sé óbreytt, en "þessi mál" séu til umfjöllunar í starfshópi þriggja ráðuneyta og "niðurstöðu verði að vænta innan skamms".  

Þetta er ekki í fyrsta skiptið, sem umhverfis- og auðlindaráðherra skriplar á skötunni, þegar kemur að því lagaumhverfi, sem hann á að starfa eftir.  Hann virðist fljótfærari en góðu hófi gegnir fyrir mann í hans stöðu.  Með Orkupakka #3 fékk Orkustofnun sjálfstæða stöðu innan stjórnkerfisins, og Orkumálastjóri (Landsreglari) er óháður ráðuneytunum, nema um fjárveitingar; staðan hefur ígildi orkuráðherra.  Túlkun Skúla Thoroddsen er vafalítið rétt.  Orkustofnun (Landsreglari) skammtar Verkefnahópi Rammaáætlunar verkefni, og hann getur hvorki hafið sjálfstæða rannsókn á einu né neinu.  Úr því að Orkustofnun ekki hefur enn skilgreint neinn vindorkukost, er allur undirbúningur vindorkuverkefna unninn fyrir gýg.  Það er t.d. algerlega ótímabært fyrir sveitarfélög að breyta aðalskipulagi sínu til að geta hýst vindorkuver innan sinna vébanda.  Það er Landsreglarinn, sem gefur tóninn, á meðan OP#3, eða seinni orkupakkar, hefur hér lagagildi. 

"Tillaga umhverfisráðherra um vindorkukosti í 3ju rammaáætlun, Blöndulund í nýtingarflokk og Búrfellslund í biðflokk, er byggð á hugmynd verkefnastjórnar um "vindorkuver Landsvirkjunar", án afstöðu Orkustofnunar og þannig reist á röngum grunni.  Ráðherra er vissulega frjálst að leggja hana fram sem sína tillögu í þágu Landsvirkjunar þrátt fyrir ágallana og mismuna þar með vindorkufyrirtækjum.  Þar á Alþingi síðasta orðið eða eftir atvikum dómstólar."

 

 "Fyrir liggur, að um orkurannsóknir slíkra kosta [vinds] fer eftir lögum um rannsóknir og nýtingu á auðlindum í jörðu, auðlindalögum, sem lög um rammaáætlun vísa til í því sambandi.  Auðlindalögin gilda ekki, hvorki um vind né vindorkurannsóknir.  Sú stefnumörkun, sem felst í rammaáætlun, takmarkar stjórnarbundnar heimildir sveitarfélaga í skipulagsmálum.  Slíkar skerðingar í þágu almannahagsmuna til verndar eða nýtingar á náttúruauðlindum, þurfa ótvíræða, skýra lagastoð, eins og rammaáætlun er varðandi vatnsföll og háhitasvæði.  Hvort rammaáætlun taki til vindorku, ríkir í bezta falli óvissa um.  Sé það svo, kæmi það í hlut Orkustofnunar að skilgreina vindorkulandsvæðin.  Hin "takmörkuðu gæði", sem þannig verða til í eignarlandi sumra - en ekki allra - eða í þjóðlendum, yrði ríkið að bjóða út.  Slíkt útboð tæki til skipulagssvæðis með gildu virkjunarleyfi fyrir vindlund til handa orkufyrirtæki á grundvelli jafnræðis innan Evrópska efnahagssvæðisins. Ekkert regluverk lýsir slíkum útboðsferli hér á landi, frá afmörkun vindlunda til virkjunarútboðs.  Svo virðist sem umhverfisráðherra vaði reyk um rammaáætlun, villtur vega.  En þessi mál eru annars til umfjöllunar í starfshópi þriggja ráðuneyta, og þaðan er niðurstöðu að vænta "innan Skamms". 

Undirstrikunin er pistilhöfundar til að leggja áherzlu á, að þar heldur Landsreglari Evrópusambandsins um fjaðurstaf.  Umhverfis- og auðlindaráðherra er úti á þekju í þessu máli, og það virðast sumir þingmenn vera líka, t.d. Ari Trausti Guðmundsson, sem stakk niður penna og andmælti Skúla Thoroddsen á sama vettvangi. Í raun og veru er texti Skúla algerlega samhljóma úrskurði ESA árið 2016, sem Lilja Alfreðsdóttir, þáverandi utanríkisráðherra, féllst á af fullkomnu dómgreindarleysi.  Það verður sem sagt að bjóða nýtingarrétt orkulinda í eigu ríkisins út á Evrópska efnahagssvæðinu.  Það felur í sér stórkostlegt fullveldisafsal yfir auðlindum Íslands, sem hafa mun mjög neikvæð áhrif á lífskjör í landinu.  Héldu menn, að OP#3 mundi bara engin áhrif hafa á Íslandi, ef bara væri móazt við að taka við aflsæstreng frá Innri orkumarkaði ESB ? Orkulindirnar eru í uppnámi, þótt upphaflegi EES-samningurinn spanni þær ekki. 

 

Hentar Orkupakki #4 okkar umhverfi ?

Evrópusambandið (ESB) heldur áfram vegferð sinni um samræmingu og yfirtöku stjórnunar orkumála aðildarlanda sinna samkvæmt Lissabonssáttmálanum (stjórnarskrárígildinu), og stórt skref í þessa átt var samþykkt orkulöggjafar undir heitinu Orkupakki #4.

Þetta er orkulöggjöf, sem er samtvinnuð loftslagsstefnu ESB og hönnuð til að auðvelda Sambandinu að ná markmiðum sínum á því sviði.  Ísland glímir ekki við neitt svipuð viðfangsefni í þessum efnum, þar sem næstum 100 % raforkunnar kemur úr endurnýjanlegum orkulindum samkvæmt alþjóðlegum skilgreiningum.  Þegar af þeirri ástæðu á OP#4 ekkert erindi til Íslands, enda höfðu íslenzk stjórnvöld augljóslega engin áhrif á mótun þessarar löggjafar.

