"Kapallinn gengur ekki upp"

Í tímaritinu Þjóðmálum, sumarhefti 2014, birtist greinin "Viðskiptatækifæri sæstrengs" með undirfyrirsögn, "Breytingar í orkumálum Evrópu", eftir Björgvin Skúla Sigurðsson, framkvæmdastjóra Markaðs- og viðskiptaþróunarsviðs Landsvirkjunar. 

Við þessa grein er margt að athuga, en yfirbragð greinarinnar ber með sér, hversu illa ígrundað og vanreifað rannsóknarverkefni Landsvirkjunar um aflsæstreng á milli Íslands og Skotlands er.  Verður þessum orðum staður fundinn á téðum vettvangi, en hér er rík ástæða til að bera niður í viðtal Stefáns Gunnars Sveinssonar við dr Baldur Elíasson í Morgunblaðinu þann 24. júní 2014 um þetta málefni.

Í alla staði er vert að gefa gaum að orðum dr Baldurs, því að þar fer óvilhallur sérfræðingur með mikla reynslu og víða yfirsýn.  Dr Baldur tjáir skoðun sína hispurslaust:

"Ég tel þetta vera glapræði".

Þetta er einmitt sama mat og höfundur þessa pistils hefur sett fram nokkrum sinnum á þessum vettvangi og í Þjóðmálum.  Höfundur reiknaði út á grundvelli kostnaðaráætlunar, USD 4,0 milljarðar, að fjárhagslegan rekstrargrundvöll skorti algerlega fyrir téðan sæstreng, enda næmi flutningskostnaður 140 USD/MWh m.v. fyrrgreindan stofnkostnað, afltöp og viðhaldskostnað. 

Ef orkuverð inn á strenginn hérlendis nemur 40 USD/MWh, þurfa að fást 180 USD/MWh fyrir orkuna Skotlandsmegin, en slíkt verð er ófáanlegt, nema fyrir skammtímatoppa, og engum heilvita manni dettur í hug að leggja í slíka fjárfestingu fyrir nýtingartíma, sem er e.t.v. 500 klst/a.

Um líklegan stofnkostnað hefur dr Baldur þetta að segja:

"Það hefur verið talað um fimm milljarða dollara í þessu samhengi.  Það er að mínu mati allt of lág tala."  Dr Baldri þykja USD 10 milljarðar sennilegri tala fyrir stofnkostnaðinn.  Höfundur þessa pistils er þessu sammála og hefur alltaf talið kostnaðartölur á vegum ráðgjafa Landsvirkjunar um sæstrenginn vera illa ígrundaðar og jafnvel birtar af takmarkaðri ábyrgð til að halda lífi í dauðvona hugmynd.  Með lágmarks kostnaðaráætlun höfundar er sæstrengurinn vonlaus viðskiptahugmynd, hvað þá með líklegasta kostnaðinum.  Það er einkennilegt, að Landsvirkjun skuli ekki skrínleggja þessa verkefnishugmynd, sem engu einkafyrirtæki dytti í hug að halda áfram með á grundvelli þeirra upplýsinga, sem aflað hefur verið.  Þessi leið er enginn valkostur fyrir Landsvirkjun til orkusölu.  Það sjá allir, sem virða fyrir sér kostnað og líklegt markaðsverð á Bretlandi, þ.á.m. núverandi og væntanlegir viðskiptavinir Landsvirkjunar.

Dr Baldur nefnir ekki, að hugmynd Landsvirkjunar er að flytja orku í báðar áttir eftir strengnum, og þar með þarf afriðil og áriðil við hvorn enda, sem eykur töp og kostnað.

"Þá segir Baldur, að það magn, sem kapallinn ætti að flytja, sé nánast hlægilega lítið.  "Talað er um, að kapallinn muni flytja 700 MW, en það er hér um bil það, sem fer í álverksmiðjuna á Reyðarfirði."  .... Þegar haft sé í huga, að það þyrfti að virkja meira til að fá þessi 700 MW, segir Baldur, að þar af leiði, að skynsamlegra sé að vinna úr orkunni hér.  Þá bætist við, að það verð, sem fengist fyrir raforkuna erlendis, myndi líklega ekki duga fyrir útlögðum kostnaði við strenginn.  Raforkuverð erlendis sé mjög lágt, og aðrir orkugjafar séu að ryðja sér þar til rúms.  Baldur nefnir sem dæmi, að framleiðsla á jarðgasi, sem unnið er úr jörðu með leirsteinsbroti, muni líklega færast í vöxt á komandi árum." 

 

Þessu hefur pistilhöfundur einnig haldið fram sem rökum gegn því, að sala raforku um sæstreng geti orðið arðsöm, og í raun sé verkefnið gríðarlega áhættusamt, og þess vegna algerlega ástæðulaust að rannsaka það nánar með það í huga að leggja út í framkvæmd. 

Þess má geta, að Björgvin Skúli Sigurðsson/Landsvirkjun hefur haldið því fram, að viðskiptahugmyndin að baki strengnum sé, að Landsvirkjun taki þátt í reglunarmarkaði á Stóra-Bretlandi til að halda jafnvægi þar á milli framboðs og eftirspurnar.  Aflið, sem til ráðstöfunar er á Íslandi til slíkra nota er dropi í haf téðs reglunarmarkaðar og aðeins um 1/10 hluti af flutningsgetu væntanlegs sæstrengs.  Björgvin Skúli þarf að útskýra, hvort hugmyndin sé, að raforkunotendur á Íslandi taki þátt í þessum jöfnunarorkumarkaði á Bretlandi.  Það er hæpið, að þeir sjái sér í hag í slíkum aðgerðum, sem geta haft mjög truflandi áhrif á rekstur þeirra.  Orkuflutningar slíkrar jöfnunar-og reglunarorku yrðu væntanlega svo litlir, þ.e.a.s. nýtingartími sæstrengsins svo lágur við þessar aðstæður, að hann gæti ekki staðið undir kostnaði af sæstrengnum, þó að aflgeta strengsins yrði fullnýtt í stuttum lotum. 

Æskilegt væri, að Björgvin Skúli mundi gera grein fyrir, hversu mikið reglunarafl og hversu langan nýtingartíma á málraun strengsins hann áætlar að ná samningum um við Breta.  Þetta er annars konar brúk á sæstreng en Norðmenn stunda.  Þeir keyra gjarna niður toppálag á aflstöðvar á meginlandinu, en keppa þar við niðurgreidda vindorku og sólarorku.  Tækniþróun veldur lækkandi vinnslukostnaði þeirra þessarar endurnýjanlegu raforku, og þess vegna er óráðlegt fyrir Íslendinga, sem mundu búa við miklu hærri flutningskostnað en Norðmenn, að gera út á þann markað. 

Á milli toppálagstímabila, þegar orkuverð er í lágmarki, t.d. á nóttunni, flytja þeir orku til Noregs til að spara vatn í miðlunarlónum, enda eru engin framkvæmdaleyfi fyrir hendi þar fyrir nýjum miðlunarlónum eða stækkun eldri lóna. 

Á Íslandi er hins vegar enn fyrir hendi sá möguleiki að auka miðlunargetu lónanna, og það er reyndar brýnt, ef orkuskerðingar eiga ekki verða daglegt brauð hér yfir vetrartímann.  Allur flutningur á raforku til Íslands hlyti að hækka raforkuverðið innanlands umtalsvert, því að flutningskostnaðurinn einn og sér nemur margföldu jaðarkostnaðarverði frá nýjum virkjunum á Íslandi.   

Landsvirkjun taldi svo mikilvægt að svara gagnrýni dr Baldurs á sæstrengshugmyndir þar á bæ, að daginn eftir, 25. júní 2014, tjáði forstjóri hennar, Hörður Arnarson, sig í hefðbundnum véfréttastíl sínum um sæstrenginn, en síðan veitist hann að dr Baldri með því að segja "ummæli fyrrverandi starfsmanns ABB koma á óvart í ljósi þess, að fyrirtækið hafi unnið að skýrslu um sæstrenginn.  Í henni kemur fram, að verkefnið er tæknilega framkvæmanlegt.  Ósamræmi sé á milli þess, sem Baldur segi og þess, sem er í skýrslunni."

Með þessum orðum gerir Hörður því skóna, að dr Baldur sé úti á þekju.  Höfundur þessa pistils er þveröfugrar skoðunar um téð misræmi.  Dr Baldur leggur faglegt mat á málið og kemst að þeirri niðurstöðu, að verkefnið "aflsæstrengur á milli Íslands og Skotlands sé glapræði", en fyrirtæki, sem að samningu téðrar fýsileikaskýrslu komu, hafa hagsmuni af að halda "vitleysunni" áfram, því að hún gefur vel í aðra hönd úr vösum eigenda Landsvirkjunar.  Slík tilhneiging til ráðgjafar er vel þekkt, og þess vegna verður kaupandi tæknilegrar ráðgjafar jafnan að hafa yfir að ráða verkfræðilegri þekkingu, getu og vilja, til að stjórna vinnu af þessu tagi með gagnrýnu hugarfari, en ekki að taka við hvaða "bolaskít" sem er af auðmýkt. 

Að verkefnið sé orðið tæknilega framkvæmanlegt eru út af fyrir sig tíðindi, en þau hafa ekki mikla merkingu ein og sér.  Með verður að fylgja kostnaðaráætlun fjárfestingar og rekstrar ásamt áreiðanleikamati búnaðar í rekstri, t.d. á formi meðaltíma á milli bilana eða árlegs tiltækileika búnaðar fyrir rekstur, og er þá bæði átt við viðhalds- og bilunartíma.  Höfundur þessa pistils vill bera brigður á, að frumhönnun þessa verkefnis sé tilbúin til framhalds, sem nokkurt ábyrgt fyrirtæki mundi telja hæft til markaðssetningar.  Véfréttastíll í framsetningu efnis, sem fáir kunna skil á, getur hæglega leitt til rangtúlkunar og misskilnings.   

Eftirfarandi er síðan haft orðrétt eftir Herði í tilvitnuðu viðtali:

"Mikil þróun hefur verið í sæstrengjum undanfarin ár.  Bæði hafa verið lagðir sæstrengir, sem fara á tvöfalt það dýpi, sem við færum mögulega á, ef til þess kæmi.  Eins er búið að leggja strengi á landi, sem fara tvöfalda þá vegalengd."

Hér eru tvær fullyrðingar á ferð, sem geta hugsanlega verið réttar, en eiga nánast örugglega ekki við sambærilegan sæstreng og þann, sem hugmyndin er að leggja á milli Íslands og Skotlands.  Fyrri fullyrðingin felur í sér, að, sæstrengur hafi verið lagður á um 2,0 km dýpi.  Hvar var það, hvenær, og hvers konar strengur átti þar í hlut ?  Hvers vegna útskýrir forstjórinn téð stórtíðindi ekki nánar ?  Leynist fiskur undir steini ?

Seinni fullyrðingin krefst líka nánari útskýringa, því að hún gæti verið verulega villandi.  Var þetta e.t.v. riðstraumsstrengur á landi með mörgum útjöfnunarstöðvum á leiðinni ?  Ef þetta var jafnstraumsstrengur, um 2000 km langur, væri fróðlegt að fá upp gefnar kennistærðir hans, s.s. rekstrarspennu, málafl, leiðaraþversnið og töp við málafl og venjulega rekstrarspennu.  Það er óþolandi, að forstjóri Landsvirkjunar slái um sig með stórtíðindum án þess að gera nánari grein fyrir tilurð og tilvist þeirra. 

Enn heggur Hörður í sama knérunn og véfengir orð dr Baldurs:

"Raforkuverð í Bretlandi er mjög hátt.  Þeir semja nú um raforkuverð frá nýju kjarnorkuveri fyrir yfir 150 USD/MWh." 

Herði má benda á, að þetta raforkuverð dugar varla fyrir flutningskostnaði raforku um téðan sæstreng frá Íslandi til Skotlands.  M.v. kostnað fjárfestingar í sæstreng og endabúnaði hans, USD 4,0 milljarða, verður flutningskostnaður 140 USD/MWh, en dr Baldur Elíasson telur hins vegar kostnaðinn munu verða a.m.k. tvöfalt hærri, svo að samningur til 25 ára um 150 USD/MWh mundi leiða til stórtaps á strengnum, og orkuvinnslufyrirtæki á Íslandi fengi ekkert fyrir sinn snúð.  Orð dr Baldurs standa, því að téð verð fyrir orku er ekki markaðsverð á Bretlandi, heldur verð til kjarnorkuvers, þar sem reitt er fram fé úr ríkiskassanum brezka og bætt ofan á markaðasverð orkunnar, sem er undir 100 USD/MWh, til að hvetja til vinnslu raforku án myndunar gróðurhúsalofttegunda. 

Í BNA er raforkuverðið undir helmingi af ofangreindu verði eftir tilkomu jarðgass, sem unnið er með nýrri tækni, sundrunaraðferðinni (e. "fracking").  Það er ábyrgðarleysi af forstjóra Landsvirkjunar að reka sæstrengsverkefnið áfram á grundvelli stórfelldra og langvinnra niðurgreiðslna úr brezka ríkissjóðinum, og ótrúlegt, að sú skuli vera staðan hjá íslenzku ríkisfyrirtæki árið 2014.  Iðnaðar-og viðskiptaráðherra hefur gert sitt til að draga úr tjóninu af ranghugmyndum og barnaskap stjórnenda Landsvirkjunar, en stjórn fyrirtækis og eigandinn verða að bæta um betur.  

Er nema von, að dr Baldur Elíasson lýsi opinberlega þessum sæstrengshugmyndum sem "glapræði" ?

Er ekki tímabært að hætta að villa mönnum sýn um þróun íslenzka raforkukerfisins og hætta að eyða tíma og fjármunum í viðskiptahugmynd, sem aldrei getur orðið barn í brók ?

