Vinnumarkaður í vanda

Vinnuveitendur mæta verkalýðshreyfingunni sameinaðir, en verkalýðsfélögin ákváðu í þetta skiptið að mæta í nokkrum hópum að samningaborðinu. Með þessu uppátæki hafa verkalýðsfélögin gert Ríkissáttasemjara mjög erfitt um vik, enda er fyrir vikið orðin til einhvers konar "piss-keppni" verkalýðsforingja um yfirboð í kröfugerð. Verkalýðshreyfingin hefur þannig kosið að setjast við samningaborðið með eins ógæfulegum hætti og hugsazt getur. Verkalýðsforingjar virðast líka hafa talið tímabært að sýna nýrri kynslóð, sem ekki hefur áður farið í verkfall, hvers þeir eru megnugir í einhvers konar sjálfsréttlætingarskyni.  

Að margra dómi hafa verkalýðsfélög gengið sér til húðar, eru dýr í rekstri fyrir félagana miðað við nytsemi þeirra, sem satt að segja hefur verið óttalega rýrt í roðinu í háa Herrans tíð, enda eru þau barn síns tíma, sem vissulega jöfnuðu valdastöðuna á vinnumarkaðinum, en beita nú afli sínu með stórskaðlegum hætti fyrir afkomu skjólstæðinga sinna og allra landsins barna. BHM reið á vaðið í þessari lotu, og kemur barátta þeirra helzt niður á þeim, sem sízt skyldi, þ.e.a.s. sjúklingum og sláturdýrum.

 Þessi sundraða aðkoma launþega flækir samningaviðræður gríðarlega, og á sama tíma er óþolinmæðin á svo háu stigi, að varla er nokkuð búið að ræðast við, þegar viðræðum er slitið og boðað til verkfalla. Annarleg sjónarmið fremur en málefnaleg virðast ráða ferðinni hjá forkólfum launþegahreyfinganna, sem eru að glutra niður góðu tækifæri til áframhaldandi raunkjarabóta, og málflutningur þeirra virkar sem olía á eld stéttastríðsins.  Þeir fara sem óvitar með eldinn og geta brennzt illilega sjálfir.

Þessi framkoma launþegahreyfinganna er óskiljanleg, því að atvinnurekendur hafa boðið upp á uppstokkun launakerfisins með aukna áherzlu á grunnlaun og minni á yfirvinnuálag.  Þetta gæti stuðlað að styttri vinnutíma og aukinni framleiðni, svo að eðlilegt viðbragð launþeganna hefði verið að semja nú til u.þ.b. eins árs við SA og vinna síðan að téðri endurskoðun með þeim. Þess í stað tuða þeir um talnaleikfimi, sem bendir til, að þeir eigi erfitt með að fóta sig á útreikningunum án hins hefðbundna baklands ASÍ, þar sem næg þekking er fyrir hendi til að meta tilboð með hlutlægum hætti.

Eitt af vandamálum vinnumarkaðarins er reyndar, þrátt fyrir núverandi sundrungu, að samningaviðræður eru of miðstýrðar um málefni, em eðlilegast væri að fjalla um í héraði.  Það eru samt fjölmörg málefni, réttindamál o.a., sem eru sameiginleg, og sjálfsagt að ræða þau á sameiginlegum grundvelli við eitt borð. Þá eru ákveðnar grunnhækkanir launa, sem SA hefur sameinazt um að bjóða, sem rétt er að semja um miðlægt.

Hvergi eru laun ákvörðuð út frá reiknuðum framfærslukostnaði, þó að halda mætti af málflutningi launþegasamtakanna, að það sé lenzka, svo að launþegum hérlendis gagnast lítið að japla á ætluðum framfærslukostnaði.  Ef allt er með felldu í samningum um kaup og kjör, þá eru þau ákvörðuð út frá verðmæti vinnuframlagsins fyrir vinnuveitandann og getu hans til að greiða (hærri) laun.  Þetta mat og þessi geta eru misjöfn frá einu fyrirtæki til annars, og þess vegna er að mörgu leyti eðlilegt að færa viðbótar samninga niður til fyrirtækjanna í stað miðlægs samningaborðs. Það er líklegt til að leiða til meiri ánægju beggja aðila, vinnuseljanda og -kaupanda, og þetta fyrirkomuleg er reyndar við lýði hjá álverksmiðjunum.  Þar eru e.t.v. 12 faghópar, sem mynda eina samninganefnd, reyndar nú gagnvart SA, þar sem álverin eru nú í þeim samtökum, þó að svo hafi ekki ætíð verið.  Síðan eru þar reyndar einkasamningar við sérfræðinga og yfirmenn.

Höfundi þessa pistils er reyndar kunnugt um eitt land, þar sem bundið er í stjórnarskrá, að lágmarkslaun skuli hrökkva fyrir nauðþurftum.  Í þessu landi hafa vinstri menn á borð við okkar jafnaðarmenn og vinstri græna verið lengi við völd og ákváðu nýlega að hækka öll laun um 30 % á grundvelli téðs stjórnarskrárákvæðis.  Landið er Venezúela, og þar er árleg verðbólga mörg hundruð %.  Jafnaðarmenn eru búnir að leggja blómlegt hagkerfi Venezúela í rúst þrátt fyrir olíulindir og mikla orku fallvatna.  Ef lagt er upp með að eyða meiru en aflað er, þá fer undantekningarlaust illa. Þeir, sem neita að skilja, að 3,5 % launahækkun gefur meiri kjarabót en 10 % - 100 % launahækkun, þeir eru að stefna Íslandi inn á braut Venezúela, draumalands jafnaðarmannsins.

 

Þó að ekki sé meiningin hér að vitna í kenningar úr "Das Kapital" eftir Karl Marx, þá er það óumflýjanleg staðreynd, að í markaðshagkerfi verður eilíf togstreita á milli fjármagnseigenda og launþega.  Til að skapa verðmæti þarf fjármagn, þekkingu, vinnuframlag og markað.  Fjármagnseigandinn á rétt á arðgreiðslum fyrir að binda fé sitt í fyrirtæki, sem er til að skapa verðmæti. Sanngjarn arður fer eftir því, hvað hann gæti fengið fyrir fé sitt með því að láta það annars staðar "í vinnu".  Þetta fé getur fyrirtækið þá notað til fjárfestinga í stað þess að taka bankalán, svo að arðsemiskrafan er háð vaxtastigi í landinu, en einnig hagvexti og fjárhagslegri áhættu fyrirtækisins.  10 % - 15 % arðsemiskrafa af fé í fyrirtækjum þykir ekki óeðlileg. Það er nokkur lenzka hér að líta á arðgreiðslur sem gjafir eða sjálftöku. Ekkert er fjær sanni, og þær eru jafnsjálfsagðar og launagreiðslur fyrirtækisins. Forystumenn launþega ættu þess vegna að afleggja öfundartal sitt um, að fyrirtæki geti borgað hærri laun með því að lækka arðgreiðslur. Arðgreiðslur eru sjaldnast yfir ofangreindum eðlilegum mörkum, og það er í fæstum tilvikum hérlendis sanngjarn málflutningur að gefa annað í skyn til að ala á öfund, því að fjármagnseigandinn á sama rétt á "eðlilegum" arði, eins og launþegar á "eðlilegum" launum, sem markaðurinn getur og vill borga. Þetta skilja væntanlega fulltrúar lífeyrissjóðanna í stjórnum fyrirtækjanna, þar sem lífeyrissjóðir eru meðeigendur í fyrirtækjum og njóta þá arðgreiðslna, ef þokkalegur hagnaður er af fyrirtækinu.  Þar með er reyndar búið að hnýta saman hagsmuni launþega og fjármagnseigenda, sem ætti að stuðla að friði á vinnumarkaði, en friður á vinnumarkaði er menningarvottur, og verkföll eru að sama skapi ómenningarvottur, sem veikja viðkomandi land.  Hver hefur hag af því að veikja Ísland ?  "Cuo bono" - hverjum í hag, spurðu Rómverjar, þegar þeir vildu grafast fyrir um orsakir. Hverjir hafa hag af veikara Íslandi ?  Hafa þeir kynt undir óraunhæfum kauphækkunarkröfum ?  Er um að ræða samsæri um að koma Íslandi á hnén ?  

Hvað eru "eðlileg laun".  Í alþjóðlegu samhengi er hlutdeild launakostnaðar á Íslandi sem hlutfall af heildar verðmætasköpun fyrirtækja ein sú hæsta í heimi.  Um slík mál er nauðsynlegt að ræða við samningaborðið og kalla eftir talnagögnum um þau frá Hagstofu Íslands. Af þessum sökum er svigrúm til raunlaunahækkana ekki meira en nemur framleiðniaukningu frá síðustu kjarasamningum að viðbættri verðbólgu.  Nefnd hafa verið 3,5 %.  Ef samið verður um hækkun umfram þetta án hliðarráðstafana, eins og endurskilgreiningu á dagvinnutíma og lækkun álagsgreiðslna gegn meiri hækkun fyrir dagvinnu, þá fer það sem umfram er óhjákvæmilega út í verðlagið, og verðbólgan étur utan af hækkuninni.  Það er þannig meiri kjarabót fólgin í 3,5 % hækkun á ári en 10 % hækkun á ári, svo að ekki sé nú minnzt á skelfinguna 50 % launahækkun á ári, sem er ávísun á óðaverðbólgu. Hvernig í ósköpunum standur á því, að launþegar eru nú að biðja um verðbólgu, versta óvin launþegans með atvinnuleysi sem fylgifisk, af því að samkeppnistaða fyrirtækjanna versnar.  Það er eitthvað bogið við þetta.  

Íslenzk fyrirtæki borga reyndar hátt hlutfall launakostnaðar í launatengd gjöld og hærra hlutfall en t.d. norsk fyrirtæki. Það er út af því, að Tryggingagjaldið, sem fóðra á Atvinnuleysistryggingasjóð, er enn hátt eftir atvinnuleysisárin eftir bankahrunið, eða 7,49 %, þrátt fyrir lítið atvinnuleysi nú, og hátt iðgjald fer til lífeyrissjóðs launþegans, 8 % - 10 %, en tiltölulega sterkir lífeyrissjóðir eru eitt af aðalsmerkjum íslenzka þjóðfélagsins og veita því vaxandi samkeppnisforskot við útlönd nú á tímum hækkandi meðalaldurs þegnanna nánast alls staðar. Þessi launatengdu gjöld nema á Íslandi alls um 17 %, en í Noregi eru þau aðeins um 6 %.

Forystumenn verkalýðsfélaganna og fleiri hafa vitnað til nýlega gerðra kjarasamninga ríkisins við lækna, þar sem m.a. var samið um breytt vinnufyrirkomulag og endurskoðun álagsgreiðslna, en í heildina fengu læknar hærri prósentuhækkun en viðsemjandinn bauð upphaflega.  Til þess liggja mjög sérstakar ástæður, sem hafa ekkert fordæmisgildi, svo að eðlilegast er að hætta þessum samanburði við lækna, því að hann er alveg út í hött og getur á engan hátt réttlætt himinháar hækkunarkröfur verkalýðsfélaganna eða annarra stétta, þar sem ekkert er dregið úr, þegar ofar kemur í launastiga félaganna, þ.e. farið er fram á stærra bil á milli launaflokka.  

Menntunartími lækna er sá lengsti, sem um getur, þeir hafa farið utan til að fullnuma sig, svo að vinnumarkaður þeirra er heimurinn allur.  Þeir hafa hlotið bóklega menntun og verklega þjálfun við háskólasjúkrahús austan hafs og vestan og þurfa ekki annað en slá á þráðinn til síns gamla vinnuveitanda þar og fá þá samstundis atvinnutilboð, því að í löndum hækkandi meðalaldurs er sívaxandi þörf fyrir lækna.

Vinnuaðstaða á íslenzkum sjúkrahúsum er víða orðin úrelt og nútímalegur tækjakostur rýrari en góðu hófi gegnir.  Af öllum þessum ástæðum blasti við ríkinu sá óhugnaður, að stórfelldan atgervisflótta íslenzkra lækna yrði að reyna að brúa með innflutningi á læknum frá Austur-Evrópu og jafnvel Indlandi og Pakistan.  Það er óboðlegt fyrir íslenzkan almenning að geta ekki átt samskipti hérlendis við lækni á móðurmálinu. Til að koma í veg fyrir bráðan neyðarvanda og um leið að leggja grunninn að farsælli viðreisn sjúkrahúsanna á Íslandi var gengið til téðra samninga, og um það ætti að ríkja þjóðarsátt og sömuleiðis um það, að téðir samningar hafi verið einstakir, enda um svo afmarkaðan hóp að ræða, að launabreytingar hans hafa ekki þjóðhagslegar afleiðingar.

Allt annað á við um verkalýðsfélögin, þar sem félagsmenn skipta nokkrum þúsundum þúsundum og samflotið tugþúsundum.  Að spenna boga þessara félaga umfram viðurkennda greiðslugetu atvinnuveganna kemur sem bjúgverpill í fang félagsmanna sem kjararýrnun vegna kaupmáttarskerðingar allra þegna landsins, hvort sem þeir standa í verkföllum eða ekki, af eftirfarandi ástæðum:

1. Verðbólgan hækkar og rænir fólk kaupmætti. Vísitölutryggðar skuldir taka stökk.
2. Vextir hækka mikið og snögglega.  Greiðslubyrði óverðtryggðra lána snarhækkar.
3. Gengi krónunnar gefur eftir, sem kyndir undir verðbólgu. 
4. Aukinn launakostnaður fyrirtækja hefur í för með sér, að þau slá nýráðningum á frest og neyðast til að segja upp fjölda manns, ef samkeppnisstaða þeirra, t.d. útflutningsfyrirtækjanna, versnar alvarlega.
5. Skattar verða hækkaðir, af því að ófriður á vinnumarkaði með versnandi hag atvinnuveganna dregur úr hagvexti og skatttekjum og afla þarf tekna til að greiða opinberum starfsmönnum hærri laun.

Niðurstaðan af því að beita atvinnurekendur fjárkúgun, svo að þeir neyðist til að auka útgjöld sín til launagreiðslna umfram getu fyrirtækjanna, verður kjararýrnun og verri lífskjör en við njótum núna.  Þetta á ekki sízt við um þá, sem standa alveg utan við þessar kjaradeilur. 

Að réttu lagi ættu þeir að geta höfðað skaðabótamál á hendur verkalýðsfélögunum, sem sek geta talizt um andsamfélagslega hegðun að yfirlögðu ráði, þar sem þeim máttu vera vel ljósar neikvæðar efnahagslegar afleiðingar fyrir alla þjóðina, og ekki sízt fyrir þær tugþúsundir, sem að ósekju verða fyrir barðinu á lægri kaupmætti en ella í boði verkalýðsfélaganna, þar sem tjón saklausra fornarlamba, sem ekki eiga aðild að deilunum, getur skipt tugum milljarða, og þeir eiga þá siðferðislegan rétt á að fá skaðabætur úr hendi þeirra, sem tjóninu ollu. 

Til þess að vernda alla þá fjölmörgu, sem að ósekju verða fyrir barðinu á kaupmáttarskerðingu af völdum kauphækkana, sem ætlunin er að þvinga fram með verkföllum, þarf að setja lög, sem reisa skorður við kröfum, sem virðast vera umfram getu hagkerfisins, t.d. á þessa leið:

• Óheimilt er að hefja hvers konar truflandi aðgerðir á starfsemi fyrirtækja eða stofnana í því skyni að knýja fram kröfur á hendur vinnuveitendum, sem ekki eru reistar á reglu meðalhófs.
• Til viðmiðunar um meðalhóf skal hafa upplýsingar frá Seðlabanka Íslands um almennt svigrúm hagkerfisins til launahækkana, hækkun vísitölu neyzluverðs frá síðustu kjarasamningum, svo að launþegar geti varizt kaupmáttarskerðingu, og launahækkanir viðkomandi launþega síðast liðinn áratug í samanburði við hliðstæða eða samanburðarhæfa hópa.
• Félagsdómur er úrskurðaraðili um, hvað kallazt geti meðalhóf í þessum efnum, svo og um allan annan ágreining, sem rísa kann út af lögum þessum. Úrskurður Félagsdóms skal vera áfrýjanlegur til Hæstaréttar Íslands til að tryggja, að réttindi deiluaðila samkvæmt lögum og Stjórnarskrá séu ei fyrir borð borin, og skal ríkja friðarskylda á milli deiluaðila þar til áfrýjunarfrestur, 1 vika, er liðinn, eða, ef áfrýjað er, þar til Hæstiréttur hefur kveðið upp úrskurð sinn, sem skal verða innan fjögurra vikna frá áfrýjunardegi. 

 

Niðurrifsþörfin, sem er réttlætt með öfugmælunum um, að nú sé komið "að okkar fólki", sem legið hafi óbætt hjá garði, og að fara verði að kröfum þess, af því að það sé orðið reitt, er sýnu grátlegri í ljósi þess, að stöðugleika hagkerfisins hefur verið náð "með svita og tárum" og útborguð laun á Íslandi hafa hækkað mikið að undanförnu í hlutfalli við aðrar þjóðir.

