Fjarar nú undan sæstrengssinnum

Það er stórmál, þegar stjórnendur eins mikilvægasta fyrirtækis landsins söðla um frá auðlindanýtingu í þágu innlendra heimila og fyrirtækja og orkusölu innanlands til beins útflutnings á auðlindinni án virðisaukandi úrvinnslu á Íslandi.  Vond er aðferðarfræðin, og fulltrúi eigendanna, Alþingi, virðist ekki enn hafa markað sína stefnu, en vera með Iðnaðarráðuneytið í upplýsingaöflun um ýmsar hliðar sæstrengsmálsins.  Samt virðist hið virðulega fyrirtæki, sem átt er við, ætlast nú strax, og helzt í fyrra, til milligöngu stjórnvalda við að fiska í gruggugu vatni niðurgreiðslna og styrkja frá brezka ríkinu, eins og vikið verður að í lokin.  Allt er þetta óboðlegt íslenzku þjóðinni að mati pistilhöfundar, því að fjölmörg hagkvæm viðfangsefni er hægt að finna innanlands fyrir raforkuna án nokkurrar eða afar takmarkaðrar aðkomu hins opinbera. 

Það gerir málið enn alvarlegra, að fyrirtækið, sem hér á í hlut, Landsvirkjun, er alfarið í eigu ríkisins og er með ríkisábyrgð á sínum fjárhagslegu skuldbindingum.  Ríkisábyrgð á spákaupmennsku, sem kalla verður viðskipti af þessu tagi með rafmagn á milli landa, kemur ekki til greina.

Forstjóri þessa fyrirtækis, Hörður Arnarson, hefur að vísu lýst því yfir, að fyrirtæki hans muni ekki taka þátt í fjárfestingum vegna þess, sem hér um ræðir, þ.e. aflstrengs á milli Íslands og Skotlands, en þessi fullyrðing hans dugar skammt, eins og ýmislegt annað úr þeirri átt. 

Í fyrsta lagi hefur hann ekkert umboð til að fullyrða til eða frá um fjárfestingar Landsvirkjunar vegna þessa sæstrengs.  Það umboð er alfarið í höndum stjórnar fyrirtækisins, og ef eigandi þess ákveður slíkt, þá mun fyrirtækið taka þátt í þessum fjárglæfrum.

Í öðru lagi mun þurfa umfangsmikil flutningsmannvirki til að flytja 700-800 MW rafafl að landtökustað sæstrengsins.  Þangað þarf eina 400 kV línu eða tvær 220 kV línur.  Það mun falla í hlut Landsnets að reisa og reka þessi flutningsmannvirki, og þar er Landsvirkjun meirihluta eigandi.

Í þriðja lagi mun þurfa umtalsverðar fjárfestingar í virkjunum til að unnt verði að flytja utan orku, sem dugi til að standa undir ávöxtunarkröfu flutningsmannvirkjanna.  Ef á að fá viðunandi nýtingu á flutningsgetu mannvirkjanna, þ.e.a.s. 6000 rekstrarstundir á ári, þá þarf að bæta við 3100 GWh/a af orkuvinnslugetu við þær 1100 GWh/a, sem eru tiltækar í núverandi kerfi hið mesta, í góðum vatnsárum. Til þess þarf 500 MW uppsett afl m.v. 6000 klst nýtingartíma sæstrengsmannvirkjanna á ári, þ.e. 700 MW flutningsgeta er þá nýtt í 6000 klst á ári að jafnaði.  Til þess þarf ekki minni fjárfestingu en 150 milljarða kr, og eru þá flutningsmannvirkin til strandar ótalin, en fjárfestingarþörf Landsnets þeirra vegna gæti numið um 50 milljörðum kr, og er þá heildar fjárfestingarþörfin innanlands um 200 milljarðar kr fyrir utan endamannvirkin, áriðil og afriðil, auk strengsins sjálfs.

Er ekki nóg komið af blaðrinu um, að lítið sem ekkert þurfi að fjárfesta í virkjunum vegna sæstrengsins.  Það er satt að segja óburðug naglasúpa fyrir eigendur Landsvirkjunar, íslenzku þjóðina. Það er með ólíkindum, að forstjóri Landsvirkjunar skuli geta komið fram fyrir alþjóð og lýst því blákalt yfir, að fyrirtæki hans þurfi ekkert að fjárfesta vegna sæstrengs.  Sá málflutningur er jafnábyrgðarlaus og málflutningur hans á dögum vinstri stjórnarinnar, sálugu, um, að Landsvirkjun stæði hvorki til boða að framlengja lán sín né taka ný lán, nema íslenzka þjóðin ábyrgðist Icesave-kvaðir Breta og Hollendinga.  Hvað gekk manninum til þá með fullyrðingaflauminum, og hvað gengur honum til nú ?

Í leiðara Morgunblaðsins, "Neðansjávar vindmyllur næst ?", þann 17. október 2014, tók blaðið afstöðu gegn sæstrengsórunum, og er það mikið fagnaðarefni, því að þá minnka líkur á, að sæstrengssinnar hafi bolmagn til að þvinga fram ákvörðun, sem er slæm fyrir afkomu almennings, slæm fyrir atvinnulífið og slæm fyrir hagkerfi landsins, því að hún mun leiða til hærra orkuverðs fyrir heimili og fyrirtæki, og nægir að benda til Noregs í þeim efnum.  Tal um niðurgreiðslur á orkuverði innanlands er út í hött, og mundi slíkt ráðslag nánast örugglega lenda fyrir dómstóli sem mismununarmál þegna EES.  

Um stjórnunarhætti Harðar Arnarsonar hefur ágætur leiðarahöfundurinn þetta að skrifa:

"Á síðasta kjörtímabili gekk Landsvirkjun lengra í þjónkun sinni við stjórnvöld en áður hefur gerst.  Það var ekki aðeins, að fyrirtækið gerði aldrei nokkurn ágreining við stöðnunarstefnu fyrrverandi ríkisstjórnar í málefnum, sem snertu fyrirtækið.  Forystumenn þess gengu miklu lengra en það.  Þeir gerðu tortryggilega stefnu þeirra, sem áður höfðu komið að uppbyggingu Landsvirkjunar með glæsibrag og gert hana að því stórveldi, sem hún er í dag.  Gengið var lengra.  Látið var undan þrýstingi stjórnvalda og tekið þátt í því að magna upp hræðsluáróður um þau ósköp, sem myndu gerast, leyfði þjóðin ekki þeim Jóhönnu og Steingrími að troða Icesave-samningunum ofan í kokið á sér.  Var sú framkoma með ólíkindum."   

Að svo búnu gerir leiðarahöfundurinn vindmylluáhuga forkólfa Landsvirkjunar, ekki sízt forstjórans, að umræðuefni og þykir firn mikil, að þeir vilji "útbía landslagið" með háum vindmyllusúlum, sem séu "neyðarbrauð þjóða, sem búa við slaka kosti í raforkumálum". 

Höfundur þessa pistils hefur reiknað út vinnslukostnað tilraunamyllanna við Hafið, og er hann tæplega 90 USD/MWh, sem er meira en þrefaldur kostnaður raforku frá næstu vatnsaflsvirkjun. 

Nú er alveg ljóst, að Landsvirkjun getur sparað vatn í miðlunarlónum með því að reisa og reka vindmyllur, en hvers vegna í ósköpunum að velja til þess einn dýrasta kostinn, sem völ er á ?  Það er þess vegna hægt að taka heils hugar undir gagnrýni Morgunblaðsins á fyrirætlun Landsvirkjunar um "vindmyllulund" á Hafinu um leið og henni er bent á ódýrasta kostinn, sem er stækkun miðlunarlóna, eða nýjar vatnsaflsvirkjanir og jafvel jarðgufuvirkjanir.  Í lok téðrar forystugreinar ritar höfundur leiðarans þetta um sæstrengsverkefni Landsvirkjunar:

"Ákafi fyrirtækisins við að vinna við svokallað "sæstrengsverkefni" er eiginlega enn skrítnari, þótt þar fylgi hvorki hávaðamengun né fugladráp.  Það mál er kynnt í óskiljanlegum sefjunarstíl , sem er þessu mikla fyrirtæki ekki sæmandi.  

Það er ágætt, að Landsvirkjun hefur ekki klínt sér pólitískt með sama hætti utan í núverandi ríkisstjórn eins og hina síðustu.   En óneitanlega er skrítið, að hún sé enn föst þar." 

Til sefjunarkenndrar kynningar má telja kynningu í Viðskipta Mogganum 16. október 2014 á nýrri skýrslu ENTSO-E, samtaka stofnkerfiseigenda í samtengdu raforkukerfi Evrópu, en á forsíðunni gaf að líta eitthvert mesta ranghermi, peningalegs eðlis, sem sézt hefur eftir Hrun.  Þar stóð:

"65 milljarða ábati af sæstreng".

ENTSO-E leggur ekkert mat á arðsemi sæstrengsins fyrir eiganda strengsins, heldur er um að ræða einhvers konar samlegðar áhrif þess fyrir allt raforkukerfi Evrópu að fá þessa viðbótar tengingu.  Sá, sem stóð fyrir þessum villandi uppslætti Harðar Ægissonar, blaðamanns, var Björgvin Skúli Sigurðsson, framkvæmdastjóri markaðs- og viðskiptaþróunarsviðs Landsvirkjunar. 

Hann lætur sig dreyma um stórfelldan brezkan ríkisstyrk til sæstrengsverkefnisins, íslenzka, og er alveg makalaust að reisa jafnstóra viðskiptahugmynd og þessa á stuðningskerfi brezku ríkisstjórnarinnar við innlendan iðnað og byggðir Bretlands, þ.e.a.s.:

"65 % af kostnaði við framkvæmdir og tryggja raforkuverð, sem samsvarar 150 USD/MWh til 35 ára.  Sams konar stuðningskerfi er fyrir hendi fyrir vindorkugarða, og þar fer raforkuverðið upp í allt að 200 dali".  (Samkvæmt gögnum LV um kostnað vegna tilraunamyllanna tveggja fékk höfundur út vinnslukostnað 90 USD/MWh, sem er ekki hálfdrættingur á við brezka kostnaðinn, enda eru vindmyllurnar þar í mörgum tilvikum úti fyrir landi (off-shore).)

Það er ógæfuleg hugmynd að reisa þetta verkefni á ríkisaðstoð, og það er ólíklegt, að brezk stjórnvöld hafi nokkurn áhuga á jafnóhagkvæmu fyrirbrigði og sæstreng frá Íslandi, sem getur aðeins flutt sáralitla orku á þeirra mælikvarða, nema framleiðsla á búnaðinum falli að miklu leyti í hlut brezks iðnaðar. 

Brezk stjórnvöld hafa hins vegar aðra valkosti.  Búið er að ákveða 2 nýja sæstrengi frá Noregi til Englands með mun meiri flutningsgetu en strengurinn frá Íslandi á að anna, og þessir strengir eru mun ódýrari vegna styttri vegalengdar og grunnsævis.

Samt er Björgvin Skúli ekki úrkula vonar:

"Það, sem liggur fyrir núna, er að hefja viðræður við bresk stjórnvöld um, hvort þau hafi áhuga á slíkum sæstreng.  Ef svo er, sem margt bendir til, þá hver aðkoma þeirra yrði - einkum hvort Bretar séu reiðubúnir að taka stóran hluta þeirrar fjárhagslegu áhættu, sem fylgir slíku verkefni." 

Með þessum orðum skýtur Björgvin Skúli sig í fótinn og viðurkennir, að sæstrengsverkefnið geti ekki borið sig fjárhagslega og að einkaframtakið muni engan áhuga hafa á þessu verkefni án ríkisstuðnings. 

Það er niðurlægjandi fyrir Íslendinga að vita af því, að stærsta orkufyrirtæki landsins, ríkisfyrirtækið Landsvirkjun, skuli ganga með betlistaf í hendi frammi fyrir stjórnmálamönnum í White Hall eða Westminster í Lundúnum og biðji brezk stjórnvöld um að greiða fyrir því, að íslenzk orka geti streymt beint til Bretlands til að búa til verðmæti þar í stað þess að verða nýtt á Íslandi án niðurgreiðslna að hálfu hins opinbera.  Þessa smán verður ríkisstjórn og/eða Alþingi að stöðva þegar í stað. 

Þegar Atvinnuveganefnd Alþingis fól Iðnaðarráðuneytinu að rannsaka ýmsar afleiðingar þess fyrir Íslendinga að tengja raforkukerfi landsins við erlent raforkukerfi, hefur sá möguleiki varla verið ræddur, að fjárhagslegt skilyrði verkefnisins yrði gríðarlegur erlendur opinber stuðningur. 

Á þessu vefsetri hefur verið látin í ljós undrun yfir því, að iðnaðar- og viðskiptaráðherra skuli láta ráðuneyti sitt vinna að alls konar athugunum tengdum sæstreng, sem taldar voru upp.  Það er ljúflega hægt að draga í land með þessa gagnrýni, því að vitaskuld ber ráðuneytinu skylda til að fylgja fyrirmælum Alþingis.  Það verður hins vegar að fara fram á það, að Atvinnuveganefnd ræði þessi mál í ljósi nýjustu upplýsinga og losi þá vonandi ráðuneytið um sinn undan téðum skyldum þangað til horfur í orkumálum Evrópu skýrast betur, en þau eru nú mjög í brennidepli vegna hreðjataks rússneska björnsins á gasflutningum til flestra landa Evrópusambandsins og dólgslegrar framkomu við Úkraínumenn.       

  

 

 

        

  

 

 

  

Um skattkerfi

'Obeinir skattar hafa verið talsvert í umræðunni í haust vegna þess, að í fjárlagafrumvarpi fyrir 2015 er í fyrsta sinn í langan tíma reynt að gera róttækar breytingar á skattkerfinu til bóta.  Undanfarin ár var eingöngu um aukna skattheimtu að ræða, en hér er um heildstæðar kerfisbreytingar að ræða, sem miða að auknu jafnræði í þjóðfélaginu og skilvirkni á skatttekjum í ríkissjóð með því að færa neða og efra þrep virðisaukaskattsins nær hvort öðru, afnema geðþóttagjald stjórnmálamanna á vissar vörur, og fækka undanþágum virðisaukaskyldra vara og þjónustu.  Hér á eftir verður gerð nánari grein fyrir þessu:

Jafnræði:   

Með mismunandi skattlagningu á vörur og þjónustu eru stjórnmálamenn að umbuna birgjum og neytendum vara og þjónustu, sem þeim þóknast að setja í núllflokk eða lægri flokkinn á kostnað hins, sem lendir í hinum hærri.  Flokkun þessi er í sumum tilvikum tilviljanakennd og jafnvel ruglingsleg.  Þegar um skatt af matvöru er að ræða, er ekki hægt að hækka hann á Íslandi, nema sýnt sé með óyggjandi hætti, að mótvægisaðgerðir geri meira en að vega upp á móti hækkuninni. 

Samhliða kerfisbreytingum er verið að lækka heildarbyrði óbeinna skatta. Þetta hefur verið gert, þar sem hækkun skattsins úr 7 % í 12 %, lækkun hans úr 25,5 % í 24,0 %og afnám sykurskatts ásamt afnámi vörugjalda af öllu, nema bílum, eldsneyti, áfengi og tóbaki, jafngildir þriggja  milljarða kr tekjutapi fyrir ríkissjóð.  