 Til að stikla á mjög stóru má nefna eftirfarandi 12 atriði úr OP#4:

1. Innlend löggjöf má ekki hindra framgang stefnu ESB
2. Landsreglarinn mun fara með æðsta vald raforkumála í landinu
3. Landsreglarinn mun handstýra Landsneti
4. Landsreglarinn mun stjórna raforkumarkaðinum
5. Völd innlendra stjórnvalda til afskipta af gjaldskrám verða mjög skert
6. Embætti samræmingarstjóra undir Landsreglara mun tryggja, að Landnet fylgi áætlunum, sem ESB hefur samið og/eða samþykkt.
7. Erfitt verður að koma í veg fyrir sæstrengi til útlanda
8. Fjárfestingaráætlun Landsnets, sem ESB hefur samþykkt, er skuldbindandi fyrir Landsnet gagnvart ESB.  Þetta jafngildir valdayfirtöku á Landsneti.
9. Svæðisbundnar samræmingarmiðstöðvar verða nýtt yfirþjóðlegt verkfæri ESB
10. Það verður framkvæmdastjórn ESB, sem ákveður, hvernig rafmagnsflutningum um sæstrengi verður háttað, en ekki íslenzk yfirvöld, stofnanir eða Landsnet.
11. ESB mun móta forsendur leyfisveitinga fyrir ný vind- og vatnsorkuver
12. Öllum raforkunotendum á að standa til boða kvikur verðsamningur, þar sem verð hverrar klukkustundar ræðst af framboði og eftirspurn.  Þeir, sem velja þetta samningsform, fá upp settan hjá sér snjallorkumæli, sem sýnir einingarverð hverrar klukkustundar, mælir raforkunotkunina og reiknar út raforkukostnaðinn.

Eins og sést á þessari upptalningu, verður ekki um neitt smáræðis valdaafsal að ræða, ef stjórnvöld kokgleypa þetta á samráðsvettvangi EFTA og síðan í Sameiginlegu EES-nefndinni.  Túlkun Stjórnarráðsins er sú, að það jafngildi riftun EES-samningsins, ef Alþingir síðan gerir slíkar samþykktir afturreka.  Slík sjónarmið stangast á við skýran texta EES-samningsins sjálfs um heimild löggjafarvaldsins til að synja gjörðum Sameiginlegu EES-nefndarinnar staðfestingar, ef þingið telur stjórnlagaheimildir skorta til staðfestingar.  Það er leikmanni í lögum ljóst, að samþykkt OP#4 án undanþága varðar broti á Stjórnarskrá Íslands.

Í kjallaragrein á síðu forystugreina Morgunblaðsins þann 16.06.2020 birtist áhugaverð hugleiðing og varnaðarorð Ólafs Ísleifssonar, Alþingismanns, undir fyrirsögninni:

"Fjórði orkupakkinn vofir yfir".

Kjallaragreinin hófst þannig:

"Iðnaðarráðherra hefur svarað fyrirspurn minni á Alþingi um mat á fjórða orkupakkanum.  Þar er lýst hefðbundinni meðferð með skipan vinnuhóps og öðru í þeim dúr, en ekkert minnzt á, að í undirbúningi séu lögfræðilegar álitsgerðir, sem reyndust þýðingarmiklar í umræðum liðins árs um þriðja orkupakkann.  Þær komu fyrst fram fáum vikum áður en málið var rætt á Alþingi vorið 2019. Þá voru tvö ár liðin frá því Ísland skuldbatt sig á vettvangi EES til að innleiða þriðja orkupakkann.  Talið var af hálfu stjórnvalda, að þá skuldbindingu mætti ekki afturkalla þrátt fyrir ákvæði EES-samningsins í gagnstæða átt."

 Þetta eru ill tíðindi af starfsháttum og "verkstjórn" iðnaðarráðherra við stórmál, en koma því miður ekki á óvart, því að hún sýndi Þriðja orkupakkanum hvorki skilning né áhuga.  Sama kæruleysið kemur fram núna og boðar illt, eld og eimyrju.  Um orkupakka 1-2 hélt hún því fram, að þeir hefðu með uppskiptingu raforkugeirans lækkað raforkukostnað neytenda vegna "samkeppninnar".  Þetta var rækilega hrakið af hagfræðiprófessor í riti "Orkunnar okkar, ágúst 2019.  

Það, sem Ólafur Ísleifsson nefnir hér að ofan, að vanti hjá ráðherra, hefur gríðarlega þýðingu.  Ef ekki verður strax fengin bitastæð, fagleg lögfræðileg álitsgerð óvilhallra fræðimanna á borð við Stefán Má Stefánsson og Friðrik Árna Friðriksson Hirst um það, hvort innleiðing OP#4 í landslög á Íslandi standist Stjórnarskrá, þá verður að lýsa yfir vantrausti á iðnaðarráðherra og/eða utanríkisráðherra.  Þau hafa þá brugðizt skyldum sínum sem ráðherrar gagnvart Stjórnarskrá. 

Hin hlið orkupakkamálsins er efnahagsleg.  Það er bráðnauðsynlegt að leggja þjóðhagslegt mat á afleiðingar innleiðingar OP#4 og reikna þá bæði með tengingu raforkukerfis landsins við raforkukerfi Innri markaðar ESB og engri slíkri.  Slík skýrsla yrði mikils virði, og leita þyrfti í smiðju höfunda ofannefndrar skýrslu "Orkunnar okkar", sem talizt geta verið sérfróðir um orkumál.  Hér skal fullyrða, að líkan Evrópusambandsins fyrir orkumarkaðinn á illa við hér vegna þess, að orkukerfið á Íslandi er í eðli sínu gjörólíkt hinu miðevrópska, og þess vegna mun innleiðingin virka á Íslandi eins og há skattlagning á fólk og fyrirtæki, sem veikir samkeppnisstöðuna gagnvart útlöndum. 

Í lok kjallaragreinarinnar skrifaði Ólafur Ísleifsson:

"Svar ráðherra ber með sér, að engir lærdómar hafi verið dregnir af þriðja orkupakkanum.  Hinn stjórnskipulega þátt og aðrar lögfræðilegar spurningar þarf að kanna mun fyrr í ferlinu en gert var.  Nú er rétti tíminn til að leita álits sérfræðinga á fjórða orkupakkanum áður en það er orðið of seint."

