Gösslast í endurheimt votlendis

Innlendir loftslagstrúboðar staglast á frelsun landsmanna frá samvizkubiti koltvíildislosunar (kolvizkubit ?) með því að moka ofan í skurði, gamla og nýja, sem grafnir voru til að auka hér landnytjar á sinni tíð. Í elztu móunum, svo að ekki sé minnzt á túnin, sem ræktuð hafa verið á uppþurrkuðu mýrlendi, er sérstöku niðurbroti  lífmassa af völdum súrefnis lokið, og þar með komið á jafnvægi koltvíildislosunar eftir þurrkunina.  Þar með verður ávinningur endurbleytingar enginn og jafnvel neikvæður af völdum hinnar sterku gróðurhúsalofttegundar metans, CH4, ef ekki er gætt ýtrustu vandvirkni við endurbleytinguna. 

Annars staðar orkar þessi endurbleyting tvímælis, og  ætti þegar í stað að stöðva fjárútlát úr ríkissjóði til þessa vafagemlings, eins og lesa má út úr greininni:

"Endurheimt votlendis verður að byggja á traustum grunni",

sem birtist í Bændablaðinu 29.04.2021 og er eftir Guðna Þorgrím Þorvaldsson, prófessor við LbhÍ.  Hún hófst þannig:

"Árið 2018 skrifuðum við Þorsteinn Guðmundsson tvær greinar í Bændablaðið (2. og 4. tbl.) um losun og bindingu kolefnis í votlendi.  Við bentum á ýmsa þætti, sem valda óvissu í útreikningum á losun kolefnis úr jarðvegi hér á landi.  Þeir helztu eru óvissa um stærð þurrkaðs votlendis, breytileiki í magni lífræns efnis í jarðvegi, sem taka þarf tillit til, og takmarkaðar mælingar á losun gróðurhúsalofttegunda hér á landi.  Við töldum, að á meðan verið væri að afla meiri gagna um votlendið, ætti fremur að leggja áherzlu á uppgræðslu lands til kolefnisbindingar." (Undirstr. BJo)

Það er ámælisvert, að fé sé veitt úr ríkissjóði í "loftslagsaðgerðir", þar sem ávinningurinn er ímyndaður, en raunveruleikinn er í þoku.  Það er lágmarkskrafa að fjármagna aðeins aðgerðir, sem eru vísindalega staðfestar "gagnlegar".  

 

"Af þessum þáttum er það hitinn, sem gefur tilefni til að ætla, að hér á landi sé niðurbrot hægara en í nágrannalöndunum.  Hér er sumarhiti mun lægri en víða í Norður-Evrópu, líka á svæðum, sem eru á sömu breiddargráðum og við.  [Þrændalög í Noregi eru gott dæmi um þetta - innsk. BJo.] Hér er hins vegar mikið framboð næringarefna, einkum á svæðum, sem reglulega verða fyrir öskufalli.  Það getur ýtt undir niðurbrot m.v. svæði, þar sem meiri skortur er á næringarefnum."

 Af þessu sést, að það er ótækt með öllu að réttlæta mokstur ofan í skurði á kostnað hins opinbera með losunartölum uppþurrkaðra mýra og endursköpuðum mýrum frá útlöndum, eins og Votlendissjóður gerir sig sekan um.  Það er ekki einu sinni haldbært að nota meðaltöl fyrir Ísland, heldur verður að mæla losun fyrir og eftir bleytingu á hverjum stað.  Vegna þess að metanmyndun kemur við sögu í endurbleyttum mýrum, verður að hafa nákvæmt eftirlit með myndun mýra á nýjan leik, en metan, CH4, er meira en 20-sinnum öflugri gróðurhúsagastegund en CO2, á meðan það varir í andrúmsloftinu. 

"Í tengslum við endurheimt votlendis hefur Landgræðslan notað tæki, sem mælir heildaröndun og mælir því allt, sem fer út; ekki bara það, sem er vegna niðurbrots á jarðvegi.  Það mælir heldur ekki bindinguna, sem kemur á móti.  Þetta þarf að hafa í huga, þegar niðurstöður þessa tækis eru skoðaðar.  Ef allt kolefni, sem fer inn og út úr kerfinu, er mælt, er ekki nauðsynlegt að sundurgreina þessa 3 þætti, heldur má líta á jarðveg, plöntuleifar og gróður sem einn pott.  Binding telst þá, þegar meira fer inn í pottinn en kemur út, og losun, þegar meira fer út en kemur inn."

Af þessu má ráða, að þeir, sem fást við árangur bindingar með ræktun eða myndun mýrlendis, verða að þekkja vel til mælitækja í notkun og beita rétta verklaginu við að komast að réttri niðurstöðu.  Ef það er gert, er líklegt, að áróðurinn fyrir endurbleytingu mýra á forsendum gróðurhúsalofttegunda muni missa fótanna.  

Síðan kemur lýsing á annarri, álitlegri aðferð:

"Í öðrum rannsóknum var borið saman magn kolefnis ofan ákveðins öskulags í jarðvegi, sem hafði verið framræstur, og jarðvegi á sama svæði, sem ekki hafði verið ræstur. Mælt var, hversu mikið lífrænt efni hefði minnkað frá því framræsla var gerð í samanburði við óframræst land og þannig fengin meðallosun yfir tímabilið.  Kosturinn við þessa aðferð er sá, að hún mælir beint breytingar á kolefnisstöðu í jarðveginum og endurspeglar margra ára atburðarás. 

Samkvæmt þessum rannsóknum var árleg losun á C á bilinu 0,7-3,1 tonn/ha.  Þar sem mælingin fór fram ofan við tiltekið öskulag (30 cm dýpt), er ekki útilokað, að einhver losun hafi orðið á meiri dýpt, en mest gerist þó ofan þessarar dýptar." 

Að meðaltali jafngildir þetta losun 7,0 t CO2/ha, sem er aðeins þriðjungur þess, sem Votlendissjóður lepur upp eftir IPCC, sem birt hefur töluna 20 t CO2/ha sem meðaltal fyrir heiminn.  Þetta sýnir hættuna, sem stjórnvöldum og almenningi er búin af fúskurum, sem grípa eitthvað á lofti erlendis frá án þess að kunna hina réttu túlkun gagnanna.  

"Í vetur bættist við ný ritrýnd grein, þar sem fylgzt var með losun og bindingu á Sandlæk í Skeiða- og Gnúpverjahreppi.  Þar er um 20 ára gamall asparskógur á framræstu landi.  Í þetta sinn var mælt með útbúnaði, sem mælir inn- og útstreymi kolefnis allan sólarhringinn allt árið um kring.  

 

 

Niðurstöðurnar voru þær, að skógurinn batt mikið kolefni og jarðvegurinn batt 0,5 t C/ha á ári [=1,9 t CO2/ha á ári], þannig að þarna var engin losun á C úr jarðvegi í þessi 2 ár, sem mælingar stóðu yfir.  [Að auki kemur svo bindingin í viðnum, sem er há hjá ösp eða um 20 t CO2/ha - innsk. BJo]. 

Skurðir eru ekki þéttir í landinu, en skógurinn þurrkar mikið að sumrinu.  Vatnsstaða yfir veturinn er yfirleitt há í mýrartúnum á Íslandi og því lítil losun.  Kostur þessarar aðferðar er m.a., að hún mælir allt, sem fer út og inn allt árið, á meðan punktmæling tekur bara yfir lítið brot af árinu." 

 

 Af þessu má ráða, að sú aðferð að planta öspum í uppþurrkaðar mýrar hefur mun meiri burði til að draga úr myndun gróðurhúsalofttegunda en mokstur ofan í skurðina.  Netto-binding með asparaðferðinni er um 22 t CO2/ha á ári, en með bleytingunni er nettó minnkun losunar 7 t CO2/ha á ári.  Mismunurinn er 15 t CO2/ha á ári, sem er tiltölulega mikið, og að auki kemur síðan viðarnýting við grisjun og fellingu trjáa sem hráefni til trjáiðnaðar.  Að moka ofan í skurði virkar sem frumstætt atferli í samanburðinum.

"Ef tekið er vegið meðaltal þessara 15 staða, koma út 2,7 t C/ha á ári [=10 t CO2/ha á ári - innsk. BJo], sem er um helmingi minna en losunarstuðlar IPCC (Milliríkjanefndar Sþ um loftslagsmál). Þessar tölur [af Suðurlandi og Vesturlandi] gefa til kynna töluverðan breytileika í losun og bindingu, sem stafar bæði af árferðismun, mun á milli staða og e.t.v. milli aðferða. 

Ef menn vilja fara í endurheimt, þarf því að skoða vel aðstæður á hverjum stað.  Þetta undirstrikar líka, að við þurfum að gera mun fleiri mælingar um allt land og birta niðurstöðurnar með þeim hætti, að þær fái alþjóðlega viðurkenningu. [Þetta er mergurinn málsins og staðfestir, að allsendis ótímabært er fyrir hið opinbera að styrkja endurheimt votlendis, heldur á að beina kröftum hins opinbera að rannsóknum og mælingum á þessu sviði - innsk. BJo.]

Það er forsenda þess, að við getum notað stuðla, sem byggjast á athugunum, sem gerðar eru hér á landi, og þurfum ekki að nota stuðla frá IPCC, eins og gert er nú."

Af hérlendum rannsóknum á þessu sviði, sem vísað hefur verið í hér, má draga þá ályktun, að hreint fúsk felist í að moka ofan í skurði til að minnka losun gróðurhúsalofttegunda frá landi hérlendis.  Ávinningurinn er 1/3 - 1/2 þess, sem IPCC gefur út sem meðaltal fyrir heiminn, en langöflugasta mótvægisaðgerðin er að planta trjáplöntum í móana, sem vinna mikið CO2 úr lofti og binda í rótum og viði, t.d. ösp.

"Það hefur verið rekinn mikill áróður fyrir endurheimt votlendis undanfarið.  Þá vakna spurningar um það, hver ávinningurinn sé af því að moka í skurðina.  Í umræðunni er því gjarnan haldið fram, að losun kolefnis nánast stöðvist við þessa aðgerð.  Hér á landi hefur verið gerð ein tilraun, þar sem borin er saman losun og binding á kolefni og metani, annars vegar í endurheimtu landi og hins vegar landi, sem ekki var endurheimt, en á sama stað.  Landið var mælt í nokkra mánuði fyrir endurheimt og svo báðir meðferðarliðir eftir endurheimt í 4 mánuði. 

Niðurstaðan var sú, að losun kolefnis minnkaði aðeins um 20 % við endurheimtina, en metanlosun jókst töluvert, en var samt lítil.  Mælingar voru svo gerðar árið eftir, en niðurstöðurnar hafa ekki birzt.  Ekki voru gerðar mælingar á tilraunasvæðinu árin þar á eftir."

Þessi niðurstaða felur í sér falleinkunn á endurheimt votlendis í þágu loftslags.  CO2-losunin minnkar um 20 %, en á móti eykst metanlosunin, og verður að meta hana á móti, því að hún er yfir 20-falt sterkari gróðarhúsalofttegund en CO2.  Ekki kæmi höfundi þessa pistils á óvart, að þessi mokstur ofan á skurði sé í mörgum tilvikum algerlega unninn fyrir gýg (kostnaður út um gluggann og rýrir beitiland og hugsanlegt ræktarland framtíðar fyrir korn, repju, iðnaðarhamp o.fl.).

 

  

 

 

 

 

Loftslagsmálin fá vaxandi vægi

Það varð vendipunktur í viðleitni vestrænna ríkja til að draga úr bruna jarðefnaeldsneytis, þegar Joe Biden, forseti Bandaríkjanna (BNA), tilkynnti, að Bandaríkin vildu á ný takast á hendur skuldbindingar Parísarsáttmálans frá desember 2015.  Forsetinn snýr nú ofan af hverjum gerningi fyrirrennara síns á fætur öðrum, en sá rak argvítuga einangrunarstefnu undir kjörorðinu "America first".  Lýðræðisríki heims mega einfaldlega ekki við því, að forysturíki þeirra dragi sig inn í skel sína í heimsmálunum, enda sá kínverski drekinn sér þá hvarvetna leik á borði að fylla tómarúmið.  Hann vex stöðugt meir en allir hinir risarnir á heimssviðinu bæði að vergri landsframleiðslu og hernaðarmætti. 

Er alveg ljóst, að heimsmálin munu næstu áratugi einkennast af baráttu Vesturveldanna við að hemja drekann í austri.  Þar takast á ólíkir menningarheimar og ólík pólitísk hugmyndafræði. Drekanum hefur tekizt að virkja auðvaldskerfið til að endurreisa Kína sem stórveldi á mettíma undir stjórn kommúnistaflokksins.  Þessi samþætting er vandasöm, og tjáningarfrelsið, sem yfirleitt helzt í hendur við athafnafrelsið, stendur sem fleinn í holdi einræðisstjórnarinnar í Beijing.

  Áróðursstríð verður háð ásamt baráttu um auðlindir og pólitísk yfirráð.  Búast má við hernaðarátökum í Asíu. Nóg er að virða fyrir sér hernaðaruppbygginguna á Suður-Kínahafi og flotauppbyggingu Kínverja.  Taiwanstjórnin óttast kínverska innrás innan áratugar, enda viðurkennir Beijing-stjórnin ekki fullveldi Taiwan.

Joe Biden og loftslagserindreki hans , John Kerry, fyrrverandi utanríkisráðherra BNA, hafa tilkynnt um stórhuga áform BNA um orkuskipti.  Það á að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda um 50 % fyrir árið 2030 m.v. árið 2020. Um þetta mun muna á heimsvísu. Gangi þetta eftir munu Bandaríkin verða í forystu, hvað orkuskiptin áhrærir, árið 2030. Þetta er aðeins mögulegt með tæknibyltingu, en BNA hafa áður sýnt, að þau geta unnið upp tæknilegt forskot annarra á innan við áratugi.  Þessi stefnubreyting er mikið fagnaðarefni, því að tæknibylting er forsenda raunverulegs árangurs í baráttu við hlýnun lofts og lagar. Heimurinn allur mun njóta góðs af, og BNA verða í fararbroddi vestrænna ríkja við að hægja á og síðan stöðva hlýnun jarðar.

Hjörleifur Guttormsson, náttúrufræðingur og fyrrverandi iðnaðarráðherra, er manna fróðastur um loftslagsmálin.  Hann reit fróðlega grein í Morgunblaðið 4. desember 2019, sem hann nefndi:

"Hvers vegna er loftslagsváin nú hvarvetna mál mála ?"

"Hann [Parísarsáttmálinn] tekur í raun f.o.m. árinu 2021 við af Kyoto-bókuninni.  Samkvæmt samningnum taka þróuð ríki sjálfviljug á sig skuldbindandi markmið um samdrátt í losun gróðurhúsalofts næsta áratuginn, þ.e. fram til ársins 2030.  Miðað er við, að þær skuldbindingar liggi fyrir í síðasta lagi á næsta ársfundi (COP-26), sem halda á í Glasgow haustið 2020.  Talið er, að fundurinn í Madrid gefi tóninn um, hvert stefni.  Ísland hefur sett stefnuna á a.m.k. 29 % samdrátt í losun 2030 m.v. stöðuna árið 2005 og stefnir á 40 % samkvæmt aðgerðaáætlun." 

