Ferðaþjónustan og þjóðarhagur

Þegar verðlag á Íslandi breyttist útlendingum til hagsbóta haustið 2008, sköpuðust hagræn skilyrði fyrir vaxandi ferðamannastraumi til landsins, þó að almenningur færi varlega í útgjaldamálum um allan heim fyrst eftir fjármálakreppuna haustið 2008. 

Ísland var óvenju mikið í fréttum árin 2008-2009 vegna hruns bankakerfisins, Neyðarlaganna, hryðjuverkalista Bretanna og Icesave-deilunnar, og Eyjafjallagosið 2010 vakti síðan rækilega athygli á landinu um alla Evrópu, í Bandaríkjunum og í Austur-Asíu.  Frá þessum svæðum koma flestir ferðamennirnir, og á árinu 2014 losuðu þeir eina milljón, þegar farþegar skemmtiferðaskipa eru með taldir. 

Gjaldeyristekjur af ferðamönnum námu á árinu 2014 rúmlega 300 milljörðum kr, og eru að nálgast 30 % af gjaldeyristekjum af vörum og þjónustu. Erlendur tilkostnaður er líka mikill, og nam t.d. kostnaður af þotueldsneyti árið 2014 ISK 42,7 milljörðum, og kostnaður erlendra ferðamanna vegna bensíns og dísilolíu á farartæki á landi gæti hafa numið tæplega 10 milljörðum kr eða alls um 52 milljarðar kr í eldsneyti eða um 17 % af tekjunum. 

Vöxtur ferðaþjónustunnar hefur staðið undir þriðjungi hagvaxtar í landinu 2010-2014, og 45 % nýju starfanna 10300 á þessu tímabili hafa orðið til í ferðaþjónustu og  mikið hefur verið fjárfest í hótelum, gístihúsum, veitingahúsum og bílaleigubílum.  Hið opinbera fær hundruði milljóna kr í sinn hlut á ári vegna þessara fjárfestinga, en gistináttagjaldið er áætlað að skila aðeins 265 milljónum kr 2015, og náttúrupassinn átti að gefa aðeins um 1,1 milljarð kr á ári.  Gistináttagjald ætti að leggja niður og leggja náttúrupassann á hilluna, en taka þess í stað upp auðlindagjald af þeim hluta ferðaþjónustunnar, sem gerir beinlínis út á náttúruna, og rynni andvirði auðlindagjalds í sjóð aðstöðusköpunar á ferðamannastöðum, a.m.k. 1,0 milljarður kr á ári.

Það er ýmislegt, sem bendir til, að íslenzka ferðaþjónustan sé að sönnu gullhæna, en hún fái lélegt fóður m.v. hámarks afrakstursgetu.  Þetta má lesa út úr viðtali Karls Eskils Pálssonar við hinn margreynda ferðamálafrömuð, Wilhelm Wessman í Morgunblaðinu 26. marz 2015. WW segir t.d., að hver ferðamaður skilji eftir sig minna fé í landinu nú en áður, en það er mergurinn málsins að fá hingað ferðafólk með meiri eyðsluvilja og -getu. WW segir: "Að mínu mati þarf sérstaklega að beina kastljósinu að menntun í greininni, stefnumörkun og markaðssetningu.  Það gengur ekki, að flestir hafi frítt spil í greininni, sem er samt sem áður staðreynd í dag". 

WW vill byggja hér 5-stjörnu hótel og sverma fyrir alþjóðlegum ráðstefnum og hvataferðum. Slíkt telur hann miklu arðvænlegra en fjöldaferðamennskan, sem nú er lagt mest upp úr, en hefur þegar valdið ofálagi á viðkvæm svæði, og innbyggjarar landsins eru jafnvel farnir að fá á tilfinninguna, að þeir séu fyrir.  WW tekur fram, að ekki sé unnt að reka 5-stjörnu hótel, nema hafa aðgang að vel menntuðu starfsfólki á þessu sviði, og þar stendur hnífurinn í kúnni.  WW segir, að á 2-stjörnu hótelum þurfi að jafnaði 0,2 starfsmenn á hvert herbergi, en á 5-stjörnu hóteli þurfi 2,2-2,5 starfsmenn á hvert herbergi. Þrátt fyrir framleiðni 5-stjörnu hótela, sem er innan við 1/10 af framleiðni 5-stjörnu hótela, er arðsemi hinna síðar nefndu samt mun meiri, og má það heita magnað.

Gagnrýni Wilhelms Wessman er athygliverð, og kemur að mörgu leyti heim og saman við það, sem við leikmanni blasir:

"Eins og staðan er í dag, erum við í flestum tilvikum að byggja greinina upp miðað við að veita miðlungs þjónustustarfsemi eða þar fyrir neðan, og það er hættuleg þróun.  Við heyrum t.d. umræðuna um ágang ferðamanna á fjölförnum stöðum."    

Það, sem mesta undrun vekur varðandi skatttekjur af ferðaþjónustunni, er, hversu litlu hún skilar til ríkissjóðs af virðisaukaskatti.  Það stemmir við gagnrýni Wilhelms Wessman um allt of lítinn virðisauka í greininni. Samkvæmt Ríkisskattstjóra var heildarveltan innanlands 2014 kr 178,5 milljarðar kr, en þar af var virðisaukaskattskyld velta aðeins 72 % eða 128,6 milljarðar kr.  Hvers vegna eru svona margar undanþágur þarna ?  Er það ekki fullkomin tímaskekkja ? Þar munar mest um, að farþegaflutningar með leiguflugi, aðrir farþegaflutningar á landi, farþegaflutningar á landi-innanbæjar og í úthverfum og veitingastaðir eru eru að mestu undanþegnir virðisaukaskatti. Er ekki bómullarskeiðinu lokið ?

Ferðaþjónustan er að vaxa okkur yfir höfuð, og þess vegna virðast skattalegar undanþágur og ívilnanir handa henni vera tímaskekkja.  Það er tímabært að huga að því að setja hina ýmsu þætti ferðaþjónustunnar í viðeigandi virðisaukaskattþrep með tveggja ára fyrirvara.  Ferðaþjónustan slítur vegunum ótæpilega og er umtalsverður mengunarvaldur á láði, legi og í lofti.  Hún tekur sinn toll af náttúrunni, og það er til verulegs vanza, hversu fjölfarnir ferðamannastaðir eru vanbúnir til að taka við gríðarlegum ferðamannafjölda.  Fjöldi erlendra ferðamanna hefur tvöfaldazt á 5 árum, og í ár er búizt við 20 % fleiri erlendum ferðamönnum en í fyrra.  Má ekki draga þá ályktun, að í verðlagningunni sé þá borð fyrir báru ?         Alþingi verður einnig að bregðast við með auðlindagjaldi á eftirtaldar greinar samkvæmt sundurliðun Ríkisskattstjóra:

• Aðrir farþegaflutningar á landi, þar sem undanþegin velta frá VSK er 91 % af heildarveltu.
• Farþegaflutningar á skipgengum vatnaleiðum, þar sem undanþegin velta frá VSK er 100 % af heildarveltu.
• Leiga á bifreiðum og léttum vélknúnum ökutækjum, þar sem undanþegin velta frá VSK er 99 % af heildarveltu.

Útskattur í ferðaþjónustunni án flutninga í lofti nemur aðeins 17,0 milljörðum kr eða 9,5 % af heildarveltu, en innskattur nemur 16,5 milljörðum kr, þannig að nettó VSK greiðslur ferðaþjónustunnar eru aðeins 0,5 milljarðar kr eða 0,3 %.  Því verður ekki trúað, að virðisauki ferðaþjónustunnar sé eins lítill og virðisaukaskattsgreiðslur hennar bera með sér.  Hér þarf fjármálaráðuneytið að endurskoða reglurnar og hætta að pakka þessum geira inn í bómull.

Icelandair Group er langstærsta íslenzka ferðaþjónustufyrirtækið með veltu í fyrra um 140 milljarða kr.  Loftferðahlutinn er ekki meðtalinn hér að ofan.  Skattgreiðslur Icelandair árið 2014 námu aðeins 8,3 milljörðum kr eða nálægt 6 % af veltu.  Þetta eru tekjuskattur, skattar á starfsemi flugfélaga, launatengd gjöld, virðisaukaskattur og eldsneytisgjald auk 8,0 % framlags í lífeyrissjóð. 

Það má líka skoða svo kallað skattspor fyrirtækisins með því að bæta við opinberum gjöldum, sem fyrirtækið innheimtir, en leggjast á aðra.  Þar vega þyngst skattar og útsvar á starfsmenn fyrirtækisins að meðtöldum 4,0 % í lífeyrissjóð, farþegaskattar og virðisaukaskattur.  Þessi opinberu gjöld námu árið 2014 11,0 milljörðum kr, sem er 33 % hærri upphæð en skattheimtan af fyrirtækinu sjálfu.  Skattsporið nam þannig 19,3 milljörðum kr 2014, sem er um 14 % af heildarveltu samstæðunnar.

Engum blöðum er um það að fletta, að ferðaþjónustan hefur staðið undir hagvexti hérlendis undanfarin ár og hefur skapað drjúgan hluta nýrra starfa.  Hún hefur nú slitið barnsskónum, ef svo má segja, og Ísland er augsýnilega komið á ferðakort heimsbyggðarinnar.  Það er þess vegna tímabært, að þessi grein sitji við sama borð og aðrar varðandi skattheimtu.  Það má færa fyrir því rök, að vissar greinar ferðaþjónustunnar geri út á takmarkaða auðlind í eigu þjóðarinnar, og þá sé eðlilegt, að þær greiði auðlindagjald fyrir nýtingarrétt þessarar auðlindar með vísun til svipaðrar gjaldskyldu útgerðanna í landinu og umræðna um svipað nýtingargjald á virkjanafyrirtækin og loftlínueigendur.  Skattyfirvöld þurfa jafnan að hafa jafnræði að meginmarkmiði við skattheimtuna, svo að lög um atvinnufrelsi séu ekki brotin og samkeppnisstaðan um fjármagn og vinnuafl sé ekki skekkt.       

             

 

Auðlindir og auðlindanýting

Auðlind er eiginleiki eða efni, sem við ákveðnar aðstæður felur í sér möguleika til verðmætasköpunar.  Keppikefli er fyrir þjóðir að búa við og nýta fjölbreyttar auðlindir, en þó er aðalatriðið, að nýtingin sé bæði sjálfbær og gjöful, þ.e., að hvorki sé gengið á auðlindina né tækifæri látin ónotuð til að hámarka afraksturinn. 

Í anda félagslegrar markaðshyggju (Sozial-Marktwirtschaft)má gjarna bæta við þriðja skilyrðinu, sem er, að verðmætin, sem til verða við auðlindanýtinguna, dreifist vel um þjóðfélagið, en auki ekki á misskiptingu eigna.  Í þessu sambandi skiptir mun meira máli en skattheimtan, hversu stór hluti verðmætasköpunar fyrirtækjanna lendir hjá launþegum.  Hlutur launþega og launatengdra gjalda af verðmætasköpun fyrirtækja er á Íslandi um 70 % að meðaltali, og er þetta hlutfall hvergi hærra á byggðu bóli, svo að vitað sé. 

Þetta háa hlutfall er trygging fyrir því, að launþegar almennt beri ekki skarðan hlut frá borði í togstreitunni við fjármagnseigendur um skiptingu kökunnar.  Boginn er nú þegar spenntur til hins ýtrasta fyrir kostnaðarþol fyrirtækjanna.  Ef launahækkanir verða almennt meiri en nemur framleiðniaukningu fyrirtækjanna, þá versnar staða fyrirtækjanna, þau verða þá að velta kostnaðarauka sínum út í verðlagið, og við það versnar samkeppnistaða þeirra, og þau verða þá að draga saman seglin, og/eða gengið fellur, og verðbólgan étur upp allar launahækkanir og hækkar skuldabyrði mjög margra.  Það er bara ákveðin kökustærð til skiptanna.  Til að skapa svigrúm til raunkjarabóta er eina ráðið að stækka þessa köku, þ.e. að auka verðmætasköpunina, og þar kemur auðlindanýtingin til skjalanna sem meginbreytan.  

Lífríki sjávar er talið hafa gefið af sér 241 milljarð króna árið 2014, og tekjuspá ársins 2015 er um 280 milljarðar króna, sem jafngildir 16 % aukningu.  5 % auðlindagjald af tekjum gæfi þá 14 milljarða kr í ríkissjóð í ár. Upphæðin dugar til að reka stofnanir, sem þjóna sjávarútveginum sérstaklega, af myndarskap. 

Hérlendir menn telja flestir, að íslenzkar útgerðir gangi vel um auðlindina og nýti hana bæði með skilvirkum og ábyrgum hætti.  Erlendis er stjórnkerfi fiskveiða á Íslandi talið vera til fyrirmyndar.  Þrátt fyrir allt þetta, og þó að spor annars konar stjórnkerfis og eignarhalds útgerða hræði verulega, er ríkur vilji til að fara í félagsfræðilegar tilraunir með þetta, sem með núverandi stjórnkerfi er gullegg þjóðarinnar, með því að taka nýtingarrétt og framsalsrétt af útgerðunum og færa hann ríkinu.  Það væri auðvitað hámark forsjárhyggjunnar að stíga slíkt þjóðnýtingarskref. Fyrir því eru heldur engin réttlætisrök, því að vísast mundi þjóðnýting á nokkrum árum setja sjávarútveginn á framfæri þjóðarinnar, eins og hann var á árunum fyrir innleiðingu aflahlutdeildarkerfisins, eins og Óli Björn Kárason rakti með átakanlegum hætti í Morgunblaðsgreininni,¨"Gengisfellingar, gengissig, gengisaðlögun og arðbær sjávarútvegur", þann 4. marz 2015. 

Ein af ástæðunum fyrir þessari óánægju með núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi er útbreiddur misskilningur og rangtúlkun á lagatextanum, sem fiskveiðistjórnunin hvílir á.  Hafa lýðskrumarar gengið á lagið og komið því inn hjá fólki, að útgerðarmönnum hafi, með úthlutun kvóta á grundvelli veiðireynslu 1983 og lögum um frjálst framsal aflahlutdeildar 1990, verið fengið eignarhald á auðlindinni, sem stangist á við lög um þjóðareign fiskimiðanna. 

Þetta er tóm vitleysa, enda starfa útgerðir bæði í samræmi við lög um fiskveiðistjórnun og ákvæði Stjórnarskráar um eignarrétt og athafnafrelsi.  Að róa til fiskjar var lengst af eins konar náttúruréttur til að sjá sér farborða, en tækniþróun leiddi til svo mikillar afkastaaukningar við fiskveiðarnar, að stjórnvöldum var nauðugur einn kostur að takmarka þær, og var þá ákveðið binda aðgengi við þá, sem stundað höfðu sjóinn þrjú ár á undan gildistöku þessara lagabreytinga, 1983. Þetta hafa verið dæmdar fullkomlega lögmætar málsástæður fyrir meiri háttar inngripi ríkisins í athafnafrelsið með skerðingu þess. Síðan 1990 er innkoma í almenna kerfið háð kaupum á aflahlutdeild, en rúm 5 % veiðanna eru stunduð af fjölda manna undir mismunandi kerfum til að bæta atvinnuöryggi byggðanna.

Skrumskæling á sjálfbæru og skilvirku fiskveiðistjórnunarkerfi landsins felst í rangtúlkunum á eftirfarandi greinum laganna:

"Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslenzku þjóðarinnar". 

Hér stendur ekki, að nytjastofnarnir séu eign íslenzka ríkisins, og á þessu tvennu er reginmunur.  Til þess að afnema "náttúruréttinn" til veiða var nauðsynlegt að festa rétt ríkisvaldsins, löggjafans og framkvæmdavaldsins, til að hlutast óskorað til um stjórnun fiskveiðanna, t.d. um árlegt aflamagn, lokun einstakra svæða og takmörkun veiðiheimilda við ákveðin veiðarfæri.  Þetta framkvæmir atvinnuvegaráðuneytið á grundvelli vísindalegrar ráðgjafar Hafrannsóknarstofnunar.  Sú ráðgjöf er ekki óumdeild, en með auknum rannsóknum í krafti aukinna fjárráða Hafrannsóknarstofnunar má ætla, að sú ráðgjöf fari batnandi, og ábyrgðarlaust væri að hlaupa eftir tilfinningum hagsmunaaðila eða annarra sjálfskipaðra vitringa í þessum efnum, sem oftar en ekki hafa staðbundinna skammtíma hagsmuna að gæta.  Bent hefur verið á, að dýrt er fyrir þjóðarbúið að halda Hafró svo fátækri, að hún hafi ekki ráð á 10-20 milljóna kr leiðangri, sem gæti skilað 5-10 milljörðum kr í hús, og er þá átt við loðnuna.   

Ofangreind lagagrein um þjóðareignina ber líka með sér, að erlendir ríkisborgarar eða lögaðilar hafa ekki heimild til að nýta "sameign íslenzku þjóðarinnar", t.d. með því að kaupa sér aflahlutdeild.  Nýtingarrétturinn er alfarið í höndum íslenzkra aðila, sem eiga aflahlutdeild, þ.e. íslenzkra ríkisborgara og lögaðila.   

Hin lagagreinin, sem lýðskrumarar þreytast ekki á að  tönnlast á og boða, að sé brotin með núverandi kvótakerfi, hljóðar þannig:

"Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum."

Þessi málsgrein laganna takmarkar eignarréttinn við afnotaréttinn, sem er einn angi eignarréttarins.  Forræðið er jafnframt breytilegt, en ekki föst stærð, og háð mati stjórnvalda á nýtingarþoli stofnanna.  Þannig geta útgerðarmenn ekki farið í mál við ríkisvaldið, jafnvel þó að það setji aflamagn einstakra stofna niður í núll.  Lagagreinin yfirtekur að sjálfsögðu ekki 72. grein Stjórnarskráar um eignarrétt, sem þýðir, að ríkið má ekki úthluta öðrum aflahlutdeild í stað þeirra, sem hún var tímabundið tekin af að uppfylltum jafnræðis- og meðalhófsreglum. 

Þessi tilvitnuðu tvö lagaákvæði saman veita ríkisvaldinu síðan rétt til að leggja afnotagjald á handhafa veiðiheimildanna, og var slíkt í fyrsta sinn gert árið 2002 og þá með hóflegum hætti. Vinstri stjórnin kunni sér ekkert hóf í þessum efnum, svo að nú er fyrir dómstólum kærumál frá útgerð fyrir eignaupptöku. Sýnir þetta, hversu hættulegt og skaðlegt almannahag ríkisvald í höndum ósvífinna stjórnmálamanna getur verið. Þarna er reyndar um að ræða s.k. auðlindagjald af uppsjávartegundum, sem ríkisstjórn Sigmundar Davíðs hækkaði til mikilla muna árið 2013 um leið og gjöld vegna botnfisktegunda voru lækkuð nokkuð til að koma í veg fyrir fjöldagjaldþrot smáútgerða.

