Umhverfisvernd í ólestri

Yfirvöld umhverfisverndar og umhverfisverndarsamtök hafa sofið á verðinum gagnvart helzta vágesti íslenzkrar náttúru, ferðamanninum.  Ferðaþjónustan sjálf hefur stungið hausnum í sandinn. Landvernd og önnur náttúruverndarsamtök bera fyrir brjósti hagsmuni ferðamannaiðnaðarins og ota þeim fram gegn orkuiðnaðinum. Þessir aðilar og stjórnarandstaðan á Alþingi eru valdir að stórfelldum kostnaðarauka alls almennings og fyrirtækja hérlendis vegna raforkuverðshækkana, sem fóðraðar eru með orkuskorti. Þá hafa miklar tekjur tapazt vegna þess, að flutningskerfi raforku annar ekki þörfinni fyrir núverandi notkun, hvað þá fyrir nýtt álag, sem spurn er eftir.  Allt er þetta í boði afturhaldsins í landinu, sem á þó ekki bót fyrir rassinn á sér. Núverandi ríkisstjórn braut blað á vorþinginu  varðandi mótvægisaðgerðir til að hamla gegn afleiðingum "engisprettufaraldursins" með samþykkt sinni á MISK 850 fjárveitingu af aukafjárlögum 26. maí 2015, þó að slík aðferð sé neyðarbrauð, enda náttúrupassinn þá farinn veg allrar veraldar, og farið hefur fé betra, segja sumir. 

Það koma stinningstekjur í ríkissjóð frá ferðaþjónustunni, þó að ekki sé þar um að ræða beysna virðisaukaskattheimtu, og er löngu óþarft af ríkisvaldinu að hygla ferðaþjónustunni umfram aðrar atvinnugreinar með vægri skattheimtu.  Munu þessi mál nú í endurskoðun í Fjármálaráðuneytinu. Væri nær að leggja á ferðaþjónustuna auðlindagjald, sem rynni til verndar viðkvæmri náttúru gegn "homo sapiens", sem í of miklum mæli verður að plágu í íslenzkri náttúru.  Af hverju á náttúran ekki að njóta vafans, nema orkugeirinn eigi í hlut ? Það er þó skýr og yfirvofandi hætta af ferðamönnum, en hættan af orkugeiranum er öll orðum aukin og einkennist af tilfinningahlöðnum upphrópunum, sem oft eru staðlausir stafir.

Ferðaþjónustan ætti að auki sjálf að standa  undir fjármögnun verndaraðgerða á náttúrunni gagnvart gríðarlegum ferðamannafjölda.  Er þá grundvallaratriði, að þeir greiði, sem njóta, t.d. með sérstakri skattheimtu á fyrirtæki, sem gera beint út á náttúruna.  Þetta væri til samræmis við það að láta útgerðirnar greiða gjald í sjóð fyrir aðgang að miðunum, sem standa mundi straum af fjárfestingum stuðningsstofnana útgerðar á borð við Hafrannsóknarstofnun og Landhelgisgæzlu, en höfundur er fylgjandi slíkri breytingu. 

Það er hneykslanlegt, hversu lítinn gaum baráttusamtök umhverfisverndarsinna á borð við Landvernd og Náttúruverndarsamtökin hafa gefið að þessu mesta umhverfisverndarvandamáli samtímans á Íslandi, þegar uppblástur landsins er frá talinn.  Virðist allt púður þessara samtaka fara í öfgakennda baráttu við Landsvirkjun og önnur virkjunarfyrirtæki að ógleymdri illvígri viðureign við Landsnet.  Það er þó viðurkennt og er til um það staðfesting frá dósent við Háskóla Íslands, að allar vatnsaflsvirkjanir landsins hingað til hafa verið sjálfbærar og afturkræfar, svo að ekki sé nú minnzt á loftlínurnar.  Það er þess vegna einvörðungu þjóðhagslegt val, hvort menn vilja virkja með viðeigandi miðlunarlónum og reisa háspennulínur eða leyfa vatninu að falla áfram óbeizluðu um sínar flúðir og fossa, eins og það hefur gert í um 10 þúsund ár. Þessi samtök eru afturhaldssamtök í þeim skilningi, að þau vilja engu breyta, sem er hláleg afstaða á Íslandi, þar sem stöðug landmótun á sér stað.

Rödd hrópandans í eyðimörkinni er hins vegar rödd Andrésar Arnalds, fagstjóra hjá Landgræðslu ríkisins. Það er óhætt að taka fullt mark á varnaðarorðum þessa reynsluríka sérfræðings hjá Landgræðslunni.  Svavar Hávarðsson birti þann 22. maí 2015 fréttaskýringu í Fréttablaðinu undir fyrirsögninni:

"Lifum tímabil stórfelldra skemmda":

Landvernd og Landgræðslan héldu fund 20. maí 2015 undir heitinu:

"Stígum varlega til jarðar-Áhrif ferðamanna á náttúru Íslands". 

Þar sagði Andrés Arnalds m.a.:

"Verkefnið er gríðarstórt, en við erum gjörsamlega vanmáttug að takast á við þetta.  Stofnanakerfið er afar veikt, sundurlaust, og lítil samstaða innan þess.  Þá er fjármagn af afar skornum skammti", "sagði Andrés og bætti við áleitnum spurningum um, hversu tilbúin við erum sem þjóð að takast á við viðfangsefnið, sem blasir við: að gera ráðstafanir til að koma í veg fyrir frekari skemmdir og fyrirbyggja, að orðstír Íslands sem ferðamannaland glatist."

Hér segir hlutlægur kunnáttumaður á sviði umhverfisverndar þá skoðun sína umbúðalaust, að hömlulaus ágangur mígrúts ferðamanna valdi nú stórtjóni á landinu, sem langan tíma taki að bæta, og að viðkomandi stjórnvöld setji kíkinn fyrir blinda augað.

  Það verður að taka hér í taumana, fylgja ráðleggingum manna á borð við Andrés Arnalds, takmarka aðgang, þar sem slíkt er metið nauðsynlegt, og láta ferðamenn standa fjárhagslega undir viðgerðum og vernd.  Frá ferðaþjónustunni sjálfri hafa ekki sézt neinar tillögur til úrbóta, hvað þá frá Landvernd og Náttúruverndarsamtökunum.  Þessir aðilar eru uppteknir af einhverju allt öðru, sem þau setja í hærri forgang, og fljóta sofandi að feigðarósi, þegar raunveruleg umhverfisvernd er annars vegar. Andóf þessara samtaka gegn bráðnauðsynlegum framkvæmdum í landinu er ekki lengur hægt að skoða í ljósi náttúruverndar. Þar liggur fiskur undir steini.

Andrés gerði að umræðuefni setu sína í nefnd um úrbætur á fjölsóttum ferðamannastöðum á vegum samgönguráðherra árin 1994-1995 eða fyrir tveimur áratugum.  Nefndin samdi skýrslu og við lestur hennar sést, að allt situr enn við hið sama.  Þetta er gríðarlegur áfellisdómur yfir Stjórnarráðinu, einkum Umhverfisráðuneytinu, og Umhverfisstofnun. Dæmi úr tvítugri skýrslu:

"Þrátt fyrir mikla þenslu í ferðaþjónustu er enn lítið gert til að hlúa að ferðamannastöðum á landinu. ... Víða er þegar komið í óefni vegna aðstöðuleysis. ... Ríkið og ferðaþjónustuaðilar verða að bregðast skjótt við til að leysa úr þessum vanda."

Sjónir höfunda þessara orða beindust að spá um fjölda ferðamanna árið 2000 upp á 322´000 manns.  Sem kunnugt er, er viðfangsefnið nú ferfalt að stærð, og það er orðið erfiðara viðfangs vegna skemmda á náttúrunni, einnig á s.k. friðlöndum, sem nú spanna um 20 % af yfirborði landsins. 

Svo kallaðir umhverfisverndarsinnar vilja auka enn við þessi friðlönd, þó að ljóst sé, að viðkomandi ábyrgðaraðilar friðlandanna og fjárveitingavaldið hafa sofið Þyrnirósarsvefni fram að þessu. Umhverfisverndaráhuginn og friðunaráhuginn virðist í mörgum tilvikum hverfast um það að koma í veg fyrir framkvæmdir, t.d. á hálendinu, vegagerð, virkjanir og háspennulínur.  Þetta er þröngt sjónarhorn, sem hefur afvegaleitt umhverfisverndarfólk, svo að það hefur ekki beitt sér í neinum þeim mæli, að gagnast megi, gegn hinni raunverulegu umhverfisvá, sem Andrés Arnalds aftur á móti er óþreytandi við að vekja athygli á, en talar því miður fyrir daufum eyrum.

Afturhaldssinnar hafa lagt dauða hönd á umhverfisvernd, sem tengist ferðamennsku, og þeir virðast setja jafnaðarmerki á milli þess að leggjast þversum gegn öllum framkvæmdum, sem tengjast auðlindanýtingu utan alfaravegar, og almennrar umhverfisverndar.  Þess vegna vantar þrýstihóp fyrir málaflokkinn ferðatengd umhverfisvernd, þó að málaflokkinn iðnaðartengd umhverfisvernd skorti ekki athygli.  Svipaða sögu er að segja úr stjórnsýslunni.  Þess vegna varpaði Andrés Arnalds því fram á téðri ráðstefnu, hvort tímabært væri að stofna Ráðuneyti umhverfis- og ferðamála.  Þetta þarf ekki að hafa í för með sér fjölgun ráðherra í ríkisstjórn.  Hann færði þau rök fyrir jákvæðu svari við spurningunni, að náttúran væri meginundirstaða ferðaþjónustunnar, og því yrði þetta tvennt vart rætt, nema í samhengi. Ferðaþjónustan væri farin að afla mestra gjaldeyristekna allra atvinnugreina, og málaflokkurinn hefði afar veika stöðu í stjórnsýslunni miðað við mikilvægi.

Hér skal taka undir sjónarmið hins mæta umhverfisverndarfrömuðar, Andrésar Arnalds, í einu og öllu. Það þarf jafnframt að stokka upp og straumlínulaga alla starfsemi ríkisins á þessum tveimur sviðum, ferðaþjónustu og umhverfisvernd, ekki sízt Umhverfisstofnun, og þá gæti þessi skipulagsbreyting orðið til hagræðingar og einhverrar minnkunar á ríkisbákninu í heild, sem ekki veitir af.    

     

 

 

Kaupahéðinn ógnar ímynd

Margt er skrýtið í kýrhausnum.  Á Innri markaði EES (Evrópska efnahagssvæðisins) hefur verið stofnað til sýndarveruleika með viðskiptum með upprunavottorð raforku.  Samkvæmt Baksviðsfrétt í Morgunblaðinu 30. júní 2015 var svo komið árið 2014 eftir sölu íslenzkra virkjunarfyrirtækja utan á vottorðum um endurnýjanlega orku, að opinber samsetning íslenzkrar raforkuvinnslu var þannig:

• endurnýjanleg 45 %
• jarðefnaeldsneyti 32 %
• kjarnorka 23 %

Össur Skarphéðinsson, ESB-frömuður, lagði örlagaárið 2008 fram frumvarp á Alþingi um innleiðingu tilskipunar ESB um þennan sýndarveruleika, og var það samþykkt sem lög nr 30/2008 með öllum greiddum atkvæðum, 48, en 15 voru fjarverandi. Má ætla, að sumir þingmenn hafi ekki gert sér skýra grein fyrir afleiðingum þessarar lagasetningar fyrir ímynd Íslands sem land hreinnar raforkuvinnslu, því að margháttaður efi um það getur sótt á, ef svipaðar upplýsingar og ofangreindar standa á rafmagnsreikningunum.

Það er alvarlegt mál, að fyrirtæki á Íslandi, stór og smá, ásamt heimilunum, mega nú ekki halda því fram út á við, að þau noti einvörðungu endurnýjanlega orku.  Með þessu er komið aftan að fyrirtækjum, sem gerðu langtímasamninga um orkukaup fyrir gildistíma téðra laga og vegið að grundvelli þessara samninga um kaup á raforku, sem unnin væri með sjálfbærum hætti.  Í orkusamningunum er meira að segja tíundað, hvaðan orkan á að koma, og hvenær á að afhenda hana í tilteknu magni. Að banna þessum fyrirtækjum, viðskiptavinum virkjanafyrirtækjanna, nú að halda því fram, t.d. gagnvart sínum viðskiptavinum, að álið frá fyrirtæki þeirra á Íslandi sé framleitt fyrir tilstuðlan raforku, sem unnin er úr endurnýjanlegum orkulindum, vitnar um óboðlegt viðskiptasiðferði.

Fyrir vikið er nú ímynd Íslands sem land sjálfbærrar raforkuvinnslu, þeirrar langmestu í heiminum á hvern íbúa, í uppnámi.  Fulltrúar eigendanna, innri endurskoðendur og aðrir, sjá það svart á hvítu, að þeir hafa verið ginntir af viðsemjendum sínum, Landsvirkjun o.fl., til að kaupa umhverfisvæna vöru, en opinberlega er hins vegar verið að farga hér geislavirkum úrgangi, sem enginn veit, hvað gert er við, og spúa svo miklu koltvíildi út í andrúmsloftið, auk brennisteinstvíildis, sóts og annars viðbjóðs, að Ísland er fyrir löngu komið út fyrir losunarheimildir sínar. 

Ef Ísland væri nú tengt Bretlandi um tvíátta sæstreng, væri ekki lengur hægt að halda því fram, að meira en 99,9 % raforku á Íslandi komi frá rafölum, sem knúnir eru með sjálfbærum hætti.  Hér er verið að tefla í tvísýnu gríðarlegum hagsmunum fyrir tiltölulega lítinn ávinning, og þess vegna ætti ríkisfyrirtækið Landsvirkjun að ríða á vaðið og steinhætta þessum viðskiptum.  Ef nauðsyn krefur, verður eigandinn að koma vitinu fyrir stjórn fyrirtækisins, eins og Iðnaðarráðherra ýjar að í viðtali við Morgunblaðið í dag, 1. júlí 2015, á afmælisdegi Landsvirkjunar, sem á sér glæsta sögu, en hefur villzt af leið.

Þessi viðskipti við íslenzk orkufyrirtæki eiga ekki við.  Viðskiptunum er ætlað að beina orkufyrirtækjunum í endurnýjanlegar orkulindir, en það er megnasti óþarfi á Íslandi, því að ekki hvarflar að eigendum íslenzkra virkjunarfyrirtækja að virkja neitt annað en endurnýjanlegar orkulindir, þ.e. fallvötn, jarðgufu, vind og e.t.v. öldur eða sjávarföll í tilraunaskyni.  Sólarorka er virkjuð í minna mæli, einkum af fjölskyldum, t.d. í sumarhúsum.  Það orkar tvímælis að kalla jarðgufuna endurnýjanlega í sumum tilvikum, en á alþjóðlega vísu er hún skilgreind endurnýjanleg.