Nú er það rangt, sem haldið er fram, að Ísland sé láglaunaland. Það er líka fullyrðing út í loftið, að hérlendis ríki mikil óánægja á meðal almennings.  Þvert á móti er Ísland komið upp í 11. sæti "Legatum Institute" á lista þeirrar stofnunar um velsæld í löndum heims.  Velsældarvísitala "Legatum Institute" er bæði reist á tölulegu mati um efnahagslega velsæld og umsögn fólks um óáþreifanlega þætti eins og vellíðun fólks. Hjá "Legatum Institute" er velsældin reist á 8 atriðum: hagsæld, framtaki og tækifærum, góðum stjórnarháttum, menntun, heilsu, öryggi, frelsi og félagsauði.  Ef/þegar tekst að losa um gjaldeyrishöftin, mun Ísland vafalaust hækka um nokkur sæti á þessum mikilsverða lista, nema hér verði framið skemmdarverk á hagkerfinu.

Hvernig ætla verkalýðsleiðtogar að sefa meinta reiði fólksins, þegar það finnur á eigin skinni vegna minnkandi kaupmáttar, þrátt fyrir miklu fleiri krónur í "launaumslaginu", að verkalýðsleiðtogarnir hafa svikizt aftan að því, haft skjólstæðinga sína að ginnungarfíflum með fáheyrðu lýðskrumi og raunar haft þá að fífli með því að ala á öfund og stéttahatri með áróðri um, að yfirvöld hafi komið á stöðugleika "á kostnað verkafólks". Þetta er endemis þvæla, því að enginn hagnast meira á stöðugleika en hinir lægst launuðu, og engir verða verr úti í gerningaveðri  óstöðugleika, verðbólgu og samdráttar á vinnumarkaði, en þeir.  Það verður því miður að fella þann dóm hér, eftir það, sem á undan er gengið, að launþegaforkólfar, sem haga sér með svo ábyrgðarlausum hætti sem hér er lýst, eru ekki starfi sínu vaxnir.

 

Þann 22. apríl 2015 birtist á bls. 12 í Morgunblaðinu frétt um útborguð laun, umreiknuð í evrur, á Íslandi, í ESB og í BNA.  Þar kom fram, að Ísland var í efsta sæti árin 2005 og 2006 með kEUR 21,1 og kEUR 23,4 hvort árið um sig, en allir vita, að þetta voru fölsk og innistæðulaus lífskjör. Árið 2009 var Ísland hrokkið ofan í 16. sæti útborgaðra launa með kEUR 12,2 á ári á launamann, en árið 2014 sýna tölur mikla bót í þessum efnum, því að þá var Ísland komið upp í 7. sæti með kEUR 17,9. Svíþjóð var þá í 6. sæti, en efnahagsþróun á Íslandi og í Svíþjóð síðan bendir til, að löndin hafi skipt um sæti.  Þar með eru löndin fyrir ofan Ísland Sviss, Noregur, Lúxemborg, Holland og Bretland.  Aðeins Noregur af hinum Norðurlöndunum er með hærri útborguð laun, og margt bendir til, að nú fjari undan hagkerfi Noregs vegna lægra olíuverðs og lélegrar samkeppnishæfni norsks atvinnulífs.  Sviss, Lúxemborg og Bretland eru mikil bankalönd, þ.e.a.s. fjármálageirinn er þar viðamikill, og hann borgar góð laun, eins og kunnugt er.  Holland er mikið viðskiptaland með sína Rotterdam-hafnarborg, sem sennilega skýrir styrk hagkerfis Hollendinga.  Það er þess vegna alrangt hjá svartnættis- og úrtölufólki, að laun á Íslandi séu lág, og til að breyta Íslandi úr láglaunalandi verði að fara í hart til að knýja fram breytingar.  Hið rétta er, að Ísland siglir hraðbyri upp lista útborgaðra launa í evrum reiknað, en lamist hér atvinnulíf og verði síðan þrúgað af greiðslubyrði, sem því var þröngvað til að ganga að með ofbeldi, þá mun sú sigling heldur betur steyta á skeri. Þá þarf að draga rétta aðila til ábyrgðar fyrir mikla vanlíðan, þjáningar, lífshættu og jafnvel dauða sjúklinga og yfirálag á starfsfólki, sem reyndi að halda starfseminni á floti, óverjandi aðbúnað sláturdýra og skemmdarverk á hagkerfinu.  Þetta hljómar eins og afleiðingar af hryðjuverkaárás, sem sýnir, að verkföllin hafa verið rekin sem stríð gegn samfélaginu, en ekki átök við vinnuveitanda. 

Það er ástæða til að staldra við til að þessi ömurlega staða endurtaki sig ekki, ástæða fyrir allan almenning og sérstaklega fyrir þá, sem höllustum fæti standa og sem hvorki geta né vilja taka þátt í því höfrungahlaupi, sem launþegahreyfingar þessa lands eru að leiða yfir þjóðina og munu þurfa að gjalda fyrir dýru verði með algeru gengisfalli sjálfra sín og eyðimerkurgöngu, það sem eftir er.  Margir hafa af þessu forheimskulega gönuhlaupi þungar áhyggjur, og því til vitnis eru lokaorðin í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins, dags. 01.05.2015, undir millifyrirsögninni:

"Góðir menn gæti að sér í tíma":

"Ef baráttan brýtur sér leið í þennan ólíkindafarveg, snýst hún í rauninni um að koma sem flestum frá bjargálnum til fátæktar.  Það er vissulega ekki útilokað, að slík barátta geti gengið betur en hin; það hallar jú undan fæti.

Það er hægt að halda því fram með réttu, að þeir, sem nú eru að festast í verkfallsslóðinni, voru svo sannarlega ekki þeir, sem hleyptu af startbyssunni.  Allir virðast gera sér grein fyrir, að stöðugleiki er forsenda þess að vernda þá aukningu kaupmáttar, sem orðin er, svo að byggja megi ofan á hann. 

Sumir forystumannanna hafa sagt, að stöðugleikinn "verði ekki varðveittur á þeirra kostnað".  Þetta eru skiljanlegar yfirlýsingar og ekki ósanngjarnar.  En það breytir þó ekki því, að fari allt úr böndum, og stöðugleikinn verði þar með úr sögunni, munu skjólstæðingar þessara sömu forystumanna svo sannarlega líða fyrir það, og það jafnvel meira en aðrir. 

Sanngirnissjónarmið munu ekki duga til að breyta því."

 

  

  

 

   

 

 

 

 

Brezku þingkosningarnar í maí 2015

Margir hérlendis fylgjast með stjórnmálum á Bretlandseyjum. Framundan eru tvísýnni kosningar en menn rekur minni til. Kosið er um 650 þingsæti, og samkvæmt spámeðaltali undanfarið mun Íhaldsflokkurinn fá 280 þingmenn, Verkamannaflokkurinn 273, Skozki þjóðarflokkurinn (SNP) 46, Frjálslyndi flokkurinn 25, UKIP (Sjálfstæðisflokkurinn) 4 og aðrir 22.  Þetta er meiri fylgisdreifing en menn rekur minni til á Bretlandi, og fara Bretar ekki varhluta af evrópskri tilhneigingu að flýja stóru flokkana.

Frjálslyndir tapa svo miklu, að sitjandi ríkisstjórn þeirra og íhaldsmanna mun falla.  Tölulega séð gætu Íhaldsflokkur og SNP myndað meirihlutastjórn, en SNP hefur hafnað slíkum möguleika.  Ekki eru taldar vera pólitískar forsendur fyrir "stórsamsteypu" íhaldsmanna og jafnaðarmanna, eins og nú er við lýði í Berlín, en í ljósi erfiðrar efnahagsstöðu Bretlands skyldi þó ekki útiloka þá niðurstöðu. Verður það sjón í sólskini.

Brezki ríkissjóðurinn hefur undanfarin ár verið rekinn með töluverðum halla og hafa þess vegna safnazt upp miklar ríkisskuldir.  Þá er líka mikill halli á viðskiptunum við útlönd, svo að rekstur brezka þjóðarheimilisins er fjármagnaður með erlendu lánsfé.  Samsteypustjórn Íhalds og Frjálslyndra hefur beitt aðhaldsaðgerðum og orðið nokkuð ágengt, eins og sést hér að neðan, þar sem tölur eru hlutfall af VLF:

                         2010  2011 2012  2013  2014  2015

Halli á ríkisbúskapi     8 %   6 %  5 %   5 %   4 %   3 %

Viðskiptahalli           3 %   1 %  4 %   5 %   5 %   4 %

Alex Salmond, skozki þjóðernissinninn, sem leiða mun þingflokk SNP, hefur lýst því yfir, að hann muni greiða atkvæði gegn öllum lagafrumvörpum íhaldsmanna.  Minnihlutastjórn íhaldsmanna yrði þess vegna líklega skammlíf.  Miliband, formaður Verkamannaflokksins, hefur hins vegar hafnað stjórnarsamvinnu við Alex Salmond, því að Alex hefur rústað stöðu jafnaðarmanna á Skotlandi.  Alex Salmond vill hætta aðhaldi í ríkisrekstri um sinn og leggja hraðlest á milli London og Edinborgar að hætti Frakka og Þjóðverja.  Segja má, að Skotinn Alex Salmond og flokkur hans, SNP, verði fulltrúi upplausnar og ábyrgðarleysis í brezka þinginu.  Ætla Skotar að verða Englendingum erfiður ljár í þúfu og stefnir nú enn í aðskilnað þjóðanna, sem yrðu stórpólitísk tíðindi fyrir Evrópu og mundi hafa áhrif á norrænt samstarf.

Það er sammerkt flestum Evrópulöndum, að hefðbundnir stórflokkar þar á stjórnmálasviðinu eiga undir högg að sækja, og jaðarflokkar sækja í sig veðrið.  Dæmi frá Íslandi eru "Píratar", "som glimrer med sit fravær", svo að notað sé norskt orðatiltæki, þ.e. þeir blómstra með afstöðuleysi sínu og sigla þar með í raun undir fölsku flaggi, enda mun þeim ekki haldast á fylgi, sem þeir mælast með í skoðanakönnunum um þessar mundir, heldur eru dæmdir undir 10 % með fátæklegri stefnumörkun sinni, sem ekki getur höfðað til fjöldans, þegar nær dregur kosningum. Spurning er, hvort s.k. Viðreisn lætur verða af hótunum um þingframboð, og hvort klofningur verður á vinstri vængnum, en þar er mikil gerjun núna, ef marka má átökin á landsfundi Samfylkingar nú á útmánuðum.

Brezka kosningakerfið er hannað fyrir hreinar línur í pólitík og eins flokks meirihlutastjórnir.  Þar geta flokkar náð meirihluta á þingi með aðeins þriðjungsfylgi á landsvísu.  Nú er sundrungin svo mikil á meðal kjósenda, að meirihlutastjórnir og stöðugleiki í stjórnmálum virðist vera liðin tíð á Bretlandi, en það gæti breytzt til fyrra horfs við klofning Sameinaða konungdæmisins, UK.  Hugsanlega á mikill fjöldi innflytjenda þátt í þessari þróun, því að þeir eru ekki háðir neinum flokkspólitískum hefðum á Bretlandi og líklegir til að leita út fyrir viðtekna meginstrauma, því að margir þeirra eiga erfitt með að fóta sig í samfélaginu, þar sem þeir hafa kosið að setjast að. Ekki má heldur gleyma því, að "frumbyggjarnir" eru áhyggjufullir vegna mikils fjölda innflytjenda og mótmæla stefnu gömlu flokkanna þriggja í innflytjendamálum með því að kjósa jaðarflokka, sem vara eindregið við þjóðfélagsvandamálum, sem af þessari stefnu eða stefnuleysi geta leitt. 

Fjárfestar fylgjast með þróuninni.  Þeir vita, að vinni Íhaldsflokkurinn meirihluta, hefur hann skuldbundið sig til að halda þjóðaratkvæðagreiðslu árið 2017 um veru Bretlands í Evrópusambandinu, ESB.  Flest bendir nú til, að Bretar hafi nú fengið sig fullsadda af valdaframsalinu frá Westminster til Berlaymont, og muni meirihluti kjósenda gefa Brüssel langt nef og leggja fyrir ríkisstjórnina að segja upp aðildarsamningi Bretlands við ESB.  Það verða meiri tíðindi en úrsögn Grikklands úr myntsamstarfi ESB og mun hafa áhrif á utanríkisstefnu Íslands, sem þá gæti hneigzt til nánara samstarfs við Westminster og Englandsbanka en verið hefur. 

Allt sýnir þetta, eitt með öðru, að framtíð ESB er í uppnámi og enginn veit, hvert stefnir.  Við þessar óljósu aðstæður gaspra nokkrir svefngenglar í hópi stjórnmálamanna á Íslandi og aðrir fylgismenn aðildar Íslands að ESB, að nú sé mála brýnast, að þjóðin fái að tjá sig um það, hvort halda eigi áfram "að kíkja í pakkann", þó að viðræðurnar hafi árið 2011 náð "dead end", þ.e. lent í blindgötu, þar sem ljóst var, að skilyrði Alþingis og sjávarútvegs- og landbúnaðarstefna ESB eru ósamrýmanleg. Þar að auki er búið að ógilda allar skuldbindingar Íslands úr aðildarviðræðum Össurar, svo að hefja yrði nýja vegferð á byrjunarreit. Hegðun aðildarsinna í kjölfar afturköllunarinnar sýnir, að þeir hafa tekið trú.  Þetta er reyndar Mammonstrú, því að viðurkennt er, að ESB gagnast mest stórfyrirtækjum og fjármagnseigendum.  Á Íslandi er pólitíski drifkrafturinn fyrir inngöngu í ESB með þyngdarpunkt vinstra megin við miðju stjórnmálanna.  Það hefði mönnum á borð við Magnús Kjartansson, fyrrverandi ráðherra og ritfæran ritstjóra Þjóðviljans, og Lúðvík Jósefsson, frækinn þingmann Austfirðinga, þótt saga til næsta bæjar. Nú eru breyttir tímar, frá því að þessir miklu vinstri menn voru á dögum.  Hér skal fullyrða, að þeir hefðu sem þingmenn aldrei samþykkt "að kíkja í pakkann".

Fjármálamarkaðirnir á Bretlandi virðast nokkuð afslappaðir enn sem komið er þrátt fyrir hina óvenju miklu stjórnmálalegu óvissu, enda er tiltölulega góður hagvöxtur á Bretlandi á evrópskan mælikvarða um þessar mundir.  Hann var 2,6 % árið 2014, en lág framleiðni er vandamál á Bretlandi, eins og á Íslandi.  Hún lækkaði um 2 % frá 2007, og talsmaður Englandsbanka hefur gefið vaxtalækkun í skyn fyrir næstu vaxtaákvörðun.  Hlutabréfavísitalan brezka, FTSE 100, fór nýlega yfir söguleg 7000 stig, og skuldabréfaálag er í sögulegu lágmarki, 1,5 %. Allt er þetta rós í hnappagat ríkisstjórnarinnar og efnahagsstefnu hennar.  Sterlingspundið er reyndar nálægt sögulegu lágmarki gagnvart bandaríkjadal, en hefur þó enn haldizt uppi gagnvart helztu myntum heimsins að jafnaði vegna bágborinnar stöðu evru, jens og rúblu.  Allt þetta getur breytzt í skyndi við kosningar til brezka þingsins 7. maí 2015, ef niðurstaðan verður stjórnarkreppa eða stjórnmálalegur óstöðugleiki, sem alltaf kemur niður á efnahagsstjórnuninni.  Bretar þurfa þó ekki að glíma við óöld, óraunsæi og óbilgirni á vinnumarkaði, eins og Íslendingar mega búa við, en lafði Tatcher losaði þá undan þeirri skelfingu.  

Á Íslandi er nú allt í hers höndum vegna vinnudeilna, þar sem boginn er spenntur langt umfram getu atvinnuveganna, og útflutningsatvinnuvegirnir eru settir í uppnám, svo að hætta er á tapi markaða vegna óöruggrar afhendingar og óásættanlegra verðhækkana.  Í fákeppnisamfélaginu innanlands munu fyrirtæki og neytendur verða fyrir barðinu á verðhækkunum eftir miklar launahækkanir, sem hækka munu verðlagsvísitöluna og þar með lungann af skuldastabba fyrirtækja og fjölskyldna.  Verðtryggðar fasteignaskuldir nema um ISK 1200 milljörðum, svo að 10 % verðlagshækkun í eitt ár hækkar þessa skuldabyrði um ISK 120 milljarða, sem er meira en nemur skuldaleiðréttingunni.  Þetta er gjörsamlega glórulaust ástand, en hver getur komið vitinu fyrir stjórnir stéttarfélaganna, sem eru greinilega alveg forystulausar ?  Hver er eiginlega bættari með þessa vitlausu launastefnu ? 

