Um skattkerfi

'Obeinir skattar hafa verið talsvert í umræðunni í haust vegna þess, að í fjárlagafrumvarpi fyrir 2015 er í fyrsta sinn í langan tíma reynt að gera róttækar breytingar á skattkerfinu til bóta.  Undanfarin ár var eingöngu um aukna skattheimtu að ræða, en hér er um heildstæðar kerfisbreytingar að ræða, sem miða að auknu jafnræði í þjóðfélaginu og skilvirkni á skatttekjum í ríkissjóð með því að færa neða og efra þrep virðisaukaskattsins nær hvort öðru, afnema geðþóttagjald stjórnmálamanna á vissar vörur, og fækka undanþágum virðisaukaskyldra vara og þjónustu.  Hér á eftir verður gerð nánari grein fyrir þessu:

Jafnræði:   

Með mismunandi skattlagningu á vörur og þjónustu eru stjórnmálamenn að umbuna birgjum og neytendum vara og þjónustu, sem þeim þóknast að setja í núllflokk eða lægri flokkinn á kostnað hins, sem lendir í hinum hærri.  Flokkun þessi er í sumum tilvikum tilviljanakennd og jafnvel ruglingsleg.  Þegar um skatt af matvöru er að ræða, er ekki hægt að hækka hann á Íslandi, nema sýnt sé með óyggjandi hætti, að mótvægisaðgerðir geri meira en að vega upp á móti hækkuninni. 

Samhliða kerfisbreytingum er verið að lækka heildarbyrði óbeinna skatta. Þetta hefur verið gert, þar sem hækkun skattsins úr 7 % í 12 %, lækkun hans úr 25,5 % í 24,0 %og afnám sykurskatts ásamt afnámi vörugjalda af öllu, nema bílum, eldsneyti, áfengi og tóbaki, jafngildir þriggja  milljarða kr tekjutapi fyrir ríkissjóð.  

Til að tryggja, að barnafjölskyldur, þar sem er meiri en meðalfjöldi munna í heimili, beri ekki skarðan hlut frá borði, eru barnabætur hækkaðar um einn milljarð kr, og til að létta undir með öryrkjum og ellilífeyrisþegum, sem flestir nota tiltölulega hátt hlutfall ráðstofunarfjár síns til matarkaupa, eru bætur til þeirra auknar um eina 13 milljarða 2014-2015. 

Þrátt fyrir þennan hagræðingarkostnað er talið, að ríkissjóður muni hagnast vegna breikkunar skattstofnsins með fækkun undanþága, aukinnar skilvirkni skattkerfisins með minni undanskotum og vegna þess hagvaxtar, 3 %-4 % á ári, sem nú er í uppsiglingu með erlendum fjárfestingum í iðnaði fyrir allt að 190 milljarða kr 2014-2017.  Að beztu manna yfirsýn er ekki gengið á hlut nokkurs manns með þessari heilbrigðu samræmingaraðgerð. 

Skilvirkni: 

Með skilvirkni skattkerfa er átt við kostnaðinn hjá skattgreiðandanum og skattinnheimtustofnun sem hlutfall af greiddri upphæð, svo og hversu mikið skilar sér í skatthirzlurnar m.v. það, sem ætti að skila sér.  Ef álagningarkerfið er auðskiljanlegt flestum og ef það hefur ekki í sér innbyggða hvata til undanskota, þá má telja það vera skilvirkt.  Núverandi virðisaukaskattkerfi er óskilvirkt samkvæmt þessari skilgreiningu, því að það er á sumum sviðum flókið að aðgreina vörur og þjónustu eftir álagningarflokkum, það freistar til svindls við flokkun, af því að langt bil er á milli þeirra, og það freistar til undanskota vegna hárrar skattheimtu, 25,5 %.  Skatttekjur af virðisaukaskatti eru minni en efni standa til, og hækkun vinstri stjórnarinnar á skattheimtu efra þrepsins upp í 25,5 % skilaði sér illa í ríkissjóð. 