Lýðskrumarar hafa egnt fáfróða með hugtakaruglingi um afkomu útgerðanna og talað og skrifað um framlegð fyrirtækjanna sem gróða þeirra.   Framlegð er hins vegar það, sem fyrirtækin hafa upp í fastan kostnað sinn, s.s. fjármagnskostnað, þegar greiðslur vegna breytilegs kostnaðar að meðtöldum launakostnaði hafa verið inntar af hendi. Fimmtudaginn 19. febrúar 2015 gaf Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson, framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar í Vestmannaeyjum, sláandi dæmi um Sighvat Bjarnason VE-81.

Á"Árið 2005 var afli skipsins áþekkur árunum fyrir og á eftir eða tæplega 30 þúsund tonn. Verð uppsjávarafla var lágt, og árið 2005 var kostnaður fremur hár. (Framlegð nam þá aðeins um 4 % af tekjum - BJo.) Að því ári undanskildu hefur framlegð skipsins legið á bilinu 25 % - 30 % (af tekjum-BJo), en svo gerist eitthvað, þegar kemur að margumtöluðu góðærisskeiði í uppsjávarveiðum á árunum 2011-2014. Afkoman bókstaflega hrynur !"

   Veiðigjöldin voru hækkuð árin 2011, 2012 og 2013 á uppsjávarveiðiskipum. Afleiðingin varð í raun og veru arðrán, því að árið 2014 tóku veiðigjöldin alla framlegðina og meira til, þannig að hún varð -5 % á því ári, þ.e. útgerðin þurfti að borga með togaranum, og að sjálfsögðu var þá enginn tekjuskattur greiddur, því að tap varð á rekstrinum.  Þessi gjaldtaka er glórulaus, svo að ekki sé nú sterkar að orði kveðið, enda hefðu allar útgerðir landsins farið á hausinn á nokkrum árum vegna veiðileyfagjaldanna, ef þau hefðu ekki verið lagfærð. Þar sem ekki má ætla stjórnvöldum, að þau viti ekki, hvað þau gera, blasir við, að þetta var aðferð sameignarsinna til að koma útgerðunum á kné og færa þær á ríkisjötuna, eins og þær voru fyrir 1984. Rán um hábjartan dag eða bylting án blóðsúthellinga. 

Á árabilinu 2002-2010 nam hlutfall veiðigjalda af tekjum Sighvats Bjarnasonar VE-81 um 2 % að jafnaði.  Árið 2014 var þetta hlutfall komið upp í 28 %.  Að stjórnvöld skyldu mismuna atvinnugreinum svo gróflega og misbjóða meðalhófsreglunni á grundvelli eigin duttlunga og pólitískra útlegginga á réttlæti með því að leyfa sér að setja á svo íþyngjandi skattheimtu á eina atvinnugrein sýnir, að þeim er ekki treystandi fyrir skattheimtuvaldinu, hvað þá auknu forræði á sjávarútveginum í anda jafnaðarstefnu.  Ósköpin voru ranglega réttlætt með því, að útgerðarmenn væru að fiska á miðum, sem annar átti, nefnilega ríkið.  Þetta sýnir, hversu stórhættulegt er að fela stjórnmálamönnum geðþóttavald um þessa skattheimtu.  Á henni verður að vera þak, t.d. 5,0 % af tekjum, og hún á að taka tillit til endurnýjunarþarfar útgerðarinnar, þ.e. leggjast á það, sem eftir er, þegar búið er að taka tillit til vaxta og eðlilegra afskrifta. Ef arður af eigin fé útgerðar er 15 % eða meira, verði veiðileyfagjaldið 5 % af tekjum, en skerðist línulega með minni arði og verði 0 % við 5 % arðsemi eigin fjár. Að öðrum kosti mun fjármagn flýja útgerðina og hún grotna niður.

Þjóðlendur eru sameign þjóðarinnar með sama hætti og fiskimiðin, og ætti nýting hvers konar á þeim að vera undirorpin sambærilegum reglum um auðlindagjald, eins og sjávarútvegurinn.  Það felur í sér gjaldtöku af ferðaþjónufyrirtækjum, sem starfa á vettvangi þjóðlendna.  

Nú er ferðamannageirinn orðinn mesta gjaldeyrisuppsprettan með 308 milljarða kr tekjur árið 2014 og spáð er 342 milljarða kr tekjum 2015 eða 11 % aukning á ári. Ferðamannageirinn nýtur enn skattfríðinda, og er það orðin tímaskekkja í ljósi umfangs og þess, að auðlindin, sem hann sækir í, er takmörkuð, ef nýtingin á að vera sjálfbær.

5 % auðlindagjald gæfi þá 17 milljarða kr í ríkissjóð í ár. Þetta er óraunhæft, enda þarf að taka tillit til afkomu fyrirtækjanna í þessum rekstri með svipuðum hætti og sjávarútvegsfyrirtækjanna.  Náttúrupassinn, sem gefur e.t.v. af sér 1 milljarð kr á ári, verður óþarfur með þessu kerfi. Náttúra landsins er takmörkuð auðlind, og þess vegna þarf að takmarka nýtingu hennar, eins og í sjávarútveginum. Þannig er rétt að fyrirtækjum, sem selja þjónustu, er veldur álagi á náttúruna, sé gert að greiða auðlindagjald, og ríkisvaldið þarf að halda uppi öflugu eftirliti með þjóðlendum og þjóðgörðum sínum, hvað varðar utanvegaakstur, hrossaferðir, tjöldun og annan átroðning á viðkvæmu landi. 

Til að mega virkja vatnsfall til raforkuvinnslu þarf virkjunaraðili að eignast vatnsréttindin á viðkomandi stað.  Þessu má líkja við kvótaeignina. 

Það er ósanngjarnt að láta sjávarútveg og ferðamennskuna greiða auðlindagjald, ef orkugeirinn á að vera undanþeginn.  Sérstaklega á þetta við um jarðhitann, sem aflað er djúpt í iðrum jarðar, stundum á 3,0 km dýpi og fer dýpkandi, þar sem einkaeignarhald er ekki fyrir hendi og áhöld eru um sjálfbærnina, en einnig um vatnsaflsvirkjanir. Stærsti viðskiptavinur orkugeirans er áliðnaðurinn.  Árið 2014 námu gjaldeyristekjur hans 215 milljörðum króna, og árið 2015 er þeim spáð að verða 230 milljarðar kr. Auðlindagjald af orkugeiranum gæti gefið allt að 10 milljarða kr á ári, ef reiknað er með 5 % af tekjum hans og jafnframt yrði tekið tillit til afkomu, eins og í öðrum geirum.  

Spurning vaknar með landbúnaðinn, hvort hann á ekki að greiða auðlindagjald fyrir að fá að reka fé og hross á afréttir ?  Vegna langrar hefðar og fornrar ítölu hreppanna varðandi upprekstur þarf þetta lögfræðilegrar athugunar við, en jafnræði á milli atvinnugreina varðandi hið nýja auðlindagjald vegur þungt.

 

 

                                                               

 

 

 

 

          

Raforkukaup Englendinga frá Íslandi ?

Viðskiptablaðið sagði frá því fimmtudaginn 12. febrúar 2015, að nýr Orkumálaráðherra Bretlands, Matthew Hancock, hefði sent Iðnaðar- og viðskiptaráðherra Íslands, Ragnheiði Elínu Árnadóttur, bréf, um sæstrengsverkefni á milli Íslands og Skotlands, og hún segist vera að vinna að svarbréfi hans í sama blaði. 

Í því bréfi ætti fyrsta spurningin að vera um það, hvort herra Hancock hafi fengið umboð frá Skotum til að semja um legu sæstrengs í lögsögu Skotlands og landtöku á skozkri ströndu ásamt tengingu við skozka raforkuflutningskerfið.  Önnur spurningin ætti að vera, hvort ríkisstjórnin í Lundúnum sé tilbúin til að leggja fyrir brezka þingið frumvarp um verð fyrir raforkuna, sem tryggði virkjunaraðilum á Íslandi og strengeigandanum venjulega markaðsarðsemi á afskriftartíma mannvirkjanna. Ef slíkar spurningar væru settar fram, er von til, að botn fari að fást í þetta mál.  Það er sjálfsagt fara nú fram á skuldbindingar að hálfu Breta, svo að menn séu ekki dregnir á asnaeyrunum hér fram og til baka, endalaust. 

Þingkosningar verða á Bretlandseyjum í maí 2015 og herra Hancock verður væntanlega að svara með fyrirvara um samþykki nýrrar ríkisstjórnar og þings.  Það er í góðu lagi. Mestar líkur eru þó á, að svarið við þessum grundvallar spurningum verði neitandi, af því að enginn viðskiptalegur grundvöllur er fyrir þessu verkefni.  Flutningsgeta strengsins er einfaldlega of lítil til að hann geti borið sig á markaðsverði orkunnar, og herra Hancock mun hvorki geta né vilja skuldbinda ríkissjóðs Bretaveldis í 20-30 ár til stórfelldra niðurgreiðslna á raforku frá Íslandi.  Þá er áframhaldinu sjálfhætt hérlendis.  

Því verður vart trúað, að Iðnaðar- og viðskiptaráðherra í umboði Alþingis haldi áfram að eyða fé og tíma í þetta mál án þess að hafa vissu fyrir því, að Bretlandsmegin geti menn sýnt fram á það, að fullnægjandi stuðningur sé þar við að fylgja þessu máli fram til skuldbindandi samnings um verð fyrir orku við áriðilinn Bretlandsmegin, er nemur a.m.k. 200 USD/MWh.  Einhver mundi nú bjóðast til að lofa því að éta hattinn sinn, ef þetta gengur eftir, og þó að það sé samkvæmishattur, sem hafður er í hávegum.   

Í téðu bréfi frá Íslandi mun koma fram, hvar málið er statt hérlendis nú, en á vegum ráðuneytis Ragnheiðar Elínar er síðan haustið 2014 starfandi þriggja manna nefnd, sem vinnur að svörum við spurningum frá Atvinnuveganefnd Alþingis þann 30. janúar 2014. Forvitnilegt er, hvort ofangreindar tvær grundvallar spurningar komu frá Atvinnuveganefnd. 

Í þessari nefnd, sem stundum er nefnd verkefnastjórn af dularfullum ástæðum, sitja aðstoðarforstjóri Landsvirkjunar, fyrrverandi forstjóri Landsnets og skrifstofustjóri í Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu.  Til að sinna hlutverki sínu af kostgæfni verður nefndin að kaupa ýmsa sérfræðivinnu til að svara erfiðum spurningum, sem nauðsynlegt er að fá svar við um afleiðingar tengingar raforkukerfis Íslands, sem er rúmlega 2,0 GW kerfi, við raforkukerfi Skotlands, sem er heldur stærra en íslenzka kerfið, en tengt með fremur veikri tengingu suður á bóginn til Englands.  

Samt snúast markaðsdraumar Landsvirkjunar um England og að selja orku héðan til að mæta álagstoppum á Englandi.  Matthew Hancock þarf að svara því, hvort hann ætlar strengnum landtöku Englandsmegin, eins og nýumsömdum streng frá Noregi, því að þá verður hann umtalsvert lengri frá Íslandsströnd og að sama skapi dýrari.  Hvers vegna skrifar Orkumálaráðherra skozku heimastjórnarinnar í Edinborg ekki bréfið til Orkumálaráðherra Íslands, ef strengnum er ætluð landtaka á Skotlandi ? Svo kallaður Orkumálaráðherra Bretlands í London er í raun bara Orkumálaráðherra Englands og Wales. Skotar verða að vera með í ráðum um þetta verkefni, en þeir eru sennilega áhugalausir um það, af því að þeir eiga gnótt orku. Íslenzki Iðnaðar- og viðskiptaráðherrann má með engu móti sniðganga sinn skozka starfsbróður.  Slíkt getur leitt til móðgunar í herbúðum Skota.  Er ekki nær, að þessar bréfaskriftir og þreifingar verði á milli Reykjavíkur og Edinborgar en Reykjavíkur og Lunduna og Edinborg sjái um að koma orkunni í varð, t.d. með því að senda hana suður fyrir Hadríanusarvegginn. 

Það er margt afar sérkennilegt varðandi viðskiptahlið þessa sæstrengsmáls.  Á Skotlandi er mikil endurnýjanleg orka til raforkuvinnslu, bæði frá vatnsföllum og vindi, og merkilegar rannsóknir eiga sér þar stað á virkjun sjávarfallastrauma til raforkuvinnslu með sæstreng til lands.  Skotar hafa þegar virkjað 1,3 GW af vatnsafli, og þeir eiga enn eftir 1,2 GW óvirkjað af vatnsafli.  Gefur auga leið, að miklu hagkvæmara er fyrir þá að virkja það en að kaupa rándýra raforku óraleið frá Íslandi um 0,7-1,0 GW sæstreng, sem yrði sá lengsti sinnar gerðar, þyrfti að fara á mesta dýpið, og gæti þess vegna hæglega reynzt verða erfiður í rekstri, sem þá yrði slitróttur með löngum hléum. 

Með öðrum orðum er enginn markaður fyrir íslenzka raforku fyrirsjáanlegur á Skotlandi, og flöskuháls er í flutningskerfinu á milli Skotlands og Englands, sem engin áform eru um að bæta úr, svo að vitað sé.  Óvíst er, að Skotar kæri sig um slíkan sæstreng í sinni landhelgi án umtalsverðs aðstöðugjalds, og bætist þá enn við kostnaðarhlið verkefnisins, sem var þó svo há fyrir, að hann var fundinn ósamkeppnifær á markaði.  Það er sem sagt nokkuð glænefjaleg nálgun á þessu viðfangsefni miðað við umfang þess.

Í frásögn Jóhannesar Stefánssonar í Viðskiptablaðinu 12.02.2015 af téðum bréfaskriftum segir:

"Í bréfinu ítrekar hann áhuga Bretlands á samstarfi við Ísland um sæstrenginn og býður fram alla þá aðstoð, sem Bretar geti boðið til að hjálpa Íslendingum að komast að niðurstöðu í málinu."

Hér þarf að gefa gaum að því, að bréfritarinn, Matthew Hancock, hefur ekki umboð til að tala fyrir munn Skota í þessu máli, og það er ekki hægt að sniðganga Skota, ef strengurinn á að fara um lögsögu þeirra.  Í annan stað er ljóst, að helztu hagsmunir Englendinga af þessu verkefni eru ekki fólgnir í raforkuviðskiptunum, heldur, að ensk verkfræðifyrirtæki og enskur iðnaður verði aðalbirgjar þekkingar og búnaðar ásamt lagningu sæstrengsins, sem er mikið vandaverk. Þar með næði enskur iðnaður jafnvel einnig fótfestu á Íslandi með hönnun og smíði búnaðar til virkjana og línubygginga, en Englendingar eru meðvitaðir um vaxtarmöguleika hagkerfisins hérlendis, sem eru einstæðir í Evrópu. Allt þetta gæfi Englendingum forskot á sérhæfðu sviði með mikla vaxtarmöguleika og arðsemi. Það hangir þess vegna talsvert á spýtunni fyrir enska hagsmuni, en hið sama verður hins vegar hvorki sagt um skozka né íslenzka hagsmuni. Framhjá þessu má ekki líta við stöðumatið í íslenzka Iðnaðar- og viðskiptaráðuneytinu.

"Aðspurð, hvort bréfið sé til marks um aukinn þrýsting af hálfu Breta, segir Ragnheiður Elín: "Þeir hafa sannanlega áhuga, ég finn það.  En þeir hafa líka skilning á því, að við þurfum að vinna okkar heimavinnu, og bjóða fram aðstoð, ef við þurfum á henni að halda.""

Forstjóri Landsvirkjunar hefur lýst því yfir, að fyrirtæki hans muni ekki fjárfesta í sæstrengnum.  Landsnet hefur enga lagaheimild til þess og verður tæplega veitt slík heimild, sem hækka mundi gjaldskrá fyrirtækisins upp úr öllu valdi.  Opinberir aðilar á Íslandi munu þess vegna aðeins fjárfesta í virkjunum og línum á Íslandi vegna þessa sæstrengs.  Þess vegna kemur spánskt fyrir sjónir, að Ragnheiður Elín skuli leggja út í kostnað við "heimavinnuna" með vinnu téðrar nefndar í stað þess að semja við herra Hancock um að standa straum af nauðsynlegum rannsóknum, eins og hann lætur liggja að, að hann sé tilbúinn til. Hún gæti vafalítið samið við herra Hancock um umtalsverða þátttöku íslenzkra ráðgjafa við rannsóknarvinnu af þessu tagi, sem yrði öllum til styrkingar.  Í stað þess að verða byrði á íslenzka ríkissjóðinum, mundu sterlingspund koma til landsins, ef Ragnheiður Elín léti með þessum hætti reyna á raunverulegan áhuga Englendinganna. Það er heimóttarlegt að taka ekki í útrétta hönd enska ráðherrans og stofna til samstarfs, sem getur styrkt íslenzkt tæknisamfélag.

Landsvirkjun lét ráðgjafarfyrirtækið Gamma gera fyrir sig skýrslu um fýsileika sæstrengs til Skotlands, og kom sú út í september 2013.  Það virðist hafa farið fram hjá bæði verkkaupa og verksala, að hér er aðallega um rafmagnsverkfræðilegt viðfangsefni að ræða, og ekki er vitað um stórt úrval rafmagnsverkfræðinga hjá Gamma, enda varð afraksturinn eftir því, eða draumfaralýsing á miklum gróða, ef allt tekst á bezta veg.  Í verkefni með svo marga og alvarlega tæknilega og viðskiptalega áhættuþætti, gerist slíkt aðeins í hinum allra bezta heimi allra heima.  Refirnir virtust skornir til að ginna ríkisvaldið til að leggja mikla áhættu á herðar skattgreiðenda.  Að vitna til gróða norska Statnett og virkjunareigenda í þessu sambandi vitnar um mikla vanþekkingu á samanburði aðstæðna í Noregi og á Íslandi.  Hvað skyldi sú skýrsla hafa kostað Landsvirkjun ?  Ef hún er ekki pappírsins virði, hefur hún verið rándýr.  