Ef Ísland væri nú í myntbandalagi við Bretland, þá skylli einfaldlega á fjöldaatvinnuleysi í kjölfar kjarasamninga að kröfu launþegafélaganna.  Vilja menn hafa þann háttinn á ?  Það kann að verða nauðsynlegt til að hemja Miðgarðsorminn, þ.e. víxlverkun kaupgjalds og verðlags, að festa krónuna við aðra mynt til að menn skilji, hvað það þýðir að fórna efnahagslegum stöðugleika.

Gleðilegt sumar !     

            

 

 

                        

Viðsnúningur hjá hinu opinbera

Til hins opinbera eru jafnan talin ríkissjóður, sveitarfélög og almannatryggingar.  Þegar verst lét, árið 2008, var halli á rekstri þessara aðila 202 milljarðar kr.  Hann hefur lækkað jafnt og þétt, með undantekningu ársins 2010, niður í 32 milljarða kr árið 2013 og 3 milljarða kr árið 2014.  Þessir aðilar hafa ekki efni á þessari skuldasöfnun lengur og verða að fara að greiða niður skuldir sínar.

Sveitarfélögin eru þarna eftirbátar, því að þar var árið 2014 hallarekstur að upphæð 5,7 milljarðar kr á meðan almannatryggingar skiluðu 2,0 milljarða afgangi og ríkissjóður 0,7 milljarða afgangi.

Við þessar aðstæður, þegar allt er í járnum og keppzt er við að lækka skuldir hins opinbera til að draga úr vaxtakostnaðinum, ákveða opinberir starfsmenn að ríða á vaðið og krefjast mikilla launahækkana áður en samið hefur verið á almenna markaðinum. Þetta er öfugsnúið.          Það er þó rétt, að menntun er síður metin til launa en víðast erlendis, af því að hérlendis ríkir meiri launajöfnuður en víðast annars staðar.  Það þarf þó að vera gamall "diehard"  Marxisti til að láta sér detta sú fásinna í hug að fara í verkfallsbaráttu á undan almenna markaðinum í stað þess að bíða eftir samningum þar og semja um starfsmat á hverjum vinnustað til að lyfta launum í samræmi við viðkomandi sérþekkingu. Núna er allt of mikil miðstýring á launamálunum, sem gerir þau óþarflega flókin. 

Það er gamla sagan, að fórnarlömb verkfallsaðgerða eru þeir, sem sízt skyldi, þ.e. þeir, sem ekki geta borið hönd fyrir höfuð sér, alvarlega sjúkt fólk.  Þetta er engin hemja. Hvernig geta vinstri mennirnir, sem leiða þessa baráttu, réttlætt þessar heimskulegu aðfarir fyrir sjálfum sér og öðrum ?  Er lausnin sú, til að verja hagsmuni sjúklinganna, að hið opinbera bjóði út þessa starfsemi, sem BHM-fólkið sinnir á spítölunum, til að fjölga viðsemjendum og draga úr umfangi verkfallsaðgerða ? 

Hið opinbera, báknið, þenst út í anda jafnaðarstefnunnar, sem alls staðar hefur lent í ógöngum, þar sem hún fær að grassera, og er Frakkland skýrasta dæmið nú.  Ef aukning opinberra útgjalda hins vegar fer í arðsamar fjárfestingar eða niðurgreiðslu skulda, horfir málið öðru vísi við. Arðsamar fjárfestingar, t.d. samgöngubætur, eru hagvaxtarhvetjandi, og lækkun skulda dregur úr framtíðar fjármagnskostnaði. 

Árið 2014 voru tekjur hins opinbera 903 milljarður kr og jukust um 13,3 % frá árinu áður. Ríkið 3,5 faldaði bankaskattinn, og nam sú skattheimta 34,5 milljörðum kr árið 2014 eða um 5 % af tekjum ríkissjóðs.  Honum er ætlað að fjármagna skuldaleiðréttingu heimilanna og getur í framhaldinu vonandi hjálpað til við að greiða skuldabréf vegna endurfjármögnunar bankanna, sem nemur hundruðum milljarða kr.  Þess vegna er blóðugt, að eignarhald tveggja banka skyldi hafa verið fært kröfuhöfum gömlu bankanna algerlega að þarflausu, svo að arðurinn af þessu fjárframlagi ríkisins lendir ekki hjá ríkinu, heldur kröfuhöfunum. Þetta er vafasamasta og ólýðræðislegasta eignatilfærsla frá íslenzka ríkinu frá stofnun íslenzka ríkissjóðsins. Frá Landsbankanum, sem að mestu er ríkisbanki, þó að hann sem betur fer sé ekki enn orðinn "samfélagsbanki", fékkst hins vegar arðgreiðsla fyrir árið 2014 upp á tæplega 16 milljarða kr.  Afglöp vinstri stjórnarinnar og seðlabankastjóra hennar er hægt að verðleggja og skipta þá hunduðum milljarða í töpuðum tekjum og kostnaði á hverju ári, og er þá alger uppgjöf gagnvart verkefninu um afnám gjaldeyrishafta meðtalin.

Útgjöld hins opinbera jukust árið 2014 um 9,3 %, sem er um 8,5 % að raunvirði og er mikið á einu ári, og fóru útgjöldin þá í 906 milljarða kr eða 48 % af landsframleiðslu, VLF, sem er ógnvekjandi hátt á alþjóðlegan mælikvarða og skýrir að nokkru lága framleiðni á Íslandi, sem dregur úr krafti athafnalífsins til arðgreiðslna og raunlaunahækkana, því að í raun ber einkarekið athafnalífið báknið uppi. Launakostnaður hins opinbera nam þá 276 milljörðum og hafði hækkað um 7,4 % á árinu. Ef launakostnaður hækkar um t.d. 10 % árið 2015,  þá hækka útgjöld hins opinbera um 3 % einvörðungu vegna launa, þegar brýnt er að lækka útgjöld hins opinbera til að bæta afkomu athafnalífsins til aukinna fjárfestinga og launagreiðslna.  Ein af ástæðum þess, að athafnalífið getur nú aðeins staðið undir takmörkuðum raunlaunahækkunum, er mjög hátt hlutfall launatengdra gjalda hérlendis, og þar munar mest um greiðslur í lífeyrissjóðina, sem launþegar mega ekki vanmeta, því að fyrir vikið eiga þeir, að öðru jöfnu, fjárhagslega öruggara ævikvöld en kollegar þeirra erlendis.  

Ásdís Kristjánsdóttir, forstöðumaður efnahagssviðs Samtaka atvinnulífsins, sagði í viðtali við Morgunblaðið 13. marz 2015 á bls. 18:

"Útgjöldin eru há í sögulegum samanburði og á alþjóðlegan mælikvarða. Það hefur tekizt að brúa bilið með aukinni skattbyrði, einkum á atvinnulífið, líkt og bankaskatturinn, og frestun á framkvæmdum, sem er í raun frestun útgjalda. Það er því mikilvægt núna, þegar umsvifin í hagkerfinu eru að aukast, að ríkissjóður sýni aðhald í sínum rekstri og auki ekki útgjöldin. "

Þetta eru orð í tíma töluð, og við þessar aðstæður er framganga opinberra starfsmanna í kröfugerð á hendur rikinu, ríkissjóði, þyngri en tárum taki, þar sem hún er algerlega ófagleg og virðist innblásin pólitískri heift í garð núverandi stjórnvalda í anda löngu liðins tíma. Það er alveg ábyggilegt, að hagsmunir félagsmanna eru illa varðir með því að spenna bogann allt of hátt.  Til lengri tíma eru opinberir starfsmenn í sama báti og aðrir landsmenn, og hagsmunir þeirra þess vegna fólgnir í því að minnka fjárhagsleg umsvif opinbera geirans í stað þess að auka þau, eins og stefna samtaka þeirra mun leiða til.  Launahækkanir umfram framleiðniaukningu og verðbólgu, hvað sem menntun starfsmanna líður, mun grafa undan kjörum þeirra og starfsöryggi.  BHM-félagar eru nú í óða önn að saga í sundur greinina, sem þeir sitja á.  Verði þeim að góðu. 

 

Heildarskuldir hins opinbera námu 2256 milljörðum kr í árslok 2014 eða 113 % af landsframleiðslu. Þetta er allt of hátt hlutfall, af því að fjármagnskostnaður sligar getu hins opinbera til nauðsynlegra útgjalda í þágu almennings, og brýnt að lækka sem hraðast, en hærri launakostnaður gerir viðfangsefnið óviðráðanlegt án uppstokkunar á starfseminni. Skuldahlutfallið hefur lækkað úr 127 % árið 2011, svo að lækkun er hafin, en þarf helzt að nema 8 % á ári næstu 7 árin, og komast þannig undir 60 % af VLF.

 

Í lok viðtalsins sagði Ásdís:

"Í gegnum tíðina hefur það verið þannig, að rikið eykur útgjöldin, þegar tekjurnar aukast. Því er mikilvægt, að ríkið ýti ekki undir enn frekari spennu og sýni frekar aukið aðhald í útgjöldum. Hið opinbera ætti að einbeita sér að því að greiða niður skuldir frekar en að nýta betri afkomu í að auka útgjöld hins opinbera. Þar sem vaxtakostnaður er hár útgjaldaliður, ætti að vera keppikefli að greiða niður skuldirnar til að draga úr þeim kostnaði."

Allt má þetta til sanns vegar færa og er í raun ástæða þess, að ekki er unnt að ganga að kröfum ríkisstarfsmanna um launahækkanir að svo stöddu. Að opinberir starfsmenn ætli sér þá dul að leiða kjaraþróun í landinu, ber vott um rangt stöðumat, sem jaðrar við dómgreindarleysi, og mun koma verst niður á þeim sjálfum auk fórnardýra átakanna.  

 

Efnahagslegur hreyfanleiki

Efnahagslegur hreyfanleiki, EH, var hvergi meiri í EES-Evrópska efnahagssvæðinu (ESB, Ísland, Noregur, Liechtenstein) en á Íslandi árin 2009-2012.        Með efnahagslegum hreyfanleika er átt við það, hve stór hluti þjóðar færist á milli tekjuhópa á tilteknu tímabili, t.d. á þremur árum.  Sem mestur efnahagslegur hreyfanleiki upp á við, EHU, þykir eftirsóknarverður, því að hann vitnar um góða dreifingu tækifæra og möguleika margra á að bæta hag sinn.                                            Þetta er hollt fyrir aðila vinnumarkaðarins, ekki sízt forystusveit verkalýðsfélaganna, að hafa í huga nú í aðdraganda kjarasamninga, því að verði hér kollsteypa, þá snarfækkar tækifærum, efnahagslegur hreyfanleiki fellur og atvinnuleysi snareykst.    Þetta gerðist hérlendis síðast árið 2008, en þá féll EHU úr 22 % í 16 % og varð einna lægst hér innan EES.  EHU á Íslandi var kominn yfir 22 % árið 2012, og er líklega farinn að nálgast 24 % nú á árinu 2015, sem er hæsti EHU, sem þekkist innan EES.           Til samanburðar var EHU árið 2012 tæplega 18 % að meðaltali í ESB og aðeins um 17 % að meðaltali í evru-ríkjunum.                             Verkalýðsforingjar geta ekki verið þekktir fyrir að segja, að þá varði ekkert um þjóðfélagslegar afleiðingar þess að verða við kröfum þeirra.  Slíkt geta menn einvörðungu sagt, þar sem allt er í rúst, og engu er að tapa.  Það er ábyrgðarleysi að taka ekki tillit til raka opinberra stofnana, t.d. Seðlabankans, um svigrúmið, sem er til launahækkana, því að fórnarkostnaður óráðsíunnar er geigvænlegur, ekki sízt fyrir umbjóðendur verkalýðsforingjanna. 

Noregi, sem oft er vitnað til sem gósenlands að búa í, hefur hrakað varðandi efnahagslegan hreyfanleika samfellt frá 2009, og árið 2012 var EHU þar aðeins rúmlega 15 %.  Þetta er slæm staða fyrir Noreg og vitnar um slælega nýtingu mannauðsins. Síðan 2012 hafa lífskjör enda hríðfallið í Noregi vegna fallandi NOK og aukins atvinnuleysis með minnkandi umsvifum norska olíuiðnaðarins. Hagkerfi þeirra er of einsleitt og háð olíuiðnaðinum.  Þá er skattbyrðin mjög há.                                           Það væri mikill ábyrgðarhluti af aðilum vinnumarkaðarins hérlendis að fórna toppstöðu Íslands, hvað efnahagslegan hreyfanleika varðar, en taki launavísitalan eitthvert tveggja tölustafa stökk, er úti um efnahagsstöðugleikann, og þar með missum við áunnið forskot í EHU, og það er umbjóðendum verkalýðsforingjanna, sem blæðir fyrir slík axarsköpt.

Tekjudreifingin er mjög góð á Íslandi samkvæmt Eurostat, sem er hagstofa ESB.  Gini-stuðullinn mælir tekjudreifinguna á kvarðanum 0-100, þar sem við 0 eru allir á sömu launum, en við 100 fær einn öll launin.  Meðaltal Evrópusambandsríkjanna árið 2012 var 30,6, en á Íslandi 24,0, þ.e.a.s. það var 22 % meiri jöfnuður á Íslandi en í ESB.  Ísland er á mjög eftirsóknarverðum stað á Gini-kvarðanum, en aukist atvinnuleysi, t.d. vegna launahækkana, sem atvinnulífið ræður ekki við, svo að segja verði upp starfsfólki, þá mun snarast á merinni hérlendis einnig, hvað tekjujöfnuð varðar. Á að trúa því, að læmingjahegðun geri nú vart við sig, og allir marséri í halarófu fram af bjargbrúninni ?  Slík hjarðhegðun er ósæmandi í upplýstu þjóðfélagi og í upplýsingasamfélagi.

Verkalýðsforingjar hafa vitnað í miklar launahækkanir lækna og kennara til rökstuðnings tveggja stafa launahækkun fyrir umbjóðendur sína.  Halda mætti, að sú sama forysta hafi legið í dvala í bjarnarhýði, þegar þessar stéttir voru hér í verkfalli.  Hrun blasti við í heilbrigðisgeiranum og flótti úr kennarastétt.  Það var almennt viðurkennt, að koma yrði til móts við kröfur lækna, og vinnufyrirkomulagi var jafnframt breytt hjá þeim, til að almenningur fengi lágmarks læknisþjónustu hér innanlands og hjá innlendum, en ekki innfluttum, læknum.  Læknar eru tiltölulega fáir, svo að þessar hækkanir höfðu ekki skaðleg áhrif á hagkerfið. Þó hækka ríkisútgjöldin merkjanlega.  Það er hundalógík að halda því fram, að stytta verði bil félaga í verkalýðsfélögunum og lækna í launum.

Skólakerfið á við ramman reip að draga, og t.d. er lesfærni 15 ára nemenda bókaþjóðarinnar léleg samkvæmt PISA-mælingum.  Það var sátt um það að forsenda þess að lyfta kennslugæðunum væri að gera kennarastarfið eftirsóknarverðara með launahækkun. Kennarar fara vart utan í atvinnuleit, en þeir líta í kringum sig og eru víða eftirsóttir á vinnumarkaðinum. Almenn góð menntun er stór þáttur í hreyfanleika á milli stétta og EHU, sem er stórfellt hagsmunamál fyrir fjölskyldur félagsmanna verkalýðsfélaganna.                                       Að halda því fram, að nú sé rétti tíminn til að taka risastökk í launum iðnaðarmanna til að þeir fari ekki utan í atvinnuleit er mótsagnakennt, því að kaupmáttur hækkar mest með hófsamlegum launahækkunum, og hvergi í Evrópu hafa orðið viðlíka kjarabætur og á Íslandi undanfarin ár.  Hafnar eru skattalækkanir á Íslandi, en þær eru ekki í sjónmáli í Evrópu, t.d. á hinum Norðurlöndunum.  Hóf er bezt í hverjum leik.

Það er mun minni launamunur á Íslandi en víðast annars staðar, eins og Gini-kvarðinn, sem vitnað er til hér að ofan, bendir til.  Ef Gini er reiknaður án opinberra tekjujöfnunaraðgerða, fæst Gini-stuðull í mörgum EES ríkjum yfir 50, en á Íslandi er hann þá um 40.  Þetta sýnir a.m.k. 25 % meiri tekjumun í þessum EES ríkjum en á Íslandi.  Þegar verkalýðsleiðtogar segjast þurfa að elta launahækkanir hinna hæst launuðu, ættu þeir að gefa gaum að því, að launajöfnuður er hvergi meiri en á Íslandi.

Þá er jafnframt vert að gefa gaum að því, að opinberar afkomujöfnunaraðgerðir lækka Gini á Íslandi um 16 einingar eða 40 %, en í EES um 19,4 einingar eða 39 %, sem eru sambærilegar tölur.