Til að tryggja, að barnafjölskyldur, þar sem er meiri en meðalfjöldi munna í heimili, beri ekki skarðan hlut frá borði, eru barnabætur hækkaðar um einn milljarð kr, og til að létta undir með öryrkjum og ellilífeyrisþegum, sem flestir nota tiltölulega hátt hlutfall ráðstofunarfjár síns til matarkaupa, eru bætur til þeirra auknar um eina 13 milljarða 2014-2015. 

Þrátt fyrir þennan hagræðingarkostnað er talið, að ríkissjóður muni hagnast vegna breikkunar skattstofnsins með fækkun undanþága, aukinnar skilvirkni skattkerfisins með minni undanskotum og vegna þess hagvaxtar, 3 %-4 % á ári, sem nú er í uppsiglingu með erlendum fjárfestingum í iðnaði fyrir allt að 190 milljarða kr 2014-2017.  Að beztu manna yfirsýn er ekki gengið á hlut nokkurs manns með þessari heilbrigðu samræmingaraðgerð. 

Skilvirkni: 

Með skilvirkni skattkerfa er átt við kostnaðinn hjá skattgreiðandanum og skattinnheimtustofnun sem hlutfall af greiddri upphæð, svo og hversu mikið skilar sér í skatthirzlurnar m.v. það, sem ætti að skila sér.  Ef álagningarkerfið er auðskiljanlegt flestum og ef það hefur ekki í sér innbyggða hvata til undanskota, þá má telja það vera skilvirkt.  Núverandi virðisaukaskattkerfi er óskilvirkt samkvæmt þessari skilgreiningu, því að það er á sumum sviðum flókið að aðgreina vörur og þjónustu eftir álagningarflokkum, það freistar til svindls við flokkun, af því að langt bil er á milli þeirra, og það freistar til undanskota vegna hárrar skattheimtu, 25,5 %.  Skatttekjur af virðisaukaskatti eru minni en efni standa til, og hækkun vinstri stjórnarinnar á skattheimtu efra þrepsins upp í 25,5 % skilaði sér illa í ríkissjóð. 

Neðra og efra þrepið:

Neðra virðisaukaskattþrepið á Íslandi er á meðal hins lægsta, sem þekkist, og efra þrepið er á meðal hins hæsta, sem þekkist.  Mismunur þeirra nemur 18,5 %, sem er nógu hátt til að freista til misferlis, og hámarkið, 25,5 %, er sömuleiðis nógu hátt til að hvetja til undanskota, enda er skattheimta af þessu tagi afar íþyngjandi fyrir neytendur og fyrir hagkerfið í heild og spanar upp verðlagið. 

Það er þess vegna hárrétt að hækka neðra þrepið og að lækka efra þrepið með það sem takmark að sameina þessi tvö þrep.  Það er hins vegar ekki fýsilegt að hækka lægra þrepið upp fyrir 15 %, og það hillir ekki undir, að eitt þrep á 15 % skili ríkissjóði sambærilegum tekjum og nú, og miðað við geigvænlega fjárþörf ríkissjóðs á næstu árum verður ekki hægt að lækka heildarbyrði neytenda af virðisaukaskatti fyrr en e.t.v. um 2020.  Næsta skref við hækkun neðra þreps gæti verið úr 12 % í 15 % samfara lækkun á tollum af matvælum, ef gagnkvæmt samkomulag næst við viðkomandi ríki um slíka lækkun, og lækkun á efra þrepinu í 22 %. 

Geðþóttagjald  stjórnmálamanna á vörur og þjónustu felur í sér ósanngirni og óþolandi skekkingu á markaðnum, t.d. í tilraun til neyzlustýringar.  Þetta er angi af duttlungafullri skattheimtu, sem vinstri sinnaðir stjórnmálamenn beita óspart til að hygla einum hópi og til að refsa öðrum, sem ekki eru að þeirra skapi.  Dæmi um þetta er aðferðarfræði vinstri stjórnarinnar, sálugu, við álagningu veiðigjalda af útgerðarmönnum, sem lagðist mjög mismunandi á greinar sjávarútvegsins og fór yfirleitt miklu ver með litlu útgerðirnar en stóru, þannig að útgerðum fækkaði við þessa stjórnvaldsaðgerð.   Skattlagningarvaldið er vandmeðfarið, og vinstri stjórn Jóhönnu og Steingríms misbeitti þessu valdi að eigin tiktúrum.  

Annað dæmi er auðlegðarskattur vinstri stjórnarinnar, sem hún að vísu setti á til bráðabirgða, en nú berjast þingmenn Samfylkingar og vinstri-grænna fyrir því að gera hann varanlegan, og ganga þar á bak fyrri loforða, þó að alþekkt sé, að hann hafi farið afar illa með fjárhag fjölda fólks, einkum í eldri kantinum, sem átti ekki handbært fé fyrir honum og neyddist til að selja eignir sínar.  Þetta er hreinræktuð eignaupptaka upp á 10 milljarða kr á ári.  Bæði í tilvikum útgerðarmanna og "eignafólks" á aðeins að beita almennri skattheimtu á formi tekjuskatts og fasteignagjalda, en alls ekki að sveifla skattlagningarbrandinum sem einhvers konar refsivendi á minnihlutahópa.  Slíkt stenzt ekki grundvallarregluna um, að allir skuli vera jafnir fyrir lögunum, einnig skattalögunum, þó að þeim hafi tekizt að nurla meiru saman en öðrum, oftast í sveita síns andlitis.

Fíflagangur vinstri manna í þessum efnum ríður ekki við einteyming.  Nú hafa þeir lagt til, að lagt verði á endurskoðað auðlegðargjald og skattféð lagt í byggingarsjóð Landsspítalans.  Að ofsækja einn þjóðfélagshóp með þessum hætti og pína hann einan til að greiða sérstakt gjald til þjóðþrifaverks, sem er bygging nýs Landsspítala, nær auðvitað engri átt.  Eiga þessi fórnarlömb skattkerfisins e.t.v. síðar að fá að liggja á eins manns stofum, en við hin í safnsölum fyrir a.m.k. 10 manns ?  Þetta er fáránleg skattrefsihugmynd frá vinstri.  Þjóðin öll verður að standa að uppbyggingu Landsspítalans úr sameiginlegum sjóði sínum, sem fé hefur fengizt í með almennri skattheimtu, þar sem fólki er ekki refsað fyrir velgengni eða að hafa lagt ákveðin störf fyrir sig.  Vinstri menn eru fullir öfundar gagnvart háum launum og vilja helzt klófesta megnið af þeim beint í ríkiskassan.  Til hvers ætla vinstri menn að byggja nútímalegt ríkissjúkrahús, ef engir fást læknarnir til að starfa þar vegna ósamkeppnishæfra kjara ? 

Undanþágur   í virðisaukaskattskerfinu eru fjölmargar, og kerfið hefur sætt því, að verða undirlagt alls konar músarholum í tímans rás.  Breiður skattstofn og lág skattheimta á að verða markmiðið. Ef tækist að breikka skattstofninn um 15 % með afnámi allra undaþága og verulegri minnkun undanskota, þá gæti meðalvirðisaukaskattheimtan numið 20 % í stað 23 %, eins og nú er.  Með aðhaldi í ríkisrekstri, stöðugleika og góðum hagvexti (um 4 % á ári) mætti hugsa sér tvö VSK-stig, 15 % og 20 %, og afnám allra vörugjalda fyrir 2020. 

Það er ástæðulaust á Íslandi að vera með tilburði til að draga úr raforkunotkun með sérstökum rafskatti á hverja kWh (kílówattstund).  Vinstri stjórnin lagði þennan skatt á alla raforkunotendur árið 2010, einnig á iðjuver með langtímasamninga um raforkukaup.  Skatturinn var tímabundinn og verður felldur niður við árslok 2015.  Um er að ræða 0,12 kr/kWh, sem gefur ríkissjóði um 2,2 milljarða kr á ári.  Þetta er íþyngjandi skattur fyrir fyrirtæki, sem þurfa mikla orku til sinnar starfsemi.  Fyrirtækjum er þess vegna mismunað, og tólfunum er kastað, þegar fjárfestingarsamningar ríkisins undanþiggja fyrirtæki þessum skatti.  Skatturinn verður felldur niður, en virðisauka lægra þreps ætti að leggja á alla orku, raforku, varmaorku og eldsneytisorku og fengju aðilar innskatt samkvæmt almennum reglum þar um.

Þá má nefna, að nefskatturinn útvarpsgjald verður lækkaður á næstu 2 árum um 15 % og verður 16400 kr/a á alla 16-70 ára að aldri.  Þetta er fáheyrður skattur, eins og aðrir nefskattar, og ætti að leggja af á kjörtímabilinu.  Ríkisútvarpið á ekki allt í senn að geta verið á fjárlögum ríkisins, fengið tekjur af nefskatti og verið með umsvifamikla auglýsingastarfsemi.  Ef meirihluti Alþingis vill, að ríkissjóður eigi bæði hljóðvarp og sjónvarp, er rétt, að slíkt Ríkisútvarp verði á fjárlögum, en svipt auglýsingatekjum, enda er samkeppnin afar ósanngjörn ella.  Þá ætti ein hljóðvarpsrás og þrjár sjónvarpsrásir, sem fólk mundi kaupa sér aðgang að, að duga (aðalrás, seinkuð rás og íþróttarás).   

Tekjur ríkisins af neyzlusköttum, þ.e. óbeinum sköttum, eru háðar kaupmætti almennings.  Þessi kaupmáttur er háður nokkrum stærðum,t.d. vinnuframboði, stöðugleika hagkerfisins, framleiðniaukningu og hagvexti.

Atvinnuleysið hefur snarminnkað á árinu 2014 eða úr 5,4 % árið áður í 3,3 % og fer minnkandi.  Eitthvert aðstreymi er og til landsins af fólki í atvinnuleit.  Stækkun vinnumarkaðarins þýðir aukna spurn eftir vörum og þjónustu og þar með auknar óbeinar skatttekjur ríkisins.

Til þess að einstaklingar og fyrirtæki þrífist almennilega og útflutningsiðnaður blómstri þarf verðbólgan að vera lág, og það er hún um þessar mundir á Íslandi.  Hún er þó margfalt hærri en yfirleitt í Evrópu eða um 2,0 %, sem er fjórföld ESB-verðbólga.  Þar, einkum á evru-svæðinu, er reyndar barizt við tilhneigingu til verðhjöðnunar þessi misserin, en í verðhjöðnun skreppur hagkerfið saman, af því að hvatar til viðskipta hverfa. 

Það er allt í sölurnar leggjandi til að halda verðbólgu í skefjum.  Seðlabankinn hefur nú gefið út, hversu mikið laun mega hækka að meðaltali í landinu án þess að verða verðbólguvaldur.  Þarf enga mannvitsbrekku til að átta sig á því, að almennt launastökk núna væri glapræði og vísasta leiðin til að stöðva þá jákvæðu þróun kaupmáttar, sem verið hefur undanfarin misseri.  Kaupmáttur 2013-2014 hefur líklega vaxið hlutfallslega mest á Íslandi af Evrópulöndunum og svo getur áfram orðið, ef hófsemi og langtímasjónarmið verða áfram í fyrirrúmi.  Eru það miklar óheillakrákur, sem nú vaða fram á völlinn, berja sér á brjóst og hrópa, að nú þurfi fólk á að halda launahækkunum yfir 5 %.  Það er engin innistæða fyrir slíku, hvorki í athafnalífinu né hjá hinu opinbera.  Slíkar hækkanir verða margfaldlega teknar af fólki með verðbólgu og hækkuðum skuldum.  Er nú ekki skynsamlegra að líta til góðra fordæma á meðal þjóða, sem vegnað hefur bezt ?  Þær hafa allar tekið lítil skref í einu, sem samkomulag var um, að hagkerfið þyldi.  Æsingamenn eru vargar í véum og sýna af sér eitraða blöndu vanþekkingar og ábyrgðarleysis.   

Framleiðniaukning    er undirstaða kjarabóta launþega og aukinnar arðsemi fyrirtækja.  Eigendur leggja fram fjármagn, og starfsmenn tileinka sér ný vinnubrögð.  Ágóðanum þarf að skipta á milli vinnuafls og fjármagns. 

Á sumum sviðum íslenzks athafnalífs hefur orðið mikil framleiðniaukning.  Má þar nefna fækkun og stækkun skipa fyrir uppsjávarafla.  Á árunum 2000-2012 eða á 14 árum fækkaði uppsjávarskipum úr rúmlega 50 í tæplega 30 og sjómönnum í þessum geira fækkaði um 50 %, fjöldinn fór úr 800 í 400, en aflaverðmætið á föstu verðlagi 2012 3,7 faldaðist.  Mælt í framleiðsluverðmætum á sjómann hefur framleiðnin 7,4 faldazt, þó að uppsjávaraflinn hafi minnkað úr 1,4 milljónum t í 1,0 milljón t.  Þetta er glæsilegur árangur fjárfestinga, tæknivæðingar, markaðssetningar og starfsfólks.  Því miður virðist nú syrta í álinn fyrir uppsjávarútgerðir, því að Alþjóða hafrannsóknarráðið (ICES) boðar niðurskurð árið 2015, sem gæti jafngild 7 milljarða kr tekjutapi greinarinnar á ári m.v. 2014.  Þetta sýnir, hversu mikla náttúrulega óvissu greinin býr við. 

Í landbúnaði hefur einnig orðið framleiðniaukning með vélvæðingu og sjálfvirknivæðingu, og landbúnaðurinn getur aukið hagkvæman útflutning sinn, ef gagnkvæmir samningar um tollaívilnanir nást. 

Með sama hætti verður stöðug framleiðniaukning í iðnaðinum með aukinni framleiðslu og breyttum áherzlum í starfsmannahaldi.  Jafnvel á sér stað einhver fækkun starfsfólks, sem bættur tækjakostur skapar grundvöll fyrir.

Hagvöxtur er umdeilt fyrirbæri.  Bæði í orði og á borði eru vinstri menn á móti honum.  Þeir halda því fram, að á Íslandi og annars staðar sé hann ósjálfbær og reistur á græðgi, sem leiða muni til hruns vistkerfisins.  Á Íslandi fer því fjarri, að komið sé að endimörkum vaxtar, enda iðnþróunin hér miklu yngri en víðast hvar annars staðar í Evrópu. 

Grundvöllur aukinnar framleiðslu og framleiðni eru fjárfestingar.  Verðmætustu fjárfestingarnar eru í útflutningsiðnaði, af því að í landinu er mikill hörgull á gjaldeyri til að greiða erlendar skuldir og til að hægt sé að afnema gjaldeyrishöftin.  Fjárfestingar hafa verið of litlar á undanförnum árum fyrir eðlilega endurnýjun atvinnutækjanna.  Nú eru fjárfestingar sjávarútvegins að aukast, og nýtt svið orkukræfs iðnaðar er að opnast, þar sem er kísiliðnaður.  Ferðaiðnaðurinn fjárfestir sem aldrei fyrr í hótelum, en aðstaðan úti í náttúrunni til að taka á móti einni milljón ferðamanna á ári er vanþróuð, og vandræðagangur hefur sett svip sinn á umbótaferli á þessu sviði.  Ef þessi atvinnugrein verður nú sett í efri virðisaukaskattsflokkinn, ætti ríkið að geta séð af nokkrum krónum til aðstöðusköpunar.   