Gert var ráð fyrir árlegum orkuflutningi 5 TWh frá Íslandi til Skotlands, og átti þar af að totta 2 TWh út úr íslenzka kerfinu án nýrra virkjana með svo kallaðri bættri nýtingu þess, og 3 TWh áttu að koma frá nýjum virkjunum samkvæmt téðri skýrslu.  Það var þegar vitað og gagnrýnt m.a. á þessum vettvangi, að fullyrðing um 11 % aukningu orkuvinnslu án nýrra virkjana, en með tilkomu sæstrengs, væri eins og naglasúpa, og rúmlega ári seinna játaði viðskiptastjóri Landsvirkjunar þetta óbeint með því að lýsa því yfir opinberlega, að orkan í kerfinu væri að verða upp urin. Hér eru firn mikil á ferð, og einhverjir gætu spurt sig um trúverðugleika téðs verkkaupa og verksala eða jafnvel, hvort allur málatilbúnaðurinn bæri einungis vott um trúðslæti.  Fáum hafði þó dottið í hug, að Landsvirkjun gæti breytzt í sirkus.

Jafnframt virðist Landsvirkjun eftir útkomu skýrslu Gamma hafa komizt að því, að ekki væri góð viðskiptahugmynd að virkja 3 TWh fyrir sæstreng, sem jafngildir að auka orkuvinnslugetu landsins um 17 %, heldur kynnti viðskiptastjórinn í tímaritinu Þjóðmálum í fyrra nýja hugmynd til sögunnar. 

Hún felst í að flytja raforku til Íslands á lágálagstímabilum á Bretlandi og geyma hana í miðlunarlónum þar til hæsta verð fæst fyrir hana á Bretlandi, og flytja hana þá umsvifalaust út. Hér er gert ráð fyrir að flytja jafnmikla orku fram og til baka um 2500 km leið alls, en ekki verður komizt hjá um 20 % rýrnun á leiðinni vegna tapa í flutningsmannvirkjunum, afriðlum, áriðlum, streng og loftlínum fram og til baka.  Til að vinna upp töpin þarf að senda um 20 % meiri orku frá Íslandi en Bretlandi. Notkun strengsins til að fullnægja toppum með þessum hætti veldur lélegri nýtingu á honum, en þokkaleg nýting, þ.e. orkuflutningur, sem nemur a.m.k. 70 % af hámarksflutningsgetu, er forsenda fyrir arðsemi strengsins.  Þessi útfærsla virðist vera afleit viðskiptahugmynd, en vilji Englendingar rannsaka þetta nánar og jafnvel fjárfesta í mannvirkjum til að raungera hugmyndina, þá er ekkert á móti því.  Að mati þessa pistilhöfundar kemur hvorki til mála, að opinbert fyrirtæki á Íslandi né ríkissjóður verji nokkru fé í svo áhættusamt verkefni sem sæstreng til Bretlandseyja. Til að styðja slíkt þarf pottþétt verkfræðileg rök og traustan viðskiptasamning til a.m.k. 20 ára. 

Ef sameiginleg áhættugreining Breta og Íslendinga á verkefninu: "Allt að 1,0 GW sæstrengur á milli Íslands og Bretlands", leiðir til þess, að áhugasamir fjárfestar gefa sig fram, sem eru fúsir að bera alla fjárhagslega ábyrgð á öllum þáttum verksins án nokkurrar íslenzkrar ríkisábyrgðar, þá ber að fagna nýju tækni- og viðskiptaundri. Aðeins þannig er hægt að sýna fram á, að keisarinn dilli sér ekki nakinn á sviðinu. Hætt er þó við, að þeir, sem fæddir eru á 20. öld, hvað þá á fyrrihluta hennar, verði komnir undir græna torfu áður en sá fagnaður tækni- og viðskiptaundurs verður haldinn, en fagnaðarlætin munu þá berast að handan.               

     

      

Skjaldborg um spilaborg

Við fall járntjaldsins 1989 misstu vinstri menn víða fótanna.  Ástæðan er sú, að allar útgáfur jafnaðarstefnunnar eiga rót sína að rekja til sameignarstefnunnar, sem boðuð var af hagfræðinginum og stjórnmálafræðinginum, Karli Heinrich Marx o.fl. á 19. öld og raungerð í blóðugri byltingu Trotzkys og Leníns í Rússlandi 1917 að undirlagi þýzku leyniþjónustunnar til að losna við Rússa úr Evrópustyrjöldinni 1914-1918. Rússar færðu sig síðan upp á skaptið með sigri á Þjóðverjum í Heimsstyrjöldinni 1939-1945, færðu landamæri til vesturs og stofnuðu alþýðulýðveldi undir alræði öreiganna í löndum Mið- og Austur-Evrópu. 

Alþýða Austur-Þýzkalands, DDR - Þýzka alþýðulýðveldisins, mótmælti skoðanakúgun, hömlum á athafnafrelsi og ferðafrelsi og fjárhagslegri eymd með friðsamlegum hætti, þar til landamæraverðir DDR opnuðu landamærahlið ríkisins og fólkið streymdi yfir, gangandi, hjólandi og á Trabant.  Þar með féll Berlínarmúrinn fyrir samtakamætti fólksins, sem fengið hafði sig fullsatt á botnlausri forræðishyggju, snuðri og kúgun hvers konar, og hvert alþýðulýðveldið á fætur öðru sömuleiðis, eins og spilaborg. 

Alþýðulýðveldin reyndust einnig vera fjárhagslega gjaldþrota undir kómmúnisma eða sameignarstefnu, og allt þetta leiddi til, að sameignarstefnan varð hugmyndafræðilega og siðferðilega gjaldþrota, og jafnaðarstefnan missti þar með kjölfestu sína, þó að sófakommar megi ekki heyra á slíkt minnzt.  

Nú voru góð ráð dýr fyrir vinstri menn. Á Íslandi komu tveir málaflokkar í stað trúarinnar á félagshyggjuna, sem rekin hafði verið í Austur-Evrópu og víðar. Þeir voru af ólíkum meiði, svo að höfða mætti til ólíkra hópa.  

Í fyrsta lagi var mótuð argvítug andstaða við afnotarétt einkafyrirtækja af auðlindum landsins. Mest hefur verið barizt gegn núverandi ábyrgðarskiptingu í sjávarútvegi, að ríkið stjórni auðlindanýtingunni þar á grundvelli vísindalegrar ráðgjafar og að afnotarétturinn (ein tegund eignarréttar) á auðlindinni sé dreifður á fjölmörg fyrirtæki, sem eiga í innbyrðis samkeppni um fjárfesta, starfsfólk og viðskiptavini. Vinstri menn berjast hins vegar fyrir einokun á sviði sjávarútvegs, sem að lokum mun leiða til taprekstrar og bæjarútgerða aftur, með þjóðnýtingu hinna fjölmörgu aflahlutdeilda, og endurúthlutun þeirra eftir stjórnmálalegum leiðum, þ.e. af stjórnmálamönnum beint eða af ríkisstofnun í umboði pólitíkusa.  Hvernig dettur nokkrum heilvita manni í hug, að útgerðir, sem komnar verða upp á náð og miskunn stjórnmálamanna, muni verða þjóðhagslega arðsamari en núverandi fyrirkomulag, sem árið 2013 skilaði ríkinu í beinar tekjur 26 mia kr og líklega hærri upphæð í beina skatta af starfsmönnum útgerða, sem keppa við erlendar útgerðir, sem sama árið fengu 890 mia kr frá ESB í rekstrarstyrki? 

Hitt sviðið innan auðlindanýtingar, sem vinstri menn berjast gegn, er orkuöflun fyrir orkukræfan stóriðnað í erlendri eigu.  Um þetta ritar prófessor Jónas Elíasson í Morgunblaðið þann 9. febrúar 2015 í tímabærri grein með fyrirsögninni,

"Er Rammaáætlun að setja vatnsafl Íslands í glatkistuna ?":

"Hin pólitíska náttúruvernd er þó líklega áhrifaríkust. Vinstri grænir berjast gegn vatnsaflinu, það rímar við fortíðina hér á Íslandi, áliðnaðurinn lifir á vatnsaflinu, og þar sjá vinstri menn helztu tengingu Íslands við alheimskapítalismann. Þá mengaði áliðnaðurinn talsvert í upphafi síns ferils, en það var um næstsíðustu aldamót.  Núna, meira en 100 árum síðar, hefur þetta komizt í lag að mestu, og áliðnaður mengar mjög lítið í dag."

Þarna lýsir prófessorinn í hnotskurn um hvað stjórnmálabarátta vinstri sósíalista á Íslandi hefur hverfzt eftir að "roðinn í austri" varð grámyglulegri en grámosinn.  Baráttan gegn erlendum fjárfestingum nær reyndar enn lengra aftur eða a.m.k. aftur til 1965, er Landsvirkjun var stofnuð til að virkja fyrir stóriðju.

Hver hefur verið birtingarmynd baráttunnar á seinni árum ?  Athugum, hvað prófessor Jónas hefur um það að skrifa: 

"Í verkefnisstjórn Rammaáætlunar eru ýmsir faghópar, sá númer eitt hefur það hlutverk að meta verndargildi virkjunarkosta.  Skemmst er frá því að segja, að hópurinn finnur verndargildi í hverjum einasta virkjunarkosti, nokkuð óháð því, hvernig landið er.  Á eftir koma svo aðgerðarsinnar, sem láta eins og sá blettur, sem virkja á hverju sinni, sé sú verðmætasta náttúruperla, sem landið á.  Þessi saga er búin að endurtaka sig í Blöndu og við Kárahnjúka og stendur nú yfir varðandi Neðri-Þjórsá.  Þá er grátbroslegur farsi í gangi með Hagavatnsvirkjun, sem lýst er nýlega í Morgunblaðinu".

Hegðun "náttúruverndarmanna" er með öðrum orðum orðin algerlega fyrirsjáanleg áróðurssíbylja, sem ekkert mark er á takandi, af því að hún er berlega ekki reist á faglegum grunni, heldur er tilfinningalegs eðlis.  Ekki er ætlunin að gera lítið úr tilfinningum til náttúrunnar né annars, en breyta þarf lögum um Rammaáætlun, ef pláss á að vera fyrir þær þar.  Rammaáætlun er þess vegna misnotuð.

Áfram skal vitna í hinn skarpskædda prófessor:

"Spyrja má, hvort virkjunarandúðin sé ekki réttlætanleg vegna þess, hve vatnsvirkjanir valda miklum náttúruspjöllum, en það er af og frá. Ísland á nú sjö vatnsvirkjanir, sem kallaðar eru stórvirkjanir, þó að í reynd séu þær smáar í sniðum á erlendan mælikvarða. Í raun hafa engar af þessum virkjunum valdið alvarlegum náttúruspjöllum, friðunarsinnar hafa engin dæmi um slíkt til að færa fram í sínum málflutningi.  Allt, sem þeir geta tínt til, er vatnsrof í bökkum hér og þar og breytt fiskgengd, en slíkt er alltaf að gerast hvort eð er.  Aðalumkvörtun friðunarsinna, sú, að vatnsbotn lónanna sé svo verðmætt land, að alls ekki megi færa það í kaf, heldur engan veginn.  Þvert á móti, Ísland er fátækt af stöðuvötnum, og þau bæta mynd náttúrunnar fremur en hitt."

 Frekari rökstuðningur fyrir þeirri skoðun, að andstaða við og andróður friðunarsinna við vatnsaflsvirkjunum sé tilhæfulaus, er þarflaus.  Á þessum vígvelli hljóta þess vegna umbreyttir sameignarsinnar í græningja að tapa. 

Hitt sviðið, sem jafnaðarmenn gerðu að sínu, þegar fótunum var kippt undan þeim með falli kommúnismans í Berlín 1989, var aðild Íslands að Evrópusambandinu, ESB.  Þarna er um áþekka þráhyggju að ræða, þrátt fyrir glataðan og tapaðan málstað, og gagnvart vatnsaflsvirkjunum.  Það hefur einfaldlega ekki verið sýnt fram á, að atvinnuvegir landsins, hvað þá íbúarnir almennt, muni standa betur að vígi í samkeppninni og lífsbaráttunni inni í 500 milljón manna hnignandi ríkjasambandi en utan. 

Samt neyttu jafnaðarmenn og sameignarsinnar aflsmunar á Alþingi 16. júlí 2009, gegn miklum mótmælum þáverandi stjórnarandstöðu og óskum um þjóðaratkvæðagreiðslu, og heimiluðu ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur að senda umsókn til Brüssel. Þar voru firn mikil á ferð, því að formaður annars stjórnarflokksins hafði hafði daginn fyrir kosningar farið með svardaga um við nafn flokksráðsins, að hvorki vildi hann né gæti samþykkt umsókn um aðild að ESB.

Nú er þar til að taka, að Neyðarlög ríkisstjórnar Geirs Haarde og skjaldborgin um íslenzka innistæðueigendur föllnu bankanna og stofnsetning nýrra banka á rústum þeirra gömlu höfðu farið mjög fyrir brjóstið á kommissörum í Berlaymont, sem purkunarlaust drógu taum lánadrottna bankanna, eins og allra banka í ESB, en ríkisstjórnir voru af ESB þvingaðar til að bjarga bönkum á kostnað skattborgaranna, ef þær létu bilbug á sér finna.  Ríkisstjórn jafnaðarmanna í Lundúnum virtist samt ekki þurfa hvatningu til að bjarga öllum tæpum bönkum á Englandi, nema þeim íslenzku. Þeim var miskunnarlaust fórnað.   

Í Brüssel, Frankfurt, Lundúnum, París og víðar óttuðust menn mjög áhlaup á bankana í Hruninu, og íslenzka leiðin var engan vegin fallin til að auka traust á bönkunum annars staðar.  Af þessum ástæðum voru Íslendingar litnir hornauga víða árið 2009, þ.m.t. í Brüssel, og íslenzka ríkisstjórnin lagði sig af þessum ástæðum í framkróka við friðþægingu, og fórst í þeim efnum ekki fyrir, heldur gekk mjög langt í að gera fjármagnseigendum til hæfis. Er lítill vafi á því, að vinstri stjórnin vildi ekki ljúka bankaendurreisninni í anda Neyðarlaganna, því að þá hefðu fjármagnseigendur, kröfuhafarnir, talið sig hlunnfarna, þó að þeir gætu ekki sótt rétt sinn.  Þeir gátu hins vegar stundað "lobbýisma"-reynt að hafa áhrif, t.d. hjá ESB og AGS. Margir telja, að fjármagnseigendur hafi haft hér erindi sem erfiði, og til marks um það eru skrif leiðarahöfundar Morgunblaðsins í ritstjórnargreininni, "Alvarlegar ásakanir", þann 26. janúar 2015:

"Það er óskiljanlegt, að það hafi orðið forgangsmál hjá ríkisstjórn landsins að koma sér í mjúkinn hjá kröfuhöfum á kostnað íslenzkra skattborgara og fyrirtækja."

Þetta er í samræmi við það, sem fram kemur í þessum pistli hér að ofan, en þar er útskýrt, hvernig á undirlægjuhætti stjórnvalda stóð 2009-2012 gagnvart erlendum fjármagnseigendum, kröfuhöfum föllnu bankanna. Allt snerist um að fegra ásýnd Íslands í augum peningafursta til þess að ganga í augun á kommissörum í Berlaymont. Var þá einskis látið ófreistað og jafnvel fórnað stórkostlegum hagsmunum íslenzka ríkisins á altari Brüssel-dýrkunarinnar. Vegsummerkin eru skýr í bankaendurreisninni, þegar hrægömmunum var fært eignarhald á tveimur bönkum, algerlega að þarflausu, og engin viðunandi skýring á þeim gjörningi hefur verið gefin.  Hér er komið "mótíf fyrir glæpnum".

 Varfærið mat á líkum á innheimtu frá skuldunautum bankanna hafði leitt til þess, að ríkið tók innlendar eignir gömlu bankanna eignarnámi og óháð mat hafði leitt til bóta, sem nam um 50 % af nafnverði eignanna.  Þetta var alveg nægur heimanmundur frá ríkinu til nýju bankanna, og meira en víða í sambærilegum tilvikum, enda hefur hvergi komið fram, að bráð nauðsyn hafi borið til að styrkja eiginfjárstöðu nýju bankanna umfram þessa forgjöf, því að allir höfuðatvinnuvegir landsins gengu á sæmilegum afköstum þrátt fyrir hrun bréfaborgarinnar, og þess vegna urðu innheimtur reyndar betri en reiknað hafði verið með á varfærinn hátt.  Engar bankarekstrarlegar ástæður knúðu á um hlutafjáraukningu bankanna árið 2009, enda var þá spurn eftir nýjum lánveitingum í lágmarki.

Í fróðlegri Morgunblaðsgrein Jóhannesar Karls Sveinssonar, lögmanns, og Þorsteins Þorsteinssonar, rekstrarhagfræðings, er vikið að innkomu kröfuhafanna í bankana tvo án útskýringa eða upplýsinga um andvirði eignarinnar:

"Því var valin sú leið að semja um endurgjald, sem miðaði við ákveðið grunnmat yfirfærðra eigna og fremur svartsýnar efnahagshorfur.  Að auki var samið um skilyrtar viðbótargreiðslur, ef verðmæti eigna reyndist síðar verða meira en grunnmatið. 

Þá var samið um, að Kaupþing og Glitnir gætu yfirtekið meirihluta hlutafjár í þeim nýju bönkum, sem út úr þeim voru klofnir og að hlutafjárframlag kæmi frá LBI (gamla Landsbankanum) inn í Landsbankann." 

Við téð grunnmat auk skilyrtra viðbótargreiðslna máttu kröfuhafarnir allvel una miðað við miðgildi matsverðs Deloitte.  Það var fullkomið stílbrot, sem helgaðist af annarlegum hvötum, eins og fram hefur komið, en ekki af viðskiptalegri nauðsyn, að gera aðila, hverra hagsmuna slitastjórnir áttu að gæta, að meirihlutaeigendum nýju bankanna, tveggja af þremur, enda voru starfsmenn þeirra þegar settir á afkastahvetjandi launakerfi við innheimtu af skuldunautum, sem margir áttu um sárt að binda.  Þá hefur íslenzka ríkið þegar orðið af hundruðum milljarða í arðgreiðslum og glötuðum eignum vegna þessa einstæða gjörnings.  Hér voru skattborgarar þessa lands hlunnfarnir með "eindæma ófyrirleitnum" hætti, og til að bíta hausinn af skömminni var þingheimur síðan blekktur til að blessa þennan hneykslanlega gjörning á mikilli hraðferð í málahrærigrauti rétt fyrir jólahlé 2009.  Hér héldu handhafar framkvæmda- og löggjafarvalds þannig á málum, að full þörf er á að rannsaka, hvort í gjörningunum felist stjórnarskráarbrot.  Þessi einkavæðing tveggja banka er sú sóðalegasta, sem sézt hefur.  Ríkisendurskoðun rannsakaði þá, sem fram fór á föllnu bönkunum á sinni tíð, en fann ekkert bitastætt.  Er ekki ástæða til rannsóknar hennar á þessari og rannsókn Umboðsmanns Alþingis á framkomu fyrri ríkisstjórnar gagnvart þáverandi Alþingi í þessu máli ?  

