Sæstrengsblæti og stendur á fimmtugu

Landsvirkjun á sér gagnmerka hálfrar aldar sögu, en þann 1. júlí 1965 var hún stofnsett með lögum frá Alþingi.  Þessi lög voru síður en svo óumdeild, og það átti reyndar við í enn ríkari mæli um lögin, sem sett voru næsta ár á eftir og fjölluðu um stofnun Íslenzka Álfélagsins hf í Straumsvík. Segja má, að afturhaldið í landinu hafi tekizt á flug í umræðunum um stofnun þessara tveggja fyrirtækja, sem hvorugt gátu án hins verið, því að hér var brotið blað í atvinnuþróun landsins og lagður traustur grunnur að iðnvæðingu þess með hagfelldri nýtingu endurnýjanlegra orkulinda. Allt orkar tvímælis, þá gert er, segir máltækið, en fyrir atvinnuþróun og lífskjör í landinu voru hér stigin gæfuspor.

Stofnaðilar Landsvirkjunar voru ríki og borg, og gengu virkjanir borgarinnar, t.d. Sogsvirkjanir, inn í Landsvirkjun, en vegna samninga Landsvirkjunar við Alusuisse um orkusölu til ISAL í Straumsvík varð hún þegar í stað að hefjast handa um hönnun og byggingu stærstu virkjunar Íslands á þeim tíma og fram að Kárahnjúkavirkjun, Búrfellsvirkjun.

Því miður fylgdu bölbænir andstæðinga þessara stórhuga áforma hönnun og byggingu Búrfellsvirkjunar, og fullyrtu andstæðingar hennar, að hún yrði óstarfhæf stóran hluta vetrar vegna krapa og ísingar við inntaksmannvirkin.  Hér reyndist skrattinn vera málaður á vegginn, eins og yfirleitt hefur orðið reyndin síðar, þegar afturhaldið hefur þvælzt fyrir mikilvægum framkvæmdum.  Á upphafsárunum voru vissulega vandamál vegna grunnstinguls við inntaksristar Búrfellsvirkjunar haust og vor, en starfsmenn hennar og verktakar leystu þessi rekstrarvandamál farsællega. 

Annað vandamál frumbýlingsáranna var ofurveik tenging höfuðborgarsvæðisins og álversins í Straumsvík við stofnkerfið, því að aðeins ein háspennulína tengdi þetta meginálag við Búrfellsvirkjun, og hún slitnaði einu sinni vegna ísingar á hafinu yfir Hvítá.  Stóð þá glöggt með reksturinn í Straumsvík, en frumkvöðlarnir þar náðu þó með dugnaði og seiglu að takmarka tjónið, eins og kostur var. Má segja, að raforkukerfi landsins hafi á þessum árum og fram um aldamót verið vanbúið fyrir stóriðjuálag, þar sem miklar kröfur eru gerðar til raforkugæða.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan þetta var, og afhendingaröryggi raforku tekið stakkaskiptum, þó að betur megi, ef duga skal samkeppnihæfni Íslands á sviði raforkugæða.  Jafnframt hefur Landsvirkjun vaxið fiskur um hrygg, þó að flutningur raforku sé ekki lengur á hennar könnu, heldur Landsnets, vegna tilskipunar Evrópusambandsins, ESB, um að efla samkeppnisumhverfi raforkugeirans með því að kljúfa hann upp í orkuvinnslu, orkuflutning, orkudreifingu og orkusölu. 

Velgengni Landsvirkjunar er ánægjuefni og ekki þjóðhagslegt vandamál, því að hún hefur leitt til lægsta raforkuverðs til almennra fyrirtækja og almennings, sem um getur í heiminum. Frjálsri samkeppni stafar hins vegar ógn af hlutfallslegri stærð Landsvirkjunar á raforkumarkaðinum, þar sem hún er markaðsráðandi með um 70 % markaðarins. Hún er þess vegna verðmyndandi á markaði, hvort heldur um er að ræða forgangsorku eða afgangsorku.  Hún er reyndar næstum einráð á afgangsorkumarkaðinum og jöfnunarorkumarkaði. Þrátt fyrir þetta hefur forgangsorkumarkaðurinn þróazt með hagfelldum hætti hingað til fyrir neytendur, en á afgangsorkumarkaði hefur hins vegar verið kvartað opinberlega undan framkomu fyrirtækisins við viðskiptavini, sem sumir hverjir hafa fjárfest mikið til að nýta afgangsorku, sem tölfræðilega á að vera fyrir hendi í mismiklum mæli í 27 ár af 30. 

Um nokkra hríð og þó aðallega í tíð fyrrverandi og núverandi stjórnar Landsvirkjunar og núverandi forstjóra hennar, Harðar Arnarsonar, hefur Landsvirkjun kynnt áhuga sinn á að stækka markað sinn verulega, og hún hefur lagt í undirbúningsvinnu og kostnað þess vegna, þó að vafi geti leikið á, að sú viðskiptahugmynd sé í samræmi við lögin um Landsvirkjun og mikill vafi sé enn ríkjandi um þjóðhagslega hagkvæmni hennar, en gera verður kröfu um hana til ríkisfyrirtækis. 

Þann 18. nóvember 2010 fór fram kynning á vegum Landsvirkjunar á viðskiptahugmynd um 700 MW, 1170 km langan sæstreng á milli Íslands og Skotlands, sem leggja þyrfti að allt að 1100 m dýpi, sem er verulegum tæknilegum annmörkum háð.  Helztu röksemdir  hennar fyrir þessari 30 % stækkun markaðar síns voru þá:

• vaxandi munur á orkuverði Íslands og grannríkja og því hugsanlegt að auka arð Landsvirkjunar með þessu verkefni. [BJo: Landsvirkjun birti samtímis spá um orkuverð í Evópu til ársins 2035.  Samkvæmt þessari spá átti raforkuverð í Þýzkalandi, Bretlandi og Hollandi að hækka úr um 50 USD/MWh í um 115 USD/MWh. Hér er um stigul að ræða, sem nemur 2,6 USD/MWh á ári, sem eftir olíuverðlækkanir 2014 vegna aukins framboðs, t.d. á jarðgasi, og minni aukningar eftirspurnar vegna bættrar nýtni og minnkandi hagvaxtar í heiminum vegna aukinnar öldrunar, er orðin óraunhæf. Það vekur athygli, að í þessari spá var áætlaður sami verðstigull á Íslandi, sem að jafnaði gæfi á téðu 25 ára tímabili 4,3 % árlega raunhækkun raforkuverðs.  Þetta er að mati höfundar þessa pistils, BJo, algerlega óásættanlegt markmið hjá markaðsráðandi ríkisfyrirtæki, og eigandinn, með fulltrúa sína á Alþingi, hefur ekki og mun líklega aldrei samþykkja þetta, enda óvíst um þjóðhagslega hagkvæmni.  Þetta er væntanlega það, sem Hörður Arnarson á við í grein sinni í Morgunblaðinu, laugardaginn 25. apríl 2015:                "Verðmæti til framtíðar - Það er okkar hlutverk að horfa fram á veginn og búa í haginn fyrir afkomendur okkar með því að hámarka afrakstur af þeim orkulindum, sem fyrirtækinu er trúað fyrir, með sjálfbæra nýtingu, verðmætasköpun og hagkvæmni að leiðarljósi."]
• Betri nýting virkjana, einkum vatnsaflsins. [BJo: Nú hefur komið fram hjá Landsvirkjun, að búið sé að selja megnið af ónýttri orku, svo að lítið sem ekkert er þá eftir fyrir sæstreng.  Fulltrúar Landsvirkjunar vísa oft til Noregs, því að þaðan hafa verið lagðir nokkrir sæstrengir til nágrannalandanna án þess að virkja nokkuð fyrir þá.  Hér er hins vegar verið að bera saman tvö ólík raforkukerfi, því að svipað hlutfall húsnæðis er í Noregi hitað upp með rafmagni og hérlendis með jarðhita.  Þar af leiðandi er toppálag í Noregi hlutfallslega ferfalt meira en á Íslandi, og hérlendis, þar sem álag á raforkukerfið er tiltölulega jafnt allan ársins hring, er þess vegna ekkert borð fyrir báru fyrir markaðssókn af þessu tagi.  Hlutfall hreins útflutnings raforku og vergrar raforkunotkunar í Noregi hefur verið á bilinu - 9 % (innflutningur) til + 16 % (útflutningur) á ári.  Til samanburðar mundi áætlaður orkuútflutningur á 5200 GWh/a um téðan 700 MW sæstreng nema tæplega 30 % af núverandi raforkunotkun á Íslandi.  Þetta sýnir í hnotskurn, hversu miklu meiri áhrif íslenzk-brezki sæstrengurinn hefði á íslenzka raforkukerfið og markaðinn en allir sæstrengirnir hafa í Noregi. Málpípum sæstrengs væri sæmra að kynna sér málin áður en þær bera innantóman samanburð á eplum og appelsínum á borð fyrir lesendur sína.]
• Aðgengi að stórum raforkumarkaði. [BJo: Það er draumsýn Landsvirkjunar að stækka markað sinn verulega og geta jafnframt keypt orku til landsins, ef hér verður orkuleysi. Með þessu móti yrði Landsvirkjun ríki í ríkinu, mundi ná nánast einokunarstöðu, og raforkuverðið á innanlandsmarkaði mundi hækka upp úr öllu valdi, enda er óheimilt samkvæmt jafnræðisreglum ESB að mismuna fólki og fyrirtækjum á samtengdum orkumarkaði. Það er freistandi fyrir virkjunar- og lónseigendur að selja orku um sæstrengi til útlanda, t.d. þegar lygnt eða sólarlítið er þar, og miðla fallorku vatnsaflsvirkjana af gáleysi, svo að þau nánast tæmist á útmánuðum. Við slíkar aðstæður yrði Ísland háð orkuflutningi um einn sæstreng, sem er óásættanlega lítið afhendingaröryggi forgangsorku. Um þetta eru dæmi frá Noregi, en Noregur er hins vegar þokkalega vel tengdur við nágrannalöndin um NORDEL-samkeyrslukerfið. Það er vissulega stefna ESB að samtengja orkukerfi ESB-landanna rækilega, og er miðað við flutningsgetu yfir landamæri um 20 % af meðalaflþörf 2020.  700 MW sæstrengur jafngildir 35 % af núverandi meðalaflþörf Íslands, og tækni og kostnaður setja þessu markmiði ESB eðlilegar skorður, hvað Ísland varðar, hvað sem síðar verður.]
• Landsvirkjun áætlaði kostnað af öllum mannvirkjum téðrar strengframkvæmdar að meðtöldum nauðsynlegum virkjunum um 2500 MEUR, sem á þáverandi gengi nam um MUSD 3300.  Þetta er miklu lægra en Hagfræðistofnun Háskóla Íslands áætlaði nokkru síðar, og er þess vegna líklega gróf vanáætlun.
• Í téðri kynningu Landsvirkjunar var reiknað með afltöpum í sæstreng til Skotlands 6 %.  Að viðbættum töpum í íslenzka flutningskerfinu, afriðlum og áriðlum á landtökustöðum verða heildartöpin ekki undir 10 % með núverandi tækni. Með þessu gildi hefur höfundur þessa pistils reiknað í útreikningum sínum á flutningskostnaði og varðandi tapskostnaðinn reiknað með meintu markaðsverði á Englandi. 
• Landsvirkjun reiknaði með ótrúlega háum nýtingartíma toppafls eða 7430 klst/a í kynningu sinni, sem svarar til hámarksálags í 85 % af árinu.  Í sömu kynningu var hins vegar boðað, að "horft er til þess að selja toppafl ekki síður en grunnafl".  Þetta gengur ekki upp.  Miðað við þekkta bilanatíðni og viðgerðartíma, sem getur varað mánuðum saman á biluðum sæstreng á milli Íslands og Skotlands, er óvarlegt að reikna með hærri nýtingartíma en 6000 klst/a.
• Landsvirkjun lagði til grundvallar hagkvæmniútreikningum sínum orkuverð, sem hún taldi hafa verið fáanlegt á Bretlandseyjum árið 2009, 60 EUR/MWh, og taldi það mundu duga fyrir bæði virkjanakostnaði hérlendis á ótilgreindu afli og flutningskostnaði um sæstrenginn.  Þó að evran hafi árið 2009 verið mun sterkari en hún er nú, er þetta alveg af og frá hjá Landsvirkjun.  Raunhæfur flutningskostnaður um 700 MW sæstrengsmannvirki, þegar lagður er saman stofnkostnaður og rekstrarkostnaður að meðtöldum orkutapskostnaði og með ávöxtunarkröfu 10 % og afskriftatíma 25 ár, sem er ekki of í lagt fyrir svo áhættusama framkvæmd, er 140 USD/MWh.
• Téð markaðsverð, 60 EUR/MWh, er nálægt því að vera markaðsverð raforku á Englandi um þessar mundir, sem er talið vera 45 GBP/MWh eða 67 USD/MWh m.v. gengi 1 GBP=1,49 USD.  Verð frá nýju kjarnorkuveri á Englandi er núna 92,5 GBP/MWh eða um 140 USD/MWh.  Þetta verð er talið, að Bretar væru tilleiðanlegir að greiða um umsaminn tíma fyrir græna orku frá Íslandi.  Það er hins vegar ófullnægjandi fyrir raforkusölu frá Íslandi, því að eftir er að reikna vinnslukostnað raforku á Íslandi og bæta honum við flutningskostnaðinn.  Heildarkostnaður orku frá Íslandi er þannig um 170 USD/MWh út af 700 MW streng, sem er of hátt fyrir Bretlandsmarkað um fyrirsjáanlega framtíð.  Miðað við beztu upplýsingar nú um kostnað slíks verkefnis, virðist alls enginn viðskiptagrundvöllur vera fyrir verkefninu; ekki einu sinni innan ramma niðurgreiðslna brezka ríkisins á endurnýjanlegri orku.

Af þessum sökum er nú komin fram hugmynd hérlendis um öflugri sæstreng en ofangreindan, sem lækkað gæti flutningskostnaðinn.  Var nefndur 1200 MW sæstrengur, sem jafngildir rúmlega 70 % aukningu á flutningsgetu.  Var í sömu andrá nefnt, að fyrir þennan streng þyrfti að virkja 600 MW af vatnsafli og 600 MW af jarðgufu.  Þetta er ekkert smáræði á íslenzkan mælikvarða, og slagar vatnsaflið upp í aflgetu Kárahnjúkavirkjunar, stærstu virkjunar Íslands, og jarðgufuvirkjanirnar nema tvöfaldri aflgetu núverandi Hellisheiðarvirkjunar, enda nemur þetta hvorki meira né minna en 50 % af núverandi uppsettu afli sjálfbærra virkjana.  Þetta sýnir í hnotskurn, að um allt aðra Ellu er að ræða en norsku sæstrengina, sem ekkert hefur verið virkjað fyrir vegna mikillar ónýttrar aflgetu þar í landi, en miðlunargeta lónanna er hins vegar sniðin við að duga í 27 ár af 30 í röð.

Samkvæmt upplýsingum í enska tímaritinu The Economist, 17.-23. janúar 2015, bls. 5 í "Special Report on Energy & Technology", nemur stofnkostnaður þessara flutningsmannvirkja USD 6,0 milljörðum.  Þá fæst orkuflutningskostnaður þessara mannvirkja 125 USD/MWh með sömu forsendum og áður eru raktar fyrir 700 MW streng, og hefur þá stækkun strengsins og aukinn orkuflutningur lækkað flutningskostnaðinn um 15 USD/MWh eða 11 %.

Ef áfram er reiknað með, að brezk stjórnvöld mundu vilja greiða sama verð fyrir græna orku frá Íslandi og þau eru fús til að greiða fyrir orku frá nýju kjarnorkuveri um þessar mundir, jafngildi 140 USD/MWh, sem er um 20 USD/MWh hærra en þau þurfa að greiða fyrir orku frá vindorkuverum á landi um þessar mundir, þá fást aðeins 15 USD/MWh fyrir orkuna frá Íslandi, sem er sennilega aðeins um 40 % af kostnaðarverði næstu 1200 MW í vatnsafli og jarðgufu að jafnaði. 

Með öðrum orðum þyrftu brezk stjórnvöld að greiða sem svarar til  P=125 + 35 = 160 USD/MWh, sem er 14 % hærra en þau þurfa að greiða fyrir innlenda orku, sem ekki veldur gróðurhúsaáhrifum við vinnslu.  Miðað við núverandi markaðsaðstæður jafngildir þetta niðurgreiðslum úr brezka ríkissjóðnum um 90 USD/MWh.  Viðfangsefnið gagnvart brezku ríkisstjórninni er þá að fá pottþétta skuldbindingu frá henni um kaup á 7200 GWh/a á 160 USD/MWh í 30 ár.  Þetta gæti jafngilt MUSD 650 eða um ISK 90 milljörðum á ári.  Það er hins vegar enginn umframhagnaður fólginn í þessum viðskiptum Landsvirkjunar eða annarra virkjunarfyrirtækja á Íslandi miðað við að selja þessa orku til atvinnustarfsemi á Íslandi. Þetta virðist vera ferð án fyrirheits.