Á árunum 2014-2016 er fyrirhugað að fjárfesta í kísiliðnaði á Íslandi fyrir tæplega 200 milljarða kr eða um 70 milljarða kr á ári.  Til að sjá þessum iðnaði fyrir afli og orku gæti þurft að fjárfesta fyrir 100 milljarða kr.  Af þessum 100 milljörðum kr á ári alls gætu 40 milljarðar kr orðið eftir á Íslandi, sem mundi mælast sem um 2 % hagvöxtur á ári, og gæti hagvöxtur þá orðið um 5 % á landinu að jafnaði hvert þessara þriggja ára.  Ríkið gæti borið úr býtum um 20 milljarða kr á ári vegna þessa í óbeinum og beinum sköttum, sem er 3 % búbót á þeim bænum. 

Bezta ráðið til að gera öllum skuldugum aðilum, einstaklingum, fyrirtækjum, sveitarfélögum og ríkissjóði kleift að greiða niður skuldir sínar af krafti er að auka verðmætasköpun í landinu.  Hlutverk ríkisvaldsins er að skapa hvetjandi umgjörð í landinu fyrir miklar fjárfestingar, helzt yfir 20 % af VLF á ári.  Það nær engri átt, að ár eftir ár skuli ríkissjóður greiða 70-90 milljarða kr, megnið í erlendum gjaldeyri, í vexti.  Þessa tölu þarf að lækka niður fyrir 30 milljarða á 5 árum, og slíkt er ómögulegt án sölu á ríkiseignum.  Slík sala þarf að fara fram í þessu augnamiði og til að reisa sómasamlegt Háskólasjúkrahús, en það virðist vera knýjandi til að hindra hrun læknisþjónustu á Íslandi.  Læknar, eins og aðrir, verða hins vegar að forðast að spenna bogann of hátt á meðan hagkerfið er að ná sér á strik með öflugum hagvexti, lágum vöxtum og greiðslu skulda.  Sá, sem fellir mjólkurkúna, hefur aldrei verið talinn mikill búmaður á Íslandi.  Sígandi lukka er bezt.          

   

  

 

 

     

 

 

 

      

  

Skattkerfisbreytingar til bóta - loksins

Miklu moldviðri hefur verið þyrlað upp í kringum tillögu Fjármála- og efnahagsráðherra um löngu tímabærar endurbætur á kerfi óbeinna skatta, er miða að aukinni skilvirkni kerfisins, þ.e. bættum skattskilum og einföldun fyrir alla, ekki sízt þá, sem þurfa að vinna með þetta kerfi.  Hér er um áfanga í átt til einnar virðisaukaskattheimtu og lækkunar verðlags í landinu, sem er í hag allra fjölskyldna í landinu, hvað sem önugum nöldurseggjum dettur í hug að bera á borð opinberlega eða annars staðar.

Það verður að meta þessar tillögur heildstætt, því að breytingarnar eru margþættar, en nefna má afnám vörugjalda á matvæli og aðrar vörur, afnám sykurskatts, sem lagður var á undir formerkjum neyzlustýringar, en hafði engin önnur áhrif en að hækka verð á mörgum matvörum.  Þá er neðra þrep virðisaukaskatts hækkað úr 7,0 % í 12,0 % samkvæmt tillögunum, og efra þrepið lækkað úr 25,5 % í 24,0 %. 

Skattbyrðin er með þessum aðgerðum lækkuð um 3,0 milljarða kr, og barnabætur eru auknar um 1,0 milljarð kr.  Að jafnaði er þetta augljóslega hagstæð aðgerð fyrir hinn almenna neytanda, en sáð hefur verið efasemdarfræjum um, hvernig ávinningurinn gagnast mismunandi tekjuhópum.  Þetta er allt hægt að kryfja, og hefði óneitanlega verið skynsamlegra, t.d. af efasemdarmönnum í hópi stjórnarsinna, að skoða fílinn allan í heild í stað þess að einblína á eina löpp á þessum stóra fíl, sem hér er til skoðunar, og draga víðtækar ályktanir um útlit og eðli fílsins á þessum hæpna grundvelli. Slíkt getur verið merki um yfirborðsleg vinnubrögð, sem jafnvel bera keim af lýðskrumi. 

Sannleikurinn er sá, að þeir, sem berjast gegn breytingum á skattkerfinu, eins og þær birtast í fjárlagafrumvarpi Bjarna Benediktssonar, standa vörð um áframhaldandi ávinning hins ríkari hluta þjóðarinnar, sem yfirleitt gerir betur við sig í mat og drykk en þeir, sem minna hafa á milli handanna.  Sparnaður þeirra vegna 7 % VSK á matvæli í stað 12 % getur hæglega numið 50 þúsund kr á mann á ári.  Þegar þessir gagnrýnendur  þykjast taka upp hanzkann fyrir fátæklinga, er það á fölskum forsendum, og þeir verja þar með í raun áframhaldandi forréttindi hinna ríkari að borða dýrt án þess að greiða af því skatt til ríkisins sambærilega háan og gert er á hinum Norðurlöndunum, þar sem virðisaukaskattur á matvæli er hvergi undir 12 %.

Þá má minna á, að OECD - Efnahags- og framfarastofnunin og AGS - Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn hafa báðar ráðlagt Íslendingum að stytta bilið á milli lægra og efra skattþrepsins af eftirfarandi ástæðum:

• stórt bil freistar til rangrar flokkunar og dregur úr skatttekjum
• efra VSK-þrepið á Íslandi er eitt hið hæsta í heimi; það spennir upp verðlag í landinu, færir verzlun utan og freistar til undanskota.  Allt er þetta þjóðhagslega óhagkvæmt.
• lágur skattur á matvæli mismunar fólki eftir efnahag, ríkum í hag.  Allir þurfa að borða, en hinir efnameiri nota mun meira fé á mann, jafnvel tvöfalt meira, í matvælakaup og drykkjarföng en hinir efnaminni.  Með lágum virðisaukaskatti á matvæli er verið að hlífa hinum betur settu við eðlilegum skattgreiðslum.  Samkvæmt Hagstofunni eyðir fólk í efsta fjórðungi tekjustigans 60 % meira fé í matvæli en fólk í neðsta fjórðunginum.  Ef bornar eru saman neðsta og efsta tekjutíundin, verður munurinn enn meiri, og verða notuð 80 % í útreikningum hér að neðan. Með þessu skrýtna háttarlagi, sem hvergi tíðkast annars staðar á Norðurlöndunum, er verið að færa hinum bezt settu í þjóðfélaginu um 3,0 milljarða kr á silfurfati.  Er ekki kominn tími til, að létta þeim af öllum hinum með því að láta fólk greiða skatt af matvælum, dýrum og ódýrum, eins og tíðkað er í öðrum löndum ?

 

Pawel Bartoszek hefur svarað þessari spurningu að sínu leyti í Fréttablaðinu 13. september 2014 í greininni: "Gegn fátækt sem var".  Verður hér vitnað í grein hans:

"Sú var tíðin, að fólk, sérstaklega fátækt fólk, þurfti að nota mjög stóran hluta af fé sínu til að kaupa sér mat.  Þetta hefur breyst.  Samkvæmt tölum Vinnumálastofnunar Bandaríkjanna (BLS) lækkaði þáttur matvöru í heildarútgjöldum heimilanna þar í landi úr 43 % árið 1901 í 13 % árið 2002."

Óumdeilt er, að þróunin hefur orðið með svipuðum hætti á Íslandi, því að "Rannsókn á útgjöldum heimilanna 2010-2012", sem Hagstofa Íslands stóð að, gaf 14,9 % af ráðstöfunartekjum heimilanna til matarkaupa að jafnaði.  Styr stendur um, hvernig þetta hlutfall breytist með tekjustigi.  Hagstofan upplýsir, að tekjulægsti fjórðungurinn noti 17 % af ráðstöfunartekjum sínum til matar og tekjuhæsti fjórðungurinn noti 14 %.  Því er haldið fram, að enn meiri munur sé á þessum hópum, og er þá e.t.v. átt við efstu og neðstu tíund tekjustigans.  ASÍ gefur upp 10 % og 21 % og er allt í lagi að nota þær tölur við útreikningana, en þá hækkar munurinn á kostnaði innkaupakörfunnar, og í stað 60 % verður áætlaður 80 % munur á mann á matarkostnaði fátæks og ríks.  

Deilan um það, hvort tillögur BB um skattkerfisbreytingar muni auka útgjöld fátækra heimila er í raun deila um það, hvernig mótvægisaðgerðirnar koma út.  Hlutfall matarútgjalda af ráðstöfunartekjum heimila þarf að verða allt að 60 % til að mótvægisaðgerðirnar vegi ekki hækkun VSK á matvæli úr 7 % í 12 % upp og meira til.  Til að setja undir þennan leka eru barnabætur auknar um 1 milljarð kr.  Strax sumarið 2013 beitti núverandi ríkisstjórn sér fyrir hækkun framlaga til elli- og örorkulífeyrisþega.  Það er gert ráð fyrir hækkun framlaga til málaflokksins í fjárlögum fyrir 2015.  Samanlagt fela fjárlög ársins 2014 og frumvarpið fyrir 2015 í sér yfir 13 milljarða kr til málaflokksins. 

Augljóslega munu þessi framlög ásamt öðrum mótvægisaðgerðum tryggja hinum lakast settu betri fjárhagsstöðu eftir þessar aðgerðir en á undan þeim, ekki sízt þar sem raunhækkun matvæla nemur aðeins 2,5 % í stað 5 % vegna afnáms sykurskatts og vörugjalds á ýmsar matvörur.  Þá má nefna, að heildarendurskoðun á fyrirkomulagi vaxtabóta og húsaleigubóta er að ljúka.

Miðað við ætluð undanskot í núverandi virðisaukaskattskerfi má ætla, að ríkissjóður muni hagnast meira á þessari breytingu en kostnaðinum í tengslum við þær, 4 milljörðum kr, nemur, vegna fækkunar undanþága, einföldunar og minni freistingar til að flokka vöru og þjónustu í lægri flokkinn eftir breytinguna.  

Hvers vegna ætti ríkið að veita þeim, sem efni hafa á að verja háum upphæðum til kaupa á mat og drykk, "afslátt" á virðisaukaskatti ?  Er ekki eðlilegra, að innkaup á dýrum mat skapi ríkissjóði tekjur og grundvöll til lækkunar á verðlagi í landinu, eins og samþykkt fjárlagafrumvarpsins mun vafalaust hafa í för með sér ?  Um þetta tjáði Pawel Bartoszek sig með eftirfarandi hætti í téðri grein:

"Með einföldum hætti mætti hugsa þetta svona: fyrir hvern hundraðkall, sem við ætlum að gefa fátækum manni á formi lægri matarskatta, þurfum við að gefa ríkum manni 200 kall.  Virðisaukaskattur, eins sniðugur og hann er, er ekki gott tæki til tekjujöfnunar.  Tekjuskattar henta betur."  

Nokkru seinna heldur Pawel áfram:

"Mín skoðun er, að það væri betra að hafa eina vaskprósentu , sem fæstar undantekningar og sem fæst vörugjöld."

Það er hægt að taka undir þetta allt með Pawel Bartoszek, stærðfræðingi.  Vegna þess að fólk, vel efnum búið, kaupir matvæli fyrir jafnvel tvöfalt hærri upphæð á mann en fólk, sem má láta sér lynda kröpp kjör, þá umbunar ríkið hinum betur settu með tvöfaldri peningaupphæð, sem þeir sleppa við að greiða sem skatt af mat, þó að þeir noti hlutfallslega jafnvel helmingi minna af launum sínum til matarkaupa.  Þetta er réttlæti "jafnaðarmannsins", en aðrir mundu segja "andskotans".

Afstaða ASÍ til þessa máls vekur undrun þeirra, sem héldu, að ASÍ væri málsvari lítilmagnans, en það er auðvitað mikill misskilningur.  ASÍ er málsvari "nómenklatúrunnar", búrókrata, sem hreiðrað hafa um sig á skrifstofum verkalýðsfélaganna og í hlýjum stjórnarherbergjum lífeyrissjóðanna.  Þeir vilja ekki greiða eðlilegan skatt af matarkaupum sínum.  Samt hagnast þeir örugglega, ef umræddar tillögur verða að veruleika, vegna lækkunar efra þreps virðisaukaskattsins og lækkunar verðlagsvísitölu. 

Hagfræðingar Alþýðusambandsins eru í þessu máli á öndverðum meiði við AGS og OECD, á öndverðum meiði við útreikninga Fjármála- og efnahagsráðuneytisins, og á öndverðum meiði við ríkjandi viðhorf í "norrænu velferðarríkjunum" og líklega jafnvel líka á öndverðum meiði við hagfræðinga ESB í Berlaymont.  Hvað í ósköpunum hefur eiginlega komið yfir þá.  Ekki þó hentistefnufjandinn ?  Er þörf fyrir að taka þátt í pólitískum loddaraleik ?  Hér skal fullyrða, að nái fjárlagafrumvarpið fram að ganga með umræddum breytingum á skattakerfinu og öllum mótvægisaðgerðunum, þá mun slíkt hafa hagfelld áhrif á afkomu allra félagsmanna ASÍ. 

Nú verður tekin létt reikniæfing til glöggvunar á dæminu, sem hér er til umfjöllunar, og notaðar eftirfarandi forsendur:

• matarkostnaður að meðaltali 74 kkr á mann á mánuði með 7 % VSK samkvæmt Hagstofunni uppfært frá 2002 til 2004
• matarkostnaður lágtekjufólks 40 % undir meðaltali, þ.e. kkr 591 á ári án VSK
• matarkostnaður hátekjufólks er 80 % yfir matarkostnaði lágtekjufólks (þetta eru meiri öfgar en Hagstofan fær fyrir efsta og neðsta tekjufjórðung) neytenda
• hækkun virðisaukaskatts af matvælum verður 5,0 % samkvæmt frumvarpinu.  Vegna mótvægisaðgerða á borð við afnám sykurskatts og vörugjalda á matvæli þá verða verðlagsáhrif á mat helmingi minni,þ.e.a.s. 2,5 %.
• vegna annarra mótvægisaðgerða, þ.e. lækkunar virðisaukaskatts á aðrar vörur en matvæli úr 25,5 % í 24,0 % og afnáms vörugjalda, sem ýmist eru 15 %, 20 % eða 25 %, á marga vöruflokka, má reikna með lækkun verðs á þessum vörum um 2,5 %.  Það er rangt, sem haldið er fram, að slíkar lækkanir skili sér ekki í vöruverði.  Bæði Hagstofan og Rannsóknarsetur verzlunarinnar á Bifröst hafa rannsakað þetta og staðfest, að lækkanir skila sér.  Þegar fólk hefur þær upplýsingar, geta aðeins "kverúlantar" haldið öðru fram. 

Til viðbótar koma eftirtalin atriði, sem létta undir með fólki og virka til lækkunar á vísitölu verðlags, sem vægt reiknað lækkar um 0,2 % samkvæmt Fjármála- og efnahagsráðuneytinu.

• í fjárlagafrumvarpinu er gert ráð fyrir raunlækkun verðs á eldsneyti, tóbaki og áfengi, því að hefðbundnum krónutöluhækkunum á þessar vörur er sleppt, sem þá dregur úr hækkun vísitölu verðlags

Til tekjuauka koma nokkrar mótvægisaðgerðir:

• barnabætur hækka um einn milljarð kr, og þær hækka mest hjá þeim, sem lægri hafa tekjurnar
• fyrsta verk núverandi ríkisstjórnar árið 2013 var að hækka örorku- og ellilífeyrisbætur.  Samanlagt fela fjárlög ársins 2014 og 2015 í sér yfir 13 milljarða kr hækkun á þessum bótum.  Það munar verulega um þessar fjárhæðir fyrir hvern einstakan bótaþega, a.m.k. fyrir þá, sem höfðu takmörkuð fjárráð fyrir.  "Kverúlantar" geta haldið því fram, að þessir hópar verði illa úti í fyrirhuguðum skattkerfisbreytingum, en málflutningur þeirra er öfugmælaskáldsins og falsspámannsins.