Í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins, dags. 13.02.2015, er fjallað um þennan málaflokk, og þar koma svipuð sjónarmið fram og hér hafa verið reifuð:

Í Evrópu var hikað.  Þýzkaland réði því.  Spánn og nokkur minni ríki evrunnar voru neydd til að færa skuldir einkabankakerfisins við fjármálastofnanir stórríkja ESB yfir á skattgreiðendur sína.

Ísland var ekki komið undir hramm ESB, en samt var reynt að þvinga það með hótunum í sama far.  En á því augnabliki höfðu ekki barsmíðar og grjótkast enn fleytt vinstri stjórn til valda, og hún hafði því ekki náð að setja sálufélaga sína yfir Seðlabanka Íslands.  Þess vegna stóðst stefnan um, að aldrei mætti láta íslenzkan almenning taka yfir skuldir óreiðumanna. 

Ef sú staða, sem kom upp 9 mánuðum síðar, hefði verið raunin í október 2008, er vafalaust, að Ísland væri nú í sömu stöðu og Grikkland. 

Þessir aðilar, komnir í illa fengna valdastólana, reyndu þó sitt, þótt seinir væru, til að vinda ofan af lánsemi Íslands í óláninu með því að troða Icesave-samningum kröfugerðaríkja ofan í kokið á Íslendingum."

Hér að ofan heldur maður á penna, sem gerst má vita, því að hann stóð í hringiðu atburðanna og átti sinn drjúga þátt í því, að á örlagaþrungnum tíma var staðið gegn óbilgjörnum kröfum Brüssel, London og den Haag um að hneppa íslenzku þjóðina í miklu verri skuldafjötra m.v. landsframleiðslu en Grikkir hafa verið að krebera undan í 7 ár, og jafnvel verri en Weimarlýðveldið þýzka mátti sæta að tiltölu í Versölum 1919. 

Fyrir að vera fjármagnseigendum svo óþægur ljár í þúfu sem að ofan getur, galt hann með embættismissi og ofsóknum, þegar menn lítilla sanda og lítilla sæva höfðu með ofbeldi hrifsað til sín völdin við Austurvöll og síðan unnið Alþingiskosningar með lygum og undirferli.  Allt var falt til að komast inn undir verndarvæng kommissara og búrókrata í Berlaymont. Þetta má ekki liggja í þagnargildi, þó að vinstri öflin geri allt, sem í þeirra valdi stendur, til að þagga þetta bráðum 6 ára gamla mál niður eða að drepa því á dreif með því að draga athyglina að öðru og með sinni innantómu samanburðarfræði við aðrar einkavæðingar.  Þar var stjórnskipanin þó ekki fótum troðin með því að leita heimildar fyrir gjörninginum á Alþingi eftir að allt var um garð gengið.  "Eindæma ófyrirleitni" kvað Hæstiréttur upp úr um af öðru tilefni. 

       

   

   

    

 

   

    

Tuggan um misskiptinguna

Karl Heinrich Marx (1818-1883), hagfræðingur og stjórnmálafræðingur, útskýrði mannkynssöguna sem röð stéttaátaka og taldi kreppur auðvaldskerfisins að lokum mundu ganga af því dauðu og úr rústunum mundi rísa stéttlaust samfélag, kommúnismi. Þar yrði misskiptingu auðsins útrýmt í eitt skipti fyrir öll með því að gera alla að öreigum og færa allar eignir, þ.m.t. framleiðslutækin, til hins opinbera. Jafnaðarmenn og sameignarsinnar eru enn þann dag í dag ofurseldir þessari þráhyggju og tönnlast signt og heilagt á ójafnri tekju- og eignaskiptingu í samfélaginu.     

Draumóramenn hafa síðan trúað því, að þetta væri framkvæmanlegt og mundi fela í sér draumaríki framtíðarinnar í anda kommúnisma undir stjórn kommúnista.  Þessir dagdraumar enduðu með martröð, og meira en 100 milljón fórnarlömbum kommúnismans, sameignarstefnunnar, sem átti að útrýma misskiptingu auðsins.  Sameignarstefnan snerist um "Allt þitt er mitt" og "Öll völd til ráðanna (sovétanna)", sem alls staðar leiddi til alræðis "nómenklatúrunnar".  Samt er enn rembzt við, eins og rjúpan við staurinn. 

Það er óhætt að fullyrða, að auðnum verður aldrei skipt að forsögn Karls Marx og Friedrich Engels: hver maður leggi fram til samfélagsins eftir getu og taki frá því eftir þörfum.  Það er óhætt að fullyrða, að auðnum verður aldrei skipt jafnt á milli manna, og það er líka óhætt að fullyrða, að það er hvorki æskilegt, eðlilegt né sanngjarnt. 

Síðasta fullyrðingin þarfnast rökstuðnings.  Hann felst í að benda á, að framlag manna er mjög misverðmætt fyrir samfélagið.  Ef ég dett niður á aðferð, sem tvöfaldar framleiðnina við framleiðslu á einhverri vöru, þá lítur markaðurinn svo á, að ég sé verðmætari en sá, sem tekst að auka framleiðni um aðeins 5 % á sama tímabili.  Karl Heinrich, kaffihúsasnati, og jafnvel einnig hinn mótsagnakenndi iðnjöfur, Friedrich Engels, vanmátu gróflega mátt markaðarins.  Draumurinn um hinn frjálsa markað og frjálsa samkeppni hugmynda, vöru og þjónustu, hefur borið algjört sigurorð af sameignarstefnunni, og þess vegna hljómar kvakið um ójafna skiptingu auðsins sem hjáróma væl.

Við höfum úrskurðaraðila um þetta, og það er markaðurinn.  Hinn fullkomni markaður ákvarðar verðmæti samkvæmt framboði og eftirspurn.  Markaðurinn er hins vegar alltaf skakkur, og samkvæmt "þýzku leiðinni", hinu Félagslega markaðshagkerfi - Die Soziale Marktwirtschaft, sem Dr Ludwig Erhard mótaði á 6. áratugi 20. aldarinnar, er það hlutverk ríkisvaldsins að fylgjast með og kippa í spottana, ef fyrirtæki verða of ríkjandi á markaðinum eða frjálsri samkeppni virðist ógnað. Þetta er málamiðlunin á milli frjáls einkaframtaks og ríkisafskipta, sem hægt er að gera og sem reynzt hefur vel, þar sem hún hefur verið reynd. 

Í engilsaxnesku ríkjunum ríkir ekki Félagslegt markaðshagkerfi, enda sýna tölfræðilegar rannsóknir fram á vaxandi misskiptingu auðs þar víðast hvar og einkum í Bandaríkjunum - BNA. Þetta er óæskilegt, því að það bendir til ósanngjarnrar skiptingar á arði, sem leiðir af framleiðniaukningu, á milli hins vinnandi manns og fjármagnseigandans.  Í BNA hefur hlutur 10 % auðugustu af þjóðarkökunni aukizt og einkum hefur hlutur 0,1 % auðugustu aukizt.  Þetta er allt á kostnað miðstéttarinnar, þ.e. 90 % neðstu í þessum stiga (50 % neðstu eiga jafnan mjög lítið).

Eins og fram kemur í vefgreininni: "Heimur batnandi fer" undir tenglinum hér að neðan, þá er hlutur 0,1 % auðugustu í BNA nú svipaður og hlutur 90 % neðstu, en samanburður þessara tveggja hópa er talinn veita innsýn í jöfnuð í hverju þjóðfélagi:       

http://bjarnijonsson.blog.is/admin/blog/?entry_id=1519453 

Á 30 ára tímabili, 1980-2010, hefur hlutur miðstéttarinnar í þjóðarauðnum minnkað úr 34 % í 22 % og hlutur hinna forríku, 0,1 % aukizt úr 8 % í 21 %. Þarna hlýtur að vera vitlaust gefið og búið að skekkja markaðinn, svo að um munar.  

Á þessu 30 ára tímabili hefur orðið mikill hagvöxtur í BNA, og miðstéttin virðist fara varhluta af honum.  Ávinningurinn af framleiðniaukningunni, sem á hlut í hagvextinum, virðist ekki lenda hjá launþegunum í BNA, heldur hjá fjármagnseigendunum.  Þetta er ósanngjarnt og er tekið að valda þjóðfélagsóróa í "Guðs eigin landi".

Íslenzka þjóðfélagið ber hins vegar mörg einkenni Félagslegrar markaðshyggju.  Hvergi er hlutfall launakostnaðar fyrirtækja af heildarkostnaði þeirra hærra en hérlendis, eða 70 %.  Þetta háa hlutfall gefur til kynna, að hinn vinnandi maður hreppi drýgsta hluta verðmætasköpunarinnar á Íslandi, og er það vel. Næstar á eftir Íslendingum í þessum samanburði eru Norðurlandaþjóðir með um 65 %, sem þekktar eru að fremur miklum jöfnuði samkvæmt alþjóðlegu mati með hinum fræga kvarða Ginis.  Ennfremur er húsnæðiseign óvíða almennari en á Íslandi, og lífeyriseign Íslendinga er hin mesta, sem þekkist.  Þá er aðgangur að menntakerfinu frjáls og óháður efnahag, enda myndast blóðbönd hérlendis óháð stéttum, en töluvert háð menntunarstigi.  Á Íslandi er af þessum sökum meira jafnræði í öllum aldurshópum en annars staðar þekkist.  Það er nauðsynlegt að missa ekki sjónar á þessu í moldviðrinu, sem óprúttnir aðilar gjarna þyrla upp af miklu ábyrgðarleysi út af ójafnrétti á Íslandi.   

Einar S. Hálfdánarson, lögfræðingur og löggiltur endurskoðandi, ritaði í janúar 2015 grein í Morgunblaðið um m.a. jöfnuð, þar sem eftirfarandi kemur fram:

"Ríkasta prósentið er væntanlega atvinnurekendur.  Atvinnutækin eru skráð á þeirra nafn, og því betur, sem þeim gengur, þeim mun betur vegnar okkur hinum.  Hagnist þeir, geta þeir borgað hærra kaup.  Hvorki borða þeir skipin né hugbúnaðinn; sem sé neyzla og ríkidæmi er fjarri því að vera það sama.  Hverjum dettur í hug, að 10 % Íslendinga eyði 75 % þjóðarframleiðslunnar.  Tölfræði af þessu tagi hefur afskaplega lítið upplýsingagildi."  

Óðinn segir jafnframt um þetta í Viðskiptablaðinu 29. janúar 2015:

"Umræða um skiptingu auðs heimsins annars vegar og íslenzku þjóðarinnar hins vegar hefur verið töluverð frá því, að brezku góðgerðarsamtökin OXFAM notuðu tækifærið til að fylla helztu stuðningsaðila sína samvizkubiti, þar sem þeir sprönguðu um á árshátíð ríka, fræga og mikilvæga fólksins í Davos.  OXFAM birti upplýsingar, sem þau sögðu sýna, hve stóran hluta af auðlegð heimsins væri í höndum þeirra allra ríkustu.  Íslenzkir fjölmiðlar hlupu strax til, grófu upp tölfræði frá Hagstofunni frá því í ágúst 2013 um eignaskiptingu á Íslandi árið 2012 og blésu þeim upp."

Hráar tölur Hagstofunnar eru ekki hæfar til að draga af þeim víðtækar ályktanir um eignadreifingu í landinu.  Það er m.a. út af því, að í skattaframtölum, þaðan sem tölur Hagstofunnar koma, eru ekki fullnaðarupplýsingar um eignir, sumpart af því að ekki er upplýsingaskylda um allt, t.d. er ekki gerð krafa um skráningu annars lausafjár en bifreiða. Má þar nefna innbú, málverk og skartgripi.  Þá er ein stærsta eign, margra, réttindi þeirra í lífeyrissjóðum.  Þessi eign er misstór eftir lengd inngreiðslutímabils og launum. 

Hagstofan lagði til grundvallar sínum tölum skattframtöl 264´193 Íslendinga fyrir árið 2012.  Það ár voru Íslendingar, 18 ára og eldri, aðeins 239´724 talsins, og Íslendingar 25 ára og eldri voru aðeins 206´106 talsins.  Þarna er því fjöldi barnaframtala, og 30´000 - 60´000 manns, sem aldurs síns vegna er hvorki farinn að safna eignum né afla tekna í miklum mæli.  Þvert á móti eru þarna upp undir 60´000 manns, sem er að hefja búskap og er jafnvel með neikvæða eiginfjárstöðu vegna námslána og lána til húsnæðis.  Þetta fólk hefur á hinn bóginn, margt hvert, fjárfest vel og skynsamlega í þekkingaröflun og er þess vegna vel í stakkinn búið til mikillar tekjuöflunar, oft með mikilli vinnu, og hraðri eignamyndun. Þetta sýnir, hversu varasamt er að draga af tölum Hagstofunnar víðtækar ályktanir um eignadreifinguna í landinu.

Þrátt fyrir fyrirvara um notagildi Hagstofutalnanna til að gera sér grein fyrir eignadreifingunni í landinu, má reyna að nota þær til að bera sig saman við önnur lönd. 

Samkvæmt framtölunum fyrir 2012 eiga 10 % eignahæstu fjölskyldurnar, 19000 talsins, 1500 mia kr hreina eign, sem jafngildir 73 % hreinna eigna alls. Þetta jafngildir Mkr 79 á fjölskyldu, sem eru nú engin ósköp, eða gott einbýlishús á góðum stað. Í BNA-Bandaríkjum Norður Ameríku var þetta hlutfall 78 % árið 2010, svo að með fyrirvara um gallaðan talnagrunn virðast 10 % eignahæstu Bandaríkjamennirnir eiga meira af landseignum en á við hérlendis.  

Eignahæsta 1,0 % , eða 1900 fjölskyldur, átti 23 % hérlendis eða 473 mia kr eða 249 Mkr á fjölskyldu.  Þetta er svipað hlutfall og 0,1 % eignahæstu í BNA áttu árið 2010, sem var þá 21 %. Þessi samanburður sýnir óyggjandi mun meiri jöfnuð á Íslandi en í BNA, og stóreignafólk er varla hægt að tala um hérlendis í samanburðinum, en samkvæmt þessu á mjög mikil auðsöfnun sér stað á meðal hinna allra auðugustu í BNA. 

Þegar þróun þjóðfélagsjafnaðar er íhuguð, þarf að hafa í huga byltinguna á stöðu kvenna.  Jöfnun tækifæra kvenna og karla á Vesturlöndum, sem hófst með P-pillunni, hefur leitt til mun meiri menntunar kvenna en áður og jafnvel meiri menntunar en karlanna nú í seinni tíð, ef fjöldi af hvoru kyni á háskólastigi er borinn saman.  Afleiðing af þessu er m.a. sú, að menntafólk í háskólum eða útskrifað þaðan sækir ruglar saman reitum sínum í miklu meiri mæli en áður af eðlilegum ástæðum.   

Þessar fjölskyldur eru fátækar að efnislegum gæðum fram undir þrítugt, oft með neikvæða eiginfjárstöðu, en fjölskyldutekjurnar eru samt háar og hækkandi og þar af leiðandi verður eignamyndunin hröð og oft talsvert mikil.  Við þessu er auðvitað ekkert að gera, enda er dreifing auðsins ekki vandamál á Íslandi.  Þetta er hin augljósa skýring á meiri hlutfallslegri eignamyndun á meðal 10 % efnamestu á þessum áratugi en t.d. á tímabilinu 1990-2000. Miklu verðugra viðfangsefni er þó, hvernig auðurinn verður til og í framhaldi af því að vinna að hámarks auðsköpun, sem í þjóðfélagi, eins og okkar, dreifist hratt um.  Óðinn í Viðskiptablaðinu orðar það svo:      

"Langflestir þeirra, sem búa yfir mestum auði, eiga fyrirtæki eða hluti í fyrirtækjum.  Þessi fyrirtæki skapa auð og atvinnu.  Heimurinn væri ekki betur staddur án þessa fólks og auðs þeirra." 

Á Íslandi er dreifing heildareigna þannig eftir aldri (peningalegar eignir eru í svigum):

• Yngri en 30 ára: 142 mia kr eða  4 %   ( 5 %)
• 30 - 44 ára:     812 mia kr eða 20 %   (13 %)
• 45 - 59 ára:    1350 mia kr eða 34 %   (28 %)
• 60 ára og eldri:1666 mia kr eða 42 %   (54 %)

Í svari fjármála-og efnahagsráðherra á Alþingi við fyrirspurn meints áhugamanns um misskiptingu eigna, Árna Páls Árnasonar, sem, þó að undarlegt megi virðast, sækist nú eftir endurkjöri sem formaður Samfylkingarinnar, enda fer fylgi hennar dalandi um þessar mundir. Í svarinu kom eftirfarandi fram samkvæmt Tý í Viðskiptablaðinu fimmtudaginn 5. febrúar 2015:

• "Ríkustu" 5% fjölskyldna eiga 32 % heildareigna
• "Ríkasta" 1 % fjölskyldna eiga 13 % heildareigna
• "Ríkasta" 0,1 % fjölskyldna á 5 % heildareigna

Spyrja mætti Árna Pál og Katrínu Jakobsdóttur að því, hvaða eignahlutföll þau telji sanngjörn og ákjósanleg í þessum efnum.  Það er áreiðanlegt, að uppskrift þeirra beggja í þessum efnum virkar alls ekki til að bæta neitt hag alls þorra fólks eða 90 % eignaminnstu, þ.e. miðstéttarinnar, né neðstu 50 % fjölskyldna á kvarða heildareigna, sem eiga lítið og oft á tíðum neikvæða hreina eign, þó að tímabundið sé í mörgum tilvikum.  Það er á hinn bóginn keppzt við að ala á öfund til að réttlæta nærgöngulli skattheimtu af "þeim ríkustu", eins og dæmin sýndu í stjórnartíð vinstri stjórnarinnar 2009-2013, en hver skyldi nú árangur hennar hafa orðið ?  Á þann sama mælikvarða, sem hér er beitt til að meta eignadreifinguna í þjóðfélaginu, var töluvert meiri ójöfnuður á öðru ári ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur en á öðru ári ríkisstjórnar Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar.  Þetta sýnir loddaraháttinn í málflutningi núverandi stjórnarandstöðu, þar sem formennirnir Árni Páll og Katrín Jakobsdóttir eru einna háværust (hæst bylur í tómri tunnu).