 

  

 

 

   

 

 

Spámaðurinn

Þegar höfundur þessa pistils heyrði af mergjuðum spádómi, er hrotið hafði af vörum forstjóra Landsvirkjunar á Ársfundi hennar 20. maí 2014, flaug honum í hug annar spádómur, og var sá frá 1973.  Segja má, að rætist fyrri spádómurinn, hafi hinn síðari einhvern tæknilegan möguleika til að rætast, en er ella algerlega eins og út úr kú. 

Þannig var mál með vexti, að síðsumars árið 1973 hélt höfundur þessa pistils ásamt samstúdentum sínum í sama árgangi í rafmagnsverkfræði við Tækniháskóla Noregs (NTH-nú NTNU) í Þrándheimi utan í kynnisferð (n. ekskursjon) til Danmerkur og Svíþjóðar að skoða virkjanir, þ.á.m. kjarnorkuverið í Oskarshamn, og til stórra framleiðslufyrirtækja rafbúnaðar.

Á meðal hinna síðar nefndu var ASEA í Vesterås vestan Stokkhólms, en sænski risinn ASEA og svissneski risinn BBC sameinuðust síðar í alþjóðlegu samsteypunni ABB.  Þarna var okkur tekið með kostum og kynjum og mótttakan vel undirbúin og kostað nokkru til, enda ASEA á höttunum eftir góðum mönnum, og þarna kjörið tækifæri til að leggja netin fyrir efnilega verkfræðinema.   

Eitt af því, sem þau kynntu stolt fyrir okkur í Vesterås, voru rannsóknir þeirra á ofurleiðurum, en ofurleiðari veitir rafstraumi nánast ekkert viðnám, og eru þar af leiðandi nánast engin ohmsk töp eða raunaflstöp í ofurleiðara.  Gefur auga leið, að þróun ofurleiðara gæti haft byltingarkennd áhrif á hönnun og rekstrarkostnað rafbúnaðar, svo að ekki sé nú minnzt á flutning mikils rafafls stuttar og langar leiðir, t.d. frá rafölum og út á stofnkerfisspenna eða aflflutning á milli landshluta.  Sennilega hefur höfundur þessa pistils ekki hrifizt mjög af þessum draumórum, því að eitt verkefnanna, sem hann rannsakaði á NTH þá um haustið var kæling hefðbundinna rafstrengja með vatni um rör  í strengstæðinu sjálfu til að auka flutningsgetu með hefðbundnum rafstrengjum, og var það hagkvæm aðferð. 

Ofurleiðara töldu ASEA-menn þá geta orðið markaðsvöru innan 5 ára, en nú, rúmlega 40 árum síðar, bólar ekkert á ofurleiðurum á markaðinum.  Sú tækni, sem nú er þekkt í þessum efnum, er enn ekki samkeppnihæf.

Orð téðs spámanns á Ársfundi Landsvirkjunar voru hins vegar eitthvað á þá leið, að það muni koma sá tími, að sæstrengur verði lagður á milli Íslands og annars Evrópulands en Færeyja og á milli Evrópu og Bandaríkja Norður Ameríku (BNA).  Véfréttin í Delfí rökstuddi yfirleitt ekki spádóma sína, og það gerði téður spámaður ekki heldur.  Hann mun þó aldrei verða jafneftirsóttur, né hróður hans berast jafnvíða, og véfréttin í Delfí, enda ólíkum aðstæðum saman að jafna.

Það er mjög þröngsýnt og yfirborðslegt hugarfar á bak við spádóm af þessu tagi, hugarfar, sem sleppir mikilvægum breytum úr jöfnunni, þannig að dæmið getur ekki gengið upp.  Hugum um stund að þeim kröftum, sem hér mundu ráða för:

Til þess að fjárfest verði í sæstreng á milli Íslands og einhvers Evrópulands þurfa fjárfestar að treysta því, að varanlegur verðmunur á raforku á Íslandi og á téðum evrópska markaði verði meiri en 140 USD/MWh, en það er að lágmarki kostnaðurinn við að senda orku um 800 MW sæstreng á milli Íslands og Skotlands, m.v. núverandi kostnaðarstig afriðils- og áriðilsvirkja við báða enda sæstrengsins og ætlaðan kostnað sæstrengs, sem hvorki hefur verið hannaður né prófaður og ekki er af gerð ofurleiðara. 

Þessi mismunur er ekki fyrir hendi nú, nema á s.k. "grænni raforku" í Evrópu (sú íslenzka telst vera græn, en er hún það ?), en viðskipti með hana eru enn um stundir háð miklum niðurgreiðslum úr opinberum sjóðum, t.d. brezka ríkissjóðinum.  Verðlag þessarar grænu orku fer þó lækkandi, og hefur t.d. vinnslukostnaður sólarorku helmingazt á 5-10 árum.  Innan 10 ára gæti þess vegna s.k. græn orka í Evrópu orðið vel samkeppnihæf við orku frá Íslandi um sæstreng.  Þá sætu eigendur téðs sæstrengs, virkjana og flutningslína á Íslandi fyrir útflutning um sæstreng, uppi með "skeggið í póstkassanum", eins og Norðmenn nefna afglöp með vísun í Reodor Felgan, þjóðsagnapersónu sinnar.  Það er sem sagt alls ekki traustur viðskiptagrundvöllur undir ævintýrinu. 

Það er hins vegar annað, sem er miklu afdrifaríkara og sem spámaðurinn gleymir alltaf, þegar hann messar, en það er, að markaðskraftarnir munu taka í taumana, þegar orkuverðið tekur að nálgast óbærileikann, sem er 140 USD/MWh + 43 USD/MWh = 183 USD/MWh, en 43 USD/MWh er, sem kunnugt er, listaverð Landsvirkjunar til nýrrar stóriðju (og er auðvitað ósamkeppnihæft núna).  Einmitt þessir markaðskraftar létu til sín taka í Norður-Ameríku fyrir nokkrum árum, er Bandaríkjamenn og Kanadamenn tóku að vinna eldsneytisgas úr jörðu með s.k. "sundrunaraðferð", e. "fracking", og olíu úr bikjarðlögum eða tjörusandi.  Við þetta hrundi gasverðið niður um 2/3 og rafmagnsverð almennt í Bandaríkjunum (BNA) um 1/3. 

Auðvitað mun svipað gerast í Evrópu, því að samkeppnihæfni Evrópu þolir engan veginn til lengdar orkuverð, sem er e.t.v. þrefalt hærra en í BNA. Markaðskraftarnir eru þegar teknir að grípa í taumana til að lækka orkuverðið í Evrópu, sem er ósjálfbært. 

 Deila Vesturlanda við rússneska björninn, sem vakið hefur hugmyndafræði þýzka arnarins með hakakrossinn í klónum upp af dvala um sameiningu þjóða Evrópu eftir þjóðerni, áður þýzkumælandi, nú rússneskumælandi, undir einn hatt í einu ríki, sbr "ein Volk, ein Reich, ein Führer", mun flýta fyrir þessari þróun, því að það er loksins núna að renna upp fyrir ríkjum Vestur-Evrópu, að þau verða að losna undan hrammi bjarnarins í orkumálum, en hann getur núna bókstaflega fryst þær og lamað hagkerfi þeirra með því að takmarka til þeirra flæði eldsneytisgass. 

Þar sem Gazprom hefur haldið áfram að okra á Evrópu með gasverði, sem er u.þ.b. þrefalt hærra en í BNA, þrátt fyrir náið vinfengi Gerhards Schröders, jafnaðarmannakanzlarans, fyrrverandi, og Vladimirs Putins, forseta Rússlands (aftur), eru yfirgnæfandi líkur á, að gasverð, og þar með raforkuverð, muni hríðfalla í Evrópu innan 5 ára, eins og það hefur gert í BNA.  

Fjárfestum með viti er kunnugt um þessa sviðsmynd, þó að hún hafi enn ekki borizt spámanninum í Háaleiti.  Vegna skorts á viðskiptalegum hvötum, þ.e. nægilega miklum raforkuverðsmuni á Íslandi og í Evrópu, mun aldrei verða fjárfest í stórum sæstreng til Stóra-Bretlands eða meginlands Evrópu. 

Af sömu markaðslegu ástæðum, þ.e. útjöfnun orkuverðs í hinum vestræna heimi til að jafna samkeppnihæfni, mun aldrei verða lagður stór sæstrengur þvert yfir Atlantshafið.  Tal um slíkt vitnar um einhvers konar þráhyggju, vanþekkingu á eðli orkumarkaða, og skortir alla snertingu við heilbrigða skynsemi. 

Það er óþægilegt til þess að vita, að téður spámaður skuli með vissum hætti stunda spádóma sína og þvergirðingslegt túður þeim tengt um raforkuútrás og spákaupmennsku með raforkuna út um borg og bý í skjóli Sjálfstæðisflokksins nú um stundir. 

Fjármála- og efnahagsráðherra hefur kynnt þá skoðun sína, að hann telji koma til greina, að uppfylltum ákveðum skilyrðum, að selja íslenzku lífeyrissjóðunum allt að 20 % hlut í Landsvirkjun.  Jafnframt yrði ríkisábyrgð á nýjum lánum Landsvirkjunar afnumin, sem er eðlilegt m.v. núverandi stöðu ríkissjóðs og Landsvirkjunar.  Við núverandi efnahagsaðstæður er vel hægt að styðja þessa stefnu formanns Sjálfstæðisflokksins, ef ríkið öðlast forkaupsrétt á hlutabréfum, sem Lífeyrissjóðirnir síðar meir kunna að vilja losa sig við.

Það verður hins vegar innan Sjálfstæðisflokksins og utan að berjast gegn spákaupmennsku með orkuauðlindir landsins í þá veru, sem spámaðurinn hefur boðað.  Það er ágreiningur í landinu um flestar framkvæmdir raforkufyrirtækjanna og Landsnets, og helztu rökin fyrir þeim hafa hingað til verið atvinnusköpun í landinu, bætt tækniþekking og traust gjaldeyrissköpun.  Ef á að fara að stunda hér "hráan orkuútflutning" án innlendrar verðmætasköpunar en með snyk af spákaupmennsku, mun andstaðan ná slíku stigi, að stjórnmálaleg ófæra blasir við.

 Iðnaðarráðherra, sem jafnframt fer með orkumálin, virðist ekki vera hrifin af spákaupmennsku af þessu tagi og er það vel.  Það þarf að taka af skarið um, að ekki komi til greina að leggja í meiri kostnað að hálfu hins opinbera í þessar farsakenndu sæstrengshugmyndir.  Það kemur ekki til mála að virkja eitt einasta kW eða leggja einn einasta km af flutningslínu fyrir sæstreng, nema til Færeyja, sem er allt annað stjórnmálalegt, tæknilegt og fjárhagslegt viðfangsefni.  Það er reyndar ekki víst, að Færeyingar séu fúsir til að gera 25 ára orkusamning á verði, sem dugar til að greiða mannvirkin upp á þeim tíma. 

Sæstrengsumræðan er farsi, en enginn guðdómlegur gleðileikur.  Ein af ástæðum þess, að farsinn er enn á fjölunum, kann að vera sú, að spámaðurinn telji sig öðlast sterkari samningsstöðu gagnvart kaupendum raforku innanlands, að geta vísað til framtíðar tengingar við raforkukerfi Evrópu.  Slíkur málflutningur er þó bjúgverpill, sem skaðar hag landsins, því að hann gerir ekkert annað en fæla hugsanlega kaupendur frá, því að þeir hafa fyrir sér dæmin um hækkunaráhrif slíks á raforkuverðið, t.d. í Noregi, og auðvitað fyrir vikið minna framboð á hagkvæmri orku fyrir innlendan markað en ella. 

Nú er t.d. farið að veifa einhverjum fjárfesti, brezkum, sem sé farinn að safna fé fyrir sæstreng.  Þetta er grátbroslegt, því að viðfangsefnið er algerlega vonlaust.  Það er til skammar, að ríkisfyrirtæki á borð við Landsvirkjun skuli halda þessum skrípaleik áfram, þó að búið sé að taka málið úr höndum hennar og færa til Iðnaðarráðuneytisins.  Það verður að binda hið fyrsta enda á þessa skammarlegu vitleysu, og um það skal gera kröfu til mannsins, sem heldur á eina hlutabréfinu í fyrirtækinu.       

 

    

         

 

PISAPRÓF-2012

OECD, Efnahags- og framfarastofnunin í París, lætur þriðja hvert ár fara fram stöðumat á kunnáttu 15 ára unglinga um allan heim.  Birtingu niðurstaðna fylgir urgur í löndum, sem hallar á.  Prófað er í stærðfræði, lestri og náttúrufræði.

Kunnáttu íslenzku nemendanna hrakaði frá stöðumati 2009, ef borinn er saman árangur nemendanna árin 2009 og 2012.  Verður að segja, að þessi þróun mála er ekki rós í hnappagat fyrrverandi mennta- og menningarmálaráðherra, Katrínar Jakobsdóttur, núverandi formanns Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs, enda verður ekki sagt um hana, að hún hafi staðið sig vel í starfi; var óttalega verklítil og virtist líta á það sem meginhlutverk sitt að viðhalda flatneskju og miðstýringu, sem óhjákvæmilega dregur úr fjölbreytni skólakerfisins og sveigjanleika, svo og að leggja stein í götu einkaframtaks á sviði skólamála.  Með svo steinrunnin viðhorf í æðsta sessi menntamálanna var von á hlutfallslegri hnignun, eins og raun varð á, enda jókst brottfall nemenda úr námi á dögum téðrar Katrínar.  Hún lét viðvörunarorð sem vind um eyru þjóta, enda virtist sem henni væri einhvers konar stéttavarðstaða hugleiknari en hagur nemenda.  Er það gamla sagan með sameignarsinnana, að kerfið er þeim mikilvægara en enstaklingurinn. 