Íslenzk stjórnvöld verða að reka af sér slyðruorðið í EES-samstarfinu.  Það er lítilmótlegt hlutskipti að reiða sig á leiðsögn Norðmanna, enda er Stjórnarskrá þeirra öðruvísi en okkar.  Hagsmunamat norska stjórnarráðsins er bæði á öndverðum meiði við hagsmunamat norskrar alþýðu og íslenzkrar.  Íslenzka Stjórnarráðið verður að fara að sýna festu og dug, frumkvæði vit og áhuga, þegar kemur að málefnum íslenzkra orkuauðlinda og ráðstöfun þeirra. 

Þann 19. júní 2020 birtist í Morgunblaðinu grein eftir Elías Elíasson, verkfræðing og sérfræðing í orkumálum, þar sem bent er á mikilvægi öruggrar og ódýrrar raforku fyrir vöxt og viðgang byggðarlaga og hagvöxtinn í landinu.  Orkupakkarnir stefna í þveröfuga átt, enda hefur ESB ekki lágt raforkuverð á sinni stefnuskrá, heldur nægilega hátt til að hvetja til fjárfestinga í endurnýjanlegum orkugjöfum, sem þar á bæ geta þó aðeins framleitt slitrótt eftir duttlungum náttúrunnar.  Þeir henta markaðinum mjög illa.  Grein Elíasar hét:

"Öngstræti orkupakkanna".

Þar gat m.a. að líta:

"Afleiðing hás orkuverðs og ótryggs framboðs raforku lýsir sér þannig, að í viðkomandi byggðarlögum fækkar tækifærum fólks til virðisaukandi starfsemi, fjárfestar koma ekki með fé og verðmætasti mannauður byggðanna, frumkvöðlarnir, leita annað.  Þeim byggðum hrakar, og laun hækka minna."

Áhrif hás orkuverðs, eins og verða mun í fákeppnisumhverfi með markaðsráðandi stöðu eins fyrirtækis, sem reynir að hámarka arð sinn, eru hin sömu og áhrif ótryggrar raforku, sem þekkt eru á Íslandi.  Það verður þess vegna að berjast gegn innleiðingu fyrirkomulags, sem er aðeins örverpi í íslenzku umhverfi, þar sem kostir frjálsrar samkeppni geta ekki notið sín á raforkumarkaði. 

Úrelt raforkuflutnings- og dreifikerfi landsins er landinu að nokkru leyti dulin efnahagsbyrði.  Aðbúnaður Vestfirðinga að þessu leyti er til skammar, en þar á sér nú stað mikil iðnvæðing (sjókvíaeldi og fiskvinnsla), sem krefst stöðugleika á öllum sviðum.  Vestfirðingar geta orðið sjálfum sér nógir með rafmagn, og vegna óstöðugleika Vesturlínu, sem ekki verður jarðsett, munu rafmagnsmál Vestfirðinga standa þeim fyrir þrifum, þar til þeir verða sjálfum sér nógir um rafmagn.  Stuðningur iðnaðarráðherra við Vestfirðinga í orkumálum virðist enginn hafa verið, þótt straumleysistími Vestfirðinga sé sá langhæsti á landinu.  Mun slíkt áhugaleysi ráðherra ekki koma henni í koll, þegar/ef hún leitar eftir endurkjöri í kjördæminu ?  

Fjárfestingar í flutnings- og dreifikerfum eru svo arðsamar, að þær standa vel undir lántökukostnaði.  Þar sem þörfin er brýnust á ekki að hika við slíkt nú á tímum lágra vaxta.  Ráðherra hefur þó beitt sér fyrir verulegri flýtingu á jarðstrengjavæðingu dreifikerfisins, og á því verki að ljúka árið 2025 samkvæmt áætlun stjórnvalda.  Þar með kemst líka á þrífösun sveitanna, sem er forsenda blómlegra byggða og orkuskipta. 

Nokkru síðar í greininni fjallaði Elías um orkulagasetningu ESB í samanburði við stefnu Roosevelts, fyrrverandi Bandaríkjaforseta, í "New Deal" um lágt raforkuverð:

"Orkupakkalög ESB, sem hér hafa verið innleidd, gera okkur erfitt fyrir að gera hliðstæðar ráðstafanir [ríkið taki ekki hagnað af raforkusölu, heldur á formi beinna og óbeinna skatta af virðisaukandi starfsemi í krafti ódýrs rafmagns-innsk. BJo].  Þau lög hindra, að þjóðin, eigandi auðlindafyrirtækjanna og flestra raforkufyrirtækjanna, geti ákveðið, að arðurinn af orkusölunni skuli koma fram á síðari stigum virðisaukakeðjunnar og skuli skattlagður þar. Að minnsta kosti virðast raforkufyrirtækin túlka lögin með þeim hætti, að einhver skilgreind jafnréttissjónarmið, sem þó skapa ójöfnuð, skuli ráða verðlagningu raforku, en eðlileg viðskiptasjónarmið verði að víkja. 

Garðyrkjubændur hafa fengið að finna fyrir þessu og fá nú niðurgreiðslur á rafmagni eftir hinni margfalt dýrari leið gegnum ríkissjóð. Engum má heldur vegna fjórfrelsisákvæða EES-samningsins veita tækifæri, sem ekki standa til boða öllum þegnum Evrópska efnahagssvæðisins."

   Þetta öfugsnúna fyrirkomulag, sem þarna er lýst, framkallast, þegar erlend löggjöf, sem tekur mið af gjörólíkum aðstæðum, er innleidd á Íslandi.  Þeir, sem halda, að slík afglöp veiki ekki efnahaginn, vaða í villu og svíma.  Evrópulöggjöf á sviði orkumála verður óhjákvæmilega þjóðhagslega óhagkvæm á Íslandi og leiðir þar af leiðandi til minni hagvaxtar en ella.  Það er ástæðulaust að taka þessu sem hverju öðru hundsbiti, heldur þarf þegar í stað að vinna að því að fá undanþágur fyrir Ísland frá þessari orkulöggjöf að einhverju eða öllu leyti, og ætti að taka stefnuna á undanþágu frá öllum tilskipunum og gerðum Orkupakka #4.  