Umhverfisstofnun (UST) telur, að losun Íslands á GHL, sem fellur undir beina ábyrgð stjórnvalda, árið 2030 muni nema 2513 kt CO2íg, en hún var 2965 kt árið 2020.  Þetta er minnkun um 452 kt eða 15,2 % og  nemur 19 % m.v. viðmiðunarárið 2005.  Þetta er miklu minni samdráttur koltvíildislosunar en ofangreint markmið Íslands (29 %), svo að ekki sé nú minnzt á 40 % í aðgerðaráætlun, sem ekki er enn tilbúin.  Eru það stórundarleg vinnubrögð Katrínar Jakobsdóttur, forsætisráðherra, og Guðmundar Inga Guðbrandssonar, umhverfis- og auðlindaráðherra, að birta lokatölu aðgerðaráætlunar áður en einstakir þættir hennar hafa verið mótaðir og kóróna svo ábyrgðarleysið með því að hækka markmiðið upp í 55 % árið 2030, en Katrín Jakobsdóttir tilkynnti þessi ósköp nú 2021 drýgindalega í hópi fleiri evrópskra þjóðarleiðtoga, þótt markmiðið sé sett algerlega út í loftið. 

Hvernig er hægt að ná 55 %, þegar Umhverfisstofnun telur aðeins raunhæft að ná 19 % samdrætti m.v. 2005, þ.e. að komast í 2513 kt árið 2030 ?  Það er ekki hægt án rándýrra þvingunarráðstafana af hálfu ríkisvaldsins, sem óhjákvæmilega munu rýra lífskjörin á Íslandi algerlega að þarflausu, því að öll núverandi losun á Íslandi frá starfsemi manna hefur engin mælanleg áhrif á hlýnun jarðar.  Þetta óðagot forsætisráðherra er unnið fyrir gýg og nær þess vegna engri átt, enda getur það kostað Íslendinga yfir mrdISK 10 á þessum áratugi í greiðslur losunargjalds.  Er það ekki Stjórnarskrárbrot að skuldbinda landsmenn þannig á alþjóðavettvangi fyrir greiðslu upphæðar, sem óvissa ríkir um ?

UST telur, að vegaumferð muni losa 603 kt CO2 árið 2030 og að hún hafi losað 992 kt árið 2020.  Þetta er 389 kt samdráttur eða 39,2 % og 86 % af áætluðum heildarsamdrætti á ábyrgð stjórnvalda. 

Þetta jafngildir um 100 k færri jarðefnaeldsneytisbílum árið 2030, og þá má reikna með um 130 k fleiri hreinorkubílum.  Þetta er ekki útilokað, en þá þurfa nánast allir nýir bílar að verða hreinorkubílar héðan í frá, og til þess þarf að halda vel á spöðunum, því að þeir nema nú undir 70 % allra nýrra fólksbíla og jeppa.  Verð rafmagnsbíla færist nær verði sambærilegra benzín og dísilbíla með tímanum, og úrvalið vex nú með hverju árinu. Það má heita útilokað, að nýjasta, rándýra hugdetta forsætisráðherra um 55 % samdrátt náist 2030.  Ótrúlegt ábyrgðarleysi að binda þjóðinni slíka bagga að henni forspurðri.   

Þessi orkuskipti verða hins vegar ekki án fjárfestinga í innviðum og endabúnaði til að hlaða rafgeymana.  Reikna má með orkuþörfinni 640 GWh/ár (án vetnisverksmiðju) og samsvarandi aflþörf 200 MW fyrir orkuskiptin árið 2030.  Þetta ásamt öðrum innviðum til orkuskipta gæti kostað um mrdISK 300.  Árið 2030 gæti eldsneytissparnaður orkuskiptanna verið 120 kt/ár og gjaldeyrissparnaðurinn numið MUSD 120 eða mrdISK 15.  Þetta er alveg viðunandi "endurgreiðslutími" m.v., að um áratuga endingu fjárfestinganna er að langmestu leyti að ræða.  Þjóðhagslega lítur þessi hluti orkuskiptanna ekki illa út. 

Höldum áfram með tilvitnaða grein Hjörleifs:

"Það er því með ólíkindum, þegar einstaklingar og stjórnmálasamtök telja sig þess umkomin að gera niðurstöðurnar um þátt mannsins í aukinni CO2-losun tortryggilegar og segja þær ómarktækar."  

Þetta skrifar Hjörleifur eftir ýmsar tilvitnanir, t.d. í IPCC, Loftslagsnefnd Sameinuðu þjóðanna.  Það hefur með haldgóðum rökum verið sýnt fram á þátt mannkynsins í auknum styrk koltvíildis í lofthjúpinum, en hann hefur aukizt um 48 % frá 1850 til 18.03.2021, þ.e. úr 280 ppm í 416 ppm.  Það hefur hins vegar verið bent á, að fleiri þættir geta haft áhrif á hitastig lofthjúpsins, t.d. breytileg geislun orkugjafans sjálfs, sólarinnar.

Það er þó hægt að beita sambandi breytts koltvíildisstyrks og hitastigsbreytingar til að nálgast vænt gildi hlýnunar.  Lögmálið er kennt við Ångström og af því leiðir, að tvöföldun koltvíildisstyrks hækkar hitastig um 1,0 %.  Ef gert er ráð fyrir línulegri breytingu, fæst: DT=0,48*2,88°K=1,4°C.

Þetta er í hærri kantinum m.v. nýlegar mælingar, sem birtar hafa verið, og munar þar e.t.v. 0,2°C, sem unnt er að skýra með varmaupptöku hafsins og kælingaráhrifum eldgosa, sem spúa m.a. brennisteini.  Þannig er engum blöðum að fletta um sjálf gróðurhúsaáhrifin með vísun til eðlisfræðinnar. 

"Þeir [7 loftslagssérfræðingar, sem eru höfundar "Climate tipping points-too risky to bet against] benda á, að jafnvel þótt staðið verði við fyrirliggjandi loforð um aðgerðir gegn loftslagsbreytingum af mannavöldum muni meðalhitinn samt hækka í um 3°C, þ.e. langt yfir markmið Parísarsamningsins, þar sem miðað er við að hámarki 2°C hlýnun.  [Samkvæmt Ångströmslögmálinu gerist þetta um árið 2077.]  Þeir telja því úreltar kenningar sumra hagfræðinga um, að fyrst við 3°C hækkunarmörkin sé þörf á gagnaðgerðum.  Í stað þess verði að draga mörkin við 1,5°C hlýnun.  Þessi staða kalli því á neyðarviðbrögð nú þegar.  M.a. leggja þeir ríka áherzlu á að bregðast þurfi við hættunni af yfirvofandi hækkun sjávarborðs.  Hún geti numið 3 m vegna bráðnunar tiltekinna jökla á Suðurskautslandinu, að ekki sé talað um hraðari bráðnun Grænlandsjökuls.  Til samans geti þessir þættir leitt af sér 10 m hækkun sjávarborðs, sem varað geti í margar aldir." 

Í stað þess að flýta orkuskiptunum hérlendis óhóflega með miklum kostnaði fyrir þjóðarbúið, sem hefur þó engin áhrif á hlýnunina, væri ríkisstjórninni nær að gera áætlun um fyrstu ráðstafanir til að bregðast við hærra sjávarborði. Margir staðir hérlendis eru viðkvæmir fyrir hækkun sjávarborðs, en við erum svo heppin, að nokkurt landris verður við minnkun fargs, t.d. bráðnun jökla. 

Vegna þess, að enn hefur ekki náðst að draga varanlega úr heimslosun koltvíildis, þótt umhverfisráðherra telji, að hámarkslosun hafi náðst á Íslandi 2018, er farið að huga að því að vinna CO2 úr andrúmslofti.  Þetta er þó mjög dýrt og afköstin sáralítil.  Hérlendis er aðferðin fjarri því að vera samkeppnishæf við bindingu CO2 með ræktun hvers konar. 

Álverið í Straumsvík og líklega einnig Norðurál eru að búa sig undir tilraun með að vinna koltvíildi úr kerreyk.  Það er ódýrara en úr andrúmslofti, því að styrkur CO2 er miklu meiri í kerreyk en í andrúmslofti.  Það kostar um 5 USD/t CO2 að dæla vatninu með uppleystu koltvíildi niður í  gljúpt blágrýtið Straumsvík, og það má ekki kosta meira en 10-15 USD/t CO2 að fanga koltvíildið úr kerreyk, til að þessi aðferð verði samkeppnishæf.  Hin endanlega lausn fyrir álverin er auðvitað að breyta kerunum og leysa kolaskautin af hólmi með s.k. eðalskautum til að losna við myndun CO2.  Á vegum móðurfyrirtækis ISAL, Rio Tinto, standa nú yfir tilraunir í Frakklandi og Kanada með þá tækni í kerum af fullri stærð. 

"Þannig áætlar Umhverfisstofnun SÞ, að til að stöðva sig af við 1,5°C hlýnun þurfi árlega að draga sem svarar 7,6 % úr losun gróðurhúsalofts.  Hlutur Íslands er hingað til öfugsnúinn.  Árið 2017 jókst losun hér um 2,5 % m.v. árin á undan og um 32 % frá árinu 1990; staðan hefur ekki skánað síðan.  Þetta þýðir, að til að ná fyrirhuguðum bindandi niðurskurði CO2 næsta áratuginn þarf annað og meira að koma til.  

Athygli vekur, að Evrópusambandið stendur að baki Bandaríkjunum og Kína, þegar kemur að fjárfestingum í loftslagsaðgerðum.  Þær námu í ESB aðeins 1,2 % [af hverju, líklega af VLF ?], í USA 1,3 % og 3,3 % í Kína."

Með "öðru og meira" á Hjörleifur Guttormsson sennilega við þvingunarúrræði ríkisins, sem geta orðið mjög íþyngjandi fyrir almenning.  Það er algerlega óverjandi að leggja þungbærar álögur á atvinnulíf og almenning til að ná árangri, sem munar ekkert um í heildarsamhenginu og verða þess vegna fórnir til einskis.  Svona hafa engir tekið til máls síðan trúarhöfðingjar voru og hétu og hvöttu til krossfara af gríðarlegum trúarhita.  

Nú eru að verða vatnaskil í orkuskiptunum í Bandaríkjunum með síðustu valdaskiptum í Hvíta húsinu og á Capitol Hill.  Bandaríkin munu vafalaust taka forystu í tæknilegum efnum, en hraðfara tækniþróun er eina vonin til að nálgast megi ofangreinda lækkunarþörf losunar koltvíildis um 7,6 % á ári á heimsvísu.  Þá er aðallega horft til nýs orkugjafa, sem komið geti í stað kolaorkuvera. Jafnvel Bandaríkin treysta sér ekki í 7,6 % samrátt á ári, sbr 50 % á 10 árum.  Þess vegna er hlýnun umfram 1,5°C næsta vís.  

 

 

 

 

 

 

Loftslagsmálin og Kófið

Eldgosið við Fagradalsfjall á Reykjanesi, sem jarðfræðingar telja kunni að vera upphafið að langvinnri goshrinu á fleiri sprungusvæðum Reykjaness allt að Hengilssvæðinu,  hefur leitt hugann að smæð mannsins og tækni hans í samanburði við náttúruöflin. Jarðfræðingarnir hafa reyndar lýst yfir töluverðri undrun sinni atburðarásinni þarna.  Spádómsgáfa þeirra virðist fremur rýr í roðinu til skamms tíma, þótt hún sé viðunandi á löngu tímaskeiði. Slíkt gagnast lítið í núinu, en er fræðilega (akademískt) áhugavert.

Á meðal gosefnanna eru varasamar gastegundir fyrir lífríkið og gastegundir, sem virka á lofthjúp jarðar bæði til kælingar og hlýnunar. Um 150 virk eldfjöll munu nú vera á jörðinni, en áhrif þeirra á lofthjúpinn til hlýnunar eru sögð vera undir 1 % af núverandi áhrifum mannlegra athafna á lofthjúpinn til hlýnunar.  Áhrif Íslendinga, þótt allt sé tíundað (einnig frá jarðvegi) eru aðeins um 0,03 % af árlegri losun mannkyns af s.k. gróðurhúsalofttegundum, svo að áhrif Íslendinga á hlýnun lofthjúps má telja engin, því að þau eru innan óvissumarka þess, sem mannkynið er talið láta frá sér af gróðurhúsalofttegundum árlega. Allt flas til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda hérlendis er tilgangslaust, nema til að slá pólitískar keilur í málefnaþröng.  

Samt er því haldið fram, að Íslendingar losi mikið af gróðurhúsalofttegundum út í andrúmsloftið m.v. aðrar þjóðir, en þá er deilt í losunina með höfðatölu, og fást þá um 16 t CO2eq/mann, sem þykir hátt.  Þetta eru hins vegar reikniæfingar, sem breyta engu um þá staðreynd, að þjóðin hefur líklega engin áhrif á hlýnun jarðar vegna fámennis.  Sú staðreynd blasir enn skýrar við, þegar þess er gætt, að næstmesti losunarvaldurinn hérlendis á eftir brennurum jarðefnaeldsneytis, orkukræfur iðnaður, framleiðir efni, sem valda minni brennslu eldsneytis við notkun þess, ekki sízt álið, sem notað er aftur og aftur í hvers konar fartæki til að létta þau.  Endurvinnslan þarfnast tiltölulega lítillar orku á við frumvinnsluna (<5 %).  Eins og margoft hefur verið tönnlazt á, væri þetta ál framleitt annars staðar, ef ekki nyti við álveranna á Íslandi, með margfaldri, líklega áttfaldri, losun gróðurhúsalofttegunda á hvert tonn.  Þeir, sem eru með mikla losun Íslendinga á heilanum, eru samt á móti þessari starfsemi hérlendis og mega ekki heyra minnzt á virkjanir í þágu málmframleiðsluiðnaðarins.  Það er ekki öll vitleysan eins.   

Það, sem skilur Íslendinga algerlega frá flestum öðrum þjóðum í þessu samhengi, er uppruni losunarinnar.  Hjá flestum öðrum þjóðum á hún rætur að rekja til raforkuvinnslu, en raforkuvinnsla Íslendinga veldur sáralítilli losun gróðurhúsalofttegunda.  Dálítið myndast af metani í nýjum miðlunarlónum og frá jarðgufuverum.  Frumorkunotkun Íslendinga er hins vegar yfir 80 % (83,3 %) úr "endurnýjanlegum" orkulindum, vatnsafli og jarðvarma, en tæplega 17 % (16,7 %) úr jarðefnaeldsneyti að fluginu meðtöldu m.v. árið 2018. Flestar aðrar þjóðir glíma nú við að koma hlutfalli endurnýjanlegrar orkunotkunar upp í 20 %.  Þannig má ljóst vera, að staða Íslendinga í loftslagsmálum er allt önnur og betri en flestra annarra þjóða. 