Stór orð hafa verið látin falla um frammistöðu íslenzku nemendanna, en slíkur málflutningur er líklegast stormur í vatnsglasi og óréttmætur.  Miðað við þá beztu, sem voru nemendur í kínversku risaborginni Shanghai, náðu íslenzku nemendurnir 80 % árangri að meðaltali.  Það er ekki slæmt og hefur aldrei verið talið slæmt að fá 8,0 í einkunn, þó að einhver hafi fengið 10.  Það þarf enginn að fara á límingunum út af þessu.  Við viljum ekki það skipulag, sem útheimtir árangur ungviðisins í Shanghai.  Við vinnum að líkindum forskot þeirra upp síðar á ævinni með frjóari huga og meiri dugnaði. 

Það er óþarfi að kollsteypa íslenzka skólakerfinu eða að fara út í stórkarlalegar ásakanir á hendur íslenzku kennarastéttinni þrátt fyrir síðustu PISA-niðurstöður.  Til að auka líkur á hlutfallslega bættri frammistöðu íslenzkra nemenda og þar með að bæta kunnáttu þeirra og færni til að takast á við viðfangsefni framtíðarinnar þarf aðeins að sníða nokkra agnúa af kerfinu til að beina því inn á árangursmiðaðri braut en vinstri vellingurinn hefur lagt upp með:

• Það þarf að gefa skólastjórunum og kennurunum lausari tauminn við að velja námsefni og kennsluaðferðir.  Það má bjóða upp á samræmd próf í t.d. íslenzku, reikningi, eðlisfræði, náttúrufræði og erlendu tungumáli á grundvelli staðlaðrar námskráar, en skólunum ætti að vera frjálst að velja eitthvað eða ekkert af þessu fyrir hvern árgang.  Það verður þó augljóslega að gæta samræmis yfir landið með lokapróf upp úr grunnskólum, nema framhaldsskólarnir taki upp inntökupróf. 
• Rekstrarform skólanna verða að vera frjáls, og hverjum nemanda ætti að fylgja sama upphæð frá hinu opinbera.  Foreldrar eru lykilatriði í velgengni barna sinna í lífinu, og ef þeir kjósa að velja einhvern skóla fyrir barn sitt eða börn, sem er dýrari en svo, að opinbera upphæðin hrökkvi til, þá á að leyfa þeim að leggja fram þá viðbót, sem skólinn setur upp.  Stuðningur og þátttaka foreldranna í skólastarfinu er barninu ómetanlegur.  Það á ekki að draga úr valfrelsi þeirra, sem geta og vilja njóta þess, þó að einhverjir annaðhvort ekki geti né vilji leggja fram viðbótar fé í menntun barna sinna.  Slík þröngsýni og/eða öfund dregur úr framþróunarhraða þjóðfélagsins sem heildar, kemur öllum í koll og má þess vegna vel nefna jafnaðarstefnu andskotans.  
• Það á að hafa kennsluna meira einstaklingsmiðaða en nú er.  Þetta þýðir einfaldlega það, að veita ber skólum frelsi til að raða nemendum saman í deildir, eins og skólunum þykir árangursríkast.  Hvers vegna á að skapa hjá nemendum skólaleiða, af því að þeir fá ekki viðfangsefni við sitt hæfi ?  Það er enginn bættari með því. 
• Verklega námið er vanrækt, og við svo búið má ekki standa.  Nemendur eiga að fá tækifæri til að þróa alhliða hæfileika sína, og áhugasvið sumra er aðallega á sviði bóklegrar kunnáttu, en annarra á verklegum sviðum.  Hvoru tveggja á að gera jafnhátt undir höfði, því að markmið grunnskólans á ekki að vera einhvers konar síun hafra frá sauðum, heldur að veita æskunni nútímaleg tækifæri til að þroska hæfileika sína og þróa kunnáttuna samkvæmt eigin áhugasviðum.  Ef kerfið er niður njörvað, minnkar námsáhugi flestra, árangur skólanna verður lakari og fleiri tæpir nemendur falla úr námi. 
• Brottfall úr skóla er helzti ljóður á ráði skólakerfisins nú um stundir og gefur til kynna, að það mæti ekki þörfum æskunnar, viðskiptavina sinna, með viðeigandi hætti.  Upp úr grunnskóla þurfa þess vegna að liggja a.m.k. 2 samræmdar leiðir, sem í grundvallaratriðum má kalla bóklegu leiðina og verklegu leiðina.  Fábreytnin eykur spennu á meðal kennara og nemenda, sem jafngildir sóun hæfileika.  Skólakerfið verður að sníða að nemendunum til að forðast sóun, en Katrín Jakobsdóttir og hennar nótar eru grunaðir um öfuga hugmyndafræði í anda hugmyndarinnar um "homo sovieticus", þar sem laga átti einstaklinginn að kerfinu.  "Nómenklatúran" er með allt á hreinu og sýnir enga miskunn.  Þess vegna setti Katrín jafnan kíkinn fyrir blinda augað, þegar kom að því að leysa vandamál á borð við brottfallið.  

 Almenningur um heim allan upplifir nú örar breytingar, sem knúnar eru áfram af tækniframförum á sviði tölvukerfa, bæði hugbúnaðar og vélbúnaðar.  Þetta er að vísu mjög tvíeggjað vopn, þegar kemur að börnunum, og tölvubúnaður er því miður á Vesturlöndum notaður þannig í uppeldinu, að fallið er til að spilla fyrir alhliða þroska barnanna, gera þau veruleikafirrt, hugmyndasnauð og jafnvel taugaveikluð.  Ábyrgðarhluti foreldranna er stór í þessum efnum, og vandrataður er hinn gullni meðalvegur. 

Að mörgu leyti leiða Asíuþjóðir skynsamlega hagnýtingu hinnar nýju tækni við uppeldið, sem endurspeglast í staðgóðum þekkingargrunni 15 ára nemenda þessara landa.  Þar leiðir hin nýja tækni ekki til forheimskunar æskulýðsins, að því er virðist.

 Kína er þarna leiðandi, en því fer þó fjarri, að við ættum að leita fyrirmynda þar í landi, enda hefur gæðastig framleiðslu Kínverja alls ekki enn náð gæðastigi á Vesturlöndum, yfirleitt.  Einnig er athyglivert að sjá, hversu vel Singapúr gengur og yfir langt tímabil.  Singapúr er borgríki, þar sem auðvaldsskipulag ríkir, og þar er samkeppni á milli skóla um hylli nemenda og foreldra, sem greiða þurfa til skólanna, sem þeir velja. 

Finnar hafa um hríð þótt vera til fyrirmyndar í menntamálum, mennta kennara sína vel, og þeir munu vera á tiltölulega góðum launum.  Þá þykir kennarastéttin njóta óskoraðrar virðingar í Finnlandi, líkt og hér var á árum áður og vert er.  Finnar hafa komið vel út úr PISA-prófum í um tvo áratugi.  Nú bregður hins vegar svo við, að þeir gefa eftir fyrir Asíubúum og árangur Finna versnar að tiltölu.  Þetta er í samræmi við þá þróun, að Asía skákar Vesturlöndum, þ.e. Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku, aftur fyrir sig á mörgum sviðum.  Sennilega eru skipuleg vinnubrögð og agi bæði kennara og nemenda stór þáttur í sókn Asíubúa.  

Við Íslendingar þurfum ekki að una okkar hlut illa með 80 % árangur á við hina beztu og eigum einfaldlega að halda þá leið í menntamálunum, sem við teljum henta okkur bezt.  Það er óskynsamlegt að reyna að apa menntunarfyrirkomulag og hegðun upp eftir öðrum, sem sniðið er við aðrar menningarlegar aðstæður, þó að hollt sé að hafa kerfi til hliðsjónar, sem skilað hafa góðum árangri.  Aðalatriðið er, að skólarnir líti á nemendur sem viðskiptavini, sem komnir eru í skólana til að þroska hæfileika sína á einstaklingsgrunni til að verða sem nýtastir þegnar í þjóðfélaginu.   

 

 

 

 

 

 

Samantekt um sæstreng

Í boði ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar, hvers hlutverk er að virkja orkulindir þjóðarinnar og selja raforku frá virkjunum sínum inn á stofnkerfi landsins, hefur undanfarin 3 ár grasserað allmikil umræða um það, hvort fýsilegt væri út frá þjóðhagslegri hagkvæmni að virkja fyrir erlendan raforkumarkað.  Hér verður sýnt fram á, að svo er alls ekki.  

Höfundur þessa pistils hefur notað tiltækar hugmyndir manna um núverandi virkjanakostnað hérlendis og um stofnkostnað og rekstrarkostnað u.þ.b. 700 MW sæstrengs til Skotlands, tengivirki hans og línulagnir að lendingarstað, og birt útkomuna tæplega 170 USmill/kWh sem lágmarksverð til að hafa upp í kostnað við þessa fjárfestingu.  Til þess að viðunandi gróði verði af þessu áhættusama tiltæki, sem líklegt má telja, að árlega verði að jafnaði 2 mánuði úr rekstri vegna viðhalds og bilana, munu fjárfestar vart sætta sig við lægra jafnaðarverð en 200 USmill/kWh fyrir um 4000 GWh/a (gígawattstundir á ári).  Slíkt verð er alls ekki í boði yfir tímabil, sem slíkri fjárfestingu er nauðsynlegt til að skila arðsemi.

Þann 13. nóvember 2013 hélt Landsvirkjun haustfund sinn.  Þar var varpað fram sem órökstuddri fullyrðingu, að brezka ríkisstjórnin væri fús til að greiða 150 - 200 USmill/kWh fyrir raforku frá Íslandi með "grænt umhverfisvottorð" til allt að 30 ára.  Þetta 1,9-2,5 sinnum hærra verð en nú er ríkjandi heildsöluverð á brezka markaðinum, og þess vegna er þessi fullyrðing Landsvirkjunarmanna ótrúleg og ber vott um einhvers konar örvæntingu.  Þó að hún væri sönn, þá er verðið of lágt fyrir þessa fjárfestingu, og hér skal stórlega draga í efa, að brezk stjórnvöld hafi heimild til að skuldbinda ríkissjóð Krúnunnar til svo langs tíma með niðurgreiðslum.  Hér skal fullyrða, að enginn venjulegur fjárfestir vill hætta svo miklu fé og vera síðan upp á náð og miskunn embættismanna í Whitehall og þingmanna í neðri deild brezka þingsins, The Parliament, kominn um afdrif fjárfestingar sinnar.

Það er þess vegna ótrúlegur barnaskapur af stjórn Landsvirkjunar og hreint út sagt fyrir neðan allar hellur af ríkisfyrirtæki að bera röksemdir af þessu tagi á borð fyrir eigendur sína, almenning í landinu.  Þetta er með slíkum ólíkindum, að varðar fjörbaugsgarði stjórnar og annarra, sem á þessu bera ábyrgð.   

Þá segja spámenn Landsvirkjunar, að arðsemihorfurnar muni fara batnandi, því að orkuverð í Evrópu muni fara hækkandi.  Þetta er úrelt kenning, sem Landsvirkjun rígheldur í, og nægir í því sambandi að líta á orkuverðsþróunina í Norður-Ameríku, þar sem raforkuverð í heildsölu er nú komið undir 40 USmill/kWh.  Kraftarnir á bak við þessa verðlagsþróun eiga rætur að rekja til tækniþróunar í Bandaríkjunum, BNA, og Kanada.  Ný tækni við að vinna olíu og gas úr jörðu, "fracking" eða sundrun, hefur stóraukið framboð jarðefnaeldsneytis í Norður-Ameríku með þeim afleiðingum, að verðið hefur lækkað, og stutt er í, að BNA og Kanada verði útflytjendur þessara efna. 

Að sjálfsögðu hlýtur þessi sama tækni að ryðja sér til rúms í Evrópu, og þess sér nú þegar stað á Bretlandi, enda er gas mun umhverfisvænni kostur en kol í raforkuverum.  Það er þess vegna algerlega óábyrgt að reisa viðskiptaáætlanir á hækkandi orkuverði, hvort sem viðfangsefnið er sala á raforku úr landi eða olíu-og gasvinnsla á Drekasvæðinu, sem hætt er við, að geti ekki borið sig næstu öldina, þar sem ending ódýrari gasbirgða er talin munu verða ein öld hið minnsta. 

Í Morgunblaðinu 14. nóvember 2013 birtist opnuviðtal við nýjan framkvæmdastjóra markaðs- og viðskiptaþróunar Landsvirkjunar, Björgvin Skúla Sigurðsson, sem starfaði hjá Lehman Brothers fram í miðjan september 2008.  Við lestur þessa viðtals fer um mann kjánahrollur.  Hér eru sýnishorn: 

"Það er einmitt í þessu umhverfi, sem áhugi brezkra yfirvalda á lagningu sæstrengs kemur til.  Ég veit hreinlega ekki, hvort slíkur strengur verði lagður á næstu árum, en það eru hins vegar mjög góð teikn á lofti um, að það gæti verið hagkvæmt fyrir alla aðila og orðið mjög arðbært fyrir Landsvirkjun og um leið eigendur fyrirtækisins, íslenzku þjóðina.  Ég er samt sannfærður um, að það verður lagður sæstrengur til Íslands á endanum, rétt eins og hefur gerzt með símastrengi, en hvort það gerist innan 50 eða 100 ára, er svo önnur saga.  Verkefni Landsvirkjunar er að komast að því, hvort rétta tækifærið sé núna."  