Í lokin reit Elías:

"Hætt er við, að með tíð og tíma muni orkupakkarnir og önnur ákvæði EES-samningsins setja Ísland í þá sömu aðstöðu gagnvart hinum stóru iðnaðarsvæðum ESB eins og mörg afskekkt sjávarpláss eru nú í gagnvart stóru útgerðarstöðunum hér á landi.  Stjórnvöld verða að horfa á þessa hættu og vinna landið út úr orkupökkunum, þannig að þjóðin hafi fullt sjálfræði yfir orkuauðlindum sínum og ráðstöfun þeirrar raforku, sem frá þeim fæst."

Það blasir við til hvers refirnir eru skornir hjá ESB.  Í anda Lissabon-sáttmálans er ætlunin að sölsa undir ESB stjórnun orkumála aðildarlandanna og að tryggja framleiðslukjörnum Evrópu næga raforku á hverjum tíma.  Jaðarsvæði Evrópu eiga að sjá kjarnanum fyrir orkunni, sem hann vantar, og borga á hærra verð fyrir orku úr endurnýjanlegum og kolefnisfríum lindum til að örva fjárfestingar í slíkum virkjunum.  Forsendan fyrir því, að ná megi þessu stefnumiði fram, eru öflugar millilandatengingar og öflugt flutningsnet innan hvers lands.  Að kokgleypa þessa stefnu setur Ísland á bekk hjálendu ESB, því að áhrif Íslendinga á stefnumótun ESB eru sama og engin.  

Aðlögun ferðaþjónustu að nýjum aðstæðum

Ýmsir spámenn hafa tjáð sig um framtíð ferðaþjónustu í heiminum.  Áhrif COVID-19 hafa varpað ljósi á fallvaltleika þessarar atvinnugreinar.  Hið sama gerðist í Eyjafjallagosinu 2010, en það reyndist í kjölfarið hin vænsta auglýsing fyrir Ísland.  Hver veit, nema ferðamenn muni í kjölfar COVID-19 leita meira á fáfarnari slóðir ?  Það gæti orðið ferðaþjónustunni í dreifðum byggðum Íslands til framdráttar.

Hjörleifur Guttormsson, náttúrufræðingur, ritar áhugaverðar greinar í Morgunblaðið um umhverfismál, þjóðmál og heimsmál.  Þann 11. maí 2020 birtist þar eftir hann grein með fyrirsögninni:

"Maðurinn þarf að laga sig að náttúrunni sem við erum hluti af".

Þar stóð m.a.:

"Eins og horfir, má telja útilokað, að ferðalög hefjist í einhverjum mæli til og frá landinu fyrr en í fyrsta lagi næsta vetur, og móttaka stórra farþegaskipa frá útlöndum hlýtur að bíða um sinn."

Mánuði seinna benti fátt til, að þessir spádómar muni rætast.  Þann 15. júní 2020 var krafan um sóttkví fyrir fólk frá öðru Schengen-landi gerð valkvæð á móti skimun fyrir SARS-CoV-2 veirunni, og f.o.m. 1. júlí 2020 á hið sama að gilda um farþega frá ýmsum öðrum löndum, sem ESB af sinni vizku dæmir sem tiltölulega hrein af þessari kórónuveiru. Leitt er til þess að vita, að ESB skuli ekki meta sýnatöku á landamærum Íslands og skimun að verðleikum.  Það er meira hald í þessari skimun en einhvers konar huglægri síun embættismanna í Brüssel á grundvelli smittalna frá löndum vítt og breitt um heiminn. Sýnir þetta í hnotskurn tréhestaeðli fjarlægrar stjórnunar á málefnum Íslands.

Ferðamenn eru farnir að tínast til landsins, e.t.v. að jafnaði 2000-3000 á sólarhring, og ekkert snöggt hopp upp á við er í vændum í vetur, þótt ekki sé það útilokað.  Móttaka "stórra farþegaskipa frá útlöndum" bíður ekki um sinn, heldur hefur verið tilkynnt um þau eitt af öðru í sumar.  Að sjálfsögðu verður fjöldinn mun minni en síðast liðin ár, þegar þau hafa verið yfir 100 talsins. Mikill fjöldi er ekki keppikefli, heldur hámörkun tekna af hverjum ferðalangi. 

Þá minntist Hjörleifur á skýrsluna "Endimörk vaxtarins" eða "Limits to Growth", 1972.  Hjörleifur telur, að greining höfunda skýrslunnar hafi í meginatriðum reynzt rétt.  Sú einkunn kann að orka tvímælis, t.d. varðandi nytjaefni í jörðu, sem höfundarnir töldu, að ganga mundu til þurrðar innan fárra ára, en enginn skortur er á enn þá. 

Í inngangi skýrslunnar segir samkvæmt Hjörleifi:

"Niðurstöður skýrslunnar sýna, að mannkynið fær ekki ætlað sér þá dul að margfaldast með sívaxandi hraða og láta efnislegar framfarir sitja í fyrirrúmi án þess að rata í ógöngur á þeirri vegferð; að við eigum um það að velja að leita nýrra markmiða og ráða þannig sjálf örlögum okkar eða kalla yfir okkur afleiðingar hins taumlausa vaxtar, sem við fáum þá óumflýjanlega að kenna enn harðar á."  

 Það, sem mest hefur munað um í þessu tilliti síðan 1990 er stórsókn fjölmennra ríkja Asíu til bættra lífskjara, og munar þar mest um Kínverja og Indverja. Kínverjar eru gríðarlega þurftarfrekir á hráefni jarðar og matvæli, og hefur þetta valdið mikilli mengun lofts, láðs og lagar í Kína og aukið styrk koltvíildis í andrúmslofti mikið, en mestu losarar heims á CO2. Hafa Kínverjar varizt gagnrýni með því að halda því fram, að þeir séu að vinna upp áratuga forskot Vesturlanda í góðum lífskjörum. 

Kínverjar eru ekki einsdæmi um þetta val á milli bættra lífskjara og þess að hlífa jörðunni við miklu vistfræðilegu álagi og mengun.  Það virðist t.d. verða mjög á brattann að sækja fyrir flestar þjóðir heims að standa við skuldbindingar sínar gagnvart Parísarsáttmálanum frá 2015. Með fjárfestingum í orkuskiptum eygja Íslendingar raunhæfa möguleika á að standa við markmið sín fyrir 2030, sem þeir hafa samið um á vettvangi EES. 

