Stjórnarskráin og yfirvofandi hætta

Stjórnarskrá Íslands heimilar ekki valdframsal ríkisins til yfirþjóðlegra stofnana.  Er þetta einhver þvergirðingsháttur Stjórnarskrárgjafans gagnvart þátttöku landsins í alþjóðlegri samvinnu ?  Nei, svo sannarlega ekki.  Þetta er þannig vegna þeirrar sannfæringar, að hætta á óstjórn og á að hagsmunir landsmanna verði fyrir borð bornir, þar sem ólíkir hagsmunir rekast á, eins og t.d. í landhelgisdeilunum, aukist til mikilla muna með fjarlægð valdsins frá íbúum landsins. Óþarft er að minna á söguna í þessu sambandi.   

Þetta endurspeglast í umræðunni um innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn, því að hún felur óumdeilanlega í sér framsal valds til yfirþjóðlegrar stofnunar, sem hvergi er heimilað í Stjórnarskrá Íslands.  Þetta er meira að segja bannað í Stjórnarskrá Noregs, eins og fram kemur í viðhengi með þessum pistli, og er þó sú rýmri en sú íslenzka að þessu leyti, af því að hún heimilar tiltekið framsal, ef aukinn meirihluti Stórþingsins samþykkir.

Í grein Elíasar B. Elíassonar, sérfræðings í orkumálum, í Morgunblaðinu 25.09.2018, undir fyrirsögninni:

"Auðlindastýring vatnsorku",

er sýnidæmi um þjóðhagslegt tjón, sem hlýzt af því fyrir okkur hér á eyju norður í Atlantshafi að fela Evrópusambandinu, ESB, þ.e. orkustofnun þess, ACER í Ljubljana í Slóveníu, og framkvæmdastjórn ESB í Brüssel, yfirstjórn mikilvægra þátta raforkumálanna á Íslandi, sem hlutgerist með handlangaranum, Landsreglaranum, sem verður reglusetningararmur ESB/ACER á Íslandi.  Embættið verður þar af leiðandi einstakt á Íslandi, líkist mest Trójuhesti ESB á Íslandi, og getur ekki samræmzt Stjórnarskránni, af því að það verður utan seilingar íslenzkra stjórnvalda.

Til þess að lágmarka hættuna á raforkuskorti við núverandi aðstæður á Íslandi af völdum vatnsskorts inn í vatnsaflsvirkjanirnar er nauðsynlegt að beita auðlindastýringu.  Henni beitir Landsvirkjun fyrir sitt leyti, og með 80 % markaðshlutdeild hennar dregur hún langt, en betra væri, að allar virkjanir landsins, sem tengdar eru stofnkerfinu, væru undir einni orkulindastjórn.  Réttlæting þess er hinn gríðarlegi samfélagslegi kostnaður, sem af raforkuskorti hlýzt, og sá kostnaður mun enn vaxa með orkuskiptunum. Samræmd orkulindastjórn dregur stórlega úr hættu á vatnsleysi í miðlunarlónum og þar með rándýrum raforkuskorti.  

Vegna þess að yfirvofandi er hér innleiðing á Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB er nauðsynlegt að spyrja, hvort Evrópusambandið og orkustofnun þess bjóði fram lausn á þessu viðfangsefni auðlindastjórnunar. Svarið er, að ekkert í téðum lagabálki ESB né fyrirkomulag raforkumarkaða ESB í raun bendir til, að hugmyndafræðingar ESB hafi ýjað einni hugsun að því viðfangsefni, sem öllu máli skiptir að leysa sómasamlega á Íslandi, enda eru allt aðrar aðstæður uppi á meginlandinu og á Bretlandi en hérlendis.  

Þvert á móti magnar viðtekið markaðskerfi ESB hættuna á því, að hér verði alvarlegur orkuskortur vegna þess, að samkeppnisreglur ESB og bann þess við ríkisafskiptum af markaði kemur í veg fyrir mótvægisaðgerðir í tæka tíð.  Þetta rekur Elías B. Elíasson, verkfræðingur, skilmerkilega í ofangreindu prýðilegu grein, sem hér verður vitnað til, lesendum til glöggvunar á efninu:

"Á frjálsum markaði í einangruðu orkukerfi, eins og því íslenzka, fer vatnsorkufyrirtæki, þegar taka þarf vatn úr miðlunarlóni í upphafi vetrar, að fylgjast með áhættu sinni og meta hættu á því, að lónið tæmist áður en vorflóð koma.  

Sé búizt við hækkandi markaðsverði orku að áliðnum vetri, og slík hætta er mikil, þá geta þau hætt afhendingu orku til þeirra fyrirtækja, þar sem samningar leyfa slíkt, en þau geta líka hækkað orkuverð sitt í von um, að eftirspurn minnki.  

