Sjávarútvegur undir hæl stjórnmálamanna

Miðin umhverfis Ísland eru gullkista, og þar af leiðandi hafa ríkir hagsmunir lengi togazt á um afnot þeirra og afrakstur.  Erlendar þjóðir tóku að nýta sér þessi mið, þegar tæknin leyfði og þær höfðu bolmagn til; fyrst fyrir alvöru á ensku öldinni, þeirri fimmtándu, eins og dr Björn Þorsteinsson, sagnfræðingur og kennari (kenndi blekbónda þessum setningafræði til Landsprófs með einstaklega áhugaverðum og eftirminnilegum hætti), en Íslendingar urðu hins vegar ekki áberandi á Íslandsmiðum, nema sem strandveiðimenn, fyrr en vélbátaútgerðin hófst hérlendis í lok 19. aldar. Hún hafði byltingarkennd áhrif á atvinnuhætti og afkomuna við sjávarsíðuna. 

Má hiklaust halda því fram, að téð gullkista og nýting hennar, ásamt flutningi eigin mála landsmanna til Stjórnarráðs í Reykjavík frá Kanselíi og Rentukammeri í Kaupmannahöfn árið 1904, hafi verið mikilvægustu áhrifavaldar þess að breyta fátækustu þjóð Evrópu að efnislegum gæðum í eina af ríkustu þjóðum Evrópu á tæpri öld.

Hagsmunaárekstrar hafa mestalla Íslandssöguna ríkt á milli sjávarnytja og landnytja. Réði þar miklu, hversu landeigendur (stórbændur) voru öflugir á Alþingi og fastheldnir á sín vinnuhjú.  Lögin um Einokunarverzlun Danakonungs bera þetta með sér, því að með þeim var í raun innheimtur "auðlindaskattur" af sjávarútveginum, því að hann var miklu arðsamari en landbúnaðurinn. Ef frá eru skildar Innréttingar Skúla Magnússonar, landfógeta, í Reykjavík, sem áttu að koma iðnaði á legg, en lognuðust út af, var vart öðrum atvinnugreinum til að dreifa, þó að nokkur fosfor og brennisteinsvinnsla ætti sér stað til útflutnings um hríð og voru í háu verði, þegar kóngar þurftu skotföng.  

Í konunglegum verðskrám Danakóngs var fiskur verðlagður langt undir heimsmarkaðsverði, en landbúnaðarafurðir talvert yfir sínu heimsmarkaðsverði.  Konungur, sem keypti allar afurðirnar beint eða óbeint, stundaði þarna millifærslur á fé frá útgerðarmönnum til bænda.  Í þá tíð voru líklega 90 % ábúenda jarða leiguliðar, svo að millifærsluféð, andvirði "auðlindaskattsins", rann til fárra jarðeigenda, kirkju, kóngs og nokkurra valdaætta í landinu. Þó að nokkrum réttlausum þurrabúðarmönnum væri til að dreifa, var nánast engin þéttbýlismyndun við ströndina, svo að öreigastétt var þar ekki fyrir hendi, en hreppsómögum komið fyrir á "betri" bæjum.

Núverandi veiðileyfagjald minnir að því leyti á þennan gamla "auðlindaskatt", að það á að klófesta "auðlindarentuna" í sjávarútveginum, þó að hún hafi aldrei fundizt þar. Tekjur af veiðileyfagjöldunum renna í ríkissjóð, sem Alþingi ákvarðar á hverju ári gríðarlegar millifærslur úr. Í þessari grein verður lögð til gerbreyting á þessum "auðlindaskatti", því að núverandi kerfi er ótækt.  

Í þessu millifærslukerfi einokunartímans fólst í raun og veru ofurskattlagning konungs á sjávarútveginn, sem eyðilagði fjárhagslegan hvata til að sækja sjóinn, þannig að heildargjaldeyristekjur landsins, "kakan", stórminnkaði fyrir vikið, svo að Íslendingar sultu hálfu og heilu hungri, þó að gjöful fiskimið væru innan seilingar. Þessi ofurskattlagning á útvegsmenn seinkaði viðreisn efnahags landsins. Þróun atvinnuhátta við fiskveiðar og iðnvæðingin sjálf fóru hjá garði Íslendinga lengi vel, þó að skilyrði væru góð að mörgu leyti til að hagnýta hér tækniþróunina. Hvers vegna Kansellí og Rentukammer létu þetta helsi á atvinnuþróun landsmanna viðgangast, er spurning fyrir sagnfræðingana, en Jón Sigurðsson, forseti, reiknaði tapið, sem af þessu hlauzt ásamt öðru, til að sýna fram á, að Danir væru í skuld við Íslendinga, en ekki öfugt, um miðja 19. öld.