Fyrst er þar til að taka, að misskipting heildareigna náði hámarki árið 2007, en það ár komst Samfylking í ríkisstjórn eftir langa eyðimerkurgöngu.  Misskipting hreinna eigna, þ.e. heildareigna umfram skuldir, náði hins vegar hámarki á velmegtarári vinstri stjórnarinnar, 2010.

Árið 2010 var skipting hreinna eigna á Íslandi svona (í svigum eru sambærileg hlutföll árið 2013):

• "Ríkustu" 5 % þjóðarinnar áttu 56 % (48 %)
• "Ríkasta" 1 % þjóðarinnar átti 28 % (22 %)
• "Ríkasta" 0,1 % þjóðarinnar átti 10 % (8 %)

Á valdaskeiði vinstri stjórnarinnar ríkti framan af efnahagssamdráttur og síðan stöðnun. Hagvöxtur náði sér ekki á strik, enda voru fjárfestingar þá í sögulegu lágmarki, þar sem vinstri stjórnin hækkaði skattheimtu meira en 100 sinnum og hélt atvinnuvegunum í heljargreipum, m.a. með framkvæmdafjandsemi á sviði virkjana og stóriðju og hótunum um þjóðnýtingu veiðiheimilda, þar sem útgerðin á nú afnotaréttinn, þ.e. rétt til nýtingar á aflaheimildum fiskimiða í þjóðareign, sem ríkið úthlutar á grundvelli laga um fiskveiðistjórnun.  Árið 2013 jókst bjartsýni í athafnalífinu, fjárfestingar jukust, og valdaskipti urðu í landinu um vorið.  Þá jókst hagvöxturinn, og ofangreindar tölur sýna, að hagvöxturinn jafnaði eignaskiptinguna, enda tók hagur flestra fjölskyldna þá að batna.  Jákvæð þróun eignaskiptingar fæst með auknum umsvifum á vinnumarkaði og sköpun gjaldeyristekna með vinnuframlagi fjöldans í stað viðskipta með pappíra undir vafasömum formerkjum, eins og tíðkuðust á tímabilinu 2005-2008.   

Hér að neðan verður rakið, hvernig þróun hreinna eigna varð á tímabilinu 2010-2013, en hún sýnir svart á hvítu, að þungar "áhyggjur" vinstri flokkanna eru ástæðulausar, enda eru þær tilbúningur og ekki ætlaðar til annars en að ala á öfund þeirra, sem af einhverjum ástæðum telja sig bera skarðan hlut frá borði m.v. framlag sitt til samfélagsins. 

Árin 2010-2013 jókst hrein eign mismunandi hópa Þannig:

•  Hjá efstu 5 % jókst hún um 18 % eða um 150 mia kr
•  Hjá meðstu 95 % jókst hún um 66 % eða 450 mia kr 

Sameignarsinnarnir eru haldnir fáránlegum grillum um það, hvernig verðmætasköpun og þar af leiðandi eignaaukning á sér stað.  Þeir, t.d. Helgi Hjörvar, Alþingismaður, halda því fram, að jöfnuður knýji áfram verðmætasköpunina.  Þetta eru alger öfugmæli, eins og margsannazt hefur, nú síðast í Venezúela, þar sem Hugo Chavez innleiddi sameignarstefnu með jöfnuð á vörunum.  Þegar olíuverðið lækkaði árið 2014, hrundi hagkerfi Venezúela, af því að innviðir þjóðfélagsins höfðu grotnað niður undir jafnaðarstefnu Hugo Chavez, og nú er Venezúela viðurstyggilegt fátæktarbæli. Ekki knúði jöfnuðurinn verðmætasköpunina þar, eða felur sameignarstefnan, þ.e. þjóðnýting auðlinda og atvinnutækja, e.t.v. ekki í sér þjóðfélagslegan jöfnuð ?

Það er áreiðanlega ekki draumurinn um aukinn jöfnuð tekna og eigna, sem knýr fólk og fyrirtæki til dáða til aukinnar verðmætasköpunar, þjóðfélaginu öllu til heilla, heldur sóknin eftir hærri tekjum og auknum arði.  Sóknin eftir stærri hlut í eigið bú knýr verðmætasköpun þjóðfélagsins áfram, og það er hvorki raunhæft né æskilegt að reyna að breyta því, en um það snýst samt allt vafstur vinstri manna í pólitík.  Þar eru þeir í hlutverki riddarans sjónumhrygga að berjast við vindmyllur.   

 

  

 

 

 

 

    

      

   

   

  

 

  

   

Skotgrafir grafnar í kringum bankana

Mjög þungar ásakanir hafa verið hafðar í frammi opinberlega gegn fyrrverandi fjármála- og efnahagsráðherra, Steingrími Jóhanni Sigfússyni, að hálfu Víglundar Þorsteinssonar, lögfræðings, sem rannsakað hefur endurreisnarferli bankakerfisins íslenzka frá hruni þess 8. október 2008 og um eins árs skeið.

Sagan mun sennilega dæma Neyðarlögin og mótvægisaðgerðir við Hruninu, sem reistar voru á Neyðarlögunum, sem afreksverk.  Neyðarlögin, sem Hæstiréttur Íslands hefur úrskurðað, að standist Stjórnarskrá, lágmörkuðu tjón almennings, þó að það yrði mikið hjá mörgum, og gerðu kleift að halda atvinnustarfseminni, þ.m.t. greiðslumiðlun, gangandi að miklu leyti, þó að auðvitað yrðu gjaldþrot, samdráttur og atvinnuleysi. 

Morgunblaðið hefur gert rækilega grein fyrir þessu máli, enda varðar það þjóðina alla.  Agnes Bragadóttir, blaðamaður, gerir grein fyrir bréfi Víglundar til Forseta Alþingis og allra þingmanna í fréttaskýringu 23. janúar 2015 undir fyrirsögninni, "Brotin voru stórfelld".   Þá er fjallað um uppljóstranir "nýja litla símamannsins" í forystugrein Morgunblaðsins, "Alvarlegar ásakanir",  þann 26. janúar 2015.  Spakmæli segir, að þar sem sé reykur, þar sé eldur undir.  Það er þess vegna rétt að kynna sér málavöxtu í þessu meinta hundruða milljarða kr máli. 

Það er sitthvað, sem þarfnast rannsóknar af því, sem komið hefur fram, eins og t.d. eftirfarandi úr forystugreininni:

"Niðurstaðan hafi verið sú, að Steingrímur J. Sigfússon, þáverandi fjármálaráðherra, hafi árið 2009 "gert samninga við skilanefndir gömlu bankanna um að hleypa þeim inn í nýju bankana í þeim tilgangi að taka upp stofnúrskurði FME frá haustinu 2008 til ábata fyrir kröfuhafa gömlu bankana." 

Hvað er átt við með þessu ?  Hvaða samningar voru gerðir við kröfuhafa gömlu bankanna um eignarhald á þeim nýju, og hvers vegna voru slíkir samningar gerðir ?  Vonandi lætur Alþingi eða ríkisstjórnin kryfja það mál til mergjar.   

Þá segir í forystugreininni, að ""ólögmætur hagnaður skilanefnda/slitastjórna af meintum fjársvikum og auðgunarbrotum kunni að nema á bilinu 300-400 milljörðum króna í bönkunum þremur"".     

Það er höfundi þessa pistils ekki ljóst, hvernig þetta talnabil er fundið, og þá er líklegt, að fleirum sé farið á sama veg.  Við þurfum útskýringar á þessari fullyrðingu Víglundar Þorsteinssonar, sem er í sverara laginu.   

Neyðarlögin fólu Fjármálaeftirlitinu, FME, framkvæmd á björgun bankainnistæðna landsmanna úr rústum banka í greiðsluþroti.  Þetta eru skuldir bankanna og voru, er hér var komið sögu, aðeins tölur á blaði.  Þess vegna urðu að koma eignir á móti, og það voru útlán bankanna.  Þau voru tekin eignarnámi og flutt yfir í nýju bankana með heimild í Neyðarlögunum.  Eignarnám er hins vegar óheimilt án þess að greiðsla komi fyrir, en hvaða greiðslu átti að inna af hendi í þessu tilviki ?  Svar við þeirri spurningu gat aðeins verið til bráðabirgða haustið 2008, af því að rannsaka þurfti stærstu skuldunautana og taka stikkprufur á öðrum hópum.    

FME útbjó bráðabirgða mat á eignum og skuldum, sem færðar voru úr gömlu og yfir í nýju bankana, og birti þessi gögn á heimasíðu FME 14. nóvember 2008.  Hvað eignunum viðkom, átti þetta mat aðeins að standa til bráðabirgða.  Til að standa sterkar að vígi gagnvart lögsókn kröfuhafanna gegn nauðsynlegu eignarnámi varð að fá óháðan aðila til þessa mats.  Þessi s.k. stofnúrskurður FME var bráðabirgða gjörningur, og það var heppilegt fyrir íslenzka ríkið, því að hið óháða mat reyndist vera 740 milljörðum kr lægra en bráðabirgða stofnúrskurður FME.

Til lokamats réð FME Deloitte LLP í Lundúnum í desember 2008, og var því skilað í apríl 2009.  Mat Deloitte var, að líkast til fengjust 1880-2204 milljarðar kr fyrir skuldabréfin, sem flutt höfðu verið úr gömlu og í nýju bankana.  Miðjan á þessu bili er 2042 milljarðar kr.  Það lætur nærri, að þetta séu 50 % af upphaflegu virði skuldabéfanna.  Þetta jafngildir þó engan veginn jöfnum 50 % afskriftum á öllum lánum, þegar þau fluttust úr gömlu bönkunum í nýju bankana.  Þetta er tölfræðileg spá um niðurstöðu úr innheimtuferli allra skuldabréfanna, sem voru metin frá 0 virði og upp í 100 %. Við þessa spá var ekki reiknað með neinum heildar afslætti á alla línuna, því að þá yrðu endurheimtur undir 50 %, heldur að reynt yrði að innheimta allar skuldirnar, eins og ekkert hefði í skorizt.  Um þetta er búið að hafa mjög stór orð af stjórnmálamönnum og öðrum, en hér er samt allt með felldu.  Afskriftir á skuldum gömlu bankanna við lánadrottna sína koma þessu máli ekkert við, enda voru þær utan seilingar Neyðarlaganna.   

Ríkið tók skuldabréfin (eignir gömlu bankanna) eignarnámi, og hið mikla fall í verðmati bréfanna á 5 mánaða skeiði frá FME-frummati í nóvember 2008 til Deloitte matsins í apríl 2009 ber vott um vaxandi svartsýni um efnahagshorfur og aukna óvissu við mat á greiðslugetu skuldunautanna.  Landið gat hreinlega orðið gjaldþrota, er hér var komið sögu, og þá hefðu þessar eignir lækkað enn í verði.  

Innistæðurnar, þ.e. skuldir gömlu bankanna, sem fluttar voru yfir í nýju bankana, numu um 1400 milljörðum kr.  Ef lággildi Deloitte, 1880 milljarðar kr, hefði verið valið af FME og stýrihópi Fjármálaráðuneytisins, þá hefðu nýju bankarnir þurft að reiða fram mismuninn, 480 milljarða kr, til gömlu bankanna.  Þetta fé hefði getað verið á formi skuldabréfa, sem nýju bankarnir gæfu út og afhentu hinum gömlu, væntanlega með ríkisábyrgð, eins og á stóð, þ.e. að meðaltali 160 mia kr per banka í ISK til 10 ára.  Þetta hefði ekki orðið nýju bönkunum, sem á þessum tíma voru í ríkiseigu, mjög erfið byrði, en búast hefði mátt við litlum arðgreiðslum til ríkisins á meðan afborganir og vextir væru greiddir af skuldabréfunum.

Af ástæðum, sem ábyrgðaraðilar þessara samninga, þáverandi fjármála- og efnahagsráðherra, þáverandi stjórn FME og stýrihópurinn, sem stjórnaði aðgerðum frá degi til dags, verða að útskýra opinberlega, var farin önnur og afdrifarík leið, sem aldrei var borin undir Alþingi.

Það var samið um grunnmat, 1760 milljarðar kr, sem er 120 milljörðum kr lægra en lágmark Deloitte.  Með þessum hætti voru yfirfærðar eignir frá Kaupþingi til Arion banka metnar 38 milljörðum lægri en skuldirnar, eignir frá Glitni til Íslandsbanka 52 milljörðum hærri en skuldirnar, og eignir til nýja Landsbankans voru 275 milljörðum hærri en skuldirnar, svo að bótaskyldan samkvæmt þessu til þrotabúanna nam þá 289 milljörðum kr, sem er 191 milljarði kr lægri upphæð en með Deloitte matinu, en böggull fylgdi skammrifi.

Í samkomulaginu voru skilyrtar viðbótargreiðslur upp á allt að 215 milljörðum kr, sem voru gerðar háðar innheimtu lána fyrirtækja, þar sem mikill vafi lék á um greiðslugetu og verðmæti.  Til viðbótar þessari eftirgjöf við gömlu bankana var samið um, að Kaupþing og Glitnir gætu yfirtekið meirihluta hlutafjár í viðkomandi nýja banka og að hlutafjárframlag kæmi frá LBI, gamla Landsbankanum, inn í nýja Landsbankann, en sem kunnugt er heldur ríkið meirihlutaeign í honum.  Þessar eignarheimildir slitastjórna gömlu bankanna, eru mistök við þessa samningagerð, enda fóru þær mjög hljótt, en hefði hiklaust þurft að bera undir Alþingi, svo að þær voru og eru heimildarlausar og þess vegna að líkindum ólöglegar.

Eignarhlutdeild slitastjórna á nýju bönkunum færir þessum slitastjórnum tekjur á formi arðgreiðslna, sem eru fordæmalausar.  Engu að síður undanskildi ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur slitabú gömlu bankanna sem skattaandlag, þegar hún fékk Alþingi til að samþykkja bankaskatt í lok árs 2010 með lögum nr 155/2010.  Þessi gjörð ásamt framgöngu þeirrar ríkisstjórnar í Icesave-máli sýnir vel þjónkun hennar og undirlægjuhátt við erlent auðvald, aðallega evrópska peningamenn, sem alla tíð hafa haft mikil ítök í Berlaymont, höfuðstöðvum ESB, eins og Íslendingar máttu finna á eigin skinni, er þeir gengu svipugöng AGS til að fá þar lán og síðar fyrir EFTA-dómstólinum, þar sem þeir voru losaðir undan þessu fargi evrópska fjármálakerfisins, sem var sagt að éta það, sem úti frýs. 

Um téðan undirlægjuhátt vinstri aflanna við evrópsk fjármálaöfl skrifaði Einar Hugi Bjarnason, hæstaréttarlögmaður, í Morgunblaðsgrein 31. janúar 2015,  

"Bankaskattur á slitabú-Þó fyrr hefði verið":

"Ákvörðunina um að undanskilja slitabúin skattlagningu er erfitt að skilja, enda hafði hún í för með sér, að ríkissjóður varð af verulegum skatttekjum.  Þannig var, án sýnilegra raka, slegið skjaldborg um erlenda kröfuhafa, sem keyptu kröfurnar á hrakvirði, en ekki heimilin í landinu í samræmi við yfirlýst markmið fyrri ríkisstjórnar.

Undanþága slitabúanna verður svo enn illskiljanlegri, þegar haft er í huga, að markmið laga nr 155/2010 var m.a. að afla ríkinu tekna til að mæta þeim mikla kostnaði, sem féll á ríkissjóð vegna hruns íslenzka fjármálakerfisins.  Þrátt fyrir þetta var tekin ákvörðun um að undanskilja aðalgerendurna frá skattlagningu, þ.e. hin föllnu fjármálafyrirtæki, sem stunduðu áhættusama starfsemi, sem leiddi til skuldasöfnunar, sem þau réðu ekki við. 

Þessi mistök leiðrétti núverandi ríkisstjórn í lok desember 2013, þegar breytingar voru gerðar á lögum nr 155/2010 um sérstakan skatt á fjármálafyrirtæki. Í breytingunni fólst m.a., að bankaskatturinn var hækkaður og undanþága slitabúanna var afnumin, og tekur skattskylda samkvæmt lögunum nú einnig til lögaðila, sem sæta slitameðferð.  Þessi breyting var mikilvæg, enda veigamesti liðurinn í tekjuöflunaraðgerðum fjárlagafrumvarps 2014 og mun auka tekjur ríkissjóðs um tugi milljarða."

Þann 27. janúar 2015 birtist í Morgunblaðinu fróðleg grein eftir Jóhannes Karl Sveinsson, lögmann, og Þorstein Þorsteinsson, rekstrarhagfræðing, sem báðir eru kunnugir endurreisn bankakerfisins, en það var einmitt heitið á grein þeirra.  Þeir útskýra þar m.a. ástæður umræddra 50 % bóta ríkisins við eignarnám þess á eignum, þ.e. lánasöfnum, föllnu bankanna, og hvers vegna það hefði ekki samrýmzt kröfum um lágmarks afkomuöryggi nýju bankanna að veita skuldunautum þeirra almennan afslátt á skuldarupphæð, þó að hún hafi hækkað við verðbólguskotið, sem varð í árslok 2008 og fram eftir 2009:

"Heildarmatið á lánasöfnum bankanna, sem var og er aðaleign þeirra, tók mið af því, að lánin voru mislíkleg til innheimtu.  Sum lán voru talin innheimtast að fullu, önnur minna, og enn önnur voru með öllu töpuð.  Meðaltalið var nálægt því að vera helmingur af stöðu lánanna.  Fyrir það var greitt.  Lánin voru því ekki lækkuð, heldur tók matsverðið eingöngu mið af mismunandi innheimtulíkum.  Heildarkaupverðið gerði það einnig.

Sumir hafa nefnt í umræðunni, að skuldarar lánanna hafi verið hlunnfarnir um afsláttinn.  Sú röksemd getur ekki staðizt, því að matið tók einmitt mið af því, að sum lán kynnu að greiðast að fullu og önnur alls ekki.  Afslátturinn fór þannig í afskriftasjóð til að mæta afskriftum við endurskipulagningu lána þeirra, sem ekki gátu greitt þau, en lánin sjálf voru færð yfir á nafnverði."

Ef afgangur er núna í afskriftasjóði bankanna, eins og líklegt má telja með hliðsjón af þróun hagkerfis landsins, er eðlilegt að nota hann til að greiða skuldir bankanna, sem af yfirtöku eigna (útlána) gömlu bankanna leiddi, og síðan fari afgangur til að mynda eigið fé bankanna, sem eigendur nytu arðs af.  Það er þess vegna með öllu ótækt, að ríkið skyldi afsala sér eignarhaldi á nýju bönkunum í hendur kröfuhafa gömlu bankanna, enda verður ekki séð, t.d. af téðri grein Jóhannesar Karls, lögmanns, og Þorsteins, rekstrarhagfræðings, að neinar nauðir hafi rekið ríkið til slíks gjörnings, sem kalla má örlætisgjörning, hvað þá í skjóli myrkurs. 