Önnur aðferð til að leggja mat á tekjudreifingu er s.k. 80/20 aðferð.  Þá er þjóð skipt í 5 tekjuhópa og tekið hlutfall meðaltals í efsta og lægsta hópnum.  Meðaltalið samkvæmt þessari aðferð í ESB 2012 var 5,1, á Íslandi 3,2 og í Noregi 3,1.  Allt ber að sama brunni.  Tekjujöfnuður er einna mestur á Íslandi.

Þann 18. marz 2015 birti Stefán E. Stefánsson frétt í Morgunblaðinu undir fyrirsögninni,                "Minnstur ávinningur er af aukinni mentun á Íslandi".                                           Þar voru borin saman 9 lönd og kom í ljós, að launamunur fólks með einvörðungu grunnskólapróf og fólks með háskólapróf var langminnstur á Íslandi.  Þetta er hættulegt fyrir Ísland, því að það getur hæglega leitt til atgervisflótta, eins og hræðilega áberandi hefur verið með læknastéttina, þar sem fullnuma og reyndir læknar skiluðu sér ekki heim.                                          Þess vegna var óhjákvæmilegt að veita læknum ríflega launahækkun, en hún getur á engan hátt orðið fordæmisgefandi fyrir umbjóðendur verkalýðsforingjanna né aðrar stéttir. Hér að neðan er gefinn munur á árslaunum fólks með grunnskólapróf og háskólapróf í kEUR (þúsundum evra) í nokkrum löndum.  Röðin fer eftir launum háskólamanna 2013:

• Noregur:  kEUR 12 ( 92 %)
• Danmörk:  kEUR 12 ( 92 %)
• Finnland: kEUR  8 ( 62 %)
• Svíþjóð:  kEUR  7 ( 54 %)
• Bretland: kEUR 13 (100 %)
• Þýzkaland:kEUR  9 ( 69 %)
• Holland:  kEUR  7 ( 54 %)
• Ísland:   kEUR  4 ( 31 %)
• Spánn:    kEUR  8 ( 62 %)

Í svigum eru hlutföll launamunar af mesta launamun, og kemur í ljós, að launamunur grunnskólafólks og háskólafólks á Íslandi er aðeins 45 % af meðaltalinu í þessum 9 löndum.                               Þessi launamunur á Íslandi er aðeins um 19 %.  Til að sanngirni sé gætt og fólk endi með svipaðar ævitekjur, þarf téður munur a.m.k. að tvöfaldast. Að félagar í verkalýðshreyfingunni sjái ofsjónum yfir nýlegri launahækkun lækna á sér engin sanngirnisrök.   

 

 

  

     

 

  

     

 

   

Tuggan um misskiptinguna

Karl Heinrich Marx (1818-1883), hagfræðingur og stjórnmálafræðingur, útskýrði mannkynssöguna sem röð stéttaátaka og taldi kreppur auðvaldskerfisins að lokum mundu ganga af því dauðu og úr rústunum mundi rísa stéttlaust samfélag, kommúnismi. Þar yrði misskiptingu auðsins útrýmt í eitt skipti fyrir öll með því að gera alla að öreigum og færa allar eignir, þ.m.t. framleiðslutækin, til hins opinbera. Jafnaðarmenn og sameignarsinnar eru enn þann dag í dag ofurseldir þessari þráhyggju og tönnlast signt og heilagt á ójafnri tekju- og eignaskiptingu í samfélaginu.     

Draumóramenn hafa síðan trúað því, að þetta væri framkvæmanlegt og mundi fela í sér draumaríki framtíðarinnar í anda kommúnisma undir stjórn kommúnista.  Þessir dagdraumar enduðu með martröð, og meira en 100 milljón fórnarlömbum kommúnismans, sameignarstefnunnar, sem átti að útrýma misskiptingu auðsins.  Sameignarstefnan snerist um "Allt þitt er mitt" og "Öll völd til ráðanna (sovétanna)", sem alls staðar leiddi til alræðis "nómenklatúrunnar".  Samt er enn rembzt við, eins og rjúpan við staurinn. 

Það er óhætt að fullyrða, að auðnum verður aldrei skipt að forsögn Karls Marx og Friedrich Engels: hver maður leggi fram til samfélagsins eftir getu og taki frá því eftir þörfum.  Það er óhætt að fullyrða, að auðnum verður aldrei skipt jafnt á milli manna, og það er líka óhætt að fullyrða, að það er hvorki æskilegt, eðlilegt né sanngjarnt. 

Síðasta fullyrðingin þarfnast rökstuðnings.  Hann felst í að benda á, að framlag manna er mjög misverðmætt fyrir samfélagið.  Ef ég dett niður á aðferð, sem tvöfaldar framleiðnina við framleiðslu á einhverri vöru, þá lítur markaðurinn svo á, að ég sé verðmætari en sá, sem tekst að auka framleiðni um aðeins 5 % á sama tímabili.  Karl Heinrich, kaffihúsasnati, og jafnvel einnig hinn mótsagnakenndi iðnjöfur, Friedrich Engels, vanmátu gróflega mátt markaðarins.  Draumurinn um hinn frjálsa markað og frjálsa samkeppni hugmynda, vöru og þjónustu, hefur borið algjört sigurorð af sameignarstefnunni, og þess vegna hljómar kvakið um ójafna skiptingu auðsins sem hjáróma væl.

Við höfum úrskurðaraðila um þetta, og það er markaðurinn.  Hinn fullkomni markaður ákvarðar verðmæti samkvæmt framboði og eftirspurn.  Markaðurinn er hins vegar alltaf skakkur, og samkvæmt "þýzku leiðinni", hinu Félagslega markaðshagkerfi - Die Soziale Marktwirtschaft, sem Dr Ludwig Erhard mótaði á 6. áratugi 20. aldarinnar, er það hlutverk ríkisvaldsins að fylgjast með og kippa í spottana, ef fyrirtæki verða of ríkjandi á markaðinum eða frjálsri samkeppni virðist ógnað. Þetta er málamiðlunin á milli frjáls einkaframtaks og ríkisafskipta, sem hægt er að gera og sem reynzt hefur vel, þar sem hún hefur verið reynd. 

Í engilsaxnesku ríkjunum ríkir ekki Félagslegt markaðshagkerfi, enda sýna tölfræðilegar rannsóknir fram á vaxandi misskiptingu auðs þar víðast hvar og einkum í Bandaríkjunum - BNA. Þetta er óæskilegt, því að það bendir til ósanngjarnrar skiptingar á arði, sem leiðir af framleiðniaukningu, á milli hins vinnandi manns og fjármagnseigandans.  Í BNA hefur hlutur 10 % auðugustu af þjóðarkökunni aukizt og einkum hefur hlutur 0,1 % auðugustu aukizt.  Þetta er allt á kostnað miðstéttarinnar, þ.e. 90 % neðstu í þessum stiga (50 % neðstu eiga jafnan mjög lítið).

Eins og fram kemur í vefgreininni: "Heimur batnandi fer" undir tenglinum hér að neðan, þá er hlutur 0,1 % auðugustu í BNA nú svipaður og hlutur 90 % neðstu, en samanburður þessara tveggja hópa er talinn veita innsýn í jöfnuð í hverju þjóðfélagi:       

http://bjarnijonsson.blog.is/admin/blog/?entry_id=1519453 

Á 30 ára tímabili, 1980-2010, hefur hlutur miðstéttarinnar í þjóðarauðnum minnkað úr 34 % í 22 % og hlutur hinna forríku, 0,1 % aukizt úr 8 % í 21 %. Þarna hlýtur að vera vitlaust gefið og búið að skekkja markaðinn, svo að um munar.  

Á þessu 30 ára tímabili hefur orðið mikill hagvöxtur í BNA, og miðstéttin virðist fara varhluta af honum.  Ávinningurinn af framleiðniaukningunni, sem á hlut í hagvextinum, virðist ekki lenda hjá launþegunum í BNA, heldur hjá fjármagnseigendunum.  Þetta er ósanngjarnt og er tekið að valda þjóðfélagsóróa í "Guðs eigin landi".

Íslenzka þjóðfélagið ber hins vegar mörg einkenni Félagslegrar markaðshyggju.  Hvergi er hlutfall launakostnaðar fyrirtækja af heildarkostnaði þeirra hærra en hérlendis, eða 70 %.  Þetta háa hlutfall gefur til kynna, að hinn vinnandi maður hreppi drýgsta hluta verðmætasköpunarinnar á Íslandi, og er það vel. Næstar á eftir Íslendingum í þessum samanburði eru Norðurlandaþjóðir með um 65 %, sem þekktar eru að fremur miklum jöfnuði samkvæmt alþjóðlegu mati með hinum fræga kvarða Ginis.  Ennfremur er húsnæðiseign óvíða almennari en á Íslandi, og lífeyriseign Íslendinga er hin mesta, sem þekkist.  Þá er aðgangur að menntakerfinu frjáls og óháður efnahag, enda myndast blóðbönd hérlendis óháð stéttum, en töluvert háð menntunarstigi.  Á Íslandi er af þessum sökum meira jafnræði í öllum aldurshópum en annars staðar þekkist.  Það er nauðsynlegt að missa ekki sjónar á þessu í moldviðrinu, sem óprúttnir aðilar gjarna þyrla upp af miklu ábyrgðarleysi út af ójafnrétti á Íslandi.   

Einar S. Hálfdánarson, lögfræðingur og löggiltur endurskoðandi, ritaði í janúar 2015 grein í Morgunblaðið um m.a. jöfnuð, þar sem eftirfarandi kemur fram:

"Ríkasta prósentið er væntanlega atvinnurekendur.  Atvinnutækin eru skráð á þeirra nafn, og því betur, sem þeim gengur, þeim mun betur vegnar okkur hinum.  Hagnist þeir, geta þeir borgað hærra kaup.  Hvorki borða þeir skipin né hugbúnaðinn; sem sé neyzla og ríkidæmi er fjarri því að vera það sama.  Hverjum dettur í hug, að 10 % Íslendinga eyði 75 % þjóðarframleiðslunnar.  Tölfræði af þessu tagi hefur afskaplega lítið upplýsingagildi."  

Óðinn segir jafnframt um þetta í Viðskiptablaðinu 29. janúar 2015:

"Umræða um skiptingu auðs heimsins annars vegar og íslenzku þjóðarinnar hins vegar hefur verið töluverð frá því, að brezku góðgerðarsamtökin OXFAM notuðu tækifærið til að fylla helztu stuðningsaðila sína samvizkubiti, þar sem þeir sprönguðu um á árshátíð ríka, fræga og mikilvæga fólksins í Davos.  OXFAM birti upplýsingar, sem þau sögðu sýna, hve stóran hluta af auðlegð heimsins væri í höndum þeirra allra ríkustu.  Íslenzkir fjölmiðlar hlupu strax til, grófu upp tölfræði frá Hagstofunni frá því í ágúst 2013 um eignaskiptingu á Íslandi árið 2012 og blésu þeim upp."

Hráar tölur Hagstofunnar eru ekki hæfar til að draga af þeim víðtækar ályktanir um eignadreifingu í landinu.  Það er m.a. út af því, að í skattaframtölum, þaðan sem tölur Hagstofunnar koma, eru ekki fullnaðarupplýsingar um eignir, sumpart af því að ekki er upplýsingaskylda um allt, t.d. er ekki gerð krafa um skráningu annars lausafjár en bifreiða. Má þar nefna innbú, málverk og skartgripi.  Þá er ein stærsta eign, margra, réttindi þeirra í lífeyrissjóðum.  Þessi eign er misstór eftir lengd inngreiðslutímabils og launum. 

Hagstofan lagði til grundvallar sínum tölum skattframtöl 264´193 Íslendinga fyrir árið 2012.  Það ár voru Íslendingar, 18 ára og eldri, aðeins 239´724 talsins, og Íslendingar 25 ára og eldri voru aðeins 206´106 talsins.  Þarna er því fjöldi barnaframtala, og 30´000 - 60´000 manns, sem aldurs síns vegna er hvorki farinn að safna eignum né afla tekna í miklum mæli.  Þvert á móti eru þarna upp undir 60´000 manns, sem er að hefja búskap og er jafnvel með neikvæða eiginfjárstöðu vegna námslána og lána til húsnæðis.  Þetta fólk hefur á hinn bóginn, margt hvert, fjárfest vel og skynsamlega í þekkingaröflun og er þess vegna vel í stakkinn búið til mikillar tekjuöflunar, oft með mikilli vinnu, og hraðri eignamyndun. Þetta sýnir, hversu varasamt er að draga af tölum Hagstofunnar víðtækar ályktanir um eignadreifinguna í landinu.

Þrátt fyrir fyrirvara um notagildi Hagstofutalnanna til að gera sér grein fyrir eignadreifingunni í landinu, má reyna að nota þær til að bera sig saman við önnur lönd. 

Samkvæmt framtölunum fyrir 2012 eiga 10 % eignahæstu fjölskyldurnar, 19000 talsins, 1500 mia kr hreina eign, sem jafngildir 73 % hreinna eigna alls. Þetta jafngildir Mkr 79 á fjölskyldu, sem eru nú engin ósköp, eða gott einbýlishús á góðum stað. Í BNA-Bandaríkjum Norður Ameríku var þetta hlutfall 78 % árið 2010, svo að með fyrirvara um gallaðan talnagrunn virðast 10 % eignahæstu Bandaríkjamennirnir eiga meira af landseignum en á við hérlendis.  

Eignahæsta 1,0 % , eða 1900 fjölskyldur, átti 23 % hérlendis eða 473 mia kr eða 249 Mkr á fjölskyldu.  Þetta er svipað hlutfall og 0,1 % eignahæstu í BNA áttu árið 2010, sem var þá 21 %. Þessi samanburður sýnir óyggjandi mun meiri jöfnuð á Íslandi en í BNA, og stóreignafólk er varla hægt að tala um hérlendis í samanburðinum, en samkvæmt þessu á mjög mikil auðsöfnun sér stað á meðal hinna allra auðugustu í BNA. 

Þegar þróun þjóðfélagsjafnaðar er íhuguð, þarf að hafa í huga byltinguna á stöðu kvenna.  Jöfnun tækifæra kvenna og karla á Vesturlöndum, sem hófst með P-pillunni, hefur leitt til mun meiri menntunar kvenna en áður og jafnvel meiri menntunar en karlanna nú í seinni tíð, ef fjöldi af hvoru kyni á háskólastigi er borinn saman.  Afleiðing af þessu er m.a. sú, að menntafólk í háskólum eða útskrifað þaðan sækir ruglar saman reitum sínum í miklu meiri mæli en áður af eðlilegum ástæðum.   

Þessar fjölskyldur eru fátækar að efnislegum gæðum fram undir þrítugt, oft með neikvæða eiginfjárstöðu, en fjölskyldutekjurnar eru samt háar og hækkandi og þar af leiðandi verður eignamyndunin hröð og oft talsvert mikil.  Við þessu er auðvitað ekkert að gera, enda er dreifing auðsins ekki vandamál á Íslandi.  Þetta er hin augljósa skýring á meiri hlutfallslegri eignamyndun á meðal 10 % efnamestu á þessum áratugi en t.d. á tímabilinu 1990-2000. Miklu verðugra viðfangsefni er þó, hvernig auðurinn verður til og í framhaldi af því að vinna að hámarks auðsköpun, sem í þjóðfélagi, eins og okkar, dreifist hratt um.  Óðinn í Viðskiptablaðinu orðar það svo:      

"Langflestir þeirra, sem búa yfir mestum auði, eiga fyrirtæki eða hluti í fyrirtækjum.  Þessi fyrirtæki skapa auð og atvinnu.  Heimurinn væri ekki betur staddur án þessa fólks og auðs þeirra." 

Á Íslandi er dreifing heildareigna þannig eftir aldri (peningalegar eignir eru í svigum):

• Yngri en 30 ára: 142 mia kr eða  4 %   ( 5 %)
• 30 - 44 ára:     812 mia kr eða 20 %   (13 %)
• 45 - 59 ára:    1350 mia kr eða 34 %   (28 %)
• 60 ára og eldri:1666 mia kr eða 42 %   (54 %)

Í svari fjármála-og efnahagsráðherra á Alþingi við fyrirspurn meints áhugamanns um misskiptingu eigna, Árna Páls Árnasonar, sem, þó að undarlegt megi virðast, sækist nú eftir endurkjöri sem formaður Samfylkingarinnar, enda fer fylgi hennar dalandi um þessar mundir. Í svarinu kom eftirfarandi fram samkvæmt Tý í Viðskiptablaðinu fimmtudaginn 5. febrúar 2015:

• "Ríkustu" 5% fjölskyldna eiga 32 % heildareigna
• "Ríkasta" 1 % fjölskyldna eiga 13 % heildareigna
• "Ríkasta" 0,1 % fjölskyldna á 5 % heildareigna

Spyrja mætti Árna Pál og Katrínu Jakobsdóttur að því, hvaða eignahlutföll þau telji sanngjörn og ákjósanleg í þessum efnum.  Það er áreiðanlegt, að uppskrift þeirra beggja í þessum efnum virkar alls ekki til að bæta neitt hag alls þorra fólks eða 90 % eignaminnstu, þ.e. miðstéttarinnar, né neðstu 50 % fjölskyldna á kvarða heildareigna, sem eiga lítið og oft á tíðum neikvæða hreina eign, þó að tímabundið sé í mörgum tilvikum.  Það er á hinn bóginn keppzt við að ala á öfund til að réttlæta nærgöngulli skattheimtu af "þeim ríkustu", eins og dæmin sýndu í stjórnartíð vinstri stjórnarinnar 2009-2013, en hver skyldi nú árangur hennar hafa orðið ?  Á þann sama mælikvarða, sem hér er beitt til að meta eignadreifinguna í þjóðfélaginu, var töluvert meiri ójöfnuður á öðru ári ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur en á öðru ári ríkisstjórnar Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar.  Þetta sýnir loddaraháttinn í málflutningi núverandi stjórnarandstöðu, þar sem formennirnir Árni Páll og Katrín Jakobsdóttir eru einna háværust (hæst bylur í tómri tunnu).