Neðra og efra þrepið:

Neðra virðisaukaskattþrepið á Íslandi er á meðal hins lægsta, sem þekkist, og efra þrepið er á meðal hins hæsta, sem þekkist.  Mismunur þeirra nemur 18,5 %, sem er nógu hátt til að freista til misferlis, og hámarkið, 25,5 %, er sömuleiðis nógu hátt til að hvetja til undanskota, enda er skattheimta af þessu tagi afar íþyngjandi fyrir neytendur og fyrir hagkerfið í heild og spanar upp verðlagið. 

Það er þess vegna hárrétt að hækka neðra þrepið og að lækka efra þrepið með það sem takmark að sameina þessi tvö þrep.  Það er hins vegar ekki fýsilegt að hækka lægra þrepið upp fyrir 15 %, og það hillir ekki undir, að eitt þrep á 15 % skili ríkissjóði sambærilegum tekjum og nú, og miðað við geigvænlega fjárþörf ríkissjóðs á næstu árum verður ekki hægt að lækka heildarbyrði neytenda af virðisaukaskatti fyrr en e.t.v. um 2020.  Næsta skref við hækkun neðra þreps gæti verið úr 12 % í 15 % samfara lækkun á tollum af matvælum, ef gagnkvæmt samkomulag næst við viðkomandi ríki um slíka lækkun, og lækkun á efra þrepinu í 22 %. 

Geðþóttagjald  stjórnmálamanna á vörur og þjónustu felur í sér ósanngirni og óþolandi skekkingu á markaðnum, t.d. í tilraun til neyzlustýringar.  Þetta er angi af duttlungafullri skattheimtu, sem vinstri sinnaðir stjórnmálamenn beita óspart til að hygla einum hópi og til að refsa öðrum, sem ekki eru að þeirra skapi.  Dæmi um þetta er aðferðarfræði vinstri stjórnarinnar, sálugu, við álagningu veiðigjalda af útgerðarmönnum, sem lagðist mjög mismunandi á greinar sjávarútvegsins og fór yfirleitt miklu ver með litlu útgerðirnar en stóru, þannig að útgerðum fækkaði við þessa stjórnvaldsaðgerð.   Skattlagningarvaldið er vandmeðfarið, og vinstri stjórn Jóhönnu og Steingríms misbeitti þessu valdi að eigin tiktúrum.  

Annað dæmi er auðlegðarskattur vinstri stjórnarinnar, sem hún að vísu setti á til bráðabirgða, en nú berjast þingmenn Samfylkingar og vinstri-grænna fyrir því að gera hann varanlegan, og ganga þar á bak fyrri loforða, þó að alþekkt sé, að hann hafi farið afar illa með fjárhag fjölda fólks, einkum í eldri kantinum, sem átti ekki handbært fé fyrir honum og neyddist til að selja eignir sínar.  Þetta er hreinræktuð eignaupptaka upp á 10 milljarða kr á ári.  Bæði í tilvikum útgerðarmanna og "eignafólks" á aðeins að beita almennri skattheimtu á formi tekjuskatts og fasteignagjalda, en alls ekki að sveifla skattlagningarbrandinum sem einhvers konar refsivendi á minnihlutahópa.  Slíkt stenzt ekki grundvallarregluna um, að allir skuli vera jafnir fyrir lögunum, einnig skattalögunum, þó að þeim hafi tekizt að nurla meiru saman en öðrum, oftast í sveita síns andlitis.