 

Sannleikurinn er sá, að tekjulægsti hópurinn þarf að sjá af 14 þúsund krónum meira á mann á ári til matarkaupa vegna þessara breytinga, en þar sem flestar aðrar vörur, t.d. föt, skór, hreinlætisvörur og hvers konar áhöld og tæki, sem eru snar þáttur í útgjöldum hvers heimilis, lækka, þá lækka útgjöld til annars en matvæla um 56 þúsund kr á ári hjá hinum tekjulægstu.  Útgjöld lægstu tekjutíundar fólks lækka um (56-14) = 42 þúsund krónur á mann á ári vegna ráðstafana í fjárlagafrumvarpi 2015.

Það er gjörsamlega óskiljanlegt, hvers vegna forysta ASÍ tekur þessum breytingum jafnilla og raun ber vitni um.  Þegar ljóst er, að ráðstöfunartekjur lægsta tekjuhópsins aukast um a.m.k. 42 þúsund kr á ári á mann, eða um tæplega 110 þúsund kr á ári á hverja meðalfjölskyldu, þá eru eftirfarandi ummæli Gylfa Arnbjörnssonar, forseta ASÍ, sem höfð eru eftir honum í Morgunblaðinu 18. september 2014 undir fyrirsögninni: "Þarf að geta borgað reikningana", gjörsamlega eins og út úr kú:

"Fyrst og fremst verður að tryggja það, að fólk hafi nægjanlegar tekjur til að takast á við þessar skerðingar; það er ekkert annað að gera.  Það þarf að borga reikningana."

Þessi ummæli ganga algerlega á svig við heilbrigða dómgreind, þegar staðreyndir málsins eru reifaðar.  Þess vegna verður manni á að spyrja: "Cuo bono" eða hagsmunum hverra er þessi "verkalýðsleiðtogi" eiginlega að þjóna ?

Það er ljóst, að hinir betur settu í þjóðfélaginu munu þurfa að greiða yfir 50 þúsund kr á mann á ári meira í virðisaukaskatt af matvælum en áður.  Engu að síður koma þeir út með góðan hagnað af þessum aðgerðum, því að vegna mótvægisaðgerða greiða þeir aðeins 27 þúsund kr meira á mann ári á fyrir matvæli, og lækkun útgjalda verður um 168 þúsund kr á mann á ári eða nettó 141 þúsund kr á mann á ári í lækkun útgjalda.

Ráðstöfunartekjur allra hópa munu aukast um 1,5 % vegna þessara væntanlegu skattalagabreytinga.  

Þessar tölur eru reistar á neyzlukönnun Hagstofunnar.  Hún er auðvitað bundin óvissu, en þrátt fyrir hugsanlega ónákvæmni í útreikningum er alls engum blöðum um það að fletta, að hagur allra launþega mun batna og hagur langflestra, ef ekki allra, bótaþega líka, eins og að ofan er rakið.

Það er eingöngu verið að reyna að slá pólitískar keilur með því að sá fræjum tortryggni í garð útreikninga, sem lagðir hafa verið fram með frumvarpinu, og í garð tölulegra upplýsinga Fjármála- og efnahagsráðherra, sem hann birti t.d. í Morgunblaðinu föstudaginn 12. september 2014 undir fyrirsögninni: "Allra hagur". 

Lýðskrumarar eru ekki vanir að færa nein rök fyrir sínu máli, og það hefur sannazt hér.  Þeir liggja hér á því lúasagi að einblína á aðeins eitt atriði fjölþættra aðgerða og fimbulfamba um "hækkun matarskattsins".  Þetta er eins ómálefnalegt og mest getur verið, og vegur þeirra vex ekki við svo óvandaðan málflutning; svo mikið er víst.   

 

  

  

 

 

 

   

 

    

  

 

Fjórða byltingin

Adrian Wooldridge og John Micklethwait á The Economist hafa skrifað áhugaverða bók, sem þeir nefna "Fjórðu byltinguna".  Hún er um þær ógöngur, sem vestræn þjóðfélög hafa ratað í með innleiðingu ríkisrekinnar velferðar, sem ríkið hefur yfirleitt ekki lengur efni á.

Þegar sameignarstefnan lét undan síga með gjaldþroti og hruni Ráðstjórnarríkjanna árið 1989, töldu sumir, að lýðræði að vestrænni fyrirmynd og frjálst hagkerfi í anda Adams Smiths hefðu borið endanlegt sigurorð af einræðisöflum og miðstýrðum hagkerfum.  Þeirra á meðal var stjórnmálafræðingurinn Francis Fukuyama, sem sumarið 1989 lýsti yfir "endalokum sögunnar" í frægri ritgerð sinni.  

Þetta reyndist álíka áreiðanlegur spádómur og spádómur Rómarklúbbsins á 7. áratug 20. aldarinnar um endimörk vaxtar, "Limits to Growth", en samkvæmt honum átti olía og alls konar önnur verðmæt og eftirsótt efni, aðallega málmar, að klárast á 20. öldinni.  Rómarklúbburinn reyndist vera algerlega úti að aka í tæknilegum efnum og ekki gera sér nokkra grein fyrir hreyfiafli sögunnar, sem eru tækniframfarir og sókn mannsins eftir auknum lífsgæðum.  Þessi sókn leiðir til bættrar nýtingar á orku og hráefnum, aukinnar endurnýtingar og bættrar tækni við leit að og vinnslu auðlinda.  Rómarklúbburinn vanmat mátt samkeppni og markaðshagkerfisins. 

Það er hins vegar alveg rétt hjá þeim félögunum á The Economist, að þjóðfélagsaðstæður hafa í sögunnar rás þvingað fram róttækar breytingar í mannlegu samfélagi, sem hafa haft mótandi áhrif á hina sögulegu þróun. 

Fyrsta byltingin, sem þeir Wooldridge og Micklethwait tíunda, varð á 17. öld.  Þá hafði norðanverð Evrópa losnað úr viðjum kaþólsku kirkjunnar, sem ríghélt í forna guðfræði og kenningakerfi um alheim, en hafnaði vísindalegum kenningum um eðlisfræði og sólkerfið o.fl., sbr baráttu Galileo Galileis og Johannesar Keplers. 

Á 17. öld stóð kirkjan, einnig mótmælendakirkjur, jafnframt fyrir hrikalegum ofsóknum á hendur sjálfstætt hugsandi fólki, og brenndi það á báli í galdraofsóknum í því skyni að kveða niður frelsisanda og mótþróa. Bókabrennur voru haldnar og hótunum um eilífa útskúfun allra efasemdarmanna og kuklara.  Hún reyndi þar að halda í leifar alls umlykjandi valds síns yfir almúga og aðli með ógnarstjórn, en slíkt tekur alltaf enda.  Þótt náttúran sé lamin með lurki, þá leitar hún út um síðir, sögðu Rómverjar, og hið sama á við um sannleikann.  

Árið 1648 lauk Þrjátíu ára stríðinu í Evrópu, sem var á yfirborðinu trúarbragða styrjöld, en í raun var verið að knésetja Þýzkaland, sem var vígvöllur þessarar styrjaldar og var í heila öld að ná sér eftir hamfarir af manna völdum. 

Bylting 17. aldar var gerð til að styrkja ríkisvaldið, konung og keisara, til að gæta öryggis almennings.  Miðstýrðu ríkin í Evrópu, sem þá risu, náðu forystu í tæknilegum efnum á sviði skipasmíða, siglingatækni og vopnasmíði og gerðust í krafti þessa nýlenduveldi.  Miklar framfarir í raunvísindum og grózka í listum urðu í kjölfarið undir handarjaðri einvaldskonunga, sem deildu og drottnuðu með aðlinum.  Náði þessi þróun hámarki í Evrópu með iðnbyltingunni og kenningum Adams Smiths um Auðlegð þjóðanna, og hvernig skynsamlegast væri að skipuleggja hagkerfið og samfélagið til hámarks ávinnings fyrir sem flesta. 

Iðnbyltingin braut viðjar af almúganum, sem flykktist úr ánauð landeigenda og til bæjanna, þar sem hann fékk vinnu og eignaðist peninga í sveita síns andlitis.  Spillt forréttindakerfi aðalsins stóðst ekki þessa breytingu, og seint á 18. öld og snemma á 19. öld varð Önnur byltingin. 

Þar beittu frjálslyndir umbótasinnar sér í nafni Upplýsingastefnunnar gegn þunglamalegu konungsveldi og niðurnjörvuðu aðalsveldi og beittu sér fyrir ábyrgara stjórnkerfi, sem leyfði fleirum en aðalbornum að njóta sín.  Þetta varð grundvöllurinn að myndun borgarastéttarinnar, sem náði þjóðfélagslegum undirtökum í Evrópu, Bandaríkjunum, Ástralíu og víðar á 19. öld.  Mikilvægasta framlag borgarastéttarinnar til samfélagsþróunarinnar var afnám forréttinda aðalsins og blöndun stéttanna þannig, að dugnaðarforkum og öðru atgervisfólki veittist tækifæri til að klifra upp stéttastigann og að komast í álnir. Þessi jöfnun tækifæranna hefur síðan í senn viðhaldið völdum borgarastéttarinnar og knúið þjóðfélagsþróun  áfram. 

Þessi þróun var síðan innsigluð með algerri kollsteypu konunga, keisara og aðals í Fyrri heimsstyrjöldinni og stofnun velferðarkerfa í byrjun 20. aldarinnar í hinni svo kölluðu Þriðju byltingu. Hér verður reyndar að geta snjallræðis Ottós von Bismarck seint á 19. öldinni að innleiða lífeyriskerfið til að friðmælast við þyzku borgara stéttina. 

Nú er hins vegar svo komið, að velferðarkerfin hafa vaxið getu þjóðarbúanna yfir höfuð, þar sem þau hafa í sér innbyggðan hvata til að þenjast stöðugt út og þjóðirnar eru sífellt að eldast.  Gamalmennum fjölgar stöðugt, og á sama tíma fækkar ungu fólki.  Þetta hefur þegar leitt til skuldasöfnunar ríkissjóða margra Vesturlanda, sem getur orðið óviðráðanleg án 4. byltingarinnar, sem þá miðar að því að minnka umfang ríkisvaldsins.  Höfundar "The Fourth Revolution" skrifa um þetta í bókinni:

"Eftir að hafa ofhlaðið ríkið með kröfum sínum, eru kjósendur ævareiðir yfir því, hvað það virkar illa."

Vandinn er sá, að stjórnmálamenn hafa orðið við sívaxandi kröfum kjósenda, en velt byrðunum yfir á næstu kynslóð með lántökum.  Þetta er ósiðlegt og verður að stöðva.  Höfundar bókarinnar boða hins vegar ekki niðurrif ríkisvaldsins, heldur vilja þeir berjast fyrir straumlínulögun þess og aukinni skilvirkni.  Það þarf að fást meira fyrir minna, sem þýðir uppstokkun og endurskipulagningu starfseminnar og minnkun sóunar.  Það verður að fara betur með skattféð.  Nær t.d. einhverri átt, að Alþingi gangsetji alls kyns rannsóknir á atburðum og stöðu stofnana og fyrirtækja án þess að skilgreina fyrst umfangið og afmarka hverri rannsókn kostnaðarramma ?  Rannsókn á falli banka, sparisjóða og stöðu Íbúðalánasjóðs hefur kostað hátt í 2 milljarða kr, og enn eru reikningar að berast.  Nei, þetta nær engri átt.  Það þarf að reka ríkissjóð, eins og vel rekið einkafyrirtæki, þar sem leitað er hagkvæmustu leiðar til að leysa hvert verkefni, þar með að úthýsa starfsemi með útboðum til að nýta mátt samkeppninnar, eins og hinar Norðurlandaþjóðirnar hafa þegar gert í meiri mæli en við, enda mælast þær miklu hærri á frelsismælikvarða.  

Hér er verk að vinna fyrir núverandi ríkisstjórn.  Hún hefur á stefnuskrá sinni að lækka skatta og að lækka verðlag í landinu.  Þetta mun þó aðeins um skamma hríð draga úr tekjum ríkissjóðs, því að umsvif einstaklinga og fyrirtækja munu vaxa fyrir vikið, sem eykur skatttekjur hins opinbera, þó að skattheimtan lækki.  Þetta hefur þegar nú á árinu 2014 komið berlega í ljós.  Skatttekjur ríkisins eru meiri í ár en búizt var við, þó að skattar hafi verið lítillega lækkaðir og meiri skattalækkun sé boðuð.  Sú boðun hefur líka jákvæð áhrif á umsvifin.  Þetta eru þveröfug áhrif við þau, sem aukin skattheimta hafði á dögum vinstri stjórnarinnar og boðakapurinn, sem fólst í hótun þáverandi fjármálaráðherra: "you a´int seen nothing yet". 

Allir, nema ríkið, draga saman seglin við slíkar aðstæður, og skatttekjur ríkisins lækka þrátt fyrir hærri skattheimtu. Að sjálfsögðu gjalla strax hjaroma raddir um, að osiðlegt sé að sýna aðhald í ríkisfjármálum á sama tíma og verið sé að lækka skattheimtu. Þarna er einmitt komin meinloka jafnaðarmanna, sem alls staðar hefur leitt til óviðráðanlegra byrða á skattborgarana, sbr dæmið frá Svíþjóð, þar sem jafnaðarmenn voru búnir að koma ríku þjóðfélagi á kné, þegar kjósendur fólu borgaraflokkunum völdin seint á síðustu öld. 

   

  

    

 

 

 

 

  

Adam Smith og Karl Marx

Síðdegis mánudaginn 28. júlí 2014 hélt Rannsóknarsetur um nýsköpun og hagvöxt, RNH, ásamt Samtökum skattgreiðenda, fund um frelsi.  Fyrirlestur á fundinum hélt Robert Lawson, prófessor við háskóla í Dallas/Texas.  Prófessor Lawson er mjög fær fyrirlesari og fangaði athygli fjölmenns hóps fundarmanna af báðum kynjum á breiðu aldursbili.  Eiga aðstandendur fundarins þakkir skildar.

Prófessor Lawson gat þess í byrjun, að nærfellt um tveggja alda skeið hefðu menn þráttað um, hvor þeirra kenningasmiðanna, Adam Smith eða Karl Marx, hefði haft á réttu að standa.  Adam Smith hélt því fram, að þjóðum (öllum stéttum) vegnaði betur, ef ríkisafskipti af atvinnulífinu væru í lágmarki og launþegar fengju að halda sem mestu eftir af umsömdum launum sínum, þ.e. skattar og önnur skyldugjöld væru lágir, og aðeins notaðir til að fjármagna það, sem ríkið væri betur fallið til að sjá um en einkaframtakið, s.s. löggæzlu og landvarnir. 

Ef menn legðu sig fram og stæðu sig vel í samanburði við aðra á markaðinum, mundu þeir að sönnu auðgast, en sá auður mundi fyrr en seinna hríslast um samfélagið og gera það allt auðugra en ella.  Ríkisvaldið hefði engan siðferðilegan rétt til að hlutast til um aðra dreifingu auðsins en þá, sem ákveðin er á markaðinum, enda væru slík inngrip hins opinbera líkleg til að virka letjandi á einkaframtakið, þannig að verðmætasköpun yrði minni en ella og þar með minni hagvöxtur. 