Erlendir kröfuhafar í slitabúin hófu málsóknir á hendur íslenzka ríkinu fyrir eignamatið, sem hér hefur verið gert að umfjöllunarefni og sem varð grundvöllur bóta fyrir eignarnámið.  Þeir töpuðu málaferlum fyrir Hæstarétti Íslands, en þar liggur endanleg lögsaga í þessu máli.      

Niðurstaðan er sú, að íslenzka ríkið, þ.e. hinn íslenzki skattborgari, sem upphaflega átti alla nýju bankana þrjá, á aðeins meirihlutann í einum núna, og virðist hafa orðið fyrir tjóni af völdum þeirra, sem ábyrgð báru á samningum við kröfuhafa gömlu bankanna, sem öðluðust eignarhald á umræddum afskriftarsjóði ásamt öðrum eignum bankanna.  Refsiábyrgð á þessum gjörningi þarfnast nákvæmrar lögfræðilegrar greiningar. 

Hins vegar bar nýju bönkunum hvorki lagaleg né siðferðileg skylda til að veita skuldunautum sínum öllum afslátt yfir línuna, því að þeir bættu gömlu bönkunum eignarnám þeirra við verði, sem áætlað var, að nýju bankarnir fengju fyrir þær með tímanum.      

 

     

 

 

   

  

   

Hrakfallabálkur og örlagavaldur

Fimmtudaginn 22. janúar 2015 tilkynnti Seðlabanki Evrópusambandsins, SE, um kúvendingu í peningamálastefnu bankans, sem er í blóra við hefðbundna aðhaldsstefnu þýzka seðlabankans. Mikil óánægja er með þessa stefnubreytingu SE í Þýzkalandi, og kann hún að sá fræjum sundrungar innan myntsamstarfsins, og var þó ekki á vandræði evrunnar bætandi, einkum og sér í lagi nú eftir myndun ríkisstjórnar tveggja flokka í Grikklandi af sitt hvorum væng stjórnmálanna.  

Kúvendingin er til vitnis um örvæntingu í Frankfurt, þar sem Mario Draghi, hinn ítalski formaður bankastjórnar, og fjölmennt bankaráð SE, hefur aðsetur. Þar óttast menn að missa evrusvæðið niður í verðhjöðnunarspíral, sem gæti reynzt afar erfitt að snúa við úr, eins og reynsla Japana af slíku ferðalagi sýnir.  Eftir að lækkun olíuverðs hófst í júní 2014 hefur reyndar víðast hvar ríkt verðhjöðnun, þ.á.m. í BNA, þrátt fyrir 4500 milljarða USD seðlaprentun þar.  Ætli megi ekki líkja þessu seðlaprentunarúrræði við inflúensusprautu gegn annarri veiru en þeirri, sem herjar næst.  Sprautan gerir illt verra með því að veikja ónæmiskerfi líkamans ?

Fyrsta afleiðing téðrar tilkynningar var fall evrunnar.  Þann 14. janúar 2015 seig evran niður í sögulegt hlutfall við bandaríkjadal, þ.e. 1,17 USD=1,00 EUR, sem var upphaflega hlutfallið, þegar evran var kynnt til sögunnar 1. janúar 1999.  Síðan veiktist evran og var á pari við bandaríkjadal á fyrsta ársfjórðungi 2000 og hrundi svo niður í 0,83 USD í október 2000.  Þá tóku öflugir seðlabankar sig saman um að reisa evruna úr öskustó, og  komst hún í 1,6 USD, þegar dýrust var.  Þessi rússíbanareið "hinna stóru" er næstum því 1:2, og kannast minni þjóðir við slíkt á eigin skinni og hefur verið kallaður "forsendubrestur".   

Nú telur The Economist, að evran verði á pari við dalinn á þessu ári af stjórnmála- og efnahagslegum ástæðum.  Stjórnmálaástæðurnar eru nú um stundir aðallega tengdar Grikklandi og kosningunum þar 25. janúar 2015, og stjórnarmyndun lýðskrumara þar, sem eru farnir að gera hosur sínar grænar fyrir Kremlverjum.  Þeir eru hins vegar ekki aflögufærir og alveg áhrifalausir eftir að hafa böðlazt inn á Krím og inn í Austur-Úkraínu undir fölsku flaggi.   

Evran yrði fyrir alvarlegu áfalli við útgöngu Grikkja, Grexit.  Grikkir hafa orðið fyrir ólýsanlegum hörmungum af völdum evrunnar, af því að hagkerfi þeirra var ekki í stakkinn búið fyrir hana.  Samfylkingin á Grikklandi, PASOK, gösslaðist áfram, eins og sú íslenzka, hugsunarlaust og fyrirhyggjulaust, og smyglaði Grikklandi inn á evrusvæðið með hvítri lygi og bókhaldsbrellum og e.t.v. öðru verra.  Á Íslandi var hins vegar tekið í taumana áður en glórulausir amlóðar, sumir í klóm Bakkusar, en aðrir ekki, náðu að vinna hér óbætanlegt tjón. Urðu stjórnarár VG og Saf kjósendum víti til varnaðar. 

Miðað við skuldir gríska ríkisins uppi í rjáfri, 170 % af VLF, og samfelldan samdrátt hagkerfisins fram að þessu frá Hruni um u.þ.b. 20 % alls, og atvinnuleysi yfir 20 %, eiga Grikkir sér ekki viðreisnar von án nýrra og stórfelldra (um 50 %) afskrifta skulda.  Takist ekki samningar við nýja valdhafa í Grikklandi um þetta, munu Grikkir halda sína leið, hvað sem tautar og raular í Berlín, Frankfurt og Brüssel.  Þá mun jörð nötra í Frankafurðu, eins og í Bárðarbungu, þó að gosið komi annars staðar upp. Í Berlín hefur sennilega verið reiknað út, að ódýrara verði fyrir Þýzkaland að Grikkir hverfi úr myntsamstarfinu en að halda þeim þar.  Vegna fordæmisins fyrir aðra nauðstadda, t.d. Portúgali, er ekki víst, að evrusamstarfið lifi Grexit lengi af.  Nú dregur til tíðinda.

Verðlag lækkaði á evru svæðinu um 0,2 % á 12 mánaða tímabilinu desember 2013-nóvember 2014.  Til að ráða bót á þessu er nú verið að smyrja peningaprentvélarnar í Frankfurt, sem á að ræsa í marz 2015, og þær eiga að ganga í 1,5 ár og senda frá sér mia EUR 1200 á tímabilinu.  Þetta er mjög svipuð upphæð og bandaríski seðlabankinn sendi frá sér á 1,5 árum, en alls prentaði hann hins vegar mia USD 4500 á 6 árum frá Hruni.  Ekki er víst, að árangurinn verði jafngóður og í BNA, því að fjármálakerfi evrunnar er ekki jafnþróað og bandaríkjadals.  Þá á eftir að sjá Þjóðverja leyfa kaup bankans á skuldabréfum þýzkra fyrirtækja.  Þýzki seðlabankinn hefur hótað að hindra það og að setja að öðru leyti sand í tannhjól peningaprentvélar ECB, og þá þarf nú ekki að spyrja að leikslokum hjá ítalska prentvélstjóranum.   

Allt mun þetta leiða til mikils falls evrunnar, sem verður vítamínssprauta fyrir útflutningsiðnað alls evru-svæðisins.  Útflutningsiðnaðurinn mun þess vegna verða driffjöður efnahagsbata þar, ef hann lætur á sér kræla.  Það er hins vegar mjög hætt við því, að ferðamönnum frá evru-svæðinu muni fækka, m.a til Íslands.  Hvort aðrir bæta það upp hérlendis og fylli hundruði spánýrra hótelherbergja á eftir að koma í ljós.

Mjög lágt gengi evru, t.d. 1 EUR = 0,8 USD, mun valda mikilli óánægju, t.d. á meðal Engilsaxa, sem munu ekki taka þessu þegjandi, heldur væntanlega gera gagnráðstafanir, t.d. með kaupum á evrum á útsöluverði.  Hvernig slíkt viðskiptastríð fer saman við viðskiptastríð Vesturveldanna við Rússa, er óvíst.  Árin 2015-2016 skera úr um þetta og verða spennandi. 

Gagnvart Íslandi hefur mikil lækkun á gengi evrunnar líklega neikvæð áhrif á geiðslujöfnuðinn við útlönd, af því að verðmæti útflutnings minnkar mælt í öðrum myntum, og líklega mun innflutningur vaxa vegna lækkandi verða frá evrusvæðinu og gjaldmiðils, sem veikist. Þess skal þó geta hér, að viðskipti álveranna með aðföng og afurðir fara að mestu leyti fram í bandaríkjadölum.

Varnarbarátta evruríkjanna getur orðið harðvítug og langvinn og dregið úr kaupmætti almennings sem og ferðagleði út fyrir evrusvæðið.  Allt hefur þetta neikvæð áhrif á eimreiðar íslenzku atvinnuveganna, utan áliðnaðar, sjávarútveg/fiskiðnað og ferðamannaiðnaðinn.

Á móti kemur meira en helmingslækkun á FOB eldsneytiskostnaði í bandaríkjadölum, sem hins vegar styrkist nú mjög.  Með Innri markað Evrópu í lamasessi og Rússland lamað vegna refsiaðgerða Vesturveldanna út af Krím og Austur-Úkraínu, er líklegast, að heildarbreyting á viðskiptakjörum muni draga úr vexti landsframleiðslunnar hérlendis. Að leggja á sama tíma fram uppþembdar launakröfur sýnir, að verkalýðsforystan mætir algerlega ólesin í tíma og sýnir sig vera utangátta um hagsmuni umbjóðenda sinna með því að svara öllum spurningum með því, að læknar hafi fengið svo og svo mikið. 

Hvenær fóru ýstrusafnarar að bera sig saman við lækna ?  Var ekki verið að forða íslenzka heilbrigðiskerfinu frá því, að hér yrði að manna læknisstöður með útlendingum, sem engan veginn gætu veitt sambærilega þjónustu og innfæddir kollegar þeirra af ýmsum orsökum ?  Hvert % í launahækkun til hinna fjölmennu stétta ASÍ jafngildir 10 milljörðum kr í aukin launaútgjöld fyrirtækjanna, og það er einfaldlega miklu meira en kostnaðaraukning á ári af læknasamningunum. 

Við þessar aðstæður er eins ótímabært og hugsazt getur að heimta launahækkanir, sem eru langt umfram getu atvinnuveganna, sem aðilar beggja vegna samningaborðs hafa sjálfir öll tök á að reikna út, hver er, og eru líklega nokkurn veginn sammála um, hver er.  Verkfall nú á tímum er nokkurn veginn eins heimskuleg aðgerð og hægt er að hugsa sér, því að á verkfalli tapa allir, þegar upp er staðið, og þeir mest, er sízt skyldu.     

 

      

 

Útflutningsknúið hagkerfi

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að hagvöxtur hefur lítt látið á sér kræla hérlendis árið 2014, þó að Seðlabankinn, ríkisstjórnin og hagdeildir bankanna hafi öll spáð hér dágóðum hagvexti. Slíkt sætir tíðindum. 

Þetta má reyndar furðu gegna m.v. dágóða fjölgun erlendra ferðamanna, sem verða nálægt einni milljón hausa árið 2014.  Málið er hins vegar, að sjávarútvegurinn glímdi framan af árinu við lág verð, þó að verðlagning sjávarafurða nú við árslok 2014 lofi mjög góðu.  Magnið hefur hins vegar minnkað mikið frá árinu 2013 í uppsjávartegundum, nema makríl, en hann er líklega skaðvaldur í lífkeðjunni umhverfis Ísland og veldur þjóðarbúinu hugsanlega tjóni, þegar upp er staðið.  Þá eru Rússar ekki lengur borgunarmenn og skulda nú íslenzkum fiskútflytjendum nokkra milljarða kr, sem e.t.v. þarf brátt að afskrifa; allt vegna glæfralegrar framkomu Rússa við nágranna sína að undanförnu, sem þeir nú súpa seyðið af.  

Verð á málmum var lágt framan af ári, en hefur braggazt, þó að verðlækkun hafi orðið undanfarnar vikur niður í um 1860 USD/t.  Þetta álverð er undir þeim mörkum, sem vestræn álver þurfa til að dafna, en er spáð upp á við á næstu árum vegna aukinnar farartækjaframleiðslu fyrir þróunarlöndin og aukinnar hlutdeildar áls í hverju farartæki.  Heimsframleiðsla farartækja mun senn nema 100 milljónum stykkja á ári, og ef meðalálmassi í hverju farartæki yrði 250 kg, þá þarf 25 milljónir áltonna í þessa framleiðslu eða ríflega 40 % af heildarframleiðslunni, frumvinnslu og endurvinnslu, um þessar mundir.  Þetta er hér um bil tvöföldun þess álmassa, sem nú fer til bifreiðaframleiðslu og hlýtur að hafa áhrif á heimsmarkaðsverð áls til hækkunar, enda fara álbirgðir nú þegar þverrandi.  Fartækjamarkaðurinn er meginástæða þess, að frumálvinnslu er spáð aukningu frá 40 Mt/a árið 2013 til 70 Mt/a á árabilinu 2025-2030.  

Þrátt fyrir a.m.k. 4 % kaupmáttaraukningu launþega á Íslandi árið 2014 að jafnaði, mælist aukning einkaneyzlu sáralítil eða um 0,5 %.  Þetta hefur reyndar þann kost, að þrýstingur á verðlag verður minni og minni gjaldeyrir fer til innflutnings á neyzluvörum og fjárfestingarvörum heimila, svo að betur gengur að greiða niður erlendar skuldir.  Líkleg skýring er, að auknum ráðstöfunartekjum sé varið af ráðdeild til skuldalækkunar og sparnaðar.  Er nú ekki kyn, þó að Seðlabankinn lækki millibankavextina, en hann er anzi svifaseinn, og mundi hafa komið með þessa 0,5 % lækkun hálfu ári fyrr, ef hann hefði fylgzt vel með hagþróuninni ?  Afleiðing sofandaháttar getur orðið dýrkeypt og kostað okkur umtalsverðan hagvöxt, því að raunvextir eru hér nú um 5,0 %, sem engar forsendur eru fyrir. Í núverandi árferði er vart grundvöllur fyrir hærri raunvöxtum en 2,0 %.   

Grundvallarviðfangsefnið til hagvaxtarsköpunar er að efla útflutningsgreinarnar.  Össur Skarphéðinsson, fyrrverandi ráðherra, reit um þetta snöfurmannlega grein í Moggann þann 4. desember 2014, sem hann nefndi "Landsímynd sem eflir útflutning".  Pistilhöfundur þessa vefseturs mun nú bregða út af vana sínum og taka til við að vitna í téðan Össur, sem hér tekst vel upp og sannast þá enn, að engum er alls varnað, þó að honum verði auðvitað sums staðar fótaskortur í vinstri villunni, eins og bent verður á, enda löngum verið hallur undir forræðishyggjuna:

"Ný heimsmynd kallar líka á það, að við lítum á sjávarútveg, landbúnað, ferðaþjónustu og orkunýtingu sem eitt og sama viðfangsefnið; í stað þess að fást við þær greinar í sérhólfum.  Þessar greinar styrkja, styðja og njóta góðs hver af annarri, eins og lífgefandi straumar, sem mætast í hafinu.  Þær gætu orðið meginstoðir undir hagkerfi hreinnar orku, svo að vísað sé til merkrar ræðu forseta vors í Cornell-háskóla."

Hér lýsir jafnaðarmaður framtíðar sýn sinni á atvinnulífið, sem allt sé og verði reist á sjálfbærri nýtingu endurnýjanlegra auðlinda, og undir hana getur sjálfstæðismaður tekið, heils hugar. 

"Við eigum að sameinast um að móta heildarstefnu um þetta, þar sem orkuskipti verði knúin fram á bíla- og skipaflota í nánustu framtíð, byggt verði á innlendum orkugjöfum og stór skref stigin í átt að hreinni orkunotkun á næstu 10 árum.  Samhliða eigum við að stefna að því, að íslenzk búvöruframleiðsla verði byggð á innlendu fóðri með stóraukinni ræktun korns og plantna til fóðurs og iðnaðarframleiðslu."

Neðri hlutinn er athygliverð sýn jafnaðarmanns, og öðru vísi mér áður brá varðandi sýn jafnaðarmanna á íslenzkan landbúnað.  Að vísu slær út í fyrir honum, þegar forræðishyggjan villir honum sýn í rauðlitaða textanum.  Það væri glórulaust af Íslendingum að taka hér upp stefnuna "Energiewende", Orkuskipti, áður en hagkvæm tækni hefur verið þróuð til að taka við af sprengihreyflum í bílum og skipum. 

Á markaðinn verða fyrst að koma rafgeymar í bíla með langdrægni um 300 km á langakstri, sem þola umhverfishitastig -25°C, og stofnkostnaðarmunur bílanna þarf að borga sig upp á 2-3 árum m.v. akstur 15 000 km/ár, áður en stjórnvöld taka að greiða fyrir þessari þróun, því að annars mun sóun á skattfé eiga sér stað án nokkurs raunverulegs árangurs.

Fyrir skipin er enn enginn raunhæfur valkostur við vélar knúnar jarðefnaeldsneyti.  Það hefur verið rætt um vetni sem eldsneyti til að knýja skipin, en sú tækni á enn langt í land.  Jafnaðarmaðurinn fer þess vegna þokkalega fram úr sjálfum sér, þegar hann ætlar að þvinga landsmenn til orkuskipta fyrir árið 2025.  Við mundum hálsbrjóta okkur í lendingunni eftir slíkt heljarstökk.  Hér verður markaðurinn að ráða sem endranær, ef vel á að fara.  Hér gildir sem endranær: "kóngur vill sigla, en byr hlýtur að ráða".  Þessari þróun er eðlilegt að gefa 10 ár í viðbót, þ.e. til ársins 2035, en það er nokkuð víst, að hún mun koma og bæta enn samkeppnistöðu Íslands vegna sjálfbærra orkulinda.  Komi þessi þróun fyrr, ber að grípa tækifærið.  

Það er mjög athyglivert að lesa um trú jafnaðarmannsins á íslenzkum landbúnaði.  Allt annað hljóð hefur verið í strokkinum áður, því að Samfylkingin og Alþýðuflokkurinn á undan henni létu aldrei færi úr greipum sér ganga að reka hornin í síðu íslenzks landbúnaðar.  Hann stendur jafnkeikur eftir sem áður.  Það skal taka undir með hinum kinduga doktor í kynlífi laxfiska, að íslenzkur landbúnaður á sér glæsta framtíð með vaxandi framleiðni í krafti mikillar tæknivæðingar í hlýnandi veðurfari og með hækkandi matvælaverð á alþjóðamarkaði.