Fíflagangur vinstri manna í þessum efnum ríður ekki við einteyming.  Nú hafa þeir lagt til, að lagt verði á endurskoðað auðlegðargjald og skattféð lagt í byggingarsjóð Landsspítalans.  Að ofsækja einn þjóðfélagshóp með þessum hætti og pína hann einan til að greiða sérstakt gjald til þjóðþrifaverks, sem er bygging nýs Landsspítala, nær auðvitað engri átt.  Eiga þessi fórnarlömb skattkerfisins e.t.v. síðar að fá að liggja á eins manns stofum, en við hin í safnsölum fyrir a.m.k. 10 manns ?  Þetta er fáránleg skattrefsihugmynd frá vinstri.  Þjóðin öll verður að standa að uppbyggingu Landsspítalans úr sameiginlegum sjóði sínum, sem fé hefur fengizt í með almennri skattheimtu, þar sem fólki er ekki refsað fyrir velgengni eða að hafa lagt ákveðin störf fyrir sig.  Vinstri menn eru fullir öfundar gagnvart háum launum og vilja helzt klófesta megnið af þeim beint í ríkiskassan.  Til hvers ætla vinstri menn að byggja nútímalegt ríkissjúkrahús, ef engir fást læknarnir til að starfa þar vegna ósamkeppnishæfra kjara ? 

Undanþágur   í virðisaukaskattskerfinu eru fjölmargar, og kerfið hefur sætt því, að verða undirlagt alls konar músarholum í tímans rás.  Breiður skattstofn og lág skattheimta á að verða markmiðið. Ef tækist að breikka skattstofninn um 15 % með afnámi allra undaþága og verulegri minnkun undanskota, þá gæti meðalvirðisaukaskattheimtan numið 20 % í stað 23 %, eins og nú er.  Með aðhaldi í ríkisrekstri, stöðugleika og góðum hagvexti (um 4 % á ári) mætti hugsa sér tvö VSK-stig, 15 % og 20 %, og afnám allra vörugjalda fyrir 2020. 

Það er ástæðulaust á Íslandi að vera með tilburði til að draga úr raforkunotkun með sérstökum rafskatti á hverja kWh (kílówattstund).  Vinstri stjórnin lagði þennan skatt á alla raforkunotendur árið 2010, einnig á iðjuver með langtímasamninga um raforkukaup.  Skatturinn var tímabundinn og verður felldur niður við árslok 2015.  Um er að ræða 0,12 kr/kWh, sem gefur ríkissjóði um 2,2 milljarða kr á ári.  Þetta er íþyngjandi skattur fyrir fyrirtæki, sem þurfa mikla orku til sinnar starfsemi.  Fyrirtækjum er þess vegna mismunað, og tólfunum er kastað, þegar fjárfestingarsamningar ríkisins undanþiggja fyrirtæki þessum skatti.  Skatturinn verður felldur niður, en virðisauka lægra þreps ætti að leggja á alla orku, raforku, varmaorku og eldsneytisorku og fengju aðilar innskatt samkvæmt almennum reglum þar um.

Þá má nefna, að nefskatturinn útvarpsgjald verður lækkaður á næstu 2 árum um 15 % og verður 16400 kr/a á alla 16-70 ára að aldri.  Þetta er fáheyrður skattur, eins og aðrir nefskattar, og ætti að leggja af á kjörtímabilinu.  Ríkisútvarpið á ekki allt í senn að geta verið á fjárlögum ríkisins, fengið tekjur af nefskatti og verið með umsvifamikla auglýsingastarfsemi.  Ef meirihluti Alþingis vill, að ríkissjóður eigi bæði hljóðvarp og sjónvarp, er rétt, að slíkt Ríkisútvarp verði á fjárlögum, en svipt auglýsingatekjum, enda er samkeppnin afar ósanngjörn ella.  Þá ætti ein hljóðvarpsrás og þrjár sjónvarpsrásir, sem fólk mundi kaupa sér aðgang að, að duga (aðalrás, seinkuð rás og íþróttarás).   

Tekjur ríkisins af neyzlusköttum, þ.e. óbeinum sköttum, eru háðar kaupmætti almennings.  Þessi kaupmáttur er háður nokkrum stærðum,t.d. vinnuframboði, stöðugleika hagkerfisins, framleiðniaukningu og hagvexti.