Heildin hlyti að líða fyrir ríkisafskipti.  Þetta þykir ýmsum liggja í augum uppi, þegar horft er til sögunnar, en ekki eru allir á sama máli.  Jafnvel þó að þeir séu á sama máli um hagvöxtinn, þá segja þeir sem svo, að ríkið þurfi að hafa afskipti af tekjudreifingunni í nafni réttlætisins.  Þetta réttlætishugtak er hins vegar afstætt, og það er erfitt að henda reiður á réttlætinu í því að rífa meira en aðra hverja krónu af ungu fólki, sem í sveita síns andlitis stritar við að koma sér þaki yfir höfuðið, svo að dæmi sé tekið.  

Karl Marx hélt því á hinn bóginn fram, að hefta yrði einkaframtakið verulega með miðstýrðu ríkisvaldi, sem skyldi sjá um, að allir legðu sitt að mörkum til samfélagsins eftir getu og fengju til baka frá samfélaginu eftir þörfum.  Auðvaldskerfið mundi leiða til ringulreiðar, og hin sögulega þróun mundi óhjákvæmilega leiða til falls þess, og framleiðslutækin mundu þá falla í hendur sameignarsinna, sem mundu beita þeim án gróðavonar einungis til að uppfylla þarfir samfélagsins. 

Þessi kenning reyndist alger hugarburður, og hefur ekki reynzt unnt að koma henni á með lýðræðislegum hætti, heldur hafa fylgjendur hennar brotizt til valda með ofbeldi og alls staðar myndað ógnarstjórn, þar sem þeir hafa náð völdum.  Alræði öreiganna hefur alls staðar orðið að fátæktarfangelsi.  

Í upphafi 20. aldar var mynduð lýðræðisútgáfa af Marxisma, jafnaðarstefnan, "socialdemokrati", en hún endar alltaf með að keyra viðkomandi samfélag í þrot með stöðnun hagkerfisins af völdum hárra og stigvaxandi ("progressive") skatta, sem letja til vinnu og hvetja til undanskota, og lamandi skuldasöfnunar hins opinbera, af því að fjárþörf hins opinbera vex stjórnlaust.   

Nú má auðvitað horfa þannig til sögunnar og athuga, hvort auðvaldskerfið eða sameignarkerfið hafi gefizt þjóðum betur.  Ef t.d. afkoma almennings í löndum Vestur-Evrópu og Austur-Evrópu í Kalda stríðinu, þegar Járntjaldið skildi þessar þjóðir að og þær tókust á á stjórnmálavettvangi, er borin saman, þá mundi huglægt mat flestra verða, að auðvaldskerfið hafi borið sigurorð af sameignarkerfinu, enda varð hið síðar nefnda siðferðilega og fjárhagslega gjaldþrota. Það hafði hreinlega ekki efnahagslega burði til að keppa við auðvaldið og var jafnframt siðferðilega gjaldþrota, þefandi upp úr hvers manns koppi með fjölmennri leyniþjónustu og skjótandi flóttamenn á landamærum.

Þessi fallframmistaða nægir samt ekki öllum, eins og sjá má af skaranum á vinstri kantinum, sem enn heldur þar til af hugsjónaástæðum og telur þjóðfélagsmálum betur fyrir komið með forsjárhyggju, þar sem stjórnmálamenn með vissum hætti eru í hlutverki barnfóstra.  Það er ekki tilviljun, að slíkir þiggja margir laun úr ríkissjóði, og þeir eru einnig fjölmennir á fjölmiðlum og í menntakerfinu.      Er jafnan viðkvæðið hjá slíkum, að réttlætið sé vinstra megin í stjórnmálunum.  Ekkert er þó fjær lagi en að þjóðfélagslegt réttlæti eigi heima í höndum stjórnmálamanna, sízt af öllu þeirra, sem þenja vilja út opinbera geirann til að geta ráðskazt með sem mest fjármagn skattgreiðenda og endurúthlutað verðmætum á formi alls kyns fyrirgreiðslu og bóta, sem síðan eiga að tryggja þeim atkvæði bótaþeganna og völdin.  Siðblindan býr vinstra megin væri nær að segja, og hún er tilætlunarsöm: "Allt þitt er mitt", er viðkvæðið. 

Robert Lawson hefur safnað saman miklum tölfræðilegum gögnum og sýnt berlega fram á mikla, nánast einhlíta, fylgni á milli atvinnufrelsis og velmegunar allra stétta.  Hann notar 5 mælikvarða á atvinnufrelsi, þ.e.:

1. umsvif ríkisins, ríkisafskipti, þ.e. lága skattheimtu, 
2. traustan lagagrundvöll eignarréttar og skilvirkt og sjálfstætt dómsvald. 
3. Heilbrigt peningakerfi.
4. Frelsi til alþjóðlegra viðskipta
5. Regluverk hins opinbera  

Þjóðir í efsta fjórðungi atvinnufrelsis höfðu að jafnaði þjóðartekjur á mann USD 36.466 árið 2011, en þjóðir í neðsta fjórðungi atvinnufrelsis höfðu USD 4.382.  Meðalaldur er 79,2 ár í efsta fjórðungi atvinnufrelsis og 60,2 ár í þeim neðsta.  Röð landanna eftir atvinnufrelsi er þessi í efsta hluta:

1. Hong Kong
2. Singapúr
3. Nýja Sjáland
4. Sviss
5. Sameinaða arabíska furstadæmið
6. Máritíus
7. Finnland
8. Bahrain
9. Kanada
10. Ástralía
11. Chile
12. Bretland
13. Jórdanía
14. Danmörk
15. Tævan
16. Eistland
17. Bandaríkin
18. Kýpur
19. Þýzkaland
20. Írland

Svíþjóð er nr 29, Noregur nr 31, og Ísland er nr 41. 

Það er gjarna viðkvæði vinstri manna, að þjóðfélagsfyrirmynda sé að leita á Norðurlöndunum.  Það kemur hins vegar í ljós, að eftir fjagra ára óstjórn vinstri manna á Íslandi hefur Ísland hrapað niður fyrir öll Norðurlöndin (Færeyjar og Grænland eru ekki í þessari upptalningu) í atvinnufrelsi.  

Undir borgaralegri ríkisstjórn erum við tekin að potazt aðeins upp aftur.  Það er sem sagt meira atvinnufrelsi á hinum Norðurlöndunum en á Íslandi.  Samkvæmt orðbragði vinstri manna er þá meira þjóðfélagslegt óréttlæti þar en hér.  Gaspur þeirra er auðvitað algerlega marklaust hjal, enda eru þeir málsvarar fallvaltrar þjóðfélagsstefnu, sem skortir svör við vandamálum nútímans, af því að hún er trénuð.   

Það er alveg ljóst, hvaða leið ber að fara til að efla hagsæld á meðal almennings á Íslandi ?  Það er sú leið, sem lyftir okkur upp úr 41. sætinu á kvarða atvinnufrelsis og upp fyrir hin Norðurlöndin.    

     

 

Afnám hafta

Viðreisnarstjórnin, 1959-1971, var ríkisstjórn undir forystu Sjálfstæðisflokksins.  Með ráðherrum flokksins voru ráðherrar úr Alþýðuflokki í ríkisstjórninni.  Hún tók við af minnihlutastjórn Alþýðuflokksins, en þar áður hafði setið vinstri stjórn, 1956-1958, undir forsæti framsóknarmannsins Hermanns Jónassonar.  Undir handarjaðri Viðreisnarstjórnarinnar bötnuðu kjör landsmanna mikið, enda hafði hún einstaklingsfrelsi til athafna, virkjun orkulinda í stórum stíl og viðskiptafrelsi, á stefnuskrá sinni. 

Árangur Viðreisnarstjórnarinnar mældur í kjörum almennings er lofsöngur til athafnafrelsis.  Henni entust þó ekki lífdagar til að afnema fjármagnshöftin.  Þau voru afnumin í áföngum á 9. og 10. áratugi 20. aldarinnar eða um tveimur áratugum eftir að Viðreisnarstjórnin sat að völdum.  Þann 10. júlí 2014 voru 44 ár liðin frá hinum voveiflega atburði á Þingvöllum, er forsætisráðherra Viðreisnarstjórnarinnar, Bjarni Benediktsson, brann inni ásamt konu sinni og dóttursyni.  Þetta er einn af þeim atburðum, þar sem staður og stund, er fréttin barst, greyptist í minni.   

Landsmenn hafa nú búið við fjármagnshöft síðan haustið 2008 eða í tæp 6 ár.  Frá því að ríkisstjórnarskipti urðu vorið 2013, hefur hagkerfið hins vegar tekið vel við sér, hagvöxtur er líklega sá mesti í Evrópu þessi misserin, og honum er spáð á rólinu 3 %- 6 % næstu árin.  Þar með eru landsmenn að sækja til bættra lífskjara eftir afturför 2008-2010 og stöðnun tímabilið 2011-2012.  Það er alls ekki sama fyrir hag hins vinnandi manns, hverjir eru við völd í landinu.  Það má nú hver finna á eigin skinni. 

Það fylgir hins vegar böggull skammrifi.  Um þetta skrifar Þorsteinn Víglundsson í Fréttablaðið 8. júlí 2014 undir fyrirsögninni: "Fjármagnshöftin - vernd eða vá":

Fjármagnshöftin eru stærsta ógnin við efnahagslegan stöðugleika hér á landi.  Afnám þeirra er því nauðsynleg forsenda heilbrigðs og stöðugs efnahagslífs og batnandi lífskjara hér á landi.".

Þrýstingshvetjandi og bólumyndandi er allt of mikið peningamagn í umferð.  Það hefur aukizt frá árinu 1998 úr 40 % af VLF (vergri landsframleiðslu) í um 90 % nú eða meira en tvöfaldazt sem hlutfall af stærð hagkerfisins.  Það eru hundruðir milljarða ISK, sem skortir verkefni í lokuðu hagkerfi, og með minnkandi fjármagnsþörf hins opinbera með bættri eignastöðu (minni skuldum) munu þessir peningar sprengja upp eignamarkaðinn og verðlagið í landinu.  Það hefur verið spáð öðru hruni árið 2016, ef fjármagnshöftunum verður ekki aflétt.   

Lífeyrissjóðirnir eru stærstu leikendur á þessu sviði, og þurfa þeir að fjárfesta fyrir 130 milljarða ISK kr á ári.  Það er mikilvægt fyrir framtíðar lífeyri landsmanna, að þetta fé fái verðug verkefni og að fjárfestingar þeirra skili a.m.k. 3,5 % árlegri ávöxtun að jafnaði yfir hvern áratug.  Að öðrum kosti kann að þurfa að hækka aldur lífeyrisréttinda og/eða lækka lífeyrinn.  Höftin snerta hag allra, þó að með misgreinilegum hætti sé.   

Vinstri stjórn Jóhönnu og Steingríms, sem í orði kveðnu vildi uppfylla ákvæði Maastricht-sáttmála ESB-ríkjanna, er snýst um peningamál, gerði ekkert til að losa um fjármagnshöftin, en festi þau fremur í sessi, enda veita þau forsjárhyggjusinnuðum stjórnmálamönnum völd til að deila og drottna.  Við sitjum enn uppi með dýrkeypt dekur vinstri stjórnarinnar við kröfuhafa gömlu bankanna og afhendingu á nýju bönkunum til þeirra ásamt mikilli peningalegri eign, sem talin er munu streyma úr landi sem gjaldeyrir, ef höftin verða afnumin núna.  Stýrinefnd ríkisstjórnarinnar um afnám hafta mun áhættugreina þetta allt saman.  Það er mikilvægt að gæta jafnræðis við afnám hafta í áföngum, og þess vegna er ófýsilegt að opna einvörðungu fyrir fjárfestingar lífeyrissjóðanna erlendis.  Afnám hafta þarf að verða fyrir tilstilli almennra aðgerða.  Nóg er að gert með sértækum aðgerðum misheppnaðs Seðlabankastjóra, sem óneitanlega skekkja samkeppnistöðuna í landinu.  

Það þarf að fjármagna "skuldaleiðréttingu" ríkisstjórnarinnar með skattlagningu á þrotabúin, og slíkt mun flýta fyrir uppgjöri þrotabúanna, sem löngu er tímabært.  Þessi þrotabú á ekki síður að taka til gjaldþrotaskipta en önnur.   

Til að draga úr þrýstingi á gengi krónunnar niður á við við afnám haftanna væri ráð fyrst að efna til lokaðs hlutafjárútboðs á bönkunum og á Landsvirkjun, sem væri skilyrt þannig, að kaupin yrðu að minnka peningamagn í umferð á Íslandi og hlutafjárbinding yrði í t.d. 5 ár.  Á því tímabili mættu hinir nýju hluthafar aðeins selja t.d. 1/5 af hlutafé sínu á hverju ári og ríkissjóður ætti forkaupsrétt á þessum hlutabréfum.

Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn (AGS) er varðhundur fjármagnseigenda, og í því ljósi verður að skoða ráðleggingar hans um drátt á afnámi hafta til 2016-2018.  Slíkur dráttur er allt  of dýrkeyptur og algerlega óþarfur.  AGS lætur alltaf eins og allt fjármagn í erlendri eigu hér innanlands muni streyma úr landi við afnám hafta.  Það eru litlar líkur á slíku, ef ríkisstjórnin og Seðlabankinn undir almennilegri stjórn, búa hér til hagfellt fjárfestingarumhverfi, þau hafa í hendi sér að gera.  Á næstu 12 mánuðum á ríkisstjórnin að taka nokkur markviss skref til að draga úr líkum á miklu gengisfalli og síðan að stinga sér til sunds.  Hagkerfið verður eins og sundmaður.  Það mun fljótlega koma upp aftur og taka traust sundtök.  Vilji er allt, sem þarf.

Um vandann af miklu peningamagni í umferð skrifaði Þorsteinn Víglundsson í téðri grein:

"Peningamagn í umferð og eignir lífeyrissjóða hafa nær aldrei verið meiri sem hlutfall af landsframleiðslu.  Þetta fjármagn er læst inni í fjármagnshöftum og getur einvörðungu leitað í innlenda fjárfestingarkosti.  Nægum fjárfestingarkostum innanlands er ekki til að dreifa fyrir allt þetta fjármagn, og það mun þrýsta eignaverði upp á komandi misserum."

Niðurstaða Þorsteins Víglundssonar er, "að lykilforsenda þess, að hægt verði að koma í veg fyrir ofhitnun hagkerfisins, er hratt afnám fjármagnshafta.  Efnahagsleg áhætta afnáms hafta er mun minni en hættan, sem fylgir enn einni rússibanareið íslensks efnahagslífs með kunnuglegri kollsteypu í lok ferðar".  

Þessi niðurstaða Þorsteins er að öllum líkindum rétt, og má í því sambandi minnast á snöggt afnám fjármagnshafta dr Ludwigs Erhards, efnahagsmálaráðherra Vestur-Þýzkalands, sem heppnaðist mun betur en aðstoðarmenn Erhards og vestrænu hernámsveldin bjuggust við.  Búrókratar hafa tilhneigingu til að vilja viðhalda höftum.  Þess vegna þurfa stjórnmálamenn hugrekki til slíkra ákvarðana, og núverandi fjármála- og efnahagsráðherra Íslands hefur það, sem til þarf.  

Karlinn í brúnni í Bonn hafði hins vegar skapað forsendur fyrir "Marktwirtschaft" eða markaðshagkerfi í kjölfar stríðshagkerfis Þriðja ríkisins.  Markið (DEM) stóðst álagið, af því að almenningur trúði á framtíðarstyrk þess.  