Það hefur eimt af þessari mismunun stjórnvalda á atvinnuvegunum allar götur síðan.  Framan af 20. öldinni bar þó sjávarútvegur uppi efnahagslega viðreisn landsins sem aðalútflutningsgreinin, en gengisskráningunni var jafnan hagað þannig, að afkoma hans sjálfs var á heljarþröminni, og bæjarútgerðir yfirtóku í sumum tilvikum útgerðir, sem lögðu upp laupana á 20. öld fram að 9. áratuginum af fjárhagslegum ástæðum, þó að nægur væri fiskurinn í sjónum.  

Fiskimiðin voru fram á 20. öld almenningur, sem allir máttu nýta, sem vildu og gátu, og af hvaða ríkisfangi, sem var. Erlendu sjómennirnir á Íslandsmiðum voru aðallega frá Englandi, Hollandi og Frakklandi.Það má rekja landhelgisdeilur við útlendinga allt aftur til ensku aldarinnar. Veiðitækninni fleygði fram á 20. öld og bráðlega varð landsmönnum ljóst, að erlendir botnvörpungar að veiðum uppi í landsteinum voru miðunum og þar með hagsmunum landsmanna skaðlegir.  Fæddist þá sú hugðun, að útlend fiskveiðiskip ættu ekki að eiga rétt á nýtingu þessa almennings umhverfis landið fremur en á nýtingu almennings, t.d. beitarlands á afrétti, á landinu sjálfu.  Hófst þá sjálfstæðisbarátta þjóðarinnar hin síðari, sem krystallaðist í nokkrum ákvörðunum Alþingis og framkvæmdum ríkisstjórna um staðsetningu landhelgislína í 3 sjómílur frá fjöruborði,  í 4 sjómílur frá yztu töngum, þaðan í 12 sjómílur, 50 sjómílur og að lokum í 200 sjómílur.  Öllum þessum áföngum fylgdu átök við þjóðir, sem stunduðu frjálsar veiðar á þessum miðum, og harðvítugust og langdregnust urðu átökin við Breta.  Í þessum átökum mótaðist hin djúpstæða tilfinning þjóðarinnar fyrir eignarrétti sínum á fiskimiðunum innan fiskveiðilögsögu Íslands. Í sumra huga er baráttan gegn aðild Íslands að ESB framhald af landhelgisdeilunum, af því að framkvæmdastjórn ESB mundi öðlast yfirráðarétt yfir fiskveiðilögsögu Íslands, eins og annarra aðildarríkja með stranslengju, ef Ísland gengi í ESB, eins og berlega kom fram í marz 2011 í viðskiptum íslenzku sendinefndarinnar í Brussel við samninganefnd ESB. 

Þessi hugmynd um þjóðareign á fiskimiðunum var síðar leidd í lög, en eftir stendur sem áður, að fiskimiðin eru almenningur, sem allir landsmenn eiga rétt á að nýta, en útlendingar ekki. Þessi almenni nýtingarréttur er háður takmörkunum ríkisvaldsins í almannaþágu, eftir að veiðigeta veiðiflotans tók að ógna nytjastofnunum. Það er varla meiningin að breyta þessu, þó að auðlindaákvæði verði sett í Stjórnarskrá, því að breyting væri líkleg til að opna fyrir þjóðnýtingu miðanna, sem auðvitað mundi gerbreyta íslenzkum sjávarútvegi til hins verra og færa okkur ríkisbúskap með allri sinni yfirbyggingu, lélegri skilvirkni og illri umgengni um miðin.