Atvinnuleysið hefur snarminnkað á árinu 2014 eða úr 5,4 % árið áður í 3,3 % og fer minnkandi.  Eitthvert aðstreymi er og til landsins af fólki í atvinnuleit.  Stækkun vinnumarkaðarins þýðir aukna spurn eftir vörum og þjónustu og þar með auknar óbeinar skatttekjur ríkisins.

Til þess að einstaklingar og fyrirtæki þrífist almennilega og útflutningsiðnaður blómstri þarf verðbólgan að vera lág, og það er hún um þessar mundir á Íslandi.  Hún er þó margfalt hærri en yfirleitt í Evrópu eða um 2,0 %, sem er fjórföld ESB-verðbólga.  Þar, einkum á evru-svæðinu, er reyndar barizt við tilhneigingu til verðhjöðnunar þessi misserin, en í verðhjöðnun skreppur hagkerfið saman, af því að hvatar til viðskipta hverfa. 

Það er allt í sölurnar leggjandi til að halda verðbólgu í skefjum.  Seðlabankinn hefur nú gefið út, hversu mikið laun mega hækka að meðaltali í landinu án þess að verða verðbólguvaldur.  Þarf enga mannvitsbrekku til að átta sig á því, að almennt launastökk núna væri glapræði og vísasta leiðin til að stöðva þá jákvæðu þróun kaupmáttar, sem verið hefur undanfarin misseri.  Kaupmáttur 2013-2014 hefur líklega vaxið hlutfallslega mest á Íslandi af Evrópulöndunum og svo getur áfram orðið, ef hófsemi og langtímasjónarmið verða áfram í fyrirrúmi.  Eru það miklar óheillakrákur, sem nú vaða fram á völlinn, berja sér á brjóst og hrópa, að nú þurfi fólk á að halda launahækkunum yfir 5 %.  Það er engin innistæða fyrir slíku, hvorki í athafnalífinu né hjá hinu opinbera.  Slíkar hækkanir verða margfaldlega teknar af fólki með verðbólgu og hækkuðum skuldum.  Er nú ekki skynsamlegra að líta til góðra fordæma á meðal þjóða, sem vegnað hefur bezt ?  Þær hafa allar tekið lítil skref í einu, sem samkomulag var um, að hagkerfið þyldi.  Æsingamenn eru vargar í véum og sýna af sér eitraða blöndu vanþekkingar og ábyrgðarleysis.   

Framleiðniaukning    er undirstaða kjarabóta launþega og aukinnar arðsemi fyrirtækja.  Eigendur leggja fram fjármagn, og starfsmenn tileinka sér ný vinnubrögð.  Ágóðanum þarf að skipta á milli vinnuafls og fjármagns. 

Á sumum sviðum íslenzks athafnalífs hefur orðið mikil framleiðniaukning.  Má þar nefna fækkun og stækkun skipa fyrir uppsjávarafla.  Á árunum 2000-2012 eða á 14 árum fækkaði uppsjávarskipum úr rúmlega 50 í tæplega 30 og sjómönnum í þessum geira fækkaði um 50 %, fjöldinn fór úr 800 í 400, en aflaverðmætið á föstu verðlagi 2012 3,7 faldaðist.  Mælt í framleiðsluverðmætum á sjómann hefur framleiðnin 7,4 faldazt, þó að uppsjávaraflinn hafi minnkað úr 1,4 milljónum t í 1,0 milljón t.  Þetta er glæsilegur árangur fjárfestinga, tæknivæðingar, markaðssetningar og starfsfólks.  Því miður virðist nú syrta í álinn fyrir uppsjávarútgerðir, því að Alþjóða hafrannsóknarráðið (ICES) boðar niðurskurð árið 2015, sem gæti jafngild 7 milljarða kr tekjutapi greinarinnar á ári m.v. 2014.  Þetta sýnir, hversu mikla náttúrulega óvissu greinin býr við. 

Í landbúnaði hefur einnig orðið framleiðniaukning með vélvæðingu og sjálfvirknivæðingu, og landbúnaðurinn getur aukið hagkvæman útflutning sinn, ef gagnkvæmir samningar um tollaívilnanir nást. 