Allt í þessari tilvitnun þarfnast leiðréttingar:

1. Hagsmunir brezkra yfirvalda og eigenda Landsvirkjunar fara ekki saman.  Brezk yfirvöld eru ekki til viðtals um það verð í 30 ár, sem Landsvirkjun verður að fá, ef hún á að græða meira á þessum viðskiptum en á viðskiptunum við álverin.
2. Það er arðbærara fyrir eigendur Landsvirkjunar, þ.e. þjóðhagslega arðbærara, að virkja og selja orku hér innanlands en að virkja og selja raforku um sæstreng til útlanda.  
3. Það verður aldrei arðbærara að selja raforku um sæstreng til Bretlands eða meginlands Evrópu en að selja hana hér innanlands, ef markaðslögmálin eiga að fá að ráða, en ekki einhverjir draumórar um stórfelldar niðurgreiðslur úr vasa skattgreiðenda í Evrópu um áratuga skeið.  Eftir 50-100 ár, sem Björgvin Skúli nefnir, er líklegt, að hagkvæmar nýjar og umhverfisvænar aðferðir við raforkuvinnslu hafi verið þróaðar.  Að taka til orða með þessum hætti gefur þröngsýni og litla trú á tæknigetu mannsandans til kynna.

 Talsmenn Landsvirkjunar hafa rætt um að selja um 4000 GWh/a af raforku til Bretlands um sæstreng.  Ef frá er talin eldsneytisframleiðsla hérlendis, t.d. framleiðsla á vetni með rafgreiningu, þá eru ekki aðrir nýir kaupendur hér innanlands fyrir svo mikla raforku í augsýn en álver.  Um 22 % af veltu álvera má búast við, að fari til að standa straum af raforkukostnaði og um 18 % í launakostnað eigin starfsfólks og verktaka ásamt innlendum efniskostnaði.  Alls verða þannig um 40 % af veltu álveranna eftir í landinu.  Sé þessum fjármunum, gjaldeyri, varpað yfir í orkuverð, þá fást 65 USmill/kWh sem þjóðhagslegt jafngildisverð fyrir raforku til álvera, sem er til samanburðar við raforkuverð inn á sæstreng, ef gæta á þjóðarhags.

Þegar þess er gætt, að flutningskostnaður raforku um tengivirki sæstrengs og um hann sjálfan er a.m.k. 140 USmill/kWh og orkuverðið, sem þá þarf að fást við kaupendaenda sæstrengsins er 140+65=205 USmill/kWh, gefur auga leið, að sæstrengur er algerlega ósamkeppnihæfur við álver.  Hjá Landsvirkjun fer misjöfnum sögum af því verði, sem brezk stjórnvöld hafa lýst sig fús til að tryggja, en hæst í því sambandi hefur heyrzt bilið 150-200 USmill/kWh.  Það kom fram hjá téðum Björgvini Skúla í umræddu viðtali:

"Brezk yfirvöld eru með ákveðið stuðningskerfi (e. contracts for differences), sem þeir hafa m.a. notað við byggingu á nýjasta kjarnorkuverinu.  Þar ábyrgjast þau raforkuverð, sem samsvarar 150 bandaríkjadölum á hverja megawattstund til 35 ára eftir að kjarnorkuverið hefur tekið til starfa.  Stjórnvöld þar í landi eru nú þegar með sams konar stuðningskerfi fyrir vindorkugarða, og þar fer raforkuverðið allt upp í 200 dali." 

Hér eru firn mikil á ferð og hrein spákaupmennska í "útrásarstíl".  Fulltrúi ríkisfyrirtækis boðar að gera skuli út á stórfelldar niðurgreiðslur svo kallaðrar sjálfbærrar orku á Bretlandi.  Það er alveg makalaust að fara á flot með annað eins og það, að ríkisfyrirtæki á Íslandi fari út í stórfelldar fjárfestingar í virkjunum til sölu á raforku til Bretlands í von um, að ádráttur brezkra stjórnmálamanna í örvæntingu vegna misheppnaðra áforma um að draga úr losun koltvíildis út í andrúmsloftið muni standa óhaggaður í þrjá áratugi.  Mönnum getur ekki verið sjálfrátt.

Björgvin Skúli Sigurðsson virðist vera nokkuð útfarinn öfugmælasmiður, eins og fram kemur í eftirfarandi tilvitnun í téð viðtal:

"Við munum engu að síður kappkosta að tryggja, að þessir mikilvægu viðskiptavinir hafi eftir sem áður tækifæri til að vaxa og dafna hérlendis.  Þótt lagning sæstrengs yrði að veruleika, þá myndi það jafnframt, öfugt við það, sem sumir myndu kannski halda, ekki hafa áhrif á stóriðjuna hérlendis vegna þess, að eðli þeirrar raforku, sem færi í gegnum strenginn, væri aðallega í formi betri nýtingar á stýranlegu vatnsafli Íslands.  Í raun er það þannig, að með tilkomu sæstrengs þá myndi öryggi íslenzka raforkukerfisins aukast, því að það skapast tækifæri til að flytja inn orku, ef einhver vandræði kæmu upp í kerfinu hér heima.  Rekstraröryggi álveranna yrði því betur tryggt með sæstreng en án hans."

Þessum boðskapi núverandi framkvæmdastjóra markaðs- og viðskiptaþróunarsviðs Landsvirkjunar verður bezt lýst sem naglasúpu.  Senda á utan næstum fjórðung þeirrar raforku, sem um þessar mundir er framleidd í landinu án þess, að það hafi neikvæð áhrif á verðlagningu og afhendingaröryggi til innlendra notenda.  Enginn á sem sagt að verða var við nein neikvæð áhrif slíks gjörnings !  Þetta er fjarstæðukenndur málflutningur, því að minna framboð af innlendri orku á innlendum markaði og innflutningur miklu dýrari raforku í staðinn hlýtur að hafa áhrif til hækkunar raforkuverðs á Íslandi, nákvæmlega eins og gerzt hefur í Noregi við litla hrifningu þarlandsmanna.  

Að halda því fram, að afhendingaröryggi orku um einn hund sunnan frá Skotlandi verði meira en frá samtengdu stofnkerfi Íslands, er annaðhvort furðulega bíræfinn málflutningur í þágu málstaðarins, eða Björgvin Skúli er haldinn alvarlegum ranghugmyndum um núverandi og væntanlegt afhendingaröryggi stofnkerfisins.  Það mætti t.d. setja upp þá sviðsmynd, að Björgvin Skúli væri búinn að keyra miðlunarlónin niður í lágmark í febrúar og þá bili hundurinn.  Viðgerð á þeim árstíma getur hæglega dregizt um 3 mánuði.  Hvað gera bændur þá ?  Þá yrði orðagjálfur spákaupmanna um stórgróða og aukið afhendingaröryggi létt í poka.  Þá má ætla, að þröngt yrði fyrir dyrum ýmiss kotbóndans.  

Orku- og iðnaðarráðherra var mætt á umræddan Haustfund Landsvirkjunar og átti erindi.  Þar minnti hún á upphaflegt hlutverk Landsvirkjunar, sem var að stuðla að iðnvæðingu landsins.  Núverandi stjórn Landsvirkjunar hefur breytt þessu hlutverki í "hámörkun auðlindaarðs".  Reyndin hefur hins vegar orðið lágmörkun auðlindaarðs, af því að tækifærum til orkusölu hefur verið kastað á glæ, eins og fram kom í viðtali í Morgunblaðinu fyrir nokkrum mánuðum við kísilframleiðanda, sem sagðist ætla að stofnsetja verksmiðju í BNA, af því að þar fengi hann lægra orkuverð en hjá Landsvirkjun, sem hefði boðið sér óaðgengilegt verð. 

Núna eru fjárfestingar 30 % minni á ári en í okkar samanburðarlöndum, sagði ráðherrann, og þess vegna þarf Landsvirkjun að leggjast á árarnar með stjórnvöldum.  Kvaðst ráðherrann vera að missa þolinmæðina gagnvart Landsvirkjun, og er það vel skiljanlegt.  Nefndi hún Helguvík sem dæmi, sem hefði þurft að bíða allt of lengi eftir orku, en forystumenn þar á bæ hefðu endurtekið sagt henni, að þeir væru tilbúnir með fé til að fjárfesta í Helguvík, þegar samningar um orkukaup tækjust.  Kvað hún Landsvirkjun geta komið hér til skjalanna, enda þarf vatnsorkuver að vera hryggjarstykkið í orkuöflun álvers.

Iðnaðar-og orkuráðherra furðaði sig á seinaganginum í viðræðum Landsvirkjunar við PCC-kísilfyrirtækið á Bakka og hvatti til markvissrar leitar að niðurstöðu í því samningaferli.  Sá ráðherrann sig hér knúinn til að minna enn einu sinni á upphaflegt hlutverk Landsvirkjunar, sem var og er að stuðla að iðnvæðingu landsins. 

Síðan nefndi ráðherrann í ræðu sinni, að hún mundi vilja ógilda nýsamþykkta Rammaáætlun um orkulindirnar, af því að stjórnmálamenn hefðu án tillits til þjóðarhags breytt tillögu fræðimanna um niðurröðun í nýtingu, bið og vernd.  Þannig ætti að verða úr meiru að moða fyrir virkjunarfyrirtækin á næstunni.

Það er fullreynt, að núverandi stjórn og forstjóri Landsvirkjunar reka sína eigin stefnu fyrir hönd Landsvirkjunar og hafa vikið frá upphaflegri stefnumörkun.  Nýja stefnan hefur aldrei verið lögð fyrir Alþingi og er þó í raun annars eðlis en upphaflega stefnan. 

Út í loftið virðist vera búið til einhvers konar viðmiðunarverð, 43 USmill/kWh, þó að það sé fallið til þess að hrekja á brott marga vænlega viðskiptavini nú á tímum fallandi orkuverðs, t.d. í BNA, og sé mun hærra en jaðarkostnaðarverð Landsvirkjunar.  Fyrirtækið er ríkisfyrirtæki, og samkvæmt lögum skal Alþingi koma að skipan stjórnarmanna fyrirtækisins.  Það þýðir, að löggjafinn hefur ætlazt til, að samhljómur væri á milli þingmeirihluta og meirihluta stjórnar Landsvirkjunar.

Það, sem haft er eftir orku- og iðnaðarráðherra hér að ofan, þó að það sé ekki orðrétt eftir haft, sýnir, að þennan samhljóm vantar algerlega núna.  Landsvirkjun er risi í íslenzka hagkerfinu og verður þess vegna að starfa í takti við stefnu stjórnvalda í efnahagsmálum.  Það ætlast enginn til, að hún geri óhagstæða samninga.  Þvert á móti á hún aðeins að ávaxta sitt pund með arðsamari hætti en hún gæti með bankainnlögnum eða kaupum á ríkisskuldabréfum.  Ef hún gerir samninga um trygga orkusölu til 30 ára og tekjur, sem gera kleift að greiða upp viðkomandi lán ásamt vöxtum á innan við 25 árum, þá er auglóst, að Landsvirkjun hefur gert, það sem af henni er ætlazt.

 

 

  

            

 

            

   

Sæstrengur getur ekki stórbætt lífskjör

Rök fyrir fullyrðingunni í fyrirsögninni hafa verið færð í fyrri bloggfærslum hér á vefsetrinu, m.a. með útreikningum á kostnaðinum við að flytja raforku eftir 1100 km löngum sæstreng með 700 MW flutningsgetu.  Kostnaðurinn við flutninginn einan reyndist samkvæmt þessum útreikningum mun hærri en orkuverðið, sem nú er í boði. Það þýðir, að ekkert fæst fyrir orkuvinnsluna sjálfa.  Sæstrengssinnum hefur láðst að gera grein fyrir arðsemiútreikningum sínum.  Þola þeir ekki dagsljósið ?

Það hafa ýmsir bitið á sæstrengsagnið.  Dæmi um slíkan er Sigurður Már Jónsson, sem nýlega reit pistil á mbl.is undir fyrirsögninni, "Sæstrengur virðist áhugaverður kostur".  Ekki verður hjá því komizt að gagnrýna þessi skrif, sem virðast vera reist á alvarlegum misskilningi.  Hér skal drepa niður í þessi skrif:

"Í ljósi þess, að breska ríkisstjórnin hefur tilkynnt, að hún sé tilbúin að greiða 95-150 GBP/MWh fyrir endurnýjanlega orku, þá blasir við, að íslensk orkufyrirtæki gætu fengið 5-7 falt hærra verð erlendis auk þess, sem samningsstaðan gagnvart áliðnaðinum gæti breyttst."

Þetta er kostulegur texti í ljósi þess, að brezka ríkið er ekki aðili að brezka raforkukerfinu, heldur var það einkavætt á dögum Margrétar Tatchers í Downing stræti 10 í Lundúnaborg, og á Bretlandi hafa hlutafélög án umtalsverðrar ríkiseignar keppt á frjálsum markaði síðan.  Það getur verið, að brezka ríkið vilji kaupa s.k. græna orku í smásölu á svo ótrúlega háu verði, sem Sigurður Már Jónsson vill vera láta hér að ofan, en það er alveg útilokað, að brezka ríkið vilji gera heildsölusamning um kaup á orku frá Íslandi um sæstreng til svo langs tíma, að dugi til að greiða strenginn upp með vöxtum og arði.  Miðgildið, sem Sigurður Már hefur eftir fulltrúa brezku ríkisstjórnarinnar og hefur vissulega ekki farið hátt í umræðunni, jafngildir um 200 USD/MWh.  Ef satt er, dugar þetta verð fyrir eiganda strengs og virkjunar á Íslandi, en sá er meinbugur á, að samkvæmt Bloomberg verður heildsöluverð á Bretlandi árið 2015 um 83 USD/MWh.  Þróun orkuverðs mun ekki verða upp á við á Bretlandi, heldur þvert á móti niður á við vegna þess, að Bretar hyggjast nýta miklar jarðgaslindir sínar með setlagasundrunar aðferðinni.  Hjá téðum Sigurði er maðkur í mysunni að þessu sinni.