Þessi íslenzka hugmynd um þjóðareign miðanna við Ísland gengur á hinn bóginn algerlega í berhögg við Evrópuréttinn, sem stofnanir Evrópusambandsins, ESB, hafa mótað, því að samkvæmt honum fara framkvæmdastjórn og ráðherraráð ESB með stjórnun á nýtingu miða í lögsögu aðildarlandanna, sem þá er sameiginleg fiskveiðilögsaga ESB, sem þau eiga öll rétt á að nýta samkvæmt ákvörðun stofnana ESB. Vegna þess að þjóðareign á miðunum og Evrópurétturinn fara engan veginn saman, þá stöðvaði ESB aðildarviðræður Íslendinga í marz 2011. Þeim var raunar sjálfhætt, eftir að fulltrúar ESB höfðu rýnt sjávarútvegsstefnu Íslands og samið skýrslu um frávik á milli hennar og Evrópuréttarins, en birting var ekki leyfð, af því að ESB ætlaði að þæfa málið, þar til íslenzka samninganefndin féllist á skilyrði sambandsins. Þrátt fyrir þetta frávik ganga kratar, sem helzt vilja inngöngu Íslands í ESB, lengra en efni standa til við túlkun fiskveiðistjórnunarlaganna og leggja þjóðareign að jöfnu við ríkiseign, sem er lögfræðilega alrangt. Kratar eru þar sem endranær ósamkvæmir sjálfum sér.  Það er þó "system í galskapet", því að hið yfirþjóðlega vald í Brussel hefur yfirtekið vald hverrar þjóðar og raunverulega ríkisvætt miðin í þágu ríkjasambandsins, sem stefnir á sambandsríki.    

Fiskifræði og hafrannsóknum óx smám saman fiskur um hrygg fram eftir 20. öldinni, enda áttu í hlut hérlendir vísindamenn á heimsmælikvarða, t.d. Bjarni Sæmundsson, og á 8. áratuginum var mönnum orðið ljóst, að afkastageta fiskveiðiflotans var orðin meiri en afrakstursgeta stofnanna gat staðið undir, enda fór veiðin minnkandi, jafnvel eftir að útlendum fiskiskipum var meinaður aðgangur að landhelginni til veiða.  Talsverður ágreiningur er enn þann dag í dag um gæði veiðiráðgjafar Hafrannsóknarstofnunar, og telja flestir gagnrýnendurnir hana vera of varfærna, enda "fullur sjór af fiski", svo að vandræði eru af þorski sem meðafla, þar sem hann ekki var áður. Þekkingin á lífríki hafsins er annmörkum háð, en fer þó vaxandi.  Það er gríðarlega mikilvægt fyrir Íslendinga sem fiskveiðiþjóð að hafa traustan vísindalegan grunn undir fiskveiðiráðgjöfinni og að reisa nýtingu lífríkis sjávar, frá rækjum til hvala, á slíkri ráðgjöf.  Þess vegna er brýnt að efla fjárhagslegan bakhjarl Hafrannsóknarstofnunar og annarrar vísindastarfsemi á þessu sviði frá núverandi stöðu, en hún líður af fjárhagslegu svelti ríkissjóðs.  

Stærsti hagsmunaaðili vísindalega traustrar ráðgjafar eru útgerðirnar, og þess vegna má réttlæta sjóðmyndun úr veiðigjöldum, sem veitt yrði úr m.a. til fjárfestinga á vegum Hafrannsóknarstofnunar og nýsköpunar á hennar vegum og annarra, eins og síðar í þessum pistli verður lagt til. 

Eru oft ekki spöruð stóru orðin í garð starfsmanna Hafrannsóknarstofnunar um, að ráðgjöf hennar sé allt of varfærin og að sjómenn, útgerðir og þjóðin öll verði árlega af miklum tekjum af þessum orsökum og þá bent á mikla staðbundna fiskigengd. Blekbóndi er öndverðrar skoðunar og telur, að starfsmenn Hafrannsóknarstofnunar eigi sinn þátt í velgengni íslenzkra útgerða síðast liðinn aldarfjórðung, og um þessa gagnrýni er hægt að færa tvennt til.  Hafrannsóknarstofnun er sett undir gæðaeftirlit Alþjóða hafrannsóknarráðsins og hefur hlotið hól þaðan.  Annar grunnur undir fiskveiðiráðgjöfina hérlendis nyti ekki alþjóðlegrar viðurkenningar og kemur þess vegna ekki til greina.  Hins vegar líður Hafrannsóknarstofnun fyrir fjársvelti, sem brýnt er að bæta úr og hér er gerð tillaga um. Nú hillir undir verulegan ávinning fyrir lífríki sjávar af fiskveiðistjórnunarkerfinu í íslenzku lögsögunni.  Við auknar aflaheimildir er það réttlætissjónarmið, að úppbótaraflaheimildir gangi að megninu til þeirra, sem áttu aflahlutdeildir, þegar skerðingar fóru fram, og stunda enn útgerð.  