Með sama hætti verður stöðug framleiðniaukning í iðnaðinum með aukinni framleiðslu og breyttum áherzlum í starfsmannahaldi.  Jafnvel á sér stað einhver fækkun starfsfólks, sem bættur tækjakostur skapar grundvöll fyrir.

Hagvöxtur er umdeilt fyrirbæri.  Bæði í orði og á borði eru vinstri menn á móti honum.  Þeir halda því fram, að á Íslandi og annars staðar sé hann ósjálfbær og reistur á græðgi, sem leiða muni til hruns vistkerfisins.  Á Íslandi fer því fjarri, að komið sé að endimörkum vaxtar, enda iðnþróunin hér miklu yngri en víðast hvar annars staðar í Evrópu. 

Grundvöllur aukinnar framleiðslu og framleiðni eru fjárfestingar.  Verðmætustu fjárfestingarnar eru í útflutningsiðnaði, af því að í landinu er mikill hörgull á gjaldeyri til að greiða erlendar skuldir og til að hægt sé að afnema gjaldeyrishöftin.  Fjárfestingar hafa verið of litlar á undanförnum árum fyrir eðlilega endurnýjun atvinnutækjanna.  Nú eru fjárfestingar sjávarútvegins að aukast, og nýtt svið orkukræfs iðnaðar er að opnast, þar sem er kísiliðnaður.  Ferðaiðnaðurinn fjárfestir sem aldrei fyrr í hótelum, en aðstaðan úti í náttúrunni til að taka á móti einni milljón ferðamanna á ári er vanþróuð, og vandræðagangur hefur sett svip sinn á umbótaferli á þessu sviði.  Ef þessi atvinnugrein verður nú sett í efri virðisaukaskattsflokkinn, ætti ríkið að geta séð af nokkrum krónum til aðstöðusköpunar.   

Á árunum 2014-2016 er fyrirhugað að fjárfesta í kísiliðnaði á Íslandi fyrir tæplega 200 milljarða kr eða um 70 milljarða kr á ári.  Til að sjá þessum iðnaði fyrir afli og orku gæti þurft að fjárfesta fyrir 100 milljarða kr.  Af þessum 100 milljörðum kr á ári alls gætu 40 milljarðar kr orðið eftir á Íslandi, sem mundi mælast sem um 2 % hagvöxtur á ári, og gæti hagvöxtur þá orðið um 5 % á landinu að jafnaði hvert þessara þriggja ára.  Ríkið gæti borið úr býtum um 20 milljarða kr á ári vegna þessa í óbeinum og beinum sköttum, sem er 3 % búbót á þeim bænum. 

Bezta ráðið til að gera öllum skuldugum aðilum, einstaklingum, fyrirtækjum, sveitarfélögum og ríkissjóði kleift að greiða niður skuldir sínar af krafti er að auka verðmætasköpun í landinu.  Hlutverk ríkisvaldsins er að skapa hvetjandi umgjörð í landinu fyrir miklar fjárfestingar, helzt yfir 20 % af VLF á ári.  Það nær engri átt, að ár eftir ár skuli ríkissjóður greiða 70-90 milljarða kr, megnið í erlendum gjaldeyri, í vexti.  Þessa tölu þarf að lækka niður fyrir 30 milljarða á 5 árum, og slíkt er ómögulegt án sölu á ríkiseignum.  Slík sala þarf að fara fram í þessu augnamiði og til að reisa sómasamlegt Háskólasjúkrahús, en það virðist vera knýjandi til að hindra hrun læknisþjónustu á Íslandi.  Læknar, eins og aðrir, verða hins vegar að forðast að spenna bogann of hátt á meðan hagkerfið er að ná sér á strik með öflugum hagvexti, lágum vöxtum og greiðslu skulda.  Sá, sem fellir mjólkurkúna, hefur aldrei verið talinn mikill búmaður á Íslandi.  Sígandi lukka er bezt.