Hér skal fullyrða, að Landsvirkjun er með sölu sinni á upprunarvottorðum, eins og hér hefur verið rakið, að kasta perlu fyrir svín.  Verð fyrir vottun á endurnýjanlegri orku hefur "undanfarin ár" verið á bilinu 0,07-0,30 EUR/MWh samkvæmt upplýsingum Landsvirkjunar til Morgunblaðsins þann 30.06.2015 á bls 12.  Miðgildið er 0,18 EUR/MWh. Miðað við gengi þann dag jafngildir þetta 0,20 USD/MWh eða 0,6 % af meðalverði Landsvirkjunar. Í Morgunblaðsfréttinni segir, að aðeins 45 % íslenzkrar raforku sé úr endurnýjanlegum lindum.  Þá hafa verið seld vottorð fyrir um 55 % af orkuvinnslu Landsvirkjunar eða 7,2 TWh.  Þetta eru aðeins um MUSD 1,44 eða MISK 200. Upphæðin er smáræði hjá því viðbótar verði, sem erlend fyrirtæki eru fús til að greiða fyrir sjálfbæra orkuvinnslu.  Viðskipti orkufyrirtækja hérlendis með upprunavottorð endurnýjanlegarar orku eru viðskiptalegt glapræði og ber að afleggja hið snarasta til að varðveita hreina ímynd Íslands í rafmagnslegum efnum.

  

 

Pí*ratar

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að frá dögum grísku heimspekinganna og stærðfræðinganna, sem uppi voru nokkrum hundruðum ára fyrir Krists burð og voru upphafsmenn rökhyggjunnar í vestrænni menningu, hefur hlutfallið á milli ummáls hrings og þvermáls hans verið þekktur fasti og kallaður Pí.

Pí er þó óræð tala, því að það er ekki hægt að tákna hana  með heilli tölu og endanlegum fjölda aukastafa, en góð nálgun er 3,1415. Fyrirsögnin þýðir þá rúmlega þrefaldur rati, og af öllum sólarmerkjum að dæma er það ekki of í lagt um stjórnmálamennina, sem kalla sig pírata. Þeir eru líka óræðir, enda oft á tíðum eins og geimverur úr einhverjum gerviheimi tölvuleikjanna. 

Nýlega varð kapteini pí*rata á Íslandi hroðalega á í messunni, en af einhverhum ástæðum, sem þessum blekbónda er hulið sjónum, líkti hún Skagafirði við Sikiley á Ítalíu.  Heimskulegri samanburð er vart hægt að hugsa sér, en þarna átti að vera einhvers konar skírskotun til réttarfarsins á báðum stöðum.  Mann setur hljóðan, en þetta fyrirbrigði, téður kapteinn, situr á Alþingi og rífur þar iðulega stólpakjaft og hagar sér dólgslega í púlti. 

Það, sem á Skagfirðinga, aðra Norðlendinga og landsmenn alla er lagt með fíflaganginum, sem viðgengst á þjóðþinginu að hálfu allra stjórnarandstöðuflokkanna, er þyngra en tárum taki. Kapteinninn má þó eiga það, að hún hefur beðið Skagfirðinga afsökunar á téðu frumhlaupi sínu, og enginn skilur hugrenningatengslin.

Út er komin bók eftir Margréti Tryggvadóttur, Útistöður, þar sem hún lýsir eldfimu sálarástandi félaganna í flokksnefnum, sem voru forverar Pí*rataflokksins.  Þar voru rýtingar ótt og títt á lofti og félagsþroski af skornum skammti.  Téður "kapteinn" virtist hafa litið á sig sem "prímadonnu", sem sjálfkjörin væri til að þvælast út um allar koppagrundir á kostnað skattgreiðenda, m.a. á Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna.   

Afstöðuleysi pí*ratanna til þingmála hefur líka vakið athygli.  Hafa þeir fært fámenni þingflokksins sem skýringu á þessu undarlega og himinhrópandi skoðanaleysi á þingmálum, sem til umfjöllunar eru hverju sinni. Þeir hafa þó verið drjúgir í umræðum um fundarstjórn forseta, enda lýðræðisástin borin í merg og bein.  Fámennisútskýringin er út í hött, því að þingmönnum ber að taka afstöðu til mála sjálfir og gera upp hug sinn á einstaklingsgrundvelli, grundvelli eigin samvizku, en ekki þess, sem aðrir í þingflokkinum kunna að hafa um málið að segja.  Þetta er aumlegt yfirklór hjá þeim. Engu er líkara, en þeir upplifi sig í gagnvirkum tölvuleik, þar sem þeir setji leikreglurnar sjálfir.  Margt er nú þröngsýnt, sem á þingið er valið og víða er asklok fyrir himin, en pi*ratarnir fylla þann flokk manna, sem eru svo firrtir, að þeir lifa í gerviheimi, sem þeir halda, að sé raunheimur.   

Sama er að segja um mætingar þeirra á þingnefndafundi.  Hún er afspyrnu léleg.  Þeir virðast einfaldlega vera húðlatir við þingstörfin, enda liggja rætur píratahreyfingarinnar hjá stjórnleysingjum, sem hafa aldrei haft gáning á þingræðinu.  Að vilja fjölga í þessu liði á Alþingi er þess vegna fullkomlega óskiljanlegt, nema sem sviðsetning á grískum harmleik. Víkur nú sögunni að Pí sem leiðréttingarstuðli opinberra kostnaðaráætlana.

Gárungarnir segja, að opinberar íslenzkar kostnaðaráætlanir megi margfalda með Pí til að fá út lokakostnað.  Þetta er ekki út í hött, og það er hægt að tilfæra nýlegt og þekkt dæmi, sem styður þetta, þó að hlutfallið sé ekki nákvæmlega sá flatarmálsfræðilegi fasti Pí. Um er að ræða Hörpuna.  Áætlaður kostnaður Hörpunnar árið 2002 var ISK 9´736´000´000 eða rúmlega ISK 9,7 milljarðar (mia).  Raunverulegur kostnaður árið 2010 nam hins vegar ISK 28,0 miö, og lætur nærri, að hlutfallið sé 2,9, sem er tæplega Pí.

Þetta leiðir auðvitað hugann að stórverkefni, sem mjög hefur verið í umræðunni, en er undirorpið gríðarlegri tæknilegri og fjárhagslegri óvissu, þar sem svo langur og djúpt liggjandi sæstrengur hefur aldrei verið lagður sem strengurinn Ísland-Skotland, sem nú er verið að kanna hafsbotninn fyrir að hálfu enskra fjárfesta, að sagt er. Reka þarf þennan 1200 km langa sæstreng á jafnspennu, sem er svo há, að engin þekkt plasteinangrunarefni þola slíkt, heldur brotnar einangrunargildið fljótlega niður. Flutningstöpin minnka hratt (kvaðratískt) með rekstrarspennu, og þar af leiðandi verður rekstrarspennan mikilvæg fyrir hagkvæmnina. 

The Economist hefur birt kostnaðartöluna USD 6,0 mia með öllum tengibúnaði, en án virkjana.  Ketill Sigurjónsson, sem lætur sig orkumál miklu varða, opinberlega, og ritar mikið um þetta hugðarefni sitt á vefsetur sitt, véfengir þessa tölu og telur hana of háa. Hann gefur þar með lítið fyrir varúðarreglur um kostnaðaráætlanir, þegar mikil tæknileg óvissa á í hlut, eins og á við um sæstrenginn og fylgibúnað hans.  Dr Baldur Elíasson, verkfræðingur, er annarrar hyggju og sagði í viðtali við Morgunblaðið, 24. júní 2014, að áætlað hafi verið, að téður sæstrengur kosti USD 5,0 milljarða. "Það er, að mínu mati allt of lág tala", sagði dr Baldur, sem áætlar kostnaðinn "tvöfalda þá tölu og sennilega meira".  Þá eru menn komnir með Pí sem leiðréttingarstuðul á talnabilið, sem téður Ketill veifar, á þetta risaverkefni á íslenzkan mælikvarða, sem næmi þá einni landsframleiðslu Íslands á ári, og eru þó virkjanirnar enn ótaldar.

Fjarri fer, að allt of lágar kostnaðaráætlanir séu séríslenzkt fyrirbæri; skárra væri það.  Hér verða talin nokkur erlend dæmi, og er hlutfall lokakostnaðar og kostnaðaráætlunar sýnt með:

1. Óeruhúsið í Sidney: 14
2. Höfuðstöðvar norska seðlabankans: 4,4
3. Hiawatha járnbrautarlínan í Minneapolis: 1,9
4. Neðanjarðarlestakerfi Kaupmannahafnar: 1,5
5. Járnbrautarlínan Boston-New York-Washington: 1,3

Meðaltal þessarar upptalningar er 4,6, sem er rúmlega Pí.  Athygli vekur, að af þessum 5 stórverkefnum eru 3 járnbrautarlínur. 

Nú vill svo til, að nýlega hefur verið gerð kostnaðaráætlun um hraðlest á milli Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar og samgöngumiðstöðvar í Vatnsmýri. Það er sem sagt áhugi fyrir þessu verkefni í vissum pólitískum kreðsum, en enginn einkaaðili hefur gefið sig fram til fjárfestingar. Verkið felur í sér lagningu tvöfaldra teina fyrir lest, sem gæti náð yfir 200 km/klst hraða, göng undir Straumsvík, sem kæmu upp í Vatnsmýri auk Lækjargötu í Hafnarfirði, við Vífilsstaði í Garðabæ og Smáranum í Kópavogi, ásamt rafmagnseimreiðum, farþegavögnum og flutningavögnum.  Hugmyndafræðin að baki er græn, þ.e. að spara jarðefnaldsneyti og minnka losun gróðurhúsalofttegunda. 

Runólfur Ágústsson hjá Ráðgjöf og verkefnastjórnun er forsprakki verkefnisins.  Eftir honum er haft baksviðs í Morgunblaðinu þann 6. júní 2015 á bls 26 við hlið leiðarans:

"Við erum að tala um að draga úr notkun á innfluttu eldsneyti og nota þess í stað rafmagn, sem er framleitt með endurnýjanlegum og umhverfisvænum hætti.  Orkunýtingin er allt önnur.  Það þykir líka merkilegt, að þessi lest verður að öllum líkindum knúin gufu, þótt óbeint sé.  Rafmagnið í lestina kemur væntanlega úr gufuaflsvirkjunum á Hellisheiði eða Reykjanesi."

Þessi röksemdafærsla fyrir hraðlest á milli Keflavíkurflugvallar og Reykjavíkur er anzi gufuleg.  Fyrir dyrum stendur rafvæðing íslenzka bílaflotans, svo að á væntanlegum afskriftatíma þessarar járnbrautalestar verður ekki sá eldsneytissparnaður, sem "Ráðgjöf og verkefnastjórnun" vill vera láta.  Umhverfisverndarhlið málsins er þess vegna léttvæg. 

Það er óvarlegt að gaspra um, hvaðan raforkan kemur til notenda frá sameiginlegu stofnkerfi.  Raforkufæðing hraðlestarinnar verður a.m.k. á tveimur stöðum til að draga úr spennufalli, t.d. inn í sitt hvorn enda.  Þegar álag eykst í Helguvík, má ætla, að orkan frá Svartsengi og Reykjanesvirkjun fari að mestu leyti þangað.  Orkan frá Hellisheiðarvirkjun fer ekki síður til Norðuráls en til Reykjavíkur.  Það er þess vegna órökstudd vænting, að lestin verði "gufuknúin", þó að gufukatlar hafi knúið fyrstu járnbrautarlestirnar.  Ef mál skipast með svo ótrúlegum hætti, að einhver fáist til að fjármagna þetta verkefni, þá verður sú lest að megninu til knúin með raforku úr fallvötnum, enda sjá vatnsorkuver fyrir um 70 % orkunnar inn á stofnkerfið.

"Við hittum alla hlutaðeigandi bæjarstjóra í maí og erum nú að kynna þetta fyrir bæjarráðunum og í einhverjum tilfellum bæjarstjórnum."

Samkvæmt þessum orðum Runólfs er undirbúningsvinna fyrir hraðlestarverkefnið á undirbúningsstigi, og þess vegna er full ástæða til að reikna út, hvort það standist lágmarks arðsemiskröfur, og það hefur þessi blekbóndi hér gert, og er útkoman falleinkunn fyrir þessa viðskiptahugmynd.  Það verður enginn fjárhagslegur ávinningur fyrir farþega slíkrar hraðlestar, en þeir spara um 20 mín ferðatíma.  Öryggi þeirra á leiðinni eykst væntanlega líka. 

Nú er verið að leggja hraðlestarteina á milli Óslóar og Stokkhólms, og þar spara menn 1,5 klst miðað við akstur í bíl.  Margir fljúga þarna á milli, og viðskiptahugmyndin er að keppa við flugið á þessari leið og bjóða upp á umhverfisvænni ferðamáta þessa leið.  

R-listinn í Reykjavík (vinstri menn og framsóknarmenn) sýndi þessu verkefni áhuga á sinni tíð og lét gera kostnaðaráætlun upp á ISK 30 milljarða á verðlagi þess tíma.  Árið 2013 var gerð ný kostnaðaráætlun af  Ráðgjöf og verkefnastjórnun, sem er þættinum Pí hærri en hin. Ný kostnaðar- og tekjuáætlun fyrir hraðlest, Vatnsmýri samgöngumiðstöð-Leifur Eiríksson flugstöð, er á þessa leið samkvæmt Greinargerð Ráðgjafar- og verkefnastjórnunar ehf til Reita hf 2013:

• Stofnkostnaður: 70-140 mia kr [vítt óvissubil]
• Árlegur rekstrarkostnaður: 1,3 mia kr [virkar lágur]
• Farþegafjöldi árið 2020: 2´130´000 [virkar hár]
• Farþegafjöldi árið 2030: 3´020´000 [virkar mjög hár]
• Tekjur árið 2020: 4,3-6,4 mia kr [2000-3000 kr/far]
• Tekjur árið 2030: 6,0-9,1 mia kr [2000-3000 kr/far]

Á þessum grundvelli er unnt að finna út, hvort téð hraðlest verður arðsöm eður ei m.v. gefnar forsendur.  Í stuttu máli er niðurstaða núvirðisreikninga blekbónda sú m.v. 20 ára afskriftatíma og 10 % innri vexti, að hraðlestin verður ekki arðsöm, þó að valið sé hagstæðasta viðmið fyrir samþykkt verkefnisins, þ.e. lágmarksstofnkostnaður og hámarkstekjur lestarinnar árið 2030. 

Árlegur kostnaður hraðlestarinnar verður á bilinu 9,7 - 18,1 mia kr.  Hugmyndin um hraðlest á Íslandi til farþegaflutninga er andvana fædd. Vegna þessarar niðurstöðu orkar eftirfarandi staðhæfing í téðu

viðtali mjög tvímælis, og virðist sett fram í blekkingarskyni gagnvart sveitarstjórnarmönnum og öðrum, sem ekki gæta sín á röngum kostnaðar- og tekjuáætlunum og loddaralegum fyllyrðingum á borð við þessa hér um téða hraðlest:

"Rekstraráætlun fyrstu 10 ára gerir ráð fyrir jákvæðri afkomu fyrirtækisins allt frá byrjun."