Í tilvitnaðri grein Harðar Arnarsonar ritar hann eftirfarandi undir millifyrirsögn:

"Viðskiptaforsendur ráða":

"Það er mikilvægt að hafa í huga, að sæstrengur er eins og hver annar viðskiptavinur og hvert annað tækifæri í  hugum okkar."

Þetta getur varla verið rétt.  Viðskiptahugmyndin að baki sæstrengnum er að gera út á stórfelldar niðurgreiðslur úr brezka ríkissjóðnum á grundvelli stefnumörkunar ESB og brezka þingsins um 40 % orkunotkunar Bretlands á landi úr endurnýjanlegum orkulindum árið 2030.  Auðvitað er það ekki venjulegt viðskiptalíkan, að meira en helmingur söluandvirðis viðskiptanna komi sem niðurgreiðslur úr ríkissjóði erlends ríkis. 

Það ber að gjalda varhug við málflutningi Landsvirkjunar, sem snýst um, að hún hafi fundið gullgæs.  Slíkt er fjarri öllu lagi.  Ríkissjóður Bretlands er nú rekinn með halla, og hann er stórskuldugur.  Hvað ætlar Landsvirkjun að gera eftir að vera búin að virkja 1200 MW, ef ríkisstjórn Stóra-Bretlands, eða Englands eftir klofning UK, tilkynnir, að hún sjái sér engan veginn fært að standa við skuldbindingar sínar og taki sér neyðarrétt til að rifta samningum um niðurgreiðslur á verði orku frá Íslandi ? 

Minnir þetta ekki óþarflega mikið á útrásarvíkingana, sem settu fyrirhyggjulaust á Guð og gaddinn ?  Hér er teflt á tæpasta vað, þar sem virkjunarfyrirtæki á Íslandi gætu setið með skeggið í póstkassanum (norskt orðalag), þ.e. staðið uppi með gríðarlegar fjárfestingar, sem lítil not eru fyrir vegna tæknilegra bilana á frumsmíði og/eða samningsbrigða erlendrar ríkisstjórnar.  Íslendingar hafa slæma reynslu af fjármálalegum samskiptum við erlendar ríkisstjórnir eftir bankahrunið, þar sem íslenzkir hagsmunir voru fyrir borð bornir, og var þar brezka ríkisstjórnin ekki barnanna bezt í þeim efnum, svo að vægt sé til orða tekið.  Sannaðist þar hið fornkveðna, að enginn er annars bróðir í leik.

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

Bankarnir og Bankasýslan

Miklar draugasögur eru enn sagðar af lánasöfnum föllnu bankanna þriggja frá október 2008 og haldlagningu þeirra og flutningi yfir í nýju bankana, Aríon banka, Íslandsbanka og Landsbanka. Er undarlegt á upplýsingaöld að halda því fram, að nýju bönkunum hafi verið færðar miklar gjafir, þegar þegar eignasöfn og innlend innlán föllnu bankanna voru færð yfir í nýju bankana. 

Nafnvirði lánasafna gömlu bankanna var um 4000 milljarðar kr, og það var haldlagt fyrir um 2000 milljarða kr, sem reyndist góð nálgun á raunveruleg verðmæti eignanna miðað við óvissuástandið árið 2009, því að virðishækkun útlána á árunum 2009-2013, bæði vegna endurmats og uppgreiðslna umfram bókfært virði, reyndist vera 435 milljarðar kr að frátöldum tekjufærslum vaxtatekna, svo að í heildina má búast við eignaaukningu umfram áætlun árið 2009 upp á 500 milljarða kr eða 25 % virðisaukning. 

Þar með er þó ekki öll sagan sögð, því að ný virðisrýrnun upp á 292 milljarða kr hefur verið færð til gjalda hjá nýju bönkunum, aðallega vegna dóma um lán til einstaklinga, t.d. gengislánadóma.  Mismunurinn, þ.e. virðisaukning eigna frá stofnun bankanna, er þannig um 200 milljarðar kr eða 10 %, sem er eðlilegur bakhjarl bankanna sem eigið fé þeirra. 

Nú er hins vegar komið að því að greina frá meintum mistökum vegna dómgreindarbrests stjórnvaldanna 2009-2013, sem rýrir eignastöðu nýju bankanna umtalsvert.

 Við stofnun tóku nýju bankarnir yfir innlendar eignir og innistæður gömlu bankanna, og hefði fyrrverandi fjármála- og efnahagsráðherra átt að láta þar við sitja, en hann ákvað hins vegar að þóknast kröfuhöfunum af annarlegum ástæðum, og þess vegna voru gefin út skilyrt skuldabréf tengd raunverðmæti lánasafnanna í Landsbankanum og í Aríon-banka til að tryggja hlutdeild kröfuhafa gömlu bankanna, ef innheimta lána yrði umfram áætluð 50 %. 

Þetta var algerlega þarflaus aðgerð m.v. Neyðarlögin og heimildir Fjármálaeftirlitsins til virðismats, sem viðreisn bankanna var reist á.  Þetta glapræði varð téðum nýjum bönkum dýrkeypt.  Þegar Landsbankinn og Aríon-banki hafa fært virðishækkun lánasafna sinna til tekna, hafa þær tekjur ekki skilað sér í afkomubata á eignahlið, þar sem bankarnir hafa þurft að gjaldfæra virðisbreytingar vegna þessara skilyrtu skuldabréfa á móti.  Heildaráhrif virðisbreytinga útlána 2009 - 2013 voru af þessum ástæðum neikvæð á tekjur Landsbankans um 7 milljarða kr og á Aríon-banka um 12 milljarða kr að frátöldum vaxtatekjum.  Þar sem Íslandsbanki hafði ekki skilyrt skuldabréf á sínum bókum, voru heildaráhrif virðisbreytinga á tekjur hans hins vegar jákvæð um 34 milljarða kr. 

Þessi afleikur fyrrverandi stjórnvalda hefur kostað bankakerfið um 143+19=162 milljarða kr á 5 ára tímabili.  Undirlægjuháttur við fjármagnseigendur til að friðþægja fyrir Neyðarlögin gagnvart búrókrötum í Berlaymont er dýrkeyptur. Hér eru að sjálfsögðu ótalin meint afglöp Seðlabanka Íslands haustið 2010, en Hannes Hólmsteinn Gissurarson hefur fært fyrir því sannfærandi rök, að undir umsjón Más Guðmundssonar, seðlabankastjóra, hafi bankinn, jafnvel fyrir klaufaskap, en kannski af öðrum ástæðum, glutrað niður allsherjar veði, sem hann hafði tekið í eignum Kaupþings haustið 2008. Hannes skrifar í Morgunblaðið 24. apríl 2015: "Það er því ekkert ofsagt um það, að 60 milljarðar íslenzkra króna hafi tapazt fyrir handvömm Más Guðmundssonar."  Það er brýnt að fletta ofan af öllum þeim dýrkeyptu afleikjum og undarlegu fléttum, sem framdar voru á tíma vinstri stjórnarinnar og gengu þvert á hagsmuni íslenzku þjóðarinnar.

Þegar allt ofangreint, nema Seðlabankatapið, er meðtalið, fæst, að hagnaður bankanna af virðishækkun eigna (útlánasafna) nemur aðeins 15 milljörðum kr eða eðeins 0,8 % af upphaflegu verðgildi eigna í nýju bönkunum.  Á sama tíma nam hagnaður nýju bankanna þriggja hins vegar 281 milljarði kr. Hagnaður Landsbankans, sem að mestu er í eigu ríkisins, nam á þessu tímabili um 115 milljörðum kr, en hagnaður bankanna, sem Steingrímur Jóhann Sigfússon færði kröfuhöfunum á silfurfati árið 2009, gjörsamlega að þarflausu og í blóra við íslenzka hagsmuni, nam um 166 milljörðum, sem hrægammarnir þá að sjálfsögðu hreppa. 

Afleikir ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur við stofnun nýju bankanna, sem fólust í þarflausri útgáfu skilyrtra skuldabréfa og yfirfærslu á eignarhaldi tveggja banka frá ríki til kröfuhafa hefur þannig kostað íslenzka skattborgara um kr 162 + 166 = 328 milljarðar á 5 árum eða um 66 milljarðar kr á ári.  Það er full ástæða til að endurvekja gamla slagorðið frá kosningunum 1959:

ALDREI AFTUR VINSTRI STJÓRN  

  

    

Brezku þingkosningarnar í maí 2015

Margir hérlendis fylgjast með stjórnmálum á Bretlandseyjum. Framundan eru tvísýnni kosningar en menn rekur minni til. Kosið er um 650 þingsæti, og samkvæmt spámeðaltali undanfarið mun Íhaldsflokkurinn fá 280 þingmenn, Verkamannaflokkurinn 273, Skozki þjóðarflokkurinn (SNP) 46, Frjálslyndi flokkurinn 25, UKIP (Sjálfstæðisflokkurinn) 4 og aðrir 22.  Þetta er meiri fylgisdreifing en menn rekur minni til á Bretlandi, og fara Bretar ekki varhluta af evrópskri tilhneigingu að flýja stóru flokkana.

Frjálslyndir tapa svo miklu, að sitjandi ríkisstjórn þeirra og íhaldsmanna mun falla.  Tölulega séð gætu Íhaldsflokkur og SNP myndað meirihlutastjórn, en SNP hefur hafnað slíkum möguleika.  Ekki eru taldar vera pólitískar forsendur fyrir "stórsamsteypu" íhaldsmanna og jafnaðarmanna, eins og nú er við lýði í Berlín, en í ljósi erfiðrar efnahagsstöðu Bretlands skyldi þó ekki útiloka þá niðurstöðu. Verður það sjón í sólskini.

Brezki ríkissjóðurinn hefur undanfarin ár verið rekinn með töluverðum halla og hafa þess vegna safnazt upp miklar ríkisskuldir.  Þá er líka mikill halli á viðskiptunum við útlönd, svo að rekstur brezka þjóðarheimilisins er fjármagnaður með erlendu lánsfé.  Samsteypustjórn Íhalds og Frjálslyndra hefur beitt aðhaldsaðgerðum og orðið nokkuð ágengt, eins og sést hér að neðan, þar sem tölur eru hlutfall af VLF:

                         2010  2011 2012  2013  2014  2015

Halli á ríkisbúskapi     8 %   6 %  5 %   5 %   4 %   3 %

Viðskiptahalli           3 %   1 %  4 %   5 %   5 %   4 %

Alex Salmond, skozki þjóðernissinninn, sem leiða mun þingflokk SNP, hefur lýst því yfir, að hann muni greiða atkvæði gegn öllum lagafrumvörpum íhaldsmanna.  Minnihlutastjórn íhaldsmanna yrði þess vegna líklega skammlíf.  Miliband, formaður Verkamannaflokksins, hefur hins vegar hafnað stjórnarsamvinnu við Alex Salmond, því að Alex hefur rústað stöðu jafnaðarmanna á Skotlandi.  Alex Salmond vill hætta aðhaldi í ríkisrekstri um sinn og leggja hraðlest á milli London og Edinborgar að hætti Frakka og Þjóðverja.  Segja má, að Skotinn Alex Salmond og flokkur hans, SNP, verði fulltrúi upplausnar og ábyrgðarleysis í brezka þinginu.  Ætla Skotar að verða Englendingum erfiður ljár í þúfu og stefnir nú enn í aðskilnað þjóðanna, sem yrðu stórpólitísk tíðindi fyrir Evrópu og mundi hafa áhrif á norrænt samstarf.

Það er sammerkt flestum Evrópulöndum, að hefðbundnir stórflokkar þar á stjórnmálasviðinu eiga undir högg að sækja, og jaðarflokkar sækja í sig veðrið.  Dæmi frá Íslandi eru "Píratar", "som glimrer med sit fravær", svo að notað sé norskt orðatiltæki, þ.e. þeir blómstra með afstöðuleysi sínu og sigla þar með í raun undir fölsku flaggi, enda mun þeim ekki haldast á fylgi, sem þeir mælast með í skoðanakönnunum um þessar mundir, heldur eru dæmdir undir 10 % með fátæklegri stefnumörkun sinni, sem ekki getur höfðað til fjöldans, þegar nær dregur kosningum. Spurning er, hvort s.k. Viðreisn lætur verða af hótunum um þingframboð, og hvort klofningur verður á vinstri vængnum, en þar er mikil gerjun núna, ef marka má átökin á landsfundi Samfylkingar nú á útmánuðum.

Brezka kosningakerfið er hannað fyrir hreinar línur í pólitík og eins flokks meirihlutastjórnir.  Þar geta flokkar náð meirihluta á þingi með aðeins þriðjungsfylgi á landsvísu.  Nú er sundrungin svo mikil á meðal kjósenda, að meirihlutastjórnir og stöðugleiki í stjórnmálum virðist vera liðin tíð á Bretlandi, en það gæti breytzt til fyrra horfs við klofning Sameinaða konungdæmisins, UK.  Hugsanlega á mikill fjöldi innflytjenda þátt í þessari þróun, því að þeir eru ekki háðir neinum flokkspólitískum hefðum á Bretlandi og líklegir til að leita út fyrir viðtekna meginstrauma, því að margir þeirra eiga erfitt með að fóta sig í samfélaginu, þar sem þeir hafa kosið að setjast að. Ekki má heldur gleyma því, að "frumbyggjarnir" eru áhyggjufullir vegna mikils fjölda innflytjenda og mótmæla stefnu gömlu flokkanna þriggja í innflytjendamálum með því að kjósa jaðarflokka, sem vara eindregið við þjóðfélagsvandamálum, sem af þessari stefnu eða stefnuleysi geta leitt. 

Fjárfestar fylgjast með þróuninni.  Þeir vita, að vinni Íhaldsflokkurinn meirihluta, hefur hann skuldbundið sig til að halda þjóðaratkvæðagreiðslu árið 2017 um veru Bretlands í Evrópusambandinu, ESB.  Flest bendir nú til, að Bretar hafi nú fengið sig fullsadda af valdaframsalinu frá Westminster til Berlaymont, og muni meirihluti kjósenda gefa Brüssel langt nef og leggja fyrir ríkisstjórnina að segja upp aðildarsamningi Bretlands við ESB.  Það verða meiri tíðindi en úrsögn Grikklands úr myntsamstarfi ESB og mun hafa áhrif á utanríkisstefnu Íslands, sem þá gæti hneigzt til nánara samstarfs við Westminster og Englandsbanka en verið hefur. 

Allt sýnir þetta, eitt með öðru, að framtíð ESB er í uppnámi og enginn veit, hvert stefnir.  Við þessar óljósu aðstæður gaspra nokkrir svefngenglar í hópi stjórnmálamanna á Íslandi og aðrir fylgismenn aðildar Íslands að ESB, að nú sé mála brýnast, að þjóðin fái að tjá sig um það, hvort halda eigi áfram "að kíkja í pakkann", þó að viðræðurnar hafi árið 2011 náð "dead end", þ.e. lent í blindgötu, þar sem ljóst var, að skilyrði Alþingis og sjávarútvegs- og landbúnaðarstefna ESB eru ósamrýmanleg. Þar að auki er búið að ógilda allar skuldbindingar Íslands úr aðildarviðræðum Össurar, svo að hefja yrði nýja vegferð á byrjunarreit. Hegðun aðildarsinna í kjölfar afturköllunarinnar sýnir, að þeir hafa tekið trú.  Þetta er reyndar Mammonstrú, því að viðurkennt er, að ESB gagnast mest stórfyrirtækjum og fjármagnseigendum.  Á Íslandi er pólitíski drifkrafturinn fyrir inngöngu í ESB með þyngdarpunkt vinstra megin við miðju stjórnmálanna.  Það hefði mönnum á borð við Magnús Kjartansson, fyrrverandi ráðherra og ritfæran ritstjóra Þjóðviljans, og Lúðvík Jósefsson, frækinn þingmann Austfirðinga, þótt saga til næsta bæjar. Nú eru breyttir tímar, frá því að þessir miklu vinstri menn voru á dögum.  Hér skal fullyrða, að þeir hefðu sem þingmenn aldrei samþykkt "að kíkja í pakkann".