Fyrst er þar til að taka, að misskipting heildareigna náði hámarki árið 2007, en það ár komst Samfylking í ríkisstjórn eftir langa eyðimerkurgöngu.  Misskipting hreinna eigna, þ.e. heildareigna umfram skuldir, náði hins vegar hámarki á velmegtarári vinstri stjórnarinnar, 2010.

Árið 2010 var skipting hreinna eigna á Íslandi svona (í svigum eru sambærileg hlutföll árið 2013):

• "Ríkustu" 5 % þjóðarinnar áttu 56 % (48 %)
• "Ríkasta" 1 % þjóðarinnar átti 28 % (22 %)
• "Ríkasta" 0,1 % þjóðarinnar átti 10 % (8 %)

Á valdaskeiði vinstri stjórnarinnar ríkti framan af efnahagssamdráttur og síðan stöðnun. Hagvöxtur náði sér ekki á strik, enda voru fjárfestingar þá í sögulegu lágmarki, þar sem vinstri stjórnin hækkaði skattheimtu meira en 100 sinnum og hélt atvinnuvegunum í heljargreipum, m.a. með framkvæmdafjandsemi á sviði virkjana og stóriðju og hótunum um þjóðnýtingu veiðiheimilda, þar sem útgerðin á nú afnotaréttinn, þ.e. rétt til nýtingar á aflaheimildum fiskimiða í þjóðareign, sem ríkið úthlutar á grundvelli laga um fiskveiðistjórnun.  Árið 2013 jókst bjartsýni í athafnalífinu, fjárfestingar jukust, og valdaskipti urðu í landinu um vorið.  Þá jókst hagvöxturinn, og ofangreindar tölur sýna, að hagvöxturinn jafnaði eignaskiptinguna, enda tók hagur flestra fjölskyldna þá að batna.  Jákvæð þróun eignaskiptingar fæst með auknum umsvifum á vinnumarkaði og sköpun gjaldeyristekna með vinnuframlagi fjöldans í stað viðskipta með pappíra undir vafasömum formerkjum, eins og tíðkuðust á tímabilinu 2005-2008.   

Hér að neðan verður rakið, hvernig þróun hreinna eigna varð á tímabilinu 2010-2013, en hún sýnir svart á hvítu, að þungar "áhyggjur" vinstri flokkanna eru ástæðulausar, enda eru þær tilbúningur og ekki ætlaðar til annars en að ala á öfund þeirra, sem af einhverjum ástæðum telja sig bera skarðan hlut frá borði m.v. framlag sitt til samfélagsins. 

Árin 2010-2013 jókst hrein eign mismunandi hópa Þannig:

•  Hjá efstu 5 % jókst hún um 18 % eða um 150 mia kr
•  Hjá meðstu 95 % jókst hún um 66 % eða 450 mia kr 

Sameignarsinnarnir eru haldnir fáránlegum grillum um það, hvernig verðmætasköpun og þar af leiðandi eignaaukning á sér stað.  Þeir, t.d. Helgi Hjörvar, Alþingismaður, halda því fram, að jöfnuður knýji áfram verðmætasköpunina.  Þetta eru alger öfugmæli, eins og margsannazt hefur, nú síðast í Venezúela, þar sem Hugo Chavez innleiddi sameignarstefnu með jöfnuð á vörunum.  Þegar olíuverðið lækkaði árið 2014, hrundi hagkerfi Venezúela, af því að innviðir þjóðfélagsins höfðu grotnað niður undir jafnaðarstefnu Hugo Chavez, og nú er Venezúela viðurstyggilegt fátæktarbæli. Ekki knúði jöfnuðurinn verðmætasköpunina þar, eða felur sameignarstefnan, þ.e. þjóðnýting auðlinda og atvinnutækja, e.t.v. ekki í sér þjóðfélagslegan jöfnuð ?

Það er áreiðanlega ekki draumurinn um aukinn jöfnuð tekna og eigna, sem knýr fólk og fyrirtæki til dáða til aukinnar verðmætasköpunar, þjóðfélaginu öllu til heilla, heldur sóknin eftir hærri tekjum og auknum arði.  Sóknin eftir stærri hlut í eigið bú knýr verðmætasköpun þjóðfélagsins áfram, og það er hvorki raunhæft né æskilegt að reyna að breyta því, en um það snýst samt allt vafstur vinstri manna í pólitík.  Þar eru þeir í hlutverki riddarans sjónumhrygga að berjast við vindmyllur.   

 

  

 

 

 

 

    

      

   

   

  

 

  

   

Hrakfallabálkur og örlagavaldur

Fimmtudaginn 22. janúar 2015 tilkynnti Seðlabanki Evrópusambandsins, SE, um kúvendingu í peningamálastefnu bankans, sem er í blóra við hefðbundna aðhaldsstefnu þýzka seðlabankans. Mikil óánægja er með þessa stefnubreytingu SE í Þýzkalandi, og kann hún að sá fræjum sundrungar innan myntsamstarfsins, og var þó ekki á vandræði evrunnar bætandi, einkum og sér í lagi nú eftir myndun ríkisstjórnar tveggja flokka í Grikklandi af sitt hvorum væng stjórnmálanna.  

Kúvendingin er til vitnis um örvæntingu í Frankfurt, þar sem Mario Draghi, hinn ítalski formaður bankastjórnar, og fjölmennt bankaráð SE, hefur aðsetur. Þar óttast menn að missa evrusvæðið niður í verðhjöðnunarspíral, sem gæti reynzt afar erfitt að snúa við úr, eins og reynsla Japana af slíku ferðalagi sýnir.  Eftir að lækkun olíuverðs hófst í júní 2014 hefur reyndar víðast hvar ríkt verðhjöðnun, þ.á.m. í BNA, þrátt fyrir 4500 milljarða USD seðlaprentun þar.  Ætli megi ekki líkja þessu seðlaprentunarúrræði við inflúensusprautu gegn annarri veiru en þeirri, sem herjar næst.  Sprautan gerir illt verra með því að veikja ónæmiskerfi líkamans ?

Fyrsta afleiðing téðrar tilkynningar var fall evrunnar.  Þann 14. janúar 2015 seig evran niður í sögulegt hlutfall við bandaríkjadal, þ.e. 1,17 USD=1,00 EUR, sem var upphaflega hlutfallið, þegar evran var kynnt til sögunnar 1. janúar 1999.  Síðan veiktist evran og var á pari við bandaríkjadal á fyrsta ársfjórðungi 2000 og hrundi svo niður í 0,83 USD í október 2000.  Þá tóku öflugir seðlabankar sig saman um að reisa evruna úr öskustó, og  komst hún í 1,6 USD, þegar dýrust var.  Þessi rússíbanareið "hinna stóru" er næstum því 1:2, og kannast minni þjóðir við slíkt á eigin skinni og hefur verið kallaður "forsendubrestur".   

Nú telur The Economist, að evran verði á pari við dalinn á þessu ári af stjórnmála- og efnahagslegum ástæðum.  Stjórnmálaástæðurnar eru nú um stundir aðallega tengdar Grikklandi og kosningunum þar 25. janúar 2015, og stjórnarmyndun lýðskrumara þar, sem eru farnir að gera hosur sínar grænar fyrir Kremlverjum.  Þeir eru hins vegar ekki aflögufærir og alveg áhrifalausir eftir að hafa böðlazt inn á Krím og inn í Austur-Úkraínu undir fölsku flaggi.   

Evran yrði fyrir alvarlegu áfalli við útgöngu Grikkja, Grexit.  Grikkir hafa orðið fyrir ólýsanlegum hörmungum af völdum evrunnar, af því að hagkerfi þeirra var ekki í stakkinn búið fyrir hana.  Samfylkingin á Grikklandi, PASOK, gösslaðist áfram, eins og sú íslenzka, hugsunarlaust og fyrirhyggjulaust, og smyglaði Grikklandi inn á evrusvæðið með hvítri lygi og bókhaldsbrellum og e.t.v. öðru verra.  Á Íslandi var hins vegar tekið í taumana áður en glórulausir amlóðar, sumir í klóm Bakkusar, en aðrir ekki, náðu að vinna hér óbætanlegt tjón. Urðu stjórnarár VG og Saf kjósendum víti til varnaðar. 

Miðað við skuldir gríska ríkisins uppi í rjáfri, 170 % af VLF, og samfelldan samdrátt hagkerfisins fram að þessu frá Hruni um u.þ.b. 20 % alls, og atvinnuleysi yfir 20 %, eiga Grikkir sér ekki viðreisnar von án nýrra og stórfelldra (um 50 %) afskrifta skulda.  Takist ekki samningar við nýja valdhafa í Grikklandi um þetta, munu Grikkir halda sína leið, hvað sem tautar og raular í Berlín, Frankfurt og Brüssel.  Þá mun jörð nötra í Frankafurðu, eins og í Bárðarbungu, þó að gosið komi annars staðar upp. Í Berlín hefur sennilega verið reiknað út, að ódýrara verði fyrir Þýzkaland að Grikkir hverfi úr myntsamstarfinu en að halda þeim þar.  Vegna fordæmisins fyrir aðra nauðstadda, t.d. Portúgali, er ekki víst, að evrusamstarfið lifi Grexit lengi af.  Nú dregur til tíðinda.

Verðlag lækkaði á evru svæðinu um 0,2 % á 12 mánaða tímabilinu desember 2013-nóvember 2014.  Til að ráða bót á þessu er nú verið að smyrja peningaprentvélarnar í Frankfurt, sem á að ræsa í marz 2015, og þær eiga að ganga í 1,5 ár og senda frá sér mia EUR 1200 á tímabilinu.  Þetta er mjög svipuð upphæð og bandaríski seðlabankinn sendi frá sér á 1,5 árum, en alls prentaði hann hins vegar mia USD 4500 á 6 árum frá Hruni.  Ekki er víst, að árangurinn verði jafngóður og í BNA, því að fjármálakerfi evrunnar er ekki jafnþróað og bandaríkjadals.  Þá á eftir að sjá Þjóðverja leyfa kaup bankans á skuldabréfum þýzkra fyrirtækja.  Þýzki seðlabankinn hefur hótað að hindra það og að setja að öðru leyti sand í tannhjól peningaprentvélar ECB, og þá þarf nú ekki að spyrja að leikslokum hjá ítalska prentvélstjóranum.   

Allt mun þetta leiða til mikils falls evrunnar, sem verður vítamínssprauta fyrir útflutningsiðnað alls evru-svæðisins.  Útflutningsiðnaðurinn mun þess vegna verða driffjöður efnahagsbata þar, ef hann lætur á sér kræla.  Það er hins vegar mjög hætt við því, að ferðamönnum frá evru-svæðinu muni fækka, m.a til Íslands.  Hvort aðrir bæta það upp hérlendis og fylli hundruði spánýrra hótelherbergja á eftir að koma í ljós.

Mjög lágt gengi evru, t.d. 1 EUR = 0,8 USD, mun valda mikilli óánægju, t.d. á meðal Engilsaxa, sem munu ekki taka þessu þegjandi, heldur væntanlega gera gagnráðstafanir, t.d. með kaupum á evrum á útsöluverði.  Hvernig slíkt viðskiptastríð fer saman við viðskiptastríð Vesturveldanna við Rússa, er óvíst.  Árin 2015-2016 skera úr um þetta og verða spennandi. 

Gagnvart Íslandi hefur mikil lækkun á gengi evrunnar líklega neikvæð áhrif á geiðslujöfnuðinn við útlönd, af því að verðmæti útflutnings minnkar mælt í öðrum myntum, og líklega mun innflutningur vaxa vegna lækkandi verða frá evrusvæðinu og gjaldmiðils, sem veikist. Þess skal þó geta hér, að viðskipti álveranna með aðföng og afurðir fara að mestu leyti fram í bandaríkjadölum.

Varnarbarátta evruríkjanna getur orðið harðvítug og langvinn og dregið úr kaupmætti almennings sem og ferðagleði út fyrir evrusvæðið.  Allt hefur þetta neikvæð áhrif á eimreiðar íslenzku atvinnuveganna, utan áliðnaðar, sjávarútveg/fiskiðnað og ferðamannaiðnaðinn.

Á móti kemur meira en helmingslækkun á FOB eldsneytiskostnaði í bandaríkjadölum, sem hins vegar styrkist nú mjög.  Með Innri markað Evrópu í lamasessi og Rússland lamað vegna refsiaðgerða Vesturveldanna út af Krím og Austur-Úkraínu, er líklegast, að heildarbreyting á viðskiptakjörum muni draga úr vexti landsframleiðslunnar hérlendis. Að leggja á sama tíma fram uppþembdar launakröfur sýnir, að verkalýðsforystan mætir algerlega ólesin í tíma og sýnir sig vera utangátta um hagsmuni umbjóðenda sinna með því að svara öllum spurningum með því, að læknar hafi fengið svo og svo mikið. 

Hvenær fóru ýstrusafnarar að bera sig saman við lækna ?  Var ekki verið að forða íslenzka heilbrigðiskerfinu frá því, að hér yrði að manna læknisstöður með útlendingum, sem engan veginn gætu veitt sambærilega þjónustu og innfæddir kollegar þeirra af ýmsum orsökum ?  Hvert % í launahækkun til hinna fjölmennu stétta ASÍ jafngildir 10 milljörðum kr í aukin launaútgjöld fyrirtækjanna, og það er einfaldlega miklu meira en kostnaðaraukning á ári af læknasamningunum. 

Við þessar aðstæður er eins ótímabært og hugsazt getur að heimta launahækkanir, sem eru langt umfram getu atvinnuveganna, sem aðilar beggja vegna samningaborðs hafa sjálfir öll tök á að reikna út, hver er, og eru líklega nokkurn veginn sammála um, hver er.  Verkfall nú á tímum er nokkurn veginn eins heimskuleg aðgerð og hægt er að hugsa sér, því að á verkfalli tapa allir, þegar upp er staðið, og þeir mest, er sízt skyldu.     

 

      

 

Evrópa í dróma

Sláandi mikill munur er nú á hagþróun í Bandaríkjum Norður-Ameríku, BNA, og í ríkjum Evrópusambandsins, ESB.  Í BNA var yfir 5,0 % hagvöxtur árið 2014, um 1,5 % verðbólga og til urðu yfir 300 000 störf á mánuði síðustu mánuði ársins, og atvinnuleysi þar nam 5,8 % í nóvember 2014.  Í ESB var hagvöxtur um 0,3 % 2014, verðhjöðnun 0,2 % og atvinnuleysið á evru-svæðinu var 11,5 % í október 2014 og vaxandi. Hver skyldi vera skýringin á þessum reginmun á árangri hagstjórnar í BNA og ESB ?  Svarið leiðir í ljós, að evran er meinloka stjórnmálamanna, sem hagfræðingar reyna að lappa upp á.

Í BNA er seðlabankinn búinn að stunda mjög öflugar örvunaraðgerðir, sem líkja má við seðlaprentun upp á trilljónir bandaríkjadala frá fjármálakreppunni 2008, þegar Lehman Brothers-bankinn féll.  Í BNA er auðvelt að fitja upp á nýjungum og stofna frumkvöðlafyrirtæki, launatengd gjöld eru lág og litlar hömlur eru á vinnumarkaði til ráðninga og brottrekstrar. 

Í seðlabanka ESB, ECB-bankanum, hefur ríkt grundvallarágreiningur um peningamálastefnuna.  Þjóðverjar vilja ekki, að ECB kaupi skuldabréf aðildarríkjanna, því að slíkt geti sett af stað verðbólgu, þó að síðar verði.  Þjóðverjar voru andvígir lækkun vaxta bankans niður fyrir núll.  ÉCB er sem sagt með neikvæða vexti á fé, sem hann fær til geymslu.  Slíkt er algert örvæntingarmerki.