Að sama skapi þarf að sýna fram á það, að íslenzka hagkerfið sé svo öflugt, að það geti aflað töluvert (t.d. 10 % á næstu árum) meiri gjaldeyris en neyzlunni nemur.  Þá fyrst skapast grundvöllur trausts á styrk íslenzku krónunnar, en það þarf fleira jákvætt til að skapa stöðugleika.  Háir vextir eiga að slá á þenslu, en þeir draga að spákaupmenn og valda gengisskráningu, sem er útflutningsatvinnuvegunum erfið.  Það verður fróðlegt að hlýða á boðskap nýs Seðlabankastjóra um skilyrði afnáms fjármagnshafta, stöðugleika gengisins og hagvaxtar.  Eitt atriði verður þó að vera fyrir hendi, hvernig sem allt veltist, til að hagstjórn fái góða einkunn: agi.  

 

  

 

 

 

  

 

"Bréf til Ögmundar og Brynjars"

Ögmundi Jónassyni, fyrrverandi ráðherra Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs, VG, í vinstri stjórninni 2009-2013, hefur borizt bréf.  Það fékk hann sem formaður Stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar Alþingis.  Sama bréf var stílað á Brynjar Níelsson, lögfræðing og þingmann sjálfstæðismanna í Reykjavík, sem situr í sömu nefnd og er formaður undirnefndar téðrar þingnefndar. 

Höfundur bréfsins er hinn vígreifi Víglundur Þorsteinsson, sem einnig er lögfræðingur, og þekktur úr athafnalífinu.  Bréfið var birt í Morgunblaðinu 2. júlí 2014, og er fyrirsögn þessa pistils fengin að láni frá Morgunblaðsgreininni. 

Það er reyfarakenndur bragur á bréfinu og ljóst, að  söguleg uppljóstrun um myrkraverk ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur er í farvatninu, enda nefnir Víglundur "nýjan lítinn símamann" til sögunnar. 

Formlega fjallar bréfið um "stofnúrskurð FME (Fjármálaeftirlitsins, innsk. höf.) um stofnefnahag nýju ríkisbankanna frá október 2008", en efnislega er um stórpólitískt mál að ræða, þar sem flett er ofan af vinnubrögðum ráðherra í ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur, sem taka út yfir allan þjófabálk og hljóta að sæta sakamálarannsókn.  Landsdómur hefur verið kvaddur saman að minna tilefni, og var það einmitt gert að frumkvæði aðalsögupersónu þessa furðulega sorgarleiks.   Það er einboðið, að Alþingi fái öll gögn tengd þessu máli til umfjöllunar.  Það er t.d. nauðsynlegt að upplýsa, hvers vegna þáverandi fjármálaráðherra, Steingrímur J. Sigfússon, sá sér þann kost vænstan að stofna til "stýrinefndar", hverrar hlutverk virðist aðallega hafa verið að finna leiðir til að ganga á svig við Neyðarlögin og til þess að ganga að ýmsum kröfum kröfuhafa bankanna.  Má ekki kalla slíka sök landráð, ef sönn reynist ?

Víglundur dregur eftirfarandi ályktun eftir að hafa kynnt sér gögnin:

"Þegar þessir úrskurðir eru virtir og horft til þeirrar vinnu, sem fyrrverandi fjármálaráðherra, Steingrímur J. Sigfússon, setti af stað um samninga við erlendu kröfuhafana, svo og þeir samningar, sem hann gerði við þá í framhaldi af vinnu hinnar sérstöku stýrinefndar og það, sem í kjölfarið fylgdi í öllum þremur bönkunum - aðgerðirnar við að breyta niðurstöðum þessara stofnúrskurða til ábata fyrir erlendu kröfuhafana - fer ekki á milli mála, að upp vakna sterkar og rökstuddar grunsemdir um, að sú vinna hafi verið eitt stórfellt samræmt atferli fjársvika og misneytingar."

Á grundvelli gagna, sem Víglundi hafa borizt eftir duldum leiðum, getur hann ekki orða bundizt, heldur sendir tveimur Alþingismönnum áskorun um að setja af stað rannsókn á máli, þar sem að forgöngu fyrrverandi fjármála- og efnahagsráðherra, fyrrverandi formanns Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs, Steingríms Jóhanns Sigfússonar, virðist hafa verið unnið gegn hagsmunum íslenzku þjóðarinnar á bak við tjöldin. 

Rannsaka þarf, hvað vakað hefur fyrir vinstri stjórninni með slíkri þjónkun við erlent bankaauðvald.  Það virðist fullt tilefni til sakamálarannsóknar, og þar sem spjótin í þessu tilviki beinast aðallega að aðalhvatamanni að kvaðningu Landsdóms til starfa á dögum vinstri stjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur, kemur til greina að láta kauða smakka á þeim meðulum, sem hann bruggaði öðrum sjálfur. 

Upplýsingar Víglundar um fjárflutning til kröfuhafanna að frumkvæði ráðherra í ríkisstjórninni 2009-2013 snúast ekki um neinar smáupphæðir:

"Umfang þessarar vinnu/svika/misneytingar er orðið slíkt, að hún hefur fært hinum erlendu kröfuhöfum allt að 400 milljarða kr í ábata umfram Neyðarlögin og úrskurði FME.  Sýnist mér í ljósi þessara nýju upplýsinga, að skoða verði allt þetta mál hjá Stjórnskipunar- og eftirlitsnefndinni.  Ef skoðun leiðir til þeirrar niðurstöðu, að rétt sé að kæra allt þetta atferli, er eðlilegast í ljósi umfangs hinna meintu brota og þess, hversu margir þolendurnir eru, að nefndin hafi að því frumkvæði."

Ekki verður öðru trúað, en Brynjar og félagar hans í Sjálfstæðisflokki á Alþingi geri að því gangskör að afla téðra gagna og hafa að því nokkurt frumkvæði að leiða sannleikann í ljós.  Hvort Ögmundur verði gagnlegur við þá vinnu, skal láta ósagt að svo stöddu.  Nægir að vitna til orðtaksins: "lengi skal manninn reyna", en hann kann að eiga óhægt um vik innan VG, gangi hann nú veg sannleikans.  Hér skal gizka á, að þríeykið Jóhanna, Steingrímur og Össur hafi samið umburðarbréf til téðrar stýrinefndar um að þóknast kröfuhöfum í hvívetna í þeirri von, að slíkt mætti greiða fyrir umsókninni um aðild að Evrópusambandinu, og kæmi það upp úr dúrnum, er það enn ein staðfestingin á, hversu mikil óþurftarför sú vegferð öll hefur verið frá upphafi til enda. 

RÚV hefur ekki eytt miklu púðri á þetta mál, og er þó alls enginn sparðatíningur hér á ferð á borð við ýmislegt það, sem landsmönnum er endalaust velt upp úr á vettvangi þessa ríkisfjölmiðils.  Fréttastofa RÚV hefur hingað til reynt að þegja þetta eldfima mál í hel, og ber það rannsóknarblaðamennskunni á þeim bæ ófagurt vitni. 

Það minnir á annað mál, sem hlotið hefur miklu minni umfjöllun RÚV en efni standa til, en það er stóra launadeilumál Seðlabankastjóra.  Þar véluðu fyrrverandi formaður bankaráðs Seðlabankans og Seðlabankastjóri um það að láta bankann borga málskostnað bankans og bankastjórans, þó að í málatilbúnaði bankans fyrir Héraðsdómi og Hæstarétti hafi verið krafizt greiðslu málskostnaðar að hálfu sóknaraðilans. 

Bæði eru þau skötuhjúin talin vera verulega tengd Samfylkingunni, og bæði sýna þau af sér alvarlegt dómgreindarleysi í starfi og beinlínis brot í starfi, að því er virðist.  Bankaráð Seðlabankans er fjölskipað stjórnvald, þar sem formaðurinn má ekki hlaupa með reikninga bankastjórans til gjaldkera bankans og óska eftir greiðslu.  Þessi lögfræðingur og Samfylkingarkona traðkaði þarna heldur betur í salatbeðinu og braut reglur bankans.  Heilög elítan lætur sér ekki allt fyrir brjósti brenna.  

Hvers vegna hefur fréttastofa RÚV ekki gert sér neitt far um að rannsaka þetta mál, nú þegar sá, sem taldi sig hlunnfarinn, vill endilega fá að halda áfram, þó að við blasi eftir 5 ára feril, að nauðsynlegt er að skipta um æðsta stjórnanda Seðlabankans.  Núverandi Seðlabankastjóri er trausti rúinn á Íslandi, hvað sem þau segja í Basel. 

Kapítuli út af fyrir sig er svo "rannsókn" Ríkisendurskoðunar á ferlinu, sem leiddi til þess, að reikningurinn, sem Seðlabankastjóri fékk sendan með pósti heim til sín, var greiddur í algeru heimildarleysi af Seðlabankanum.  Innra eftirlit bankans setti kíkinn fyrir blinda augað og Ríkisendurskoðandi var vanhæfur í málinu vegna venzla við Innri endurskoðandann.  Eftirlitsiðnaðurinn sýnir hvað eftir annað tannleysi sitt og óhæfni.  "Something is rotten in the State of Danemark", var einu sinni skrifað, en hér eru rotnu eplin á hverju strái.   

  

 

 

 

  

 

Að éta eða verða étinn

Markaðurinn er harður húsbóndi.  Barátta fyrirtækja fyrir viðhaldi á samkeppnihæfni sinni eða bættri samkeppnihæfni og aukinni markaðshlutdeild kemur oft niður á þeim, sem sízt skyldi, þ.e. starfsmönnum þessara fyrirtækja og fjölskyldum þeirra. 

Þegar viðfangsefnið er að auka framleiðni framleiðslu úr takmarkaðri auðlind, eins og á við um sjávarútvegsfyrirtækin, er oft ekki fær valkostur að auka framleiðni með því að auka framleiðsluna með sama mannafla og tækjabúnaði, eins og t.d. gert hefur verið í áliðnaðinum á Íslandi, heldur getur reynzt nauðsynlegt að fækka fólki, en það er líka fær leið að bæta nýtingu hráefnisins,t.d. með nýrri tækni, nýjum tækjabúnaði og markaðssetningu á vöru, sem áður var fleygt. 

Sjávarútvegurinn á Íslandi er bezt rekni sjávarútvegur, sem vitað er um, enda hefur hann farið allar þessar leiðir og er nú með hæstu framleiðni, sem þekkist, þó að alvarlegir váboðar séu framundan.  Landsmenn hafa undanfarið fylgzt með viðbrögðum fólks, sem boðizt hefur að fylgja fyrirtæki í annan landsfjórðung, þar sem forráðamenn fyrirtækisins hafa séð sig tilneydda til að þjappa starfseminni saman á einum stað að mestu. 

Í sumum löndum, t.d. í Bandaríkjunum, BNA, hefur alltaf verið mikill hreyfanleiki á starfsfólki, sem fylgt hefur sínu fyrirtæki á milli fylkja eða hefur hiklaust flutt um set, þegar vinnuframboð minnkaði, til fylkja, þar sem uppgangur var. 

Þannig var Innri markaður Evrópusambandsins, ESB, líka hugsaður, með frelsunum fjórum.  Eitt þeirra, frjáls för fólks á Innri markaðinum í atvinnuleit, átti að jafna kjörin, draga úr atvinnuleysi og minnka þenslu.  Það hefur þó innan EES orðið minni tilflutningur á fólki en búizt var við.  Það er aðallega innflutningur fólks frá löndum utan Innri markaðarins, sem veldur ólgu í ESB núna, eins og nýlegar kosningar til Evrópuþingsins, sem er stórt nafn um stóra umgjörð, en lítið innihald, eru til vitnis um.  Miklar áhyggjur eru greinilega á meðal almennings í ESB-löndunum og víðar í Evrópu út af innflytjendum, bæði þeim, sem eru af framandi menningarsvæðum, og hinum.  Allir eru þeir taldir þrýsta niður launum og auka byrðar opinberra velferðarsjóða með réttu eða röngu.  Auðvitað þarf hóf að vera á þessum fólksflutningum, því að annars fer samlögun að gestalandinu í handaskolum.

Uppbótaaðgerðir ríkisvaldsins til að skapa atvinnu í sjávarplássum, sem verða fyrir barðinu á óblíðum markaðskröftunum, eru varasamar og dýrar, því að þær eru allar í ætt við aflóga bæjarútgerðirnar og þess vegna ekki líklegar til eflingar sjávarútvegsins í alþjóðlegri samkeppni. 

Reyndar er sjávarútvegsráðherra handhafi eins stærsta kvótans eða 5,3 % veiðileyfanna. Þessi aflahlutdeild kemur auðvitað til frádráttar veiðileyfum hinna raunverulegu útgerða, sem að langmestu leyti hafa keypt sín veiðileyfi á frjálsum markaði.  Svo stór aflahlutdeild ríkisins orkar þess vegna mjög tvímælis og ætti að draga úr og helzt að afleggja, enda er hún fallin til að draga úr heildarhagkvæmni sjávarútvegs á Íslandi, eins og bent hefur verið á. 

Á hinn bóginn er mikil ásókn í strandveiðar, og þar hefur einkaframtakið blómstrað.  Það er þess vegna íhugunarvert, hvort eigi að leyfa "frjálsar" strandveiðar, e.t.v. takmarkaðar við dagafjölda og að sjálfsögðu við bátsstærð og veiðarfæri,  við landið, upp að ákveðnu sóknarmarki í hverri tegund á hverju svæði og að teknu tilliti til nauðsynlegra verndarráðstafana Hafrannsóknarstofnunar.  

Áhugaverðar hugleiðingar um stjórnun fiskveiða ritaði Gunnar Þórðarson, viðskiptafræðingur, í Fiskifréttir, fimmtudaginn 15. maí 2014, undir fyrirsögninni, "Markaður eða ráðstjórn":

"Íslendingar verða að gera upp við sig, hvort þeir vilja reka sjávarútveg sinn á markaðslegum fosendum eða með ráðstjórn, þar sem stjórnmálamenn ákveða, hver veiðir hvað, hvernig og hvar.  Markaðurinn er ekki fullkominn, en hann er forsenda fyrir verðmætasköpun í sjávarútvegi til að standa undir lífskjörum þjóðarinnar.  Grundvöllur verðmætasköpunar er framleiðni, þar sem við hámörkum framleiðslu með lágmarks fyrirhöfn."

Síðan ber Gunnar saman framleiðni íslenzks og norsks sjávarútvegs, þar sem við höfum enn yfirhöndina, en Norðmenn sækja á, af því að þeir fjárfesta tiltölulega meira í sjávarútveginum en Íslendingar, eins og bezt kemur fram í meðalaldri skipastóla landanna.  

Hrottaleg inngrip ríkisvaldsins í fiskveiðistjórnunina ásamt ofurskattlagningu á greinina lamar fjárfestingarvilja og -getu, setur afkomu smáfyrirtækjanna í stórhættu og getur umturnað heilu þorpunum.  Á Íslandi þarf að viðurkenna atvinnufrelsi sjávarútvegsins innan þröngra marka veiðiheimilda og/eða sóknarmarks og rétt hans til jafnréttis á við aðrar atvinnugreinar gagnvart aðgerðum ríkisvaldsins að skattheimtu meðtalinni.   