Fjármálamarkaðirnir á Bretlandi virðast nokkuð afslappaðir enn sem komið er þrátt fyrir hina óvenju miklu stjórnmálalegu óvissu, enda er tiltölulega góður hagvöxtur á Bretlandi á evrópskan mælikvarða um þessar mundir.  Hann var 2,6 % árið 2014, en lág framleiðni er vandamál á Bretlandi, eins og á Íslandi.  Hún lækkaði um 2 % frá 2007, og talsmaður Englandsbanka hefur gefið vaxtalækkun í skyn fyrir næstu vaxtaákvörðun.  Hlutabréfavísitalan brezka, FTSE 100, fór nýlega yfir söguleg 7000 stig, og skuldabréfaálag er í sögulegu lágmarki, 1,5 %. Allt er þetta rós í hnappagat ríkisstjórnarinnar og efnahagsstefnu hennar.  Sterlingspundið er reyndar nálægt sögulegu lágmarki gagnvart bandaríkjadal, en hefur þó enn haldizt uppi gagnvart helztu myntum heimsins að jafnaði vegna bágborinnar stöðu evru, jens og rúblu.  Allt þetta getur breytzt í skyndi við kosningar til brezka þingsins 7. maí 2015, ef niðurstaðan verður stjórnarkreppa eða stjórnmálalegur óstöðugleiki, sem alltaf kemur niður á efnahagsstjórnuninni.  Bretar þurfa þó ekki að glíma við óöld, óraunsæi og óbilgirni á vinnumarkaði, eins og Íslendingar mega búa við, en lafði Tatcher losaði þá undan þeirri skelfingu.  

Á Íslandi er nú allt í hers höndum vegna vinnudeilna, þar sem boginn er spenntur langt umfram getu atvinnuveganna, og útflutningsatvinnuvegirnir eru settir í uppnám, svo að hætta er á tapi markaða vegna óöruggrar afhendingar og óásættanlegra verðhækkana.  Í fákeppnisamfélaginu innanlands munu fyrirtæki og neytendur verða fyrir barðinu á verðhækkunum eftir miklar launahækkanir, sem hækka munu verðlagsvísitöluna og þar með lungann af skuldastabba fyrirtækja og fjölskyldna.  Verðtryggðar fasteignaskuldir nema um ISK 1200 milljörðum, svo að 10 % verðlagshækkun í eitt ár hækkar þessa skuldabyrði um ISK 120 milljarða, sem er meira en nemur skuldaleiðréttingunni.  Þetta er gjörsamlega glórulaust ástand, en hver getur komið vitinu fyrir stjórnir stéttarfélaganna, sem eru greinilega alveg forystulausar ?  Hver er eiginlega bættari með þessa vitlausu launastefnu ? 

Ef Ísland væri nú í myntbandalagi við Bretland, þá skylli einfaldlega á fjöldaatvinnuleysi í kjölfar kjarasamninga að kröfu launþegafélaganna.  Vilja menn hafa þann háttinn á ?  Það kann að verða nauðsynlegt til að hemja Miðgarðsorminn, þ.e. víxlverkun kaupgjalds og verðlags, að festa krónuna við aðra mynt til að menn skilji, hvað það þýðir að fórna efnahagslegum stöðugleika.

Gleðilegt sumar !     

            

 

 

                        

Viðsnúningur hjá hinu opinbera

Til hins opinbera eru jafnan talin ríkissjóður, sveitarfélög og almannatryggingar.  Þegar verst lét, árið 2008, var halli á rekstri þessara aðila 202 milljarðar kr.  Hann hefur lækkað jafnt og þétt, með undantekningu ársins 2010, niður í 32 milljarða kr árið 2013 og 3 milljarða kr árið 2014.  Þessir aðilar hafa ekki efni á þessari skuldasöfnun lengur og verða að fara að greiða niður skuldir sínar.

Sveitarfélögin eru þarna eftirbátar, því að þar var árið 2014 hallarekstur að upphæð 5,7 milljarðar kr á meðan almannatryggingar skiluðu 2,0 milljarða afgangi og ríkissjóður 0,7 milljarða afgangi.

Við þessar aðstæður, þegar allt er í járnum og keppzt er við að lækka skuldir hins opinbera til að draga úr vaxtakostnaðinum, ákveða opinberir starfsmenn að ríða á vaðið og krefjast mikilla launahækkana áður en samið hefur verið á almenna markaðinum. Þetta er öfugsnúið.          Það er þó rétt, að menntun er síður metin til launa en víðast erlendis, af því að hérlendis ríkir meiri launajöfnuður en víðast annars staðar.  Það þarf þó að vera gamall "diehard"  Marxisti til að láta sér detta sú fásinna í hug að fara í verkfallsbaráttu á undan almenna markaðinum í stað þess að bíða eftir samningum þar og semja um starfsmat á hverjum vinnustað til að lyfta launum í samræmi við viðkomandi sérþekkingu. Núna er allt of mikil miðstýring á launamálunum, sem gerir þau óþarflega flókin. 

Það er gamla sagan, að fórnarlömb verkfallsaðgerða eru þeir, sem sízt skyldi, þ.e. þeir, sem ekki geta borið hönd fyrir höfuð sér, alvarlega sjúkt fólk.  Þetta er engin hemja. Hvernig geta vinstri mennirnir, sem leiða þessa baráttu, réttlætt þessar heimskulegu aðfarir fyrir sjálfum sér og öðrum ?  Er lausnin sú, til að verja hagsmuni sjúklinganna, að hið opinbera bjóði út þessa starfsemi, sem BHM-fólkið sinnir á spítölunum, til að fjölga viðsemjendum og draga úr umfangi verkfallsaðgerða ? 

Hið opinbera, báknið, þenst út í anda jafnaðarstefnunnar, sem alls staðar hefur lent í ógöngum, þar sem hún fær að grassera, og er Frakkland skýrasta dæmið nú.  Ef aukning opinberra útgjalda hins vegar fer í arðsamar fjárfestingar eða niðurgreiðslu skulda, horfir málið öðru vísi við. Arðsamar fjárfestingar, t.d. samgöngubætur, eru hagvaxtarhvetjandi, og lækkun skulda dregur úr framtíðar fjármagnskostnaði. 

Árið 2014 voru tekjur hins opinbera 903 milljarður kr og jukust um 13,3 % frá árinu áður. Ríkið 3,5 faldaði bankaskattinn, og nam sú skattheimta 34,5 milljörðum kr árið 2014 eða um 5 % af tekjum ríkissjóðs.  Honum er ætlað að fjármagna skuldaleiðréttingu heimilanna og getur í framhaldinu vonandi hjálpað til við að greiða skuldabréf vegna endurfjármögnunar bankanna, sem nemur hundruðum milljarða kr.  Þess vegna er blóðugt, að eignarhald tveggja banka skyldi hafa verið fært kröfuhöfum gömlu bankanna algerlega að þarflausu, svo að arðurinn af þessu fjárframlagi ríkisins lendir ekki hjá ríkinu, heldur kröfuhöfunum. Þetta er vafasamasta og ólýðræðislegasta eignatilfærsla frá íslenzka ríkinu frá stofnun íslenzka ríkissjóðsins. Frá Landsbankanum, sem að mestu er ríkisbanki, þó að hann sem betur fer sé ekki enn orðinn "samfélagsbanki", fékkst hins vegar arðgreiðsla fyrir árið 2014 upp á tæplega 16 milljarða kr.  Afglöp vinstri stjórnarinnar og seðlabankastjóra hennar er hægt að verðleggja og skipta þá hunduðum milljarða í töpuðum tekjum og kostnaði á hverju ári, og er þá alger uppgjöf gagnvart verkefninu um afnám gjaldeyrishafta meðtalin.

Útgjöld hins opinbera jukust árið 2014 um 9,3 %, sem er um 8,5 % að raunvirði og er mikið á einu ári, og fóru útgjöldin þá í 906 milljarða kr eða 48 % af landsframleiðslu, VLF, sem er ógnvekjandi hátt á alþjóðlegan mælikvarða og skýrir að nokkru lága framleiðni á Íslandi, sem dregur úr krafti athafnalífsins til arðgreiðslna og raunlaunahækkana, því að í raun ber einkarekið athafnalífið báknið uppi. Launakostnaður hins opinbera nam þá 276 milljörðum og hafði hækkað um 7,4 % á árinu. Ef launakostnaður hækkar um t.d. 10 % árið 2015,  þá hækka útgjöld hins opinbera um 3 % einvörðungu vegna launa, þegar brýnt er að lækka útgjöld hins opinbera til að bæta afkomu athafnalífsins til aukinna fjárfestinga og launagreiðslna.  Ein af ástæðum þess, að athafnalífið getur nú aðeins staðið undir takmörkuðum raunlaunahækkunum, er mjög hátt hlutfall launatengdra gjalda hérlendis, og þar munar mest um greiðslur í lífeyrissjóðina, sem launþegar mega ekki vanmeta, því að fyrir vikið eiga þeir, að öðru jöfnu, fjárhagslega öruggara ævikvöld en kollegar þeirra erlendis.  

Ásdís Kristjánsdóttir, forstöðumaður efnahagssviðs Samtaka atvinnulífsins, sagði í viðtali við Morgunblaðið 13. marz 2015 á bls. 18:

"Útgjöldin eru há í sögulegum samanburði og á alþjóðlegan mælikvarða. Það hefur tekizt að brúa bilið með aukinni skattbyrði, einkum á atvinnulífið, líkt og bankaskatturinn, og frestun á framkvæmdum, sem er í raun frestun útgjalda. Það er því mikilvægt núna, þegar umsvifin í hagkerfinu eru að aukast, að ríkissjóður sýni aðhald í sínum rekstri og auki ekki útgjöldin. "

Þetta eru orð í tíma töluð, og við þessar aðstæður er framganga opinberra starfsmanna í kröfugerð á hendur rikinu, ríkissjóði, þyngri en tárum taki, þar sem hún er algerlega ófagleg og virðist innblásin pólitískri heift í garð núverandi stjórnvalda í anda löngu liðins tíma. Það er alveg ábyggilegt, að hagsmunir félagsmanna eru illa varðir með því að spenna bogann allt of hátt.  Til lengri tíma eru opinberir starfsmenn í sama báti og aðrir landsmenn, og hagsmunir þeirra þess vegna fólgnir í því að minnka fjárhagsleg umsvif opinbera geirans í stað þess að auka þau, eins og stefna samtaka þeirra mun leiða til.  Launahækkanir umfram framleiðniaukningu og verðbólgu, hvað sem menntun starfsmanna líður, mun grafa undan kjörum þeirra og starfsöryggi.  BHM-félagar eru nú í óða önn að saga í sundur greinina, sem þeir sitja á.  Verði þeim að góðu. 

 

Heildarskuldir hins opinbera námu 2256 milljörðum kr í árslok 2014 eða 113 % af landsframleiðslu. Þetta er allt of hátt hlutfall, af því að fjármagnskostnaður sligar getu hins opinbera til nauðsynlegra útgjalda í þágu almennings, og brýnt að lækka sem hraðast, en hærri launakostnaður gerir viðfangsefnið óviðráðanlegt án uppstokkunar á starfseminni. Skuldahlutfallið hefur lækkað úr 127 % árið 2011, svo að lækkun er hafin, en þarf helzt að nema 8 % á ári næstu 7 árin, og komast þannig undir 60 % af VLF.

 

Í lok viðtalsins sagði Ásdís:

"Í gegnum tíðina hefur það verið þannig, að rikið eykur útgjöldin, þegar tekjurnar aukast. Því er mikilvægt, að ríkið ýti ekki undir enn frekari spennu og sýni frekar aukið aðhald í útgjöldum. Hið opinbera ætti að einbeita sér að því að greiða niður skuldir frekar en að nýta betri afkomu í að auka útgjöld hins opinbera. Þar sem vaxtakostnaður er hár útgjaldaliður, ætti að vera keppikefli að greiða niður skuldirnar til að draga úr þeim kostnaði."

Allt má þetta til sanns vegar færa og er í raun ástæða þess, að ekki er unnt að ganga að kröfum ríkisstarfsmanna um launahækkanir að svo stöddu. Að opinberir starfsmenn ætli sér þá dul að leiða kjaraþróun í landinu, ber vott um rangt stöðumat, sem jaðrar við dómgreindarleysi, og mun koma verst niður á þeim sjálfum auk fórnardýra átakanna.  

 

Stórstígar framfarir í orkumálum heimsins

Þegar heimsmarkaðsverð á olíu helmingaðist á um 9 mánaða tímabili árið 2014, var tækniþróun að verki, sem knúin er tvenns konar kröftum.  Tækniþróunin er á sviði nýrrar gasframleiðslutækni, sem rutt hefur sér til rúms í Norður-Ameríku, og reyndar olíuvinnslu úr tjörusandi, og á sviði bættrar orkunýtni á nánast öllum sviðum orkuvinnslu og orkunotkunar, og síðast en ekki sízt er tækniþróunin á sviði endurnýjanlegar orku. Hér sjáum við "orkuskiptin" í hillingum, þegar endurnýjanlegir orkugjafar munu leysa jarðefnaeldsneyti snurðulítið af hólmi við raforkuvinnsluna að miklu leyti, þó að ekki verði nauðsynlegt að útrýma notkun jarðefnaeldsneytis, enda eru til af því birgðir í a.m.k. 500 ár m.v. helmingun notkunarstigsins 1990.   

Kraftarnir að baki þessari þróun eru annars vegar baráttan við að halda hlýnun lofthjúps jarðar undir 2°C að meðaltali á þessari öld m.v. upphaf iðnvæðingar um 1750, en hitastigshækkunin er nú þegar orðin tæplega 1°C, og hins vegar nauðsyn þess að auka stöðugleika og fyrirsjáanleika orkuafhendingar og orkuverðs fyrir hagkerfi heimsins.  Megnið af jarðefnaeldsneytinu kemur frá pólitískt óstöðugum svæðum, og stórir olíu- og gasútflytjendur hafa orðið uppvísir að því að nota stöðu sína í þvingunarskyni og til fjárkúgunar, þar sem dregið er purkunarlaust úr framboðinu og verðið spennt úr hófi fram, sem valdið hefur verðbólgu og efnahagssamdrætti.  Nægir að nefna Rússland og Sádi-Arabíu í þessu sambandi. Nú síðast er Svarti-Peturinn í Kreml, en Sádar leggja áherzlu á að halda markaðsstöðu sinni, svo að þeir hafa ekki að ráði dregið úr framleiðslu. Það sýnir, að verðlagningarvaldið hefur færzt til Bandaríkjanna, sem skyndilega hafa breytzt úr landi eldsneytisinnflutnings í að verða útflutningsríki eldsneytis.  Markaðurinn hefur snúizt frá að vera seljendamarkaður í að vera kaupendamarkaður.  Þetta mun hafa góð áhrif á hag flestra ríkja, en mjög slæm áhrif á hag sumra, t.d. Norðmanna, sem búa við hæsta olíu- og gasvinnslukostnað í heimi, jaðarkostnað um 110 USD/tunnu, og horfa nú fram á óhjákvæmilegt hnignunarskeið, þó að olíusjóðurinn þeirra muni hindra brotlendingu.   

Bandaríkin og Kanada hafa nú tekið við af Sádum sem ráðandi um verð og sveiflujafnarar.  Sé litið á afleiðumarkaðinn á orkusviði, kemur í ljós, að hann býst við verðhækkun á jarðolíu úr núverandi um 50 USD/tunna í 90 USD/tunna um 2022.  Að raunvirði er þetta þá svipað verð og fyrir verðfallið 2014, en það er engan veginn víst, að þetta gangi eftir, og tækniþróunin vinnur gegn slíkri verðþróun. Líklegt er, að spákaupmenn vanmeti styrk þeirrar tækniþróunar, sem getið er um í upphafi þessarar vefgreinar.  Auðvitað geta atburðir leitt til minna framboðs, en nú bendir ýmislegt til, að Persum verði hleypt inn á olíumarkaðinn.  Þeir munu þá hefja verðstríð við Sádana til að afla sér markaða, og við þetta gæti verðið lækkað tímabundið niður í 30 USD/tunnu.  Það er hins vegar aðeins spurning um tíma, hvenær Gyðingar eyðileggja þróunarstöðvar Persa fyrir kjarnorku á meðan Persaríki er klerkaveldi, sem er fullkomin tímaskekkja árið 2015.  

Undanfarin 5 ár hafa verið fjárfestir 260 milljarðar USD á ári í endurnýjanlegum orkugjöfum, og þetta hefur leitt til mikillar aukningar á raforkuvinnslu með vindmyllum og sólarhlöðum.  Í Kína nemur nú uppsett afl vindmylla 200 GW, sem er hundraðfalt meðalálag á Íslandi. Ósjálfbær raforkuvinnsla í Kína hefur þegar leitt til versnandi heilsufars þar og styttingar mannsævinnar auk óþæginda og tæringar mannvirkja.  Kínverjar sjá sitt óvænna, og við lok þessa áratugar verður dágóður meirihluti allrar viðbótar raforkuvinnslu án loftmengunar. Í Kína eru sem sagt að verða "orkuskipti".  "Neyðin kennir nakinni konu að spinna."