Þýzkir sparifjáreigendur urðu óhressir með það, og þeir munu verða æfir, ef verðbólgan fer af stað. Þýzki seðlabankinn með Jens Weidemann í broddi fylkingar, ver hagsmuni þeirra með kjafti og klóm, því að þeir eru undirstaða þýzka bankakerfisins og þar með athafnalífsins.  Það reynir talsvert á umburðarlyndi þýzkra sparifjáreigenda núna, þegar evran tapar fjórðungi af verðgildi sínu gagnvart bandaríkjadal.  Ef ofan á þetta mundi bætast verðbólga í Þýzkalandi, mundu sparifjáreigendur þar fara að hugsa sér til hreyfings úr bönkunum, og þá hristast undirstöður þýzka hagkerfisins. 

Alls konar vandamál hrannast upp á ESB-himninum, svo að auðvelt er að rökstyðja, að forsendur hafa breytzt frá því, að meirihluti Alþingis var handjárnaður 16. júlí 2009 til að samþykkja umsókn um aðild að ESB.  Það er með engu móti hægt að halda því fram lengur, að Íslandi gæti gagnast aðild að Evrópusambandinu, eins og leikar standa nú. 

ESB-ríkin standa frammi fyrir orkukreppu, því að um fjórðungur af orkunotkuninni kemur eftir gasleiðslum frá Rússlandi.  Síðan árið 2014 stendur yfir efnahagsstríð á milli vestrænna ríkja og Rússlands, sem leitt getur til greiðslufalls á þessu ári á skuldum rússneska ríkisins.  Þá gætu Rússar hæglega gripið til þess örþrifaráðs að skrúfa fyrir gasið til Mið- og Vestur-Evrópu. 

ESB-ríkin búa við um 11 % og vaxandi atvinnuleysi.  Þar er kerfisvandi á ferðinni, sem bitnar verst á ungu fólki, 18-30 ára, og er atvinnuleysi í þessum hópi um 50 % í Suður-Evrópu.  Um er að ræða illvígt og langvarandi atvinnuleysi, sem aðeins öldrun þjóðfélaganna virðist geta breytt til batnaðar. Kerfisvandinn er fólginn í miklum kostnaði fyrir fyrirtækin við hverja ráðningu og miklum hömlum á brottrekstri.  Víða í ESB keyrir skattheimta á fyrirtæki og einstaklinga úr hófi fram, og launatengd gjöld eru há.  Þannig nema t.d. skatttekjur ríkisins sem hlutfall af VLF (vergri landsframleiðslu) 2013 í Danmörku 49 %, í Frakklandi 45 % og á Ítalíu 42 % á meðan meðaltalið nam 34,1 % í OECD.  Skattheimta af þessu tagi hamlar hagvexti og eyðileggur samkeppnihæfni, en hún er ær og kýr jafnaðarmanna, sem þykjast stjórna með því að rífa fé af þeim, sem leggja sig fram, og færa til hinna, sem minna mega sín, af því að þeir annaðhvort geta ekki eða nenna ekki að leggja sig fram.  Þetta er réttlæti ræningjans, því að hlutverk Hróa hattar er það engan veginn í nútíma vestrænu þjóðfélagi.  Hrói höttur starfaði undir lénskipulagi, og stundum mætti ætla af málflutningi vinstri manna hérlendis, að þeir telji sig þrúgaða undir lénskipulagi. 

Hagvöxtur er nánast enginn í ESB, enda þarf að öðru jöfnu mannaflaaukningu á vinnumarkaði til að um hagvöxt geti verið að ræða.  Annar þáttur er framleiðniaukning, en þar sem fjárfesting er af jafnskornum skammti og í ESB, er ekki hægt að búast við umtalsverðri framleiðniaukningu. Ástandið í hagkerfum Evrópu er alvarlegt og veldur nú alvarlegum eftirspurnarskorti í Evrópu, sem m.a. kemur niður á utanríkisviðskiptum Íslands. 

Hlutdeild launakostnaðar í heildarkostnaði fyrirtækja er 57 % í ESB að meðaltali.  Um er að ræða laun og launatengd gjöld.  Á Íslandi er þetta hlutfall hið hæsta í Evrópu, og þó að víðar væri leitað, eða 70 %.  Launabogi íslenzkra fyrirtækja er þess vegna spenntur til hins ýtrasta.  Vegna lítillar framleiðniaukningar felst svigrúm fyrirtækja til launahækkana aðallega í að fækka starfsfólki, en um helmingur launatengdu gjaldanna felst í framlögum til lífeyrissjóða, og þessi framlög verður að meta til launa, því að þau fela í sér sparnað launþeganna til elliáranna.  Málflutningí verkalýðsleiðtoganna nú í aðdraganda kjaraviðræðna má líkja við, að þeir ætli að saga í sundur greinina, sem þeir, og allir launþegar landsins, sitja á.  Ábyrgðarleysi þeirra er með algerum ólíkindum, ef þeir ætla að steypa landinu í glötun núna með kröfum, sem, ef samþykktar verða, munu valda mikilli hækkun á öllum vörum, gengislækkun, skuldahækkun, atvinnuleysi og minni ávöxtun lífeyrissjóðanna, sem þeir þó bera svo mjög fyrir brjósti.  Að vísa til kjarasamnings lækna, sem vinna hjá ríkinu, er eins fávíslegt og hugsazt getur.  Menntun lækna og starfsvettvangur er einfaldlega algerlega ósambærileg við aðstæður félaga í verkalýðsfélögunum.  Auk þess aflar téður vinnuveitandi tekna til launagreiðslna og annars með skattlagningarvaldi, sem viðsemjendur verkalýðsfélaganna hafa ekki.  Það fer bezt á því að gleyma læknum og kjarasamningi þeirra og hætta að bera saman ósambærilega hluti, enda leiðir slíkt aðeins út í ógöngur.  

Annar kostnaður fyrirtækjanna en launakostnaður nemur að jafnaði 30 % af verðmætasköpun þeirra, og er hann kallaður vergur rekstrarafgangur.  Hann samanstendur að mestu af afskriftum til endurnýjunar á fastafjármunum, vaxtakostnaði, tekjuskatti og hagnaði.  Síðasti liðurinn er nauðsynlegur til að umbuna fjármagnseigendum fyrir þá áhættu að leggja eigið fé í fyrirtækið, og þarf þess vegna að vera hærri en vaxtatekjur af bankainnistæðum eða skuldabréfum.  Fjárfestingar á Íslandi eru allt of litlar til að viðhalda hér þokkalegum hagvexti.  Skýringanna er m.a. að leita í mjög háum vaxtakostnaði og mjög háum launakostnaði í hlutfalli við getu fyrirtækjanna, svo að arðgreiðslur verða í mörgum tilvikum lægri en nemur eðlilegri ávöxtun eigin fjár fyrirtækjanna.

Ef t.d. launakostnaðarhlutfallið á Íslandi væri hið sama og að meðaltali í ESB, 57 %, þá ykist rekstarafgangur fyrirtækjanna um 90 mia kr, sem mundi þýða yfir 0,5 Mkr (milljónir króna) á hvern vinnandi mann á Íslandi á ári.  Yfirfært á samkeppnihæfni fyrirtækja á Íslandi má halda því fram, að íslenzkir launþegar fái um þessar mundir meira í sinn hlut en íslenzk fyrirtæki þola í raun og veru.    Það er þannig ljóst, að launþegar á Íslandi fá nú þegar meira í sinn hlut af þjóðarkökunni en með sanngirni má ætlast til.  Allir þurfa hins vegar að sameinast um að stækka þessa þjóðarköku, en það verður ekki gert með því að spenna launabogann um of, heldur með aukinni framleiðni og með auknum útflutningsverðmætum. 

Að sjálfsögðu jafngildir ofangreint hámarkshlutfall launakostnaðar, 70 %, ekki því, að kaupmáttur á Íslandi sé sá hæsti í Evrópu.  Hann er nú sá 11. hæsti, en hann vex hins vegar hraðast hérlendis og yfir 5,0 % árið 2014.  Til að viðhalda þeim vexti þurfa tekjur fyrirtækjanna að vaxa að raunvirði.  Þar eru lág verðbólga, efnahagsstöðugleiki og beinar erlendar fjárfestingar, lykilatriði.  Verðbólgan var árið 2014 undir 1,0 %, sem er mjög gott fyrir alla, ekki sízt unga fólkið, og nú hillir undir beinar erlendar fjárfestingar í kísiliðnaði á Íslandi.  Þeim munu fylgja fjárfestingar í orkuiðnaði fyrir lánsfé og eigið fé, sem kjörið er fyrir lífeyrissjóðina að taka þátt í.  Lífeyrissjóðir hafa árlega úr um 100 mia kr að spila í fjárfestingar, og ekki óeðlilegt, að fimmtungur þess fari til virkjana, en öllu vafasamara er af þeim að fjármagna kísilverin sjálf.  Þar er of mikil óvissa og áhætta fyrir þá, en orkufyrirtækin eru vön að setja varnagla í langtíma orkusölusamninga sína, sem veitir þeim forgangsrétt í þrotabú, ef illa fer, svo að þau hafa allt sitt á þurru.  Verkalýðsforingjum ber að gera sér grein fyrir því, hversu gríðarlegt tjón þeir vinna umbjóðendum sínum með því að standa fast á kröfugerð, sem er umfram getu atvinnuveganna að standa undir.

Það, sem hér hefur verið rakið, sýnir, að verðmætaskiptingin á milli fjármagnseigenda og launþega er hinum síðar nefndu meira í hag á Íslandi en nokkurs staðar þekkist.  Þetta er að mörgu leyti ánægjulegt og sýnir, að mikilvægar forsendur eru hér uppfylltar til að hagkerfið megi flokka sem Félagslegt markaðshagkerfi með dreifingu 70 % auðævanna til launþega, en eftir sitja 30 % hjá fjármagnseigendum.  Þetta er góður grunnur að tiltölulega miklum jöfnuði í þjóðfélaginu. Ef samkeppni á markaði væri virkari en raun ber vitni um, væri hér bezta dæmið um vel heppnað Félagslegt markaðshagkerfi, sem fyrirmyndar má leita að í Þýzkalandi og er að mörgu leyti eftirsóknarvert. 

Næstu ríki á eftir Íslandi í hlutdeild launakostnaðar af verðmætasköpun eru Svíþjóð með 65 % og Danmörk með 64 %.  Noregur og Finnland eru mun neðar á þessum lista.  Af þessu má draga þá ályktun, að þar, sem launakostnaðarhlutfallið er hátt, ríki meiri tekjujöfnuður en annars staðar.  Þetta er jákvætt fyrir lífsgildi þegnanna og markmiðin, sem flestir geta sameinazt um, að athafnalífið eigi að hafa.  Andstæðan væri lágt launakostnaðarhlutfall, þar sem fjármagnseigendur sópuðu að sér megninu af ávinningi atvinnustarfseminnar.

Með hliðsjón af þessari upptalningu verður ekki komið auga á veigamikla íslenzka hagsmuni, sem betur væru settir innan ESB en utan.  Þar er meiri ójöfnuður í tekjudreifingu og meira atvinnuleysi, svo að ekki sé nú minnzt á þjóðfélagsóróann.  Ef við værum með evru og launahækkanir færu úr böndunum, mundum við fá hér gríkskt ástand. Fljótt á litið er það helzt stjórnmálastéttin og embættismenn, sem hagsmuni hafa af inngöngu Íslands í Evrópusambandið, því að Berlaymont er kjörlendi fyrir þessa hópa.  Sem betur fer setur þó meirihlutinn í þessum hópum hagsmuni Íslands ofar eigin hagsmunum.   

Hugsanlega mundu fésýslustofnanir hérlendis þrífast betur innan ESB en utan.  Það er hins vegar enn of skammt liðið frá því, að fésýslukerfi landsins var knésett af Bretum, sem ekki liðu fésýslumiðstöð á Íslandi, eins og þá var orðin raunin.  Rússnesk lánveiting til Seðlabanka Íslands var í boði 7. október 2008, en þá þótti hins vegar vænlegra að halla sér að AGS, sem lengi vel setti samþykkt Icesave-kvaðanna sem skilyrði lánveitinga.  ESB studdi þessar kröfur eindregið og tók beina afstöðu gegn Íslendingum með Bretum og Hollendingum í málaferlunum fyrir EFTA-dómstólinum þrátt fyrir hrottalega meðferð Breta á íslenzku bönkunum á Bretlandi og beitingu hryðjuverkalaga á Ísland, svo að ekki ætti nú reynslan að laða íslenzka fjármálageirann að ESB. 

Innflytjendur mundu væntanlega kætast við niðurfellingu tolla, t.d. á matvælum, en gæðum á íslenzka matvörumarkaðinum mundi hraka, ef íslenzkar landbúnaðarvörur yrðu að láta undan síga, og fyrir vikið yrði gjaldeyri kastað á glæ. Tollaniðurfelling þarf að gerast skipulega og getur gert það með gagnkvæmum samningum, þó að Ísland standi utan ríkjasambands.   

Ýmsir hérlendir starfsmenn stjórnsýslunnar og tilvonandi slíkir horfa með öfundaraugum með græðgibliki til búrókratanna í Brüssel, sem lifa þar í vellystingum og njóta skattfríðinda. 

Nú liggur umsókn Íslands um aðild að ESB í skúffu búrókrata stækkunarstjórans í Brüssel og rykfellur þar.  Með því að láta umsóknina liggja í láginni, gefa íslenzk stjórnvöld ranglega til kynna, að þau vilji sæta færis á inngöngu strax og ESB þóknast að gefa kost á viðræðum að nýju.  Þetta er algerlega ótækt, með fullri virðingu fyrir framkvæmdastjórninni í Berlaymont, af því að meirihluti þjóðarinnar, meirihluti þingmanna og ríkisstjórnin sjálf er andvígur aðild Íslands að ESB. 

Af ummælum margra þingmanna við atkvæðagreiðsluna um téða umsókn á Alþingi 16. júlí 2009 má ráða, að þáverandi meirihluti hafi verið beittur flokksagavaldi, þ.e. þvingaður með hótunum, til að samþykkja umsóknina.  Þjóðaratkvæðagreiðslu um málið var þá hafnað af Alþingi.  Hvorugur ríkisstjórnarflokkanna núverandi hefur í stefnuskrá sinni að halda þjóðaratkvæðagreiðslu um afturköllun umsóknar.  Hins vegar er þar að finna viljayfirlýsingu um þjóðaratkvæðagreiðslu, ef flokkarnir vilja afla heimildar til viðræðna um aðild að ESB.  Hvað sagt kann að hafa verið á einhverjum kosningafundum af einstökum frambjóðendum, bindur ekki hendur þingflokkanna.  Þeir hafa fullt lýðræðislegt umboð til að afturkalla umsóknina, og verður ekki betur séð en slíkt þjóni hagsmunum landsins bezt í núverandi stöðu.  Það mun hvort eð er þurfa að byrja frá grunni, vilji menn taka upp þráðinn aftur.

Þingmenn hafa líka fullt lýðræðislegt umboð til að óska eftir staðfestingu þjóðarinnar á slíkri ákvörðun í þjóðaratkvæðagreiðslu.  Til að spara fé væri þá ráðlegt, að slík atkvæðagreiðsla færi fram samhliða kjöri forseta lýðveldisins, sem verða munu næstu reglubundnu allsherjar kosningar í landinu 2016.    

  

 

     

 

   

     

 

    

 

 

 

Hagsæld verður aðeins reist á hófsemi

Matt Ridley rekur í bók sinni, "Heimur batnandi fer", hvernig flest hefur gengið mannkyni í haginn undanfarin tvöhundruð ár. Allur kostur þorra manna hefur snarbatnað, fæða, húsnæði, ný tæki og tækni, lyf og læknishjálp. Þetta hefur skilað sér í mikilli fólksfjölgun og lengri og betri ævidögum en fyrir tíma tæknibyltinga 19. aldar, t.d. hagnýtingu jarðefnaeldsneytis og rafmagns.

Í bókinni sýnir Ridley, hvernig flest lífsgæði hafa snarlækkað í verði fyrir fjöldann. Eitt hefur þó ekki lækkað eins skarpt og vænta mátti, en það er húsnæði. Ridley telur, að þá staðreynd megi skýra með ýmsum afskiptum hins opinbera af húsnæðismálum. Annars vegar stýri hið opinbera skipulagsmálum og skammti land til bygginga. Hins vegar hvetji það til skuldsetningar við íbúðakaup með því að niðurgreiða vaxtakostnað. Hvort tveggja leiði til hærra íbúðaverðs.  Á Íslandi er gríðarlegum upphæðum, 10-20 milljörðum kr,  varið úr ríkissjóði til vaxtabóta árlega, og væri rétt að kynna áætlun um afnám þeirra í áföngum um leið og skilyrði til vaxtalækkana og hagstæðari lántöku til öflunar húsnæðis eru sköpuð. 