Á 8. áratug 20. aldar blasti við, að takmarka yrði veiðar á nytjastofnum Íslandsmiða til að vernda þá gegn ofveiði, og voru ýmsar leiðir reyndar. Árið 1975 var fyrst settur kvóti á síld.  Árið 1983 var ákveðið að takmarka veiðarnar með ítölu á almenninginn, nytjastofna Íslandsmiða, eins og Alþingi hafði reyndar ákveðið, þegar landið var fullnumið og ofbeit á almenningum upp til heiða blasti við.  Var þá hverri jörð úthlutaður "kvóti", sem var sá fjöldi fjár, sem hver ábúandi á jörð mátti reka á fjall, ítalan.  Slíkur kvóti gat gengið kaupum og sölum í þá daga, svo að þessi réttur nær aftur til Grágásar.  Ekki fylgir þó sögunni, hvernig ítalan var upphaflega ákvörðuð, en það hefur reynzt verða ágreiningsefni við fiskveiðistjórnunina nú á dögum, og hefur vafalaust verið á sinni tíð um sauðfé og hross, en meginreglan núna er að miða við meðalaflahlutdeild síðustu þriggja ára fyrir kvótasetningu, og má telja slíkt sanngjarnt, eins og hér á eftir verður rökstutt með vísun til prófessors Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar. 

Altækt kvótakerfi hefur verið við lýði í íslenzkum sjávarútvegi frá 1990.  Það má minna á, vegna alls kyns útúrborulegra aðdróttana, að Sjálfstæðisflokkurinn var þá ekki við völd í sjávarútvegsráðuneytinu.  Það var engin meðvituð stefnumörkun í reykfylltum bakherbergjum, eins og fólki, hallt undir samsæriskenningar, hættir til að halda fram, sem lá að baki innleiðingu kvótakerfisins, og á tímabilinu 1970-1990, þegar núverandi kerfi þróaðist sem þjóðhagslega hagkvæmasta stjórnkerfi fiskveiðanna, var ekki verið að hrinda í framkvæmd neinum fræðikenningum um stjórnun fiskveiða.  Miklu fremur má segja, að stjórnmálamenn og hagsmunaaðilar hafi þreifað sig áfram í tilraunaskyni frá síldarkvóta 1975 til frjáls framsals 1990 í ágreiningi innan sjávarútvegsins, á Alþingi og á meðal þjóðarinnar.  Nú hefur kerfið sannað sig í aldarfjórðung og þeir tveir íslenzku hagfræðingar, sem sérhæft hafa sig í fiskihagfræði, prófessorarnir Ragnar Árnason og Rögnvaldur Hannesson, voru hafðir með í ráðum síðasta kastið og lögðu gott til.  Hafa þessir og fleiri fræðimenn sýnt fram á, að til að hámarka afrakstur takmarkaðra sjávarauðlinda með sjálfbærum hætti sé íslenzka kvótakerfið bæði hagkvæmara og réttlátara en önnur þekkt kerfi. Það er gríðarlega mikilvægt fyrir íslenzku þjóðina að taka þessa niðurstöðu fræðimannanna með sér í farteskið, þegar hún gerir upp hug sinn til þess, hvernig hún sjálf fær mestan arð af auðlindinni.

Það voru of margir, sem sóttu sjóinn með afkastamiklum tækjum, til að takmörkuð auðlind gæti staðið undir slíkri sókn, og sóknarkostnaður var orðinn hærri en aflatekjur.  Sjávarútvegurinn var rekinn með tapi, og það gekk á með stanzlausum gengisfellingum, sem voru skammgóður vermir, því að engar kerfisbreytingar fóru fram. 