Þegar hér er komið sögu, er eðlilegt að gera sér grein fyrir, hvaðan orkan kemur.  Miðað er við neyzlu heimsins árið 2013, og tölurnar í svigum eiga við Ísland:

• Jarðolía: 32,9 % (12 %)
• Kol:      30,1 % ( 2 %)
• Jarðgas:  23,7 % ( 0 %)
• Vatnsafl:  6,7 % (18 %)
• Kjarnorka: 4,4 % ( 0 %)
• Vindur:    1,1 % ( 0 %)
• Jarðvarmi: 0,9 % (68 %)
• Sól:       0,2 % ( 0 %)

Á heimsvísu stendur jarðefnaeldsneytið undir 87 % orkunotkunarinnar, en á Íslandi aðeins 14 %. Ísland er jarðvarmaland.  Að afnema jarðefnaeldsneyti er ekki í sjónmáli á heimsvísu, en hlutfallsleg helmingun á þessari öld og þá hreinsun útblásturs á því, sem eftir stæði, mundi bæði auka afhendingaröryggið og koma í veg fyrir hættulega hlýnun jarðar. 

Við Íslendingar erum í einstaklega góðri stöðu, hvað heildarelsneytisnotkun varðar, með aðeins 14 % heldar, og þess vegna er óþolandi örverpi í lagasmíð að þvinga olíufélögin til innflutnings á lífdísil, sem eykur eldsneytisnotkun og eykur kostnað á hvern líter. Afnema ber þessa óþörfu og skaðlegu löggjöf, eins og fram komið frumvarp kveður tímabundið á um, og miklu fremur ná markmiðum ESB um 6 % hlut endurnýjanlegrar orku í samgöngum árið 2020 með því að ýta undir rafbílakaup.  Mikill fjöldi rafmagnslyftara er í landinu, og ber að reikna dísilolíusparnað þeirra með í þessu átaki. Þannig er ekki óraunhæft að reikna með 6 % sparnaði eldsneytisnotkunar fartækja á landi árið 2020 m.v. 1990 með rafvæðingu bílaflotans, en til þess þarf atbeina stjórnvalda og dreifiveitna.   

Akkilesarhæll rafmagnsbílanna hafa verið dýrir og þungir rafgeymar m.v. orkuinnihald.  Verksmiðjan Gigafactory mun hanna og framleiða rafgeyma framtíðarinnar fyrir rafbílafyrirtækið Tesla.  Hún mun innan 5 ára, ef áætlanir standast, draga úr kostnaði rafgeymanna úr 250 USD/kWh í 100 USD/kWh.  Samkvæmt frumkvöðli Tesla, Elon Musk, mun þessi þróun lækka verð rafbíls niður í að verða sambærilegt og verð eldsneytisknúinna bíla (per kg bíls-innsk. höf.).  Þegar því stigi verður náð, verður ekki lengur þörf á kostnaðarlækkun í innkaupum að hálfu ríkissjóðs, kolefnisgjaldið og miklu lægri rekstrarkostnaður rafbíla mun gera þá að vænlegri kosti en eldsneytisbílana.  

Þegar bíllinn er heima í hleðslu, er algengast, að toppálag verði á heimilinu.  Þá verður unnt, samkvæmt merki frá rafveitunni, að keyra allt álag hússins eða hluta þess frá bílrafgeymunum, og fá fyrir verðmismuninn og topporkunotkunina kreditfærslu frá rafveitunni á rafmagnsreikning hússins.  Rafveitan og húseigandinn (bíleigandinn) græða á því að draga úr toppálaginu, og samfélagið sparar með því að fresta fjárfestingu í virkjun, flutningskerfi og dreifikerfi.  Þetta er ekki draumsýn, heldur er tæknin fyrir hendi til að gera þetta sjálfvirkt nú þegar.

Með sama áframhaldi þyrfti eldsneytisiðnaðurinn að fjárfesta 23 trilljónir USD á næstu 20 árum samkvæmt IEA (International Energy Agency).  Vegna samkeppni frá endurnýjanlegum orkugjöfum er þegar komið í ljós, að þetta verður lægri upphæð. IEA áætlar aukningu í orkunotkun á næstu 25 árum 37 %.  Umtalsverður skerfur þessarar aukningar verður að koma frá kjarnorkuverum, og munu þá yfirvöld greiða niður orkuverð frá þeim, en nú nemur mismunur markaðasverðs raforku og kostnaðarverðs frá kjarnorkuverum um 80 USD/MWh á Englandi.  Ný, öruggari og hagkvæmari gerð kjarnorkuvera er í þróun. Að leysa núverandi eldsneytisorkuver af hólmi er talið mundu kosta 44 trilljónir USD.  Fjárhagslega er það hægt á 40 árum án efnahagslegra skakkafalla á heimsvísu.

Til marks um aukna nýtni er, að á tímabilinu 2007-2015 hefur hagvöxtur í BNA numið 9 %, en eldsneytisnotkun hefur minnkað um 11 %, og heimilisnotkun rafmagns í Þýzkalandi er nú minni þar en var árið 1990.  Talið er, að mengun andrúmslofts í Kína muni ná hámarki árið 2030 vegna mikilla fjárfestinga í kolaorkuverum með góðum hreinsibúnaði, vegna kjarnorkuvera og orkuvera með endurnýjanlegum orkulindum og vegna nýrra háspennulína, sem flytja jafnstraum langar vegalengdir með minni töpum en riðstraumstæknin býður upp á. Gangi þetta eftir, er um að ræða eftirbreytniverðan árangur hjá Kínverjum fyrir þróunarþjóðirnar.  Vesturveldin og Japanir eru þegar á góðu skriði, eins og hér hefur verið lýst.   

    

   

Ferðaþjónustan og þjóðarhagur

Þegar verðlag á Íslandi breyttist útlendingum til hagsbóta haustið 2008, sköpuðust hagræn skilyrði fyrir vaxandi ferðamannastraumi til landsins, þó að almenningur færi varlega í útgjaldamálum um allan heim fyrst eftir fjármálakreppuna haustið 2008. 

Ísland var óvenju mikið í fréttum árin 2008-2009 vegna hruns bankakerfisins, Neyðarlaganna, hryðjuverkalista Bretanna og Icesave-deilunnar, og Eyjafjallagosið 2010 vakti síðan rækilega athygli á landinu um alla Evrópu, í Bandaríkjunum og í Austur-Asíu.  Frá þessum svæðum koma flestir ferðamennirnir, og á árinu 2014 losuðu þeir eina milljón, þegar farþegar skemmtiferðaskipa eru með taldir. 

Gjaldeyristekjur af ferðamönnum námu á árinu 2014 rúmlega 300 milljörðum kr, og eru að nálgast 30 % af gjaldeyristekjum af vörum og þjónustu. Erlendur tilkostnaður er líka mikill, og nam t.d. kostnaður af þotueldsneyti árið 2014 ISK 42,7 milljörðum, og kostnaður erlendra ferðamanna vegna bensíns og dísilolíu á farartæki á landi gæti hafa numið tæplega 10 milljörðum kr eða alls um 52 milljarðar kr í eldsneyti eða um 17 % af tekjunum. 

Vöxtur ferðaþjónustunnar hefur staðið undir þriðjungi hagvaxtar í landinu 2010-2014, og 45 % nýju starfanna 10300 á þessu tímabili hafa orðið til í ferðaþjónustu og  mikið hefur verið fjárfest í hótelum, gístihúsum, veitingahúsum og bílaleigubílum.  Hið opinbera fær hundruði milljóna kr í sinn hlut á ári vegna þessara fjárfestinga, en gistináttagjaldið er áætlað að skila aðeins 265 milljónum kr 2015, og náttúrupassinn átti að gefa aðeins um 1,1 milljarð kr á ári.  Gistináttagjald ætti að leggja niður og leggja náttúrupassann á hilluna, en taka þess í stað upp auðlindagjald af þeim hluta ferðaþjónustunnar, sem gerir beinlínis út á náttúruna, og rynni andvirði auðlindagjalds í sjóð aðstöðusköpunar á ferðamannastöðum, a.m.k. 1,0 milljarður kr á ári.

Það er ýmislegt, sem bendir til, að íslenzka ferðaþjónustan sé að sönnu gullhæna, en hún fái lélegt fóður m.v. hámarks afrakstursgetu.  Þetta má lesa út úr viðtali Karls Eskils Pálssonar við hinn margreynda ferðamálafrömuð, Wilhelm Wessman í Morgunblaðinu 26. marz 2015. WW segir t.d., að hver ferðamaður skilji eftir sig minna fé í landinu nú en áður, en það er mergurinn málsins að fá hingað ferðafólk með meiri eyðsluvilja og -getu. WW segir: "Að mínu mati þarf sérstaklega að beina kastljósinu að menntun í greininni, stefnumörkun og markaðssetningu.  Það gengur ekki, að flestir hafi frítt spil í greininni, sem er samt sem áður staðreynd í dag". 

WW vill byggja hér 5-stjörnu hótel og sverma fyrir alþjóðlegum ráðstefnum og hvataferðum. Slíkt telur hann miklu arðvænlegra en fjöldaferðamennskan, sem nú er lagt mest upp úr, en hefur þegar valdið ofálagi á viðkvæm svæði, og innbyggjarar landsins eru jafnvel farnir að fá á tilfinninguna, að þeir séu fyrir.  WW tekur fram, að ekki sé unnt að reka 5-stjörnu hótel, nema hafa aðgang að vel menntuðu starfsfólki á þessu sviði, og þar stendur hnífurinn í kúnni.  WW segir, að á 2-stjörnu hótelum þurfi að jafnaði 0,2 starfsmenn á hvert herbergi, en á 5-stjörnu hóteli þurfi 2,2-2,5 starfsmenn á hvert herbergi. Þrátt fyrir framleiðni 5-stjörnu hótela, sem er innan við 1/10 af framleiðni 5-stjörnu hótela, er arðsemi hinna síðar nefndu samt mun meiri, og má það heita magnað.

Gagnrýni Wilhelms Wessman er athygliverð, og kemur að mörgu leyti heim og saman við það, sem við leikmanni blasir:

"Eins og staðan er í dag, erum við í flestum tilvikum að byggja greinina upp miðað við að veita miðlungs þjónustustarfsemi eða þar fyrir neðan, og það er hættuleg þróun.  Við heyrum t.d. umræðuna um ágang ferðamanna á fjölförnum stöðum."    

Það, sem mesta undrun vekur varðandi skatttekjur af ferðaþjónustunni, er, hversu litlu hún skilar til ríkissjóðs af virðisaukaskatti.  Það stemmir við gagnrýni Wilhelms Wessman um allt of lítinn virðisauka í greininni. Samkvæmt Ríkisskattstjóra var heildarveltan innanlands 2014 kr 178,5 milljarðar kr, en þar af var virðisaukaskattskyld velta aðeins 72 % eða 128,6 milljarðar kr.  Hvers vegna eru svona margar undanþágur þarna ?  Er það ekki fullkomin tímaskekkja ? Þar munar mest um, að farþegaflutningar með leiguflugi, aðrir farþegaflutningar á landi, farþegaflutningar á landi-innanbæjar og í úthverfum og veitingastaðir eru eru að mestu undanþegnir virðisaukaskatti. Er ekki bómullarskeiðinu lokið ?

Ferðaþjónustan er að vaxa okkur yfir höfuð, og þess vegna virðast skattalegar undanþágur og ívilnanir handa henni vera tímaskekkja.  Það er tímabært að huga að því að setja hina ýmsu þætti ferðaþjónustunnar í viðeigandi virðisaukaskattþrep með tveggja ára fyrirvara.  Ferðaþjónustan slítur vegunum ótæpilega og er umtalsverður mengunarvaldur á láði, legi og í lofti.  Hún tekur sinn toll af náttúrunni, og það er til verulegs vanza, hversu fjölfarnir ferðamannastaðir eru vanbúnir til að taka við gríðarlegum ferðamannafjölda.  Fjöldi erlendra ferðamanna hefur tvöfaldazt á 5 árum, og í ár er búizt við 20 % fleiri erlendum ferðamönnum en í fyrra.  Má ekki draga þá ályktun, að í verðlagningunni sé þá borð fyrir báru ?         Alþingi verður einnig að bregðast við með auðlindagjaldi á eftirtaldar greinar samkvæmt sundurliðun Ríkisskattstjóra:

• Aðrir farþegaflutningar á landi, þar sem undanþegin velta frá VSK er 91 % af heildarveltu.
• Farþegaflutningar á skipgengum vatnaleiðum, þar sem undanþegin velta frá VSK er 100 % af heildarveltu.
• Leiga á bifreiðum og léttum vélknúnum ökutækjum, þar sem undanþegin velta frá VSK er 99 % af heildarveltu.

Útskattur í ferðaþjónustunni án flutninga í lofti nemur aðeins 17,0 milljörðum kr eða 9,5 % af heildarveltu, en innskattur nemur 16,5 milljörðum kr, þannig að nettó VSK greiðslur ferðaþjónustunnar eru aðeins 0,5 milljarðar kr eða 0,3 %.  Því verður ekki trúað, að virðisauki ferðaþjónustunnar sé eins lítill og virðisaukaskattsgreiðslur hennar bera með sér.  Hér þarf fjármálaráðuneytið að endurskoða reglurnar og hætta að pakka þessum geira inn í bómull.

Icelandair Group er langstærsta íslenzka ferðaþjónustufyrirtækið með veltu í fyrra um 140 milljarða kr.  Loftferðahlutinn er ekki meðtalinn hér að ofan.  Skattgreiðslur Icelandair árið 2014 námu aðeins 8,3 milljörðum kr eða nálægt 6 % af veltu.  Þetta eru tekjuskattur, skattar á starfsemi flugfélaga, launatengd gjöld, virðisaukaskattur og eldsneytisgjald auk 8,0 % framlags í lífeyrissjóð. 

Það má líka skoða svo kallað skattspor fyrirtækisins með því að bæta við opinberum gjöldum, sem fyrirtækið innheimtir, en leggjast á aðra.  Þar vega þyngst skattar og útsvar á starfsmenn fyrirtækisins að meðtöldum 4,0 % í lífeyrissjóð, farþegaskattar og virðisaukaskattur.  Þessi opinberu gjöld námu árið 2014 11,0 milljörðum kr, sem er 33 % hærri upphæð en skattheimtan af fyrirtækinu sjálfu.  Skattsporið nam þannig 19,3 milljörðum kr 2014, sem er um 14 % af heildarveltu samstæðunnar.

Engum blöðum er um það að fletta, að ferðaþjónustan hefur staðið undir hagvexti hérlendis undanfarin ár og hefur skapað drjúgan hluta nýrra starfa.  Hún hefur nú slitið barnsskónum, ef svo má segja, og Ísland er augsýnilega komið á ferðakort heimsbyggðarinnar.  Það er þess vegna tímabært, að þessi grein sitji við sama borð og aðrar varðandi skattheimtu.  Það má færa fyrir því rök, að vissar greinar ferðaþjónustunnar geri út á takmarkaða auðlind í eigu þjóðarinnar, og þá sé eðlilegt, að þær greiði auðlindagjald fyrir nýtingarrétt þessarar auðlindar með vísun til svipaðrar gjaldskyldu útgerðanna í landinu og umræðna um svipað nýtingargjald á virkjanafyrirtækin og loftlínueigendur.  Skattyfirvöld þurfa jafnan að hafa jafnræði að meginmarkmiði við skattheimtuna, svo að lög um atvinnufrelsi séu ekki brotin og samkeppnisstaðan um fjármagn og vinnuafl sé ekki skekkt.       

             

 

Auðlindir og auðlindanýting

Auðlind er eiginleiki eða efni, sem við ákveðnar aðstæður felur í sér möguleika til verðmætasköpunar.  Keppikefli er fyrir þjóðir að búa við og nýta fjölbreyttar auðlindir, en þó er aðalatriðið, að nýtingin sé bæði sjálfbær og gjöful, þ.e., að hvorki sé gengið á auðlindina né tækifæri látin ónotuð til að hámarka afraksturinn. 

Í anda félagslegrar markaðshyggju (Sozial-Marktwirtschaft)má gjarna bæta við þriðja skilyrðinu, sem er, að verðmætin, sem til verða við auðlindanýtinguna, dreifist vel um þjóðfélagið, en auki ekki á misskiptingu eigna.  Í þessu sambandi skiptir mun meira máli en skattheimtan, hversu stór hluti verðmætasköpunar fyrirtækjanna lendir hjá launþegum.  Hlutur launþega og launatengdra gjalda af verðmætasköpun fyrirtækja er á Íslandi um 70 % að meðaltali, og er þetta hlutfall hvergi hærra á byggðu bóli, svo að vitað sé. 