Spyrja verður: jákvæðri miðað við hvað ?  Alla vega ekki miðað við eðlilega arðsemiskröfu fjármagns, sem í þetta hraðlestarverkefni yrði lagt. Ástæða er til að vara stjórnvöld við að leggja skattfé borgaranna í undirbúning þessa verkefnis.  Siðferðisgrundvöllurinn um minni mengun farþega er brostinn með væntanlegri rafbílavæðingu landsins, og fjárhagsgrundvöllurinn er langt úti í buskanum.

  

Russ Roberts, hagfræðingur, hefur kannað gæði kostnaðaráætlana, sérstaklega fyrir járnbrautarlestir, og komizt að þeirri niðurstöðu, að yfirleitt eru áætlanir um fjölda farþega fjarri því að rætast, og að meðaltali verða þeir aðeins helmingur af áætluðum fjölda.  Ekki dugar að hækka verðið, því að þá fækkar þeim enn meira.  Sennilega er ofangreindur áætlaður farþegafjöldi sömu annmörkum háður og áætlanir um farþegafjölda yfirleitt.  Þá verður þessi hraðlest aldrei arðsöm, vegna þess að hún mun í framtíðinni þurfa að keppa við rafknúin ökutæki með rekstrarkostnaði u.þ.b. 1/10 af rekstrarkostnaði núverandi ökutækja, sem fara með farþega til og frá Flugstöð Leifs Eiríkssonar.

Sú er hins vegar hættan, ef Pí*ratar stjórnmálanna ná völdum í landinu, að anað verði út í eitthvert feigðarflan af þessu tagi með skattfé almennings, og ríkissjóður og sveitarsjóðir sitji þá uppi með bagga, sem numið gæti 14 miö kr á ári á meðan lestin væri í rekstri.  Það er mun verra en Harpan, enda um ferfalt dýrara verkefni að ræða. Harpan dregur þó að sér fólk og veitir ánægju, af því að hönnunin og framkvæmdin eru að sumu leyti vel heppnuð, en hæpið er, að hið sama geti átt við um hraðlest, sem veldur gríðarlegri hávaðamengun, þar sem hún fer ofanjarðar.

Það er ekki sama fyrir pyngju almennings, hvers konar stjórnmálamenn eru kosnir til valda.  Á síðasta kjörtímabili voru hreint ótrúlegir ratar í fjármálum við völd.  Þeir skildu ekki, að óhóflegar skattahækkanir sliguðu svo efnahag fjölskyldna og fyrirtækja, að óhjákvæmilegum efnahagsbata eftir mikinn hagkerfissamdrátt seinkaði um a.m.k. 2 ár.  Þeir skildu ekki vofveiflegar afleiðingar Icesave-samninganna fyrir kaupmátt á Íslandi næstu áratugina, og þeir skildu ekki afleiðingar þess fyrir hag ríkissjóðs Íslands að færa kröfuhöfum föllnu bankanna 2 af nýju bönkunum á silfurfati. 

Þessir margföldu ratar skilja ekki efnahagslögmálin og skilja ekki, hvernig verðmæti verða til.  Þeir skilja ekki, að fyrirtæki þurfa gróðahvata til að stunda verðmætasköpun af hvaða tagi sem er, og til að stunda sína starfsemi þurfa fyrirtækin fyrirsjáanlegt rekstarumhverfi og vissu fyrir því, að stjórnmálamenn muni ekki gjörbreyta rekstrarumhverfinu með einu pennastriki.  Af þessum sökum er rétt að halda margföldum rötum, pírötum og jafnaðarmönnum, sem kunna ekkert annað við völd en að jafna út eymdinni, frá völdum, og leyfa þeim að nöldra þar ofan í bringu sér.   

 

 

 

 

 

 

 

 

Snilldarsnykur af áformum

Allir vildu Lilju kveðið hafa, var skrifað um vel ígrundað og vel ort íslenzkt trúarkvæði í kaþólskum sið, en ekki um Lilju Mósesdóttur með sinn boðskap um útgönguskatt á gjaldeyri frá Íslandi eftir losun hafta.

Nú hefur verið kynnt til sögunnar afreksverk, þar sem framkvæmdahópur undir leiðsögn stýrihóps, sem fjármála- og efnahagsráðherra Íslands fer fyrir, hefur, með vandaðri og hnitmiðaðri undirbúningsvinnu, fundið ágæta lausn á afar flóknu viðfangsefni, sem er afnám fjármagnshafta með hámarks ávinningi og lágmarksáhættu fyrir íslenzka ríkið, en ríkisstjórn Geirs Hilmars Haarde setti höftin á í neyð fyrir tæplega 7 árum.

Það er hárrétt, sem formaður Sjálfstæðisflokksins hefur sagt á þessum tímamótum nú, að losun fjármagnshaftanna varðar veginn í framfarasókn þjóðarinnar til bættra lífskjara.  Nægir að benda á þróun vaxtabyrði ríkissjóðs í þessum efnum, sem nú eru tæplega 80 milljarðar kr á ári.  Ef skuldir ríkissjóðs verða lækkaðar um 30 % með fé, sem ríkissjóði mun áskotnast við uppgjör slitabúa föllnu bankanna og tengdum aðgerðum, sem nú er í sjónmáli, þá mun vaxtabyrði ríkissjóðs lækka um hér um bil 30 milljarða kr á ári, því að væntanlega verður reynt að greiða fyrst upp óhagstæðustu lánin.  Þessi gjörningur mun bjarga fjárhag ríkissjóðs yfir núllið, sem gæti orðið fyrir útgjaldaaukningu og tekjutapi upp á 70 milljarða kr á ári vegna kjarasamninganna 2015, en mun fá það, sem upp á vantar, til baka í auknum skatttekjum vegna hærri launa, aukinnar neyzlu og fjárfestinga. 

Ríkisstjórn Samfylkingar og Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs gerði ekkert til að losa um höftin, enda hafði hún hvorki vilja né getu til þess.  Vinstri flokkar eru haftaflokkar í eðli sínu, af því að með höftum hafa stjórnmálaflokkar meiri stjórn á þegnunum, geta deilt og drottnað, sem eru ær og kýr vinstri flokkkanna, og geta ráðið því í smáatriðum, hverjir fá að nota gjaldeyri og í hvað. 

Þetta telja vinstri menn og hafa alltaf talið, að ríkið eigi að ráðskast með, en borgaralega sinnað fólk telur slíka fjármagnsflutninga einkaaðila vera utan ráðsmennskusviðs ríkisvaldsins.  Þarna er grundvallarmunur á stjórnmálaflokkunum, sem standa að núverandi ríkisstjórn og hinna, sem stóðu að fyrri ríkisstjórn.

Varðandi getu núverandi stjórnarandstöðu til að móta og þróa lausn á viðfangsefninu, "Losun 7 ára gamalla fjármagnshafta á Íslandi", sem væri ekki síðri en sú farsæla lausn, sem nú hefur verið kynnt til sögunnar, er það að segja, að það eru minni líkur á, að hún gæti það en eru á, að hyskinn og áhugalaus nemandi standi sig betur á prófi en metnaðarfullur afburðanemandi.

Til að styðja þetta er rétt að rifja upp nokkra gjörninga vinstri stjórnarinnar, sem fjármagni tengjast. 

Á vegum þeirrar ríkisstjórnar var gerður samningur við Breta og Hollendinga um, að íslenzkir skattborgarar skyldu gangast í ábyrgð fyrir greiðslum á skuldum útibúa hins fallna Landsbanka í Bretlandi og Hollandi.  Talið er, að með umsömdum vaxtagreiðslum hefði þetta ekki orðið undir 300 mia kr myllusteinn um háls skattgreiðenda á Íslandi.  Þetta fékk vinstri stjórnin þingmenn sína til að samþykkja í a.m.k. tvígang, en jafnoft var hún gerð afturreka í þjóðaratkvæðagreiðslu. "Back to the drawing desk", en aldrei fann hún viðunandi lausn á þessu viðfangsefni fyrir íslenzku þjóðina, heldur réð þjónkun við fjármagnseigendur og stjórnendur Evrópusambandsins, ESB öllum hennar gerðum.  Ríkisstjórninni, þeirri, þótti meira virði að fá fram lausn, sem væri þóknanleg herrunum í Berlaymont en hagfelld íslenzku þjóðinni. 

Annað dæmi er afhending vinstri stjórnarinnar á eignarhaldi Aríon-banka og Íslandsbanka til kröfuhafa föllnu bankanna. Þetta var bæði löglaus og siðlaus gjörningur. Nýju bankarnir voru samkvæmt Neyðarlögunum ríkisbankar, en af einskærri þjónkun við kröfuhafa föllnu bankanna var þeim afhent eignarhaldið á silfurfati, og hagsmunir íslenzka ríkissjóðsins þar með fyrir borð bornir.  Þessir bankar hafa frá 2009 skilað tæplega 400 mia kr hagnaði til eigenda sinna, sem ríkið að mestu hefur orðið af.  Ætla má, að markaðsvirði þessara banka geti verið um 500 mia kr, svo að vinstri stjórnin hlunnfór skattborgarana þarna með einu pennastriki hugsanlega um 900 mia kr m.v. stöðuna 2015. Það er broslegt að gefa til kynna, að slíkt fólk hefði verið þess umkomið að finna jafngóða lausn á jafnflóknu viðfangsefni og losun gjaldeyrishafta á Íslandi 2015.

Af fréttum að dæma ætla slitabúin bráðlega að selja sinn hlut í téðum bönkum, og hefur á vegum núverandi ríkisstjórnar hlutur ríkissjóðs verið réttur nokkuð, með því að hann fær hluta af söluandvirði umfram ákveðna upphæð, en hverjum dettur eiginlega í hug, að þeir, sem alltaf kiknuðu í hnjáliðunum 2009-2013, hefðu haft þrek til að standa í lappirnar árið 2015, eins og núverandi ríkisstjórn hefur gert ?

Árni Páll Árnason, formaður Samfylkingar, gefur í skyn í viðtölum nú, að Samfylkingin hafi verið með svipuð áform uppi og núverandi ríkisstjórn hefur nú opinberað. Ekkert getur verið fjær sanni, því að ÁPÁ fullyrti hvað eftir annað af fádæma grunnhyggni, að ekki yrði hægt að losa um höftin án þess að ganga í ESB. Þessi innistæðulausi og digurbarkalegi talsmáti nú minnir aðeins á söguna í Njálu um Björn að baki Kára.  Björn, þessi, hafði uppi digurbarkalegar lýsingar af framgöngu sinni við hlið kappans Kára Sölmundarsonar eftir bardagann, en sannleikurinn var sá, að hann var vitagagnslaus í bardaga og verri en enginn.

Umgengni ráðherra vinstri stjórnarinnar um ríkissjóð er rétt lýst með nýlegu dæmi af fyrrverandi menntamálaráðherra, Katrínu Jakobsdóttur, en hún hækkaði árið 2009 árlegar fjárhagsskuldbindingar ríkissjóðs gagnvart Lánasjóði íslenzkra námsmanna um 20 % án þess að gera nokkra þarfagreiningu á undan.  Hún hefur viðurkennt þessi afleitu vinnubrögð og slæmu umgengni við almannafé, en í forstokkun sinni og stærilæti kallar hún þessi forkastanlegu vinnubrögð "heilbrigða skynsemi". 

Það var nákvæmlega ekkert heilbrigt við hana né aðra ráðherra vinstri stjórnarinnar, og framganga þeirra gegn þjóðarhagsmunum 2009-2013 ásamt yfirleitt slæmum og óvönduðum vinnubrögðum sýnir, svo að ekki verður um villzt, að þeir hefðu aldrei megnað að ná viðlíka góðum áfanga við losun gjaldeyrishaftanna og ríkisstjórn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar hefur nú náð.   

   

 

  

 

Vinnumarkaður í vanda

Vinnuveitendur mæta verkalýðshreyfingunni sameinaðir, en verkalýðsfélögin ákváðu í þetta skiptið að mæta í nokkrum hópum að samningaborðinu. Með þessu uppátæki hafa verkalýðsfélögin gert Ríkissáttasemjara mjög erfitt um vik, enda er fyrir vikið orðin til einhvers konar "piss-keppni" verkalýðsforingja um yfirboð í kröfugerð. Verkalýðshreyfingin hefur þannig kosið að setjast við samningaborðið með eins ógæfulegum hætti og hugsazt getur. Verkalýðsforingjar virðast líka hafa talið tímabært að sýna nýrri kynslóð, sem ekki hefur áður farið í verkfall, hvers þeir eru megnugir í einhvers konar sjálfsréttlætingarskyni.  

Að margra dómi hafa verkalýðsfélög gengið sér til húðar, eru dýr í rekstri fyrir félagana miðað við nytsemi þeirra, sem satt að segja hefur verið óttalega rýrt í roðinu í háa Herrans tíð, enda eru þau barn síns tíma, sem vissulega jöfnuðu valdastöðuna á vinnumarkaðinum, en beita nú afli sínu með stórskaðlegum hætti fyrir afkomu skjólstæðinga sinna og allra landsins barna. BHM reið á vaðið í þessari lotu, og kemur barátta þeirra helzt niður á þeim, sem sízt skyldi, þ.e.a.s. sjúklingum og sláturdýrum.

 Þessi sundraða aðkoma launþega flækir samningaviðræður gríðarlega, og á sama tíma er óþolinmæðin á svo háu stigi, að varla er nokkuð búið að ræðast við, þegar viðræðum er slitið og boðað til verkfalla. Annarleg sjónarmið fremur en málefnaleg virðast ráða ferðinni hjá forkólfum launþegahreyfinganna, sem eru að glutra niður góðu tækifæri til áframhaldandi raunkjarabóta, og málflutningur þeirra virkar sem olía á eld stéttastríðsins.  Þeir fara sem óvitar með eldinn og geta brennzt illilega sjálfir.

Þessi framkoma launþegahreyfinganna er óskiljanleg, því að atvinnurekendur hafa boðið upp á uppstokkun launakerfisins með aukna áherzlu á grunnlaun og minni á yfirvinnuálag.  Þetta gæti stuðlað að styttri vinnutíma og aukinni framleiðni, svo að eðlilegt viðbragð launþeganna hefði verið að semja nú til u.þ.b. eins árs við SA og vinna síðan að téðri endurskoðun með þeim. Þess í stað tuða þeir um talnaleikfimi, sem bendir til, að þeir eigi erfitt með að fóta sig á útreikningunum án hins hefðbundna baklands ASÍ, þar sem næg þekking er fyrir hendi til að meta tilboð með hlutlægum hætti.

Eitt af vandamálum vinnumarkaðarins er reyndar, þrátt fyrir núverandi sundrungu, að samningaviðræður eru of miðstýrðar um málefni, em eðlilegast væri að fjalla um í héraði.  Það eru samt fjölmörg málefni, réttindamál o.a., sem eru sameiginleg, og sjálfsagt að ræða þau á sameiginlegum grundvelli við eitt borð. Þá eru ákveðnar grunnhækkanir launa, sem SA hefur sameinazt um að bjóða, sem rétt er að semja um miðlægt.