Það er mikil spurning, hvar þeir menn eru staddir í tilverunni, sem halda því fram, að sæstrengur frá Íslandi muni hafa jákvæð áhrif á samningsstöðu íslenzka orkugeirans við álverseigendur.  Það er nokkuð augljóst, að sæstrengur mun hækka verð til allra raforkukaupenda á Íslandi.  Verðið mun strax hækka til almenningsveitna og sölufyrirtækja raforku.  Þegar samningar losna við álfyrirtækin, verða þeir einfaldlega ekki endurnýjaðir, og starfsemi álfyrirtækjanna mun smám saman lognast útaf.  Liggur þar fiskur undir steini ?  Ef 700-1000 MW verða seld um sæstreng, verður það hagkvæmasta aflið, sem enn er óselt, og afgangurinn verður ekki samkeppnifær á orkumarkaði álvera.  Yfirþyrmandi barnaskapur svífur yfir vötnum sæstrengsáhangenda.  Hvað gengur þeim til ?    

  Boðberar sæstrengstrúarinnar halda sumir fram þeirri firru, að orkan til stórnotenda raforku á Íslandi sé niðurgreidd.  Það stendst engan veginn útreikning á jaðarkostnaði raforku á Íslandi til álvera að viðbættum flutningskostnaði til þeirra, þar sem meðaljaðarkostnaður (orkuverð frá nýjum vatnsorkuverum og jarðvarmaorkuverum) virðist vera um 27 USD/MWh.  Geta þessir sömu aðilar bent á þann stórnotanda, sem að jafnaði greiðir lægra raforkuverð en 27 USD/MWh ?  Þó að þeir gætu það, er alveg öruggt, að vatnsorkan er seld með vænum hagnaði, en áhöld kunna þó að vera um jarðvarmaorkuna, enda virðist allur kostnaður við hana og viðhald hennar ekki hafa verið tekinn með í reikninginn hingað til.  Hlutdeild jarðvarma í raforkuvinnslu er orðin 30 %.   

Nú dugar ekki lengur fyrir orkuseljendur að ganga með grillur um síhækkandi orkuverð á heimsmarkaði.  Sennilega eru þær rót meinlokunnar. Þvert á móti bendir þróun orkuverðs í Norður-Ameríku til, að lækkunar sé að vænta á heimsmarkaði.  Slíkt mun virka örvandi fyrir heimshagkerfið, því að orkuverð hefur verið skrúfað hátt upp fyrir kostnaðarverð orkunnar með samsæri (kartellmyndun) OPEC-landa gegn notendum olíunnar. Orkuverð hefur gríðarleg áhrif á verðmyndun vöru og þjónustu.  

Ný tækni við gasvinnslu, s.k. setlagasundrun (e. fracking), hefur aukið svo mjög framboð á eldsneytisgasi í Bandaríkjunum (BNA), að raforkuverð hefur á 4 árum lækkað um 1/3 og gasverð um 2/3.  Innflutningur olíu til BNA hefur minnkað og stutt er í, að BNA verði aftur nettó útflutningsland eldsneytis.  Nú er fjöldi gasknúinna raforkuvera í byggingu í BNA, og gasið mun verða aðalorkugjafinn út þessa öld og lengur, ef enginn nýr orkugjafi, sem eitthvað kveður að, kemur til skjalanna.  Með þessu hafa BNA skotið ESB ref fyrir rass í losun gróðurhúsalofttegunda.  ESB situr eftir sem Júmbó.

Á meðan þessu vindur fram fyrir vestan, eru Evrópumenn að bagsa við vindorku og lífmassa og gera tilraunir með bylgju-og sjávarfallaorkuver auk sólarorkurafala.  Niðurstaðan er sú, að stöðugt skilur meir á milli  orkuverða austan hafs og vestan.  Ýmislegt bendir til, að Norður-Ameríka sé að rífa sig upp úr kreppunni, sem hófst þar með alræmdum undirmálslánum og skuldavafningum, með jarðgasið sem drifkraft hagvaxtar.  Þegar núverandi samningar ESB-landanna við hinn rússneska Gazprom-risa renna út, mun gasverð og þar með orkuverð almennt í Evrópu nálgast heimsmarkaðsverð.

Nú er olíuverð á heimsmarkaði um 100 USD/tunnu þrátt fyrir það, að Austurlönd nær séu enn einu sinni í stjórnmálalegu og hernaðarlegu uppnámi.  Sádi-Arabía, forysturíki OPEC, getur enn stjórnað verðinu með framboðinu, en að því kemur, að Sádana mun skorta bolmagn til þess í samkeppninni við jarðgasið.  Þá mun olíuverð falla verulega, e.t.v. niður í um 60 USD/tu, sem mun hafa áhrif á þróun raforkuverðs hvarvetna til lækkunar.  Bætt orkunýtni, t.d. með aukinni notkun áls í samgöngutækjum, mun styðja þessa þróun með því að halda í við aukningu orkunotkunar þrátt fyrir bættan efnahag þriðja heimsins og fjölgun mannfólks.  Að stöðva aukningu gróðurhúsalofttegunda í lofthjúpi jarðar er nauðsyn.

Við þessar aðstæður verður vart hægt að búast við hærra raforkuverði í Evrópu en 80 USD/MWh, og er það tvöfalt orkuverð á við það, sem nú tíðkast í BNA í heildsölu.  Kostnaður við að senda raforku um sæstreng við gefnar forsendur, þ.m.t. afriðun og áriðun í báðar áttir, nemur um 140 USD/MWh.  Þá er eftir að reikna vinnslukostnað raforkunnar og flutningskostnað á landi inn í heildarkostnaðinn, sem að því loknu verður e.t.v. um 170 USD/MWh.  Á þessum forsendum hvílir fullyrðingin í fyrirsögninni. Höfundur þessa pistils er hér í hlutverki þess, sem hrópar, að keisarinn og allir klæðskerar hans séu ekki í neinu.  Hégómagirni þessa keisara er þó orðin leiðigjörn.

Fyrirsögnin er hins vegar valin að gefnu tilefni.  Þann 26. september 2013 birtist eftirfarandi fyrirsögn í hinu ágæta Morgunblaði:

"Sæstrengur gæti stórbætt lífskjör".  Þessi fyrirsögn er sótt til nýbirtrar skýrslu ráðgjafarfyrirtækisins Gamma, sem það vann fyrir Landsvirkjun og átti að fjalla um áhrif samtengingar raforkukerfa Íslands og Bretlands um sæstreng með 700-900 MW flutningsgetu á hag heimila í landinu.  Í stuttu máli er skýrsla þessi ekki pappírsins virði og aðeins gjörsamlega fótalausar leikfimiæfingar ráðgjafa á mála hjá ríkisfyrirtæki, sem virðist vera mikið í mun að telja almenningi trú um, að gróðavon sé í grip, sem núverandi tæknistig strengjaframleiðenda leyfir ekki framleiðslu á og verður fyrirsjáanlega svo rándýr með sínum tengimannvirkjum í báðum endum, auk mikilla orkutapa og dýrs viðhalds, að greiða verður með orkunni, sem um slíkan aflstreng yrði send.  Það er undarlegt að einskorða þessa athugun við hag heimila, en skoða ekki jafnframt áhrifin á hag almennra fyrirtækja í landinu, sem ekki hafa langtímasamninga við orkubirgjana. 

Þessar staðreyndir um sæstreng frá Íslandi til Bretlands eru löngu þekktar, og ekkert nýtt hefur komið frá sæstrengjaframleiðendum lengi, sem bendi til, að þeir séu að nálgast að leysa þetta viðfangsefni tæknilega.  Samt heldur Landsvirkjun áfram að raða hagfræðingunum á jötuna.  Hvers vegna þessi þverska og áhugi fyrir að fiska í gruggugu vatni ?  Er verið að drepa skynsamlegum umræðum um orkumál á Íslandi á dreif ? Hvernig stendur á því, að við þessar aðstæður er ekki fremur reynt að stöðugleikagreina íslenzka raforkukerfið með 1000 MW tengingu við Bretland og reynt að finna verkfræðilegar lausnir á þeim flóknu vandamálum, sem blasa við rafmagnsverkfræðilega, hvort sem 1000 MW eru send frá landinu eða flutt til landsins ? Hvað gerist t.d., ef hundinum svelgist á á meðan 1000 MW afl er flutt til landsins ?  Verður Ísland þá almyrkvað ?  Hvers vegna er engin alvara í þessum hundshugleiðingum Landsvirkjunar og byrjað á öfugum enda ?  Þær virðast tómur leikaraskapur til að fóðra ráðgjafa, sem komast ekki að sérlega verðmætum niðurstöðum.  Þess má geta í framhjáhlaupi, að núverandi stofnkerfi er rammóstöðugt og þolir ekki einu sinni snöggrof á 330 MW álagi hér suðvestanlands án þess að fara á skallann, svo að stórir hlutar landsins almyrkvast.  

Í skýrslu Gamma er ekki minnzt á flutningskostnað raforkunnar um sæstrenginn, heldur látið eins og hann verði "sokkinn kostnaður".  Þar er fimbulfambað um, að téð tenging við raforkukerfi Evrópu muni ekki hafa meiri áhrif til hækkunar á raforkuverð til almennings en stjórnvöld hérlendis ákveða.  Þetta er algerlega órökstutt og raunar fjarstæðukennt, að flutt verði inn orka og hún stórlega niðurgreidd, enda stenzt þetta ekki reglur Innri markaðar EES (Evrópska efnahagssvæðisins) um jafnræði neytenda.  

Noregur er tengdur með háspennulínum við Svíþjóð, Finnland og Rússland, og Norðmenn hafa þannig getað komið í veg fyrir orkuskort í þurrkaárum með raforkuinnflutningi, eftir að "virkjanabann" var sett á af vinstri mönnum í Noregi eftir Alta-ævintýrið, og Norðmenn hafa þannig getað komizt hjá skömmtun á veturna, þegar kaldast hefur verið og þeir þurfa mest á afli að halda vegna rafhitunar, sem er í flestum húsum í Noregi. 

Þegar þeir hins vegar tengdust Hollandi um 700 MW og u.þ.b. 550 km langan sæstreng, keyrði verðlagning raforku í Noregi um þverbak.  Þetta varð Norðmönnum áfall, því að þeir eru vanir lágu raforkuverði og þekktir fyrir að halda fast utanum budduna. Orkufyrirtækin gættu ekki hagsmuna norskra neytenda, heldur nánast tæmdu lónin með orkusölu til meginlandsins fyrri hluta vetrar og urðu að flytja inn rándýra orku fyrir vikið síðla vetrar og fram á vor.  Orkuverðið, sem fylgir framboði og eftirspurn í Noregi, eins og önnur verðlagning á markaði, tífaldaðist til almennings, þegar verst lét, og var mjög sveiflukennt. 

Spákaupmennska af þessu tagi, sem magnazt hefur með tilkomu sæstrengsins til Hollands, hefur eðlilega mælzt afar illa fyrir í Noregi, bæði hjá fjölskyldum og fyrirtækjum.  Stórnotendur sjá sína sæng út breidda og er vísað á guð og gaddinn með því að verzla með raforkuna á augnabliksmarkaði.  Langtímasamningar eru liðin tíð.  Spákaupmennskan er í algleymi.  Hún stórskerðir norska samkeppnihæfni.

Þetta er orðið alræði orkufyrirtækjanna og hreinræktaður seljendamarkaður, sem er áþján á öllum orkukaupendum.  Sæstrengur frá Íslandi til Bretlands yrði tvöfalt lengri, yrði á margföldu dýpi á við þann norsk-hollenzka og í honum mundu verða a.m.k. tvöföld hlutfallsleg orkutöp á við þann brezk-íslenzka.  Töpin ráðast þó mikið af spennunni, sem fyrir valinu verður, en þar stendur einmitt hnífurinn í kúnni að þróa einangrunarefni, sem þola munu hærri rakspennu (jafnspennu) en þau gera nú. 

Það vekur furðu, að Landsvirkjun skuli hafa einskorðað verkefni Gamma við að athuga áhrif raforkuverðshækkana á heimilin í landinu, en algerlega sleppt áhrifunum á fyrirtækin í landinu í öllum atvinnugreinum.  Staðreyndin er sú, að lágt raforkuverð á Íslandi er ein af undirstöðum samkeppnihæfni landsins á erlendum mörkuðum og hefur mikil áhrif á arðsemi fyrirtækja og þar með á kaupmátt almennings í landinu.  Sæstrengur mundi þannig rýra samkeppnihæfni atvinnulífs á Íslandi, draga úr framlegð þess og þar með getu til fjárfestinga með þeim afleiðingum, að lífskjör almennings mundu versna til muna.  Útflutningur raforku um hund mundi þannig ekki aðeins skapa örfá störf í landinu, en talsvert mörg erlendis, heldur mundi afleiðingin verða tortíming fjölda starfa í hefðbundnum atvinnugreinum á Íslandi vegna orkuverðshækkunar.  Hvernig ætlar Landsvirkjun að bæta fyrir slík afglöp ?

Í sæstrengsskýrslum, sem Landsvirkjun lætur gera fyrir sig á færibandi, alveg út í loftið, er jafnan furðumálflutningur um, að senda megi ótrúlega mikla afgangsorku úr íslenzka raforkukerfinu utan um sæstreng.  Nefndar eru 2,0 TWh/a, sem jafngilda 230 MW að jafnaði allt árið.  Hvar er allt þetta "afgangsafl" ?  Ætlar Landsvirkjun ekki að hafa neitt varaafl í landinu, heldur að reiða sig á "hund að sunnan" til að grípa til í neyð ?  Landsvirkjun veit ekkert um áreiðanleika sæstrengsmannvirkjanna eða tiltækileika orku að utan.  Hún ætlar hispurslaust að leika sér að fjöreggi landsmanna með spákaupmennsku á orku.  Ef hundurinn bilar, getur þá komið til stórfelldra aflskerðinga hjá almennum notendum og stóriðju vegna glannaskapar ? Þetta er fáheyrt og algerlega óábyrgt framferði.