Eins og ástand mála er hér nú með Landsvirkjun sem ráðandi á orkumarkaði, hafa önnur fyrirtæki ekki svigrúm í sínum virkjunum til að yfirtaka hluta af markaði hennar, og orkuverð bara hækkar, svo að þeir notendur, sem eru veikastir efnahagslega, reyna að spara orku.  

Með lágu innrennsli í lón fram undir vetrarlok heldur þetta áfram allan veturinn, og orkuverðið hækkar sífellt sem og væntingar um hærra verð, þegar mest hætta er á orkuskorti.  Önnur fyrirtæki nýta sér auðvitað ástandið og hækka verðið líka.  

Þetta getur skapað miklar verðsveiflur á markaði og stundum meiri en þjóðfélagið þolir með góðu móti, og nokkur dæmi eru um slíkt víðs vegar um heiminn.  Virkni markaðslögmálanna er miskunnarlaus." 

Þetta er raunsæ lýsing á því, hvernig ástandið verður á íslenzkum raforkumarkaði, þegar t.d. miðlunarlónin fyllast ekki að hausti og stofnað hefur verið til  frjáls samkeppnismarkaðar með raforku að hætti ESB undir eftirliti Landsreglara, en það þarf enginn að fara í grafgötur með það, að stuttur tími mun líða frá innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn og í lög á Íslandi, þar til hér mun orkukauphöll hefja starfrækslu. 

Þar munu þá væntanlega fljótlega tíðkast afleiðuviðskipti með raforku, eins og í Noregi, þar sem veðjað verður á ákveðna raforkuverðþróun í framtíðinni. Við þessar aðstæður verður um ónauðsynlegar raforkuverðhækkanir að ræða til heimilanna og til atvinnulífsins fyrir utan fyrirtæki, sem hafa gert langtíma raforkusamninga. Slíkar hækkanir má lágmarka með auðlindastýringu, en hún er óleyfilegt inngrip í hinn frjálsa markað ESB. 

Orkuverðssveiflur og hækkun meðalverðs hefur neikvæð áhrif á lífskjör og atvinnuöryggi almennings, vegna þess að samkeppnishæfni fyrirtækjanna rýrnar, sem mun ríða þeim sumum á slig.  Allar millifærslur eða ríkisstuðningur eru bannaðar í þessu umhverfi að Evrópurétti, enda er hugmyndafræði ESB sú að aðskilja sauðina frá höfrunum að þessu leyti.  Þarna krystallast munurinn á þeim viðhorfum að líta annars vegar á rafmagnið sem náttúruafurð, sem nýta beri til atvinnusköpunar um allt land við sem lægstu verði, og hins vegar sem vöru, sem markaðslögmálin skuli beina til þeirra, sem hæsta verðið geta og vilja borga.  

Í góðum vatnsárum, þegar miðlunarlónin fyllast á sumrin, munu eigendur vatnsorkuvera nýta sér yfirburðastöðu sína gagnvart eigendum jarðgufuvera og auka markaðshlutdeild sína eftir fremsta megni með því að undirbjóða jarðgufuverin. Slík undirboð heita frjáls samkeppni, nema sýna megi fram á markaðsmisnotkun, og gagnast vel við réttar aðstæður, en geta haft hrikalegar afleiðingar (orkuskort) í för með sér í raforkukerfi, eins og okkar.

Þetta gengur að vísu, þangað til lækkar svo í miðlunarlónum, að eigendur vatnsorkuvera gefa eftir markaðshlutdeild, og fljótlega í kjölfarið er hætt við raforkuverðhækkunum á markaði. Ef vorflóðum seinkar, getur hæglega dunið yfir orkuskortur við þessar aðstæður.

Miklar verðsveiflur á raforkumarkaði koma mörgum notendum illa, og sumir þurfa þá að spara við sig orku. Þetta getur dregið úr atvinnu, hagvexti og lífsgæðum fólks.  Líklega verður ársmeðalverðið hærra við þessar aðstæður en yrði við góða auðlindastjórnun, og þetta óhagræði og kostnaðarauki fyrir notendur er, eins og í fyrra tilvikinu, algerlega þarflaust.  Mikill er ábyrgðarhluti þeirra stjórnmálamanna, sem leiða þessa óáran yfir þjóðina, líka algerlega að nauðsynjalausu.