"Í þessu samhengi er umhugsunarvert, að hlutfall útflutnings okkar af landsframleiðslu hefur verið mun lægra en hlutfall ýmissa útflutningsdrifinna hagkerfa.  Rannsóknir fyrirtækisins "Future Brand" sýna, að ímynd Íslands er nú mörkuð skýrari dráttum en áður, og Íslendingar hafa klifrað upp í 15. sæti af þjóðum heims á þeim mælikvarða.  Landsímyndin er aðallega tengd náttúrufegurð, orku og fiski."

Hér hitti téður jafnaðarmaður naglann á höfuðið.  Akkilesarhæll íslenzka hagkerfisins um þessar mundir er of lítill vöruútflutningur.  Sjávarútvegur, landbúnaður og ferðamennskan munu að líkindum vaxa fremur hægt úr þessu, svo að það er full þörf á átaki, sem þá getur aðeins komið frá iðnaðinum og þeim hluta hans helzt, sem nýtir mikla orku, s.k. orkukræfum iðnaði.  Þar gerist samt furðulega lítið, en meira er talað um ein 4 kísilver, 3 kísilmálmver og 1 hreinkísilver.  Það mun vera búið að semja um orkusölu til eins eða tveggja þessara fyrirtækja, en orkufyrirtækin virðast ekki vera sérstaklega áfjáð í þessi viðskipti.  Annars hefðu samningar væntanlega gengið betur og hraðar.  

Flögrar vissulega að manni, að yfirlýsing Landsvirkjunar um listaverð, 43 USD/MWh, til orkukræfs iðnaðar sé þessum samningum fjötur um fót, enda óskiljanleg verðlagning.  Þar sem fyrirtæki geta fengið lægra verð en þetta, t.d. í Bandaríkjunum, BNA, og í Kanada, er ekki að undra, að vöbblur komi á viðsemjendur Landsvirkjunar, og þvermóðska hlaupi þá e.t.v. í hennar menn í stað sveigjanleika.  Jaðarkostnaðarverð Landsvirkjunar, að teknu tilliti til eðlilegrar arðsemi, er líklegast á bilinu 20-25 USD/MWh, og til viðbótar koma flutningskostnaður orku, jöfnunarorkukostnaður og afltoppagjöld, svo að heildarkostnaður orku við stöðvarvegg stórnotanda gæti numið um 30 USD/MWh.  Þetta er samkeppnihæft verð, en öllu hærra má það ekki verða, þó að dæmi finnist um hærra verð til stóriðju á Íslandi, sem þá jafnframt á erfitt uppdráttar, eins og nærri má geta í hörðum heimi.  

"Allur útflutningur Íslands tengist með einhverjum hætti sérstöðunni, sem byggist á hreinni orku, hreinum og ferskum matvælum og hreinni náttúru.  Þá ímynd þarf að nýta í markaðsstarfi allra atvinnugreina, og skapa undir einu flaggi sterkari vitund um íslenzkar vörur og þjónustu.  Það flagg er Ísland á norðurslóðum markað hreinleika og ferskum gæðum.  Fyrir þeirri ímynd þarf að vera skotheld innistæða.

Henni gætum við náð með því að gera 10 ára áætlun um hagkerfi hreinnar orku og fylgja henni eftir með sterkri sameiginlegri markaðssetningu, sem yrði samhæfð og fjármögnuð að hluta úr sameiginlegum sjóðum, en framkvæmd af atvinnulífinu í samstarfi um nýja sóknarstefnu í útflutningsmálum."

Ofan greinarskilanna er allt gott og blessað hjá jafnaðarmanninum, en neðan þeirra í rauðu kemur úlfur Ráðstjórnarinnar undir sauðargærunni í ljós.  Úlfurinn í sauðargærunni ætlast sem sagt til, að ríkisvaldið hafi forgöngu um gerð 10 ára áætlunar um "die Energiewende" og kosti áróðursherferð um hana.  Hér birtast blautlegir draumar jafnaðarmanns, hvers hugsjónir eru reistar á gildum samyrkjubúskapar, áætlanagerðar sameignarstefnunnar og forsjárhyggju undir einkunnarorðunum: "vér einir vitum".  Allt er þetta auðvitað algerlega marklaust hjal og fótalaust í raunheimi og í raun ekki til annars en að skemmta skrattanum í enn einni þjóðfélagstilraun jafnaðarmanns, sem er í raun úlfur í sauðargæru. 

Um slíka áætlanagerð í atvinnumálum má hafa þau orð, að "kóngur vill sigla, en byr hlýtur að ráða".  Slík áætlanagerð hefði með öðrum orðum í för með sér eintóma sóun og engan ávinning, því að bíða verður tækniþróunarinnar, og þá munu markaðsöflin sjá til, að fyrirtækin, útgerðir, skipafélög, bílakaupendur og aðrir, munu grípa tækifærið, ef þau sjá sér hag í því.

Hér hefur verið vitnað óspart í Össur Skarphéðinsson, Alþingismann, og sýnt fram á, að þar fer draumóramaður og úlfur í sauðargæru í stjórnmálunum, en ósköp er það notaleg tilhugsun, að um núverandi formann jafnaðarmannanna, Árna Pál Árnason, má hafa sömu líkingu og Sir Winston hafði á sinni tíð um fyrrverandi formann brezkra jafnaðarmanna, Clement Atlee, að þar fer svo sannarlega "sauður í sauðargæru".  Sá sauður jarmar hástöfum og vill komast inn í hlýjuna, en vonandi sjá kjósendur til þess, að eyðimerkurganga hans í stjórnmálunum taki engan enda fyrr en hann hrökklast þaðan, enda vandséð, hvað svo hugmyndasnauður og hávaðasamur naggur á í stjórnmálin.   

 

 

 

  

  

 

  

 

 

 

    

 

Heimur batnandi fer ?

Matt Ridley hefur í bókinni, "Heimur batnandi fer", fært rök fyrir því, að svo megi líta á, að flest horfi til betri vegar fyrir almenning í heiminum. Er þetta í raun svo ?

 Það eru aðallega tækniframfarir mannkyns, sem skjóta stoðum undir röksemdafærslu Ridleys.  Þegar hins vegar kemur að skiptingu þjóðarteknanna á Vesturlöndum, kemur við rannsókn ýmislegt óæskilegt í ljós, því að fjármagnseigendur virðast toga sífellt meira til sín á kostnað hins vinnandi manns. Það getur ekki verið markmiðið með framleiðslu, hverju nafni, sem hún nefnist, nú á tímum, að fjarmagnseigendur fleyti rjómann ofan á, en launþegarnir megi lepja undanrennuna.  Hinn vinnanandi maður og kona eiga að vera í öndvegi.  Þetta er ekki Marxismi.  Þetta er ekki síður viðhorf frjálshyggju í anda Adams Smiths.

Verklegar framfarir við vinnu eiga mestan þátt í aukinni verðmætasköpun, en fjármagn skapar eitt og sér ekki verðmæti, þó að það vissulega sé nauðsynlegt með, og fjármagnseigendum beri arður í hlutfalli við áhættuna, sem þeir leggja í. Að öðrum kosti þurrkast fjármagn upp, eins og undir Ráðstjórninni.  

Í upphafi unnu menn allt sjálfir í sveita síns andlitis.  Þá hélt verkaskipting, stéttaskipting og þrælahald í krafti vopnavalds innreið sína og dýr voru tekin í þjónustu mannsins. Þessu var stundum stjórnað af ríkisvaldi og stundum af héraðshöfðingjum.  Um 1750 verða vatnaskil í þróun atvinnuhátta með Iðnbyltingunni, sem fól í sér nýtingu annarrar orku en manna og dýra, þ.e. vélvæðingu, fyrst með nýtingu varmaorku, t.d. fyrir tilstilli gufuvélar Skotans James Watt (1736-1819) og rúmri öld síðar með sprengihreyfli og raforku. Með Iðnbyltingunni hefst hraðfara þróun mannkyns á öllum sviðum. Vélvæðingin skapaði grunn að afnámi Þrælahalds og erfiðisvinnu manna og dýra og útheimti þess vegna endurskipulagningu á samfélagi manna, sem eftir gríðarleg átök endaði með afnámi lénsveldis og innleiðingu lýðræðis.  Eftir styrjöldina, sem batt endi á lénsveldi Evrópu, voru gerðar tilraunir með annars konar stjórunarfyrirkomulag á grundvelli ritanna Das Kapital eftir Karl Marx og Mein Kampf eftir Adolf Hitler.  Báðar þessar tilraunir leiddu til mikilla hörmunga í Evrópu og eru fullreyndar, þó að enn rembist svo kallaðir jafnaðarmenn eins og rjúpan við staurinn við að troða upp á fólk því, sem kalla mættilýðræðislega sameignarstefnu, en hún er hagfræðilegt viðrini, sem alltaf endar úti í mýri með yfirskuldsettan ríkissjóð.     

Á fyrri hluta 19. aldar var lagður fræðilegur grunnur að nýtingu rafmagnsins með verkum manna á borð við Englendinginn Michael Faraday (1791-1867), sem m.a. hannaði rafhreyfil 1821, Skotans James Maxwell (1831-1879), sem sýndi fram á samband rafstraums og segulsviðs, og Þjóðverjans Georgs Ohm (1789-1854), sem leiddi út ýmis grundvallarlögmál rafmagnsfræðinnar. 

Upp úr 1880 hefst nýting rafmagns fyrir alvöru með hönnun rafala, ljósapera, hreyfla, hitalda, spóla og þétta. Rafmagnið umbylti tilveru mannsins og jók framleiðslugetu, framleiðni og arðsemi fjármagns gríðarlega með þrifalegum hætti, en öll hafði þessi vélvæðing og rafvæðing hættur í för með sér.

 Allt var þetta vafalaust til bóta í þeim skilningi að lyfta fjöldanum upp úr fátækt, eymd og vesöld, velmegun jókst á formi bætts húsakosts, styttri vinnutíma, minni barnadauða, bætts heilsufars og meira langlífis.  Heimurinn fór vissulega batnandi á 19. öld, þó að mikill ófriður ríkti í Evrópu fram að Vínarsamkomulaginu 1815, sem haldinn var eftir að Frakkar voru brotnir á bak aftur af Englendingum, Rússum og Prússum undir forystu Wellingtons og von Blüchers. Hefur sól Frakka ekki risið í Evrópu síðan.

Eftir byltinguna í Frakklandi 1789 tekur aðallinn að missa fótanna um alla Evrópu og í staðinn tekur millistéttinni að vaxa fiskur um hrygg, er kemur fram á 19. öldina.  Stéttabarátta magnast þó með vaxandi baráttu um auðinn, og Karl Marx og Friedrich Engels, sem var reyndar þýzkur iðjuhöldur á Englandi, rituðu um draumaríkið, þar sem sameignarstefnan réði ríkjum og enginn auðgaðist á annars vinnu.  Þessi hugarheimur kaffihúsasnata allra tíma breyttist í martröð hins vinnandi manns undir verstu kúgurum mannkynssögunnar í Rússlandi 1917.  Eftir sameiningu Þýzkalands 1871 jukust viðsjár með Evrópuríkjunum, sem náðu hámarki, þegar Fyrri heimsstyrjöldin brauzt út í ágúst 1914 og olli gríðarlegum þjóðfélagsbreytingum í Evrópu, en Þjóðverjum mistókst þar ætlunarverk sitt að sameina Evrópu, og voru það Bretar, sem komu í veg fyrir það, með stuðningi Norður-Ameríku í lokin.  

Aðalsmerki frjálslynds og framsækins samfélags er jöfnun tækifæra fyrir alla.  Evrópa og Bandaríkin, BNA, o.fl., fetuðu sig í þessa átt á 19. öldinni, þó að ekki ríkti þar alls staðar lýðræði.  Með lýðræðinu hafa náðst fram beztu lífskjörin, en það hefur gengið á ýmsu með eignaskiptinguna. Eignir virðast hafa sterka tilhneigingu til að safnast á fáar hendur, og stjórnmálamenn þurfa að sporna við slíku; þó ekki með aðferðum sameignarsinna, sem snúa hringnum 360°, þ.e. öllum eignum er hjá þeim stjórnað af örfáum, nómenklatúrunni, eða ríkisauðvaldinu.

Erlendis er gjarna sagt sem svo, að 50 % fólksins eigi litlar sem engar eignir, skuldlaust, og þess vegna sé eignarhluti eignaminnstu 90 % þjóðanna í raun mælikvarði á eignir miðstéttarinnar, þ.e. sé fjölskyldum raðað eftir nettóeign, lenda öreigar á bilinu 0 - 50 %, miðstéttin á bilinu 50 % - 90 %, og stóreignafjölskyldur á bilinu 90 % - 100 %. 

Til að leggja mat á jöfnuðinn í samfélaginu er hlutfallslegur eignarhluti miðstéttarinnar gjarna borinn saman við eignarhlut auðugustu 0,1 % samfélagsins.  Þróun þessara mála í BNA gefur líklega vísbendingu um ástandið á Vesturlöndum almennt, en hún er með eftirfarandi hætti:

 

    Ár       Neðstu 90 %       Efstu 0,1 %

1910         20 %               20 %

1920         20 %               16 %

1930         16 %               25 %

1940         20 %               18 %

1950         29 %               10 %

1960         28 %               10 %

1970         30 %               10 %

1980         34 %                8 %

1990         34 %               12 %

2000         30 %               16 %

2010         22 %               21 %

 

Á þessari öld hefur sigið á ógæfuhlið fyrir miðstéttinni, en ríkustu 0,1 % fjölskyldnanna hafa rakað saman fé.  Þessi þróun stenzt ekki til lengdar í siðuðu samfélagi. Af þessum ástæðum er ekki hægt að fallast á, að allt stefni á hinn bezta veg í samfélögum Vesturlanda.

Það, sem dálkurinn um eignarhlut neðstu 90 % Bandaríkjamanna á eignakvarðanum sýnir, er, að hlutur miðstéttarinnar hefur ekki verið lakari síðan í upphafi Síðari heimsstyrjaldarinnar í lok kreppunnar miklu.  Þetta hlutskipti er orsök vaxandi óróa á meðal miðstéttarinnar, sem telur flesta kjósendur.  Þrátt fyrir vaxandi þjóðartekjur, hefur afkoma miðstéttarinnar lítið sem ekkert batnað á þessari öld, enda hlutdeild hennar minnkað á sama tíma og hlutdeild hinna eignamestu 0,1 % þjóðarinnar hefur vaxið.  E.t.v. á tækniþróunin einhvern þátt í þessari óheillavænlegu þróun, því að margs konar störf hafa orðið óþörf með tilkomu tölvuvæðingarinnar, svo að dæmi sé nefnt. Tölvuvæðingin og gríðarleg sjálfvirknivæðing er síðata afsprengi tæknivæðingarinnar, sem er að umbylta heiminum aftur með ófyrirsjáanlegum afleiðingum.  

Í Evrópu gætir einnig vaxandi stjórnmálalegs óþols á meðal miðstéttarinnar, sem þjóðernissinnaðir stjórnmálaflokkar á borð við Þjóðfylkinguna í Frakklandi, Sjálfstæðisflokk Bretaveldis, Valkosta fyrir Þýzkaland, Sænska lýðræðisflokkinn og Frjálsa Finna hafa notið góðs af.  Svipaðrar eignaþróunar hefur gætt í Evrópu og í BNA, og atvinnuleysið í ESB hefur reyndar verið miklu geigvænlegra en í BNA og fjölgað mjög í hópi öreiganna, því að sums staðar fær helmingur ungs fólks enga vinnu og hangir á horriminni.  Að þessu leyti er ástandið mun betra á Íslandi, og hér er almennt betri eignastaða en annars staðar í Evrópu, þó að mikil skuldsetning vinni þar á móti. Eignadreifingin er líklega eðlilegri á Íslandi en víða annars staðar á Vesturlöndum vegna mikillar atvinnuþátttöku og almennrar húsnæðiseignar.  Vandamálið á Íslandi hefur fremur verið að dreifa gæðunum áður en þau urðu til, og hefur slík óráðsía leitt til verðbólgins hagkerfis, sem kemur verst niður á kjörum almúgans.   

Eftirsóknarverðasta þjóðfélagið er, þar sem allar stéttir hafa tök á að ganga menntaveginn samkvæmt eigin hæfileikum og án tillits til efnahags.  Þá blandast stéttirnar og mannauður þjóðfélagsins fær bezt notið sín öllum til hagsbóta.  Jafnframt eiga launþegar siðferðilegan rétt á kjarabótum samkvæmt eigin framleiðniaukningu, þ.e. fyrirtækisins, og að bera úr býtum samkvæmt eigin vinnuframlagi að teknu tilliti til eðlilegrar arðsemi fjárframlags eigenda starfseminnar, sem er háð áhættu fjárfestingarinnar. Auðsöfnun á fárra manna hendur er ósiðleg og óþolandi.  Að búa í siðuðu samfélagi hlýtur að fela í sér, að arðurinn af vinnunni dreifist með einum eða öðrum hætti tiltölulega greiðlega um allt samfélagið.  Annars ríkja frumskógalögmál í samskiptum manna, og slíkt vilja fæstir líða.  Slíkt samfélag stenzt öðrum samfélögum ekki snúning til lengdar.    

Á markaði eru framleiðsluöflin mannauður - hráefni - orka - fjármagn.  Það hefur alltaf verið togstreita á milli vinnuafls og fjármagnseigenda um arð starfseminnar.  Nauðsynlegt er að finna jafnvægi þar á milli, sem er þjóðhagslega hagkvæmast, en það er hins vegar hægara sagt en gert.  Um flest Vesturlönd hefur þetta á seinni árum mistekizt með þeim afleiðingum, að hagur miðstéttarinnar hefur rýrnað hlutfallslega, en hagur hinna ríkustu hefur eflzt hlutfallslega, t.d. m.v. tímabilið 1950-1980, þ.e.a.s. Kaldastríðstímabilið.  Í BNA magnast nú þjóðfélagsóánægja af þessum sökum, eins og sannaðist í þingkosningunum í haust, þar sem lýðveldisflokkurinn, repúblikanar, náðu meirihluta í efri deild, Öldungadeildinni, og juku meirihluta sinn í neðri deild þingsins, Fulltrúadeildinni.  Lýðræðisflokkurinn, demókratarnir, sjá nú sína sæng út breidda og munu tapa Hvíta húsinu, nema stjórnmálalegt slys verði á hægri vængnum.  Megn vantrú ríkir í flestum löndum á getu og vilja stjórnmálamanna á vinstri vængnum til að taka á þjóðfélagsmeinum, og meira er þá horft til hægri vængsins, t.d. í BNA og Evrópu.