Þetta háa hlutfall er trygging fyrir því, að launþegar almennt beri ekki skarðan hlut frá borði í togstreitunni við fjármagnseigendur um skiptingu kökunnar.  Boginn er nú þegar spenntur til hins ýtrasta fyrir kostnaðarþol fyrirtækjanna.  Ef launahækkanir verða almennt meiri en nemur framleiðniaukningu fyrirtækjanna, þá versnar staða fyrirtækjanna, þau verða þá að velta kostnaðarauka sínum út í verðlagið, og við það versnar samkeppnistaða þeirra, og þau verða þá að draga saman seglin, og/eða gengið fellur, og verðbólgan étur upp allar launahækkanir og hækkar skuldabyrði mjög margra.  Það er bara ákveðin kökustærð til skiptanna.  Til að skapa svigrúm til raunkjarabóta er eina ráðið að stækka þessa köku, þ.e. að auka verðmætasköpunina, og þar kemur auðlindanýtingin til skjalanna sem meginbreytan.  

Lífríki sjávar er talið hafa gefið af sér 241 milljarð króna árið 2014, og tekjuspá ársins 2015 er um 280 milljarðar króna, sem jafngildir 16 % aukningu.  5 % auðlindagjald af tekjum gæfi þá 14 milljarða kr í ríkissjóð í ár. Upphæðin dugar til að reka stofnanir, sem þjóna sjávarútveginum sérstaklega, af myndarskap. 

Hérlendir menn telja flestir, að íslenzkar útgerðir gangi vel um auðlindina og nýti hana bæði með skilvirkum og ábyrgum hætti.  Erlendis er stjórnkerfi fiskveiða á Íslandi talið vera til fyrirmyndar.  Þrátt fyrir allt þetta, og þó að spor annars konar stjórnkerfis og eignarhalds útgerða hræði verulega, er ríkur vilji til að fara í félagsfræðilegar tilraunir með þetta, sem með núverandi stjórnkerfi er gullegg þjóðarinnar, með því að taka nýtingarrétt og framsalsrétt af útgerðunum og færa hann ríkinu.  Það væri auðvitað hámark forsjárhyggjunnar að stíga slíkt þjóðnýtingarskref. Fyrir því eru heldur engin réttlætisrök, því að vísast mundi þjóðnýting á nokkrum árum setja sjávarútveginn á framfæri þjóðarinnar, eins og hann var á árunum fyrir innleiðingu aflahlutdeildarkerfisins, eins og Óli Björn Kárason rakti með átakanlegum hætti í Morgunblaðsgreininni,¨"Gengisfellingar, gengissig, gengisaðlögun og arðbær sjávarútvegur", þann 4. marz 2015. 

Ein af ástæðunum fyrir þessari óánægju með núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi er útbreiddur misskilningur og rangtúlkun á lagatextanum, sem fiskveiðistjórnunin hvílir á.  Hafa lýðskrumarar gengið á lagið og komið því inn hjá fólki, að útgerðarmönnum hafi, með úthlutun kvóta á grundvelli veiðireynslu 1983 og lögum um frjálst framsal aflahlutdeildar 1990, verið fengið eignarhald á auðlindinni, sem stangist á við lög um þjóðareign fiskimiðanna. 

Þetta er tóm vitleysa, enda starfa útgerðir bæði í samræmi við lög um fiskveiðistjórnun og ákvæði Stjórnarskráar um eignarrétt og athafnafrelsi.  Að róa til fiskjar var lengst af eins konar náttúruréttur til að sjá sér farborða, en tækniþróun leiddi til svo mikillar afkastaaukningar við fiskveiðarnar, að stjórnvöldum var nauðugur einn kostur að takmarka þær, og var þá ákveðið binda aðgengi við þá, sem stundað höfðu sjóinn þrjú ár á undan gildistöku þessara lagabreytinga, 1983. Þetta hafa verið dæmdar fullkomlega lögmætar málsástæður fyrir meiri háttar inngripi ríkisins í athafnafrelsið með skerðingu þess. Síðan 1990 er innkoma í almenna kerfið háð kaupum á aflahlutdeild, en rúm 5 % veiðanna eru stunduð af fjölda manna undir mismunandi kerfum til að bæta atvinnuöryggi byggðanna.

Skrumskæling á sjálfbæru og skilvirku fiskveiðistjórnunarkerfi landsins felst í rangtúlkunum á eftirfarandi greinum laganna:

"Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslenzku þjóðarinnar". 

Hér stendur ekki, að nytjastofnarnir séu eign íslenzka ríkisins, og á þessu tvennu er reginmunur.  Til þess að afnema "náttúruréttinn" til veiða var nauðsynlegt að festa rétt ríkisvaldsins, löggjafans og framkvæmdavaldsins, til að hlutast óskorað til um stjórnun fiskveiðanna, t.d. um árlegt aflamagn, lokun einstakra svæða og takmörkun veiðiheimilda við ákveðin veiðarfæri.  Þetta framkvæmir atvinnuvegaráðuneytið á grundvelli vísindalegrar ráðgjafar Hafrannsóknarstofnunar.  Sú ráðgjöf er ekki óumdeild, en með auknum rannsóknum í krafti aukinna fjárráða Hafrannsóknarstofnunar má ætla, að sú ráðgjöf fari batnandi, og ábyrgðarlaust væri að hlaupa eftir tilfinningum hagsmunaaðila eða annarra sjálfskipaðra vitringa í þessum efnum, sem oftar en ekki hafa staðbundinna skammtíma hagsmuna að gæta.  Bent hefur verið á, að dýrt er fyrir þjóðarbúið að halda Hafró svo fátækri, að hún hafi ekki ráð á 10-20 milljóna kr leiðangri, sem gæti skilað 5-10 milljörðum kr í hús, og er þá átt við loðnuna.   

Ofangreind lagagrein um þjóðareignina ber líka með sér, að erlendir ríkisborgarar eða lögaðilar hafa ekki heimild til að nýta "sameign íslenzku þjóðarinnar", t.d. með því að kaupa sér aflahlutdeild.  Nýtingarrétturinn er alfarið í höndum íslenzkra aðila, sem eiga aflahlutdeild, þ.e. íslenzkra ríkisborgara og lögaðila.   

Hin lagagreinin, sem lýðskrumarar þreytast ekki á að  tönnlast á og boða, að sé brotin með núverandi kvótakerfi, hljóðar þannig:

"Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum."

Þessi málsgrein laganna takmarkar eignarréttinn við afnotaréttinn, sem er einn angi eignarréttarins.  Forræðið er jafnframt breytilegt, en ekki föst stærð, og háð mati stjórnvalda á nýtingarþoli stofnanna.  Þannig geta útgerðarmenn ekki farið í mál við ríkisvaldið, jafnvel þó að það setji aflamagn einstakra stofna niður í núll.  Lagagreinin yfirtekur að sjálfsögðu ekki 72. grein Stjórnarskráar um eignarrétt, sem þýðir, að ríkið má ekki úthluta öðrum aflahlutdeild í stað þeirra, sem hún var tímabundið tekin af að uppfylltum jafnræðis- og meðalhófsreglum. 

Þessi tilvitnuðu tvö lagaákvæði saman veita ríkisvaldinu síðan rétt til að leggja afnotagjald á handhafa veiðiheimildanna, og var slíkt í fyrsta sinn gert árið 2002 og þá með hóflegum hætti. Vinstri stjórnin kunni sér ekkert hóf í þessum efnum, svo að nú er fyrir dómstólum kærumál frá útgerð fyrir eignaupptöku. Sýnir þetta, hversu hættulegt og skaðlegt almannahag ríkisvald í höndum ósvífinna stjórnmálamanna getur verið. Þarna er reyndar um að ræða s.k. auðlindagjald af uppsjávartegundum, sem ríkisstjórn Sigmundar Davíðs hækkaði til mikilla muna árið 2013 um leið og gjöld vegna botnfisktegunda voru lækkuð nokkuð til að koma í veg fyrir fjöldagjaldþrot smáútgerða.

Lýðskrumarar hafa egnt fáfróða með hugtakaruglingi um afkomu útgerðanna og talað og skrifað um framlegð fyrirtækjanna sem gróða þeirra.   Framlegð er hins vegar það, sem fyrirtækin hafa upp í fastan kostnað sinn, s.s. fjármagnskostnað, þegar greiðslur vegna breytilegs kostnaðar að meðtöldum launakostnaði hafa verið inntar af hendi. Fimmtudaginn 19. febrúar 2015 gaf Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson, framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar í Vestmannaeyjum, sláandi dæmi um Sighvat Bjarnason VE-81.

Á"Árið 2005 var afli skipsins áþekkur árunum fyrir og á eftir eða tæplega 30 þúsund tonn. Verð uppsjávarafla var lágt, og árið 2005 var kostnaður fremur hár. (Framlegð nam þá aðeins um 4 % af tekjum - BJo.) Að því ári undanskildu hefur framlegð skipsins legið á bilinu 25 % - 30 % (af tekjum-BJo), en svo gerist eitthvað, þegar kemur að margumtöluðu góðærisskeiði í uppsjávarveiðum á árunum 2011-2014. Afkoman bókstaflega hrynur !"

   Veiðigjöldin voru hækkuð árin 2011, 2012 og 2013 á uppsjávarveiðiskipum. Afleiðingin varð í raun og veru arðrán, því að árið 2014 tóku veiðigjöldin alla framlegðina og meira til, þannig að hún varð -5 % á því ári, þ.e. útgerðin þurfti að borga með togaranum, og að sjálfsögðu var þá enginn tekjuskattur greiddur, því að tap varð á rekstrinum.  Þessi gjaldtaka er glórulaus, svo að ekki sé nú sterkar að orði kveðið, enda hefðu allar útgerðir landsins farið á hausinn á nokkrum árum vegna veiðileyfagjaldanna, ef þau hefðu ekki verið lagfærð. Þar sem ekki má ætla stjórnvöldum, að þau viti ekki, hvað þau gera, blasir við, að þetta var aðferð sameignarsinna til að koma útgerðunum á kné og færa þær á ríkisjötuna, eins og þær voru fyrir 1984. Rán um hábjartan dag eða bylting án blóðsúthellinga. 

Á árabilinu 2002-2010 nam hlutfall veiðigjalda af tekjum Sighvats Bjarnasonar VE-81 um 2 % að jafnaði.  Árið 2014 var þetta hlutfall komið upp í 28 %.  Að stjórnvöld skyldu mismuna atvinnugreinum svo gróflega og misbjóða meðalhófsreglunni á grundvelli eigin duttlunga og pólitískra útlegginga á réttlæti með því að leyfa sér að setja á svo íþyngjandi skattheimtu á eina atvinnugrein sýnir, að þeim er ekki treystandi fyrir skattheimtuvaldinu, hvað þá auknu forræði á sjávarútveginum í anda jafnaðarstefnu.  Ósköpin voru ranglega réttlætt með því, að útgerðarmenn væru að fiska á miðum, sem annar átti, nefnilega ríkið.  Þetta sýnir, hversu stórhættulegt er að fela stjórnmálamönnum geðþóttavald um þessa skattheimtu.  Á henni verður að vera þak, t.d. 5,0 % af tekjum, og hún á að taka tillit til endurnýjunarþarfar útgerðarinnar, þ.e. leggjast á það, sem eftir er, þegar búið er að taka tillit til vaxta og eðlilegra afskrifta. Ef arður af eigin fé útgerðar er 15 % eða meira, verði veiðileyfagjaldið 5 % af tekjum, en skerðist línulega með minni arði og verði 0 % við 5 % arðsemi eigin fjár. Að öðrum kosti mun fjármagn flýja útgerðina og hún grotna niður.

Þjóðlendur eru sameign þjóðarinnar með sama hætti og fiskimiðin, og ætti nýting hvers konar á þeim að vera undirorpin sambærilegum reglum um auðlindagjald, eins og sjávarútvegurinn.  Það felur í sér gjaldtöku af ferðaþjónufyrirtækjum, sem starfa á vettvangi þjóðlendna.  

Nú er ferðamannageirinn orðinn mesta gjaldeyrisuppsprettan með 308 milljarða kr tekjur árið 2014 og spáð er 342 milljarða kr tekjum 2015 eða 11 % aukning á ári. Ferðamannageirinn nýtur enn skattfríðinda, og er það orðin tímaskekkja í ljósi umfangs og þess, að auðlindin, sem hann sækir í, er takmörkuð, ef nýtingin á að vera sjálfbær.

5 % auðlindagjald gæfi þá 17 milljarða kr í ríkissjóð í ár. Þetta er óraunhæft, enda þarf að taka tillit til afkomu fyrirtækjanna í þessum rekstri með svipuðum hætti og sjávarútvegsfyrirtækjanna.  Náttúrupassinn, sem gefur e.t.v. af sér 1 milljarð kr á ári, verður óþarfur með þessu kerfi. Náttúra landsins er takmörkuð auðlind, og þess vegna þarf að takmarka nýtingu hennar, eins og í sjávarútveginum. Þannig er rétt að fyrirtækjum, sem selja þjónustu, er veldur álagi á náttúruna, sé gert að greiða auðlindagjald, og ríkisvaldið þarf að halda uppi öflugu eftirliti með þjóðlendum og þjóðgörðum sínum, hvað varðar utanvegaakstur, hrossaferðir, tjöldun og annan átroðning á viðkvæmu landi. 

Til að mega virkja vatnsfall til raforkuvinnslu þarf virkjunaraðili að eignast vatnsréttindin á viðkomandi stað.  Þessu má líkja við kvótaeignina. 

Það er ósanngjarnt að láta sjávarútveg og ferðamennskuna greiða auðlindagjald, ef orkugeirinn á að vera undanþeginn.  Sérstaklega á þetta við um jarðhitann, sem aflað er djúpt í iðrum jarðar, stundum á 3,0 km dýpi og fer dýpkandi, þar sem einkaeignarhald er ekki fyrir hendi og áhöld eru um sjálfbærnina, en einnig um vatnsaflsvirkjanir. Stærsti viðskiptavinur orkugeirans er áliðnaðurinn.  Árið 2014 námu gjaldeyristekjur hans 215 milljörðum króna, og árið 2015 er þeim spáð að verða 230 milljarðar kr. Auðlindagjald af orkugeiranum gæti gefið allt að 10 milljarða kr á ári, ef reiknað er með 5 % af tekjum hans og jafnframt yrði tekið tillit til afkomu, eins og í öðrum geirum.  

Spurning vaknar með landbúnaðinn, hvort hann á ekki að greiða auðlindagjald fyrir að fá að reka fé og hross á afréttir ?  Vegna langrar hefðar og fornrar ítölu hreppanna varðandi upprekstur þarf þetta lögfræðilegrar athugunar við, en jafnræði á milli atvinnugreina varðandi hið nýja auðlindagjald vegur þungt.

 

 

                                                               

 

 

 

 

          

Raforkukaup Englendinga frá Íslandi ?

Viðskiptablaðið sagði frá því fimmtudaginn 12. febrúar 2015, að nýr Orkumálaráðherra Bretlands, Matthew Hancock, hefði sent Iðnaðar- og viðskiptaráðherra Íslands, Ragnheiði Elínu Árnadóttur, bréf, um sæstrengsverkefni á milli Íslands og Skotlands, og hún segist vera að vinna að svarbréfi hans í sama blaði. 

Í því bréfi ætti fyrsta spurningin að vera um það, hvort herra Hancock hafi fengið umboð frá Skotum til að semja um legu sæstrengs í lögsögu Skotlands og landtöku á skozkri ströndu ásamt tengingu við skozka raforkuflutningskerfið.  Önnur spurningin ætti að vera, hvort ríkisstjórnin í Lundúnum sé tilbúin til að leggja fyrir brezka þingið frumvarp um verð fyrir raforkuna, sem tryggði virkjunaraðilum á Íslandi og strengeigandanum venjulega markaðsarðsemi á afskriftartíma mannvirkjanna. Ef slíkar spurningar væru settar fram, er von til, að botn fari að fást í þetta mál.  Það er sjálfsagt fara nú fram á skuldbindingar að hálfu Breta, svo að menn séu ekki dregnir á asnaeyrunum hér fram og til baka, endalaust. 

Þingkosningar verða á Bretlandseyjum í maí 2015 og herra Hancock verður væntanlega að svara með fyrirvara um samþykki nýrrar ríkisstjórnar og þings.  Það er í góðu lagi. Mestar líkur eru þó á, að svarið við þessum grundvallar spurningum verði neitandi, af því að enginn viðskiptalegur grundvöllur er fyrir þessu verkefni.  Flutningsgeta strengsins er einfaldlega of lítil til að hann geti borið sig á markaðsverði orkunnar, og herra Hancock mun hvorki geta né vilja skuldbinda ríkissjóðs Bretaveldis í 20-30 ár til stórfelldra niðurgreiðslna á raforku frá Íslandi.  Þá er áframhaldinu sjálfhætt hérlendis.  

Því verður vart trúað, að Iðnaðar- og viðskiptaráðherra í umboði Alþingis haldi áfram að eyða fé og tíma í þetta mál án þess að hafa vissu fyrir því, að Bretlandsmegin geti menn sýnt fram á það, að fullnægjandi stuðningur sé þar við að fylgja þessu máli fram til skuldbindandi samnings um verð fyrir orku við áriðilinn Bretlandsmegin, er nemur a.m.k. 200 USD/MWh.  Einhver mundi nú bjóðast til að lofa því að éta hattinn sinn, ef þetta gengur eftir, og þó að það sé samkvæmishattur, sem hafður er í hávegum.   