Uppstokkun stjórnkerfis fiskveiða var þá orðin þjóðarnauðsyn, hvað sem kverúlantar segja nú í eftirtíð, þegar afkoman hefur öll snúizt til betri vegar. Þeir, sem þurftu að hætta veiðum, af því að fækka þurfti skipum, voru ekki hraktir út úr greininni, eins og gerist t.d. með uppboðsleið eða fyrningu aflahlutdeilda, heldur voru þeir keyptir út úr henni á markaðslegum forsendum.  Enginn tapaði á þessum aðgerðun, en það má halda því fram, að allir hafi grætt á fækkun útgerðarmanna.  Seljendur kvóta losuðu sig undan taprekstri, kaupendur kvóta sneru bágbornum rekstri í arðsaman, ríkið græddi á skatttekjum, sem allt í einu tóku að streyma frá útveginum, sjómönnum fækkaði, og hagur þeirra, sem eftir voru, batnaði, og alls kyns þjónustuaðilar tóku að auka umsvif sín fyrir útgerðirnar, sem nú fóru að geta fjárfest á eigin spýtum.  Sjávarútvegur stóð nú undir heilbrigðum hagvexti, sem þjóðin naut góðs af. Það varð nú hagsmunamál útgerða og sjómanna að ganga vel um miðin og minnka brottkastið. Þetta er þjóðhagslega hagkvæmasta fiskveiðistjórnunarkerfið, sem skilar mestri verðmætasköpun á hvert veitt kg úr sjó.

Nú hefur heyrzt í íslenzkum hagfræðingum og stjórnmálamönnum, sem mæla með því, að ríkið slái eign sinni á óveiddan fisk í sjó og bjóði árlega upp leigukvóta.  Þetta er algerlega ófær leið, því að ríkisvaldið mundi fremja stjórnarskrárbrot með þjóðnýtingu á almenningi, miðunum, og ekki er unnt að bjóða upp annað en það, sem maður á.                   Í stað þess, að allir hagsmunaaðilar græði við innleiðinguna, eins og með kvótaleiðinni, þá yrði ríkið eini aðilinn, sem mundi græða með uppboðsleið, yrði hún samt farin.  Afkoma þeirra, sem verða ofan á með uppboðsleið, er nokkurn veginn óbreytt, því að ætla má, að þeir  mundu greiða til ríkisins svipaða upphæð og þeir sóuðu áður í sóknarkostnað á meðan fleiri voru um hituna, en afkoma hinna, sem verða undir á uppboðinu og verða þess vegna að hætta þessum veiðum, snarversnar.  Sem hendi sé veifað verða fjárfestingar þeirra og fyrirætlanir um líf og starf að engu.  Þeir eru flæmdir út af fiskimiðunum. 

Fyrningarleiðin er hins vegar til þess fallin að flæma alla eigendur afnotaréttar út af fiskimiðunum á mislöngum tíma eftir hlutfalli árlegrar fyrningar af kvótanum og styrk fyrirtækjanna, þegar fyrningar hófust.  Fyrning felur líka í sér stjórnarskrárbrot, því að ríkið hefur ekki slíka eignarnámsheimild á nýtingarréttinum, þó að í sneiðum sé tekinn. Þetta er eignarnámsleið, sem stríðir gegn Stjórnarskrá Íslands, en Karl Marx hefði líklega lýst yfir velþóknun sinni á henni, væri hann nú á dögum, enda eru þetta hinir blautu draumar vinstri manna á Íslandi.