Samt hefur helzti núlifandi hugmyndafræðingur vinstri manna því miður rétt fyrir sér í bókinni, "Capital in the Twenty-First Century", um, að auðurinn hafni nú í vaxandi mæli í höndum hinna ofurríku, eins og taflan hér að ofan ber með sér, en hann hefur hins vegar engar skynsamlegar lausnir á takteinum.  Hugmyndafátækt einkennir einmitt málflutning vinstri manna á þessari öld.  Eftir gjaldþrot sameignarstefnunnar í Evrópu árið 1989 hefur vinstra fólkið ekki haft neina burði til að fitja upp á nýjungum og að svara kalli tímans. Þetta hefur átakanlega sannazt á jafnaðarmönnum í Frakklandi, sem ráða í Elysée höllinni og í franska þinginu, en eru í bókstaflegum skilningi með allt á hælunum nótt sem nýtan dag.

Ekkert er nýtt undir sólunni, og við siglum nú inn í ástand 18. aldar, öld frönsku byltingarinnar, þar sem að kvænast erfingja ríkidæmis var greiðfærari leið til ríkidæmis en að stofnsetja fyrirtæki. Þetta er þjóðfélagslegt óréttlæti, sem endaði með fallöxinni á 18. öld, og mun enda með byltingum á 21. öldinni líka, verði ekki snúið af ógæfubraut.  Ríkjum mun ganga misvel að fást við þetta vandamál.  Í Kína hefur hundruðum milljóna manna verið lyft upp úr fátækt á 25 árum til bjargálna með innleiðingu auðvaldskerfis undir einræði kommúnistaflokksins, og þar hefur í miklum hagvexti fyrir vikið myndazt millistétt, en þar sem hægt hefur á hagvexti þar, hefur sókn hennar til bættra kjara stöðvazt, en auðurinn er tekinn að safnast í meira mæli á hendur örfárra.  Millistéttin mun ekki sætta sig þetta ásamt einræði kommúnistaflokksins, og hún mun rísa upp og velta flokkinum úr sessi. Enginn veit, hversu blóðugt það verður.

Í Rússlandi á sér stað hrikaleg þróun, þar sem fámenn klíka dregur úr lýðræði með hverju árinu og skarar eld að eigin köku á meðan lýðurinn má éta, það sem úti frýs. Ólígarkar Pútíns skara eld að eigin köku, en hagkerfi Rússlands stendur að mestu á einum meiði, olíu og gasi, sem standa undir 60 % útflutningsteknanna. 

Nú hallar mjög undan fæti hjá Rússum, efnahagslega.  Með olíuverði undir 60 USD/tunna, sem vel getur orðið á næsta ári, það er nú um 70 USD/tunna, og viðskiptaþvingunum Vesturlanda mun gjaldeyrisvaraforði Rússlands brátt verða upp urinn, og fjöldagjaldþrot blasa við fyrirtækjum árið 2015.  Rússneska ríkið gæti lent í greiðsluþroti þá eða árið eftir.  Þetta kemur niður á útflutningshagsmunum Íslendinga.  Þegar eru um ISK 2 milljarðar í vanskilum vegna kaupa Rússa á uppsjávartegundum af íslenzkum útflytjendum, og ef/þegar þessi markaður lokast, þýðir það um ISK 10 milljarða högg fyrir íslenzka sjávarútveginn, sem þá verður að leita á önnur útflutningsmið.  

Hlutdeild miðstétta, þ.e. þeirra 50 % - 90 %, sem eiga minnstu nettóeignirnar, í nettó eignum allra fjölskyldna, ætti ekki að fara niður fyrir þriðjung, og engin ástæða er til að ríkustu 0,1 % fjölskyldnanna eigi meira en 10 % eignanna.  Til þess að hindra óheillaþróun í þessum efnum verður að tryggja 90 % eignaminnsta fólksins sinn hlutfallslega skerf af vexti þjóðarkökunnar hverju sinni, tryggja hlutdeild þeirra í eignum, þ.e. lausafé, bankainnistæðum, verðbréfum og fasteignum, og að sem flestir eignist eigið húsnæði.  Hægt er að nota skattkerfið til að örva þessa almennu eignamyndun, t.d. með skattafslætti á lífeyrissparnað, jafnvel enn meiri sparnað en nú er, og hærri skattheimtu af milljarðamæringum, þó að einhvers konar ofurskattlagning komi ekki til greina, því að hún leiðir einvörðungu til fjármagnsflótta, eins og 75 % skattheimta jafnaðarmanna af frönskum auðmönnum sýndi. Að neyða tekjulitla eldri borgara til að selja eignir, eins og vinstri stjórnin hér gerði á síðasta kjörtímabili með eignaskatti, er einnig afar ósanngjarnt.

Hluti af þessari óheillaþróun á Vesturlöndum er aukin skuldsetning almennings.  Á Íslandi er nú verðhjöðnun, en samt eru Seðlabankavextir um 5,7 %.  Þetta nær engri átt, enda eru nú raunvextir orðnir meira en tvöfalt hærri en þau 2 % - 3 %, sem Seðlabankinn hefur löngum miðað við.  Vísitölutenging lána lækkar nú höfuðstólinn, en vísitölutenging gerir það almennt að verkum, að langan tíma tekur að greiða niður lán, t.d. til húsnæðiskaupa.  Það er nú svigrúm núna til að draga úr vísitölutengingum án þess að lánsfé gufi upp í bankastofnunum. 

Verðbólgan er versti fjárhagslegi óvinur allra, ekki sízt almennings, 90 % fólksins, og fyrirtækjanna, því að hún brennir upp verðmætum og skekkir allt arðsemismat.  Það er allt í sölurnar leggjandi til að halda verðbólgu í skefjum.  Þess vegna er ófært að verða við ósvífnum kröfum öflugra þrýstihópa um launastökk, jafnvel tíföldu á við það, sem hagkerfið þolir til almennings, þó að líf liggi við. Hóflegar og stöðugar kjarabætur er leiðin, sem fara verður.  Allar aðrar leiðir lenda í ófæru.  

Hinir ofurríku eru bæði af tegund Mark Zuckerbergs, þ.e. dugnaðarforkar með góðar viðskiptahugmyndir, sem auðgast í sveita síns andlitis, og af tegundinni Paris Hilton, sem erfði auðævi.  Sá fyrrnefndi er með margt fólk í vinnu, og margir njóta þess vegna góðs af velgengninni, en það á varla við um síðara tilvikið.  Það er ekkert athugunarvert við, og þvert á móti samfélagslegt keppikefli, að eignast sem flesta frumkvöðla, sem auðgast vel á eigin vinnu.  Það er heldur ekki hægt að fetta fingur út í auðsöfnun þeirra, sem auðgast vegna góðra viðskiptahugmynda í fjármálaheiminum og jafnvel áhættutöku, þar sem fylgt er réttum spilareglum.   

Menntakerfið er eitt öflugasta jöfnunartækið í samfélaginu.  Með því nálgumst við markmiðið um jöfnun tækifæranna og blöndun stéttanna.  Það er arðsamt, af því að það hjálpar til við að nýta sem bezt þá hæfileika, sem í öllum finnast, óháð stétt og stöðu. 

Sama verður ekki sagt um heilbrigðiskerfið, því að það hjálpar fólki lítið við að lifa heilbrigðara lífi, aðeins lengra lífi.  Þegar fólk hins vegar er komið í öngstræti með heilsu sína af einhverjum ástæðum, þá er nokkuð jöfn aðstaða til að fá bót meina sinna, sem er gott, svo langt sem það nær, þ.e. á meðan kerfið er ekki misnotað.  Kerfið sjálft er hins vegar komið í öngstræti, því að það getur bætt árum við aldurinn, en hins vegar ekki gert lífsgæðin bærileg í öllum tilvikum.  Það er þess vegna með hækkandi aldri á dánardægri mjög tímabært að taka líknardauða til rækilegrar umfjöllunar, og helzt ættu heilbrigðisstéttir að leiða þá umræðu.  Fjöldi örvasa gamalmenna getur orðið samfélögum með háan meðalaldur mjög þungur í skauti. 

Í erfðatækninni felast miklir möguleikar til sparnaðar á heilbrigðissviðinu.  Það er svo miklu ódýrara að beita fyrirbyggjandi læknisfræðilegum aðferðum gegn þekktum sjúkdómum en úrræðum, sem nauðsynlegt er að beita til að fást við einkenni lífshættulegra sjúkdóma.  Til þess að þessi þróun megi verða þarf að létta mjög á kröfum um persónuvernd, enda er slíkt eðlilegt, þegar þess er gætt, að megnið af sjúkrahússkostnaði á Íslandi lendir á skattgreiðendum.  Fólk ætti að hafa val.  Annaðhvort heimilar það yfirvöldum aðgang að erfðafræðilegum upplýsingum, sem fyrir hendi eru, og á þá kost á fyrirbyggjandi meðferð með verulegri kostnaðarþátttöku ríkisins, tryggingarfélaga eða lífeyrissjóða, eftir atvikum, eða fólk verður að standa straum af lækniskostnaði vegna fyrirsjáanlegra sjúkdóma án kostnaðarþátttöku ríkissjóðs. Núverandi kerfi er botnlaus hít og þarfnast uppstokkunar.  

   

    

 

 

 

     

Skaðlegar kröfur

Mikil óþreyja virðist hafa gripið um sig á meðal þeirra, sem móta kröfugerð verkalýðsfélaga. Þetta er gjörsamlega úrelt nálgun á viðfangsefninu, sem er að auka ráðstöfunartekjur félagsmannanna og að lækka verðlag í landinu.

Sú nálgun á þessu viðfangsefni að hækka taxta um meira en nemur framleiðniaukningu er gjörsamlega vonlaus og leiðir ekki til annars en verðbólgu og hræðilegrar kjararýrnunar í kjölfarið. 

Launasamanburður við aðrar þjóðir missir algerlega marks, því að þá verður vitaskuld að taka tillit til landsframleiðslu á íbúa viðkomandi lands, VLF/íb.  Ofspenntar launahækkanir leiða ekki til annars en lækkunar á þessu hlutfalli, því að samkeppnistaða viðkomandi greinar og jafnvel landsins alls versnar, og þar með minnka tekjurnar. Hér að neðan gefur að líta verga landsframleiðslu í kEUR (EUR 000) á íbúa 2012 ásamt meðalhagvexti 2003-2013 og hagvexti 2013 (í sviga er hlutfall framleiðsluverðmætis m.v. Ísland) á  Norðurlöndunum, nema Færeyjum, og að meðaltali í Evrópusambandinu : 

   Land   kEUR/íb Hagvöxtur                  

• Noregur: 49,9 :1,5 % og 0,6 % (1,74)
• Svíþjóð: 32,8 :2,1 % og 1,5 % (1,14)
• Danmörk: 32,0 :0,6 % og 0,4 % (1,11)
• Finnland:29,1 :1,3 % & -1,4 % (1,01)
• Ísland:  28,7 :2,4 % og 3,3 % (1,00)
• ESB 27:  25,6 :2,2 % og 1,5 % (0,89)

Þessi tafla gefur til kynna, hvílíka sérstöðu Noregur hefur varðandi landsframleiðsluverðmæti á íbúa, sem er t.d. 74 % hærri en á Íslandi.  Tekjudreifingin í Noregi væri einkennileg, ef allar stéttir væru ekki mun launahærri þar en á Íslandi. Af þessum ástæðum er algerlega út í hött í launabaráttunni hérlendis að bera laun hérlendis saman við laun í Noregi. Miklu nær er að ræða leiðir og aðferðir til auka landsframleiðslu Íslendinga.

Annað mál er, að í Noregi eru beinir skattar hærri en hérlendis, og eftir að núverandi fjárlagafrumvarp hefur hlotið gildistöku með þeim endurbótum á óbeina skattkerfinu, sem þar er að finna, þá verða óbeinu skattarnir á Íslandi svipaðir og í Noregi. 

Orka af öllu tagi er mun dýrari í Noregi en á Íslandi, húsnæðisverð hefur í Noregi hækkað upp úr öllu valdi og er komið að þanmörkum, og t.d. bílar eru þar mun dýrari en á Íslandi. Norska hagkerfið stendur frammi fyrir vandræðum, því að hagkerfi Noregs er ósamkeppnihæft vegna hás kostnaðar, þ.m.t. olíuiðnaðurinn m.v. markaðsverðið 80 USD/tunna. Kaupmáttur á Íslandi getur orðið hærri en í Noregi á næsta áratug, ef hér verður rétt haldið á spilunum í anda stöðugleika og engar kollsteypur teknar. 

Hagvexti á Íslandi árið 2014 er spáð verða 3,5 %, en í hinum löndunum í töflunni verður hann líklega á bilinu -1,0 % til +1,0 %.  Ef áætlaðar fjárfestingar næstu ára ganga eftir, gæti hagvöxtur á Íslandi orðið 3,0 % hærri að jafnaði á ári en í hinum löndunum í töflunni.  Þá náum við öllum, nema Noregi, á 5 árum í VLF/íb.

Þetta þýðir þó ekki, að laun hér geti almennt náð sænskum launum á 5 árum.  Það er vegna þess, að ríkissjóður, sveitarfélög og fyrirtæki hérlendis, eru skuldsettari en í Svíþjóð, og vaxtastigið hérlendis er hærra en annars staðar í Evrópu, og þar af leiðandi er fjármagnskostnaður mun meiri á Íslandi en í Svíþjóð. Nú hillir undir snögglega minnkun skuldsetningar almennings, og er vonandi, að hún minnki áfram hægt og bítandi, þó að vextir fari nú lækkandi. Fjármagnskostnaður ríkissjóðs, aðallega í gjaldeyri, er t.d. um ISK 70 mia/ár, og gefur auga leið, hvílíkur léttir það verður fyrir þjóðfélagið að t.d. helminga skuldirnar. Slíkt tekur a.m.k. 5 ár,þó að hagkerfið fái frið og jafnvægi.

Á þessu ári verður kaupmáttaraukning á Íslandi að jafnaði um 4 %, og eftir síðustu vaxtalækkun Seðlabankans stefnir í lækkun fjármagnskostnaðar um 4 % hjá skuldugu fólki. 

Líklega þekkjast hvergi á byggðu bóli aðrar eins almennar kjarabætur um þessar mundir og á Íslandi.  Allan þennan mikla ávinning er þó í sviphendingu hægt að eyðileggja með offorsi og óhóflegri kröfugerð um launahækkanir. Seðlabankastjóri hefur t.d. lýst því yfir, að verði launahækkanir almennt yfir þeim mörkum, sem hann telji hagkerfið ráða við, þá verði Seðlabankanum beitt til hækkunar vaxta, og þeir geta þá hæglega hækkað yfir þau 6,0 %, sem þeir voru í fyrir síðustu lækkun.  Þar með stæðu flestar fjölskyldur uppi með lækkaðan kaupmátt, þegar fjármagnskostnaður hefur verið greiddur. Öllum launþegum má ljóst vera, að þróun hagkerfisins er lykilstærð fyrir hag almennings í landinu.

Læknastéttin er nú í verkfallsbaráttu fyrir hækkun launa langt umfram það, sem aðrar stéttir hafa samið um frá 2006. Læknar hafa um tvöföld laun á við hjúkrunarfræðinga og um tvöföld meðallaun á Íslandi. Hér skal ekki leggja dóm á það, hvort þetta hlutfall er eðlilegt eður ei, né gera því skóna, að læknar séu ofsælir af sínum launum. Þvert á móti hafa þeir aflað sér þjóðfélagslega mikilvægrar þekkingar, og margir þeirra hafa náð mikilli færni á sínu sviði, þó að innan um séu svartir sauðir, eins og í öllum stéttum.  Nægir þar að nefna, að Íslendingar eru sagðir mestu lyfjaætur í heimi, og eru þó flest þessi lyf lyfseðilsskyld. Læknar eiga þess vegna skyldar háar tekjur, enda er starfsævi þeirra í styttra lagi.

Það er röskun á téðu hlutfalli launa, sem er hins vegar vandamálið hér og nú. Að ganga að kröfum lækna í yfirstandandi vinnudeilu hefði í fyrsta lagi í för með sér útgjaldaauka fyrir ríkissjóð, sem nemur yfir 1 % af veltu hans, og til þess er enn ekki svigrúm, þó að það muni koma, og hins vegar mundu samningar á þessum nótum þrýsta sér niður allan launastigann og sprengja hagkerfið í loft upp með útgjaldauka launagreiðenda um allt að 50 %.  Verðstöðugleikinn hyrfi þá upp í gasbláma, fjármagnskostnaður skuldara ryki upp í himinhæðir, krónan félli býsna djúpt og ráðstöfunartekjur almennings mundu í raun lækka mikið, svo að hagur allra mundi versna hræðilega.

Það verður að vona í lengstu lög, að læknar láti strax af vinnustöðvunum sínum, sem eru fordæmalausar, enda verður ekki séð, hvernig þær samrýmast Hippokratesareið lækna. Fórnarlömbin í þessari kjaradeilu er fólk í nauðum statt, fólk, sem ekki hefur valið sér það hlutskipti að þurfa að leita á náðir lækna, fólk, sem ekki getur borið hönd yfir höfuð sér.

Samfélagslega eru slíkar kjaradeilur í raun óviðunandi.  Þess vegna væri bezt, að aðilar þessarar deilu samþykktu að vísa henni til úrskurðar Kjaradóms. Hann mundi líklega taka tillit til þess, að læknar á launaskrá ríkisins hafa dregizt aftur úr öðrum ríkisstarfsmönnum og dæma þeim kjarabætur samkvæmt því í einhverjum áföngum. 

Annað mál er aðbúnaður á ríkissjúkrahúsinu við Barónsstíg að starfsfólkinu þar og skjólstæðingum þess.  Það er brýn þörf á byltingu í þeim efnum, og að færa Háskólasjúkrahúsið inn í nútímann, og er þá engri rýrð kastað á færni þess fólks, sem þar starfar nú. Líklega vinnur það kraftaverk á hverjum degi við misjafnar, og í sumum tilvikum, dapurlegar aðstæður. Það ber að selja ríkiseignir til að afla fjár til þessa verkefnis. Er þá litlum vafa undirorpið, að sjúklingar munu senn njóta sambærilegs atlætis og á hinum Norðurlöndunum og íslenzkir læknar sjá hag sínum vel borgið við störf hérlendis, ef hagkerfið fær að vaxa og dafna, eins og efni standa til.