Hvergi eru laun ákvörðuð út frá reiknuðum framfærslukostnaði, þó að halda mætti af málflutningi launþegasamtakanna, að það sé lenzka, svo að launþegum hérlendis gagnast lítið að japla á ætluðum framfærslukostnaði.  Ef allt er með felldu í samningum um kaup og kjör, þá eru þau ákvörðuð út frá verðmæti vinnuframlagsins fyrir vinnuveitandann og getu hans til að greiða (hærri) laun.  Þetta mat og þessi geta eru misjöfn frá einu fyrirtæki til annars, og þess vegna er að mörgu leyti eðlilegt að færa viðbótar samninga niður til fyrirtækjanna í stað miðlægs samningaborðs. Það er líklegt til að leiða til meiri ánægju beggja aðila, vinnuseljanda og -kaupanda, og þetta fyrirkomuleg er reyndar við lýði hjá álverksmiðjunum.  Þar eru e.t.v. 12 faghópar, sem mynda eina samninganefnd, reyndar nú gagnvart SA, þar sem álverin eru nú í þeim samtökum, þó að svo hafi ekki ætíð verið.  Síðan eru þar reyndar einkasamningar við sérfræðinga og yfirmenn.

Höfundi þessa pistils er reyndar kunnugt um eitt land, þar sem bundið er í stjórnarskrá, að lágmarkslaun skuli hrökkva fyrir nauðþurftum.  Í þessu landi hafa vinstri menn á borð við okkar jafnaðarmenn og vinstri græna verið lengi við völd og ákváðu nýlega að hækka öll laun um 30 % á grundvelli téðs stjórnarskrárákvæðis.  Landið er Venezúela, og þar er árleg verðbólga mörg hundruð %.  Jafnaðarmenn eru búnir að leggja blómlegt hagkerfi Venezúela í rúst þrátt fyrir olíulindir og mikla orku fallvatna.  Ef lagt er upp með að eyða meiru en aflað er, þá fer undantekningarlaust illa. Þeir, sem neita að skilja, að 3,5 % launahækkun gefur meiri kjarabót en 10 % - 100 % launahækkun, þeir eru að stefna Íslandi inn á braut Venezúela, draumalands jafnaðarmannsins.

 

Þó að ekki sé meiningin hér að vitna í kenningar úr "Das Kapital" eftir Karl Marx, þá er það óumflýjanleg staðreynd, að í markaðshagkerfi verður eilíf togstreita á milli fjármagnseigenda og launþega.  Til að skapa verðmæti þarf fjármagn, þekkingu, vinnuframlag og markað.  Fjármagnseigandinn á rétt á arðgreiðslum fyrir að binda fé sitt í fyrirtæki, sem er til að skapa verðmæti. Sanngjarn arður fer eftir því, hvað hann gæti fengið fyrir fé sitt með því að láta það annars staðar "í vinnu".  Þetta fé getur fyrirtækið þá notað til fjárfestinga í stað þess að taka bankalán, svo að arðsemiskrafan er háð vaxtastigi í landinu, en einnig hagvexti og fjárhagslegri áhættu fyrirtækisins.  10 % - 15 % arðsemiskrafa af fé í fyrirtækjum þykir ekki óeðlileg. Það er nokkur lenzka hér að líta á arðgreiðslur sem gjafir eða sjálftöku. Ekkert er fjær sanni, og þær eru jafnsjálfsagðar og launagreiðslur fyrirtækisins. Forystumenn launþega ættu þess vegna að afleggja öfundartal sitt um, að fyrirtæki geti borgað hærri laun með því að lækka arðgreiðslur. Arðgreiðslur eru sjaldnast yfir ofangreindum eðlilegum mörkum, og það er í fæstum tilvikum hérlendis sanngjarn málflutningur að gefa annað í skyn til að ala á öfund, því að fjármagnseigandinn á sama rétt á "eðlilegum" arði, eins og launþegar á "eðlilegum" launum, sem markaðurinn getur og vill borga. Þetta skilja væntanlega fulltrúar lífeyrissjóðanna í stjórnum fyrirtækjanna, þar sem lífeyrissjóðir eru meðeigendur í fyrirtækjum og njóta þá arðgreiðslna, ef þokkalegur hagnaður er af fyrirtækinu.  Þar með er reyndar búið að hnýta saman hagsmuni launþega og fjármagnseigenda, sem ætti að stuðla að friði á vinnumarkaði, en friður á vinnumarkaði er menningarvottur, og verkföll eru að sama skapi ómenningarvottur, sem veikja viðkomandi land.  Hver hefur hag af því að veikja Ísland ?  "Cuo bono" - hverjum í hag, spurðu Rómverjar, þegar þeir vildu grafast fyrir um orsakir. Hverjir hafa hag af veikara Íslandi ?  Hafa þeir kynt undir óraunhæfum kauphækkunarkröfum ?  Er um að ræða samsæri um að koma Íslandi á hnén ?  

Hvað eru "eðlileg laun".  Í alþjóðlegu samhengi er hlutdeild launakostnaðar á Íslandi sem hlutfall af heildar verðmætasköpun fyrirtækja ein sú hæsta í heimi.  Um slík mál er nauðsynlegt að ræða við samningaborðið og kalla eftir talnagögnum um þau frá Hagstofu Íslands. Af þessum sökum er svigrúm til raunlaunahækkana ekki meira en nemur framleiðniaukningu frá síðustu kjarasamningum að viðbættri verðbólgu.  Nefnd hafa verið 3,5 %.  Ef samið verður um hækkun umfram þetta án hliðarráðstafana, eins og endurskilgreiningu á dagvinnutíma og lækkun álagsgreiðslna gegn meiri hækkun fyrir dagvinnu, þá fer það sem umfram er óhjákvæmilega út í verðlagið, og verðbólgan étur utan af hækkuninni.  Það er þannig meiri kjarabót fólgin í 3,5 % hækkun á ári en 10 % hækkun á ári, svo að ekki sé nú minnzt á skelfinguna 50 % launahækkun á ári, sem er ávísun á óðaverðbólgu. Hvernig í ósköpunum standur á því, að launþegar eru nú að biðja um verðbólgu, versta óvin launþegans með atvinnuleysi sem fylgifisk, af því að samkeppnistaða fyrirtækjanna versnar.  Það er eitthvað bogið við þetta.  

Íslenzk fyrirtæki borga reyndar hátt hlutfall launakostnaðar í launatengd gjöld og hærra hlutfall en t.d. norsk fyrirtæki. Það er út af því, að Tryggingagjaldið, sem fóðra á Atvinnuleysistryggingasjóð, er enn hátt eftir atvinnuleysisárin eftir bankahrunið, eða 7,49 %, þrátt fyrir lítið atvinnuleysi nú, og hátt iðgjald fer til lífeyrissjóðs launþegans, 8 % - 10 %, en tiltölulega sterkir lífeyrissjóðir eru eitt af aðalsmerkjum íslenzka þjóðfélagsins og veita því vaxandi samkeppnisforskot við útlönd nú á tímum hækkandi meðalaldurs þegnanna nánast alls staðar. Þessi launatengdu gjöld nema á Íslandi alls um 17 %, en í Noregi eru þau aðeins um 6 %.

Forystumenn verkalýðsfélaganna og fleiri hafa vitnað til nýlega gerðra kjarasamninga ríkisins við lækna, þar sem m.a. var samið um breytt vinnufyrirkomulag og endurskoðun álagsgreiðslna, en í heildina fengu læknar hærri prósentuhækkun en viðsemjandinn bauð upphaflega.  Til þess liggja mjög sérstakar ástæður, sem hafa ekkert fordæmisgildi, svo að eðlilegast er að hætta þessum samanburði við lækna, því að hann er alveg út í hött og getur á engan hátt réttlætt himinháar hækkunarkröfur verkalýðsfélaganna eða annarra stétta, þar sem ekkert er dregið úr, þegar ofar kemur í launastiga félaganna, þ.e. farið er fram á stærra bil á milli launaflokka.  

Menntunartími lækna er sá lengsti, sem um getur, þeir hafa farið utan til að fullnuma sig, svo að vinnumarkaður þeirra er heimurinn allur.  Þeir hafa hlotið bóklega menntun og verklega þjálfun við háskólasjúkrahús austan hafs og vestan og þurfa ekki annað en slá á þráðinn til síns gamla vinnuveitanda þar og fá þá samstundis atvinnutilboð, því að í löndum hækkandi meðalaldurs er sívaxandi þörf fyrir lækna.

Vinnuaðstaða á íslenzkum sjúkrahúsum er víða orðin úrelt og nútímalegur tækjakostur rýrari en góðu hófi gegnir.  Af öllum þessum ástæðum blasti við ríkinu sá óhugnaður, að stórfelldan atgervisflótta íslenzkra lækna yrði að reyna að brúa með innflutningi á læknum frá Austur-Evrópu og jafnvel Indlandi og Pakistan.  Það er óboðlegt fyrir íslenzkan almenning að geta ekki átt samskipti hérlendis við lækni á móðurmálinu. Til að koma í veg fyrir bráðan neyðarvanda og um leið að leggja grunninn að farsælli viðreisn sjúkrahúsanna á Íslandi var gengið til téðra samninga, og um það ætti að ríkja þjóðarsátt og sömuleiðis um það, að téðir samningar hafi verið einstakir, enda um svo afmarkaðan hóp að ræða, að launabreytingar hans hafa ekki þjóðhagslegar afleiðingar.

Allt annað á við um verkalýðsfélögin, þar sem félagsmenn skipta nokkrum þúsundum þúsundum og samflotið tugþúsundum.  Að spenna boga þessara félaga umfram viðurkennda greiðslugetu atvinnuveganna kemur sem bjúgverpill í fang félagsmanna sem kjararýrnun vegna kaupmáttarskerðingar allra þegna landsins, hvort sem þeir standa í verkföllum eða ekki, af eftirfarandi ástæðum:

1. Verðbólgan hækkar og rænir fólk kaupmætti. Vísitölutryggðar skuldir taka stökk.
2. Vextir hækka mikið og snögglega.  Greiðslubyrði óverðtryggðra lána snarhækkar.
3. Gengi krónunnar gefur eftir, sem kyndir undir verðbólgu. 
4. Aukinn launakostnaður fyrirtækja hefur í för með sér, að þau slá nýráðningum á frest og neyðast til að segja upp fjölda manns, ef samkeppnisstaða þeirra, t.d. útflutningsfyrirtækjanna, versnar alvarlega.
5. Skattar verða hækkaðir, af því að ófriður á vinnumarkaði með versnandi hag atvinnuveganna dregur úr hagvexti og skatttekjum og afla þarf tekna til að greiða opinberum starfsmönnum hærri laun.

Niðurstaðan af því að beita atvinnurekendur fjárkúgun, svo að þeir neyðist til að auka útgjöld sín til launagreiðslna umfram getu fyrirtækjanna, verður kjararýrnun og verri lífskjör en við njótum núna.  Þetta á ekki sízt við um þá, sem standa alveg utan við þessar kjaradeilur. 

Að réttu lagi ættu þeir að geta höfðað skaðabótamál á hendur verkalýðsfélögunum, sem sek geta talizt um andsamfélagslega hegðun að yfirlögðu ráði, þar sem þeim máttu vera vel ljósar neikvæðar efnahagslegar afleiðingar fyrir alla þjóðina, og ekki sízt fyrir þær tugþúsundir, sem að ósekju verða fyrir barðinu á lægri kaupmætti en ella í boði verkalýðsfélaganna, þar sem tjón saklausra fornarlamba, sem ekki eiga aðild að deilunum, getur skipt tugum milljarða, og þeir eiga þá siðferðislegan rétt á að fá skaðabætur úr hendi þeirra, sem tjóninu ollu. 

Til þess að vernda alla þá fjölmörgu, sem að ósekju verða fyrir barðinu á kaupmáttarskerðingu af völdum kauphækkana, sem ætlunin er að þvinga fram með verkföllum, þarf að setja lög, sem reisa skorður við kröfum, sem virðast vera umfram getu hagkerfisins, t.d. á þessa leið:

• Óheimilt er að hefja hvers konar truflandi aðgerðir á starfsemi fyrirtækja eða stofnana í því skyni að knýja fram kröfur á hendur vinnuveitendum, sem ekki eru reistar á reglu meðalhófs.
• Til viðmiðunar um meðalhóf skal hafa upplýsingar frá Seðlabanka Íslands um almennt svigrúm hagkerfisins til launahækkana, hækkun vísitölu neyzluverðs frá síðustu kjarasamningum, svo að launþegar geti varizt kaupmáttarskerðingu, og launahækkanir viðkomandi launþega síðast liðinn áratug í samanburði við hliðstæða eða samanburðarhæfa hópa.
• Félagsdómur er úrskurðaraðili um, hvað kallazt geti meðalhóf í þessum efnum, svo og um allan annan ágreining, sem rísa kann út af lögum þessum. Úrskurður Félagsdóms skal vera áfrýjanlegur til Hæstaréttar Íslands til að tryggja, að réttindi deiluaðila samkvæmt lögum og Stjórnarskrá séu ei fyrir borð borin, og skal ríkja friðarskylda á milli deiluaðila þar til áfrýjunarfrestur, 1 vika, er liðinn, eða, ef áfrýjað er, þar til Hæstiréttur hefur kveðið upp úrskurð sinn, sem skal verða innan fjögurra vikna frá áfrýjunardegi. 

 

Niðurrifsþörfin, sem er réttlætt með öfugmælunum um, að nú sé komið "að okkar fólki", sem legið hafi óbætt hjá garði, og að fara verði að kröfum þess, af því að það sé orðið reitt, er sýnu grátlegri í ljósi þess, að stöðugleika hagkerfisins hefur verið náð "með svita og tárum" og útborguð laun á Íslandi hafa hækkað mikið að undanförnu í hlutfalli við aðrar þjóðir.

Nú er það rangt, sem haldið er fram, að Ísland sé láglaunaland. Það er líka fullyrðing út í loftið, að hérlendis ríki mikil óánægja á meðal almennings.  Þvert á móti er Ísland komið upp í 11. sæti "Legatum Institute" á lista þeirrar stofnunar um velsæld í löndum heims.  Velsældarvísitala "Legatum Institute" er bæði reist á tölulegu mati um efnahagslega velsæld og umsögn fólks um óáþreifanlega þætti eins og vellíðun fólks. Hjá "Legatum Institute" er velsældin reist á 8 atriðum: hagsæld, framtaki og tækifærum, góðum stjórnarháttum, menntun, heilsu, öryggi, frelsi og félagsauði.  Ef/þegar tekst að losa um gjaldeyrishöftin, mun Ísland vafalaust hækka um nokkur sæti á þessum mikilsverða lista, nema hér verði framið skemmdarverk á hagkerfinu.

Hvernig ætla verkalýðsleiðtogar að sefa meinta reiði fólksins, þegar það finnur á eigin skinni vegna minnkandi kaupmáttar, þrátt fyrir miklu fleiri krónur í "launaumslaginu", að verkalýðsleiðtogarnir hafa svikizt aftan að því, haft skjólstæðinga sína að ginnungarfíflum með fáheyrðu lýðskrumi og raunar haft þá að fífli með því að ala á öfund og stéttahatri með áróðri um, að yfirvöld hafi komið á stöðugleika "á kostnað verkafólks". Þetta er endemis þvæla, því að enginn hagnast meira á stöðugleika en hinir lægst launuðu, og engir verða verr úti í gerningaveðri  óstöðugleika, verðbólgu og samdráttar á vinnumarkaði, en þeir.  Það verður því miður að fella þann dóm hér, eftir það, sem á undan er gengið, að launþegaforkólfar, sem haga sér með svo ábyrgðarlausum hætti sem hér er lýst, eru ekki starfi sínu vaxnir.