Af þessum sökum hefur aðferðin verið sú hjá flestum þjóðum, sem verja hafa þurft nytjastofna gegn ofveiði, að úthluta í upphafi framseljanlegum aflakvótum, endurgjaldslaust, miðað við aflareynslu undanfarinna ára, en ekki með því að leigja þá eða selja þá.  Á Íslandi skortir ríkið lagaheimild til að fénýta verðmæti í almenningi með þessum hætti, enda jafngildir slíkt eignarnámi, og lagaleg skilyrði fyrir því eru ekki fyrir hendi, enda er aðferðin íþyngjandi fyrir þá, sem ekki hafa ráð á að halda áfram. Kvótaleiðin raskar sízt hag þeirra, sem stunduðu veiðar fyrir aflatakmörkun, og í þágu almannahagsmuna hefur ríkisvaldið í flestum löndum, þ.á.m. Íslandi, heimild til að fara slíka meðalhófsleið til að vernda nytjastofna gegn ofveiði, sem er í þágu almannahagsmuna. Af því, sem áður hefur komið fram, verður ekki fallizt á, að uppboðsleið eða fyrningarleið virði meðalhófsregluna, sem Stjórnsýslulögin leggja á stjórnvöld að fara eftir. 

Ekki þarf við slíka kvótasetningu, sem hér hefur verið lýst, að hafa áhyggjur af hinum, sem ekki stunduðu þessar veiðar, því að hagur þeirra raskast ekkert. 

Nú vakna eðli máls samkvæmt spurningar um nýliðun í greininni og réttlæti slíks "lokaðs" kerfis til nýtingar á takmarkaðri auðlind.  Prófessor Hannes Hólmsteinn Gissurarson ritaði tímamótagrein í Morgunblaðið þann 21. maí 2015 undir fyrirsögninni: "Kvótakerfið er hagkvæmt og réttlátt".  Þar sagði m.a.um íslenzka kvótakerfið:

"Þetta kerfi hlyti vitaskuld aldrei náð fyrir augum þýzka heimspekingsins Karls Marx, en ein fyrsta ráðstöfunin eftir byltinguna samkvæmt Kommúnistaávarpinu átti að vera að gera allan auðlindaarð upptækan.  Vesturlandamenn hafa þó frekar litið til enska heimspekingsins Johns Lockes.  Hann taldi myndun séreignar í almenningum réttlætanlega, yrðu aðrir ekki verr settir við það.  Þetta á við um kvótakerfið.  Sumir svara því að vísu til, að aðrir hafi orðið verr settir við það, því að það feli í sér lokun fiskimiðanna, takmörkun á aðgangi.

Nauðsynlegt er þá að skoða aftur línuritið, og þá við 16 báta sókn.  [Um er að ræða tvo ferla.  Er annar parabóla, sem opnast niður og sker X-ásinn, fjölda báta, í 0 og 20.  Parabólan sýnir aflatekjur, og er hámarkið, 100 %, við 10 báta.  Hinn ferillinn er bein lína um upphafspunkt, 40 % við 10 báta, þ.e. stigullinn er 4 % per bát, og sker parabóluna í 64 % við 16 báta. Línan í þessu sýnidæmi sýnir sóknarkostnað í % sem fall af fjölda báta. Lengsta bil á milli ferlanna undir parabólunni er við 8 báta, og þar er hagnaður útgerða í hámarki. Innsk. BJo.]                     Eini rétturinn, sem er í raun tekinn af öðrum við myndun kvótakerfisins, takmörkun aðgangs, er rétturinn til að gera út á núlli, rétturinn til að senda sextánda eða sautjánda bátinn á miðin án vonar um nokkurn afrakstur. Sá réttur er einskis virði.  Kvótakerfið er því réttlátt eftir hefðbundnum vestrænum réttlætissjónarmiðum. Enginn tapar, og allir græða eitthvað, að vísu misjafnlega mikið í byrjun."

Íslenzka fiskveiðistjórnunarkerfið, sem reist er á aflamarki í hverri tegund, sem ákvörðuð er af ráðherra á grundvelli ráðgjafar Hafrannsóknarstofnunar, sem miðar að hámörkun sjálfbærrar nýtingar til langs tíma á nytjastofnum miðanna í íslenzkri lögsögu, topppunktur téðrar parabólu, og aflahlutdeildar á skip, eins og rakið er hér að ofan, stenzt öllu öðru fyrirkomulagi á þessu sviði snúning, bæði varðandi hagkvæmni og réttlæti. Íslenzka kvótakerfið stendur á traustum, sanngjörnum, hagfræðilegum og lagalegum grunni. 

Þegar viðsnúningur varð á afkomu sjávarútvegsins, tóku að heyrast raddir um, að hann ætti að greiða auðlindarentu fyrir aðgang sinn að lifandi auðlind þjóðarinnar í hafinu.  Þessi málflutningur var reistur á tvöföldum misskilningi. 