Landsvirkjun gæti hins vegar komið afgangsorku sinni á markað hérlendis í mun meiri mæli en nú er, ef hún legði meiri rækt við innlendan markað.  Það er markaður fyrir hendi innanlands fyrir téðar 2,0 TWh/a af ótryggðri orku í landbúnaði, iðnaði og sjávarútvegi, og bráðum í samgöngugeiranum.  Þá ber framtíðin e.t.v. í skauti sér vetnsisframleiðslu með rafgreiningu vatns.  Afgangsorkuskilmálar (ótryggð orka) eru vel fallnir til slíks.  Það er til vitnis um fullkomið metnaðarleysi Landsvirkjunar fyrir hönd atvinnustarfsemi og framleiðslu hvers konar á Íslandi, að hún skuli leggja svo mikla áherzlu, sem raun ber vitni um, á að selja raforkuna beinustu leið úr landi.  Ríkisvaldið verður að taka hér í taumana, því að þessi skefjalausa hrávörusölustefna brýtur í bága við markmið Laugarvatnsstjórnarinnar um að skapa öllum stéttum viðnám krafta sinna í eigin landi. 

Bezta ráðið til að bæta nýtni raforkukerfisins er að leggja öfluga hálendislínu frá Þjórsár-Tungnaársvæðinu og til Norð-Austurlands og veita síðan íslenzku athafnalífi aðgang að afgangsorkunni á verði, sem kostar að flytja hana frá virkjun til dreifiveitu.  Það eru algerlega óboðleg rök fyrir sæstreng, að nýting raforkukerfisins muni batna meir með honum en ella.  Innlendi markaðurinn fyrir ótryggða orku er einfaldlega vannýttur, og framkoma Landsvirkjunar við áhugasama kaupendur á þessum markaði er til vanza, sumir segja til skammar fyrir ríkisfyrirtæki, sem ber að efla íslenzkt atvinnulíf, enda sé það fyrirtækinu rekstrarlega hagkvæmt, en hætta að míga stöðugt utan í einhverja ótilgreinda orkukaupendur á erlendri grundu.  Ríkisfyrirtækið með ráðgjafahersinguna á hælunum (eða er það e.t.v. með allt á hælunum ?) leitar hér yfir lækinn til að sækja vatnið.  

Ein heimskulegasta viðskiptahugmyndin í sambandi við "hundinn suður" er "toppasala".  Þá er meiningin að nýta ISK 500 milljarða fjárfestingu til að selja orku utan, þegar verðið er hæst erlendis.  Það er í mesta lagi 10 % af tímanum.  Slík nýting á mannvirkjunum getur ekki með nokkru móti staðið undir sér.  Hugmyndin er andvana fædd.  "Toppasala" er skálkaskjól þeirra, sem sjá fram á, jafnaðarverðið erlendis stendur engan veginn undir fjárfestingum í virkjunum og sæstreng.  Að ætla að láta þessi mannvirki standa lítt notuð 90 % af árinu stappar nærri sturlun.  Ef ekki er unnt að gera bindandi samning um lágmarksverð á 85 % af flutningsgetunni til 30 ára, sem er svipað og álfyrirtækin skuldbinda sig til að kaupa, þá er bezt að jarðsyngja þessa sæstrengsóra strax.  Enginn heildsölukaupandi raforku í Evrópu þorir að gera slíkan langtíma samning, og þess vegna mun aldrei finnast neinn fjárfestir eða lánveitandi fyrir þessi mannvirki (línur og tengivirki - afriðill/áriðill - sæstrengur - áriðill/afriðill - tengivirki og línur). 

Þótt einkennilegt sé, virðist höfundum skýrslunnar ekki vera alls varnað, því að þeir reka varnagla, sem í raun drepur áform skýrslukaupandans í dróma.  Höfundar skrifa:

Uppbygging og rekstur sæstrengs er án efa mjög áhættusamt verkefni, bæði út frá fjárhagslegum og tæknilegum forsendum."

Í framhaldi af þessu verður að spyrja Alþingismenn: er það í verkahring ríkisfyrirtækis, sem falin hefur verið umsjá og nýting mikilla auðlinda ríkisins (vatnsréttindin), að taka að sér "mjög áhættusamt verkefni" ?  Á hvaða vegferð er Landsvirkjun eiginlega undir núverandi stjórn ?  Þarf að fara fram Stjórnsýslurannsókn til að fá úr þessu skorið ?

 

   

     

  

 

 

  

  

  

Virkjanakostir vatnsafls

Forgangsröðun virkjana hefur verið með böggum hildar undanfarin ár.  Allt of mikil áherzla hefur verið lögð á virkjun jarðvarmans til raforkuvinnslu, þó að slíkar virkjanir hafi marga annmarka í samanburði við vatnsaflsvirkjanir.  Þar má nefna óleyst mengunarviðfangsefni, tiltölulega háan viðhaldskostnað og lága orkunýtni, ef einvörðungu rafmagnsframleiðsla á sér stað með jarðgufunni, en jarðgufan er ekki nýtt fyrir hitaveitu.  Þetta felur í sér sóun á nýtanlegum jarðvarma.  Af slíkri braut verður að hverfa hið fyrsta. 

Hvergi er í Rammaáætlun minnzt á vindorku, en engu að síður hefur nú ríkisfyrirtækið Landsvirkjun haldið inn á braut raforkuvinnslu með vindorku án nokkurrar vitneskju um kaupendur að þessari orku.  Hver vill kaupa þessa orku hérlendis ?  Er núverandi orkumálaráðherra og meirihluti Alþingis sammála þessari fálmkenndu, dýru og óþörfu tilraunastarfsemi ? 

Erlendis er vindorkan stórlega niðurgreidd í nafni umhverfisverndar.  Engin umræða hefur farið fram um það hérlendis, að skattgreiðendur, eigendur ríkissjóðs, sem á Landsvirkjun, skuli greiða niður orkuverð frá vindmyllum.  Slíka ákvörðun yrði að taka á Alþingi, þar sem enginn vilji er til slíks nú, og þess vegna er forysta Landsvirkjunar hér stödd á algerum villigötum.   

Hérlendis á að heita, að öll raforka sé framleidd á sjálfbæran hátt, mengunarlítið í heildina séð.  Hvers vegna ættu skattgreiðendur hérlendis þá að borga með raforkuvinnslu frá orkugjafa, sem forystu ríkisfyrirtækis dettur í hug að innleiða án lýðræðislegrar umfjöllunar, þar sem ræddir hafi verið kostir og gallar slíkrar nýbreytni ?  Í því skrumi, sem birt hefur verið um vindorkuna að hálfu Landsvirkjunar, hefur t.d. aldrei verið minnzt á vinnslukostnaðinn.  Hvers vegna ?  Vegna þess, að hann er út úr korti á hérlendan mælikvarða.  Stórfellda sjónmengun, hávaða og fugladauða þarf líka að taka með í umræðuna.  

Sé miðað við stofnkostnaðartölur frá Landsvirkjun, áætlun höfundar um uppsetningarkostnað og tengikostnað, sem gefi heildarstofnkostnað 2,0 MUSD/myllu, nýtinguna 40 %, sem er meðaltal fyrstu 7 mánaða rekstrar tilraunavindmyllanna á Hafinu við Búrfell, þegar rof vegna viðhalds er ekki enn komið til skjalanna, afskriftartíma 20 ár og ávöxtunarkröfu 7,0 %, þá fæst vinnslukostnaður yfir 90 USD/MWh eða 11 kr/kWh.  Þetta er tífaldur kostnaður við vatnsaflsvirkjanir, sem reifaðar verða í þessari vefgrein.

  Tuð á borð við við,"og standa vonir til  að vindorka geti orðið þriðja stoðin í raforkukerfi Landsvirkjunar ásamt vatnsafli og jarðvarma" er algerlega fótalaust, innantómt og í raun ekki sæmandi fyrirtæki á borð við Landsvirkjun að bera slíkt á borð fyrir almenning, sem borgar brúsann.  Það er engin hætta á öðru en það fréttist til landsins, ef stórfelld breyting til batnaðar verður á arðsemi vindmylla, og þess vegna er algerlega ótímabært að stunda þessa dýru tilraunastarfsemi.  Þingheimur verður að kippa í taumana strax og stöðva þessa vitleysu áður en lengra er haldið.  Í stjórn Landsvirkjunar mega ekki sitja þvílíkir sveimhugar, sem láta annað eins líðast.           

 Ríkisstjórn vinstri flokkanna, sáluga, (verða Samfylkingin og Vinstri hreyfingin grænt framboð brátt sálugir flokkar í hræðslubandalagi ?) hafði horn í síðu vatnsaflsvirkjana, líklega vegna hagkvæmni þeirra.  Í skýrslu Verkefnisstjórnar Rammaáætlunar um 2. áfanga þeirrar rannsóknar má sjá 10 virkjanir, sem raðað er upp eftir hagkvæmni og umhverfisáhrifum.  Í viðhengi er EXCEL-skrá um þessar virkjanir.    

Heildar orkuvinnslugeta þessara 10 virkjana er 10,1 TWh/a (terawattstundir á ári), eða tæplega 60 % af því, sem þegar hefur verið virkjað alls í jarðvarma og vatnsföllum til raforkuvinnslu.  Vegið meðalkostnaðarverð vatnsaflsvirkjananna 10 í téðri töflu er 935 ISK/MWh (íslenzkar krónur á megawattstund) á verðlagi ársins 2010 eða um 7,5 USD/MWh, sem er mjög samkeppnihæfur kostnaður, en þess ber að geta, að þetta er raforkukostnaður við stöðvarvegg vatnsaflsvirkjunar, og við þetta þarf að bæta tengingarkostnaði við stofnkerfið og flutningskostnaði að meðtöldum kostnaði orkutapa og eðlilegum hagnaði fjárfestanna umfram vexti af ríkisskuldabréfum.  Orkan komin inn á stofnkerfið gæti kostað um 9 USmill/kWh (9 USD/MWh) og með flutningskostnaði og töpum er hann líklega undir 12 mill/kWh.  Vindorkan komin inn á stofnkerfið kostar sem sagt tífaldt á við vatnsorkuna.  Höfundi er væntanlega vorkunn, þó að hann botni ekkert í ráðslagi Landsvirkjunar.  Stjórnmálamenn geta ekki skotið sér undan ábyrgð á þessum leikaraskap, sem jaðrar við fíflagang.

Stóriðjan getur keypt þessa orku vatnsaflsvirkjananna við verði, sem gæfi eigendum virkjana og flutningsmannvirkja mjög góða og trygga arðsemi áratugum saman.  Ef um væri að ræða slíka sölu á 10 TWh/a frá þessum virkjunum, gæti hreinn árlegur hagnaður virkjunareiganda numið a.m.k. MUSD 150 eða um ISK 18 milljörðum og mun hærri upphæð, þegar fjármagnskostnaður væri upp greiddur að um tveimur áratugum liðnum frá gangsetningu. 

Ef menn hugsa sér auðlindagjald sem 30 % af hagnaði auðlindarnotanda umfram hagnað annarra af annars konar starfsemi, gæti auðlindagjald af slíkri orkuvinnslu numið um ISK 4 milljörðum á ári.  Þar að auki kemur venjulegur tekjuskattur, fasteignagjöld o.fl. opinber gjöld ásamt tekjum hins opinbera af þeirri starfsemi, sem raforkuna kaupir.     

Það, sem sérstaka athygli vekur, er, að Búðarhálsvirkjun, sem er á byggingarstigi og á að ljúka við í ársbyrjun 2014, er aftarlega í hagkvæmniröðinni eða nr 8 og aðeins nr 3, hvað umhverfisáhrif varðar, þó að þau þyki mjög lítil.  Þá vaknar óneitanlega spurningin:

hvers vegna er kostað til vandaðs og kostnaðarsams forstigs hagkvæmnimats og umhverfismats innan vébanda s.k. Rammaáætlunar, sem á að veita forsögn um virkjanaröðun, úr því að ekki er farið eftir henni ?  Fyrir því eru bæði stjórnmálalegar og tæknilegar orsakir.

Sú virkjun, sem í heild þótti vænlegust í téðri útgáfu Rammaáætlunar, Arnardalsvirkjun í Jökulsá á Fjöllum, er á stað, sem ályktað var um á Alþingi árið 2007, að félli innan marka Vatnajökulsþjóðgarðs, sem sumum þykir útiloka þessa virkjun, en dregur þó á engan hátt úr gildi þjóðgarðsins, heldur mundi vera lýsandi dæmi um þá málamiðlun, sem þarf að eiga sér stað, þegar hagsmunaárekstrar verða við nýtingu landsins gæða.  Þá er þess og að gæta, að á tíma þessarar ályktunar var Alþingi ókunnugt um þennan virkjunarkost, enda er hann nýr af nálinni.  Um þetta skrifar Jakob Björnsson, fyrrverandi prófessor í rafmagnsverkfræði og fyrrverandi Orkumálastjóri, í Morgunblaðið laugardaginn 1. maí 2010: "Enn um virkjun Jökulsár á Fjöllum":

"Vandað umhverfismat felur hvorki sjálfkrafa í sér, að jarðhiti verði ekki nýttur við Geysi, vatnsorka við Gullfoss, háhitinn við Torfajökul eða vatnsorkan í Jökulsá á Fjöllum, né heldur, að þar verði virkjað.  Ákvörðun um það er endanlega í höndum ráðherra.  En mat eftir mismunandi sjónarmiðum er ómetanlegur leiðarvísir við ákvarðanatöku.  Leiðarvísir er ekki ákvörðunin sjálf.  Yfirvöld taka ákvarðanir, en ekki matshópar."