Í framleiðnisamanburði á milli Íslands og Noregs kom fram hjá Gunnari, að heildarvirðisauki á hvern starfsmann er kUSD 170 (MISK 19) á ári í íslenzka sjávarútveginum eða 21 % hærri en í Noregi.  Fjármagn á hvern starfsmann er kUSD 300 (MISK 34) í hinum íslenzka, sem er 15 % hærra en í hinum norska.  Nýting sjávaraflans er jafnframt mun betri á Íslandi eða 57 %, en 41 % hjá Norðmönnum, og verðmæti veiðanna hér eru 380 kr/kg, en 280 kr/kg þar. 

Að loknum þessum áhugaverða samanburði, sem er lofsöngur um íslenzka fiskveiðistjórnunarkerfið, útgerðarmenn, sjómenn, fiskverkafólk, birgja og markaðsfólk íslenzka sjávarútvegsins, tekur Gunnar sér fyrir hendur að greina veiðigjöldin og afleiðingar þeirra:

"Með núverandi hugmyndum um veiðigjöld munu Íslendingar ekki halda þessari stöðu sinni.  Íslenzki flotinn, ef smábátaútgerðinni er haldið utan sviga, er sá elzti frá upphafi.  Aldur togara er kominn yfir 40 ár og flest stærri línuskip orðin gömul og úrelt.  Vinnsluskip flotans eru flest komin yfir tvítugt og orðin úrelt og úr sér gengin.  Ekki er möguleiki á að halda uppi framleiðni með úreltum skipum.  Lítið hefur verið fjárfest í botnfiskvinnslum á Íslandi, sem mun fyrr en síðar koma niður á samkeppnishæfni Íslendinga gagnvart keppinautum."

Þetta er alvarleg ógnun við stöðu íslenzka sjávarútvegsins og lífsafkomu landsmanna allra, og hið fyrsta verður að létta viðbótar kvöðum af útgerðinni, svo að hún dragist ekki aftur úr samkeppniaðilum í öðrum löndum, sem stöðugt sækja í sig veðrið, enda kveður Gunnar Þórðarson upp dauðadóm yfir þeirri stefnu, sem síðasta ríkisstjórn mótaði á grundvelli fjandskapar við athafnalífið og í algerri fávizku eða skeytingarleysi um lögmál efnahagslífsins og kostnaðarstig sjávarútvegs í nágrannalöndunum.   

Fyrrverandi ríkisstjórn hóf að saga í sundur greinina, sem við öll sitjum á, og núverandi ríkisstjórn hefur því miður enn sem komið er ekki unnizt ráðrúm til að hverfa af þessari óheillabraut og hefja sóknarskeið á öllum vígstöðvum hins íslenzka athafnalífs, enda þröngt um vik. 

Hún hefur samt uppi góða tilburði í þeim efnum, og fjármála- og efnahagsráðherra veit nákvæmlega, hvar skórinn kreppir og hvað þarf til að skapa hér réttu aðstæðurnar fyrir hagvöxt og raunverulegar kjarabætur.  Landsmenn virðast margir hverjir vera vel með á nótunum í þessum efnum, ef marka má úrslit sveitarstjórnarkosninganna 31. maí 2014, er þeir völdu sjálfstæðismenn í 45 % allra sæta í sveitarstjórnum 15 stærstu sveitarfélaga landsins, þó að aðrir séu staurblindir á samband efnahagsstefnu hins opinbera og eigin hags.  Eftirfarandi eru varnaðarorð Gunnars Þórðarsonar í þessum efnum:

"Óvissa í stjórnun fiskveiða og óhófleg veiðigjöld koma í veg fyrir fjárfestingu í sjávarútvegi, sem er forsenda þróunar.  Stjórnmálamenn vilja nota sjávarútveg til að leysa byggða "vanda" og fjárþörf ríkissjóðs, en það verður alltaf á kostnað verðmætasköpunar í greininni."

Í raun er engu við þetta að bæta, en þó skal undirstrika, að verðmætasköpun er lykilatriði fyrir vöxt hagkerfisins og tekjur einstaklinganna og hins opinbera.  Sjálfstæðisflokkurinn setur verðmætasköpun hvarvetna í þjóðfélaginu, á öllum vígstöðvum, á oddinn.  Það merkir, að hann vill virkja fyrirtæki og einstaklinga til verðmætasköpunar fyrir sig sjálf í þeirri vissu, að hámarks verðmætasköpun, að teknu tilliti til sjálfbærni, gagnast hinu opinbera og þjóðinni í heild bezt.

Þess vegna er það stefna flokksins, að aðgerðir hins opinbera hvetji til verðmætasköpunar fremur en að letja til hennar, eins og virtust vera ær og kýr fyrrverandi ríkisstjórnar, sem lengdi í kreppuskeiðinu eftir hrun fjármálakerfisins með forneskjulegri hugmyndafræði sinni um framlegð fyrirtækja og ráðstöfunartekjur einstaklinga.   

Þetta leiðir auðvitað hugann að gjaldeyrishöftunum, en lausn á þeim er nú komin í "nefnd".  Það er vissulega freistandi í þeim efnum að fara leið efnahagsráðherra Vestur-Þýzkalands nokkru eftir stofnun Sambandslýðveldisins, 1949, og stofnsetningu þýzka marksins, DEM, í stað ríkismarksins, Reichsmark, Þriðja ríkisins.  Þá voru illvígar gjaldeyrishömlur við lýði í Vestur-Þýzkalandi, en Dr Ludwig Erhard, efnahagsráðherra og höfundur "Sozial-Marktwirtschaft" eða markaðshagkerfi með félagslegu ívafi, afnam gjaldeyrishöftin á einni nóttu með einu pennastriki.  Með lagasetningu um trektaráhrif á snjóhengjuna er e.t.v. útlátaminnst til lengdar að fylgja fordæmi Dr Erhards ?

 

 

 

 

 

    

 

 

Kjarabaráttan

Tekjudreifingin í þjóðfélaginu verður vinstri sinnuðum stjórnmálamönnum oft að umræðuefni.  Þeim er tekjudreifingin mun hugstæðari en tekjuöflunin, sem hægri mönnum þykir sumum vera merki um músarholulega öfund.  Er þá jafnan viðkvæðið, að ójöfn tekjudreifing sé mikið þjóðfélagslegt böl, og fari vaxandi nú um stundir.  Eðlilegast hlýtur að vera að ákvarða kjör á markaði, og þá að sjálfsögðu án ofbeldis.  Verkfallsofbeldið virðist tíðast koma upp í greinum, þar sem samkeppni er lítil á eftirspurnarhlið eftir vinnukrafti, t.d. hjá hinu opinbera, og í flugstarfseminni, svo að eitthvað sé nefnt.  Er ekki að efa, að meiri vinnufriður yrði, ef hið opinbera byði starfsemina út í verktöku, en væri ekki sjálft að stússa í öllu á milli himins og jarðar.  Á íslenzka flugmarkaðinum voru í gamla daga Loftleiðir, sællar minningar, og Flugfélag Íslands, en eftir sameininguna urðu Flugleiðir og nú Icelandair ráðandi á markaðinum.  Um þetta félag má segja, að margur er knár, þótt hann sé smár, og er þá átt við samanburð við flugfélög, sem það á í höggi við.

Kjarabarátta er áberandi þessar vikurnar, einnig á meðal hinna betur settu, en gagnrýni vinstri manna á þá, sem eru hátt yfir meðallaunum og vilja samt meira en aðrir í prósentum talið, hefur þó ekki verið áberandi, þrátt fyrir allt jafnræðisjaplið. 

Há laun eru ekki gagnrýniverð í sjálfu sér, þó að slíkar raddir heyrist, enda séu þau heiðarlega um samin á frjálsum markaði annaðhvort í félagslegum samningum eða í einkasamningum.  Það fer hins vegar í verra, þegar stéttarfélög gera sér lítið fyrir og taka hópa í gíslingu með verkfallsaðgerðum til þess að knýja vinnuveitendur sína til að ganga að kröfum sínum.  Þá er ekki lengur um frjálsa samninga að ræða fremur en þar sem gíslar eru teknir og krafizt lausnargjalds.  Beiting verkfallsvopnsins er komin út í algjörar ógöngur.  Ef launþegar í þessari stöðu fá ekki laun við sitt hæfi, liggur beint við að segja upp störfum og skipta um vinnuveitanda.  Ef hann finnst bara á erlendri grundu, verður að sjálfsögðu að taka margt með í reikninginn.  Ekki er víst, þegar allt er með reiknað, að markaðurinn sé tilbúinn til að veita viðkomandi betri kjör, þegar allt kemur til alls, en gamli vinnuveitandinn. 

Fórnarlömbin eru t.d. nemendur, aldraðir, samfélag á borð við Vestmannaeyjar eða landið allt, þegar samgöngur að og frá landinu eru lamaðar.  Með þessum hætti hafa stéttir reynt að hrifsa til sín meira en markaðurinn er tilbúinn til að greiða.  Slíkar launahækkanir, sem þvingaðar eru fram með ofbeldi, eru aldrei farsælar og sjaldnast viðvarandi, nema raunveruleg framleiðniaukning eigi sér stað og sé jafnhá eða hærri en launahækkunin. 

Prófessor Hannes Hólmsteinn Gissurarson ritaði athygliverða grein í Morgunblaðið, 2. maí 2014, undir heitinu "Er ójöfn tekjudreifing "stærsta mál samtímans" ?"

Þar deilir hann á öndvegissetrið Eddu, sem "rekið er í Háskóla Íslands og kostað af skattfé".  Þetta setur reynir að koma því inn hjá fólki, að ójöfn tekjudreifing sé "stærsta mál samtímans".  Hér skal aftur á móti halda því fram, að slíkt eigi ekki við, ef markaðurinn er frjáls og tekjudreifingingin er ákvörðuð í óþvinguðum samningum.  Þá munu launin til lengdar ráðast af framboði og eftirspurn.  Tilraunir einstakra stétta til að hrifsa meira til sín en markaðurinn vill samþykkja geta haft voveiflegar afleiðingar fyrir þá og vinnuveitandann til skemmri tíma og munu engu skila til lengri tíma. 

Hannes gerir nýlega bók franska hagfræðingsins Thomas Piketty, "Fjármagn á 21. öld", að umræðuefni.  Piketty þessi er mjög hallur undir forræðishyggju, og sem dæmi um það telur hann, að "kapítalisminn fari sér líklega að voða, sé þróunin í átt til ójafnari tekjudreifingar ekki stöðvuð."  Piketty hyggst koma auðvaldinu til bjargar með alþjóðlegum hátekju- og auðlegðarsköttum, og sé skattfénu síðan endurdreift til fátæks fólks.

Aðaláhyggjuefni Pikettys er, að arður fjármagnseigenda vaxi hraðar en atvinnulífið, því að þá stækki hlutur fjármagnseigenda í þjóðartekjum á kostnað venjulegra launþega. 

Það er rangt að stilla hagsmunum fjármagnseigenda upp  gegn hagsmunum launþega, því að hvorugur getur án hins verið.  Ef fjármagnseigendur fjárfesta ekki, verður stöðnun og afturför og enginn varanlegur hagvöxtur.  Launþegar leggja fram vinnuafl sitt og hugvit til að skapa auðinn.  Þetta er ein kærleikskeðja, þó að sumir kalli það fremur ástar-haturssamband.

Í upphafi 20. aldar var tekjudreifing á Vesturlöndum og raunar um allan heim mjög ójöfn.  Hlutur 1 % auðugasta fólksins í heildartekjum var um 1910 20 % - 25 % víða á Vesturlöndum, en 70 árum seinna var hann kominn niður í 5 % - 8 %, en er um þessar mundir 10 % - 15 %.  Þetta er ekkert sérstakt áhyggjuefni, því að fátækt í heiminum fer hratt minnkandi.

Piketty telur, að dagar hagvaxtarins í heiminum séu taldir.  Því hefur áður verið spáð, en þeir spádómar hafa hingað til orðið sér til skammar.  Margir vinstri menn á Íslandi og annars staðar eru reyndar á móti hagvexti og telja hann vera af hinu illa, af því að hann sé ekki sjálfbær.  Það er bábilja við íslenzkar aðstæður, þar sem megnið af orkunotkun, sem knýr hagkerfið, er að heita má úr endurnýjanlegum orkulindum og segja má, að nýting annarra auðlinda sé yfirleitt sjálfbær, s.s. sjávarauðlindarinnar.

Hagvöxtur er undirstaða verðmætaaukningar og kjarabóta.  Ef hagvöxtur stöðvast, eru kjörin dæmd til að versna, af því að fólkinu fjölgar.  Andstaða við hagvöxt varðar leiðina til ánauðar í fátæktarfjötrum.  Til að tryggja hagvöxt þarf bæði fjárfestingar og hæft vinnuafl.  Ef allt fjármagnið er á einni hendi, þ.e. ríkisins, er voðinn vís, eins og sagan sýnir, samkeppni verður hverfandi, og spilling grasserar, þegar slík einokun ríkir, og reyndar einokun af öllu tagi.

Stétt með stétt.

 

 

 

 

 

 

 

 

    

 

Spillt Evrópusamband

Það er ámáttleg helgislepjan, sem lekur af hérlendum mönnum, sem gengið hafa Evrópusambandinu (ESB) á hönd í andanum, um leið og trúarofsinn virðist vera að drepa þá.  Það mætti halda, að þar væri aldingarðurinn Eden án snáksins af málflutninginum að dæma.  Allt telja þeir vera þar með öðrum og betri brag en hér, en þar má þó svo sannarlega segja, að fjarlægðin geri fjöllin blá og mennina mikla, þegar betur er að gáð.

Hvað er þá ESB ?   Í stuttu máli er ESB reist á draumsýn nokkurra manna, aðallega Frakka og Þjóðverja, um að treysta frið í Evrópu með því að tengja saman efnahagslega og fjármálalega hagsmuni þessara ríkja og annarra í Evrópu.  Allt er það gott og blessað. Landamærum Evrópu hafði verið breytt í Evrópu í kjölfar Seinni heimsstyrjaldarinnar, Þjóðverjum mjög í óhag, og Frakkar óttuðust hefndaraðgerðir Þjóðverja, þegar þeim yxi fiskur um hrygg, eins og gerðist á dögum Þriðja ríkisins, hvers stofnun og tilvist var bein afleiðing Versalasamninganna 1919, sem voru mjög auðmýjandi fyrir Þýzkaland.  

Síðan sáu menn tækifæri í hagræðingu með því að fella niður viðskiptahindranir innan ESB með stofnun Innri markaðarins.  Lokaskrefið hefur svo verið fólgið í "æ nánari samruna", sem leiði að lokum til stofnunar Sambandsríkis Evrópu.  Á þeirri vegferð eru þó margar vilpurnar, og almenningur fylgir ekki forkólfum að málum þar.

Viljum við Íslendingar hefja vegferð, sem leitt getur til aðildar Íslands að Sambandsríki Evrópu ?  Engin opinber umræða hefur farið fram á þeim nótum á Íslandi.  Í upphafi skyldi endinn skoða.  Á það hefur alltaf skort hjá aðildarsinnum.  Það er enginn hægðarleikur að sleppa úr klóm arnarins. Ef hjárænulegt tal um að "kíkja í pakkann" er tekið einu skrefi lengra, er það að "kíkja inn fyrir þröskuldinn" í Berlaymont og sjá svo til.  Ætli við mundum þá bráðlega heyra frá einhverri mannvitsbrekkunni hina viðteknu upphrópun eftir óvandaðan undirbúning: "þetta reddast" ? 