Í fyrsta lagi á þjóðin ekki óveiddan fisk, sem syndir inn og út úr íslenzku lögsögunni, sem ríkið á þó fullan rétt til að hlutast til um nýtingu á í því skyni að vernda stofnana gegn ofveiði til að tryggja sjálfbæra nýtingu þeirra og hámarka afrakstur nytjastofnanna þjóðinni allri til hagsbóta. Þar af leiðandi getur ríkið ekki í nafni þjóðarinnar lagt á gjald fyrir aflahlutdeildina. 

Í öðru lagi hefur þessi auðlindarenta aldrei fundizt af þeim sökum, að það er dýrt og óvissu bundið að afla hráefnisins úr greipum sjávar, þó að kvótakerfið og tækniþróunin reyndar séu enn að lækka sóknarkostnað á hvert tonn úr sjó, og af þessum sökum er aðstaða útgerðanna sízt betri en fyrirtækja í öðrum greinum, enda á íslenzkur sjávarútvegur í harðri samkeppni á erlendum mörkuðum. Ef engin finnst auðlindarentan, skortir grunnforsendu fyrir auðlindagjaldi. 

Hlutaskiptakerfi áhafnarinnar, sem við lýði er á íslenzkum skipum, sér jafnframt um sjálfvirka dreifingu á verðmætaaukningu, sem skip aflar, frá eigendum útgerðarinnar. 

Veiðigjöld fyrir allar tegundir eru einsdæmi fyrir Ísland og eru fallin til að rýra samkeppnishæfni íslenzks sjávarútvegs á alþjóðamarkaði og á Íslandi í samkeppninni um m.a. fjármagn.                    Vinstri stjórnin 2009-2013 misbeitti skattheimtuvaldi ríkisins herfilega með því að fara offari við álagningu veiðigjaldanna sem "auðlindaskatts", og ríkisstjórnin, sem við henni tók, hefur haldið að miklu leyti áfram á sömu braut með þeim afleiðingum, að fyrirtækjum með aflaheimild í þorski hefur á tímabilinu 2009-2014 fækkað um 150 niður í um 400, svo að dæmi sé tekið. 

Samfara mikilli hækkun veiðigjaldanna voru innleiddar flóknar álagningarreglur og erfiðar í framkvæmd, ásamt mótvægisaðgerðum, sem taka áttu tillit til mismunandi framlegðar útgerðanna.  Þetta er þess vegna hreinn viðbótarskattur á útgerðina, sem mismunar útgerðunum eftir rekstrarárangri þeirra og eftir tegundum, sem veiddar eru, auk þess að mismuna útgerðum mjög gagnvart annars konar atvinnustarfsemi. 

Veiðigjaldakerfið er íþyngjandi og stendur á veikum siðferðilegum og lagalegum grunni. Það er þess vegna brýnt að endurskoða það með róttækum hætti. 

 Útgerðarmenn hafa birt útreikninga, sem sýna, að veiðigjöld á uppsjávarskip hirða alla framlegð sumra skipanna, sem hamlar auðvitað endurnýjun skipakosts og fjárfestingum í nýrri tækni. Hefur þetta t.d. valdið því, að sumar útgerðir uppsjávarskipa hafa ekki séð sér fært að kaupa ný skip, heldur hafa keypt notuð skip eða frestað fjárfestingum. 

Sem hlutfall af markaðsverði óslægðs afla upp úr sjó eru áformuð veiðigjöld ríkisstjórnarinnar á fiskveiðiárinu 2015/2016 á bilinu 4,5 % (grásleppa) til 23 % (makríll með 10 kr/kg álagi).  Áætlað er, að þessi veiðigjöld nemi 10,8 milljörðum kr, sem er 21 % hækkun frá fiskveiðiárinu á undan, 2014/2015, þegar þau eru áætluð 8,9 milljarðar kr, og þau numu þar áður 9,2 milljörðum kr.  