 

Þann 22. apríl 2015 birtist á bls. 12 í Morgunblaðinu frétt um útborguð laun, umreiknuð í evrur, á Íslandi, í ESB og í BNA.  Þar kom fram, að Ísland var í efsta sæti árin 2005 og 2006 með kEUR 21,1 og kEUR 23,4 hvort árið um sig, en allir vita, að þetta voru fölsk og innistæðulaus lífskjör. Árið 2009 var Ísland hrokkið ofan í 16. sæti útborgaðra launa með kEUR 12,2 á ári á launamann, en árið 2014 sýna tölur mikla bót í þessum efnum, því að þá var Ísland komið upp í 7. sæti með kEUR 17,9. Svíþjóð var þá í 6. sæti, en efnahagsþróun á Íslandi og í Svíþjóð síðan bendir til, að löndin hafi skipt um sæti.  Þar með eru löndin fyrir ofan Ísland Sviss, Noregur, Lúxemborg, Holland og Bretland.  Aðeins Noregur af hinum Norðurlöndunum er með hærri útborguð laun, og margt bendir til, að nú fjari undan hagkerfi Noregs vegna lægra olíuverðs og lélegrar samkeppnishæfni norsks atvinnulífs.  Sviss, Lúxemborg og Bretland eru mikil bankalönd, þ.e.a.s. fjármálageirinn er þar viðamikill, og hann borgar góð laun, eins og kunnugt er.  Holland er mikið viðskiptaland með sína Rotterdam-hafnarborg, sem sennilega skýrir styrk hagkerfis Hollendinga.  Það er þess vegna alrangt hjá svartnættis- og úrtölufólki, að laun á Íslandi séu lág, og til að breyta Íslandi úr láglaunalandi verði að fara í hart til að knýja fram breytingar.  Hið rétta er, að Ísland siglir hraðbyri upp lista útborgaðra launa í evrum reiknað, en lamist hér atvinnulíf og verði síðan þrúgað af greiðslubyrði, sem því var þröngvað til að ganga að með ofbeldi, þá mun sú sigling heldur betur steyta á skeri. Þá þarf að draga rétta aðila til ábyrgðar fyrir mikla vanlíðan, þjáningar, lífshættu og jafnvel dauða sjúklinga og yfirálag á starfsfólki, sem reyndi að halda starfseminni á floti, óverjandi aðbúnað sláturdýra og skemmdarverk á hagkerfinu.  Þetta hljómar eins og afleiðingar af hryðjuverkaárás, sem sýnir, að verkföllin hafa verið rekin sem stríð gegn samfélaginu, en ekki átök við vinnuveitanda. 

Það er ástæða til að staldra við til að þessi ömurlega staða endurtaki sig ekki, ástæða fyrir allan almenning og sérstaklega fyrir þá, sem höllustum fæti standa og sem hvorki geta né vilja taka þátt í því höfrungahlaupi, sem launþegahreyfingar þessa lands eru að leiða yfir þjóðina og munu þurfa að gjalda fyrir dýru verði með algeru gengisfalli sjálfra sín og eyðimerkurgöngu, það sem eftir er.  Margir hafa af þessu forheimskulega gönuhlaupi þungar áhyggjur, og því til vitnis eru lokaorðin í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins, dags. 01.05.2015, undir millifyrirsögninni:

"Góðir menn gæti að sér í tíma":

"Ef baráttan brýtur sér leið í þennan ólíkindafarveg, snýst hún í rauninni um að koma sem flestum frá bjargálnum til fátæktar.  Það er vissulega ekki útilokað, að slík barátta geti gengið betur en hin; það hallar jú undan fæti.

Það er hægt að halda því fram með réttu, að þeir, sem nú eru að festast í verkfallsslóðinni, voru svo sannarlega ekki þeir, sem hleyptu af startbyssunni.  Allir virðast gera sér grein fyrir, að stöðugleiki er forsenda þess að vernda þá aukningu kaupmáttar, sem orðin er, svo að byggja megi ofan á hann. 

Sumir forystumannanna hafa sagt, að stöðugleikinn "verði ekki varðveittur á þeirra kostnað".  Þetta eru skiljanlegar yfirlýsingar og ekki ósanngjarnar.  En það breytir þó ekki því, að fari allt úr böndum, og stöðugleikinn verði þar með úr sögunni, munu skjólstæðingar þessara sömu forystumanna svo sannarlega líða fyrir það, og það jafnvel meira en aðrir. 

Sanngirnissjónarmið munu ekki duga til að breyta því."

 

  

  

 

   

 

 

 

 

Sæstrengsblæti og stendur á fimmtugu

Landsvirkjun á sér gagnmerka hálfrar aldar sögu, en þann 1. júlí 1965 var hún stofnsett með lögum frá Alþingi.  Þessi lög voru síður en svo óumdeild, og það átti reyndar við í enn ríkari mæli um lögin, sem sett voru næsta ár á eftir og fjölluðu um stofnun Íslenzka Álfélagsins hf í Straumsvík. Segja má, að afturhaldið í landinu hafi tekizt á flug í umræðunum um stofnun þessara tveggja fyrirtækja, sem hvorugt gátu án hins verið, því að hér var brotið blað í atvinnuþróun landsins og lagður traustur grunnur að iðnvæðingu þess með hagfelldri nýtingu endurnýjanlegra orkulinda. Allt orkar tvímælis, þá gert er, segir máltækið, en fyrir atvinnuþróun og lífskjör í landinu voru hér stigin gæfuspor.

Stofnaðilar Landsvirkjunar voru ríki og borg, og gengu virkjanir borgarinnar, t.d. Sogsvirkjanir, inn í Landsvirkjun, en vegna samninga Landsvirkjunar við Alusuisse um orkusölu til ISAL í Straumsvík varð hún þegar í stað að hefjast handa um hönnun og byggingu stærstu virkjunar Íslands á þeim tíma og fram að Kárahnjúkavirkjun, Búrfellsvirkjun.

Því miður fylgdu bölbænir andstæðinga þessara stórhuga áforma hönnun og byggingu Búrfellsvirkjunar, og fullyrtu andstæðingar hennar, að hún yrði óstarfhæf stóran hluta vetrar vegna krapa og ísingar við inntaksmannvirkin.  Hér reyndist skrattinn vera málaður á vegginn, eins og yfirleitt hefur orðið reyndin síðar, þegar afturhaldið hefur þvælzt fyrir mikilvægum framkvæmdum.  Á upphafsárunum voru vissulega vandamál vegna grunnstinguls við inntaksristar Búrfellsvirkjunar haust og vor, en starfsmenn hennar og verktakar leystu þessi rekstrarvandamál farsællega. 

Annað vandamál frumbýlingsáranna var ofurveik tenging höfuðborgarsvæðisins og álversins í Straumsvík við stofnkerfið, því að aðeins ein háspennulína tengdi þetta meginálag við Búrfellsvirkjun, og hún slitnaði einu sinni vegna ísingar á hafinu yfir Hvítá.  Stóð þá glöggt með reksturinn í Straumsvík, en frumkvöðlarnir þar náðu þó með dugnaði og seiglu að takmarka tjónið, eins og kostur var. Má segja, að raforkukerfi landsins hafi á þessum árum og fram um aldamót verið vanbúið fyrir stóriðjuálag, þar sem miklar kröfur eru gerðar til raforkugæða.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan þetta var, og afhendingaröryggi raforku tekið stakkaskiptum, þó að betur megi, ef duga skal samkeppnihæfni Íslands á sviði raforkugæða.  Jafnframt hefur Landsvirkjun vaxið fiskur um hrygg, þó að flutningur raforku sé ekki lengur á hennar könnu, heldur Landsnets, vegna tilskipunar Evrópusambandsins, ESB, um að efla samkeppnisumhverfi raforkugeirans með því að kljúfa hann upp í orkuvinnslu, orkuflutning, orkudreifingu og orkusölu. 

Velgengni Landsvirkjunar er ánægjuefni og ekki þjóðhagslegt vandamál, því að hún hefur leitt til lægsta raforkuverðs til almennra fyrirtækja og almennings, sem um getur í heiminum. Frjálsri samkeppni stafar hins vegar ógn af hlutfallslegri stærð Landsvirkjunar á raforkumarkaðinum, þar sem hún er markaðsráðandi með um 70 % markaðarins. Hún er þess vegna verðmyndandi á markaði, hvort heldur um er að ræða forgangsorku eða afgangsorku.  Hún er reyndar næstum einráð á afgangsorkumarkaðinum og jöfnunarorkumarkaði. Þrátt fyrir þetta hefur forgangsorkumarkaðurinn þróazt með hagfelldum hætti hingað til fyrir neytendur, en á afgangsorkumarkaði hefur hins vegar verið kvartað opinberlega undan framkomu fyrirtækisins við viðskiptavini, sem sumir hverjir hafa fjárfest mikið til að nýta afgangsorku, sem tölfræðilega á að vera fyrir hendi í mismiklum mæli í 27 ár af 30. 

Um nokkra hríð og þó aðallega í tíð fyrrverandi og núverandi stjórnar Landsvirkjunar og núverandi forstjóra hennar, Harðar Arnarsonar, hefur Landsvirkjun kynnt áhuga sinn á að stækka markað sinn verulega, og hún hefur lagt í undirbúningsvinnu og kostnað þess vegna, þó að vafi geti leikið á, að sú viðskiptahugmynd sé í samræmi við lögin um Landsvirkjun og mikill vafi sé enn ríkjandi um þjóðhagslega hagkvæmni hennar, en gera verður kröfu um hana til ríkisfyrirtækis. 

Þann 18. nóvember 2010 fór fram kynning á vegum Landsvirkjunar á viðskiptahugmynd um 700 MW, 1170 km langan sæstreng á milli Íslands og Skotlands, sem leggja þyrfti að allt að 1100 m dýpi, sem er verulegum tæknilegum annmörkum háð.  Helztu röksemdir  hennar fyrir þessari 30 % stækkun markaðar síns voru þá:

• vaxandi munur á orkuverði Íslands og grannríkja og því hugsanlegt að auka arð Landsvirkjunar með þessu verkefni. [BJo: Landsvirkjun birti samtímis spá um orkuverð í Evópu til ársins 2035.  Samkvæmt þessari spá átti raforkuverð í Þýzkalandi, Bretlandi og Hollandi að hækka úr um 50 USD/MWh í um 115 USD/MWh. Hér er um stigul að ræða, sem nemur 2,6 USD/MWh á ári, sem eftir olíuverðlækkanir 2014 vegna aukins framboðs, t.d. á jarðgasi, og minni aukningar eftirspurnar vegna bættrar nýtni og minnkandi hagvaxtar í heiminum vegna aukinnar öldrunar, er orðin óraunhæf. Það vekur athygli, að í þessari spá var áætlaður sami verðstigull á Íslandi, sem að jafnaði gæfi á téðu 25 ára tímabili 4,3 % árlega raunhækkun raforkuverðs.  Þetta er að mati höfundar þessa pistils, BJo, algerlega óásættanlegt markmið hjá markaðsráðandi ríkisfyrirtæki, og eigandinn, með fulltrúa sína á Alþingi, hefur ekki og mun líklega aldrei samþykkja þetta, enda óvíst um þjóðhagslega hagkvæmni.  Þetta er væntanlega það, sem Hörður Arnarson á við í grein sinni í Morgunblaðinu, laugardaginn 25. apríl 2015:                "Verðmæti til framtíðar - Það er okkar hlutverk að horfa fram á veginn og búa í haginn fyrir afkomendur okkar með því að hámarka afrakstur af þeim orkulindum, sem fyrirtækinu er trúað fyrir, með sjálfbæra nýtingu, verðmætasköpun og hagkvæmni að leiðarljósi."]
• Betri nýting virkjana, einkum vatnsaflsins. [BJo: Nú hefur komið fram hjá Landsvirkjun, að búið sé að selja megnið af ónýttri orku, svo að lítið sem ekkert er þá eftir fyrir sæstreng.  Fulltrúar Landsvirkjunar vísa oft til Noregs, því að þaðan hafa verið lagðir nokkrir sæstrengir til nágrannalandanna án þess að virkja nokkuð fyrir þá.  Hér er hins vegar verið að bera saman tvö ólík raforkukerfi, því að svipað hlutfall húsnæðis er í Noregi hitað upp með rafmagni og hérlendis með jarðhita.  Þar af leiðandi er toppálag í Noregi hlutfallslega ferfalt meira en á Íslandi, og hérlendis, þar sem álag á raforkukerfið er tiltölulega jafnt allan ársins hring, er þess vegna ekkert borð fyrir báru fyrir markaðssókn af þessu tagi.  Hlutfall hreins útflutnings raforku og vergrar raforkunotkunar í Noregi hefur verið á bilinu - 9 % (innflutningur) til + 16 % (útflutningur) á ári.  Til samanburðar mundi áætlaður orkuútflutningur á 5200 GWh/a um téðan 700 MW sæstreng nema tæplega 30 % af núverandi raforkunotkun á Íslandi.  Þetta sýnir í hnotskurn, hversu miklu meiri áhrif íslenzk-brezki sæstrengurinn hefði á íslenzka raforkukerfið og markaðinn en allir sæstrengirnir hafa í Noregi. Málpípum sæstrengs væri sæmra að kynna sér málin áður en þær bera innantóman samanburð á eplum og appelsínum á borð fyrir lesendur sína.]
• Aðgengi að stórum raforkumarkaði. [BJo: Það er draumsýn Landsvirkjunar að stækka markað sinn verulega og geta jafnframt keypt orku til landsins, ef hér verður orkuleysi. Með þessu móti yrði Landsvirkjun ríki í ríkinu, mundi ná nánast einokunarstöðu, og raforkuverðið á innanlandsmarkaði mundi hækka upp úr öllu valdi, enda er óheimilt samkvæmt jafnræðisreglum ESB að mismuna fólki og fyrirtækjum á samtengdum orkumarkaði. Það er freistandi fyrir virkjunar- og lónseigendur að selja orku um sæstrengi til útlanda, t.d. þegar lygnt eða sólarlítið er þar, og miðla fallorku vatnsaflsvirkjana af gáleysi, svo að þau nánast tæmist á útmánuðum. Við slíkar aðstæður yrði Ísland háð orkuflutningi um einn sæstreng, sem er óásættanlega lítið afhendingaröryggi forgangsorku. Um þetta eru dæmi frá Noregi, en Noregur er hins vegar þokkalega vel tengdur við nágrannalöndin um NORDEL-samkeyrslukerfið. Það er vissulega stefna ESB að samtengja orkukerfi ESB-landanna rækilega, og er miðað við flutningsgetu yfir landamæri um 20 % af meðalaflþörf 2020.  700 MW sæstrengur jafngildir 35 % af núverandi meðalaflþörf Íslands, og tækni og kostnaður setja þessu markmiði ESB eðlilegar skorður, hvað Ísland varðar, hvað sem síðar verður.]
• Landsvirkjun áætlaði kostnað af öllum mannvirkjum téðrar strengframkvæmdar að meðtöldum nauðsynlegum virkjunum um 2500 MEUR, sem á þáverandi gengi nam um MUSD 3300.  Þetta er miklu lægra en Hagfræðistofnun Háskóla Íslands áætlaði nokkru síðar, og er þess vegna líklega gróf vanáætlun.
• Í téðri kynningu Landsvirkjunar var reiknað með afltöpum í sæstreng til Skotlands 6 %.  Að viðbættum töpum í íslenzka flutningskerfinu, afriðlum og áriðlum á landtökustöðum verða heildartöpin ekki undir 10 % með núverandi tækni. Með þessu gildi hefur höfundur þessa pistils reiknað í útreikningum sínum á flutningskostnaði og varðandi tapskostnaðinn reiknað með meintu markaðsverði á Englandi. 
• Landsvirkjun reiknaði með ótrúlega háum nýtingartíma toppafls eða 7430 klst/a í kynningu sinni, sem svarar til hámarksálags í 85 % af árinu.  Í sömu kynningu var hins vegar boðað, að "horft er til þess að selja toppafl ekki síður en grunnafl".  Þetta gengur ekki upp.  Miðað við þekkta bilanatíðni og viðgerðartíma, sem getur varað mánuðum saman á biluðum sæstreng á milli Íslands og Skotlands, er óvarlegt að reikna með hærri nýtingartíma en 6000 klst/a.
• Landsvirkjun lagði til grundvallar hagkvæmniútreikningum sínum orkuverð, sem hún taldi hafa verið fáanlegt á Bretlandseyjum árið 2009, 60 EUR/MWh, og taldi það mundu duga fyrir bæði virkjanakostnaði hérlendis á ótilgreindu afli og flutningskostnaði um sæstrenginn.  Þó að evran hafi árið 2009 verið mun sterkari en hún er nú, er þetta alveg af og frá hjá Landsvirkjun.  Raunhæfur flutningskostnaður um 700 MW sæstrengsmannvirki, þegar lagður er saman stofnkostnaður og rekstrarkostnaður að meðtöldum orkutapskostnaði og með ávöxtunarkröfu 10 % og afskriftatíma 25 ár, sem er ekki of í lagt fyrir svo áhættusama framkvæmd, er 140 USD/MWh.
• Téð markaðsverð, 60 EUR/MWh, er nálægt því að vera markaðsverð raforku á Englandi um þessar mundir, sem er talið vera 45 GBP/MWh eða 67 USD/MWh m.v. gengi 1 GBP=1,49 USD.  Verð frá nýju kjarnorkuveri á Englandi er núna 92,5 GBP/MWh eða um 140 USD/MWh.  Þetta verð er talið, að Bretar væru tilleiðanlegir að greiða um umsaminn tíma fyrir græna orku frá Íslandi.  Það er hins vegar ófullnægjandi fyrir raforkusölu frá Íslandi, því að eftir er að reikna vinnslukostnað raforku á Íslandi og bæta honum við flutningskostnaðinn.  Heildarkostnaður orku frá Íslandi er þannig um 170 USD/MWh út af 700 MW streng, sem er of hátt fyrir Bretlandsmarkað um fyrirsjáanlega framtíð.  Miðað við beztu upplýsingar nú um kostnað slíks verkefnis, virðist alls enginn viðskiptagrundvöllur vera fyrir verkefninu; ekki einu sinni innan ramma niðurgreiðslna brezka ríkisins á endurnýjanlegri orku.