Í téðu bréfi frá Íslandi mun koma fram, hvar málið er statt hérlendis nú, en á vegum ráðuneytis Ragnheiðar Elínar er síðan haustið 2014 starfandi þriggja manna nefnd, sem vinnur að svörum við spurningum frá Atvinnuveganefnd Alþingis þann 30. janúar 2014. Forvitnilegt er, hvort ofangreindar tvær grundvallar spurningar komu frá Atvinnuveganefnd. 

Í þessari nefnd, sem stundum er nefnd verkefnastjórn af dularfullum ástæðum, sitja aðstoðarforstjóri Landsvirkjunar, fyrrverandi forstjóri Landsnets og skrifstofustjóri í Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu.  Til að sinna hlutverki sínu af kostgæfni verður nefndin að kaupa ýmsa sérfræðivinnu til að svara erfiðum spurningum, sem nauðsynlegt er að fá svar við um afleiðingar tengingar raforkukerfis Íslands, sem er rúmlega 2,0 GW kerfi, við raforkukerfi Skotlands, sem er heldur stærra en íslenzka kerfið, en tengt með fremur veikri tengingu suður á bóginn til Englands.  

Samt snúast markaðsdraumar Landsvirkjunar um England og að selja orku héðan til að mæta álagstoppum á Englandi.  Matthew Hancock þarf að svara því, hvort hann ætlar strengnum landtöku Englandsmegin, eins og nýumsömdum streng frá Noregi, því að þá verður hann umtalsvert lengri frá Íslandsströnd og að sama skapi dýrari.  Hvers vegna skrifar Orkumálaráðherra skozku heimastjórnarinnar í Edinborg ekki bréfið til Orkumálaráðherra Íslands, ef strengnum er ætluð landtaka á Skotlandi ? Svo kallaður Orkumálaráðherra Bretlands í London er í raun bara Orkumálaráðherra Englands og Wales. Skotar verða að vera með í ráðum um þetta verkefni, en þeir eru sennilega áhugalausir um það, af því að þeir eiga gnótt orku. Íslenzki Iðnaðar- og viðskiptaráðherrann má með engu móti sniðganga sinn skozka starfsbróður.  Slíkt getur leitt til móðgunar í herbúðum Skota.  Er ekki nær, að þessar bréfaskriftir og þreifingar verði á milli Reykjavíkur og Edinborgar en Reykjavíkur og Lunduna og Edinborg sjái um að koma orkunni í varð, t.d. með því að senda hana suður fyrir Hadríanusarvegginn. 

Það er margt afar sérkennilegt varðandi viðskiptahlið þessa sæstrengsmáls.  Á Skotlandi er mikil endurnýjanleg orka til raforkuvinnslu, bæði frá vatnsföllum og vindi, og merkilegar rannsóknir eiga sér þar stað á virkjun sjávarfallastrauma til raforkuvinnslu með sæstreng til lands.  Skotar hafa þegar virkjað 1,3 GW af vatnsafli, og þeir eiga enn eftir 1,2 GW óvirkjað af vatnsafli.  Gefur auga leið, að miklu hagkvæmara er fyrir þá að virkja það en að kaupa rándýra raforku óraleið frá Íslandi um 0,7-1,0 GW sæstreng, sem yrði sá lengsti sinnar gerðar, þyrfti að fara á mesta dýpið, og gæti þess vegna hæglega reynzt verða erfiður í rekstri, sem þá yrði slitróttur með löngum hléum. 

Með öðrum orðum er enginn markaður fyrir íslenzka raforku fyrirsjáanlegur á Skotlandi, og flöskuháls er í flutningskerfinu á milli Skotlands og Englands, sem engin áform eru um að bæta úr, svo að vitað sé.  Óvíst er, að Skotar kæri sig um slíkan sæstreng í sinni landhelgi án umtalsverðs aðstöðugjalds, og bætist þá enn við kostnaðarhlið verkefnisins, sem var þó svo há fyrir, að hann var fundinn ósamkeppnifær á markaði.  Það er sem sagt nokkuð glænefjaleg nálgun á þessu viðfangsefni miðað við umfang þess.

Í frásögn Jóhannesar Stefánssonar í Viðskiptablaðinu 12.02.2015 af téðum bréfaskriftum segir:

"Í bréfinu ítrekar hann áhuga Bretlands á samstarfi við Ísland um sæstrenginn og býður fram alla þá aðstoð, sem Bretar geti boðið til að hjálpa Íslendingum að komast að niðurstöðu í málinu."

Hér þarf að gefa gaum að því, að bréfritarinn, Matthew Hancock, hefur ekki umboð til að tala fyrir munn Skota í þessu máli, og það er ekki hægt að sniðganga Skota, ef strengurinn á að fara um lögsögu þeirra.  Í annan stað er ljóst, að helztu hagsmunir Englendinga af þessu verkefni eru ekki fólgnir í raforkuviðskiptunum, heldur, að ensk verkfræðifyrirtæki og enskur iðnaður verði aðalbirgjar þekkingar og búnaðar ásamt lagningu sæstrengsins, sem er mikið vandaverk. Þar með næði enskur iðnaður jafnvel einnig fótfestu á Íslandi með hönnun og smíði búnaðar til virkjana og línubygginga, en Englendingar eru meðvitaðir um vaxtarmöguleika hagkerfisins hérlendis, sem eru einstæðir í Evrópu. Allt þetta gæfi Englendingum forskot á sérhæfðu sviði með mikla vaxtarmöguleika og arðsemi. Það hangir þess vegna talsvert á spýtunni fyrir enska hagsmuni, en hið sama verður hins vegar hvorki sagt um skozka né íslenzka hagsmuni. Framhjá þessu má ekki líta við stöðumatið í íslenzka Iðnaðar- og viðskiptaráðuneytinu.

"Aðspurð, hvort bréfið sé til marks um aukinn þrýsting af hálfu Breta, segir Ragnheiður Elín: "Þeir hafa sannanlega áhuga, ég finn það.  En þeir hafa líka skilning á því, að við þurfum að vinna okkar heimavinnu, og bjóða fram aðstoð, ef við þurfum á henni að halda.""

Forstjóri Landsvirkjunar hefur lýst því yfir, að fyrirtæki hans muni ekki fjárfesta í sæstrengnum.  Landsnet hefur enga lagaheimild til þess og verður tæplega veitt slík heimild, sem hækka mundi gjaldskrá fyrirtækisins upp úr öllu valdi.  Opinberir aðilar á Íslandi munu þess vegna aðeins fjárfesta í virkjunum og línum á Íslandi vegna þessa sæstrengs.  Þess vegna kemur spánskt fyrir sjónir, að Ragnheiður Elín skuli leggja út í kostnað við "heimavinnuna" með vinnu téðrar nefndar í stað þess að semja við herra Hancock um að standa straum af nauðsynlegum rannsóknum, eins og hann lætur liggja að, að hann sé tilbúinn til. Hún gæti vafalítið samið við herra Hancock um umtalsverða þátttöku íslenzkra ráðgjafa við rannsóknarvinnu af þessu tagi, sem yrði öllum til styrkingar.  Í stað þess að verða byrði á íslenzka ríkissjóðinum, mundu sterlingspund koma til landsins, ef Ragnheiður Elín léti með þessum hætti reyna á raunverulegan áhuga Englendinganna. Það er heimóttarlegt að taka ekki í útrétta hönd enska ráðherrans og stofna til samstarfs, sem getur styrkt íslenzkt tæknisamfélag.

Landsvirkjun lét ráðgjafarfyrirtækið Gamma gera fyrir sig skýrslu um fýsileika sæstrengs til Skotlands, og kom sú út í september 2013.  Það virðist hafa farið fram hjá bæði verkkaupa og verksala, að hér er aðallega um rafmagnsverkfræðilegt viðfangsefni að ræða, og ekki er vitað um stórt úrval rafmagnsverkfræðinga hjá Gamma, enda varð afraksturinn eftir því, eða draumfaralýsing á miklum gróða, ef allt tekst á bezta veg.  Í verkefni með svo marga og alvarlega tæknilega og viðskiptalega áhættuþætti, gerist slíkt aðeins í hinum allra bezta heimi allra heima.  Refirnir virtust skornir til að ginna ríkisvaldið til að leggja mikla áhættu á herðar skattgreiðenda.  Að vitna til gróða norska Statnett og virkjunareigenda í þessu sambandi vitnar um mikla vanþekkingu á samanburði aðstæðna í Noregi og á Íslandi.  Hvað skyldi sú skýrsla hafa kostað Landsvirkjun ?  Ef hún er ekki pappírsins virði, hefur hún verið rándýr.  

Gert var ráð fyrir árlegum orkuflutningi 5 TWh frá Íslandi til Skotlands, og átti þar af að totta 2 TWh út úr íslenzka kerfinu án nýrra virkjana með svo kallaðri bættri nýtingu þess, og 3 TWh áttu að koma frá nýjum virkjunum samkvæmt téðri skýrslu.  Það var þegar vitað og gagnrýnt m.a. á þessum vettvangi, að fullyrðing um 11 % aukningu orkuvinnslu án nýrra virkjana, en með tilkomu sæstrengs, væri eins og naglasúpa, og rúmlega ári seinna játaði viðskiptastjóri Landsvirkjunar þetta óbeint með því að lýsa því yfir opinberlega, að orkan í kerfinu væri að verða upp urin. Hér eru firn mikil á ferð, og einhverjir gætu spurt sig um trúverðugleika téðs verkkaupa og verksala eða jafnvel, hvort allur málatilbúnaðurinn bæri einungis vott um trúðslæti.  Fáum hafði þó dottið í hug, að Landsvirkjun gæti breytzt í sirkus.

Jafnframt virðist Landsvirkjun eftir útkomu skýrslu Gamma hafa komizt að því, að ekki væri góð viðskiptahugmynd að virkja 3 TWh fyrir sæstreng, sem jafngildir að auka orkuvinnslugetu landsins um 17 %, heldur kynnti viðskiptastjórinn í tímaritinu Þjóðmálum í fyrra nýja hugmynd til sögunnar. 

Hún felst í að flytja raforku til Íslands á lágálagstímabilum á Bretlandi og geyma hana í miðlunarlónum þar til hæsta verð fæst fyrir hana á Bretlandi, og flytja hana þá umsvifalaust út. Hér er gert ráð fyrir að flytja jafnmikla orku fram og til baka um 2500 km leið alls, en ekki verður komizt hjá um 20 % rýrnun á leiðinni vegna tapa í flutningsmannvirkjunum, afriðlum, áriðlum, streng og loftlínum fram og til baka.  Til að vinna upp töpin þarf að senda um 20 % meiri orku frá Íslandi en Bretlandi. Notkun strengsins til að fullnægja toppum með þessum hætti veldur lélegri nýtingu á honum, en þokkaleg nýting, þ.e. orkuflutningur, sem nemur a.m.k. 70 % af hámarksflutningsgetu, er forsenda fyrir arðsemi strengsins.  Þessi útfærsla virðist vera afleit viðskiptahugmynd, en vilji Englendingar rannsaka þetta nánar og jafnvel fjárfesta í mannvirkjum til að raungera hugmyndina, þá er ekkert á móti því.  Að mati þessa pistilhöfundar kemur hvorki til mála, að opinbert fyrirtæki á Íslandi né ríkissjóður verji nokkru fé í svo áhættusamt verkefni sem sæstreng til Bretlandseyja. Til að styðja slíkt þarf pottþétt verkfræðileg rök og traustan viðskiptasamning til a.m.k. 20 ára. 

Ef sameiginleg áhættugreining Breta og Íslendinga á verkefninu: "Allt að 1,0 GW sæstrengur á milli Íslands og Bretlands", leiðir til þess, að áhugasamir fjárfestar gefa sig fram, sem eru fúsir að bera alla fjárhagslega ábyrgð á öllum þáttum verksins án nokkurrar íslenzkrar ríkisábyrgðar, þá ber að fagna nýju tækni- og viðskiptaundri. Aðeins þannig er hægt að sýna fram á, að keisarinn dilli sér ekki nakinn á sviðinu. Hætt er þó við, að þeir, sem fæddir eru á 20. öld, hvað þá á fyrrihluta hennar, verði komnir undir græna torfu áður en sá fagnaður tækni- og viðskiptaundurs verður haldinn, en fagnaðarlætin munu þá berast að handan.               

     

      

Skjaldborg um spilaborg

Við fall járntjaldsins 1989 misstu vinstri menn víða fótanna.  Ástæðan er sú, að allar útgáfur jafnaðarstefnunnar eiga rót sína að rekja til sameignarstefnunnar, sem boðuð var af hagfræðinginum og stjórnmálafræðinginum, Karli Heinrich Marx o.fl. á 19. öld og raungerð í blóðugri byltingu Trotzkys og Leníns í Rússlandi 1917 að undirlagi þýzku leyniþjónustunnar til að losna við Rússa úr Evrópustyrjöldinni 1914-1918. Rússar færðu sig síðan upp á skaptið með sigri á Þjóðverjum í Heimsstyrjöldinni 1939-1945, færðu landamæri til vesturs og stofnuðu alþýðulýðveldi undir alræði öreiganna í löndum Mið- og Austur-Evrópu. 

Alþýða Austur-Þýzkalands, DDR - Þýzka alþýðulýðveldisins, mótmælti skoðanakúgun, hömlum á athafnafrelsi og ferðafrelsi og fjárhagslegri eymd með friðsamlegum hætti, þar til landamæraverðir DDR opnuðu landamærahlið ríkisins og fólkið streymdi yfir, gangandi, hjólandi og á Trabant.  Þar með féll Berlínarmúrinn fyrir samtakamætti fólksins, sem fengið hafði sig fullsatt á botnlausri forræðishyggju, snuðri og kúgun hvers konar, og hvert alþýðulýðveldið á fætur öðru sömuleiðis, eins og spilaborg. 

Alþýðulýðveldin reyndust einnig vera fjárhagslega gjaldþrota undir kómmúnisma eða sameignarstefnu, og allt þetta leiddi til, að sameignarstefnan varð hugmyndafræðilega og siðferðilega gjaldþrota, og jafnaðarstefnan missti þar með kjölfestu sína, þó að sófakommar megi ekki heyra á slíkt minnzt.  

Nú voru góð ráð dýr fyrir vinstri menn. Á Íslandi komu tveir málaflokkar í stað trúarinnar á félagshyggjuna, sem rekin hafði verið í Austur-Evrópu og víðar. Þeir voru af ólíkum meiði, svo að höfða mætti til ólíkra hópa.  

Í fyrsta lagi var mótuð argvítug andstaða við afnotarétt einkafyrirtækja af auðlindum landsins. Mest hefur verið barizt gegn núverandi ábyrgðarskiptingu í sjávarútvegi, að ríkið stjórni auðlindanýtingunni þar á grundvelli vísindalegrar ráðgjafar og að afnotarétturinn (ein tegund eignarréttar) á auðlindinni sé dreifður á fjölmörg fyrirtæki, sem eiga í innbyrðis samkeppni um fjárfesta, starfsfólk og viðskiptavini. Vinstri menn berjast hins vegar fyrir einokun á sviði sjávarútvegs, sem að lokum mun leiða til taprekstrar og bæjarútgerða aftur, með þjóðnýtingu hinna fjölmörgu aflahlutdeilda, og endurúthlutun þeirra eftir stjórnmálalegum leiðum, þ.e. af stjórnmálamönnum beint eða af ríkisstofnun í umboði pólitíkusa.  Hvernig dettur nokkrum heilvita manni í hug, að útgerðir, sem komnar verða upp á náð og miskunn stjórnmálamanna, muni verða þjóðhagslega arðsamari en núverandi fyrirkomulag, sem árið 2013 skilaði ríkinu í beinar tekjur 26 mia kr og líklega hærri upphæð í beina skatta af starfsmönnum útgerða, sem keppa við erlendar útgerðir, sem sama árið fengu 890 mia kr frá ESB í rekstrarstyrki? 

Hitt sviðið innan auðlindanýtingar, sem vinstri menn berjast gegn, er orkuöflun fyrir orkukræfan stóriðnað í erlendri eigu.  Um þetta ritar prófessor Jónas Elíasson í Morgunblaðið þann 9. febrúar 2015 í tímabærri grein með fyrirsögninni,

"Er Rammaáætlun að setja vatnsafl Íslands í glatkistuna ?":

"Hin pólitíska náttúruvernd er þó líklega áhrifaríkust. Vinstri grænir berjast gegn vatnsaflinu, það rímar við fortíðina hér á Íslandi, áliðnaðurinn lifir á vatnsaflinu, og þar sjá vinstri menn helztu tengingu Íslands við alheimskapítalismann. Þá mengaði áliðnaðurinn talsvert í upphafi síns ferils, en það var um næstsíðustu aldamót.  Núna, meira en 100 árum síðar, hefur þetta komizt í lag að mestu, og áliðnaður mengar mjög lítið í dag."