Kosturinn við orkuskiptin á Íslandi eru bætt loftgæði og gjaldeyrissparnaður, en ekki minni hlýnun jarðar.  Þá er leið Íslendinga að orkuskiptum mun greiðfærari en flestra annarra, af því að í landinu er nóg af endurnýjanlegum orkulindum til að standa undir orkuskiptum á hagkvæman hátt. Er þá alls ekki átt við vindorkuna, sem tröllslegar vindmyllur nýta, eru til stórfelldra lýta, gefa frá sér óþægileg lágtíðnihljóð og dreifa hormónaruglandi örplasti og stærri plastögnum úr feiknarlöngum spöðum (130 m, 300 km/klst á enda).

Í þessu ljósi blasir við, hversu öfugsnúinn og andfélagslegur málflutningur fólks er, sem leggst gegn nánast öllum nýjum, hefðbundnum virkjunum á Íslandi, oft með vanstilltum fullyrðingaflaumi og gefur jafnvel vindorkunni undir fótinn. Að breyta miðhálendi Íslands í þjóðgarð ("National Park") er tilræði við hvers kyns nýtingu náttúruauðlinda í auðgunarskyni fyrir almenning, eins og sést af þessari alþjóðlegu skilgreiningu þjóðgarða:

"National Parks provide a safe home for native plants and animals." Beit, veiðar og jafnvel uppgræðsla samrýmast þessu ekki.  "... commercial exploitation of natural resources in a national park is illegal."

  Hvað sem líður tali umhverfisráðherra um, að flest geti verið eins og áður eftir ríkisvæðingu miðhálendisins, er ljóst, að hann getur stöðvað áform um virkjanir á miðhálendinu, þótt þær séu nú í nýtingarflokki samkvæmt Rammaáætlun, og jafnvel veiðiskap, eftir stofnun miðhálendisþjóðgarðs.

Sigríður Á. Andersen, Alþingismaður, ritaði stutta grein í Morgunblaðið 17. apríl 2021 um loftslagsmál frá óhefðbundnu sjónarhorni, sem ekki er vanþörf á, því að þessi málaflokkur, sem hérlendis er rekinn undir formerkjum Evrópusambandsins, sem er óviðeigandi og allt of dýrkeypt fyrir neytendur og skattborgara þessa lands (að mestu sami hópurinn), enda nefndi hún greinarstúfinn:

"Eytt út í loftið".

 Vinstri flokkarnir, sem misst hafa fótanna vegna sambandsleysis úr fílabeinsturnum sínum við alþýðu landsins, hafa í staðinn gert umhverfismál að sínum, og þau hafa sízt af öllu batnað við það, og er fótalaus loftslagsumræðan til marks um það.  Loftslagið er orðið andlag skattheimtu á Íslandi fyrir þrýsting þessa jarðtengingarlausa liðs, og áróður um skaðvænleg áhrif hlýnunar jarðar gellur í eyrum daglega, þótt Íslendingar geti ekkert hægt á henni, sama hvað Katrín Jakobsdóttir og umhverfisráðherra vinstri grænna gelta um nauðsynlegar skattahækkanir og útlát úr ríkissjóði til lækkunar hitastigs andrúmsloftsins, útlát, sem nú eru reyndar  fjármögnuð með lántökum, og einnig sama, hvað téð Katrín setur Íslendingum háleit markmið um losun gróðurhúsalofttegunda með tilheyrandi fjárhagslegum skuldbindingum. Leyfir Stjórnarskráin slíkt framferði ? Sigríður reit:

"Þvert á það, sem vinstriflokkarnir boða, eigum við [að] stefna að árangri á þessu sviði sem öðrum með sem lægstum sköttum og minnstum kostnaði. Vinstrimenn eru hins vegar staðráðnir í því að efna til loftslagsmála við almenning með sköttum, eyðslu, boðum og bönnum."

Vinstri flokkarnir hafa tekið ástfóstri við loftslagsmálin.  Í þeim eygja þeir stökkbretti til skattahækkana og útþenslu ríkisbáknsins, og varla nokkur maður mun spyrja þá um árangur af þeirri byrðaaukningu á almenning eða af þeim fjáraustri, sem til loftslagsmálanna fer, enda verða áhrifin á hlýnun lofthjúpsins engin.

Það er siðlaust að leggja sífellt þyngri byrðar á almenning á fölskum forsendum, eins og baráttu við hlýnun jarðar.  Það er lítið betra framferði að reyna að þvinga fólk úr eldsneytisknúnum bíl og yfir í bíl, sem knúinn er innlendum orkugjöfum með ofurgjöldum á eldsneytið.  Það er þó virðingarvert að nota jákvæða hvata til að fá fólk til orkuskipta á borð við það að sleppa virðisaukaskatti o.fl. við kaup á bifreiðum knúnum endurnýjanlegri orku, sérstaklega á meðan rafmagnsbílar eru dýrari, þótt einfaldari séu, á meðan framleiðslufjöldinn á ári er lítill. 

Vitlausast af öllu, sem stjórnvöldum hefur dottið í hug að styrkja í nafni samdráttar á losun gróðurhúsagasa, er þó mokstur ofan í skurði löngu uppþurrkaðra mýra, þar sem jafnvægi er komið á á milli losunar og bindingar koltvíildis.  Að endurskapa mýri úr móa án þess að auka losun gróðurhúsagasa er vandasamt, því að hætt er við rotnun gróðurs í vatni og myndun metans, sem er meira en 20 sinnum öflugri gróðurhúsalofttegund en koltvíildi.  Stjórnvöld ættu að hætta að verja skattfé í þessa endileysu, enda er engin umhverfisvá, sem knýr á um þetta, því að áhrifin á hlýnun jarðar eru sama og engin.  

Ávinningur Íslendinga af baráttunni við hlýnun jarðar verður aðallega mældur í auknum loftgæðum og gjaldeyrissparnaði.  Það er vissulega líka ávinningur í skógrækt fyrir landgæði, skjól, sölu koltvíildisbindingar og viðarnýtingu.  Að hefta uppblástur lands og hefja landvinninga á sviði landgræðslu er gríðarlegt hagsmunamál fyrir núlifandi og komandi kynslóðir í landinu.  Um leið er bundið koltvíildi í jarðvegi.  

"Við notum um 80 % endurnýjanlega orku, á meðan restin af veröldinni notar yfir 80 % jarðefnaeldsneyti.  Evrópusambandið er að basla við að koma sínu hlutfalli endurnýjanlegrar orku upp í 20 % og notar til þess alls kyns vafasamar aðferðir, eins og brennslu lífeldsneytis og lífmassa.  ESB stefnir að því að koma hlutfallinu upp í 32 % árið 2030.

Ef ekki koma fram hagkvæmar tækninýjungar í orkuframleiðslu, mun heimurinn áfram ganga að mestu leyti fyrir olíu, kolum og gasi.  Loftslagssamningar munu litlu breyta þar um."

Orkuskiptin eru knúin fram af loftslagsumræðunni vegna þess, að megnið af losun gróðurhúsagasa kemur frá orkuverum heimsins, sem knúin eru af jarðefnaeldsneyti.  Vinstri menn á Íslandi afneita þeirri staðreynd, að mikil raforkuvinnsla á Íslandi fyrir málmiðnaðinn veldur því, að heimslosun gróðurhúsagasa er a.m.k. 10 Mt/ár minni en ella, sem jafngildir um tvöfaldri losun af mannavöldum á Íslandi um þessar mundir.  Ef heil brú væri í krossferðinni gegn losun gróðurhúsalofttegunda, væri keppikeflið að auka þessa framleiðslu enn frekar, og það verður geðslegt fyrir þröngsýna og bölsýna vinstri menn að verja einstrengingslega afstöðu sína gegn nýjum virkjunum á Íslandi fyrir afkomendum sínum, ef/þegar hlýnun andrúmslofts hefur náð 3°C.  

Hér er iðnaðarstefna í skötulíki m.v. í Noregi.  Þar niðurgreiðir ríkið raforkuverðið um 20 % til orkukræfs iðnaðar og notar til þess koltvíildisgjaldið frá þessum sömu fyrirtækjum.  ESA viðurkennir þessa aðferð sem löglega að Evrópurétti, enda er þetta tíðkað innan ESB.  Engin slík hringrásun fjár til að styrkja samkeppnisstöðuna á sér stað hérlendis, enda ríkir illvíg stöðnun á þessu sviði hér, sem verður baráttunni við hlýnun jarðar ekki til framdráttar.  

"Sérstöðu Íslands ætti hins vegar að viðurkenna í alþjóðlegu samstarfi um þessi mál, eins og gert var fyrstu tvo áratugina [eftir Kyoto-samkomulagið-innsk. BJo]. Vegna sérstöðu okkar er ekki sjálfgefið, að við sætum sömu skilyrðum og þjóðir, sem búa við allt aðrar aðstæður.  Íslenzku ákvæðin svonefndu í loftslagssamningunum voru felld á brott í tíð vinstri stjórnarinnar 2009-2013."

Með íslenzku ákvæðunum var einmitt tillit tekið til sérstöðu íslenzka orkukerfisins og viðurkennt, að aukning stóriðju á Íslandi væri til þess fallin að draga úr aukningu á losun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu.  Ekkert slíkt er uppi á teninginum hjá núverandi ríkisstjórn undir forystu vinstri græningjans Katrínar Jakobsdóttur.  Nýlega fór hún þveröfuga leið og gaf í með því að auka enn skuldbindingar Íslands árið 2030, sem mun þýða enn meiri greiðslur íslenzkra fyrirtækja fyrir CO2-losunarheimildir.  Stefna íslenzkra vinstri manna er skammsýnt lýðskrum, sem þrýsta mun lífskjörum landsmanna niður vegna kostnaðar út í loftið. 

"Samkvæmt fjármálaáætlun, sem samþykkt var á Alþingi á dögunum, verður samtals mrdISK 60 varið til loftslagsmála á árunum 2020-2024.  Þessar miklu fjárhæðir verðskulda sérstaka athugun.  Ekki sízt nú, þegar ríkissjóður er rekinn með miklum halla.  Í hvað eru þessir fjármunir að fara, og skila þeir ásættanlegum árangri ?"

Að verja mrdISK 12 að meðaltali á ári til loftslagsmála, sem fjármagnaðir er með skuldsetningu ríkissjóðs, þarfnast athugunar við og gæti verið mjög ámælisvert. Við eigum ekki að rembast, eins og rjúpan við staurinn, heldur að gefa tækniþróuninni tíma til að koma á markaðinn með lausnir, sem okkur henta til orkuskipta.  Það mun gerast, og þetta flas verður engum til fagnaðar, heldur okkur til óþarfa kostnaðarauka.

Eitthvað af þessum kolefnisgjöldum  fer væntanlega í hít kolefnisgjalda Evrópusambandsins, sem stjórnmálamenn og embættismenn hafa flækt okkur í án þess að vita kostnaðinn, og það er Stjórnarskrárbrot.  Vonandi fer eitthvað af þessu fé í fjárfestingar í  arðbærum og gjaldeyrissparandi verkefnum, sem skapa vinnu í landinu, t.d. til repjuolíuframleiðslu.  Stilkar repjunnar og aðrir afgangar geta nýtzt til fóðurframleiðslu fyrir vaxandi fiskeldi við og á landinu.  

Aðeins 16,7 % frumorkunotkunar Íslendinga komu úr jarðefnaeldsneyti árið 2018.  Megnið af því voru olíuvörur eða 1,028 Mt.  5 stærstu notendaflokkarnir voru eftirfarandi:

1. Flugsamgöngur innanlands og utan: 40,6 %.  Þessi notkun minnkaði gríðarlega árið 2020, en mun sennilega vaxa aftur í ár og á næstu árum, þangað til innanlandsflugið verður rafvætt seint á þessum áratugi, og á næsta áratugi mun endurnýjun millilandaflugflotans hefjast með hreyflum án koltvíildislosunar, e.t.v. vetnisknúnum.  Þangað til munu flugfélögin þurfa að kaupa losunarheimildir af ESB, sem farþegarnir borga í hærra miðaverði. Flugfélög, sem fjárfesta í sparneytnum vélum þangað til, munu standa sterkari að vígi í samkeppninni.
2. Bifreiðar hvers konar og vinnuvélar: 29,8 %.  Þessi notkun mun nú fara minnkandi ár frá ári, af því að endurnýjun fólksbíla og jeppa er nú að u.þ.b. helmingshluta með rafbílum, alrafvæddum eða hlutarafvæddum.  Lengst munu vinnuvélarnar þurfa jarðefnaeldsneyti, en notkun þess má minnka með repjuolíu og öðru lífeldsneyti.
3. Fiskiskip, stór og smá: 16,7 %.  Þessi notendahópur hefur staðið sig bezt í að minnka olíunotkun, og stefnir hún hraðbyri að því að verða innan markanna 2030. Þegar þannig er í pottinn búið, má heita ósanngjarnt, að útgerðirnar skuli þurfa að greiða olíuskatt, sem lagður var á til að draga úr notkun. Það er eðlilegt að umbuna þeim, sem leggja sig fram og ná árangri. Meginskýringin á þessum góða árangri er fækkun togara og endurnýjun með mjög skilvirkum vélbúnaði. Segja má, að fiskveiðistjórnunarkerfið hafi ekki einvörðungu lagzt á sveif með hagkerfinu, heldur einnig með loftslagsstefnunni.
4. Sjósamgöngur: 8,7 %. Mikil þróunarvinna fer nú fram fyrir orkuskipti í skipum.  Sem millileik má vel nota repjuolíu til íblöndunar.
5. Byggingariðnaður er skráður með ársnotkun 31,4 kt/ár af jarðefnaeldsneyti eða 3,1 %.  Væntanlega er auðveldara að losna við koltvíildislosun hans en t.d. sementsframleiðslunnar, sem er gríðarleg á heimsvísu.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

"Vísindin efla alla dáð"

Bóluefnin, sem í fyrra voru þróuð gegn kórónuveirunni, SARS-CoV-2, sem síðan í nóvember 2019 hefur herjað á mannkynið með viðbrögðum þess, sem eiga sér engan líka, eru ný af nálinni gegn umgangspestum.  Tækninni hefur þó verið beitt í viðureigninni við krabbamein í um áratug. Þessi pistill er reistur á greininni, "An injection of urgency", sem birtist í The Economist, 5. desember 2020, aðallega til að svara hinni brennandi spurningu, hvort nýju bóluefnin væru örugg. 

Um miðjan janúar 2020 fékk Moderna-lyfjafyrirtækið bandaríska senda genasamsetningu kórónuveirunnar SARS-CoV-2 frá Kína, og í byrjun marz 2020 eða um 7 vikum seinna höfðu vísindamenn fyrirtækisins einangrað broddprótein veirunnar í bóluefni, sem þá strax hófust klínískar rannsóknir með. Þetta jafngilti byltingu í gerð bóluefna, bæði hvað þróunarhraða og gerð bóluefnis gegn faraldri áhrærir og markar þáttaskil í viðureign mannkyns við skæðar veirur.  