Af þessum sökum er nú komin fram hugmynd hérlendis um öflugri sæstreng en ofangreindan, sem lækkað gæti flutningskostnaðinn.  Var nefndur 1200 MW sæstrengur, sem jafngildir rúmlega 70 % aukningu á flutningsgetu.  Var í sömu andrá nefnt, að fyrir þennan streng þyrfti að virkja 600 MW af vatnsafli og 600 MW af jarðgufu.  Þetta er ekkert smáræði á íslenzkan mælikvarða, og slagar vatnsaflið upp í aflgetu Kárahnjúkavirkjunar, stærstu virkjunar Íslands, og jarðgufuvirkjanirnar nema tvöfaldri aflgetu núverandi Hellisheiðarvirkjunar, enda nemur þetta hvorki meira né minna en 50 % af núverandi uppsettu afli sjálfbærra virkjana.  Þetta sýnir í hnotskurn, að um allt aðra Ellu er að ræða en norsku sæstrengina, sem ekkert hefur verið virkjað fyrir vegna mikillar ónýttrar aflgetu þar í landi, en miðlunargeta lónanna er hins vegar sniðin við að duga í 27 ár af 30 í röð.

Samkvæmt upplýsingum í enska tímaritinu The Economist, 17.-23. janúar 2015, bls. 5 í "Special Report on Energy & Technology", nemur stofnkostnaður þessara flutningsmannvirkja USD 6,0 milljörðum.  Þá fæst orkuflutningskostnaður þessara mannvirkja 125 USD/MWh með sömu forsendum og áður eru raktar fyrir 700 MW streng, og hefur þá stækkun strengsins og aukinn orkuflutningur lækkað flutningskostnaðinn um 15 USD/MWh eða 11 %.

Ef áfram er reiknað með, að brezk stjórnvöld mundu vilja greiða sama verð fyrir græna orku frá Íslandi og þau eru fús til að greiða fyrir orku frá nýju kjarnorkuveri um þessar mundir, jafngildi 140 USD/MWh, sem er um 20 USD/MWh hærra en þau þurfa að greiða fyrir orku frá vindorkuverum á landi um þessar mundir, þá fást aðeins 15 USD/MWh fyrir orkuna frá Íslandi, sem er sennilega aðeins um 40 % af kostnaðarverði næstu 1200 MW í vatnsafli og jarðgufu að jafnaði. 

Með öðrum orðum þyrftu brezk stjórnvöld að greiða sem svarar til  P=125 + 35 = 160 USD/MWh, sem er 14 % hærra en þau þurfa að greiða fyrir innlenda orku, sem ekki veldur gróðurhúsaáhrifum við vinnslu.  Miðað við núverandi markaðsaðstæður jafngildir þetta niðurgreiðslum úr brezka ríkissjóðnum um 90 USD/MWh.  Viðfangsefnið gagnvart brezku ríkisstjórninni er þá að fá pottþétta skuldbindingu frá henni um kaup á 7200 GWh/a á 160 USD/MWh í 30 ár.  Þetta gæti jafngilt MUSD 650 eða um ISK 90 milljörðum á ári.  Það er hins vegar enginn umframhagnaður fólginn í þessum viðskiptum Landsvirkjunar eða annarra virkjunarfyrirtækja á Íslandi miðað við að selja þessa orku til atvinnustarfsemi á Íslandi. Þetta virðist vera ferð án fyrirheits.

Í tilvitnaðri grein Harðar Arnarsonar ritar hann eftirfarandi undir millifyrirsögn:

"Viðskiptaforsendur ráða":

"Það er mikilvægt að hafa í huga, að sæstrengur er eins og hver annar viðskiptavinur og hvert annað tækifæri í  hugum okkar."

Þetta getur varla verið rétt.  Viðskiptahugmyndin að baki sæstrengnum er að gera út á stórfelldar niðurgreiðslur úr brezka ríkissjóðnum á grundvelli stefnumörkunar ESB og brezka þingsins um 40 % orkunotkunar Bretlands á landi úr endurnýjanlegum orkulindum árið 2030.  Auðvitað er það ekki venjulegt viðskiptalíkan, að meira en helmingur söluandvirðis viðskiptanna komi sem niðurgreiðslur úr ríkissjóði erlends ríkis. 

Það ber að gjalda varhug við málflutningi Landsvirkjunar, sem snýst um, að hún hafi fundið gullgæs.  Slíkt er fjarri öllu lagi.  Ríkissjóður Bretlands er nú rekinn með halla, og hann er stórskuldugur.  Hvað ætlar Landsvirkjun að gera eftir að vera búin að virkja 1200 MW, ef ríkisstjórn Stóra-Bretlands, eða Englands eftir klofning UK, tilkynnir, að hún sjái sér engan veginn fært að standa við skuldbindingar sínar og taki sér neyðarrétt til að rifta samningum um niðurgreiðslur á verði orku frá Íslandi ? 

Minnir þetta ekki óþarflega mikið á útrásarvíkingana, sem settu fyrirhyggjulaust á Guð og gaddinn ?  Hér er teflt á tæpasta vað, þar sem virkjunarfyrirtæki á Íslandi gætu setið með skeggið í póstkassanum (norskt orðalag), þ.e. staðið uppi með gríðarlegar fjárfestingar, sem lítil not eru fyrir vegna tæknilegra bilana á frumsmíði og/eða samningsbrigða erlendrar ríkisstjórnar.  Íslendingar hafa slæma reynslu af fjármálalegum samskiptum við erlendar ríkisstjórnir eftir bankahrunið, þar sem íslenzkir hagsmunir voru fyrir borð bornir, og var þar brezka ríkisstjórnin ekki barnanna bezt í þeim efnum, svo að vægt sé til orða tekið.  Sannaðist þar hið fornkveðna, að enginn er annars bróðir í leik.

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

Bankarnir og Bankasýslan

Miklar draugasögur eru enn sagðar af lánasöfnum föllnu bankanna þriggja frá október 2008 og haldlagningu þeirra og flutningi yfir í nýju bankana, Aríon banka, Íslandsbanka og Landsbanka. Er undarlegt á upplýsingaöld að halda því fram, að nýju bönkunum hafi verið færðar miklar gjafir, þegar þegar eignasöfn og innlend innlán föllnu bankanna voru færð yfir í nýju bankana. 

Nafnvirði lánasafna gömlu bankanna var um 4000 milljarðar kr, og það var haldlagt fyrir um 2000 milljarða kr, sem reyndist góð nálgun á raunveruleg verðmæti eignanna miðað við óvissuástandið árið 2009, því að virðishækkun útlána á árunum 2009-2013, bæði vegna endurmats og uppgreiðslna umfram bókfært virði, reyndist vera 435 milljarðar kr að frátöldum tekjufærslum vaxtatekna, svo að í heildina má búast við eignaaukningu umfram áætlun árið 2009 upp á 500 milljarða kr eða 25 % virðisaukning. 

Þar með er þó ekki öll sagan sögð, því að ný virðisrýrnun upp á 292 milljarða kr hefur verið færð til gjalda hjá nýju bönkunum, aðallega vegna dóma um lán til einstaklinga, t.d. gengislánadóma.  Mismunurinn, þ.e. virðisaukning eigna frá stofnun bankanna, er þannig um 200 milljarðar kr eða 10 %, sem er eðlilegur bakhjarl bankanna sem eigið fé þeirra. 

Nú er hins vegar komið að því að greina frá meintum mistökum vegna dómgreindarbrests stjórnvaldanna 2009-2013, sem rýrir eignastöðu nýju bankanna umtalsvert.

 Við stofnun tóku nýju bankarnir yfir innlendar eignir og innistæður gömlu bankanna, og hefði fyrrverandi fjármála- og efnahagsráðherra átt að láta þar við sitja, en hann ákvað hins vegar að þóknast kröfuhöfunum af annarlegum ástæðum, og þess vegna voru gefin út skilyrt skuldabréf tengd raunverðmæti lánasafnanna í Landsbankanum og í Aríon-banka til að tryggja hlutdeild kröfuhafa gömlu bankanna, ef innheimta lána yrði umfram áætluð 50 %. 

Þetta var algerlega þarflaus aðgerð m.v. Neyðarlögin og heimildir Fjármálaeftirlitsins til virðismats, sem viðreisn bankanna var reist á.  Þetta glapræði varð téðum nýjum bönkum dýrkeypt.  Þegar Landsbankinn og Aríon-banki hafa fært virðishækkun lánasafna sinna til tekna, hafa þær tekjur ekki skilað sér í afkomubata á eignahlið, þar sem bankarnir hafa þurft að gjaldfæra virðisbreytingar vegna þessara skilyrtu skuldabréfa á móti.  Heildaráhrif virðisbreytinga útlána 2009 - 2013 voru af þessum ástæðum neikvæð á tekjur Landsbankans um 7 milljarða kr og á Aríon-banka um 12 milljarða kr að frátöldum vaxtatekjum.  Þar sem Íslandsbanki hafði ekki skilyrt skuldabréf á sínum bókum, voru heildaráhrif virðisbreytinga á tekjur hans hins vegar jákvæð um 34 milljarða kr. 

Þessi afleikur fyrrverandi stjórnvalda hefur kostað bankakerfið um 143+19=162 milljarða kr á 5 ára tímabili.  Undirlægjuháttur við fjármagnseigendur til að friðþægja fyrir Neyðarlögin gagnvart búrókrötum í Berlaymont er dýrkeyptur. Hér eru að sjálfsögðu ótalin meint afglöp Seðlabanka Íslands haustið 2010, en Hannes Hólmsteinn Gissurarson hefur fært fyrir því sannfærandi rök, að undir umsjón Más Guðmundssonar, seðlabankastjóra, hafi bankinn, jafnvel fyrir klaufaskap, en kannski af öðrum ástæðum, glutrað niður allsherjar veði, sem hann hafði tekið í eignum Kaupþings haustið 2008. Hannes skrifar í Morgunblaðið 24. apríl 2015: "Það er því ekkert ofsagt um það, að 60 milljarðar íslenzkra króna hafi tapazt fyrir handvömm Más Guðmundssonar."  Það er brýnt að fletta ofan af öllum þeim dýrkeyptu afleikjum og undarlegu fléttum, sem framdar voru á tíma vinstri stjórnarinnar og gengu þvert á hagsmuni íslenzku þjóðarinnar.

Þegar allt ofangreint, nema Seðlabankatapið, er meðtalið, fæst, að hagnaður bankanna af virðishækkun eigna (útlánasafna) nemur aðeins 15 milljörðum kr eða eðeins 0,8 % af upphaflegu verðgildi eigna í nýju bönkunum.  Á sama tíma nam hagnaður nýju bankanna þriggja hins vegar 281 milljarði kr. Hagnaður Landsbankans, sem að mestu er í eigu ríkisins, nam á þessu tímabili um 115 milljörðum kr, en hagnaður bankanna, sem Steingrímur Jóhann Sigfússon færði kröfuhöfunum á silfurfati árið 2009, gjörsamlega að þarflausu og í blóra við íslenzka hagsmuni, nam um 166 milljörðum, sem hrægammarnir þá að sjálfsögðu hreppa. 

Afleikir ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur við stofnun nýju bankanna, sem fólust í þarflausri útgáfu skilyrtra skuldabréfa og yfirfærslu á eignarhaldi tveggja banka frá ríki til kröfuhafa hefur þannig kostað íslenzka skattborgara um kr 162 + 166 = 328 milljarðar á 5 árum eða um 66 milljarðar kr á ári.  Það er full ástæða til að endurvekja gamla slagorðið frá kosningunum 1959:

ALDREI AFTUR VINSTRI STJÓRN  

  

    

Brezku þingkosningarnar í maí 2015

Margir hérlendis fylgjast með stjórnmálum á Bretlandseyjum. Framundan eru tvísýnni kosningar en menn rekur minni til. Kosið er um 650 þingsæti, og samkvæmt spámeðaltali undanfarið mun Íhaldsflokkurinn fá 280 þingmenn, Verkamannaflokkurinn 273, Skozki þjóðarflokkurinn (SNP) 46, Frjálslyndi flokkurinn 25, UKIP (Sjálfstæðisflokkurinn) 4 og aðrir 22.  Þetta er meiri fylgisdreifing en menn rekur minni til á Bretlandi, og fara Bretar ekki varhluta af evrópskri tilhneigingu að flýja stóru flokkana.