Hjörleifur hélt áfram að rifja upp sögu alþjóðlegrar viðleitni til að snúa mannkyninu af þeirri óheillabraut, sem lýst var í "Endimörkum vaxtarins":

"Vegna áframhaldandi vaxandi umhverfisvanda settu Sameinuðu þjóðirnar á fót árið 1983 sérstaka nefnd, "World Commission on environment", undir formennsku Gro-Harlem Brundtland, forsætisráðherra Noregs.  Skilaði nefndin af sér 1987 með skýrslunni "Sameiginleg framtíð okkar" ( Our common Future, Oxford 1987), oftast kennd við hugtakið sjálfbæra þróun. Skilgreining þess hugtaks var: "Mannleg starfsemi, sem fullnægir þörfum samtímans án þess að draga úr möguleikum framtíðarkynslóða til að fullnægja sínum þörfum.""

Þessi skilgreining á nauðsynlegum skilyrðum fyrir athafnir manna til að tryggja viðunandi lífsgæði í nútíð og framtíð á þessari jörð hefur staðizt tímans tönn.  Ef við lítum á höfuðatvinnuvegi Íslendinga í þessu ljósi sést, að fiskveiðistjórnunarkerfið tryggir sjálfbæra nýtingu sjávarauðlindarinnar, iðnaðurinn nýtir orku, sem fengin er með sjálfbærri nýtingu innlendra orkulinda, en hann nýtir að vísu einnig vörur unnar úr jarðefnaeldsneyti, sem ekki er hægt að flokka sem sjálfbæra starfsemi, en allt stefnir það til bóta. Bæði á iðnaðurinn þess kost að kolefnisjafna starfsemi sína með því að fjárfesta í landgræðslu og/eða skógrækt, hann getur hugsanlega bundið gróðurhúsalofttegundir, t.d. í "steindum" neðanjarðar, og síðast, en ekki sízt, getur hann þróað nýjar framleiðsluaðferðir án losunar koltvíildis.  Á vegum Alcoa og Rio Tinto hefur um nokkurra ára skeið verið starfrækt þróunarverkefnið Elysis, sem miðar að því að leysa núverandi forskaut og bakskaut rafgreiningarkeranna af hólmi með kolefnislausum efnablöndum.  Nú er góð framvinda í þessu verkefni, og er stefnt að því, að fyrir árslok 2021 verði hafin framleiðsla á áli með fullum iðnaðarstraumstyrk í slíkum kolefnisfríum kerum í tilraunaverksmiðju Rio Tinto í Voreppe í Frakklandi.  Gastegundin, sem myndast, er súrefni, O2. 

Um íslenzkan landbúnað verður ekki annað sagt en hann sé nú rekinn með umhverfislega sjálfbærum hætti, þótt e.t.v. kunni notkun tilbúins áburðar að orka tvímælis. Þá kann beitarþoli sumra hrjóstugra svæða að vera ofgert, og verður þá að bæta úr því snarlega. Afurðir íslenzkra bænda eru af gæðum, sem vandfundin eru í heiminum.  Ferðaþjónustan með sinni miklu brennslu eldsneytis og of mikla álagi á viss svæði landsins getur ekki talizt umhverfislega sjálfbær, en allt getur það staðið til bóta með orkuskiptum og bættu skipulagi. 

Í lokin skrifaði Hjörleifur Guttormsson:

"Núverandi lífsmynztur samræmist engan veginn burðarþoli móður jarðar, og þar er breyting á ríkjandi efnahagskerfi og viðskiptaháttum lykilatriði.  Svonefnt fótspor okkar Íslendinga í umhverfislegu samhengi er talið a.m.k. 5-falt stærra en góðu hófi gegnir, og losun gróðurhúsalofts hérlendis hefur verið með því hæsta í Evrópu, eða 14 tonn á mann.  Um leið og staldrað er við vegna veirunnar, þarf að leggja grunn að lífsháttum, sem raunverulega skila afkomendum okkar sjálfbæru umhverfi."

Það þarfnast útskýringa, hvernig komizt er að því, að "umhverfisfótspor" Íslendinga sé "a.m.k. 5-falt stærra en góðu hófi gegnir", í ljósi þess, sem að framan er skráð um sjálfbærni höfuðatvinnuveganna. 

Sú atvinnugrein, sem mest orkar tvímælis frá umhverfisverndarsjónarmiði, kann nú að standa andspænis markaði, sem féll til grunna í kórónuveirufaraldrinum COVID-19 og mun tæplega vaxa í sömu hæðir hérlendis eða alþjóðlega, hvað fjölda ferðalanga snertir.  Baldur Arnarson birti um þetta baksviðsgrein í Morgunblaðinu 12. júní 2020 undir fyrirsögninni:

 "Ferðaþjónusta í nýju ljósi".

Þar var vitnað til Gylfa Zoega, hagfræðiprófessors við Háskóla Íslands, og hófst greinin þannig:

"Gylfi Zoega, prófessor í hagfræði við Háskóla Íslands, telur það ekki æskilegt að stefna að mikilli fjölgun erlendra ferðamanna, þegar ferðalög aukast á ný eftir kórónuveirufaraldurinn.

Þvert á móti sé rétt að staldra við og gera langtímaáætlanir.  "Ferðaþjónustan var gríðarlegur búhnykkur síðustu árin og hefur aflað mikils gjaldeyris.  Gjaldeyrisstaða landsins hefur snarbatnað og hefur aldrei verið betri. Það er líka jákvætt við þessa grein, að tekjurnar hafa dreifzt yfir þjóðfélagið miklu meira en segjum tekjur af sjávarútvegi.  En mótsögnin í greininni er, að hún byggist á lágum launakostnaði og keppir við önnur lönd í ferðaþjónustu, þar sem laun eru lægri", segir Gylfi og rökstyður mál sitt."