Þarna lýsir prófessorinn í hnotskurn um hvað stjórnmálabarátta vinstri sósíalista á Íslandi hefur hverfzt eftir að "roðinn í austri" varð grámyglulegri en grámosinn.  Baráttan gegn erlendum fjárfestingum nær reyndar enn lengra aftur eða a.m.k. aftur til 1965, er Landsvirkjun var stofnuð til að virkja fyrir stóriðju.

Hver hefur verið birtingarmynd baráttunnar á seinni árum ?  Athugum, hvað prófessor Jónas hefur um það að skrifa: 

"Í verkefnisstjórn Rammaáætlunar eru ýmsir faghópar, sá númer eitt hefur það hlutverk að meta verndargildi virkjunarkosta.  Skemmst er frá því að segja, að hópurinn finnur verndargildi í hverjum einasta virkjunarkosti, nokkuð óháð því, hvernig landið er.  Á eftir koma svo aðgerðarsinnar, sem láta eins og sá blettur, sem virkja á hverju sinni, sé sú verðmætasta náttúruperla, sem landið á.  Þessi saga er búin að endurtaka sig í Blöndu og við Kárahnjúka og stendur nú yfir varðandi Neðri-Þjórsá.  Þá er grátbroslegur farsi í gangi með Hagavatnsvirkjun, sem lýst er nýlega í Morgunblaðinu".

Hegðun "náttúruverndarmanna" er með öðrum orðum orðin algerlega fyrirsjáanleg áróðurssíbylja, sem ekkert mark er á takandi, af því að hún er berlega ekki reist á faglegum grunni, heldur er tilfinningalegs eðlis.  Ekki er ætlunin að gera lítið úr tilfinningum til náttúrunnar né annars, en breyta þarf lögum um Rammaáætlun, ef pláss á að vera fyrir þær þar.  Rammaáætlun er þess vegna misnotuð.

Áfram skal vitna í hinn skarpskædda prófessor:

"Spyrja má, hvort virkjunarandúðin sé ekki réttlætanleg vegna þess, hve vatnsvirkjanir valda miklum náttúruspjöllum, en það er af og frá. Ísland á nú sjö vatnsvirkjanir, sem kallaðar eru stórvirkjanir, þó að í reynd séu þær smáar í sniðum á erlendan mælikvarða. Í raun hafa engar af þessum virkjunum valdið alvarlegum náttúruspjöllum, friðunarsinnar hafa engin dæmi um slíkt til að færa fram í sínum málflutningi.  Allt, sem þeir geta tínt til, er vatnsrof í bökkum hér og þar og breytt fiskgengd, en slíkt er alltaf að gerast hvort eð er.  Aðalumkvörtun friðunarsinna, sú, að vatnsbotn lónanna sé svo verðmætt land, að alls ekki megi færa það í kaf, heldur engan veginn.  Þvert á móti, Ísland er fátækt af stöðuvötnum, og þau bæta mynd náttúrunnar fremur en hitt."

 Frekari rökstuðningur fyrir þeirri skoðun, að andstaða við og andróður friðunarsinna við vatnsaflsvirkjunum sé tilhæfulaus, er þarflaus.  Á þessum vígvelli hljóta þess vegna umbreyttir sameignarsinnar í græningja að tapa. 

Hitt sviðið, sem jafnaðarmenn gerðu að sínu, þegar fótunum var kippt undan þeim með falli kommúnismans í Berlín 1989, var aðild Íslands að Evrópusambandinu, ESB.  Þarna er um áþekka þráhyggju að ræða, þrátt fyrir glataðan og tapaðan málstað, og gagnvart vatnsaflsvirkjunum.  Það hefur einfaldlega ekki verið sýnt fram á, að atvinnuvegir landsins, hvað þá íbúarnir almennt, muni standa betur að vígi í samkeppninni og lífsbaráttunni inni í 500 milljón manna hnignandi ríkjasambandi en utan. 

Samt neyttu jafnaðarmenn og sameignarsinnar aflsmunar á Alþingi 16. júlí 2009, gegn miklum mótmælum þáverandi stjórnarandstöðu og óskum um þjóðaratkvæðagreiðslu, og heimiluðu ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur að senda umsókn til Brüssel. Þar voru firn mikil á ferð, því að formaður annars stjórnarflokksins hafði hafði daginn fyrir kosningar farið með svardaga um við nafn flokksráðsins, að hvorki vildi hann né gæti samþykkt umsókn um aðild að ESB.

Nú er þar til að taka, að Neyðarlög ríkisstjórnar Geirs Haarde og skjaldborgin um íslenzka innistæðueigendur föllnu bankanna og stofnsetning nýrra banka á rústum þeirra gömlu höfðu farið mjög fyrir brjóstið á kommissörum í Berlaymont, sem purkunarlaust drógu taum lánadrottna bankanna, eins og allra banka í ESB, en ríkisstjórnir voru af ESB þvingaðar til að bjarga bönkum á kostnað skattborgaranna, ef þær létu bilbug á sér finna.  Ríkisstjórn jafnaðarmanna í Lundúnum virtist samt ekki þurfa hvatningu til að bjarga öllum tæpum bönkum á Englandi, nema þeim íslenzku. Þeim var miskunnarlaust fórnað.   

Í Brüssel, Frankfurt, Lundúnum, París og víðar óttuðust menn mjög áhlaup á bankana í Hruninu, og íslenzka leiðin var engan vegin fallin til að auka traust á bönkunum annars staðar.  Af þessum ástæðum voru Íslendingar litnir hornauga víða árið 2009, þ.m.t. í Brüssel, og íslenzka ríkisstjórnin lagði sig af þessum ástæðum í framkróka við friðþægingu, og fórst í þeim efnum ekki fyrir, heldur gekk mjög langt í að gera fjármagnseigendum til hæfis. Er lítill vafi á því, að vinstri stjórnin vildi ekki ljúka bankaendurreisninni í anda Neyðarlaganna, því að þá hefðu fjármagnseigendur, kröfuhafarnir, talið sig hlunnfarna, þó að þeir gætu ekki sótt rétt sinn.  Þeir gátu hins vegar stundað "lobbýisma"-reynt að hafa áhrif, t.d. hjá ESB og AGS. Margir telja, að fjármagnseigendur hafi haft hér erindi sem erfiði, og til marks um það eru skrif leiðarahöfundar Morgunblaðsins í ritstjórnargreininni, "Alvarlegar ásakanir", þann 26. janúar 2015:

"Það er óskiljanlegt, að það hafi orðið forgangsmál hjá ríkisstjórn landsins að koma sér í mjúkinn hjá kröfuhöfum á kostnað íslenzkra skattborgara og fyrirtækja."

Þetta er í samræmi við það, sem fram kemur í þessum pistli hér að ofan, en þar er útskýrt, hvernig á undirlægjuhætti stjórnvalda stóð 2009-2012 gagnvart erlendum fjármagnseigendum, kröfuhöfum föllnu bankanna. Allt snerist um að fegra ásýnd Íslands í augum peningafursta til þess að ganga í augun á kommissörum í Berlaymont. Var þá einskis látið ófreistað og jafnvel fórnað stórkostlegum hagsmunum íslenzka ríkisins á altari Brüssel-dýrkunarinnar. Vegsummerkin eru skýr í bankaendurreisninni, þegar hrægömmunum var fært eignarhald á tveimur bönkum, algerlega að þarflausu, og engin viðunandi skýring á þeim gjörningi hefur verið gefin.  Hér er komið "mótíf fyrir glæpnum".

 Varfærið mat á líkum á innheimtu frá skuldunautum bankanna hafði leitt til þess, að ríkið tók innlendar eignir gömlu bankanna eignarnámi og óháð mat hafði leitt til bóta, sem nam um 50 % af nafnverði eignanna.  Þetta var alveg nægur heimanmundur frá ríkinu til nýju bankanna, og meira en víða í sambærilegum tilvikum, enda hefur hvergi komið fram, að bráð nauðsyn hafi borið til að styrkja eiginfjárstöðu nýju bankanna umfram þessa forgjöf, því að allir höfuðatvinnuvegir landsins gengu á sæmilegum afköstum þrátt fyrir hrun bréfaborgarinnar, og þess vegna urðu innheimtur reyndar betri en reiknað hafði verið með á varfærinn hátt.  Engar bankarekstrarlegar ástæður knúðu á um hlutafjáraukningu bankanna árið 2009, enda var þá spurn eftir nýjum lánveitingum í lágmarki.

Í fróðlegri Morgunblaðsgrein Jóhannesar Karls Sveinssonar, lögmanns, og Þorsteins Þorsteinssonar, rekstrarhagfræðings, er vikið að innkomu kröfuhafanna í bankana tvo án útskýringa eða upplýsinga um andvirði eignarinnar:

"Því var valin sú leið að semja um endurgjald, sem miðaði við ákveðið grunnmat yfirfærðra eigna og fremur svartsýnar efnahagshorfur.  Að auki var samið um skilyrtar viðbótargreiðslur, ef verðmæti eigna reyndist síðar verða meira en grunnmatið. 

Þá var samið um, að Kaupþing og Glitnir gætu yfirtekið meirihluta hlutafjár í þeim nýju bönkum, sem út úr þeim voru klofnir og að hlutafjárframlag kæmi frá LBI (gamla Landsbankanum) inn í Landsbankann." 

Við téð grunnmat auk skilyrtra viðbótargreiðslna máttu kröfuhafarnir allvel una miðað við miðgildi matsverðs Deloitte.  Það var fullkomið stílbrot, sem helgaðist af annarlegum hvötum, eins og fram hefur komið, en ekki af viðskiptalegri nauðsyn, að gera aðila, hverra hagsmuna slitastjórnir áttu að gæta, að meirihlutaeigendum nýju bankanna, tveggja af þremur, enda voru starfsmenn þeirra þegar settir á afkastahvetjandi launakerfi við innheimtu af skuldunautum, sem margir áttu um sárt að binda.  Þá hefur íslenzka ríkið þegar orðið af hundruðum milljarða í arðgreiðslum og glötuðum eignum vegna þessa einstæða gjörnings.  Hér voru skattborgarar þessa lands hlunnfarnir með "eindæma ófyrirleitnum" hætti, og til að bíta hausinn af skömminni var þingheimur síðan blekktur til að blessa þennan hneykslanlega gjörning á mikilli hraðferð í málahrærigrauti rétt fyrir jólahlé 2009.  Hér héldu handhafar framkvæmda- og löggjafarvalds þannig á málum, að full þörf er á að rannsaka, hvort í gjörningunum felist stjórnarskráarbrot.  Þessi einkavæðing tveggja banka er sú sóðalegasta, sem sézt hefur.  Ríkisendurskoðun rannsakaði þá, sem fram fór á föllnu bönkunum á sinni tíð, en fann ekkert bitastætt.  Er ekki ástæða til rannsóknar hennar á þessari og rannsókn Umboðsmanns Alþingis á framkomu fyrri ríkisstjórnar gagnvart þáverandi Alþingi í þessu máli ?  

Í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins, dags. 13.02.2015, er fjallað um þennan málaflokk, og þar koma svipuð sjónarmið fram og hér hafa verið reifuð:

Í Evrópu var hikað.  Þýzkaland réði því.  Spánn og nokkur minni ríki evrunnar voru neydd til að færa skuldir einkabankakerfisins við fjármálastofnanir stórríkja ESB yfir á skattgreiðendur sína.

Ísland var ekki komið undir hramm ESB, en samt var reynt að þvinga það með hótunum í sama far.  En á því augnabliki höfðu ekki barsmíðar og grjótkast enn fleytt vinstri stjórn til valda, og hún hafði því ekki náð að setja sálufélaga sína yfir Seðlabanka Íslands.  Þess vegna stóðst stefnan um, að aldrei mætti láta íslenzkan almenning taka yfir skuldir óreiðumanna. 

Ef sú staða, sem kom upp 9 mánuðum síðar, hefði verið raunin í október 2008, er vafalaust, að Ísland væri nú í sömu stöðu og Grikkland. 

Þessir aðilar, komnir í illa fengna valdastólana, reyndu þó sitt, þótt seinir væru, til að vinda ofan af lánsemi Íslands í óláninu með því að troða Icesave-samningum kröfugerðaríkja ofan í kokið á Íslendingum."

Hér að ofan heldur maður á penna, sem gerst má vita, því að hann stóð í hringiðu atburðanna og átti sinn drjúga þátt í því, að á örlagaþrungnum tíma var staðið gegn óbilgjörnum kröfum Brüssel, London og den Haag um að hneppa íslenzku þjóðina í miklu verri skuldafjötra m.v. landsframleiðslu en Grikkir hafa verið að krebera undan í 7 ár, og jafnvel verri en Weimarlýðveldið þýzka mátti sæta að tiltölu í Versölum 1919. 

Fyrir að vera fjármagnseigendum svo óþægur ljár í þúfu sem að ofan getur, galt hann með embættismissi og ofsóknum, þegar menn lítilla sanda og lítilla sæva höfðu með ofbeldi hrifsað til sín völdin við Austurvöll og síðan unnið Alþingiskosningar með lygum og undirferli.  Allt var falt til að komast inn undir verndarvæng kommissara og búrókrata í Berlaymont. Þetta má ekki liggja í þagnargildi, þó að vinstri öflin geri allt, sem í þeirra valdi stendur, til að þagga þetta bráðum 6 ára gamla mál niður eða að drepa því á dreif með því að draga athyglina að öðru og með sinni innantómu samanburðarfræði við aðrar einkavæðingar.  Þar var stjórnskipanin þó ekki fótum troðin með því að leita heimildar fyrir gjörninginum á Alþingi eftir að allt var um garð gengið.  "Eindæma ófyrirleitni" kvað Hæstiréttur upp úr um af öðru tilefni. 

       

   

   

    

 

   

    

Tuggan um misskiptinguna

Karl Heinrich Marx (1818-1883), hagfræðingur og stjórnmálafræðingur, útskýrði mannkynssöguna sem röð stéttaátaka og taldi kreppur auðvaldskerfisins að lokum mundu ganga af því dauðu og úr rústunum mundi rísa stéttlaust samfélag, kommúnismi. Þar yrði misskiptingu auðsins útrýmt í eitt skipti fyrir öll með því að gera alla að öreigum og færa allar eignir, þ.m.t. framleiðslutækin, til hins opinbera. Jafnaðarmenn og sameignarsinnar eru enn þann dag í dag ofurseldir þessari þráhyggju og tönnlast signt og heilagt á ójafnri tekju- og eignaskiptingu í samfélaginu.     

Draumóramenn hafa síðan trúað því, að þetta væri framkvæmanlegt og mundi fela í sér draumaríki framtíðarinnar í anda kommúnisma undir stjórn kommúnista.  Þessir dagdraumar enduðu með martröð, og meira en 100 milljón fórnarlömbum kommúnismans, sameignarstefnunnar, sem átti að útrýma misskiptingu auðsins.  Sameignarstefnan snerist um "Allt þitt er mitt" og "Öll völd til ráðanna (sovétanna)", sem alls staðar leiddi til alræðis "nómenklatúrunnar".  Samt er enn rembzt við, eins og rjúpan við staurinn. 

Það er óhætt að fullyrða, að auðnum verður aldrei skipt að forsögn Karls Marx og Friedrich Engels: hver maður leggi fram til samfélagsins eftir getu og taki frá því eftir þörfum.  Það er óhætt að fullyrða, að auðnum verður aldrei skipt jafnt á milli manna, og það er líka óhætt að fullyrða, að það er hvorki æskilegt, eðlilegt né sanngjarnt. 

Síðasta fullyrðingin þarfnast rökstuðnings.  Hann felst í að benda á, að framlag manna er mjög misverðmætt fyrir samfélagið.  Ef ég dett niður á aðferð, sem tvöfaldar framleiðnina við framleiðslu á einhverri vöru, þá lítur markaðurinn svo á, að ég sé verðmætari en sá, sem tekst að auka framleiðni um aðeins 5 % á sama tímabili.  Karl Heinrich, kaffihúsasnati, og jafnvel einnig hinn mótsagnakenndi iðnjöfur, Friedrich Engels, vanmátu gróflega mátt markaðarins.  Draumurinn um hinn frjálsa markað og frjálsa samkeppni hugmynda, vöru og þjónustu, hefur borið algjört sigurorð af sameignarstefnunni, og þess vegna hljómar kvakið um ójafna skiptingu auðsins sem hjáróma væl.