Engum vafa er undirorpið, að þessi gjaldtaka er mjög íþyngjandi fyrir útgerðina, og það skortir málefnaleg skattaleg rök fyrir henni og sanngirnisrök fyrir slíkri skattheimtu ofan á aðra skattheimtu. Gjaldtakan má ekki vera sem viðbótar skattheimta á útgerðina, ef hún á að vera verjanleg, lagalega og siðferðislega, heldur ber að þróa kerfi, sem líta má á sem gjald fyrir aðgang að miðum, sem ríkið verndar og hámarkar afrakstur innlendra útgerða af með vísindalegum hætti, eða semur um við önnur ríki í tilviki flökkustofnanna, og kerfið verður að vera tegundahlutlaust. 

Miðgildi fyrirhugaðra veiðigjalda 2015/2016 virðist verða nálægt 9,0 % af verðmæti óslægðs afla upp úr sjó, og það þarf að helminga það í 4,5 %, svo að vart verði hægt að kalla það íþyngjandi, þó að engar mótvægisaðgerðir komi til, enda gangi þessi aðgangsgjöld til útgerðarinnar aftur, beint eða óbeint, að miklu leyti.  Þetta er auðskilið og einfalt kerfi í framkvæmd, þar sem gætt er meðalhófs og sanngirni við gjaldtöku, sem mismunar útgerðinni síður en núverandi veiðigjaldakerfi, sem er "auðlindarskattur".  

Af sanngirnissjónarmiðum ættu tekjur af veiðigjöldum ekki að renna beint í ríkissjóð, heldur í auðlindasjóð sjávarútvegsins, sem veita mundi styrki til fjárfestinga Hafrannsóknarstofnunar, Landhelgisgæzlunnar og Hafnarsjóðs auk nýsköpunar hjá þessum stofnunum og útgerðunum. Tekjur þessa sjóðs gætu, er frá líður, numið um 6 milljörðum kr á ári, og mundu að sjálfsögðu létta undir með ríkissjóði og bæta hag mikilvægra þjónustustofnana við sjávarútveginn.    

 

 

 

 

 

 

 

 

     

 

 

 

       

Athugasemdir

[Jón Ragnarsson, 6.6.2015 kl. 19:43]

Allur kvóti á uppboð. 

[Bjarni Jónsson, 7.6.2015 kl. 13:30]

Það þyrfti róttækar stjórnarskrárbreytingar til að rífa kvótana af núverandi kvótahöfum, og slík fásinna yrði aldrei samþykkt.  Enginn mundi græða á slíku glapræði, en margir tapa.  Þetta yrði stærsta þjóðnýtingaraðgerð Íslandssögunnar, og hvergi í heiminum hefur þessi leið verið farin til að fækka útgerðarmönnum.  Umgengni um auðlindina mundi hraka, því að langtímasjónarmið við rekstur útgerðanna mundu hverfa, eins og dögg fyrir sólu.  Undirstöðum tækniþróunar og fjárfestinga yrði kippt undan greininni.  Aðeins samkeppnisaðilar íslenzks sjávarútvegs erlendis mundu græða á þessu þjóðhættulega tiltæki.

[Jón Valur Jensson, 9.6.2015 kl. 23:31]

Snykur?

[Sindri Karl Sigurðsson, 11.6.2015 kl. 00:42]

Þetta er ágætis pistill, það er þó alveg ljóst að í kvótakerfið er innbyggt gjald fyrir aðgang. Það er ekki hugsað til neins annars nema að hirða umframarð útgerðarinnar (hvernig hann er skilgreindur er annað mál). Tilgangur hans er í aðalatriðinu að vinsa úr skussana, losna við óhagkvæmu útgerðirnar.

Þetta er eðli gjaldsins. Það að veita afslátt af aðgangseyri takmarkaðrar auðlindar er að sjálfsögðu grófleg mismunun á aðstöðu útgerða og einstaklinga. Að breyta því þá í einhversskonar bótakerfi er enn vitlausara.

Síðan varðandi makrílinn og undirskriftirnar, það verður að athuga það að á meðan frumvarpið sem liggur fyrir þinginu í dag er ósamþykkt mátt þú/ég og hinir allir halda í almenninginn og veiða eins og við viljum. Þær veiðar lúta engri stjórn eins og staðan er í dag og þ.a.l. þarf ekki að greiða krónu fyrir.