Eyjafjallagosið setti Ísland á radar ferðamanna, og þá var ISK mjög ódýr eftir hrun ofvaxins fjármálakerfis landsins.  Með fjölgun ferðamanna styrktist gengi ISK, og svo var komið árið 2019, að erlendum ferðamönnum fækkaði um 13 % m.v. toppárið 2018 með 2,3 M ferðalanga.  Það kemur spánskt fyrir sjónir, að Gylfi telur tekjur af erlendum ferðamönnum hafa dreifzt betur um landið en frá sjávarútvegi.  Lungi ferðamannanna dvaldi á hótelum höfuðborgarsvæðisins og skrapp í skoðunarferðir þaðan.  Sjávarútvegurinn er með starfsemi nánast meðfram allri ströndinni og kaupir sér þjónustu hvaðanæva að af landinu, t.d. frá vélsmiðjum og fyrirtækjum, sem þróa og selja iðntölvustýrð framleiðsluferli.  Íslendingar þurfa einmitt á slíkri starfsemi að halda.  Þeir þurfa fyrirtæki með mikla fjárfestingarþörf og mikla framleiðni.  Þannig verður til mikil verðmætasköpun á hvern starfsmann.  Íslenzki vinnumarkaðurinn er lítill og dýr, og þess vegna henta vinnuaflsfrekar greinar aðeins upp að vissu marki.

""Samkvæmt OECD voru meðallaun á Íslandi árið 2018 þau hæstu í OECD-ríkjunum.  Lífskjörin eru óvíða betri, og launin eru mjög há.  Þegar grein, sem byggist á því að halda launakostnaði í hófi, fer að vaxa mikið í hálaunalandi, skapast togstreita.  Greinin vex með því að ráða til starfa á ári hverju fjölda aðfluttra starfsmanna, sem felur í sér aðflutning fólks frá löndum, sem eru yfirleitt með lægri laun.  Þá myndast sú mótsögn, að fólkið kemur hingað, af því að launakjör í ferðaþjónustu eru betri en kjörin í heimalandinu, en launin eru hins vegar að jafnaði lág í samanburði við laun í öðrum greinum hér innanlands.  Þá myndast spenna á vinnumarkaði, sem brauzt út fyrir rúmu ári.  Þá var samið um hóflega launahækkun, fasta krónutöluhækkun upp á 17 þúsund, sem fór mjög illa með þessa grein.  Það má t.d. ætla, að rekstrargrundvöllur margra veitingastaða í miðborginni hafi brostið með þessari hækkun, en hann var veikur fyrir." 

Staðan í hnotskurn er þá sú, að ferðaþjónustan er í alþjóðlegri samkeppni um ferðamenn.  Löndin, sem samkeppni veita, eru auðvitað önnur norræn lönd, en einnig lönd með mun lægri tilkostnað, m.a. launakostnað, en hér.  Spurningin er sú, hvort eftirsóknarvert sé fyrir Íslendinga að keppa á sviði vinnuaflsfrekrar láglaunastarfsemi.  Starfsemin á auðvitað fullan rétt á sér með annarri atvinnustarfsemi, en umfangið í árlegum ferðamannafjölda talið orkar meir tvímælis.  Að hámarka tekjur af hverjum ferðamanni er eftirsóknarverðara en mikill fjöldi.

""Svo myndast spenna í þjóðfélaginu milli láglaunahóps í þessari stóru og mikilvægu atvinnugrein og meðaltekjuhópa í landinu.  Láglaunahópurinn hefur það ekki eins gott og aðrir íbúar landsins.  Þannig eru innri mótsagnir í þessu öllu saman, sem voru farnar að valda erfiðleikum í ferðaþjónustu", segir Gylfi.  Ásamt launaliðnum hafi skapazt spenna vegna gengisþróunar.  Gjaldeyriskaup hafi haldið genginu niðri fram til ársins 2016 og byggt upp mikinn gjaldeyrisforða.  Um leið hafi ferðaþjónustan notið góðs af lægra gengi."

Á árinu 2019 var svo komið, að hröð fækkunarþróun var hafin í komum erlendra ferðamanna til landsins, en þá fækkaði þeim um 300 k  frá árinu áður. Meginástæðan var vafalaust versnandi samkeppnisstaða vegna aukins kostnaðar við ferðir hingað mælt í erlendum myntum.  Botninn hrundi auðvitað í veirufárinu, og markaðurinn er sennilega ekki tilbúinn til að standa undir sama umfangi og áður og þjóðhagslega er óvíst, að slíkt sé áhættunnar virði.

Síðan sló Gylfi fram hugmynd um kvótasetningu, en ekki er víst, að nokkur þörf verði fyrir hana:

""Hver segir, að allir sem vilji, eigi að geta fengið lendingarleyfi í Keflavík ?  Fyrirkomulagið er t.d. þannig víða annars staðar, að leyfin eru gefin út í kvótum, sem ganga kaupum og sölum milli flugfélaga.  Með því að takmarka leyfin mætti tryggja, að ferðamönnum fjölgi ekki nema um vissa tölu á ári, svo [að] fjöldinn fari ekki yfir þolmörk", segir Gylfi." 

Að svo búnu kom Gylfi að kjarna málsins.  Kannski mun markaðurinn dæma áhyggjuefnið sem einvörðungu akademísks eðlis:

"Gylfi segir hætt við, að ef ferðaþjónustan verði gerð að aðalatvinnugrein landsins [aftur-innsk. BJo], verði Ísland um leið gert að láglaunalandi.  Heppilegra sé að gera langtímaáætlanir, "þannig að kraftar einkafjármagnsins fari í að skapa betri störf"." 

Það er hægt að taka undir þessa skoðun Gylfa Zoega, hagfræðiprófessors, og einnig lokaorð hans í þessu baksviðsviðtali:

"Það er gott að hafa ferðaþjónustu.  Hún er góð búbót, einkum í sveitum landsins, en ekki góð sem leiðandi atvinnugrein."

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Til hvers að virkja orkulindir ?