Nú eru ýmis teikn á lofti um, að ofangreindri hagsældarþróun hins tæknivædda hluta mannkyns sé lokið.  Það er ekki vegna þess, að tækniþróun mannkyns sé lokið, heldur af þeirri lýðfræðilegu ástæðu, að þjóðirnar viðhalda ekki fjölda sínum lengur og er jafnvel tekið að fækka.  Meðalaldur hækkar, og gamlingjarnir verða í sumum löndum óbærilegur baggi á sífellt fækkandi fólki á vinnualdri, sem óhjákvæmilega mun leiða til kjararýrnunar.  Þetta á við um Evrópu, Japan, Kína o.fl., en ekki jafnfljótt né í sama mæli í Bandaríkjunum, BNA.  Þar gætir aftur á móti vaxandi þjóðfélagsóánægju vegna vaxandi misskiptingar tekna og eigna og kynþáttaspenna virðist einnig fara þar vaxandi.

Leið Þjóðverja, Sozial-Marktwirtschaft, einnig kölluð fyrsta nýfrjálshyggjan, eða Félagslegt markaðshagkerfi, er gæfulegri til langtímaárangurs í kjaramálum og samfélagssáttar en leið Engilsaxa, sem kennd er við Nýfrjálshyggju Reagans og Thatchers. 

Á Íslandi fjölgar fólki enn um u.þ.b. 2500 manns á ári þrátt fyrir tímabundið fleiri brottflutta en aðflutta innfædda á tímabilinu 2009-2013, t.d. 4000 manns til Noregs.  Þar í landi horfa menn nú hins vegar framan í djúpstæða kreppu, þó að þeir séu enn í afneitun. Fjöldagjaldþrot og fjöldaatvinnuleysi blasir við á nýju ári, því að norskar fjölskyldur eru mjög skuldsettar og eimreið athafnalífs Norðmanna, olíu- og gasvinnsla, er ekki lengur rekin með hagnaði, heldur með tapi, þegar fjárfestingar, rekstrarkostnaður og arðsemikröfur eru teknar með í reikninginn.  Ekkert bendir til breytinga á þessari stöðu á næstu árum, og mun tiltölulega lágt eldsneytisverð létta undir með Evrópu, vestan Rússlands, Japönum og öllum, nema eldsneytisútflutningslöndum, sem mörg hver hafa ekki í önnur hús að venda. Fjárflótti er brostinn á í Noregi, sem lýsir sér í því, að seðlabanki Noregs ver daglega talsverðum gjaldeyri til að halda uppi gengi NOK, sem hefur þó fallið um fjórðung. Þetta er ekki ritað af Þórðargleði, heldur til að benda á fallvaltleika hagkerfis, sem gegnsýrt er af einhvers konar gullgrafaragræðgi.  

Mjög hefur horft til betri vegar í íslenzka hagkerfinu frá síðustu Alþingiskosningum.  Minnkandi verðbólga, sem nú er komin niður fyrir 1,0 % á ársgrundvelli, hefur valdið því, að umsamdar hóflegar kjarabætur hafa skilað sér með þeim hætti ofan í vasa launþega, að vísitala kaupmáttar hverrar unninnar klukkustundar var í nóvember 2014 sú hæsta, sem mælzt hefur, eða 120,5 stig, og bötnuðu kjör almennings mæld á þennan mælikvarða um yfir 5,0 % árið 2014.   Það er engum vafa undir orpið, að verðlagsstöðugleiki í hagkerfi, eins og okkar, þar sem laun eru aðalútgjaldaliður flestra fyrirtækja, varðar leiðina til bættra lífskjara. Verkalýðsforingjar, sem ekki skilja þessi einföldu sannindi, eru ekki starfi sínu vaxnir. Ef þeir ætla að koma hér á upplausn aftur, óstöðugleika, verðbólgu, gjaldþrotum og atvinnuleysi, er ábyrgðarhluti þeirra meiri en þeir eru menn til að standa undir.   

Ein af forsendum verðlagsstöðugleikans eru hófsamar launahækkanir, sem taka mið af verðmætasköpun í landinu. Allir verða að sýna biðlund og taka þátt í að skjóta stoðum undir öfluga framleiðsluvél á Íslandi, eins og þeir eru menntaðir til.

Það er alveg áreiðanlegt, að launahækkun fjölmennra stétta úr takti við greiðsluþol viðkomandi fyrirtækja mun hafa eyðileggjandi áhrif á samkeppnihæfni þeirra og stöðugleikann, því að þau munu þurfa að velta kostnaðaraukningunni út í verð sinna vara og þjónustu, eða hreinlega að leggja upp laupana, og verðbólgan losnar úr grindum.  Það eru í sjálfu sér engin rök í þessu sambandi, þó að menn geti fengið betri kjör erlendis.  Það verður aðeins að taka tillit til þess undir hverju íslenzka hagkerfið getur staðið, enda hafa fjölmargar stéttir í landinu getað haldið hinu sama fram, þó að nú taki að sneiðast um atvinnutækifæri á erlendri grundu vegna hrörnunar hagkerfa allt í kring.  Með þolinmæði og hófsemi mun íslenzka hagkerfið ná þessum hagkerfum, og þá munu kjarabætur ekki láta á sér standa.

Það er hins vegar annar flötur á launamálum miðstéttarinnar, og hann snýr að skattheimtunni.  Tæplega önnur hver króna af launahækkun hennar er samstundis tekin af henni og flutt í hirzlur ríkisins.  Samstarfsáætlun síðustu ríkisstjórnar og Alþjóða gjaldeyrissjóðsins, AGS, tók mið af, að ríkissjóði yrði bætt upp tekjutap sitt eftir Hrun með tvennum hætti. Aukin skattheimta skyldi brúa 45 % bilsins, og niðurskurður og hagræðing í ríkisrekstri skyldi skila 55 % af því, sem vantaði.  Vinstri stjórnin hafði hins vegar ekkert bein í nefinu til að framfylgja þessari áætlun, heldur varð hlutdeild skattahækkana 84 % og sparnaðar 16 %.

Það er meira að segja ofmælt, að vinstri stjórnin hafi sparað 16 %.  Hún skar niður framkvæmdir í vegamálum og viðhaldi ríkiseigna, en um varanlega hagræðingu og sparnað í ríkisrekstrinum sjálfum var ekki að ræða.  Hún stórskaðaði heilbrigðisgeirann og menntageirann með því að skera fjárveitingar við nögl og ætlaðist til sömu þjónustu án nokkurra kerfisbreytinga, sem leitt gætu til langvarandi sparnaðar.  Ósjálfbær niðurskurður vinstri aflanna kemur nú niður á afkomu ríkissjóðs, því að bæta verður fyrir stjórnsýsluleg asnaspörk og grillur jafnaðarmanna og vinstri grænna.  Vinstri öflin reka nú óþjóðholla stefnu, sem lýsa má sem smjaðri fyrir Brüssel-veldinu og fjármálaveldinu, eins og krystallaðist í Icesave-deilunni og afstöðunni til bankaskatts og skattlagningar á þrotabúunum.  Þessi einkennilega blanda hefur komið í stað baráttunnar fyrir "alræði öreiganna¨.  

Nú er hafin sókn til að lækka framfærslukostnað í landinu með lækkun óbeinna skatta og gjalda á vörur í landinu, sem búrókrötum fortíðar hefur þótt við hæfi að meðhöndla sem lúxusvarning.  Nú er hins vegar greinilega komið að því í tengslum við komandi kjarasamninga að lækka tryggingagjaldið og beinu skattana, og væri eðlilegast í þessu sambandi að afnema efsta þrep tekjuskattsins..  Slíkt mundi bæta kjör miðstéttarinnar gríðarlega, hvetja til aukins vinnuframlags allra stétta og auka skilvirkni skattheimtunnar til muna.  Þar með er hægt að láta hærri krónutölu bætast við neðri hluta launataflanna.

Gríðarlegir fjármunir íslenzkra útflytjenda tapast við efnahagshrun Rússlands.  Evrópa er í illvígri og líklega langvarandi efnahagslægð.  Lækkandi eldsneytisverð mun þó hjálpa upp á kaupmátt Evrópubúa til fiskkaupa, og Bandaríkjamarkaður lofar góðu, enda er þar rífandi gangur.  Málmmarkaðir verða áfram óbeysnir á meðan hagvöxtur í heiminum er við sögulegt lágmark.  Fjárfestingar á þjóðhagslegan mælikvarða láta bíða eftir sér í orkukræfa iðnaðinum hérlendis, en hver veit, nema Eyjólfur hressist, og fréttir voru nú einmitt að berast af því, að PCC hefði lokið við fjármögnun kísilmálmvers á Bakka við Húsavík. Það verður áfram að sigla þjóðarskútunni af mikilli kostgæfni á milli skers og báru.  Kóngur vill sigla, en byr hlýtur að ráða. 

 

   

    

   

 

  

Ástæður stöðnunar

Ísland var á árinu 2013 í 11. sæti Evrópu-ríkjanna varðandi VLF (verga landsframleiðslu) á mann og einkaneyzlu á mann. Í öllum bölvuðum barlóminum og nöldrinu hérlendis er hollt að íhuga þetta. Á undan voru eftirfarandi ríki í réttri röð frá toppi, og er rétt að gera nokkur þeirra að umræðuefni:

Lúxemborg - Noregur - Sviss - Holland - Írland - Austurríki - Svíþjóð - Danmörk - Þýzkaland - Belgía.

Lúxemborg er á toppinum aðallega vegna öflugs fjármálakerfis og lægri skattheimtu en annars staðar tíðkast, sem laðað hefur fé að þessu borgríki á milli Frakklands og Þýzkalands.  Lúxemborg er líkleg til að halda stöðu sinni, þó að ESB og BNA muni reyna að sauma að skattaparadísinni. 

Noregur er númer tvö í röðinni vegna olíu- og gasvinnslu, sem nemur um 2 milljónum tunna á sólarhring.  Vinnslukostnaður Norðmanna á þessu eldsneyti er hins vegar á meðal þess hæsta, sem gerist.  Á meðan vinnslukostnaður í Mið-Austurlöndum er innan við 10 USD/tunnu (tunna er 208 l)og á brezka landgrunninu um 60 USD/tunnu, þá er norskur vinnslukostnaður líklega um 90 USD/tunnu að meðaltali.  Með heimsmarkaðsverð á hráolíu undir 60 USD/tunnu, eins og nú er raunin á, þá er ljóst, að olíuiðnaðurinn færir Norðmönnum ekki lengur gull og græna skóga, heldur eymd og stórtap.  Í útflutningstekjum Norðmanna munar mest um sölu á gasi og olíu, og almennt kostnaðarstig í Noregi er hæst í Evrópu, og má rekja það til samkeppni um vinnuaflið frá þessum geira, sem nú er á fallanda fæti.  Fasteignaverð er stjarnfræðilega hátt í Noregi og spáð hrapi innan tíðar með alvarlegum afleiðingum fyrir mörg heimili og þjóðfélagið í heild.  Allt gerir þetta norska hagkerfið mjög viðkvæmt í núverandi árferði, svo að það er næsta víst, að Norðmenn verða ekki í þessu sæti að ári.  Norska krónan hefur fallið um fjórðung, og norski seðlabankinn, Norges Bank, ver hana nú enn frekara falli með gríðarlegum uppkaupum á NOK.  Það er þess vegna brostinn á fjármagnsflótti frá Noregi, og markaðurinn metur horfur Noregs árið 2015 slæmar.  

Svissland stendur mjög sterkt að vígi. Þar er rótgróinn iðnaður, bæði efnaiðnaður, knúinn að miklu leyti af vatnsaflsvirkjunum Svisslands, og tækjasmíði af fjölbreyttu tagi, frá klukkum til afriðla fyrir álver.  Þá má ekki gleyma svissneska súkkulaðinu og konfektinu, sem Svisslendingar taka jafnan með sér og úthluta á ferðum sínum erlendis.  Svissland er ferðamannaland, en skilgreiningin á því er 2 eða fleiri erlendir ferðamenn á hvern íbúa landsins á ári.  Undir svissneska hagkerfinu eru þannig nokkrar traustar stoðir, og má þá ekki gleyma bankakerfinu, sem er ein af ástæðum styrkleika svissneska frankans, en fjármagn hefur flúið af evrusvæðinu í svissneska frankann og þannig gert svissneskum útflytjendum erfitt fyrir vegna hækkunar gengis CHF.  Greip svissneski seðlabankinn til þess ráðs að setja þak á gengi frankans 1,2 m.v. evru og seldi franka sleitulaust fyrir evrur þar til þessu hlutfalli var náð.  Ekki má gleyma svissneska landbúnaðinum, þ.m.t. vínyrkjunni, en þeir verja landbúnað sinn og telja varða við þjóðaröryggi, eins og svissneska herinn, sem nú er að vísu farinn að láta á sjá. Þrátt fyrir mikla velgengni eru Svisslendingar enn iðjusamir og nægjusamir, og þeir eru útsjónarsamir og vel menntaðir og munu þess vegna halda stöðu sinni sem ein af þremur ríkustu þjóðum Evrópu og sennilega leysa Noreg af hólmi sem númer 2.   

Þjóðirnar, sem koma þarna á eftir í röðinni, eru valtari í sessi af margvíslegum ástæðum.  Ein af þeim er öldrunin, sem nú leikur margar þjóðir svo grátt, að fari fram sem horfir, munu þær að mannsaldri liðnum líkjast mest einu risastóru elliheimili, þar sem aðeins 2 eru á vinnualdrinum 16-65 ára fyrir hvern á ellilaunum. Þetta er í fyrsta sinn í sögunni, sem önnur eins óáran dynur á, og er hún mikil ógæfa.  Verður fjallað um þetta fyrirbæri hér á eftir.   

Seint á 4. áratug 20. aldarinnar reyndu hagfræðingar að útskýra, hversu lífseig Kreppan mikla var, með skorti á fólki.  "Breytingin úr fólksfjölgun í fólksfækkun getur haft alvarlegar afleiðingar í för með sér", sagði John Maynard Keynes árið 1937.  Árið eftir sagði annar virtur hagfræðingur, Alvin Hansen, að Bandaríkin, BNA, væru að verða uppiskroppa með fólk, land og nýjar hugmyndir.  Afleiðinguna sagði hann verða "tímamóta stöðnun, veikburða viðhjörnun, sem dæi fljótlega, og viðvarandi kreppur, sem skapa ólæknandi atvinnuleysi".  Maynard Keynes var átrúnaðargoð á Bretlandi fram að valdatöku Margaret Thatcher árið 1979, en þá var sérstök gerð frjálshyggju leidd þar til öndvegis og Keynesisma velt úr sessi, enda höfðu kenningar hans, sem voru í uppáhaldi hjá jafnaðarmönnum, reynzt gagnslausar á 7. og 8. áratuginum; og verra en það.  Þær voru stórskaðlegar efnahagslegum stöðugleika.   

Árið 2013 blés hagfræðingurinn Larry Summers við Harvard háskólann rykinu af hugtakinu "tímamóta stöðnun" til að lýsa langvarandi sýkingu vestrænu hagkerfanna.  Lítil eftirspurn og mikill sparnaður gerðu það ómögulegt að örva hagvöxt með hefðbundnum lágum vöxtum, sagði hann.  Lýðfræði gæti leikið aðalhlutverkið í veikingu hagkerfanna, sagði Summers, mun mikilvægara hlutverk en á 4. áratuginum.  Sé þetta rétt hjá Summers, sem margt bendir til, gætum við nú staðið frammi fyrir langvarandi stöðnunarskeiði og afturfararskeiði. 

Öldrun íbúanna getur haldið aftur af vexti og vöxtum með mismunandi hætti.  Minnkandi framboð vinnuafls liggur beinast við.  Úttakið frá einu hagkerfi er háð fjölda starfsmanna og framleiðni þeirra.  Í Japan hefur fólki á starfsaldri fækkað síðan um 1990 og í Þýzkalandi síðan um aldamótin, og fækkunin verður hraðari á næstu árum.  Fjölgun á vinnumarkaði mun stöðvast á Bretlandi á næsta áratugi, og í BNA verður fjölgunin aðeins 0,3 %. 

Að öðru jöfnu mun samdráttur í fjölgun starfsmanna um 0,5 % draga jafnmikið úr hagvexti.  Hagkerfisládeyðan gæti hafa flýtt fyrir starfslokum margra, og þess vegna hraðað fækkun á vinnumarkaði.  Í BNA öðluðust stórir eftirstríðsárgangar rétt til opinbers lífeyris árið 2008, þá 62 ára.  Þessi lífeyrisréttur gæti skýrt helming falls fólks á atvinnualdri, sem annaðhvort er að leita að vinnu eða er í vinnu, úr 66 % í 63 %. Á Íslandi er þetta hlutfall 67 % og fer lækkandi.  Þetta rímar vel við reynslu Japana, sem urðu fyrir stöðnun og verðhjöðnun á 10. áratugi síðustu aldar um svipað leyti og fólki á vinnualdri tók að fækka.  Lítill hagvöxtur þrátt fyrir lága vexti og ársverðbreytingar um 0 verða líklega viðvarandi ástand af þessum orsökum, og langvarandi verðhjöðnun vofir yfir evru-svæðinu.