2. desember 2020 varð brezka lyfjastofnunin "Medicines and Healthcare-products Regulatory Agency (MHRA)  fyrst sinna líka til að leyfa almenna bólusetningu á sínu markaðssvæði á fullprófuðu bóluefni af þessari nýju gerð. 

Bóluefnið, sem leyft var, ber merkið BNT162b2 og var þróað af Pfizer, bandarískum lyfjarisa, og BioNTech, minna þýzku fyrirtæki. Tæknin, þótt ný sé af nálinni, er þannig vel þekkt innan lyfjaiðnaðarins.  Lyfjaiðnaður heimsins hefur ekki verið par vinsæll, en er nú skyndilega "hetja dagsins".

Þetta Pfizer-BioNTech-bóluefni hefur verndarvirkni í 95 % tilvika eftir tvær sprautur gegn téðri veiru, en þess ber að geta, að börn voru ekki prófuð og fólk eldra en 70 ára í mjög litlum mæli.  Það er mjög lítið vitað um virkni bóluefnisins á eldri borgara og á fólk með langvarandi sjúkdóma úr prófunum fyrirtækjanna.  M.a. þess vegna er mjög óvarlegt af Landlækni og öðrum að fullyrða, að a.m.k. 5 dauðsföll fáeinum dögum eftir fyrri bólusetningu sé ekki (eða varla) hægt að rekja til bólusetningarinnar.  Tilvikin eru of mörg og þekking á virkninni úr prófununum of lítil, til að slík niðurstaða sé trúverðug.  Prófunarskýrslur lyfjafyrirtækjanna gefa ekki tilefni fyrir heilbrigðisyfirvöld til að leyfa bólusetningu hrumra einstaklinga.  Ef ónæmiskerfið er veiklað, þarf að ganga mjög varlega fram. Það er öruggara fyrir þessa einstaklinga að skáka í skjóli hjarðónæmis, þegar því hefur verið náð með bólusetningum og sýkingum. 

Aðrar þjóðir litu til Breta í byrjun desember 2020 sem fyrirmyndar við flýtta samþykkt Pfizer-BioNTech-bóluefnisins, og Alþjóða heilbrigðismálastofnunin, sem tekur að sér að samþykkja lyf og bóluefni fyrir þjóðir án lyfjastofnana eða með lyfjastofnanir án bolmagns til vísindalegrar rýni, áttu í samstarfi við MHRA um viðurkenningu bóluefnisins.  Þarna tóku Bretar mikilsvert frumkvæði og skrýtið, að íslenzka lyfjastofnunin skyldi ekki fremur leita í smiðju þangað en til lyfjastofnunar ESB, þar sem Ísland á enga aðild, nema að Innri markaðinum. Svifaseinir íslenzkir búrókratar voru ekki með á nótunum.  Það er eðlilegt, að Lyfjastofnun Íslands geri samstarfssamning við MHRA í stað þess að leita á náðir ríkjasambands, sem Ísland stendur utan við af góðum og gildum ástæðum. 

Hraði bóluefnissamþykktanna var reistur á stöðugu upplýsingaflæði frá viðkomandi lyfjafyrirtækjum til eftirlitsstofnananna í öllum áföngum þróunarferlisins, og tæknin var þekkt þar, þótt hún hafi aldrei verið nýtt gegn veirufaraldri.  

Bandaríska lyfjafyrirtækið Moderna brást hraðast við í upphafi, og prófunarskýrslur fyrirtækisins úr 3. prófunaráfanganum sýna vísindalegustu og trúverðugustu vinnubrögðin, en fyrirtækið varð viku á eftir Pfizer-BioNTech með að tilkynna lok prófunarferlisins.  Bóluefni fyrirtækisins gegn SARS-CoV-2 nefnist mRNA-1273.

Bæði BNT162b2 og mRNA-1273 eru í hópi s.k. mRNA-bóluefna. Þótt þetta sé í fyrsta skipti, sem leyfi er veitt til að sprauta þessari tegund í almenning, eru sérfræðingar samt bjartsýnir um almennt skaðleysi hennar fyrir líkama og sál, því að hún hefur verið reynd gegn ýmsum krabbameinum í yfir áratug.  Varðandi BNT162b2 og mRNA-1273 sérstaklega, voru þau prófuð á 73.000 sjálfboðaliðum alls, þar sem helmingurinn fékk bóluefnið og hinn helmingurinn lyfleysu (Moderna) eða annað bóluefni (Pfizer-BioNTech). Þetta safn gat gefið tölfræðilega marktækar niðurstöður, en gallinn var sá, að þeir, sem nú er lögð mest áherzla á að verja, voru ekki hafðir með í úrtakinu.  Þess vegna stendur stórfelld tilraunastarfsemi enn yfir án þess, að skjólstæðingarnir séu endilega upplýstir um, hvernig í pottinn er búið. 

Hugsunin á auðvitað að vera sú að forðast að gera viðkvæma að tilraunadýrum, nema þeir séu fullkomlega meðvitaðir um það, en leyfa þeim hins vegar að njóta hjarðónæmisins, sem mun myndast í þjóðfélaginu, ef hinir stæltu eru bólusettir.  Ungviði undir tvítugu ætti alls ekki að bólusetja við C-19, enda allsendis ófullnægjandi vitneskja fyrir hendi um virkni þessara bóluefna á það, og því verður yfirleitt lítið um þennan sjúkdóm.  Í heilbrigðisráðuneytinu mun hafa komið fram vilji til skyldubólusetninga við samningu frumvarps til nýrra sóttvarnarlaga.  Hvers vegna ætti ríkisvaldið að ganga freklega á einstaklingsfrelsið og setja fjölda manns í stórhættu ?  Valdbeitingarárátta sumra stjórnmálamanna og búrókrata er stórhættuleg, og henni verður að setja skorður með lögum, sem reist eru á Stjórnarskrá landsins.

Á Vesturlöndum er haldið uppi eftirfylgni með bólusettum, þannig að heilsufarstengd atriði eru skráð og hugsanlegar sýkingar af C-19 bornar saman við sýkingar óbólusettra.  Einn áhættuþáttur við öll bóluefni er, að þau geta aukið smitnæmi sumra hópa.  Önnur áhætta er, að í sjaldgæfum tilvikum koma bóluefni af stað sjálfsofnæmi - nokkuð, sem vírussýkingar geta líka gert.  Miklar rannsóknir á þessu þarf að gera áður en milljarðar manna verða bólusettir. 

Vegna virkni sinnar er reyndar ástæða til að halda, nema eitthvað óvænt gerist, að mRNA-bóluefnin gætu verið öruggari en hefðbundin bóluefni.  Lifandi bóluefni, t.d. gegn lömunarveiki, innihalda veiklaðar veirur.  Hættan við þau er, að veiran breytist í skaðvænlegra afbrigði.  Með mRNA-bóluefni, sem eru nokkrir bútar af genahráefninu mRNA umluktu fituhjúp, getur slíkt ekki gerzt.  Þetta mRNA efni fyrirskrifar ekki, hvernig á að búa til veiru, heldur aðeins, hvernig á að búa til eitt af próteinum hennar, sem kallað er broddur.  Með þessa forskrift úr bóluefninu, framleiða frumur líkamans nú broddinn í miklu magni. Hann veldur viðbragði ónæmiskerfisins til að þróa eyðingu þessu aðskotapróteins.  Ónæmiskerfið mun þá geta brugðizt hratt við næst, þegar vart verður við þessa próteingerð - í þetta sinn sem hluta af broddveiru (kórónuveiru) í innrás. 

Einnig má geta þess, að mRNA er náttúrulegur hluti af lifandi frumum, sem framleiða það og eyða því stöðugt.  Endingartíminn er mældur í dögum.  Þegar mRNA bóluefnisins hefur gegnt sínu hlutverki, er það brotið hratt niður.  Samt ríkir nokkur upplýsingaóreiða um þetta efni.  Sérstaklega skaðleg ósannindi eru, að mRNA í bóluefninu muni breyta DNA samsetningu í frumum bóluefnisþegans.  Þetta er álíka líklegt og eppli Newtons losni úr trénu og fari upp í loftið.  Bullustampar netsins munu ótrauðir halda því fram, að þetta geti gerzt, þótt Isaac Newton hafi sannað hið gagnstæða á 17. öld, en hjátrúarfullir netverjar munu þá óðfluga stimpla hann sem samsærismann.  Það eru engin takmörk fyrir þvættinginum, sem sullast inn á alnetið, en þar er auðvitað einnig ómetanlegur fróðleikur. 

RNA og DNA eru ólíkir hyrningarsteinar gena, og frumur spendýra hafa ekkert efnafræðilegt gangverk til að afrita annan yfir í hinn.

Að mynda og viðhalda trausti almennings til sérhvers vísindalega viðurkennds bóluefnis er mikilvægt.  Slíkt traust er sennilega almennara á Bretlandi en víða annars staðar.  Skoðanakannanir sýna, að 79 % af íbúum landsins hyggjast fá sprautu við C-19, sem er hærra en almennt gerist.  Í Bandaríkjunum t.d. er þetta hlutfall aðeins 64 %.

Þegar allt kemur til alls, eru allar ákvarðanir um, hvort leyfa eigi almenna notkun lyfja teknar á grundvelli mats á áhættu og ávinningi. Við leyfisveitingar á bóluefnum verður hins vegar líklegur ávinningur að vega miklu þyngra en áhættan. Þetta er út af því, að ólíkt lyfjum, sem vanalega eru gefin sjúklingum, eru bóluefnin gefin heilbrigðu fólki. 

T.d. MHRA fær ráðleggingar frá óháðri vísindanefnd fyrir ákvörðun sína.  Þótt nefndarmenn muni hafa vegið og metið marga þætti, þegar ákveðið var að mæla með neyðarsamþykki á BNT162b2, hefur ákveðinn svæsinn útreikningur verið þeim ofarlega í huga, þ.e. hver biðdagur kostar marga lífið.  Á Bretlandi létust 603 úr C-19, daginn sem ríkisstjórnin veitti leyfi til almennrar notkunar á BNT162b2.

Er þessi dánartala há eða lág ?  Á Íslandi deyja að jafnaði 6 manns á dag, sem jafngildir 16,4 ppm þjóðarinnar.  Það hlutfall gefur 1068 látna á dag á Bretlandi í venjulegu árferði.  Viðbótin af völdum C-19 er 56 %, sem er hátt hlutfall, enda hefur verið upplýst, að látnir á Bretlandi vegna C-19 séu nú um 96 k eða 0,15 % þjóðarinnar, sem er hæsta hlutfall, sem sézt hefur í þessum faraldri.  Á Íslandi hafa til samanburðar 79 ppm þjóðarinnar látizt úr C-19.

Þetta gerist á Bretlandi þrátt fyrir mjög strangar sóttvarnarráðstafanir yfirvalda og þar með útgöngubanni og starfrækslubanni af ýmsu tagi og fjöldatakmörkunum af strangasta tagi.  Nú hafa birzt rannsóknir á Bretlandi, sem benda til, að þessar ráðstafanir hafi verið gagnslausar, þ.e. 3 vikum eftir, að þær voru settar á, fækkaði dauðsföllum ekki neitt.  Hafa einhvers staðar birzt marktækar rannsóknir, sem sýna hið gagnstæða ?  Þessar ráðstafanir hafa sjálfar valdið heilsutjóni, eins og rannsóknir sýna líka, og gríðarlegu fjárhagstjóni launþega, fyrirtækja og hins opinbera.  

Hættan við þessa veiru, SARS-CoV-2, er sú, að hún stökkbreytist og verði enn skæðari en þau afbrigði, sem borizt hafa inn í íslenzka samfélagið, bæði meira smitandi og með alvarlegri veikindum og fleiri dauðsföllum á hvern sýktan.  Þekkt er brezka afbrigðið, sem grunur er um, að sé meira smitandi, og nú er komið fram Suður-Afríkanskt afbrigði, sem grunur er um, að valdi meiri veikindum hjá fleiri sýktum.

  Áhyggjur manna hafa t.d. snúizt um það, hvort hin nýsamþykktu bóluefni muni virka í nægilega miklum mæli gegn hinum stökkbreyttu afbrigðum.  Athuganir lyfjafyrirtækjanna (framleiðenda nýju bóluefnanna)  benda til, að bóluefnin virki svipað vel gegn hinum stökkbreyttu afbrigðum.  Það þýðir, að broddpróteinið er enn nægilega lítið breytt eða jafnvel ekkert breytt, til að ónæmiskerfið þekki stökkbreyttan skaðvaldinn, þegar hann gerir innrás í líkamann. 

 

 

                                  

 

 

Kófsviðbrögðin

Viðbrögð heimsins við bráðsmitandi sjúkdómsfaraldri af völdum veiru úr kórónufjölskyldunni, sem er ábyrg fyrir öllum inflúensupestum, sem herjað hafa á mannkynið frá upphafi vega, er rannsóknarefni, því að þau eiga sér enga hliðstæðu.  Ef hættan af völdum þessa sjúkdóms er vegin og metin, virðist hún litlu meiri en af völdum skæðrar hefðbundinnar inflúensu, en smitnæmið er aftir á móti meira.

Þegar afleiðingar sóttvarnaraðgerðanna á líf og heilsu fjölda manns, sem misst hafa atvinnu sína og lent í fátækt af völdum sóttvarnaraðgerðanna, eru virtar, ásamt gríðarlegri skuldasöfnun hins opinbera, fyrirtækja og heimila, þá sækir óhjákvæmilega að sú hugsun, að viðbrögðin séu vanhugsuð, yfirdrifin og að mörgu leyti misheppnuð.

 Er COVID-19 (C-19) eins viðsjárverður sjúkdómur og yfirvöld og meginmiðlar vilja vera láta ?  Sebastian Rushworth, M.D., (SR) hefur á vefsetri sínu sýnt fram á, að dánarhlutfall sýktra í heild er lægra en 0,2 %, sem þýðir, að færri en 1 af hverjum 500 sýktra deyja.  Hér á Íslandi hafa tæplega 6000 manns greinzt með C-19 og 29 látizt úr sjúkdóminum, þegar þetta er ritað, svo að hlutfall látinna af greindum er tæplega 0,5 %, en samkvæmt rannsóknum hérlendis gætu tvöfalt fleiri hafa smitazt en opinberlega hafa greinzt, svo að þokkalegt samræmi er á milli þessara talna hérlendis og talna SR.

Samkvæmt SR er dánarhlutfallið um 0,03 % eða minna en 1 af hverjum 3000 undir sjötugsaldri. Hérlendis eru 4 dauðsföll undir sötugu af völdum C-19 eða 0,07 % af greindum, allt í góðu samræmi við SR að því gefnu, að hlutfall smitaðra og greindra sé a.m.k. 2. 

 

Reynslan af C-19 er sú, öfugt við Spænsku veikina 1918, sem einnig var af völdum veiru af kórónustofni, að faraldurinn leggst þyngzt á aldurhnigna, og athugun SR bendir til, að þeir hefðu hvort eð er átt stutt eftir.  Þannig er yfirleitt ekki um mjög ótímabæran dauðdaga að ræða af völdum C-19, ólíkt því, sem á við um flesta aðra faraldra og átti t.d. við um Spænsku veikina 1918. Þannig leiddi rannsókn SR á tíðni dauðsfalla í ýmsum þjóðfélögum árið 2020 ekki í ljós frávik frá meðaltali.  Á Íslandi voru dauðsföll 2020 marktækt færri en að meðaltali árin 3 þar á undan.  Þetta má vissulega skýra með sóttvarnarráðstöfunum og breyttu hegðunarmynztri fólks.