Með vísun til þessa og þingsályktunar Alþingis frá 2007 um Vatnajökulsþjóðgarð og virkjun Jökulsár á Fjöllum og í ljósi þess, að upplýsingar um Arnardalsvirkjun voru ekki fyrir hendi á tíma þessarar þingsályktunar, er sjálfsagt af Alþingi að taka téða úreltu þingsályktun til endurskoðunar og veita heimild til virkjanaathafna og miðlunar innan marka Þjóðgarðsins eða færa mörk hans út fyrir athafnasvæði virkjunarframkvæmda og miðlunarlóns til að verkhönnun Arnardalsvirkjunar að uppfylltum gildandi skilmálum geti hafizt, þegar markaðsaðstæður leyfa.  Mjög bagalegur rykmökkur leggst iðulega yfir byggðir Norð-Austurlands, síðsumars, og stafar hann af aurum Jökulsár á Fjöllum.  Þessi mökkur yrði úr sögunni með Arnardalsvirkjun.  Margir mundu anda léttar við svo búið.

Flutningsmannvirkjum raforku um landið er ábótavant, og er takmörkuð flutningsgeta sums staðar tekin að standa raforkuviðskiptum og þar með þróun atvinnulífs í landinu fyrir þrifum.  Atvinnurekstur verður fyrir búsifjum af völdum orkuskorts, og ekki er unnt að virkja á hagkvæmustu stöðunum af þessum sökum.  Dæmi um þetta er téð Búðarhálsvirkjun, sem er nr 5 í heildarmati fýsilegra virkjanakosta, en var þó reist á undan Arnardalsvirkjun, sem er þar nr 1. 

Auðvitað verður að virkja í samræmi við þörf markaðarins, þannig að Arnardalsvirkjun þarf að tengja stórum orkunotanda norðaustanlands, t.d. á Bakka við Skjálfanda.  Henni má áfangaskipta m.v. þarfirnar, þó að slíkt dragi nokkuð úr arðseminni, en er samt skárra en að offjárfesta. Jafnframt þarf að tengja hana með traustum hætti, t.d. með 400 kV hálendislínu, við virkjanir Þjórsársvæðis og með 220 kV línu við Kárahnjúkavirkjun og við Eyjafjarðarsvæðið.  Er ánægjuefni, að Landsnet skuli, nú í viku 36/2013, hafa tilkynnt um að setja Sprengisandslínu í vissan forgang. Með þessum hætti næst nauðsynlegur stöðugleiki í rekstur stofnkerfisins og verðmætur sveigjanleiki til að verða við óskum nýrra og eldri viðskiptavina um aukna orkuafhendingu, en fresta má styrkingu stofnlína frá Blönduvirkjun þar til notkun í Húnaþingi og í Skagafirði kallar á slíkt. 

Ný byltingarkennd hönnun línumastra er í deiglunni.  Markmiðið með þessari hönnun er, að stofnlínur verði síður áberandi í umhverfinu en nú er.  Þó virðist líklegt, að sums staðar þurfi að grípa til jarðstrengja til málamiðlunar.  Það er borð fyrir báru að bæta aukakostnaði af slíku við flutningsgjaldið, sem notendur greiða. Báðir aðilar verða að slá af ýtrustu kröfum til að ná samkomulagi um þessar framkvæmdir, sem eru nauðsynlegar fyrir þjóðarhag.          

 

Virkjanaröð	Vatnsafls-	Orkuvinnslu-	Kostnaðarverð	Umhverfisáhrif	Röð eftir	Röð eftir umhverfis-	Heildar-
samkvæmt	virkjun	geta	frá virkjun	á orkueiningu	orkukostnaði	áhrifum á orkueiningu	röð
heildarmati		TWh/a	MISK/TWh/a	U/TWh/a
2	Urriðafossvirkjun / Þjórsá	0,980	400	4,80	1	4	5
1	Arnardalsvirkjun / Jökulsá á Fjöllum	4,000	600	3,08	2	1	3
3	Hvammsvirkjun / Þjórsá	0,665	690	3,76	3	2	5
4	Holtavirkjun / Þjórsá	0,415	800	7,47	4	7	11
7	Djúpá / Fljótshverfi	0,498	1190	?	5	?	?
6	Skatastaðavirkjun B / Skagafirði	1,260	1240	7,94	6	8	14
8	Bjallavirkjun / Tungnaá	0,340	1350	?	7	?	?
5	Búðarhálsvirkjun / Tungnaá	0,585	1450	3,76	8	3	11
9	Hrafnabjargavirkjun A / Skjálfandafljót	0,622	1720	?	9	?	?
10	Skaftárvirkjun / Skaftá	0,760	1780	11,97	10	10	20
Alls		10,1
Vegið meðaltal			935	4,34

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Samanburður vatnsaflsvirkjanakosta

Hundur að norðan í harðindum

"Lagning sæstrengs til Evrópu er líklega stærsta viðskiptatækifæri, sem Íslendingar hafa fengið" er haft eftir forstjóra Landsvirkjunar (LV), Herði Arnarsyni, í Morgunblaðinu föstudaginn 13. apríl 2012.  Hann virðist ekki viss, svo að nauðsynlegt er að kanna sannleiksgildi þessarar staðhæfingar nokkru nánar.  

Samkvæmt tilvitnaðri grein í Morgunblaðinu miðar LV nú við aflflutning 700 MW 1500 km leið frá strönd Íslands, og að kostnaðurinn muni nema á bilinu 1,5-2,0 milljarðar evra.  Í ljósi tæknilegrar óvissu um þetta verkefni (strengurinn hefur enn ekki verið hannaður, enda nauðsynleg strengtækni enn ekki fyrir hendi) er rétt að miða við hærri töluna eða 335 milljarða kr. 

Í morgunútvarpi Rásar 2 (RÚV), miðvikudaginn 18. apríl 2012, kl. 0735, var fróðlegt viðtal við Dr Unni Stellu Guðmundsdóttur, rafmagnsverkfræðing, sem líklega er mestur sérfræðingur Íslendinga um háspennta aflstrengi.  Hún stjórnar nú um 20 manna teymi í Danmörku, sem skipuleggur færslu loftlína þar í landi í jörð.  Dr Unnur nefndi, að kostnaður þessa sæstrengs mundi líklegast verða á bilinu 300-500 milljarðar kr.  Áætlun Landsvirkjunar er þess vegna í lægri kantinum, eins og vænta mátti.  Sæstrengur af þeirri stærð, sem hér um ræðir fyrir allt að 1200 m dýpi, er fjarri því að vera á teikniborðinu.  Hann er enn aðeins á hugmyndastigi, eins og hann hefur verið í 30 ár.  Dr Unnur lýsti, hvernig sæstrengir á milli Norðurlandanna og meginlandsins eða Bretlands eru notaðir.  Aflflæðið er suður á daginn og norður á nóttunni.  Þegar vindar blása á meginlandinu, er enginn markaður fyrir rafmagn að norðan (innsk. höf.).  Nýtingartími strengsins er þá innan við 4000 klst á ári, sem dæmir slíkt mannvirki algerlega úr leik, fjárhagslega.    

Eftirtaldar forsendur gefur höfundur þessa vefseturs sér:

1. Orkuflutningur um sæstrenginn yrði 4,2 TWh/a (68 % nýting vegna verðsveiflna á markaði, viðgerða og viðhalds.  Í raun er nýtingartími afls frá Íslandi e.t.v. 40 %).  
2. Töp frá mötunarstað inn á stofnkerfi á Íslandi og að innmötunarstað við landtak eru 15 %.  Strengtæknin setur kerfisspennunni skorður, en há spenna gefur minni töp.
3. Rekstrarkostnaður er 10 % af stofnkostnaði.
4. Ávöxtunarkrafa fjármagns er 10 %
5. Gengi 1 USD=127 kr og 1 EUR=167 kr

Þá fæst flutningskostnaður téðrar raforku F:

• F=19,7 kr/kWh = 155 USmill/kWh = 11,8 Ecent/kWh

þar sem 100 Ecent = 1 EUR 

Þetta er um 50 % hærra verð en ráðlegt er að reikna með að fá að meðaltali í heildsölu í Evrópu.  Með öðrum orðum: hin mærða viðskiptahugmynd er glapræði, því að hún þýðir, að stórtap verður á rekstri flutningsmannvirkjanna, þó að ekkert yrði borgað fyrir orkuna frá íslenzkum virkjunum.

Ofangreind fullyrðing Landsvirkjunarmanna um stærsta viðskiptatækifæri Íslendinga eru loftkastalar í hillingum rammvilltra í eyðimörk.

Nú verða gerðar athugasemdir við nokkrar fleiri staðhæfingar, sem hafðar eru eftir forstjóranum í téðri grein undir fyrirsögninni: Sæstrengur er stærsta viðskiptatækifærið".

"Hækkandi raforkuverð í Evrópu og grænir styrkir tengdir 2020 markmiðum ESB, gerðu þá grænu umframorku, sem er á Íslandi, verðmætari".

Um þetta er það að segja, að ekki færri en 10 000 vindmyllur eru nú í Evrópu að uppsettu afli um 40 GW, sem er um tuttugufalt uppsett afl í virkjunum á Íslandi.  Þegar vindur er 10-15 m/s í Evrópu, framleiða þessar vindmyllur á fullu og verðið á raforkumarkaðinum fellur.  ESB bannar langtímasamninga, svo að strengeigandinn verður að laga sig að markaðinum.  Þessi markaður greiðir ekki hærra verð en svo, að greiða yrði stórlega með margrómaðri umframorku frá Íslandi.  Eftir sætu Íslendingar með stórhækkað raforkuverð, hvað sem fagurgala Landsvirkjunarmanna um aðskilnað íslenzka og evrópska markaðarins líður.  Slíkt er út í hött að ímynda sér á Innri markaði EES. 

"Hann lagði áherzlu á, að lagning sæstrengs útiloki ekki frekari sölu til iðnaðar á Íslandi og þar með sköpun fleiri starfa í landinu"

Téð 700 MW jafngilda u.þ.b. helmingi þeirra 10 TWh/a, sem eftir er af hagkvæmum og umhverfisvænum vatnsaflsvirkjunum á Íslandi samkvæmt Rammaáætlun.  700 MW, sem þá eru eftir, er einfaldlega of lítið fyrir stækkun núverandi stóriðju og nýtt álver.  Er e.t.v. ætlunin að ganga freklega á jarðhitanámur Íslands vegna drauma um raforkuútrás frá Íslandi ?  Þannig yrði tjaldað til einnar nætur og til þess hefur Landsvirkjun ekki leyfi.

"Með lagningu strengsins myndi orka, sem annars fer til spillis, vera nýtt til fullnustu.  Það myndi líka opna möguleika á nýtingu vindorku, en landið er vel til þess fallið."

Afgangsorkuna er miklu nær að nýta íslenzkri atvinnustarfsemi til hagsbóta, s.s. í landbúnaði, t.d. í gróðurhúsum, og í fiskimjölsverksmiðjum, sem nú eru kyntar með jarðefnaeldsneyti.  Framleiðsla eldsneytis á farartæki með afgangsorku er líka raunhæfur og hagkvæmur kostur.  Þessi hugdetta um nýtingu orku, sem "annars fer til spillis", er þess vegna gjörsamlega úr lausu lofti gripin. Landsvirkjun ber sem ríkisfyrirtæki að stuðla að nýtingu innlendra orkugjafa í landinu í stað þess að þursast áfram, afnema framboð á ótryggðri orku og gæla við orkuútrás, sem jafngildir fjárglæfrum, svo að vægt sé til orða tekið. 

Líkast til eru fáir sammála þeirri fullyrðingu, að Ísland henti vel fyrir vindmyllur.  Þegar tekið er tillit til allra umhverfisislegra vankanta við vindmyllur, sem fólk erlendis sættir sig við vegna eldsneytissparnaðar, þá verður að segja, að hugmyndin um vindmyllugarða á Íslandi, þar sem nær 100 % raforkunnar er framleidd með tiltölulega umhverfisvænum hætti og mikið af endurnýjanlegum orkulindum er enn óvirkjað, er fáránleg og verður líklega aldrei samþykkt og hundurinn þannig rekinn heim til föðurhúsanna.  Með þessum hundi að norðan verður aldrei hægt að keppa við vindmyllur í Evrópu á markaði í Bretlandi eða á meginlandinu.  Það er ekki heil brú í hugdettunni.  Hvað hefur komið fyrir Landsvirkjun ?  

Þann 13. apríl 2012 birtist í Morgunblaðinu forystugrein með hinu torræða heiti: "Hundur suður í harðindum". Við lestur greinarinnar kom fljótt í ljós, að ekki var um að ræða frásögu af bezta vini mannsins á hrakhólum suður á bóginn í hallæri, heldur var hér með skáldlegum hætti skrifað um "góðkunningja" þjóðarinnar úr verkefnaskrá Landsvirkjunar og fjármálaráðherra, sem fer með öll ráð LV (eitt hlutabréf), sem tekinn er að minna á myndrænar lýsingar Munchausens, baróns, af stórkostlegum ævintýrum hans.  Síðan segir: "Sú raforka, sem héðan mætti selja, er ekki upp í nös á ketti, þegar horft er til orkuþarfar Evrópu."  Þetta er hverju orði sannara, eins og sýnt er með tölulegum samanburði við vindmyllur, sem aðeins eru brot af framleiðslugetunni, hér að ofan, og þess vegna má ganga út frá því sem vísu, að áhugi Evrópumanna á "hundi að norðan" sé mjög orðum aukinn eða "överreklamerat", eins og Svíar segja.  Síðan kemur rúsínan í pylsuendanum hjá leiðarahöfundi:

"Orkutapið og missir afleiddra tekna vegna nýtingar innlendrar orku á heimaslóð setur þennan kost enn á bekk með heyi í harðindum."