Það er hins vegar dauðans alvara að ganga í ríkjasamband, hvað þá sambandsríki, sem krefst vandaðrar greiningar á kostum, göllum og áhættum við inngöngu og umræðna á grundvelli greiningarinnar, sem lýkur með þjóðaratkvæðagreiðslu um, hvort sækja beri um.  Önnur nálgun þessa verkefnis er flaustur eitt, og þess vegna ber að skrúfa ferlið aftur á byrjunarreit.  Um það fjallar þingsályktunartillaga utanríkisráðherra.  Umsóknarferlið var og er bastarður, þar sem íslenzkir þátttakendur vor víðs fjarri því að hafa fast land undir fótum, af því að vandaðan og vel grundaðan undirbúning skorti algerlega.  Hámark ábyrgðarleysis og gösslaragangs er að hlaupa til, eins og kvíga að vori, og sækja um aðild að ríkjasambandi, nema einhvers konar neyðarástand ríki.  Neyðin var bara í hugum þeirra heittrúuðu.     

Það er engan veginn verið að loka neinum dyrum með samþykkt þingsályktunartillögu utanríkisráðherra, eins og sumir virðast halda.  Aðeins verið að biðja um vandaðri vinnubrögð en þau, sem viðhöfð voru áður en núverandi umsókn var send.  "Það varðar mest til allra hluta, að undirstaðan sé réttlig fundin." 

Til að greiða fyrir þróun Innri markaðarins hefur þurft að samræma regluverk og staðla aðildarlandanna, svo að framleiðslukerfin verði einsleit.  Til þessa verks þarf aragrúa embættismanna og starfsfólks þeirra, búrókrata.  Vanrækt var hins vegar að tryggja lýðræðislega ábyrgð innan þessa bákns, þannig að báknið í Berlaymont hefur verið á allt öðru skriði en almenningur í Evrópu.  Myndazt hefur djúp gjá á milli "elítunnar" í Evrópu og annarra íbúa álfunnar, sem staðfest verður í kosningum til Evrópuþingsins nú í maí 2014.  Það er sama uppi á teninginum á Íslandi.  Hálaunamenn af ýmsu tagi og leiðtogar beggja vegna borðs á vinnumarkaðinum láta, eins og þeir vilji inn, en almenningur á Íslandi kærir sig ekki um það. 

Þessi meingallaða uppbygging ríkjasambandsins ber feigðina í sér og býður heim meiri spillingu en flest aðildarlöndin eiga að venjast í sínum heimaranni.  Sönnun þess er, að endurskoðendur ársreiknings ESB hafa ekki séð sér fært að staðfesta þá í um 15 ár vegna þess, að háar fjárhæðir hafa "týnzt".

Hér verða tínd til nokkur nýleg dæmi um spillinguna innan ESB, sem Karlamagnús skrifaði um í The Economist 26. apríl 2014:

Árið 1999 var framkvæmdastjórn undir forystu Santers neydd til afsagnar vegna fjársvika, misnotkunar á aðstöðu og frændhygli. 

Árið 2011 urðu nokkrir þingmenn á Evrópuþinginu uppvísir að því að þiggja fé fyrir tillögugerð um lagabreytingar frá blaðamönnum, sem þóttust vera hagsmunagæzluaðilar ("lobbyists"). 

Árið 2012 féll framkvæmdastjóri heilbrigðismála, John Dalli, frá Möltu, út af reglugerð um tóbaksmál, og er það mál enn sveipað þoku. 

Samt sagði einn hagsmunagæzluaðilinn í Brüssel af þessu tilefni: "Við höfum ekki Jack Abramoff", bandaríska áhrifavaldinn, sem var fangelsaður árið 2006 fyrir fjársvik, margvíslegt svindl og skattsvik í víðtæku hneykslismáli, þar sem við sögu komu bandarísk-indversk spilavíti. 

Alls staðar er spilling fyrir hendi, en hún er mjög misjöfn eftir löndum.  Þjóðverjar héldu t.d., að sér hefði tekizt að byggja upp heiðarlegt og gagnsætt samfélag með stofnun Sambandslýðveldisins 1949 eftir fall lögregluríkis þýzka nazistaflokksins í ógnarblóðbaði, þar sem Hitlersæskan hélt uppi vörnum í lokin vegna skorts á mannafla. Þjóðverjum var brugðið, þegar upplýst var, að ítalska mafían hefði búið um sig í landi þeirra.  Berjast þeir nú með oddi og egg gegn mafíunni, og þeim kann að takast að vinna á þessu aðskotadýri í þýzkri menningu, þó að Ítölum muni aldrei takast það, því að mafían er samgróin Suður-ítalskri menningu um aldaraðir.

Í Evrópu sér stofnunin OLAF um baráttu við fjársvik.  Hún rannsakar hundruði mála á ári hverju, en fæst ekki til að upplýsa, hversu mörg þeirra snerta ESB.  

Úrskurðarráð endurskoðenda (Auditors Court) í ESB hefur áhyggjur af hárri skekkju í bókhaldi ESB, sem nam 4,8 % af allri eyðslu ESB árið 2012.  Endurskoðendurnir taka þó greinilega fram, að þessi tala sé ekki mælikvarði á sóun og svindl, heldur á illa ráðstafað fé, e.t.v. af völdum mistaka eða óhæfni.  80 % fjárins er notað af ríkisstjórnum aðildarlandanna, og þess vegna er spillingin líklega á ábyrgð ríkisstjórnanna, sem leggst þá ofan á spillinguna, sem fyrir var. 

Framkvæmdastjórnin áætlar, að um 120 milljarðar evra (165 milljarðar USD) fari í súg spillingarinnar á hverju ári af fjárveitingum ESB.  Þetta er risaupphæð og svarar til þess, að um ISK 30 milljarðar hyrfu sporlaust út úr ríkisbókhaldinu íslenzka.  Reyndar mundi sú upphæð, sem íslenzka ríkið þyrfti að greiða í sameiginlega sjóði ESB slaga upp í þessa.  Eitthvað kemur til baka, og mundi örugglega hverfa sporlaust, eins og í öllum öðrum aðildarlöndum ESB, en það er ábyggilegt, að Ísland yrði nettó greiðandi inn í þessa gríðarlegu hít, sem fjárreiður Evrópusambandsins eru. 

Rósamál stækra aðildarsinna er að efla þurfi frekara samstarf Íslands við Evrópu.  Skoðun þeirra er, að þá muni stjórnarhættir á Íslandi gjörbreytast til batnaðar, og stöðugleiki hagkerfisins fást sem bónus vegna aðildar.  Þessi grundvöllur að afstöðu til örlagaríks máls er fullkomlega óboðlegur, barnalegur og órökstuddur með öllu.  Þvert á móti benda dæmin hér að ofan til, að spilling og hrossakaup kommissara og búrókrata í Brüssel muni hreinlega leggjast ofan á þá spillingu, sem fyrir er í landinu. 

Sumum aðildarsinnum verður tíðrætt um, að engin eiginleg sjálfstæðisbarátta við Dani hafi farið fram, heldur hafi "elíta" á Íslandi viljað fá meira athafnarými til að kúga almúgann.  Þeir gefa þannig í skyn, að ófrelsið hafi ekki borizt að utan, heldur að innan.

Það eru mikil endemi, vanþakklæti og vanþekking, þegar nútímamenn túlka baráttu 19. aldar manna á borð við Fjölnismenn, Jón Sigurðsson, forseta, Benedikt Sveinsson o.fl. með þeim hætti, að þeir hafi einvörðungu borið hagsmuni forréttindafólks fyrir brjósti, en ekki þjóðarinnar sem heildar.  Síðan bætir fólk með þessi viðrinislegu sjónarmið gráu ofan á svart með því að gera því skóna, að embættismenn í Berlaymont muni ná taki á meintri forréttindastétt á Íslandi, gangi Ísland í ESB, og leiðrétta misréttið.  Allt er þetta alger fásinna, því að hvergi er til þess vitað, að aðild hafi breytt innbyrðis valdahlutföllum í nokkru landi.

Hitt er annað mál, að ýmislegt jákvætt hefur borizt til Íslands í réttarfarslegum efnum, sem rekja má til Evrópuréttarins og samþykkta ESB, skárra væri það nú, og má þar t.d. nefna neytendaréttinn.  Ísland þarf hins vegar ekki að fórna fullveldi sínu til að þróa réttarfar sitt áfram.   

Það hefur ekki verið sýnt fram á með gildum rökum, hvernig ESB gæti aðstoðað við afnám gjaldeyrishaftanna.  Þó láta draumóramenn að því liggja, að staða Íslands sem umsóknarríkis létti eitthvað undir í þessum efnum.  Það hefur enginn sýnt fram á, að nokkuð sé hæft í því.  Þvert á móti er afnám haftanna eitt af skilyrðunum fyrir inngöngu í ESB, enda eru þau brot á reglu Innri markaðarins um frjálsa för fjármagns á milli landa.  Afturköllun umsóknarinnar mun ekkert kosta, hvernig sem aðildarsinnnar mála skrattann á vegginn. 

Þá víkur sögunni að evrunni.  Hún virðist enn hafa mikið aðdráttarafl í hugum sumra, en hefur hún reynzt þeim þjóðum vel, sem tekið hafa hana upp ?  Já og nei.  Hún hefur reynzt þeim vel, sem búið hafa við góðan aga á vinnumarkaðinum, þar sem samstaða hefur náðst um að halda launahækkunum í skefjum, þ.e. í prósentum talið innan framleiðniaukningar í hverri grein, til að þær kyndi ekki undir verðbólgu.  Þetta er kjarni málsins, og stöðugleiki hagkerfisins hefur reynzt á evrusvæðinu, eins og annars staðar, forsenda fyrir raunkjarabótum almennings.  Fullyrða má hins vegar, að evran hafi reynzt mun fleiri þjóðum, sem tekið hafa hana upp, böl en blessun.  Þetta verða einstakir kröfuhópar um viðbótar launahækkanir á Íslandi að hafa í huga.  Vinnustöðvanir þeirra eru blóðtaka fyrir þjóðfélag, sem stendur höllum fæti vegna slæmra viðskiptakjara.  Ábyrgðarhluti þeirra er mikill.  Heilbrigði hagkerfisins er í húfi. 

Gallinn við evrusvæðið er, að mjög misgóður agi ríkir í launamálum á svæðinu.  Suður-Evrópa hefur farið alveg hræðilega út úr verðlagshækkunum frá upptöku evru, sem eyðilagt hafa samkeppnihæfni landanna, svo að hagvöxtur hefur stöðvazt og atvinna hefur stórlega dregizt saman með fjöldaatvinnuleysi sem afleiðingu, þ.e. yfir 20 % í sumum löndum og yfir 50 % á meðal ungs fólks á vinnumarkaði undir þrítugu.  Það er ekki búið að bíta úr nálinni með þetta, og nú er hætta á, að löndin lendi í verðhjöðnun, sem er böl, sem erfitt er að losna við.

Frakkland er sérdæmi.  Það er stórt hagkerfi á evrópskan mælikvarða, sem látið hefur í minni pokann gagnvart Þýzkalandi, af því að Frakkar búa í mjög miðstýrðu samfélagi, og vinnumarkaðurinn er mjög stífur og þrúgaður af reglugerðafargani, sem hefur íþyngt fyrirtækjunum gríðarlega.  Frakkar hafa ekki borið gæfu til umbóta á þessu kerfi, eins og Þjóðverjar undir hinum skemmtanaglaða vini Putins, Gerhard Schröder, fyrrverandi kanzlara jafnaðarmanna, tóku sér þó fyrir hendur. 

Þegar jafnaðarmenn komu til valda í Frakklandi fyrir nokkrum árum með kosningasigri Hollandes, sem nú er óvinsælasti forseti í sögu Frakklands, hvað sem kvennamálum hans líður, þá keyrði allt um þverbak, því að hann hækkaði skattana, sem jók atvinnuleysi og verðbólgu og rýrði enn samkeppnistöðu Frakka.  Ný ríkisstjórn Frakka reynir nú að söðla um og taka upp efnahagsstefnu, sem sé hagvaxtarhvetjandi. 

Við þessar aðstæður hafa komið upp miklar efasemdarraddir í Frakklandi gagnvart ESB og um það, hvort evran henti Frakklandi, þegar allt kemur til alls.  Megn óánægja Frakka mun endurspeglast í miklu fylgi þjóðernissinna Marie le Pen í kosningum til Evrópuþingsins nú í maí 2014, en á stefnuskrá þeirra er að draga Frakkland út úr ESB. 

Maastricht-skilyrði ESB um gjaldmiðlasamstarf ríkjanna áttu að skapa næga samleitni í peningamálum og ríkisfjármálum ríkjanna fyrir sterkan sameiginlegan gjaldmiðil, og þau eru góðra gjalda verð, og Íslendingar ættu að taka þau sér til eftirbreytni, en aðildarlöndin hafa ekki öll staðið við þessa skilmála.  Það má í raun segja, að Þýzkaland og Austurríki haldi nú uppi verðmæti gjaldmiðilsins evru.  Evran er að sönnu veikari en þýzkt mark væri, og það gagnast þýzkum útflutningsiðnaði vel, en hún er miklu sterkari, e.t.v. 30 % sterkari en flest hin ríkin ráða við, og þess vegna er að skapast ógnarspenna innan ESB, eins og frásögnin af Frökkum sýnir. Sú spenna boðar ekki gott fyrir framtíð þessa gjaldmiðilssamstarfs. 

Á meðan sú spenna varir og á meðan íslenzka hagkerfið er jafnbrothætt og raun ber vitni um, er algert óráð að leita inngöngu í myntsamstarf Evrópu, en það á að leita allra leiða til að efla stöðugleikann, svo að hagkerfið geti staðizt slíkt inngöngupróf í framtíðinni, hvaða mynt sem kann að verða fyrir valinu.  Eitt atriðið er að auka erlendar gjaldeyrisskapandi eða gjaldeyrissparandi fjárfestingar, því að skortur á gjaldeyri skapar óstöðugleika í yfirskuldsettu þjóðfélagi. 

Við Íslendingar viljum eiga gott samstarf við Evrópulöndin, enda eigum við í miklu viðskiptasambandi við þau mörg hver.  Síðan árið 1994 eða í 20 ár höfum við verið á Innri markaði EES (Evrópska efnahagssvæðið) með kostum þess og göllum.  Ein af fjölmörgum staðlausum fullyrðingum aðildarsinna er, að réttarstaða Íslands breytist sáralítið við inngöngu.  Þetta er eins og hver annar þvættingur, því að nú erum við í nánu viðskiptasambandi við ríkjasambandið, en erum ekki hluti af því.  Lögfræðilega er staðan sú, að aðild að EES samræmist íslenzku stjórnarskránni, en aðild að ESB gerir það ekki.  Þarf frekari vitnana við ?

Þá halda aðildarsinnar því fram, að ESB muni segja upp EES-samninginum við Ísland, ef umsóknin verður afturkölluð.  Þetta er hugarburður einn, eins og lafði Catherine Ashton, utanríkismálastjóri ESB, staðfesti bréflega nýlega við Evrópuþingið. 

Á hvaða sviði gæti hagur almennings á Íslandi hugsanlega vænkazt við inngöngu ?  Aðildarsinnar halda enn í evruvonina.  Hún er þó hálmstrá, af því að framtíð hennar er óljós, og það er alls óvíst, hvernig íslenzka hagkerfinu mundi reiða af með evru.  Ef landsmenn vilja taka upp erlendan gjaldmiðil í fyllingu tímans, að afléttum gjaldeyrishöftum og náðum efnahagsstöðugleika, en fyrr koma gjaldmiðilsskipti ekki til mála, væri áhættuminna að taka upp sterlingspund eða bandaríkjadal.