Fullyrðingar um, að félagslegar ráðstafanir hins opinbera á formi alls kyns hafta á starfsemi og samkomutakmarkana, séu bezta vörnin og jafnvel nauðsynlegar ráðstafanir til að fækka dauðsföllum af völdum faraldurs á borð við C-19, styðjast ekki við vísindalegar rannsóknarniðurstöður.  Kínverska áróðursmaskínan kom þó þeirri flugu inn í höfuð heimsbyggðarinnar í febrúar-marz 2020 með þekktum afleiðingum hvarvetna.

Íslenzka heilbrigðiskerfinu hefur hins vegar í heildina tekizt mjög vel upp við að fást við þennan faraldur, þrátt fyrir augljóst fyrirhyggjuleysi í upphafi og þrátt fyrir ófullnægjandi aðstæður í húsnæði Landsspítalans, sem sumt er um nírætt.  Þær hafa m.a. komið niður á þjónustu við aðra sjúklinga, og eiga landsmenn eftir að bíta úr nálinni með það.

  Bólustning framlínufólks og framlágra ætti strax að létta undir starfsemi sjúkrahúsanna, og þar með þarf mikill fjöldi smita ekki að varpast yfir í ófremdarástand á sjúkrahúsum landsins. Í þessu sambandi eru rannsóknir bóluefnaframleiðenda í 3. fasa þó áhyggjuefni, því að í sumum tilvikum undanskildu þeir viðkvæma hópa frá rannsóknum sínum.  Þetta eru einmitt hóparnir, sem mikilvægast er að veita vernd eða ónæmi gegn því að smitast af SARS-CoV-2-veirunni. Þess vegna er í sumum tilvikum rennt blint í sjóinn með áhrif bólusetningarinnar, og verður gerð grein fyrir rannsóknum SR á þessu síðar.

Það verður að gera þá kröfu til nýja Landsspítalans, að húsnæði hans verði hannað m.a. með hliðsjón af að fást við skæða heimsfaraldra. C-19 sjúkdómurinn er í raun og veru bara létt æfing borinn saman við hrylling á borð við ebólu, sem upp kom í Vestur-Afríku fyrr á þessari öld.

Orðrómur er uppi um "langvinnt kóf".  SR hefur sýnt fram á, að 98 % C-19 sjúklinga hafa náð sér að fullu innan þriggja mánaða, og að engin marktæk gögn styðji, að C-19 leiði til langtíma veikinda (það eru slæm gögn, reist á lággæða rannsóknum, sem hafa verið notuð um allan heim til að skjóta fólki skelk í bringu). 

SR hefur líka bent á, að baráttuaðferðirnar gegn C-19, s.s. meiri háttar hræðsluáróður, frestaðar áformaðar barnabólusetningar og skólalokanir munu leiða til mun fleiri tapaðra lífára en þeirra, sem tapast beint af völdum veirunnar.  Gögnin, sem SR hefur notað til að sýna fram á þetta, eru almenningi aðgengileg og birt í nokkrum rómuðustu og virtustu vísindaritum heimsins. 

Að þessu öllu virtu, hvað í ósköpunum gengur þá á í heiminum ?  Lokanir hafa í mörgum tilvikum verið umfangsmeiri í annarri bylgjunni erlendis en í þeirri fyrstu.  Að sumu leyti á það við um Ísland líka í s.k. þriðju bylgju, þótt við vitum núna mun meira um veiruna.  Það var hyggilegt að fara afar varlega í marz 2020, þegar lítið var vitað um C-19. Það á alls ekki við lengur. 

SR hefur sett fram tilgátu, sem er hans tilraun til að útskýra ótrúlega stöðu Kófsins. Hann hefur unnið með Ulf Martin að smíði þessarar tilgátu, en sá hefur ritað mikið um þessi mál á vefsetri sínu.  Eins og allir vita, hófst C-19 í Kína, og Kína er alræðisríki kínverska kommúnistaflokksins, sem á sér langa sögu strangs eftirlits með fjölmiðlum í Kína og vel smurðrar áróðursvélar. 

 

SR telur, að kínverska forystan hafi fljótt gert sér grein fyrir, að C-19 var ekki alvarleg ógnun, engu verri en slæm inflúensa.  Það var e.t.v. skýringin á upphaflegum viðbrögðum þeirra að þagga umræðu um sjúkdóminn niður og láta hann líða hjá.  Brátt kom þó í ljós, að það var ekki hægt vegna frásagna á félagsmiðlunum, sem dreifðust hratt um þrátt fyrir tilraunir til ritskoðunar.

Þá breyttu yfirvöldin um  baráttuaðferð.  Þau ákváðu að setja á svið sýningu, sem gæti verið beint úr Hollywood-kvikmynd.  Þannig var veröldin mötuð vandlega í janúar og febrúar 2020 á tilbúnum sviðsmyndum frá lokunum og útgöngubanni í Wuhan.  Við sáum hlið að blokkarhverfi rafsoðin föst í lokaðri stöðu, menn í þéttum varnargalla sótthreinsa húsnæði, lík liggjandi á götum úti og flota af tækjum úða yfir allt í kring.

Kannski var þessari sviðsetningu aðallega ætlað að sýna styrkleika.  Kannski var ætlunin að leiða önnur ríki út í þær einstöku sjálfsskaðandi aðgerðir, sem fylgdu í kjölfarið, eða kannski var það bara heppileg aukaafurð af sviðsetningu Kínverjanna. Hvað, sem því líður, þá fullyrtu kínversk stjórnvöld, að þau hefðu ráðið niðurlögum kórónuveirunnar SARS-CoV-2 á rúmlega mánuði.  Þann 11. febrúar 2020 tilkynnti Kína um 6900 ný smit á sólarhring.  Einum mánuði seinna voru ný smit komin niður í 15 á sólarhring í öllu Kína, í landi, þar sem býr 1,4 milljarður manna. 

 

Um þessar mundir, þegar annars staðar er glímt við aðra bylgju faraldursins, tilkynnir Kína um 20 smit á sólarhring.  Yfirvöldin fullyrða, að færri en 5000 manns hafi, enn sem komið er, látizt úr C-19 í Kína.  Það eru færri látnir en í Svíþjóð, landi með íbúafjölda um 0,7 % af Kína. 

 

Af einhverjum ástæðum er lagður trúnaður á tölurnar frá Kína og aðrar upplýsingar þaðan um Kófið þrátt fyrir vitneskju um Kína sem alræðisríki með vel smurða áróðursvél.  Því er treyst, að tímabundin lokun og útgöngubann í Wuhan hafi verið svo árangursrík, að ráðið hafi verið niðurlögum sjúkdómsins í landinu og að faraldurinn hafi ekki tekið sig upp að nýju.

Af reynslunni annars staðar að dæma fær þetta ekki staðizt.  SR hefur sýnt fram á í skrifum sínum með vísun í gögn, að aflokanir stjórnvalda eru almennt óskilvirkar. Á þeim tíma, þegar Wuhan var lokað í febrúar 2020, hafði veiran þegar grasserað í Kína í nokkra mánuði og hlýtur að hafa náð að dreifast vítt og breitt um Kína.  Að loka einni borg, þegar veiran hafði þegar dreift sér um landið, var augljóslega gagnslaus aðgerð og einvörðungu framkvæmd í áróðursskyni. 

Hver varð niðurstaðan af þessu ?  Fjölmiðlar um allan heim fóru í yfirgír og dreifðu myndunum frá Kína um allt.  Þegar smit bárust til annarra landa, voru allir orðnir innstilltir á, að þar væri drepsótt á ferð.  Kröfur komu fram í ritstýrðum fjölmiðlum og á félagsmiðlunum um sams konar aðgerðir yfirvalda og í Kína, úr því að aðgerðir Kínverja hefðu "augsýnilega" borið svo góðan árangur.  Lýðræðislega kjörin stjórnvöld, hrædd um að missa atkvæði, fóru að þessum kröfum. Kjósendur, horfandi upp á stigmögnun stóraðgerða stjórnvalda, ályktuðu þá, að ótti þeirra væri á rökum reistur, og urðu jafnvel enn óttaslegnari og kröfuharðari um sóttvarnaraðgerðir.  Þetta var stýrislaufa með innbyrðis mögnun á aðgerðir.  Afleiðingar þessara óskapa eru þekktar. 

Að öld liðinni munu sagnfræðingar ekki fjalla um C-19 sem drepsótt, sem gengið hafi um heim allan, eins og Spænska veikin, heldur munu þeir taka C-19 sem dæmi um, hversu auðvelt hafi verið á þessum tíma að skapa hugarástand fjöldamóðursýki. Ef við gefum okkur, að þannig sé ástandið, hversu lengi mun þá núverandi móðursýki vara ?

SR telur, að flestar ríkisstjórnir hafi grafið sig ofan í holu varðandi C-19.  Þær hafi dregið upp mynd af hættulegri, jafnvel lífshættulegri sjúkdómi en þau afbrigði af C-19 eru, sem þegar hafa komið fram.  Þær vita þetta, en að játa villu síns vegar núna er ómögulegt.  Sumpart er það vegna þess, að stjórnvaldsaflokanir hafa valdið svo miklum þjáningum, að það mundi stappa nærri sjálfsmorði að segja, að þær hafi verið óþarfar. Sumpart er það vegna þess, að fjölmiðlar og almenningur eru svo sannfærðir um alvarleika sjúkdómsins, að sérhver ríkisstjórn, sem héldi einhverju öðru fram,  fengi á sig merkimiða ábyrgðarleysis og afvegaleiðingar. 

Þess vegna er eina ráðið upp úr holunni að beita töfrabragði.  Töfrabragðið er bólusetning.  Það skiptir engu máli, hvort bóluefnin hafa nokkur einustu áhrif á heildarfjölda dauðsfalla, eða hvort þau vernda gamla og lasburða, sem eru alltaf í mestri hættu vegna alvarlegra sjúkdóma, eða hvort þau hindra útbreiðslu farsóttarinnar.  Hið eina, sem máli skiptir núna er að komast upp úr holunni eins hratt og hægt er án þess að játa að hafa nokkurn tíma leikið afleik í þessari skák við SARS-CoV-2.  Þegar nógu margir hafa verið bólusettir, geta ríkisstjórnir lýst yfir, að hættuástand sé afstaðið.  Þjóðhöfðingja verður hægt að hylla sem hetjur.  Við getum öll tekið upp fyrri siði.    

Þessi pistill er reistur á pistli Sebastian Rushworth, M.D. frá 03.01.2021, "Why did the world react so hysterically to covid ?"

   

Rafbílavæðing og virkjanaþörf

Nokkuð mikið ber á milli mats manna á orkuþörf, aflþörf og virkjanaþörf í landinu vegna rafbílavæðingar.  Hefur því verið slegið fram, að því er virðist í nafni Orkuveitu Reykjavíkur-OR, að ekkert þurfi að virkja fyrir raforkuþörf samgöngugeirans 2030. Slíkar hugmyndir virðast vera reistar á, að skarð verði höggvið í hóp núverandi orkukræfra fyrirtækja á Íslandi, og engir aðrir orkukræfir notendur, t.d. vetnisframleiðendur, fylli í skarðið.  Slíkt svartnættishjal er að engu hafandi.

Þann 9. september 2020 birtist í Markaði Fréttablaðsins fréttatengd grein eftir Þórð Gunnarsson um mat Samorku á orku- og aflþörf frá nýjum virkjunum til að uppfylla skuldbindingu Íslands gagnvart Parísarsamkomulaginu frá desember 2015 um minnkun losunar gróðurhúsalofttegunda um 21 % m.v. losunina árið 2005.  Samorka áætlar að því er virðist m.v. engan samdrátt í losun annarra farartækja á landi en einkabíla, að rafmagnsbílar þurfi að verða hér 145 k (=þús.) talsins árið 2030.  Í ljósi þess, að þeir eru aðeins 5 k núna, er óraunhæft að ætla, að þeir geti verið 140 k fleiri eftir 10 ár, en á hinn bóginn má ætla, að vetnið hafi þá hafið innreið sína í almenningsvögnum, sendibílum og vinnuvélum.  Miðum þess vegna við 145 k rafmagnsbíla 2030 og athugum, hversu mikilli orku- og aflgetu þarf að bæta við núverandi raforkukerfi til að standast kröfur Parísarsamkomulagsins á þessu eina sviði. 

Meðalakstur fólksbifreiða er 13-14 kkm/ár.  Hún gæti aukizt eitthvað með lægri rekstrarkostnaði.  Notum 14 kkm/ár.

Séð frá virkjun má búast við orkuþörf 0,3 kWh/km.  Þá fæst orkuvinnsluþörf til að mæta skuldbindingum Parísarsamkomulagsins gagnvart samgöngum á landi:

E=14 kkm/ár * 0,3 kWh/km * 145 k = 600 GWh/ár

Ef gert er ráð fyrir, að meðalhleðsluafl (vegið meðaltal hraðhleðslustöðva og heimahleðslustöðva) sé 12 kW og mesti samtímafjöldi bíla í hleðslu sé 10 k eða 7 %, þá er aflþörfin 120 MW.  

Lítum á upphaf greinar Þórðar:

"Umdeilda virkjanakosti þarf að nýta til að draga úr útblæstri".

Flestir virkjanakostir eru nú umdeildir, en það, sem á að ráða, er, hvort Alþingi hafi samþykkt þá í nýtingarflokk eður ei.  Þau, sem vilja standa við Parísarsamkomulagið, geta ekki með heiðarlegu móti sett sig upp á móti löglegum virkjunarkosti, sem orkufyrirtæki vill fara í framkvæmd á til að uppfylla orkuþörf orkuskiptanna. 

"Til að Ísland nái markmiðum Parísarsamkomulagsins um samdrátt útblásturs gróðurhúsalofttegunda frá samgöngum fram til ársins 2030, þarf að bæta við uppsettu afli sem nemur 300 MW á næstu 10 árum.  Það þýðir, að auka þarf uppsett afl á Íslandi um 10 % næsta áratuginn."

Eins og sést með samanburði við útreikningana hér að ofan, er of í lagt með áætlaða þörf á uppsettu afli af hálfu Samorku, svo að skakkað gæti 180 MW, og munar um minna.  Stýra má þörf á uppsettu afli með breytilegri gjaldskrá og snjallmælum hjá notendum, sem beina notkun þeirra á lágálagstíma.  Nótt og frídagar eru dæmi um lágálagstíma.  Með því móti verður toppálagið vegna endurhleðslu rafmagnsbíla jafnvel aðeins 90-100 MW.