Við höfum úrskurðaraðila um þetta, og það er markaðurinn.  Hinn fullkomni markaður ákvarðar verðmæti samkvæmt framboði og eftirspurn.  Markaðurinn er hins vegar alltaf skakkur, og samkvæmt "þýzku leiðinni", hinu Félagslega markaðshagkerfi - Die Soziale Marktwirtschaft, sem Dr Ludwig Erhard mótaði á 6. áratugi 20. aldarinnar, er það hlutverk ríkisvaldsins að fylgjast með og kippa í spottana, ef fyrirtæki verða of ríkjandi á markaðinum eða frjálsri samkeppni virðist ógnað. Þetta er málamiðlunin á milli frjáls einkaframtaks og ríkisafskipta, sem hægt er að gera og sem reynzt hefur vel, þar sem hún hefur verið reynd. 

Í engilsaxnesku ríkjunum ríkir ekki Félagslegt markaðshagkerfi, enda sýna tölfræðilegar rannsóknir fram á vaxandi misskiptingu auðs þar víðast hvar og einkum í Bandaríkjunum - BNA. Þetta er óæskilegt, því að það bendir til ósanngjarnrar skiptingar á arði, sem leiðir af framleiðniaukningu, á milli hins vinnandi manns og fjármagnseigandans.  Í BNA hefur hlutur 10 % auðugustu af þjóðarkökunni aukizt og einkum hefur hlutur 0,1 % auðugustu aukizt.  Þetta er allt á kostnað miðstéttarinnar, þ.e. 90 % neðstu í þessum stiga (50 % neðstu eiga jafnan mjög lítið).

Eins og fram kemur í vefgreininni: "Heimur batnandi fer" undir tenglinum hér að neðan, þá er hlutur 0,1 % auðugustu í BNA nú svipaður og hlutur 90 % neðstu, en samanburður þessara tveggja hópa er talinn veita innsýn í jöfnuð í hverju þjóðfélagi:       

http://bjarnijonsson.blog.is/admin/blog/?entry_id=1519453 

Á 30 ára tímabili, 1980-2010, hefur hlutur miðstéttarinnar í þjóðarauðnum minnkað úr 34 % í 22 % og hlutur hinna forríku, 0,1 % aukizt úr 8 % í 21 %. Þarna hlýtur að vera vitlaust gefið og búið að skekkja markaðinn, svo að um munar.  

Á þessu 30 ára tímabili hefur orðið mikill hagvöxtur í BNA, og miðstéttin virðist fara varhluta af honum.  Ávinningurinn af framleiðniaukningunni, sem á hlut í hagvextinum, virðist ekki lenda hjá launþegunum í BNA, heldur hjá fjármagnseigendunum.  Þetta er ósanngjarnt og er tekið að valda þjóðfélagsóróa í "Guðs eigin landi".

Íslenzka þjóðfélagið ber hins vegar mörg einkenni Félagslegrar markaðshyggju.  Hvergi er hlutfall launakostnaðar fyrirtækja af heildarkostnaði þeirra hærra en hérlendis, eða 70 %.  Þetta háa hlutfall gefur til kynna, að hinn vinnandi maður hreppi drýgsta hluta verðmætasköpunarinnar á Íslandi, og er það vel. Næstar á eftir Íslendingum í þessum samanburði eru Norðurlandaþjóðir með um 65 %, sem þekktar eru að fremur miklum jöfnuði samkvæmt alþjóðlegu mati með hinum fræga kvarða Ginis.  Ennfremur er húsnæðiseign óvíða almennari en á Íslandi, og lífeyriseign Íslendinga er hin mesta, sem þekkist.  Þá er aðgangur að menntakerfinu frjáls og óháður efnahag, enda myndast blóðbönd hérlendis óháð stéttum, en töluvert háð menntunarstigi.  Á Íslandi er af þessum sökum meira jafnræði í öllum aldurshópum en annars staðar þekkist.  Það er nauðsynlegt að missa ekki sjónar á þessu í moldviðrinu, sem óprúttnir aðilar gjarna þyrla upp af miklu ábyrgðarleysi út af ójafnrétti á Íslandi.   

Einar S. Hálfdánarson, lögfræðingur og löggiltur endurskoðandi, ritaði í janúar 2015 grein í Morgunblaðið um m.a. jöfnuð, þar sem eftirfarandi kemur fram:

"Ríkasta prósentið er væntanlega atvinnurekendur.  Atvinnutækin eru skráð á þeirra nafn, og því betur, sem þeim gengur, þeim mun betur vegnar okkur hinum.  Hagnist þeir, geta þeir borgað hærra kaup.  Hvorki borða þeir skipin né hugbúnaðinn; sem sé neyzla og ríkidæmi er fjarri því að vera það sama.  Hverjum dettur í hug, að 10 % Íslendinga eyði 75 % þjóðarframleiðslunnar.  Tölfræði af þessu tagi hefur afskaplega lítið upplýsingagildi."  

Óðinn segir jafnframt um þetta í Viðskiptablaðinu 29. janúar 2015:

"Umræða um skiptingu auðs heimsins annars vegar og íslenzku þjóðarinnar hins vegar hefur verið töluverð frá því, að brezku góðgerðarsamtökin OXFAM notuðu tækifærið til að fylla helztu stuðningsaðila sína samvizkubiti, þar sem þeir sprönguðu um á árshátíð ríka, fræga og mikilvæga fólksins í Davos.  OXFAM birti upplýsingar, sem þau sögðu sýna, hve stóran hluta af auðlegð heimsins væri í höndum þeirra allra ríkustu.  Íslenzkir fjölmiðlar hlupu strax til, grófu upp tölfræði frá Hagstofunni frá því í ágúst 2013 um eignaskiptingu á Íslandi árið 2012 og blésu þeim upp."

Hráar tölur Hagstofunnar eru ekki hæfar til að draga af þeim víðtækar ályktanir um eignadreifingu í landinu.  Það er m.a. út af því, að í skattaframtölum, þaðan sem tölur Hagstofunnar koma, eru ekki fullnaðarupplýsingar um eignir, sumpart af því að ekki er upplýsingaskylda um allt, t.d. er ekki gerð krafa um skráningu annars lausafjár en bifreiða. Má þar nefna innbú, málverk og skartgripi.  Þá er ein stærsta eign, margra, réttindi þeirra í lífeyrissjóðum.  Þessi eign er misstór eftir lengd inngreiðslutímabils og launum. 

Hagstofan lagði til grundvallar sínum tölum skattframtöl 264´193 Íslendinga fyrir árið 2012.  Það ár voru Íslendingar, 18 ára og eldri, aðeins 239´724 talsins, og Íslendingar 25 ára og eldri voru aðeins 206´106 talsins.  Þarna er því fjöldi barnaframtala, og 30´000 - 60´000 manns, sem aldurs síns vegna er hvorki farinn að safna eignum né afla tekna í miklum mæli.  Þvert á móti eru þarna upp undir 60´000 manns, sem er að hefja búskap og er jafnvel með neikvæða eiginfjárstöðu vegna námslána og lána til húsnæðis.  Þetta fólk hefur á hinn bóginn, margt hvert, fjárfest vel og skynsamlega í þekkingaröflun og er þess vegna vel í stakkinn búið til mikillar tekjuöflunar, oft með mikilli vinnu, og hraðri eignamyndun. Þetta sýnir, hversu varasamt er að draga af tölum Hagstofunnar víðtækar ályktanir um eignadreifinguna í landinu.

Þrátt fyrir fyrirvara um notagildi Hagstofutalnanna til að gera sér grein fyrir eignadreifingunni í landinu, má reyna að nota þær til að bera sig saman við önnur lönd. 

Samkvæmt framtölunum fyrir 2012 eiga 10 % eignahæstu fjölskyldurnar, 19000 talsins, 1500 mia kr hreina eign, sem jafngildir 73 % hreinna eigna alls. Þetta jafngildir Mkr 79 á fjölskyldu, sem eru nú engin ósköp, eða gott einbýlishús á góðum stað. Í BNA-Bandaríkjum Norður Ameríku var þetta hlutfall 78 % árið 2010, svo að með fyrirvara um gallaðan talnagrunn virðast 10 % eignahæstu Bandaríkjamennirnir eiga meira af landseignum en á við hérlendis.  

Eignahæsta 1,0 % , eða 1900 fjölskyldur, átti 23 % hérlendis eða 473 mia kr eða 249 Mkr á fjölskyldu.  Þetta er svipað hlutfall og 0,1 % eignahæstu í BNA áttu árið 2010, sem var þá 21 %. Þessi samanburður sýnir óyggjandi mun meiri jöfnuð á Íslandi en í BNA, og stóreignafólk er varla hægt að tala um hérlendis í samanburðinum, en samkvæmt þessu á mjög mikil auðsöfnun sér stað á meðal hinna allra auðugustu í BNA. 

Þegar þróun þjóðfélagsjafnaðar er íhuguð, þarf að hafa í huga byltinguna á stöðu kvenna.  Jöfnun tækifæra kvenna og karla á Vesturlöndum, sem hófst með P-pillunni, hefur leitt til mun meiri menntunar kvenna en áður og jafnvel meiri menntunar en karlanna nú í seinni tíð, ef fjöldi af hvoru kyni á háskólastigi er borinn saman.  Afleiðing af þessu er m.a. sú, að menntafólk í háskólum eða útskrifað þaðan sækir ruglar saman reitum sínum í miklu meiri mæli en áður af eðlilegum ástæðum.   

Þessar fjölskyldur eru fátækar að efnislegum gæðum fram undir þrítugt, oft með neikvæða eiginfjárstöðu, en fjölskyldutekjurnar eru samt háar og hækkandi og þar af leiðandi verður eignamyndunin hröð og oft talsvert mikil.  Við þessu er auðvitað ekkert að gera, enda er dreifing auðsins ekki vandamál á Íslandi.  Þetta er hin augljósa skýring á meiri hlutfallslegri eignamyndun á meðal 10 % efnamestu á þessum áratugi en t.d. á tímabilinu 1990-2000. Miklu verðugra viðfangsefni er þó, hvernig auðurinn verður til og í framhaldi af því að vinna að hámarks auðsköpun, sem í þjóðfélagi, eins og okkar, dreifist hratt um.  Óðinn í Viðskiptablaðinu orðar það svo:      

"Langflestir þeirra, sem búa yfir mestum auði, eiga fyrirtæki eða hluti í fyrirtækjum.  Þessi fyrirtæki skapa auð og atvinnu.  Heimurinn væri ekki betur staddur án þessa fólks og auðs þeirra." 

Á Íslandi er dreifing heildareigna þannig eftir aldri (peningalegar eignir eru í svigum):

• Yngri en 30 ára: 142 mia kr eða  4 %   ( 5 %)
• 30 - 44 ára:     812 mia kr eða 20 %   (13 %)
• 45 - 59 ára:    1350 mia kr eða 34 %   (28 %)
• 60 ára og eldri:1666 mia kr eða 42 %   (54 %)

Í svari fjármála-og efnahagsráðherra á Alþingi við fyrirspurn meints áhugamanns um misskiptingu eigna, Árna Páls Árnasonar, sem, þó að undarlegt megi virðast, sækist nú eftir endurkjöri sem formaður Samfylkingarinnar, enda fer fylgi hennar dalandi um þessar mundir. Í svarinu kom eftirfarandi fram samkvæmt Tý í Viðskiptablaðinu fimmtudaginn 5. febrúar 2015:

• "Ríkustu" 5% fjölskyldna eiga 32 % heildareigna
• "Ríkasta" 1 % fjölskyldna eiga 13 % heildareigna
• "Ríkasta" 0,1 % fjölskyldna á 5 % heildareigna

Spyrja mætti Árna Pál og Katrínu Jakobsdóttur að því, hvaða eignahlutföll þau telji sanngjörn og ákjósanleg í þessum efnum.  Það er áreiðanlegt, að uppskrift þeirra beggja í þessum efnum virkar alls ekki til að bæta neitt hag alls þorra fólks eða 90 % eignaminnstu, þ.e. miðstéttarinnar, né neðstu 50 % fjölskyldna á kvarða heildareigna, sem eiga lítið og oft á tíðum neikvæða hreina eign, þó að tímabundið sé í mörgum tilvikum.  Það er á hinn bóginn keppzt við að ala á öfund til að réttlæta nærgöngulli skattheimtu af "þeim ríkustu", eins og dæmin sýndu í stjórnartíð vinstri stjórnarinnar 2009-2013, en hver skyldi nú árangur hennar hafa orðið ?  Á þann sama mælikvarða, sem hér er beitt til að meta eignadreifinguna í þjóðfélaginu, var töluvert meiri ójöfnuður á öðru ári ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur en á öðru ári ríkisstjórnar Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar.  Þetta sýnir loddaraháttinn í málflutningi núverandi stjórnarandstöðu, þar sem formennirnir Árni Páll og Katrín Jakobsdóttir eru einna háværust (hæst bylur í tómri tunnu).

Fyrst er þar til að taka, að misskipting heildareigna náði hámarki árið 2007, en það ár komst Samfylking í ríkisstjórn eftir langa eyðimerkurgöngu.  Misskipting hreinna eigna, þ.e. heildareigna umfram skuldir, náði hins vegar hámarki á velmegtarári vinstri stjórnarinnar, 2010.

Árið 2010 var skipting hreinna eigna á Íslandi svona (í svigum eru sambærileg hlutföll árið 2013):

• "Ríkustu" 5 % þjóðarinnar áttu 56 % (48 %)
• "Ríkasta" 1 % þjóðarinnar átti 28 % (22 %)
• "Ríkasta" 0,1 % þjóðarinnar átti 10 % (8 %)

Á valdaskeiði vinstri stjórnarinnar ríkti framan af efnahagssamdráttur og síðan stöðnun. Hagvöxtur náði sér ekki á strik, enda voru fjárfestingar þá í sögulegu lágmarki, þar sem vinstri stjórnin hækkaði skattheimtu meira en 100 sinnum og hélt atvinnuvegunum í heljargreipum, m.a. með framkvæmdafjandsemi á sviði virkjana og stóriðju og hótunum um þjóðnýtingu veiðiheimilda, þar sem útgerðin á nú afnotaréttinn, þ.e. rétt til nýtingar á aflaheimildum fiskimiða í þjóðareign, sem ríkið úthlutar á grundvelli laga um fiskveiðistjórnun.  Árið 2013 jókst bjartsýni í athafnalífinu, fjárfestingar jukust, og valdaskipti urðu í landinu um vorið.  Þá jókst hagvöxturinn, og ofangreindar tölur sýna, að hagvöxturinn jafnaði eignaskiptinguna, enda tók hagur flestra fjölskyldna þá að batna.  Jákvæð þróun eignaskiptingar fæst með auknum umsvifum á vinnumarkaði og sköpun gjaldeyristekna með vinnuframlagi fjöldans í stað viðskipta með pappíra undir vafasömum formerkjum, eins og tíðkuðust á tímabilinu 2005-2008.   

Hér að neðan verður rakið, hvernig þróun hreinna eigna varð á tímabilinu 2010-2013, en hún sýnir svart á hvítu, að þungar "áhyggjur" vinstri flokkanna eru ástæðulausar, enda eru þær tilbúningur og ekki ætlaðar til annars en að ala á öfund þeirra, sem af einhverjum ástæðum telja sig bera skarðan hlut frá borði m.v. framlag sitt til samfélagsins. 

Árin 2010-2013 jókst hrein eign mismunandi hópa Þannig:

•  Hjá efstu 5 % jókst hún um 18 % eða um 150 mia kr
•  Hjá meðstu 95 % jókst hún um 66 % eða 450 mia kr 

Sameignarsinnarnir eru haldnir fáránlegum grillum um það, hvernig verðmætasköpun og þar af leiðandi eignaaukning á sér stað.  Þeir, t.d. Helgi Hjörvar, Alþingismaður, halda því fram, að jöfnuður knýji áfram verðmætasköpunina.  Þetta eru alger öfugmæli, eins og margsannazt hefur, nú síðast í Venezúela, þar sem Hugo Chavez innleiddi sameignarstefnu með jöfnuð á vörunum.  Þegar olíuverðið lækkaði árið 2014, hrundi hagkerfi Venezúela, af því að innviðir þjóðfélagsins höfðu grotnað niður undir jafnaðarstefnu Hugo Chavez, og nú er Venezúela viðurstyggilegt fátæktarbæli. Ekki knúði jöfnuðurinn verðmætasköpunina þar, eða felur sameignarstefnan, þ.e. þjóðnýting auðlinda og atvinnutækja, e.t.v. ekki í sér þjóðfélagslegan jöfnuð ?

Það er áreiðanlega ekki draumurinn um aukinn jöfnuð tekna og eigna, sem knýr fólk og fyrirtæki til dáða til aukinnar verðmætasköpunar, þjóðfélaginu öllu til heilla, heldur sóknin eftir hærri tekjum og auknum arði.  Sóknin eftir stærri hlut í eigið bú knýr verðmætasköpun þjóðfélagsins áfram, og það er hvorki raunhæft né æskilegt að reyna að breyta því, en um það snýst samt allt vafstur vinstri manna í pólitík.  Þar eru þeir í hlutverki riddarans sjónumhrygga að berjast við vindmyllur.