Ríkisstjórnin drepur allt athafnalífið í dróma með eitraðri blöndu sinni af framkvæmdafælni undir hinu alræmda slagorði sínu, "látum náttúruna njóta vafans og lýðinn lepja dauðann úr skel" og ríkisauðvaldsstefnu, sem sýgur allan mátt úr fyrirtækjum og launþegum, en býður þeim aðeins upp á rudda, sem útigangshross mundu fúlsa við í harðindum. 

Hér skal spá því, að ríkisstjórn sú, sem mynduð verður, vonandi á skömmum tíma, þó að vönduð verði, eftir komandi Alþingiskosningar, muni, sem fulltrúi eigendanna (landsmanna), senda stjórn Landsvirkjunar lista um nýja forgangsröðun, þar sem nýting hefðbundinna orkulinda innanlands í samræmi við óbrenglaða Rammaáætlun verður efst á dagskrá, en íslenzkum don Kíkótum látið eftir að berjast við sínar vindmyllur og hunda suður, hvar sem þeir svo kjósa, enda kjörorðið að létta af harðindum af mannavöldum, sem núverandi ríkisstjórn er ábyrg fyrir.  Hér skal hafa hugfast, að virða verður niðurstöðu Rammaáætlunar um varúðarreglu við virkjun jarðgufunnar, sem snýst um, að þar eigi sér stað námuvinnsla.  Þar af leiðandi er bruðl að vinna hana með 10 % nýtni einvörðungu til raforkuframleiðslu.  Hitaveita eða hitakær efnaferli og gjarna að lokum böðun ferðamanna þarf að eiga sér stað samhliða, svo að þessi námuvinnsla verði verjanleg.    

  

 

 

 

Jólasveinar sjá sæstreng í hillingum

Það hefur lítið farið fyrir arðsemiútreikningum á orkuflutningum um sæstreng til og frá Íslandi.  Í sumarhefti tímaritsins Þjóðmála 2010 gerði höfundur þessa vefseturs tilraun til arðsemisamanburðar á orkusölu frá vatnsaflsvirkjun á Íslandi til Færeyja um sæstreng annars vegar og til álvers á Íslandi hinsvegar.  Var niðurstaðan sú, að til að ná sömu arðsemi af orkusölu um sæstreng og til álvers yrði orkuverðið til Færeyinga að verða tæplega ferfalt á við orkuverðið til álversins, sbr töflu hér að neðan.  Meginástæðurnar eru 13 sinnum dýrari flutningsmannvirki og ójafnara álag sæstrengs en álvers.  

Slíkt orkuverð er ósamkeppnifært við olíukynt orkuver, eins og Færeyingar nota, fyrr en hráolíuverð hefur náð 130 USD/tu (bandaríkjadölum á tunnu), en það er nú undir 90 USD/tu og fer lækkandi vegna minnkandi eftirspurnar.  Olíuverð þarf að vera stöðugt 50 % hærra en nú til að sæstrengur til Færeyja frá Íslandi geti borið sig.  Sæstrengur til Skotlands eða meginlands Evrópu getur aldrei orðið þjóðhagslega hagkvæmur, því að flutningsmannvirkin verða a.m.k. tvöfalt dýrari en virkjunin og enginn virðisauki af orkunni verður til í landinu.  Af álveri verður 40 % af veltunni eftir á Íslandi. 

Orkuverð til álvera á Íslandi er nálægt því að vera meðalorkuverð til allra álvera í heiminum eða 30-40 mill/kWh.

Hagkvæmnisamanburður orkusölu
Atriði	Sæstrengur	Álver	Skýring
Hámarks MW	102	102	Aflþörf
Lágmarks MW	37	90	Aflþörf
Töp MW	18	1	Heildar hámark
Uppsett afl MW	120	103	Virkjun
GWh/a	800	841	Árleg orkusala
Milljarðar ISK	65	5	Flutningsvirki
Milljarðar ISK	31,2	26,7	Virkjun
Ár	25	30	Afskriftartími
ISK/kWh	17,6	4,5	Kostnaðarverð

Taflan sýnir hagkvæmnisamanburð orkusölu um sæstreng til Færeyja og til álvers á Íslandi.

Orkukostnaður álveranna með rafskatti, árstoppsgjaldi og jöfnunarorkukostnaði er nálægt því að vera eins og í töflunni hér að ofan m.v. 120 kr/USD.  Arðsemi orkusölu til álvers er miklu meiri en arðsemi orkusölu um sæstreng af eftirfarandi ástæðum:

1. Það þarf minna uppsett afl í virkjun til að selja sama magn.
2. Nýting mannvirkjanna er mun betri
3. Ending flutningsmannvirkjanna er mun lengri
4. Áhættan er minni og þar af leiðandi hagstæðari fjármögnun
5. Kostnaður virkjana og flutningsmannvirkja er þrefaldur fyrir sæstreng miðaður við fyrir álver. 

Hér er þjóðhagslega hagkvæmnin ótalin.  Ofangreind atriði þarfnast útskýringa:

Álag álvera er svo jafnt yfir árið, að toppálagið í MW (megawöttum) er aðeins um 3 % hærra en meðalálagið.  Sæstrengur af því tagi, sem hér um ræðir, hefur aldrei verið hannaður eða lagður áður, svo að búast má við mun hærri bilanatíðni en í hefðbundnum flutningsmannvirkjum.  Tiltækileikinn gæti orðið takmarkaður og flutningurinn strjáll.  Það má ætla, að toppálag strengs til Evrópu verði allt að 50 % hærra en meðalálagið, þ.e. s.k. nýtingartími verði um 6000 klst.

Óvíst er, hvernig orkusamningum yrði háttað.  Annaðhvort verða tryggð ákveðin orkukaup á meðaltalsmarkaðsverði, eða eigandi mannvirkjanna ákveður að freista gæfunnar og selja á markaðsverði hvers tíma.  Þá yrði vinnslu-og flutningsgetan fullnýtt á tímum orkuskorts hjá kaupandanum og góðar tekjur fengjust, en nýting mannvirkjanna gæti orðið léleg, því að dregið yrði úr vinnslu og flutningi á tímum orkugnóttar.

Eftir kjarnorkuslysið í Japan í marz 2011 lokuðu Þjóðverjar nokkrum kjarnorkuverum, og lokun fleiri kjarnorkuvera hefur verið boðuð.  Þetta gæti skapað tímabundinn orkuskort, sem þó hefur ekki valdið verðhækkun orku enn, því að eftirspurnin hefur minnkað.  Mótvægisaðgerð Þjóðverja verður að reisa gaskynt orkuver, enda er verið að leggja lokahönd á afkastamikla jarðgaslögn á botni Eystrasalts frá Rússlandi framhjá Austur-Evrópulöndunum í óþökk þeirra. 

Furðuhugmyndir hafa skotið upp kollinum hérlendis um, að Íslendingar ættu að hlaupa í skarðið og brúa bil tímabundins orkuskorts í heiminum með orkusölu um sæstreng.  Þegar þess er gætt, að 1000 MW afl er mikið á íslenzkan mælikvarða, en jafngildir u.þ.b. hálfu kjarnorkuveri í Evrópu, sést, að nánast ekkert munar um sæstreng frá Íslandi til meginlands Evrópu; þar af leiðandi væri enginn áhugi fyrir honum og sala á orku um hann yrði algerlega háð duttlungum markaðarins. 

Hér skal draga í efa, að nokkurt einkafyrirtæki fáist til að fjárfesta í svo vafasömu ævintýri.  Það er eftir öðru, að ríkisfyrirtækið Landsvirkjun gæli við slíkt og beri fyrir sig aukið orkuöryggi á Íslandi.  Það er hláleg röksemd, því að myndarlegt varaafl í landinu mundi kosta aðeins brot af sæstreng, og það mætti selja slíka orku sem afgangsorku til íslenzkra fyrirtækja öllum til hagsbóta.   

Ef einhver lánastofnun fæst til að lána fé til svo áhættusamrar fjárfestingar, sem hér um ræðir, verður það gegn svo háum vöxtum, að ólíklegt er, að framkvæmdin geti borið sig. 

Orkulindir Íslands eru litlar á erlendan mælikvarða, en þær eru miklar á íslenzkan mælikvarða vegna fámennis þjóðarinnar.  Spákaupmennska með orkulindirnar á illa við, en sæstrengur er óneitanlega í ætt við spákaupmennsku, enda er meiningin að gera út á markaðsverð í Evrópu, sem er mjög sveiflukennt, ekki sízt vegna óreglulegrar vinnslu vindmyllanna.  Fram að þessu hefur verðið að jafnaði numið um 80 USD/MWh, en það dugar engan veginn til að sæstrengur geti borið sig. 

Það er áhættuminnst og þjóðhagslega hagkvæmast að nýta orkuna til verðmætasköpunar innanlands.  Um þetta er fjallað í grein, sem finna má undir tengli með þessari vefgrein, "Um sæstrengi til aflflutnings á milli Íslands og Evrópu", sem birtist á Evrópuvaktinni 19. desember 2011.  

Að svo rituðu máli eru jólasveinum, grýlum, leppalúðum og öllum öðrum færðar hugheilar hátíðarkveðjur um þessi sólhvörf um leið og bornar eru fram óskir um, að búið verði að hreinsa alræði örvitanna út úr Stjórnarráði Íslands fyrir næstu sólstöður.           

  

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• um_saestrengi_til_aflflutnings_a_milli_slands_og_evropu.doc

Sæstrengur

Um allmörg ár hefur lífi verið haldið í umræðu hérlendis um sæstreng frá Íslandi.  Því miður hefur ríkisfyrirtækið Landsvirkjun átt þar nokkurn hlut að máli.  Hafa þá ýmis viðtökulönd verið nefnd til sögunnar, s.s. Noregur, Þýzkaland, Holland og Stóra-Bretland.  Allt eru þetta þó fótalausir draumórar og léleg viðskiptahugmynd. 

Til að eitthvað að ráði komi út um móttökuenda sæstrengs, sem er yfir 300 km að lengd, þarf að breyta strauminum úr riðstraumi í jafnstraum áður en hann fer inn í sæstrenginn.  Eftir því sem strenglengdin er meiri þarf straumflutningsspennan jafnframt að hækka til þess að flutningstöpin keyri ekki úr hófi fram.  Þarna stendur hnífurinn í kúnni.  Núverandi jafnstraumsstrengir mestu vegalengda, e.t.v. 600 km, eru olíufylltir og pappírseinangraðir.  Slíkir þola ekki að vera lagðir á hið mikla dýpi, sem aðskilur Ísland og t.d. Skotland, en þar fer dýpið í a.m.k. 1000 m.  Vegalengdin að landtökustað á Skotlandi er um 1100 km. 

Kostnaður við slíkan streng verður gífurlegur, þegar tæknin loks leyfir framleiðslu hans, og töpin verða feiknarleg.  Orkusala um slíkan streng mun seint eða aldrei geta keppt við orkusölu til stóriðju, t.d. álvera.  Varpað er ljósi á þetta í grein höfundar þessa vefseturs í sumarhefti tímaritsins Þjóðmála, og er tengill að þeirri grein með þessum pistli.   Þar er varpað ljósi á þessi sæstrengsmál með dæmi um sæstreng til Færeyja, sem væri tæknilega unnt að leggja nú og sennilega stjórnmálalegur vilji fyrir í báðum löndunum.  Um þetta gildir hins vegar hið fornkveðna: "Kóngur vill sigla, en byr hlýtur að ráða".

Jafnvel þessi strengur er óarðsamur m.v. núverandi heimsmarkaðsverð á orku, sem markast mest af olíuverði.  Afar ósennilegt er, að Færeyingar séu ginnkeyptir fyrir orkukaupum um þennan sæstreng við því verði, sem nauðsynlegt er til að lágmarksarðsemi verði af honum, nema olíuverð hækki verulega, eins og rakið er í greininni, "Gull og grænir skógar".

Það, sem kynt hefur undir þessari glórulitlu sæstrengsumræðu hingað til er andstaðan við orkusölu til stóriðju.  Það er hins vegar auðvelt að sýna fram á, að hún er þjóðhagslega mun hagkvæmari en orkusala til útlanda um sæstreng.  Þetta helgast auðvitað af þeirri atvinnusköpun, sem á sér stað í landinu við nýtingu orkunnar. 

Á tímum, þegar deilur virðast undantekningalítið verða allharðar um hvern einasta virkjunarkost, gefur auga leið, að skapa verður hámarksverðmæti úr virkjuðu afli og framleiddri orku.  Þá mun þykja óviðunandi að virkja til útflutnings "hrárrar orku", nema til vina okkar og frænda í Færeyjum, sem þurfa tiltölulega lítla raforku héðan til að losa sig við raforkuvinnslu með olíu.

Hér að ofan var minnzt á tímaritið Þjóðmál.  Tímarit þetta hefur á fáeinum árum haslað sér völl sem vettvangur frumlegra og fróðlegra ritsmíða, sem erindi eiga við nútímann, sem oft á tíðum er bundinn í viðjar viðtekinnar og gagnrýnilítillar hugsunar tiltölulega einsleits hóps þokulegra manna og kvenna.  Hægt er að kaupa ritið í lausasölu hjá bóksölum, en þægilegast er að gerast áskrifandi hjá Andríki, sem tengill er að hér á síðunni, og fá ritið í póstkassann.   Þarf þá enginn "að sitja með skeggið í póstkassanum", en það er orðtak Norðmanna um þá, sem berir verða að vanþekkingu á því, sem þeir ættu að vita betur um.    

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• gull_og_graenir_skogar.doc