Síðan tók blaðamaðurinn til við að ræða virkjanakosti til fullnægja þörfum rafbílaeigenda fram til 2030:

"Í fyrsta lagi er um að ræða Hvammsvirkjun.  Samkvæmt áætlunum Landsvirkjunar yrði sú virkjun ámóta Búðarhálsvirkjun m.t.t. uppsetts afls eða 93 MW.  Orkuvinnsla Hvammsvirkjunar yrði þó um fjórðungi meiri eða um 720 MWh/ár. Hvammsvirkjun var færð í nýtingarflokk árið 2015.  Hins vegar skilaði Skipulagsstofnun af sér áliti árið 2018, þar sem fram kom, að umhverfisáhrif virkjunarinnar yrðu verulega neikvæð.  Virkjunin myndi nýta frárennsli Búrfellsvirkjunar [Búrfellsvirkjana 1 & 2 ásamt framhjárennsli-innsk. BJo], sem er staðsett ofar í Þjórsá, og því er hægt að stýra rennsli og þar með lónsstöðu Hvammsvirkjunar með nokkurri nákvæmni."

Téð umsögn Skipulagsstofnunar um veruleg umhverfisáhrif af völdum Hvammsvirkjunar á ekki við tök að styðjast.  Rennsli hinnar margvirkjuðu Þjórsár þarna í byggð er tiltölulega stöðugt, og Hvammsvirkjun verður þess vegna rennslisvirkjun með litlu inntakslóni. Ekki er hægt að halda því fram, að náttúruverðmæti fari þar í súginn.  Stöðvarhúsið verður að miklu leyti neðanjarðar og fellur að öðru leyti vel að umhverfinu.  Ef rétt er munað, verður stíflan akfær, og hún bætir þar af leiðandi samgöngur á milli Gnúpverjahrepps og Landssveitar. Engum blöðum er um það að fletta, að fyrir vikið verður Hvammsvirkjun aðdráttarafl fyrir ferðamenn, enda mun Landsvirkjun gera hana vel úr garði og fegra umhverfið, eins og hennar er háttur. 

Eins og lesendur hafa þegar áttað sig á, hentar þessi virkjun rafbílavæðingunni vel.  Hún dugar henni fram yfir 2030 orkulega séð, en við sérstakar aðstæður gæti við lok tímabílsins þurft að bæta við afli.  Viðbótar aflið gæti komið frá fjölmörgum smávatnsaflsvirkjunum, sem nú eru á döfinni, svo og frá uppfærslu á eldri virkjunum, bæði vatnsafls- og jarðgufuvirkjunum.  Slík uppfærsla fæst ýmist með viðbótar vélbúnaði eða nýjum vél- og rafbúnaði með hærri nýtni í stað hins gamla. 

Blaðamaðurinn nefnir hins vegar stórkarlalegri viðbót, sem engin þörf er á fyrir þennan markað fyrir 2030, hvað sem síðar verður, en það er Búrfellslundur, sem nú virðist eiga að verða 30*4 MW = 120 MW vindorkugarður.  Orkuvinnslugeta hans yrði allt að 420 GWh/ár.  Þessi vindorkugarður kæmi vafalaust í góðar þarfir til að spara vatn í Þórisvatni, en slíkur sparnaður kemur tímabundið niður á afli og orkuvinnslugetu Hvammsvirkjunar.   

Franskt fyrirtæki, Qair Iceland ehf., virðist telja vera mjög vaxandi raforkumarkað á Íslandi, sem er vonandi rétt.  Nægir að nefna vetnisframleiðslu.  Qair er með 3 verkefni á takteinum: 

1. Á Grímsstöðum í Meðallandi á milli Kúðafljóts og Eldvatns, 24*5,6 MW = 134 MW og um 470 GWh/ár.
2. Á Sólheimum á Laxárdalsheiði.
3. Á Hnotasteini á Melrakkasléttu.  

Þarna gæti í heildina verið um að ræða a.m.k. 1,0 TWh/ár, sem gæti hentað einni vetnisverksmiðju.  Gjaldeyristekjur af raforkusölu og raforkuflutningum frá þessum vindorkuverum til vetnisverksmiðju gætu í upphafi numið yfir 30 MUSD/ár eða yfir 5 mrdISK/ár, og þar við bætast launagreiðslur, flutningsgjöld, skattar o.fl. frá vetnisverksmiðjunum. 

Íslendingar taka auðvitað þátt í heimsátaki um að stemma stigu við hlýnun jarðar.  Með núverandi fjárfestingarstigi í heiminum í endurnýjanlegum orkulindum, 250 mrdUSD/ár, til 2050 áætlar "The International Renewable Energy Agency", að við aldarlok muni hafa hlýnað um 3°C að meðaltali í heiminum, svo að nauðsynlegt er að gera ráð fyrir aðlögunarráðstöfunum að meiri hlýindum.  Til að hlýindin haldist innan 2°C marka Parísarsamkomulagsins þurfa árlegar fjárfestingar í endurnýjanlegum orkulindum að meira en þrefaldast og fara upp í 800 mrdUSD/ár til 2050.  Íslendingar geta ekki leyft sér að sitja hjá í þessu átaki, þótt alla raforkuvinnslu hérlendis megi telja endurnýjanlega og nánast kolefnisfría. Landsmenn leggja mest að mörkum í þessum efnum með því að nýta endurnýjanlegar orkulindir sínar sem fyrst í þeim mæli, sem reglur og samþykktir Alþingis kveða á um. 

Nýkjörinn forseti Bandaríkjanna mun hleypa nýju lífi í Parísarsamkomulagið, sem BNA munu á ný gerast aðilar að með þeim alþjóðlegu skuldbindingum, sem þar er að finna.  Vísinda- og þróunarmætti BNA verður í kjölfarið í auknum mæli beint að orkuskiptaverkefnum, og fjárfestingar í þessum geira munu aukast.  Hins vegar munar mest um losun annars ríkis út í andrúmsloftið, Alþýðulýðveldisins Kína.  Ætlar miðstjórn kínverska kommúnistaflokksins að láta Bandaríkjunum frumkvæðið eftir í þessum efnum eða hefst samkeppni þessara stórvelda einnig á sviði orkuskipta.  Kína framleiðir nú þegar flesta rafmagnsbíla í heiminum, og þar aka langflestir rafmagnsbílar um götur.  Kínverjar hafa enn fremur tryggt sér mikilvægar aðfangakeðjur fyrir rafgeyma.  Þess vegna leita öflugir austur-asískir framleiðendur nú á önnur mið, t.d. á sviði vetnistækni. Á flugsviðinu er einnig mikils að vænta á næstu 10 árum. Þar er um að ræða rafknúnar flugvélar, sem henta mundu innanlandsflugi hérlendis.  

   

 

 

 

 

Í verkfærakistu orkuskiptanna

Beðið er tíðinda af sviði þróunar kjarnorku.  Brýn þörf er á nýrri kynslóð kjarnorkuvera, sem tekið geti við af hefðbundinni tækni núverandi kjarnorkuvera, sem kljúfa ákveðna samsætu (ísótóp) frumefnisins úran.  Slík kjarnorkuver hafa í sér innri óstöðugleika við alvarlega bilun í verinu, eins og mörgum er í fersku minni frá "Three Mile Island" í Bandaríkjunum, Chernobyl í Úkraínu og Foukushima í Japan.  Slík þróun nýrrar gerðar kjarnorkuvera er að líkindum langt komin, jafnvel á verum, sem nýtt geta plútónium, sem er mjög geislavirkt úrgangsefni frá hefðbundnum kjarnorkuverum, og fáein önnur frumefni, t.d. þóríum. Þróun vind- og sólarorkuvera hefur gengið mjög vel, þannig að kostnaður við raforkuvinnslu þeirra hefur náð niður að kostnaði raforkuvinnslu í jarðgasorkuverum eða í um 40 USD/MWh, þegar bezt lætur. 

Þessir tveir "hreinu" orkugjafar eru samt með miklum böggum hildar, því að þeir eru óáreiðanlegir.  Þegar sólin skín og vindur blæs, getur orðið offramboð raforku, og þá dettur raforkuverð jafnvel niður fyrir 0, þ.e. raforkunotendum er borgað fyrir að kaupa rafmagn.  Þegar þannig stendur á, er kjörið að ræsa vetnisverksmiðjur á fullum afköstum og rafgreina vatn. Við það myndast vetni, H2, og súrefni, O2.  Vetnið mun sennilega leika stórt hlutverk í orkuskiptunum og eftir þau, því að markaður verður fyrir vetni til að knýja þung ökutæki, vinnuvélar, skip og flugvélar. 

Vetnið getur líka leyst jarðgas af hólmi, þar sem það er notað til upphitunar húsnæðis.  Fyrir slíka vetnisnotkun er að myndast stór markaður núna á Norður-Englandi.  Bretar hafa sett sér markmið um að verða kolefnisfríir árið 2050.  Fyrir Íslendinga geta innan tíðar skapazt viðskiptatækifæri sem framleiðendur vetnis með umhverfisvænum og endurnýjanlegum orkulindum, sem Bretar sækjast eftir.  Í stað þess að leita hófanna hjá brezkum yfirvöldum um viðskipti á milli landanna með rafmagn með talsverðum orkutöpum á langri leið, ættu utanríkisráðherra og iðnaðarráðherra að taka upp þráðinn við brezk stjórnvöld um vetnisviðskipti.  Íslenzk orkufyrirtæki ættu að geta fengið allt að 30 USD/MWh, að viðbættu flutningsgjaldi til vetnisverksmiðju, fyrir raforkuna m.v. núverandi orkunýtni rafgreiningarbúnaðar og markaðsverð á vetni.  Það er vel viðunandi verð, því að meðalkostnaður íslenzkrar raforkuvinnslu er undir 20 USD/MWh.  

Ýmis bílafyrirtæki, t.d. Hyundai í Suður-Kóreu, eru að undirbúa markaðssetningu á fólksbílum með vetnisrafala um borð í stað rafgeyma.  Orkuþéttleikinn á massaeiningu er um 33 kWh/kg, en í rafgeymunum um 50 Wh/kg, þ.e. 0,2 %, og orkuþéttleiki jarðefnaeldsneytis (benzín, dísel) er um 13 kWh/kg, þ.e. 39 % af orkuþéttleika vetnis.   

Unnið er að því að leysa kol og kox af hólmi með vetni við stálframleiðslu. Ef allar hugmyndir um vetnisnotkun heppnast, má tala um vetnishagkerfi í stað hagkerfa, sem nú eru knúin áfram með jarðefnaeldsneyti.  Nú er aflþörf rafgreiningar vatns í heiminum um 8 GW og annar aðeins 4 % markaðarins.  Megnið af vetni heimsins er framleitt úr kolum, olíu og jarðgasi, sem er ósjálfbær aðferð.  Allur núverandi heimsmarkaður mundi þurfa 200 GW og þennan markað má sennilega tvöfalda á 20 árum.  Hann þarf þá 400 GW, sem er 80-föld afkastageta íslenzkra orkulinda, sem líklegt er, að virkjaðar verði. 

Það hefur þótt ljóður á ráði vetnisnotkunar, hversu lág orkunýtnin er við framleiðslu og notkun þess, en hún er um þessar mundir 70 %-80% við framleiðsluna og lægri í vetnisrafölum.  Nú á sér stað mikil þróunarvinna til að auka nýtnina, og er búizt við, að hún verði 82 %-86 % við framleiðsluna árið 2030.  Þar að auki fer kostnaður rafgreiningarbúnaðarins í USD/MW lækkandi. Þegar við þetta bætist viðurkennd þörf á að draga úr bruna jarðefnaeldsneytis í heiminum, þá er kominn verulegur hvati til vetnisnotkunar.  

Það er ljóst, að víðast hvar krefjast orkuskiptin styrkingar raforkukerfanna; ekki aðeins nýrra virkjana endurnýjanlegra orkulinda eða kjarnorkuvera, heldur einnig nýrra og öflugri flutningsmannvirkja (loftlína, jarðstrengja, aðveitustöðva).  Ef hitun húsnæðis á að fara fram með rafmagni, krefst hún enn meiri eflingar flutningskerfisins, sums staðar tvöföldunar flutningsgetunnar.  Það gæti þess vegna víða verið þjóðhagslega hagkvæmast að nota vetni til þess, þar sem nú er notað jarðefnaeldsneyti.  

Fram að árinu 2019 unnu stjórnvöld Bretlands að því markmiði að hafa dregið úr losun jarðefnaeldsneytis um 80 % árið 2050 m.v. árið 1990.  Árið 2019 setti ríkisstjórnin markið enn hærra og vildi, að brezka hagkerfið yrði fyrsta stóra hagkerfi heimsins til að verða 100 % kolefnisfrítt árið 2050.  Nú er þetta aðeins talið mögulegt með verulegri vetnisnotkun. 

Á Íslandi er markaður fyrir vetni m.a. í flutningageiranum í vinnuvélum, vörubílum, langferðabílum (rútum), skipum og flugvélum. Rafvæðing fólksbílaflotans sækir hratt í sig veðrið og fylgir þar fordæmi frá Noregi, sem einnig býr við lágt raforkuverð úr vatnsfallsvirkjunum þar í landi.  Nú, (ágúst 2020) eru rúmlega 5000 fólksbílar alrafknúnir hérlendis.  Það er lágt hlutfall eða um 2 %, en fjölgunin er hröð, því að á 5 árum hefur fjöldinn 21 -faldazt, en með bjartsýni um þróun efnahagsmála og viðvarandi hvata til kaupa á rafmagnsbílum má gizka á, að fjöldi alrafknúinna bíla muni tífaldast á næstu 5 árum. Þeir munu þurfa um 222 GWh/ár frá virkjunum, sem er rúmlega 1 % aukning frá núverandi vinnslu. 

Vetnismarkaðurinn í landinu árið 2025 gæti numið 2,8 kt, ef 10 % langferðabíla og vörubíla og 15 % sendibíla verða þá vetnisknúnir að óbreyttri nýtni vetnisrafala.  Til þess að framleiða það með rafgreiningu og núverandi nýtni rafgreiningarbúnaðar þarf 183 GWh.  Heildarraforkuþörf fartækjageirans mæld við virkjanir verður þá um 405 GWh/ár, sem er aðeins um 2 % aukning núverandi raforkuvinnslu.  Samt útheimtir þessi aukning nýjar virkjanir, ef umtalsverðir notendur falla ekki úr skaptinu.  Til samanburðar er þetta aðeins um 13 % raforkunotkunar ISAL í Straumsvík í góðu árferði.  

Núverandi meginframleiðsluaðferðum vetnis verður að breyta, ef vetnisnotkun á að gagnast loftslaginu.  Samkvæmt skýrslu "International Energy Agency", "The Future of Hydrogen", sem út kom 2019, nam CO2 losun vetnisvinnslu út í andrúmsloftið svipuðu magni og öll samanlögð losun Bretlands og Indónesíu á koltvíildi.  

Vetnisverksmiðjur henta vel til að taka við umframafli frá orkuverum endurnýjanlegrar orku.  Kjörstærð þeirra fyrrnefndu er talin vera 25 %-30 % af uppsettu afli hinna síðarnefndu. 