Íbúafjöldi og aldur hefur líka áhrif á aðgengi fyrirtækja að viðskiptavinum og starfsmönnum, og þar af leiðandi á umfang fjárfestinga þeirra.  Keynes og Hansen höfðu áhyggjur af, að fækkandi íbúar þyrftu minna á framleiðslu bandarískra fyrirtækja að halda en íbúar í fjölgunarhami.  Nútíma líkön um hagvöxt eru reist á, að fyrirtæki þurfi ákveðna fjárfestingarupphæð per starfsmann-tæki, byggingar, land og ráð á þekkingu, til að framleiða hverja afurðareiningu. Ef færri starfsmenn eru fáanlegir, þá þurfa fyrirtækin jafnframt minna fjármagn. Neikvæð mannfjöldaþróun hefur þannig neikvæð áhrif á þróun fjárfestinga.  Nákvæmlega þetta hefur átt sér stað, t.d. í Þýzkalandi. 

Í rannsóknarritgerð komust Eugénio Pinto og Stacey Tevlin við bandaríska alríkis seðlabankann að því, að nettó fjárfesting (brúttó fjárfesting mínus afskriftir) er nálægt lágmarki sínu sem hlutfall heildarfjárbindingar frá seinni heimsstyrjöld í BNA.  Þetta er sumpart háð efnahagssveiflunni, því að bankakreppan leiddi af sér frestun fyrirtækja á nýframkvæmdum, og sumpart sérstakt fyrir okkar tíma.  Það hægðist á vexti fastafjármuna úr 3,1 % á ári tímabilið 1994-2003 í 1,6 % 2004-2013.  Hagfræðingar skýra 1/3 vaxtarsamdráttar með minnkandi aukningu vinnuafls og 2/3 til færri nýjunga.  Með öðrum orðum kaupa fyrirtækin minna af tækjabúnaði, af því að þau hafa færri starfsmönnum úr að spila, færri tækniframfarir að nýta sér.  Það má færa fyrir því rök, að minnkandi líkamleg frjósemi leiði til minnkandi andlegrar frjósemi, þegar litið er til meðaldurs þeirra, sem gert hafa merkar uppgötvanir.

Á Íslandi höfum við enn nægt landrými og auðlindir fyrir stækkandi þjóð.  Tækniþróunin hefur leitt til mikillar framleiðniaukningar og þess, að landið getur nú framfleitt margfaldri fornri jafnvægisíbúatölu sinni, sem var um 50 þúsund íbúar, og talið er, að mannfjöldinn hafi sveiflazt á milli 30 þúsund og 80 þúsund manns.  Með fleiri íbúum deilist fastur kostnaður á fleiri, svo að á meðan útflutningsgreinarnar geta tekið við fleira fólki, mun fjölgun íbúanna hérlendis leiða til bættra kjara heildarinnar.  Hver sú fjölgun getur orðið er háð tækniþróun og ytri aðstæðum, eins og mörkuðum, en er verðugt rannsóknarefni.  Hitt er ljóst, að Íslendinga þurfa ekki að bíða hin illu örlög fólksfækkunar á næstunni vegna takmörkunar á auðlindum. Hitt er annað mál, að frá árinu 2023 mun ellilífeyrisþegum fjölga hlutfallslega meira en fólki á aldrinum 16-65 ára.  Íslendingar verða nú þegar að stemma á að ósi, og er það efni í annan pistil.           

   

 

Útflutningsknúið hagkerfi

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að hagvöxtur hefur lítt látið á sér kræla hérlendis árið 2014, þó að Seðlabankinn, ríkisstjórnin og hagdeildir bankanna hafi öll spáð hér dágóðum hagvexti. Slíkt sætir tíðindum. 

Þetta má reyndar furðu gegna m.v. dágóða fjölgun erlendra ferðamanna, sem verða nálægt einni milljón hausa árið 2014.  Málið er hins vegar, að sjávarútvegurinn glímdi framan af árinu við lág verð, þó að verðlagning sjávarafurða nú við árslok 2014 lofi mjög góðu.  Magnið hefur hins vegar minnkað mikið frá árinu 2013 í uppsjávartegundum, nema makríl, en hann er líklega skaðvaldur í lífkeðjunni umhverfis Ísland og veldur þjóðarbúinu hugsanlega tjóni, þegar upp er staðið.  Þá eru Rússar ekki lengur borgunarmenn og skulda nú íslenzkum fiskútflytjendum nokkra milljarða kr, sem e.t.v. þarf brátt að afskrifa; allt vegna glæfralegrar framkomu Rússa við nágranna sína að undanförnu, sem þeir nú súpa seyðið af.  

Verð á málmum var lágt framan af ári, en hefur braggazt, þó að verðlækkun hafi orðið undanfarnar vikur niður í um 1860 USD/t.  Þetta álverð er undir þeim mörkum, sem vestræn álver þurfa til að dafna, en er spáð upp á við á næstu árum vegna aukinnar farartækjaframleiðslu fyrir þróunarlöndin og aukinnar hlutdeildar áls í hverju farartæki.  Heimsframleiðsla farartækja mun senn nema 100 milljónum stykkja á ári, og ef meðalálmassi í hverju farartæki yrði 250 kg, þá þarf 25 milljónir áltonna í þessa framleiðslu eða ríflega 40 % af heildarframleiðslunni, frumvinnslu og endurvinnslu, um þessar mundir.  Þetta er hér um bil tvöföldun þess álmassa, sem nú fer til bifreiðaframleiðslu og hlýtur að hafa áhrif á heimsmarkaðsverð áls til hækkunar, enda fara álbirgðir nú þegar þverrandi.  Fartækjamarkaðurinn er meginástæða þess, að frumálvinnslu er spáð aukningu frá 40 Mt/a árið 2013 til 70 Mt/a á árabilinu 2025-2030.  

Þrátt fyrir a.m.k. 4 % kaupmáttaraukningu launþega á Íslandi árið 2014 að jafnaði, mælist aukning einkaneyzlu sáralítil eða um 0,5 %.  Þetta hefur reyndar þann kost, að þrýstingur á verðlag verður minni og minni gjaldeyrir fer til innflutnings á neyzluvörum og fjárfestingarvörum heimila, svo að betur gengur að greiða niður erlendar skuldir.  Líkleg skýring er, að auknum ráðstöfunartekjum sé varið af ráðdeild til skuldalækkunar og sparnaðar.  Er nú ekki kyn, þó að Seðlabankinn lækki millibankavextina, en hann er anzi svifaseinn, og mundi hafa komið með þessa 0,5 % lækkun hálfu ári fyrr, ef hann hefði fylgzt vel með hagþróuninni ?  Afleiðing sofandaháttar getur orðið dýrkeypt og kostað okkur umtalsverðan hagvöxt, því að raunvextir eru hér nú um 5,0 %, sem engar forsendur eru fyrir. Í núverandi árferði er vart grundvöllur fyrir hærri raunvöxtum en 2,0 %.   

Grundvallarviðfangsefnið til hagvaxtarsköpunar er að efla útflutningsgreinarnar.  Össur Skarphéðinsson, fyrrverandi ráðherra, reit um þetta snöfurmannlega grein í Moggann þann 4. desember 2014, sem hann nefndi "Landsímynd sem eflir útflutning".  Pistilhöfundur þessa vefseturs mun nú bregða út af vana sínum og taka til við að vitna í téðan Össur, sem hér tekst vel upp og sannast þá enn, að engum er alls varnað, þó að honum verði auðvitað sums staðar fótaskortur í vinstri villunni, eins og bent verður á, enda löngum verið hallur undir forræðishyggjuna:

"Ný heimsmynd kallar líka á það, að við lítum á sjávarútveg, landbúnað, ferðaþjónustu og orkunýtingu sem eitt og sama viðfangsefnið; í stað þess að fást við þær greinar í sérhólfum.  Þessar greinar styrkja, styðja og njóta góðs hver af annarri, eins og lífgefandi straumar, sem mætast í hafinu.  Þær gætu orðið meginstoðir undir hagkerfi hreinnar orku, svo að vísað sé til merkrar ræðu forseta vors í Cornell-háskóla."

Hér lýsir jafnaðarmaður framtíðar sýn sinni á atvinnulífið, sem allt sé og verði reist á sjálfbærri nýtingu endurnýjanlegra auðlinda, og undir hana getur sjálfstæðismaður tekið, heils hugar. 

"Við eigum að sameinast um að móta heildarstefnu um þetta, þar sem orkuskipti verði knúin fram á bíla- og skipaflota í nánustu framtíð, byggt verði á innlendum orkugjöfum og stór skref stigin í átt að hreinni orkunotkun á næstu 10 árum.  Samhliða eigum við að stefna að því, að íslenzk búvöruframleiðsla verði byggð á innlendu fóðri með stóraukinni ræktun korns og plantna til fóðurs og iðnaðarframleiðslu."

Neðri hlutinn er athygliverð sýn jafnaðarmanns, og öðru vísi mér áður brá varðandi sýn jafnaðarmanna á íslenzkan landbúnað.  Að vísu slær út í fyrir honum, þegar forræðishyggjan villir honum sýn í rauðlitaða textanum.  Það væri glórulaust af Íslendingum að taka hér upp stefnuna "Energiewende", Orkuskipti, áður en hagkvæm tækni hefur verið þróuð til að taka við af sprengihreyflum í bílum og skipum. 

Á markaðinn verða fyrst að koma rafgeymar í bíla með langdrægni um 300 km á langakstri, sem þola umhverfishitastig -25°C, og stofnkostnaðarmunur bílanna þarf að borga sig upp á 2-3 árum m.v. akstur 15 000 km/ár, áður en stjórnvöld taka að greiða fyrir þessari þróun, því að annars mun sóun á skattfé eiga sér stað án nokkurs raunverulegs árangurs.

Fyrir skipin er enn enginn raunhæfur valkostur við vélar knúnar jarðefnaeldsneyti.  Það hefur verið rætt um vetni sem eldsneyti til að knýja skipin, en sú tækni á enn langt í land.  Jafnaðarmaðurinn fer þess vegna þokkalega fram úr sjálfum sér, þegar hann ætlar að þvinga landsmenn til orkuskipta fyrir árið 2025.  Við mundum hálsbrjóta okkur í lendingunni eftir slíkt heljarstökk.  Hér verður markaðurinn að ráða sem endranær, ef vel á að fara.  Hér gildir sem endranær: "kóngur vill sigla, en byr hlýtur að ráða".  Þessari þróun er eðlilegt að gefa 10 ár í viðbót, þ.e. til ársins 2035, en það er nokkuð víst, að hún mun koma og bæta enn samkeppnistöðu Íslands vegna sjálfbærra orkulinda.  Komi þessi þróun fyrr, ber að grípa tækifærið.  

Það er mjög athyglivert að lesa um trú jafnaðarmannsins á íslenzkum landbúnaði.  Allt annað hljóð hefur verið í strokkinum áður, því að Samfylkingin og Alþýðuflokkurinn á undan henni létu aldrei færi úr greipum sér ganga að reka hornin í síðu íslenzks landbúnaðar.  Hann stendur jafnkeikur eftir sem áður.  Það skal taka undir með hinum kinduga doktor í kynlífi laxfiska, að íslenzkur landbúnaður á sér glæsta framtíð með vaxandi framleiðni í krafti mikillar tæknivæðingar í hlýnandi veðurfari og með hækkandi matvælaverð á alþjóðamarkaði.

"Í þessu samhengi er umhugsunarvert, að hlutfall útflutnings okkar af landsframleiðslu hefur verið mun lægra en hlutfall ýmissa útflutningsdrifinna hagkerfa.  Rannsóknir fyrirtækisins "Future Brand" sýna, að ímynd Íslands er nú mörkuð skýrari dráttum en áður, og Íslendingar hafa klifrað upp í 15. sæti af þjóðum heims á þeim mælikvarða.  Landsímyndin er aðallega tengd náttúrufegurð, orku og fiski."

Hér hitti téður jafnaðarmaður naglann á höfuðið.  Akkilesarhæll íslenzka hagkerfisins um þessar mundir er of lítill vöruútflutningur.  Sjávarútvegur, landbúnaður og ferðamennskan munu að líkindum vaxa fremur hægt úr þessu, svo að það er full þörf á átaki, sem þá getur aðeins komið frá iðnaðinum og þeim hluta hans helzt, sem nýtir mikla orku, s.k. orkukræfum iðnaði.  Þar gerist samt furðulega lítið, en meira er talað um ein 4 kísilver, 3 kísilmálmver og 1 hreinkísilver.  Það mun vera búið að semja um orkusölu til eins eða tveggja þessara fyrirtækja, en orkufyrirtækin virðast ekki vera sérstaklega áfjáð í þessi viðskipti.  Annars hefðu samningar væntanlega gengið betur og hraðar.  

Flögrar vissulega að manni, að yfirlýsing Landsvirkjunar um listaverð, 43 USD/MWh, til orkukræfs iðnaðar sé þessum samningum fjötur um fót, enda óskiljanleg verðlagning.  Þar sem fyrirtæki geta fengið lægra verð en þetta, t.d. í Bandaríkjunum, BNA, og í Kanada, er ekki að undra, að vöbblur komi á viðsemjendur Landsvirkjunar, og þvermóðska hlaupi þá e.t.v. í hennar menn í stað sveigjanleika.  Jaðarkostnaðarverð Landsvirkjunar, að teknu tilliti til eðlilegrar arðsemi, er líklegast á bilinu 20-25 USD/MWh, og til viðbótar koma flutningskostnaður orku, jöfnunarorkukostnaður og afltoppagjöld, svo að heildarkostnaður orku við stöðvarvegg stórnotanda gæti numið um 30 USD/MWh.  Þetta er samkeppnihæft verð, en öllu hærra má það ekki verða, þó að dæmi finnist um hærra verð til stóriðju á Íslandi, sem þá jafnframt á erfitt uppdráttar, eins og nærri má geta í hörðum heimi.  

"Allur útflutningur Íslands tengist með einhverjum hætti sérstöðunni, sem byggist á hreinni orku, hreinum og ferskum matvælum og hreinni náttúru.  Þá ímynd þarf að nýta í markaðsstarfi allra atvinnugreina, og skapa undir einu flaggi sterkari vitund um íslenzkar vörur og þjónustu.  Það flagg er Ísland á norðurslóðum markað hreinleika og ferskum gæðum.  Fyrir þeirri ímynd þarf að vera skotheld innistæða.

Henni gætum við náð með því að gera 10 ára áætlun um hagkerfi hreinnar orku og fylgja henni eftir með sterkri sameiginlegri markaðssetningu, sem yrði samhæfð og fjármögnuð að hluta úr sameiginlegum sjóðum, en framkvæmd af atvinnulífinu í samstarfi um nýja sóknarstefnu í útflutningsmálum."

Ofan greinarskilanna er allt gott og blessað hjá jafnaðarmanninum, en neðan þeirra í rauðu kemur úlfur Ráðstjórnarinnar undir sauðargærunni í ljós.  Úlfurinn í sauðargærunni ætlast sem sagt til, að ríkisvaldið hafi forgöngu um gerð 10 ára áætlunar um "die Energiewende" og kosti áróðursherferð um hana.  Hér birtast blautlegir draumar jafnaðarmanns, hvers hugsjónir eru reistar á gildum samyrkjubúskapar, áætlanagerðar sameignarstefnunnar og forsjárhyggju undir einkunnarorðunum: "vér einir vitum".  Allt er þetta auðvitað algerlega marklaust hjal og fótalaust í raunheimi og í raun ekki til annars en að skemmta skrattanum í enn einni þjóðfélagstilraun jafnaðarmanns, sem er í raun úlfur í sauðargæru. 

Um slíka áætlanagerð í atvinnumálum má hafa þau orð, að "kóngur vill sigla, en byr hlýtur að ráða".  Slík áætlanagerð hefði með öðrum orðum í för með sér eintóma sóun og engan ávinning, því að bíða verður tækniþróunarinnar, og þá munu markaðsöflin sjá til, að fyrirtækin, útgerðir, skipafélög, bílakaupendur og aðrir, munu grípa tækifærið, ef þau sjá sér hag í því.

Hér hefur verið vitnað óspart í Össur Skarphéðinsson, Alþingismann, og sýnt fram á, að þar fer draumóramaður og úlfur í sauðargæru í stjórnmálunum, en ósköp er það notaleg tilhugsun, að um núverandi formann jafnaðarmannanna, Árna Pál Árnason, má hafa sömu líkingu og Sir Winston hafði á sinni tíð um fyrrverandi formann brezkra jafnaðarmanna, Clement Atlee, að þar fer svo sannarlega "sauður í sauðargæru".  Sá sauður jarmar hástöfum og vill komast inn í hlýjuna, en vonandi sjá kjósendur til þess, að eyðimerkurganga hans í stjórnmálunum taki engan enda fyrr en hann hrökklast þaðan, enda vandséð, hvað svo hugmyndasnauður og hávaðasamur naggur á í stjórnmálin.