Frjálslyndir tapa svo miklu, að sitjandi ríkisstjórn þeirra og íhaldsmanna mun falla.  Tölulega séð gætu Íhaldsflokkur og SNP myndað meirihlutastjórn, en SNP hefur hafnað slíkum möguleika.  Ekki eru taldar vera pólitískar forsendur fyrir "stórsamsteypu" íhaldsmanna og jafnaðarmanna, eins og nú er við lýði í Berlín, en í ljósi erfiðrar efnahagsstöðu Bretlands skyldi þó ekki útiloka þá niðurstöðu. Verður það sjón í sólskini.

Brezki ríkissjóðurinn hefur undanfarin ár verið rekinn með töluverðum halla og hafa þess vegna safnazt upp miklar ríkisskuldir.  Þá er líka mikill halli á viðskiptunum við útlönd, svo að rekstur brezka þjóðarheimilisins er fjármagnaður með erlendu lánsfé.  Samsteypustjórn Íhalds og Frjálslyndra hefur beitt aðhaldsaðgerðum og orðið nokkuð ágengt, eins og sést hér að neðan, þar sem tölur eru hlutfall af VLF:

                         2010  2011 2012  2013  2014  2015

Halli á ríkisbúskapi     8 %   6 %  5 %   5 %   4 %   3 %

Viðskiptahalli           3 %   1 %  4 %   5 %   5 %   4 %

Alex Salmond, skozki þjóðernissinninn, sem leiða mun þingflokk SNP, hefur lýst því yfir, að hann muni greiða atkvæði gegn öllum lagafrumvörpum íhaldsmanna.  Minnihlutastjórn íhaldsmanna yrði þess vegna líklega skammlíf.  Miliband, formaður Verkamannaflokksins, hefur hins vegar hafnað stjórnarsamvinnu við Alex Salmond, því að Alex hefur rústað stöðu jafnaðarmanna á Skotlandi.  Alex Salmond vill hætta aðhaldi í ríkisrekstri um sinn og leggja hraðlest á milli London og Edinborgar að hætti Frakka og Þjóðverja.  Segja má, að Skotinn Alex Salmond og flokkur hans, SNP, verði fulltrúi upplausnar og ábyrgðarleysis í brezka þinginu.  Ætla Skotar að verða Englendingum erfiður ljár í þúfu og stefnir nú enn í aðskilnað þjóðanna, sem yrðu stórpólitísk tíðindi fyrir Evrópu og mundi hafa áhrif á norrænt samstarf.

Það er sammerkt flestum Evrópulöndum, að hefðbundnir stórflokkar þar á stjórnmálasviðinu eiga undir högg að sækja, og jaðarflokkar sækja í sig veðrið.  Dæmi frá Íslandi eru "Píratar", "som glimrer med sit fravær", svo að notað sé norskt orðatiltæki, þ.e. þeir blómstra með afstöðuleysi sínu og sigla þar með í raun undir fölsku flaggi, enda mun þeim ekki haldast á fylgi, sem þeir mælast með í skoðanakönnunum um þessar mundir, heldur eru dæmdir undir 10 % með fátæklegri stefnumörkun sinni, sem ekki getur höfðað til fjöldans, þegar nær dregur kosningum. Spurning er, hvort s.k. Viðreisn lætur verða af hótunum um þingframboð, og hvort klofningur verður á vinstri vængnum, en þar er mikil gerjun núna, ef marka má átökin á landsfundi Samfylkingar nú á útmánuðum.

Brezka kosningakerfið er hannað fyrir hreinar línur í pólitík og eins flokks meirihlutastjórnir.  Þar geta flokkar náð meirihluta á þingi með aðeins þriðjungsfylgi á landsvísu.  Nú er sundrungin svo mikil á meðal kjósenda, að meirihlutastjórnir og stöðugleiki í stjórnmálum virðist vera liðin tíð á Bretlandi, en það gæti breytzt til fyrra horfs við klofning Sameinaða konungdæmisins, UK.  Hugsanlega á mikill fjöldi innflytjenda þátt í þessari þróun, því að þeir eru ekki háðir neinum flokkspólitískum hefðum á Bretlandi og líklegir til að leita út fyrir viðtekna meginstrauma, því að margir þeirra eiga erfitt með að fóta sig í samfélaginu, þar sem þeir hafa kosið að setjast að. Ekki má heldur gleyma því, að "frumbyggjarnir" eru áhyggjufullir vegna mikils fjölda innflytjenda og mótmæla stefnu gömlu flokkanna þriggja í innflytjendamálum með því að kjósa jaðarflokka, sem vara eindregið við þjóðfélagsvandamálum, sem af þessari stefnu eða stefnuleysi geta leitt. 

Fjárfestar fylgjast með þróuninni.  Þeir vita, að vinni Íhaldsflokkurinn meirihluta, hefur hann skuldbundið sig til að halda þjóðaratkvæðagreiðslu árið 2017 um veru Bretlands í Evrópusambandinu, ESB.  Flest bendir nú til, að Bretar hafi nú fengið sig fullsadda af valdaframsalinu frá Westminster til Berlaymont, og muni meirihluti kjósenda gefa Brüssel langt nef og leggja fyrir ríkisstjórnina að segja upp aðildarsamningi Bretlands við ESB.  Það verða meiri tíðindi en úrsögn Grikklands úr myntsamstarfi ESB og mun hafa áhrif á utanríkisstefnu Íslands, sem þá gæti hneigzt til nánara samstarfs við Westminster og Englandsbanka en verið hefur. 

Allt sýnir þetta, eitt með öðru, að framtíð ESB er í uppnámi og enginn veit, hvert stefnir.  Við þessar óljósu aðstæður gaspra nokkrir svefngenglar í hópi stjórnmálamanna á Íslandi og aðrir fylgismenn aðildar Íslands að ESB, að nú sé mála brýnast, að þjóðin fái að tjá sig um það, hvort halda eigi áfram "að kíkja í pakkann", þó að viðræðurnar hafi árið 2011 náð "dead end", þ.e. lent í blindgötu, þar sem ljóst var, að skilyrði Alþingis og sjávarútvegs- og landbúnaðarstefna ESB eru ósamrýmanleg. Þar að auki er búið að ógilda allar skuldbindingar Íslands úr aðildarviðræðum Össurar, svo að hefja yrði nýja vegferð á byrjunarreit. Hegðun aðildarsinna í kjölfar afturköllunarinnar sýnir, að þeir hafa tekið trú.  Þetta er reyndar Mammonstrú, því að viðurkennt er, að ESB gagnast mest stórfyrirtækjum og fjármagnseigendum.  Á Íslandi er pólitíski drifkrafturinn fyrir inngöngu í ESB með þyngdarpunkt vinstra megin við miðju stjórnmálanna.  Það hefði mönnum á borð við Magnús Kjartansson, fyrrverandi ráðherra og ritfæran ritstjóra Þjóðviljans, og Lúðvík Jósefsson, frækinn þingmann Austfirðinga, þótt saga til næsta bæjar. Nú eru breyttir tímar, frá því að þessir miklu vinstri menn voru á dögum.  Hér skal fullyrða, að þeir hefðu sem þingmenn aldrei samþykkt "að kíkja í pakkann".

Fjármálamarkaðirnir á Bretlandi virðast nokkuð afslappaðir enn sem komið er þrátt fyrir hina óvenju miklu stjórnmálalegu óvissu, enda er tiltölulega góður hagvöxtur á Bretlandi á evrópskan mælikvarða um þessar mundir.  Hann var 2,6 % árið 2014, en lág framleiðni er vandamál á Bretlandi, eins og á Íslandi.  Hún lækkaði um 2 % frá 2007, og talsmaður Englandsbanka hefur gefið vaxtalækkun í skyn fyrir næstu vaxtaákvörðun.  Hlutabréfavísitalan brezka, FTSE 100, fór nýlega yfir söguleg 7000 stig, og skuldabréfaálag er í sögulegu lágmarki, 1,5 %. Allt er þetta rós í hnappagat ríkisstjórnarinnar og efnahagsstefnu hennar.  Sterlingspundið er reyndar nálægt sögulegu lágmarki gagnvart bandaríkjadal, en hefur þó enn haldizt uppi gagnvart helztu myntum heimsins að jafnaði vegna bágborinnar stöðu evru, jens og rúblu.  Allt þetta getur breytzt í skyndi við kosningar til brezka þingsins 7. maí 2015, ef niðurstaðan verður stjórnarkreppa eða stjórnmálalegur óstöðugleiki, sem alltaf kemur niður á efnahagsstjórnuninni.  Bretar þurfa þó ekki að glíma við óöld, óraunsæi og óbilgirni á vinnumarkaði, eins og Íslendingar mega búa við, en lafði Tatcher losaði þá undan þeirri skelfingu.  

Á Íslandi er nú allt í hers höndum vegna vinnudeilna, þar sem boginn er spenntur langt umfram getu atvinnuveganna, og útflutningsatvinnuvegirnir eru settir í uppnám, svo að hætta er á tapi markaða vegna óöruggrar afhendingar og óásættanlegra verðhækkana.  Í fákeppnisamfélaginu innanlands munu fyrirtæki og neytendur verða fyrir barðinu á verðhækkunum eftir miklar launahækkanir, sem hækka munu verðlagsvísitöluna og þar með lungann af skuldastabba fyrirtækja og fjölskyldna.  Verðtryggðar fasteignaskuldir nema um ISK 1200 milljörðum, svo að 10 % verðlagshækkun í eitt ár hækkar þessa skuldabyrði um ISK 120 milljarða, sem er meira en nemur skuldaleiðréttingunni.  Þetta er gjörsamlega glórulaust ástand, en hver getur komið vitinu fyrir stjórnir stéttarfélaganna, sem eru greinilega alveg forystulausar ?  Hver er eiginlega bættari með þessa vitlausu launastefnu ? 

Ef Ísland væri nú í myntbandalagi við Bretland, þá skylli einfaldlega á fjöldaatvinnuleysi í kjölfar kjarasamninga að kröfu launþegafélaganna.  Vilja menn hafa þann háttinn á ?  Það kann að verða nauðsynlegt til að hemja Miðgarðsorminn, þ.e. víxlverkun kaupgjalds og verðlags, að festa krónuna við aðra mynt til að menn skilji, hvað það þýðir að fórna efnahagslegum stöðugleika.

Gleðilegt sumar !     

            

 

 

                        

Viðsnúningur hjá hinu opinbera

Til hins opinbera eru jafnan talin ríkissjóður, sveitarfélög og almannatryggingar.  Þegar verst lét, árið 2008, var halli á rekstri þessara aðila 202 milljarðar kr.  Hann hefur lækkað jafnt og þétt, með undantekningu ársins 2010, niður í 32 milljarða kr árið 2013 og 3 milljarða kr árið 2014.  Þessir aðilar hafa ekki efni á þessari skuldasöfnun lengur og verða að fara að greiða niður skuldir sínar.

Sveitarfélögin eru þarna eftirbátar, því að þar var árið 2014 hallarekstur að upphæð 5,7 milljarðar kr á meðan almannatryggingar skiluðu 2,0 milljarða afgangi og ríkissjóður 0,7 milljarða afgangi.

Við þessar aðstæður, þegar allt er í járnum og keppzt er við að lækka skuldir hins opinbera til að draga úr vaxtakostnaðinum, ákveða opinberir starfsmenn að ríða á vaðið og krefjast mikilla launahækkana áður en samið hefur verið á almenna markaðinum. Þetta er öfugsnúið.          Það er þó rétt, að menntun er síður metin til launa en víðast erlendis, af því að hérlendis ríkir meiri launajöfnuður en víðast annars staðar.  Það þarf þó að vera gamall "diehard"  Marxisti til að láta sér detta sú fásinna í hug að fara í verkfallsbaráttu á undan almenna markaðinum í stað þess að bíða eftir samningum þar og semja um starfsmat á hverjum vinnustað til að lyfta launum í samræmi við viðkomandi sérþekkingu. Núna er allt of mikil miðstýring á launamálunum, sem gerir þau óþarflega flókin. 

Það er gamla sagan, að fórnarlömb verkfallsaðgerða eru þeir, sem sízt skyldi, þ.e. þeir, sem ekki geta borið hönd fyrir höfuð sér, alvarlega sjúkt fólk.  Þetta er engin hemja. Hvernig geta vinstri mennirnir, sem leiða þessa baráttu, réttlætt þessar heimskulegu aðfarir fyrir sjálfum sér og öðrum ?  Er lausnin sú, til að verja hagsmuni sjúklinganna, að hið opinbera bjóði út þessa starfsemi, sem BHM-fólkið sinnir á spítölunum, til að fjölga viðsemjendum og draga úr umfangi verkfallsaðgerða ? 

Hið opinbera, báknið, þenst út í anda jafnaðarstefnunnar, sem alls staðar hefur lent í ógöngum, þar sem hún fær að grassera, og er Frakkland skýrasta dæmið nú.  Ef aukning opinberra útgjalda hins vegar fer í arðsamar fjárfestingar eða niðurgreiðslu skulda, horfir málið öðru vísi við. Arðsamar fjárfestingar, t.d. samgöngubætur, eru hagvaxtarhvetjandi, og lækkun skulda dregur úr framtíðar fjármagnskostnaði. 

Árið 2014 voru tekjur hins opinbera 903 milljarður kr og jukust um 13,3 % frá árinu áður. Ríkið 3,5 faldaði bankaskattinn, og nam sú skattheimta 34,5 milljörðum kr árið 2014 eða um 5 % af tekjum ríkissjóðs.  Honum er ætlað að fjármagna skuldaleiðréttingu heimilanna og getur í framhaldinu vonandi hjálpað til við að greiða skuldabréf vegna endurfjármögnunar bankanna, sem nemur hundruðum milljarða kr.  Þess vegna er blóðugt, að eignarhald tveggja banka skyldi hafa verið fært kröfuhöfum gömlu bankanna algerlega að þarflausu, svo að arðurinn af þessu fjárframlagi ríkisins lendir ekki hjá ríkinu, heldur kröfuhöfunum. Þetta er vafasamasta og ólýðræðislegasta eignatilfærsla frá íslenzka ríkinu frá stofnun íslenzka ríkissjóðsins. Frá Landsbankanum, sem að mestu er ríkisbanki, þó að hann sem betur fer sé ekki enn orðinn "samfélagsbanki", fékkst hins vegar arðgreiðsla fyrir árið 2014 upp á tæplega 16 milljarða kr.  Afglöp vinstri stjórnarinnar og seðlabankastjóra hennar er hægt að verðleggja og skipta þá hunduðum milljarða í töpuðum tekjum og kostnaði á hverju ári, og er þá alger uppgjöf gagnvart verkefninu um afnám gjaldeyrishafta meðtalin.