Það, sem að auki ræður staðsetningu vetnisverksmiðja, er nánd við markað og opinbert regluverk í viðkomandi landi.  Talað er um Chile, Bandaríkin og Spán sem líkleg hýsingarlönd.  Ef þetta hlutfall er heimfært á Ísland, fæst uppsett aflþörf vetnisverksmiðja hér um 350 MW (jarðgufuvirkjunum sleppt).  Með því að nýta umframorku í vatnsorku- og væntanlegu vindorkukerfi mætti flytja út 85 % framleiðslunnar í slíkum vetnisverksmiðjum og nýta 15 % innanlands. 

Ísland býr við orkulöggjöf Evrópusambandsins (ESB), og það er æskilegt og fróðlegt að fylgjast með fyrirætlunum Framkvæmdastjórnar Úrsúlu von der Leyen á orkusviðinu.  Í ljós kemur, að hún ætlar vetninu stórt hlutverk í framtíðinni.  Þannig hefur hún nýlega gefið út skýrsluna "Powering a climate-neutral economy: an EU Strategy for Energy System Integration" og einnig skýrsluna "A hydrogen strategy for climate-neutral Europe". 

Höfundarnir sjá fyrir sér hæga uppbyggingu á framleiðslugetu vetnisverksmiðja í Evrópu, sem nýta umhverfisvæna orku.  Á árabilinu 2020-2024 verði reistar slíkar verksmiðjur í Evrópu að aflþörf a.m.k. 6 GW og framleiðslu a.m.k. 1 Mt/ár.  Í öðrum áfanga (2025-2030) er ætlunin að setja upp rafgreiningarverksmiðjur með aflþörf 40 GW og framleiðslu allt að 10 Mt/ár.  Á lokatímabilinu (2030-2050) verði svo tekin enn stærri skref með framleiðslu gríðarlegs magns vetnis með rafmagni frá kolefnisfríum orkuverum.  

Hlutdeild Íslendinga í þessum markaði verður lítil, en traustur vetnismarkaður mun verða til.  Það virðist þannig verða tiltölulega áhættulítið að fjárfesta í ísenzkum orkulindum og breyta orkunni frá þeim í vetni og beinharðan gjaldeyri með útflutningi á því frá Íslandi til Bretlands og/eða meginlands Evrópu.  

Vetnisvæðinguna á að styrka með stofnun "European Clean Hydrogen Energy Alliance".  Þessi samtök munu hafa innan sinna vébanda iðnaðinn, opinberar stofnanir og frjáls félagasamtök til að styðja við bakið á Stefnumörkuninni ("The Strategy") og til að mynda farvegi fyrir fjárfestingar.  Það er einboðið fyrir íslenzka aðila á orkusviði og jafnvel áhugasama fjárfesta að ganga í þessi samtök til að vinna að framgangi vetnisvæðingar á Íslandi.  

 

 

 

  

 

Er allt með felldu ?

Slegið hefur verið upp sem tímamótauppgötvun, að hérlendis hafi ál verið framleitt með rafgreiningu 500 A straums á súráli án kolefnisskauta og þar af leiðandi án myndunar gróðurhúsalofttegunda. Ekki er ljóst að hvaða leyti tímamót eru fólgin í því, að árið 2020 hafi ál verið rafgreint á Íslandi án koltvíildismyndunar, því að frá árinu 2009 hefur slík framleiðsla farið fram í Tæknimiðstöð Alcoa, utan við Pittsburg í Bandaríkjunum, og slíkt var gert í ýmsum rannsóknarstofnunum í heiminum þar á undan.  Höfundur þessa vefpistils getur ekki séð, að nein tímamót séu fólgin í því að gera á Íslandi, það sem fyrir löngu er búið að gera erlendis.  Jafnvel forseti lýðveldisins hefur verið dreginn inn í tilstandið, og Pétur Blöndal, framkvæmdastjóri Samtaka álframleiðenda, hefur tekið undir halelújakórinn hérlendis, þótt honum hefði átt að vera fullkunnugt um staðreyndir málsins. Spurningin er, hvort eigendum álverksmiðjanna á Íslandi sé greiði gerður með þessu sjónarspili, því að t.d. tveir þeirra eru komnir á fremsta hlunn með að rafgreina súrál án kolefnisskauta í verksmiðjurekstri, eins og minnzt verður á síðar í þessum pistli.

Þann 25. júní 2020 birtist grein eftir téðan Pétur í Viðskiptablaðinu, þar sem hann hann mærir þá, sem að framangreindri kolefnisfríu rafgreiningu stóðu á Íslandi, undir fyrirsögn, sem tekur af allan vafa um fyrirætlun höfundarins:

"Tímamót í álframleiðslu".

Hún hófst þannig:

"Það markaði tímamót í álframleiðslu á Íslandi, þegar forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson, tók á móti fyrstu álstönginni, sem framleidd er með óvirkum rafskautum í Nýsköpunarmiðstöð Íslands."

Keisarinn er ekki í neinu.  Ef forseti lýðveldisins hefði sagt Justin Trudau, forsætisráðherra Kanada, frá því, hvað honum var afhent þarna, þá hefði sá hinn sami farið að skellihlæja, því að í maí 2018 lagði hann fyrir hönd kanadíska alríkisins stórfé til þróunar tilraunastofukers upp í ker fullrar framleiðslustærðar á vegum fyrirtækisins Elysis, sem er samstarfsfyrirtæki risafyrirtækjanna Rio Tinto og Alcoa.  Til verkefnisins lögðu líka fram fé fylkið Quebec, þar sem fram fer gríðarlega mikil álframleiðsla og þróun á því sviði, og Apple, sem notar dálítið ál og telur þetta samstarf vera hollt fyrir ímyndina.  Alls voru lagðir fram fjármunir að upphæð MUSD 558 eða tæplega mrdISK 80 til þess að þróa tilraunastofuútgáfuna upp í hagkvæma iðnaðarstærð. Við verkefnið starfa 100 manns í Quebec, og ætlunin er, að 1000 manns starfi fyrir Elysis árið 2030.  Þessi þróun mun tryggja störf 10´500 manns í Kanadískum áliðnaði, sem verður sjálfbær eftir innleiðingu þessarar nýju tækni.   

Það er víðar unnið að þessari þróun Elysis en í Quebec.  Í Voreppe í Frakklandi er nú verið að setja upp verksmiðju með nýjum kerum og kerbúnaði.  Verkinu á að ljúka fyrir árslok 2021, þannig að kolefnisfrí framleiðsla áls hefjist þar í iðnaðarmælikvarða á árinu 2022.  Hvað meina menn á Íslandi með sínu tilraunaföndri ?  Er líklegt, að einhver í iðnaðinum sé líklegur til að fjármagna starfsemi, sem augljóslega er töluvert á eftir sinni samtíð ?

Síðan hélt Pétur áfram og fór þar á hundavaði yfir það um hvað tilraunin merkilega snerist um:

"Notuð eru rafskaut úr málmblöndum og keramiki í stað kolefnisskauta, og yrði það bylting, ef tækist að innleiða slíka tækni á stærri skala, því að þá losnar súrefni, en ekki koltvísýringur við álframleiðsluna.  Að verkefninu standa Arctus Metals, sem Jón Hjaltalín Magnússon er í forsvari fyrir, og Nýsköpunarmiðstöð Íslands, en það hefur notið rannsóknarstyrkja frá Tækniþróunarsjóði frá 2016."

Af þessari lýsingu að dæma er téð tilraunarframleiðsla Arctus Metals og Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands í engu frábrugðin þeirri, sem fyrir löngu átti sér stað á rannsóknarstofnunum erlendis, bæði í háskólum og hjá alþjóðlegum álfyrirtækjum.  Gamalt vín á nýjum belgjum, sagði einhver. Hvað í ósköpunum ætlast menn fyrir með því að setja fé íslenzkra skattborgara í slíkan leikaraskap hérlendis ?  Stjórnendum Tækniþróunarsjóðs og Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands hlýtur að vera ljóst, hversu gríðarlega fjármuni þarf til að þróa lítla tilraunastarfsemi upp í iðnaðarstærð, og að slík þróun er nú tilbúin hjá Elysis og verið að smíða búnað í tilraunaverksmiðju í Voreppe, sem hefja á rekstur um áramótin 2021/2022.  Öllum má ljóst vera, að tilraunir á þessu sviði enda í blindgötu hérlendis vegna þekkingarskorts og fjármagnsskorts.  

"Vakti hann [Jón Hjaltalín Magnússon] athygli á því í sínu erindi, að ef óvirk skaut væru tekin í notkun í álverinu í Straumsvík, þá myndi það framleiða súrefni til jafns við 500 ferkílómetra skóg."

Þetta er hvorki áhugavert né örugglega rétt.  Það er enginn hörgull á súrefni og virðist gert ráð fyrir, að allt súrefnið í koltvíildinu, sem skógurinn tekur upp, losni aftur út í andrúmsloftið sem súrefni.  Það er mjög hæpið, enda verður til vökvi og fast efni við ljóstillífunina, þar sem súrefni er bundið og fer hluti til rótanna.

Það, sem áhugavert er í þessu sambandi, er hins vegar, að álframleiðendur losna við hvimleiðan brennistein og kolaryk úr framleiðsluferlinu og síðast en ekki sízt við koltvíildi, CO2, úr afsoginu. Þetta er þó ekki eina gróðurhúsalofttegundin frá rafgreiningarferlinu, heldur myndast líka öflugar gróðurhúsalofttegundir á borð við C2H4 og C4H6.  Þær munu menn líka losna við úr rafgreiningarferlinu.  Á móti kemur aukin raforkuþörf, því að við bruna kolaskautanna myndaðist varmi í raflausninni. ISAL hefur náð frábærum árangri við að lágmarka myndun þessara gasa, svo að jafngildi gróðurhúsalofttegunda m.v. 215 kt/ár álframleiðslu nemur aðeins 344 kt/ár CO2.  Það er tæplega 7 % af losun frá starfsemi á Íslandi. 

 "Þá ítrekaði hann, það sem áður hefur komið fram, að álframleiðsla losar hvergi minna en á Íslandi.  Munar þar mestu um, að álver á Íslandi eru knúin með sjálfbærum og endurnýjanlegum orkugjöfum, en á heimsvísu er það orka úr jarðefnaeldsneyti á borð við kol og gas, sem losar mest við álframleiðslu.  Þess vegna er kolefnisfótspor álframleiðslu margfalt hærra í löndum á borð við Kína, þar sem 90 % af orkunni er sótt til kolaorkuvera."

Það er hæpið að fullyrða, að "álframleiðsla los[i] hvergi minna en á Íslandi".  Hvað með norskan áliðnað ?  Hann er sá mesti í Evrópu með um 1,2 Mt/ár, sem er um þriðjungi meira en á Íslandi.  Hann fær alla sína orku frá vatnsaflsvirkjunum Noregs, sem yfirleitt er nettóútflytjandi raforku, svo að það er ekki hægt að halda því fram, að jarðefnaeldsneyti knýji norskan áliðnað.  Hvað með vatnsorkulandið Argentínu ?  Þar er áliðnaður, sem reistur var á grundvelli aðgengis að hagkvæmri orku frá vatnsorkuverum, og þannig mætti áfram telja.  Enn fráleitara er að beita prósentureikningi þeim málflutningi til stuðnings, að kolefnisfrí framleiðsla á Íslandi sé umhverfisvænni en t.d. í Kína.  Þessu er í raun öfugt farið, því að Íslendingar hafa náð manna beztum árangri við rekstur álvera, t.d. m.t.t. losunar gróðurhúsalofttegunda.  Fimbulfamb framkvæmdastjóra Samáls ríður ekki við einteyming og er álverum hér ekki til framdráttar:

"Það er reyndar áhugaverð staðreynd, að ef óvirk skaut [þau eru ekki með öllu óvirk, þótt þau hafi margfaldan endingartíma á borð við kolaskautin - innsk. BJo] verða innleidd í íslenzkum álverum, þá verður losun hér á landi hverfandi af álframleiðslu.  En slík tæknibylting dregur einungis úr losun um 15 % í álverum, sem knúin eru með kolum."

Steininn tekur úr í næstu tilvitnun í grein Péturs:

"Enn eru ljón í veginum í frekari tækniþróun, einkum við að skala upp framleiðsluna.  Nú þegar hefur verið lagður grunnur að samstarfi Arctus og NMÍ við álfyrirtækið Trimet um að keyra tilraunaker í fullri stærð í einu af álverum þess í Þýzkalandi.  Fáist íslenzkt fjármagn að verkefninu, verður hönnun og framleiðsla á kerum og stjórnbúnaði unnin á Íslandi."

Það er eins og jólasveinn sé þarna kominn til byggða um hásumarið.  Það er nánast öll þróunarvinnan og allur kostnaðurinn eftir, þótt búið sé að rafgreina "í bala" með 500 A.  Þótt leitað sé með logandi ljósi á heimasíðu hins virðingarverða álfélags Trimet, þá finnst ekki stafkrókur um téð samstarf Arctus, NMÍ og Trimet. Þegar orðin "Arctus Metals" eru slegin inn í leitarvél síðunnar, birtist nákvæmlega ekkert.

  Lokamálsgreinin er annaðhvort óráðshjal eða mjög varhugaverð óskhyggja aðila, sem horfa algerlega framhjá því, hvernig kaupin gerast í álheimum og einnig framhjá hinu augljósa markaðsforskoti, sem Elysis hefur öðlazt. 

Að lokum verður vitnað í aðra kostnaðarsugu, sem Pétur nefnir í grein sinni "Gas í grjót":

"Þá fjallaði BBC nýverið um samstarf íslenzkra stjórnvalda og stóriðju á Íslandi um þróun nýrrar tækni til að dæla niður kolefni, sem myndast við málmframleiðslu.  Ætli bezta lýsingin á því ferli sé ekki "gas í grjót".  Undirstrikað er í aðgerðaáætlun stjórnvalda í loftslagsmálum, að til standi að gera það verkefni að veruleika." 

PR í þágu hverra er þetta ?  Þetta er allt of dýr og óskilvirk aðferð fyrir það gríðarlega gasmagn, sem á ferðinni er frá einu álveri.  Mun ódýrara og þjóðhagslega hagkvæmara er, að íslenzki áliðnaðurinn kaupi bindingu koltvíildis af íslenzkum skógarbændum, þangað til umbylting verður gerð á framleiðsluferlinu, svo að gróðurhúsalofttegundir verði þar úr sögunni. 

 Framkvæmdastjóri Samáls má ekki láta frá sér ónákvæmni á borð við þessa, að kolefni myndist við málmframleiðslu.  Það eru að sjálfsögðu ýmiss konar efnasambönd kolefnis við önnur frumefni, sem myndast.  

 

 

Tækniþróunin gerir mögulegt að ná markmiðum orkuskipta

Ísland nýtur þeirrar sérstöðu að þurfa ekki að umbylta raforkuvinnslu landsins, eins og flest önnur ríki, til að ná markmiðum orkuskipta.  Þau ættu því að verða að sama skapi léttbærari hérlendis, en samt eru þau viðamikil og tæknilega krefjandi verkefni.  Þau felast í að leysa jarðefnaeldsneyti af hólmi með rafmagni úr umhverfislega og efnahagslega sjálfbærum virkjunum náttúrulegra orkulinda. 