Orkumál Íslands eru í öngstræti.  Sú staða er algert sjálfskaparvíti, því að utan frá séð eru Íslendingar að mörgu leyti öfundsverðir af orkumálunum.  Þar ber auðvitað hæst, að nánast öll raforkan kemur úr endurnýjanlegum orkulindum, ef fallizt er á, að jarðgufan sé endurnýjanleg orkulind.  Mjög lítið myndast af gróðurhúsalofttegunum samfara þessari orkuvinnslu, eitthvert metan, CH4, stígur upp af miðlunarlónum og ýmis gös, þ.á.m. gróðurhúsagös, losna úr læðingi við nýtingu jarðgufu, en unnið er að því að fanga þau og breyta í steintegundir neðanjarðar. Á heildina litið virðast virkjanir landsins falla mjög vel að umhverfinu, en samt hafa sumir allt á hornum sér, þegar ný virkjunarverkefni eru annars vegar.

Unnið er að því, að jarðstrengir yfirtaki hlutverk megnsins af loftlínunum, en hinar stærstu þeirra er of dýrt að leysa af hólmi með jarðstrengjum, nema á völdum köflum.  Þegar svona er í pottinn búið, er alveg stórfurðulegt, að nú spretti fram aðilar, sem sækjast eftir leyfum til að setja upp vindorkuvirkjanir, sem augljóslega stórspilla víðáttumiklum svæðum. Linkind umhverfis- og auðlindaráðherra gagnvart reglusetningu um vindorkuver stingur í stúf við herskáa stefnu hans gagnvart vatnsorkuverum.  

Staða íslenzkra orkumála er sérstaklega öfundsverð utanfrá séð í ljósi lágs meðalkostnaðar við raforkuvinnsluna.  Þegar haft er í huga, að rafmagnið mun leysa jarðefnaeldsneytið að mestu leyti af hólmi, "með einum eða öðrum hætti", þá verður ljóst, að rafmagnið mun og myndar nú þegar hornstein traustrar samkeppnisstöðu landsins frá náttúrunnar hendi, en mennirnir eru mistækir, og í seinni tíð hefur verið sveigt af réttri leið, og verðlagningin dregið dám af löggjöf, sem sótt er í gjörólíkar aðstæður.  Hingað á þessi löggjöf ekkert erindi, en hún miðar að því að hámarka hagnað orkufyrirtækjanna.  Slík stefna verður auðvitað á kostnað neytendanna, stórra og smárra.  Hér er auðvitað átt við "orkupakka" Evrópusambandsins, en réttast væri að fá undanþágu frá meginatriðum þeirra allra.

Þann 9. júní 2020 rituðu Jónas Elíasson, prófessor, og Viðar Guðjohnsen, lyfjafræðingur, merka grein í Morgunblaðið undir fyrirsögninni:

"Með fallvötnin í farteskinu".

Fyrirsögnin er óræð, en túlka má hana á þann veg, að höfundarnir telji, að nú séu orkulindirnar undir í hráskinnaleik stjórnmálanna. Það má til sanns vegar færa með skírskotun til kröfugerðar ESA, Eftirlitsstofnunar EFTA, um markaðstengda úthlutun nýtingarréttar á landi ríkisins og þeim auðlindum, sem þar er að finna.  Á þetta féllst ríkisstjórn Íslands í maí 2016, en núverandi ríkisstjórn treystir sér ekki í framkvæmdina, enda hefur norska ríkisstjórnin tekið gagnstæðan pól í hæðina og mun ekki eftirláta miðevrópskum fyrirtækjum erfðasilfur Norðmanna.

Tilvitnaðir höfundar vilja eðlilega endurvekja fyrri orkustefnu, sem felst í að virkja hagkvæmt og að halda raforkuverði í lágmarki (rétt yfir kostnaði).  Þeir rekja þessa stefnu til Bandaríkja (Norður-) Ameríku, BNA:

"Viðbrögð Roosevelts við kreppunni voru New Deal-stefnan, sem hann hafði boðað í kosningabaráttu sinni.  Hún var að koma fólki í vinnu við verðmætasköpun í stað atvinnuleysis.  Virkasti þátturinn í þeirri aðgerð var virkjun fallvatna og sala á raforku til heimila og iðnaðar á hagstæðu verði.  Lágt orkuverð var órjúfanlegur hluti af hugmyndafræði forsetans.  Þegar honum var bent á, að rekstur orkuveranna mundi skila engum eða mjög takmörkuðum hagnaði, svaraði hann: Tekjur ríkisins koma á hinum endanum.  Þar átti hann við, að framleiðsla og sala raforku eykur ekki verðmætasköpun að neinu marki umfram það, sem byggingu orkuveranna nemur.

En notkun á raforku gerir það; flestir þekkja, hvað orkureikningur heimilisbílsins lækkar, þegar hann er kominn á rafmagn [lækkar um a.m.k. 60 % - innsk. BJo], áhrifin í iðnaðinum eru enn sterkari [af því að þar vegur orkukostnaður meira af heildarkostnaði en hjá fjölskyldu á Íslandi - innsk. BJo], svo [að] þessi spá FDR rættist.  

Lágt orkuverð til heimila og atvinnuvega varð snögglega að atvinnuauðlind, sem átti eftir að reisa við efnahag Bandaríkjanna og gera þau að mesta iðnveldi heims."

Hér er rétt farið með áhrif orkuverðs á atvinnulíf, atvinnustig, hagvöxt og lífskjör almennings.  Þetta eru ómótmælanlegar staðreyndir.  Ef þingmenn ætla að standa í ístaðinu og beita auðlindum í eigu ríkisins fyrir vagn endurreisnar hagkerfisins eftir efnahagsáfall kórónaveirunnar, SARS-CoV-2, þá munu þeir nú gera gangskör að því, að samin verði eigendastefna fyrir virkjanafyrirtæki ríkisins, Landsvirkjun, RARIK og Orkubú Vestfjarða, sem dragi dám af ofangreindum kjarnaþætti í "New Deal" stefnu FDR.  Þar með verði núverandi stefnu Landsvirkjunar snúið á haus, en hún snýst um að selja raforkuna á eins háu verði og fyrirtækið kemst upp með.  Þetta hefur stjórn Landsvirkjunar kallað að hámarka virði orkulindanna.  Sú einkunn er fölsk.  Þjóðhagsleg hámörkun virðisaukningar af nýtingu orkulindanna fæst með sem lægstu, en þó arðbæru, verði til heimila og atvinnustarfsemi. 