Útgjöld hins opinbera jukust árið 2014 um 9,3 %, sem er um 8,5 % að raunvirði og er mikið á einu ári, og fóru útgjöldin þá í 906 milljarða kr eða 48 % af landsframleiðslu, VLF, sem er ógnvekjandi hátt á alþjóðlegan mælikvarða og skýrir að nokkru lága framleiðni á Íslandi, sem dregur úr krafti athafnalífsins til arðgreiðslna og raunlaunahækkana, því að í raun ber einkarekið athafnalífið báknið uppi. Launakostnaður hins opinbera nam þá 276 milljörðum og hafði hækkað um 7,4 % á árinu. Ef launakostnaður hækkar um t.d. 10 % árið 2015,  þá hækka útgjöld hins opinbera um 3 % einvörðungu vegna launa, þegar brýnt er að lækka útgjöld hins opinbera til að bæta afkomu athafnalífsins til aukinna fjárfestinga og launagreiðslna.  Ein af ástæðum þess, að athafnalífið getur nú aðeins staðið undir takmörkuðum raunlaunahækkunum, er mjög hátt hlutfall launatengdra gjalda hérlendis, og þar munar mest um greiðslur í lífeyrissjóðina, sem launþegar mega ekki vanmeta, því að fyrir vikið eiga þeir, að öðru jöfnu, fjárhagslega öruggara ævikvöld en kollegar þeirra erlendis.  

Ásdís Kristjánsdóttir, forstöðumaður efnahagssviðs Samtaka atvinnulífsins, sagði í viðtali við Morgunblaðið 13. marz 2015 á bls. 18:

"Útgjöldin eru há í sögulegum samanburði og á alþjóðlegan mælikvarða. Það hefur tekizt að brúa bilið með aukinni skattbyrði, einkum á atvinnulífið, líkt og bankaskatturinn, og frestun á framkvæmdum, sem er í raun frestun útgjalda. Það er því mikilvægt núna, þegar umsvifin í hagkerfinu eru að aukast, að ríkissjóður sýni aðhald í sínum rekstri og auki ekki útgjöldin. "

Þetta eru orð í tíma töluð, og við þessar aðstæður er framganga opinberra starfsmanna í kröfugerð á hendur rikinu, ríkissjóði, þyngri en tárum taki, þar sem hún er algerlega ófagleg og virðist innblásin pólitískri heift í garð núverandi stjórnvalda í anda löngu liðins tíma. Það er alveg ábyggilegt, að hagsmunir félagsmanna eru illa varðir með því að spenna bogann allt of hátt.  Til lengri tíma eru opinberir starfsmenn í sama báti og aðrir landsmenn, og hagsmunir þeirra þess vegna fólgnir í því að minnka fjárhagsleg umsvif opinbera geirans í stað þess að auka þau, eins og stefna samtaka þeirra mun leiða til.  Launahækkanir umfram framleiðniaukningu og verðbólgu, hvað sem menntun starfsmanna líður, mun grafa undan kjörum þeirra og starfsöryggi.  BHM-félagar eru nú í óða önn að saga í sundur greinina, sem þeir sitja á.  Verði þeim að góðu. 

 

Heildarskuldir hins opinbera námu 2256 milljörðum kr í árslok 2014 eða 113 % af landsframleiðslu. Þetta er allt of hátt hlutfall, af því að fjármagnskostnaður sligar getu hins opinbera til nauðsynlegra útgjalda í þágu almennings, og brýnt að lækka sem hraðast, en hærri launakostnaður gerir viðfangsefnið óviðráðanlegt án uppstokkunar á starfseminni. Skuldahlutfallið hefur lækkað úr 127 % árið 2011, svo að lækkun er hafin, en þarf helzt að nema 8 % á ári næstu 7 árin, og komast þannig undir 60 % af VLF.

 

Í lok viðtalsins sagði Ásdís:

"Í gegnum tíðina hefur það verið þannig, að rikið eykur útgjöldin, þegar tekjurnar aukast. Því er mikilvægt, að ríkið ýti ekki undir enn frekari spennu og sýni frekar aukið aðhald í útgjöldum. Hið opinbera ætti að einbeita sér að því að greiða niður skuldir frekar en að nýta betri afkomu í að auka útgjöld hins opinbera. Þar sem vaxtakostnaður er hár útgjaldaliður, ætti að vera keppikefli að greiða niður skuldirnar til að draga úr þeim kostnaði."

Allt má þetta til sanns vegar færa og er í raun ástæða þess, að ekki er unnt að ganga að kröfum ríkisstarfsmanna um launahækkanir að svo stöddu. Að opinberir starfsmenn ætli sér þá dul að leiða kjaraþróun í landinu, ber vott um rangt stöðumat, sem jaðrar við dómgreindarleysi, og mun koma verst niður á þeim sjálfum auk fórnardýra átakanna.  

 

Stórstígar framfarir í orkumálum heimsins

Þegar heimsmarkaðsverð á olíu helmingaðist á um 9 mánaða tímabili árið 2014, var tækniþróun að verki, sem knúin er tvenns konar kröftum.  Tækniþróunin er á sviði nýrrar gasframleiðslutækni, sem rutt hefur sér til rúms í Norður-Ameríku, og reyndar olíuvinnslu úr tjörusandi, og á sviði bættrar orkunýtni á nánast öllum sviðum orkuvinnslu og orkunotkunar, og síðast en ekki sízt er tækniþróunin á sviði endurnýjanlegar orku. Hér sjáum við "orkuskiptin" í hillingum, þegar endurnýjanlegir orkugjafar munu leysa jarðefnaeldsneyti snurðulítið af hólmi við raforkuvinnsluna að miklu leyti, þó að ekki verði nauðsynlegt að útrýma notkun jarðefnaeldsneytis, enda eru til af því birgðir í a.m.k. 500 ár m.v. helmingun notkunarstigsins 1990.   

Kraftarnir að baki þessari þróun eru annars vegar baráttan við að halda hlýnun lofthjúps jarðar undir 2°C að meðaltali á þessari öld m.v. upphaf iðnvæðingar um 1750, en hitastigshækkunin er nú þegar orðin tæplega 1°C, og hins vegar nauðsyn þess að auka stöðugleika og fyrirsjáanleika orkuafhendingar og orkuverðs fyrir hagkerfi heimsins.  Megnið af jarðefnaeldsneytinu kemur frá pólitískt óstöðugum svæðum, og stórir olíu- og gasútflytjendur hafa orðið uppvísir að því að nota stöðu sína í þvingunarskyni og til fjárkúgunar, þar sem dregið er purkunarlaust úr framboðinu og verðið spennt úr hófi fram, sem valdið hefur verðbólgu og efnahagssamdrætti.  Nægir að nefna Rússland og Sádi-Arabíu í þessu sambandi. Nú síðast er Svarti-Peturinn í Kreml, en Sádar leggja áherzlu á að halda markaðsstöðu sinni, svo að þeir hafa ekki að ráði dregið úr framleiðslu. Það sýnir, að verðlagningarvaldið hefur færzt til Bandaríkjanna, sem skyndilega hafa breytzt úr landi eldsneytisinnflutnings í að verða útflutningsríki eldsneytis.  Markaðurinn hefur snúizt frá að vera seljendamarkaður í að vera kaupendamarkaður.  Þetta mun hafa góð áhrif á hag flestra ríkja, en mjög slæm áhrif á hag sumra, t.d. Norðmanna, sem búa við hæsta olíu- og gasvinnslukostnað í heimi, jaðarkostnað um 110 USD/tunnu, og horfa nú fram á óhjákvæmilegt hnignunarskeið, þó að olíusjóðurinn þeirra muni hindra brotlendingu.   

Bandaríkin og Kanada hafa nú tekið við af Sádum sem ráðandi um verð og sveiflujafnarar.  Sé litið á afleiðumarkaðinn á orkusviði, kemur í ljós, að hann býst við verðhækkun á jarðolíu úr núverandi um 50 USD/tunna í 90 USD/tunna um 2022.  Að raunvirði er þetta þá svipað verð og fyrir verðfallið 2014, en það er engan veginn víst, að þetta gangi eftir, og tækniþróunin vinnur gegn slíkri verðþróun. Líklegt er, að spákaupmenn vanmeti styrk þeirrar tækniþróunar, sem getið er um í upphafi þessarar vefgreinar.  Auðvitað geta atburðir leitt til minna framboðs, en nú bendir ýmislegt til, að Persum verði hleypt inn á olíumarkaðinn.  Þeir munu þá hefja verðstríð við Sádana til að afla sér markaða, og við þetta gæti verðið lækkað tímabundið niður í 30 USD/tunnu.  Það er hins vegar aðeins spurning um tíma, hvenær Gyðingar eyðileggja þróunarstöðvar Persa fyrir kjarnorku á meðan Persaríki er klerkaveldi, sem er fullkomin tímaskekkja árið 2015.  

Undanfarin 5 ár hafa verið fjárfestir 260 milljarðar USD á ári í endurnýjanlegum orkugjöfum, og þetta hefur leitt til mikillar aukningar á raforkuvinnslu með vindmyllum og sólarhlöðum.  Í Kína nemur nú uppsett afl vindmylla 200 GW, sem er hundraðfalt meðalálag á Íslandi. Ósjálfbær raforkuvinnsla í Kína hefur þegar leitt til versnandi heilsufars þar og styttingar mannsævinnar auk óþæginda og tæringar mannvirkja.  Kínverjar sjá sitt óvænna, og við lok þessa áratugar verður dágóður meirihluti allrar viðbótar raforkuvinnslu án loftmengunar. Í Kína eru sem sagt að verða "orkuskipti".  "Neyðin kennir nakinni konu að spinna."

Þegar hér er komið sögu, er eðlilegt að gera sér grein fyrir, hvaðan orkan kemur.  Miðað er við neyzlu heimsins árið 2013, og tölurnar í svigum eiga við Ísland:

• Jarðolía: 32,9 % (12 %)
• Kol:      30,1 % ( 2 %)
• Jarðgas:  23,7 % ( 0 %)
• Vatnsafl:  6,7 % (18 %)
• Kjarnorka: 4,4 % ( 0 %)
• Vindur:    1,1 % ( 0 %)
• Jarðvarmi: 0,9 % (68 %)
• Sól:       0,2 % ( 0 %)

Á heimsvísu stendur jarðefnaeldsneytið undir 87 % orkunotkunarinnar, en á Íslandi aðeins 14 %. Ísland er jarðvarmaland.  Að afnema jarðefnaeldsneyti er ekki í sjónmáli á heimsvísu, en hlutfallsleg helmingun á þessari öld og þá hreinsun útblásturs á því, sem eftir stæði, mundi bæði auka afhendingaröryggið og koma í veg fyrir hættulega hlýnun jarðar. 

Við Íslendingar erum í einstaklega góðri stöðu, hvað heildarelsneytisnotkun varðar, með aðeins 14 % heldar, og þess vegna er óþolandi örverpi í lagasmíð að þvinga olíufélögin til innflutnings á lífdísil, sem eykur eldsneytisnotkun og eykur kostnað á hvern líter. Afnema ber þessa óþörfu og skaðlegu löggjöf, eins og fram komið frumvarp kveður tímabundið á um, og miklu fremur ná markmiðum ESB um 6 % hlut endurnýjanlegrar orku í samgöngum árið 2020 með því að ýta undir rafbílakaup.  Mikill fjöldi rafmagnslyftara er í landinu, og ber að reikna dísilolíusparnað þeirra með í þessu átaki. Þannig er ekki óraunhæft að reikna með 6 % sparnaði eldsneytisnotkunar fartækja á landi árið 2020 m.v. 1990 með rafvæðingu bílaflotans, en til þess þarf atbeina stjórnvalda og dreifiveitna.   

Akkilesarhæll rafmagnsbílanna hafa verið dýrir og þungir rafgeymar m.v. orkuinnihald.  Verksmiðjan Gigafactory mun hanna og framleiða rafgeyma framtíðarinnar fyrir rafbílafyrirtækið Tesla.  Hún mun innan 5 ára, ef áætlanir standast, draga úr kostnaði rafgeymanna úr 250 USD/kWh í 100 USD/kWh.  Samkvæmt frumkvöðli Tesla, Elon Musk, mun þessi þróun lækka verð rafbíls niður í að verða sambærilegt og verð eldsneytisknúinna bíla (per kg bíls-innsk. höf.).  Þegar því stigi verður náð, verður ekki lengur þörf á kostnaðarlækkun í innkaupum að hálfu ríkissjóðs, kolefnisgjaldið og miklu lægri rekstrarkostnaður rafbíla mun gera þá að vænlegri kosti en eldsneytisbílana.  

Þegar bíllinn er heima í hleðslu, er algengast, að toppálag verði á heimilinu.  Þá verður unnt, samkvæmt merki frá rafveitunni, að keyra allt álag hússins eða hluta þess frá bílrafgeymunum, og fá fyrir verðmismuninn og topporkunotkunina kreditfærslu frá rafveitunni á rafmagnsreikning hússins.  Rafveitan og húseigandinn (bíleigandinn) græða á því að draga úr toppálaginu, og samfélagið sparar með því að fresta fjárfestingu í virkjun, flutningskerfi og dreifikerfi.  Þetta er ekki draumsýn, heldur er tæknin fyrir hendi til að gera þetta sjálfvirkt nú þegar.

Með sama áframhaldi þyrfti eldsneytisiðnaðurinn að fjárfesta 23 trilljónir USD á næstu 20 árum samkvæmt IEA (International Energy Agency).  Vegna samkeppni frá endurnýjanlegum orkugjöfum er þegar komið í ljós, að þetta verður lægri upphæð. IEA áætlar aukningu í orkunotkun á næstu 25 árum 37 %.  Umtalsverður skerfur þessarar aukningar verður að koma frá kjarnorkuverum, og munu þá yfirvöld greiða niður orkuverð frá þeim, en nú nemur mismunur markaðasverðs raforku og kostnaðarverðs frá kjarnorkuverum um 80 USD/MWh á Englandi.  Ný, öruggari og hagkvæmari gerð kjarnorkuvera er í þróun. Að leysa núverandi eldsneytisorkuver af hólmi er talið mundu kosta 44 trilljónir USD.  Fjárhagslega er það hægt á 40 árum án efnahagslegra skakkafalla á heimsvísu.

Til marks um aukna nýtni er, að á tímabilinu 2007-2015 hefur hagvöxtur í BNA numið 9 %, en eldsneytisnotkun hefur minnkað um 11 %, og heimilisnotkun rafmagns í Þýzkalandi er nú minni þar en var árið 1990.  Talið er, að mengun andrúmslofts í Kína muni ná hámarki árið 2030 vegna mikilla fjárfestinga í kolaorkuverum með góðum hreinsibúnaði, vegna kjarnorkuvera og orkuvera með endurnýjanlegum orkulindum og vegna nýrra háspennulína, sem flytja jafnstraum langar vegalengdir með minni töpum en riðstraumstæknin býður upp á. Gangi þetta eftir, er um að ræða eftirbreytniverðan árangur hjá Kínverjum fyrir þróunarþjóðirnar.  Vesturveldin og Japanir eru þegar á góðu skriði, eins og hér hefur verið lýst.