Opinber afskipti af þessum markaði verða óleyfileg, og þar munu allar reglur Innri markaðar EES verða í gildi, þ.e. allt getur gengið kaupum og sölum, líka eignarréttur orkulindanna, eins og norski lagaprófessorinn Peter Örebech hefur sýnt fram á.  Yfirvöld landsins hvorki mega né geta gefið eftirlitsaðilanum, Landsreglaranum, tilmæli eða fyrirmæli, og nauðsynleg auðlindastjórnun á formi vinnslustýringar í virkjunum verður bönnuð.  Þegar íslenzkar aðstæður krefjast heildar auðlindastýringar, þá notar ESB/ACER/ESA/Landsreglari lögmál vörumarkaðar.  Gallinn er sá, að það leiðir til öngþveitis og ófara að skilgreina rafmagn sem vöru á Íslandi.  Þess vegna er stórhættulegt að innleiða Þriðja orkupakkann við íslenzkar aðstæður. 

Eftir að hafa bent á, að uppskipting Landsvirkjunar leiðir aðeins til fákeppni og splundrunar þeirrar auðlindastýringar, sem Landsvirkjun viðhefur nú í krafti stærðar sinnar, skrifar Elías:

"Í raun er ekki nóg, að auðlindastýring nái aðeins yfir orkukerfi Landsvirkjunar, orkukerfi alls landsins þarf að vera undir.  Sjái menn fyrir, að Landsvirkjun verði skipt upp, eins og flestallir markaðsfræðingar, sem tjá sig um málið, leggja til, þá verður að fela sérstökum aðila, auðlindastjóra, það verkefni, en engin ákvæði eru í þriðja orkupakka ESB um auðlindir eða auðlindastjórn, þannig að þetta fellur utan við starfssvið landsreglarans."

Stjórnun ESB/ACER/ESA/Landsreglara á raforkumarkaðinum hérlendis mun leiða til afar kostnaðarsamrar óreiðu á sviði, sem myndar eina af undirstöðum þjóðarbúskaparins, þ.e. í orkubúskapnum. Það, sem hentar vel á eldsneytismarkaði, veldur hins vegar vandræðum í kerfi, þar sem samhæfa þarf dyntótt náttúröfl, ef vel á að fara (tryggja afhendingaröryggi raforku með lágmarks tilkostnaði).

Kostnaðaraukinn við beitingu óviðeigandi aðferðarfræði mun leiða til minni hagvaxtar og minni atvinnusköpunar á Íslandi en ella.  Elías B. Elíasson áætlar, að tjón notenda vegna fyrirsjáanlegs raforkuskorts verði rúmlega ferfalt meðalorkuverð við stöðvarvegg.  Ef t.d. verður 10 % orkuskortur á einu ári af völdum vatnsþurrðar í miðlunarlónum, mun það leiða til kostnaðar, sem nemur um 50 mrðISK/ár.  Íslendingar hafa hreinlega ekki efni á tilraunastarfsemi af þessu tagi við stjórn orkumálanna.

Í lok greinar sinnar skrifar Elías:

"Lausn þessara mála þarf að tryggja orkuöryggi þjóðarinnar, hvort sem hún verður áfram einangruð frá öðrum orkukerfum eða tengd með sæstreng. Hér þarf töluverða þverfaglega vinnu áður en hægt verður að finna viðunandi lausn og ekki ólíklegt, að sú lausn, sem bezt tryggir þjóðarhag, muni rekast á ákvæði þriðja orkupakkans og önnur lög ESB.  

Til að tryggja orkuöryggi almennings þarf að framkvæma þessa vinnu og setja viðeigandi lög áður en þriðji orkupakkinn er afgreiddur.  Finnist ekki leið fram hjá ákvæðum orkupakkans eða öðrum lögum ESB til að tryggja framgang auðlindalaga, verður að fella orkupakkann og koma Íslandi út úr innri raforkumarkaði ESB."

Hér varar kunnáttumaður um raforkumarkaði við grafalvarlegum afleiðingum þess á afhendingaröryggi raforku í einangruðu vatnsorkukerfi, eins og hinu íslenzka, að innfæra hér stjórnkerfi á raforkumarkaði, sem alls ekki er sniðið við okkar aðstæður, heldur við gjörólíkt raforkukerfi, sem einkennist af samtengdu kerfi kjarnorkuvera, kolaorkuvera, gasorkuvera, vindorkuvera og sólarorkuvera.

Það væri blindingsháttur og algert ábyrgðarleysi að hundsa varnaðarorð, sem reist eru á beztu þekkingu um orkumarkaði.  Ef þetta örverpi ESB, sem Þriðji orkupakkinn vissulega er fyrir okkur, verður samt innleiddur hérlendis, og þegar íþyngjandi afleiðingar hans fara að sliga hér samkeppnishæfni landsins, þá verða þeir, sem ábyrgðina bera, að gera hreint fyrir sínum dyrum, og það getur reynzt þrautin þyngri.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• peter_rebech_lovavdelingens_uttalelse_fin_ny2_7756.docx