Þar sem stóriðjan er hryggjarstykki iðnaðar og orkunýtingar á landinu, verður að ganga fram af þekkingu og sanngirni varðandi lágmarksverð til stóriðju, sem samt lækki orkukostnað almennings, og tryggi samkeppnishæfni orkuverðsins á þeim orkumörkuðum, sem stóriðjufyrirtækin almennt starfa á.  Allt eru þetta tiltölulega auðfáanleg gögn, þótt nokkur leynd hvíli víða yfir orkuverðum.  

Eftir að hafa sýnt fram á, að margar aðrar þjóðir hafi fetað í fótspor Bandaríkjamanna í orkumálunum, þá sneru höfundarnir sér að íslenzkum orkumálum:

"Stefna Íslands í orkumálum undir forystu Sjálfstæðisflokksins var sambærileg.  Raforkulögin frá 1946 meitluðu í stein upphaf þeirrar orkustefnu, sem við þekkjum og varð burðarstoð íslenzku atvinnuveganna, en í þeim sagði m.a., að "ríkinu einu er heimilt að reisa raforkuver, sem eru stærri en 100 hestöfl" og að "Rafmagnsveitur ríkisins skulu hafa það verkefni að afla almenningi og atvinnuvegum landsins nægrar raforku á sem hagfelldastan og ódýrastan hátt". Fyrrnefnd stefna varð ríkjandi hérlendis og hefur reynzt okkur Íslendingum vel, styrkt fyrirtækin í landinu og létt landsmönnum heimilisstörfin.  Með stefnunni varð mjög jöfn dreifing á náttúruauðnum og sátt ríkti um virkjanirnar."

Of mikillar einokunarhyggju ríkisins varðandi virkjanaleyfi gætir í þessum lögum.  Nú er staða ríkisins á raforkumarkaðinum svo sterk, að með ofangreindri eigendastefnu ríkisins væri tryggt, að verð á raforku héldist rétt ofan við meðalkostnað í landinu við að framleiða hana.  Öðru máli gegnir þó í orkuskorti.  Þá gæti verðið rokið upp, og það ætti þess vegna jafnframt að koma fram í eigendastefnunni, að virkjanafyrirtæki ríkisins sjái til þess, að í landinu sé jafnan nægt framboð raforku.  Allt er þetta á öndverðum meiði við boðskap orkupakka Evrópusambandsins, en vert er að láta á þetta reyna.

"Stóriðjustefnan var rökrétt framhald af þessu.  Stórar virkjanir framleiða ódýrari raforku en litlar, ef markaður er nægur. Landsvirkjun var stofnuð til að útvega markað og virkja eins stórt og hægt var án þess, að raforka til almennings hækkaði.  Þetta hefur gengið mjög vel.  Það var ekki fyrr en ríkið fór að innleiða flókið lagabákn Evrópusambandsins og skilgreina orku sem almenna vöru, sem málaflokkurinn fór að ókyrrast hérlendis.  Fyrst stuttlega upp úr aldamótum með setningu nýrra raforkulaga til þess að innleiða fyrstu tvo evrópsku orkupakkana, en svo með innleiðingu þriðja orkupakkans, sem var í raun óskiljanlegur gjörningur, þvert á mikilvægustu hagsmuni þjóðarinnar.  

Innleiðing þriðja orkupakkans var einstaklega slæm ákvörðun, sem byggðist á ótta, örlagahyggju og undirlægjuhætti gagnvart skriffinnaher Brussels. Við sjáum afleiðingarnar í fyrirhugaðri ákvörðun sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra um að styrkja grænmetisiðnaðinn hér á landi með sértækum ríkisstyrkjum.  Eðlilegri ráðstöfun hefði auðvitað verið að lækka raforkuverð, en með slíkri almennri aðgerð skapast efnahagshvati, sem byggist á jafnræði og grunngildum Sjálfstæðisflokksins um, að dugnaður eigi að fá að njóta sín."

 Önnur skýring á afspyrnu lélegri hagsmunagæzlu íslenzka utanríkisráðuneytisins gagnvart þeim málum, sem framkvæmdastjórn ESB merkir sem viðeigandi til umfjöllunar og eftir atvikum innleiðingar í EFTA-löndum EES, er sú, að ráðuneytið hafi tamið sér að fylgja leiðsögn norskra stjórnvalda í hvívetna.  Þetta er einfeldningsleg og hættuleg afstaða, því að meirihluti Stórþingsins er iðulega hallur undir aðild Noregs að ESB, þótt þjóðin sé það ekki.  Af augljósum ástæðum fara hagsmunir Íslands og Noregs ekki alltaf saman, en gera það þó stundum.  Þeir fóru ekki saman í orkupakkamálunum, en hafa ber í huga, að meirihluti norsku þjóðarinnar var andvígur innleiðingu OP#3 samkvæmt skoðanakönnunum, og verkalýðshreyfingin lagðist gegn honum.

Dæmi um EES-mál, þar sem hagsmunir Íslands og Noregs fara saman, reyndar á sviði orkumála, en Ísland flaskaði á, af því að ESA gerði athugasemd  við íslenzku ríkisstjórnina löngu á undan athugasemd við þá norsku, er stefnumál framkvæmdastjórnar ESB um markaðsvæðingu á leyfisveitingum til nýtingar náttúrugæða í eigu ríkisins.  Íslenzku ríkisstjórnirnar, sem um þetta fjölluðu 2009-2016, tóku ekki afstöðu með vörn íslenzkra hagsmuna, og gengið var að öllum kröfum ESA í maí 2016, þótt málið hafi síðan legið á ísi.  Fyrir rúmlega einu ári fékk norska ríkisstjórnin svipað erindi frá ESA, en hún hafnaði réttmæti þeirra krafna að bragði, og við það situr.  Þarna beittu Norðmenn "frelsissvigrúmi", sem þeir hafa áskilið sér í viðskiptunum við ESA/ESB.  Íslenzka Stjórnarráðið, hins vegar, sýndi af sér þau miður eftirsóknarverðu einkenni, sem tilvitnuðu höfundarnir nefna: "ótta, örlagahyggju og undirlægjuhátt gagnvart skriffinnaher Brussels" (ESA hefur aðsetur í Brüssel.) Þessu verður að linna.  Málsmeðferð Orkupakka #4 verður prófsteinn á það.