Halldór Benjamín Þorbergsson, framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins, SA, ritaði grein Markaðinn 1. júlí 2020 undir fyrirsögninni:

"Fyrirtæki í forystu að minnka losun gróðurhúsalofttegunda".

Fyrirsögnin felur ekki í sér neina nýlundu eða ný sannindi, heldur hið augljósa, að þeir, sem losa gróðurhúsalofttegundir út í andrúmsloftið, eru bezt til þess fallnir að draga úr eða stöðva þá losun, enda stendur það þeim næst.  Stjórnvöld líta aðallega á það sem sitt hlutverk að halda pískinum á lofti og berja fórnarlömbin, til að þau fari að hegða sér á annan og æskilegri hátt.  Þarna getur t.d. verið um að ræða skattlagningu á jarðefnaeldsneyti, sem er slæm aðferð.  Hún gerir alla flutninga dýrari og eykur þar með dýrtíð í landinu, en dregur lítið úr umferðinni eða t.d. sjósókn. Hins vegar getur dýrt eldsneyti hvatt til orkuskipta, t.d. við endurnýjun á fólksbílum, en hafa þarf í huga, að fjárfestingargetan minnkar með aukinni skattlagningu.  Orkukostnaður rafmagnsbíla per km er um þessar mundir 30 % - 40 % af orkukostnaði benzínbíla.

Önnur aðferð yfirvalda er úthlutun síminnkandi "gjafakvóta", CO2, og gjaldheimta umframlosunar.  Stóriðjan og flugið verða fyrir barðinu á þessu.  Aðferðin knýr tækniþróunina áfram.  Þotuhreyflar verða sífellt nýtnari, og farið er að huga að því að knýja flugvélar áfram með orku, sem ekki myndar gróðurhúsagös við nýtingu.  Sjálfsagt er vetni þar mjög til skoðunar sem orkumiðill. 

Öflugar álsamstæður hafa sameinazt um að þróa grunnþekkingu á nýju, kolefnissnauðu framleiðsluferli áls, áfram upp í hagkvæma iðnaðarstærð, sem þýðir allt að þúsundföldun rafgreiningarstraums frá tilraunastofustraumi.  Þessi þróun hefur verið torsótt og kostnaðarsöm, en nú er verkhönnun fyrstu útgáfu lokið hjá Elysis, þróunarfyrirtæki Rio Tinto og Alcoa, og verið er að smíða framleiðslubúnað til uppsetningar í tilraunaverksmiðju Rio Tinto í Voreppe í Frakklandi, sem á að ljúka síðla árs 2021. Nái Elysis forskoti á markaðinum, mun sú tækni verða algerlega leiðandi á þessu sviði næstu áratugina. 

Upphafaf greinar Halldórs Benjamíns var þannig:

"Fyrirtækin í landinu munu eiga mestan þátt í að ná markmiðum Íslands um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda á næstu árum og áratugum.  Verulega hefur dregið úr kolefnisfótspori sjávarútvegsins síðustu áratugi, og sú þróun mun halda áfram með tækniþróun,  betri nýtingu veiða og aukinni áherzlu á verðmætasköpun.  Áliðnaðurinn er þegar í fremstu röð fyrirtækja í heiminum og uppfyllir ströngustu viðmið um losun kolefnis á hvert tonn, sem framleitt er."

Það er beint samhengi á milli fiskveiðistjórnunarkerfisins og frábærs árangurs sjávarútvegsins, aðallega togaraútgerðanna, í umhverfismálum.  Þannig eiga stjórnvöld sinn þátt í heiðrinum.  Fjöldi veiðiferða er í lágmarki, og útgerðunum hefur vaxið fiskur um hrygg, svo að þær  hafa haft bolmagn til öflugrar tækniþróunar, sem leitt hefur til u.þ.b. helmingsfækkunar togara á 30 árum og mjög bættrar eldsneytisnýtingar. Þeir, sem vilja fjölga útgerðum á Íslandsmiðum eða að herða skattaskrúfuna með hækkun veiðigjalds, eru að biðja um að hægja á þessari hraðfara jákvæðu þróun umverfisverndar. 

Íslenzki áliðnaðurinn er kominn að mörkum þess mögulega í rafgreinarferlinu varðandi lágmörkun losunar gróðurhúsagasa.  Næsta skref í þessum efnum er ekki að bögglast við að binda koltvíildi og dæla því ofan í jörðina með ærnum tilkostnaði, heldur að umbylta framleiðsluferlinu í anda Elysis.  Með því að bjóða lágt raforkuverð, gætu íslenzk orkufyrirtæki stuðlað að miklum fjárfestingum hérlendis í nýrri, hreinni tækni við álframleiðsluna.  Hér er upplagt tækifæri fyrir Íslendinga til að grípa gæsina og skáka ýmsum öðrum um leið.  

"Annars vegar er losun frá orkufrekum iðnaði, sem fellur undir s.k. ETS-kerfi, þar sem losunin er talin fram sameiginlega í öllum ríkjunum og á að minnka um 43 % til 2030 frá árinu 2005.  Vegna þess að kerfið er samevrópskt og að ekki er ætlunin að stöðva iðnþróun í Evrópu, er búið til svigrúm, til að ný fyrirtæki geti hafið starfsemi.  En í heildina er gert ráð fyrir, að nýsköpun og tækniþróun, ásamt úreldingu eldri fyrirtækja, muni leiða til samdráttar í losun.  Þessi fyrirtækið fá úthlutað losunarheimildum, sem fækkar smám saman.  Þær verða dýrari, og þessir þættir knýja fram minni losun jafnt og þétt."

Þannig hefur þetta verið, en íslenzku álfyrirtækin eru nú komin á leiðarenda þessarar þróunar.  Augljóslega er erfitt fyrir íslenzka áliðnaðinn að miða við árið 2005, því að þá hafði stærsta álver landsins enn ekki hafið rekstur, og hin hafa aukið framleiðslugetu sína síðan þá. Við þessar aðstæður er bara stóra stökkið eftir, sem er innleiðing kolefnisfrírrar rafgreiningar súráls ásamt bindingu koltvíildis í gróðri.  Ef framleiðslugetu að jafngildi verksmiðju ISAL í Straumsvík verður umbylt með nýrri rafgreiningartækni, þá minnkar losun álvera landsins um tæplega fjórðung.  Þá eru 20 % eftir eða 320 kt CO2/ár að markmiðinu, sem er vel viðráðanlegt með skógrækt 60 kha svæði (600 km2).  

"Hins vegar er svo almenn starfsemi innanlands.  Í aðgerðaáætluninni er gert ráð fyrir mestum samdrætti losunar frá sjávarútvegi, jarðhitavirkjunum, orkufrekum iðnaði og ýmissi annarri starfsemi. Það verða því fyrirtækin, sem draga vagninn til að uppfylla skuldbindingar og markmið Íslands í loftslagsmálunum, bæði til 2030 og einnig til lengri tíma.  Almenningur mun draga úr losun eftir því sem samgöngur breytast.  Orkuskipti, vistvænir bílar, almenningssamgöngur, hjólreiðar og aðrir vistvænir samgönguhættir skipta miklu."

Hverjir aðrir en fyrirtækin ættu að draga þennan vagn með heimilunum ?  Bezti hvatinn, sem ríkisvaldið gæti veitt samfélaginu, væri lækkun raforkukostnaðar almennings niður í það mark, að orkufyrirtækin hafi ekki bolmagn til arðgreiðslna. Þetta yrði að gerast með lagasetningu, sem gæti kallað á athugasemdir frá Landsreglara og ESA, en til varnar stendur forgangsmarkmiðið um minnkandi losun, sem Ísland hefur skuldbundið sig til í samráði við ESA. 

Fulltrúi Landsreglara, Jón Ásgeir Haukdal, sérfræðingur á Orkustofnun, brást við gagnrýni Sigríðar Á. Andersen á íblöndunarkröfu yfirvalda á s.k. endurnýjanlegu eldsneyti í benzín og dísilolíu með smágrein í Morgunblaðinu 02.07.2020 undir fyrirsögninni:

"Rafbílar telja fimmfalt".

Hún hófst þannig:

"Vísað er í grein Sigríðar Á. Andersen í Morgunblaðinu 26. júní sl..  Þar er því haldið fram, að orkunotkun rafbíla telji ekki með í alþjóðlegum skuldbindingum Íslands um hlut endurnýjanlegs eldsneytis í samgöngum á landi.  Það er þvert á móti, því [að] orkunotkun rafbíla telur fimmfalt.  Regluverk á þessu sviði er margþætt, og Orkustofnun er því ljúft og skylt að skýra helztu atriði í stuttu máli."

 

 "Samkvæmt tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins um endurnýjanlegt eldsneyti, nr 2009/28/EB, og nefnist á ensku Renewable Energy Directive, skulu ríki ná a.m.k. 10 % orkuhlutfalli af endurnýjanlegu eldsneyti í samgöngum á landi árið 2020.  Ísland er á góðri leið með  að ná þeim markmiðum, en árið 2019 var hlutfallið 9,2 %.  Það skiptist svo: lífdísilolía 4,5 %, rafmagn 2,8 %, etanól 1,1 % og metan 0,7 %.  Við útreikning á hlutfallinu er raforkunotkun rafbíla fimmfölduð, þar sem tekið er tillit til þess, að rafbílar nýta raforkuna mun betur en hefðbundnir bílar nýta jarðefnaeldsneyti.  Raforkunotkun rafbíla er áætluð út frá fjölda skráðra rafbíla og heimahleðsla því tekin með, þótt hún sé ekki mæld sérstaklega.  Einnig er heimilt að margfalda orkugildi eldsneytis, sem framleitt er úr úrgangi, með tveimur, og nýtur metanframleiðslan góðs af því."

Á fyrri hluta árs 2020 var markaðshlutdeild nýrra alrafbíla 26 % og var þá 4,3 sinnum meiri en árið 2019.  Hlutfall orkunotkunar rafmagnsbíla af heildarbílaflotanum mun þannig fara yfir 10 % árið 2020, með sömu reikniaðferðum, og vaxa hratt eftir það, sem ætti fullkomlega að réttlæta afnám innflutnings á endurnýjanlegu eldsneyti, sem hefur leitt til verðhækkunar matvæla á heimsvísu og felur í sér gjaldeyrissóun við íslenzkar aðstæður. 

Síðan hélt Jón Ásgeir Haukdal áfram sinni upplýsingagjöf:

"Markmið stjórnvalda er að auka hlutdeild endurnýjanlegra orkugjafa á kostnað jarðefnaeldsneytis í samgöngum á landi í 10 % árið 2020 og 40 % árið 2030.  Til að ná þessum markmiðum voru m.a. sett lög um endurnýjanlegt eldsneyti í samgöngum á landi, nr 40/2013, sem byggja á fyrrnefndri tilskipun.  Með lögunum er gerð sú krafa til eldsneytissala að tryggja, að minnst 5 % af heildarorkugildi eldsneytis, sem þeir selja til notkunar í samgöngum á landi á ári, sé endurnýjanlegt.  Allt endurnýjanlegt eldsneyti er hægt að telja til, þ.m.t. rafmagn, metan, metanól, lífdísilolíu og etanól, hvort sem það er innlent eða erlent.  Engin íblöndunarskylda er til staðar, og hafa olíufélögin því frjálsar hendur um framkvæmdina, svo lengi sem sjálfbærniviðmið eru uppfyllt, en þau gera kröfu um a.m.k. 50 % samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda á orkugildi samanborið við jarðefnaeldsneyti."

Það blasir við, að eðlilegast er fyrir olíufélögin að setja upp rafhleðslustöðvar, einkanlega í dreifbýli landsins, og að kaupa repjuolíu á innanlandsmarkaði til blöndunar í dísilolíu, til að uppfylla kröfur um hlutfall endurnýjanlegs eldsneytis.  Hvorugt hefur í för með sér nettólosun koltvíildis, og hvort tveggja er endurnýjanlegt, og slík viðskiptastefna styrkir vöruskiptajöfnuðinn, en Akkilesarhæll hraðrar rafbílavæðingar eru of fáar hraðhleðslustöðvar við fjölfarnar leiðir.  

"Enn fremur var sett reglugerð um gæði eldsneytis, nr 960/2016, og byggðist á tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins, 2009/30/EB, sem kveður á um, að olíufélög skuli ná 6 % samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda á hverja selda orkueiningu.  Reglugerðin gerir töluvert ríkari kröfur til olíufélaganna en í lögum um endurnýjanlegt eldsneyti, þar sem hún tekur tillit til losunar gróðurhúsalofttegunda, sem til verða við framleiðslu og notkun endurnýjanlega eldsneytisins.  Það eldsneyti, sem hefur lítið kolefnisspor, hefur þess vegna meira vægi við útreikning á því hlutfalli, ólíkt fyrr nefndu 5 % hlutfalli."

 Þessi regla er enn meiri hvati fyrir olíufélögin að selja sem mest rafmagn á farartæki.  Til að olíufélögin dagi ekki uppi á tiltölulega skömmum tíma, þurfa þau að auka markaðshlutdeild sína á sviði rafmagns á ökutæki, því að bílar knúnir rafmagni af rafgeymum virðast vera í mikilli sókn og munu ryðja orkuskiptunum braut á vegunum.  Þyngri farartæki, vinnuvélar, langferðavagnar o.þ.h. verða þó knúin með öðrum hætti, a.m.k. þar til bylting verður í orkuþéttleika rafgeymanna í kWh/kg.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Af áliðnaðinum

Framleiðsla undirstöðuefna fyrir iðnað heimsins hefur átt mjög á brattann að sækja á þessu ári, og um þverbak keyrði, þegar bráðsmitandi veirusjúkdómur í öndunarfærum manna barst um allan heim frá Kína, og sér enn ekki fyrir endann á ósköpunum. Nú hafa læknar á Langbarðalandi upplýst um þá niðurstöðu reynslu sinnar og rannsókna, að umrædd kórónaveira geti í raun lagzt á hvaða líffæri líkamans sem er.  Það er nýtt af nálinni og bendir til, að eigi sé allt með felldu um tilurð þessarar veiru.

Þar sem sóttvarnaraðgerðir flestra yfirvalda koma í veg fyrir myndun hjarðónæmis, verður SARS-CoV-2 líklega ógnvaldur, þar til bóluefni hefur verið þróað, e.t.v. árið 2021.  Veiran hefur leikið hagkerfi heimsins grátt, lamað atvinnulífið og spurn eftir undirstöðuefnum á borð við ál, járnblendi og kísil, hefur fallið.  Nýlega komu fréttir af tímabundinni lokun kísilverksmiðju PCC á Bakka, vitað er um viðsjárverða framtíð álvers ISAL í Straumsvík, og samningaviðræður Norðuráls og Verkalýðsfélags Akraness voru mjög þungar, þegar síðast fréttist.  

Eftir þóf og þjark hófust alvöru samningaviðræður um raforkusamninginn á milli ISAL/Rio Tinto og Landsvirkjunar seint í maí 2020.  Ef slitnar upp úr þeim samningaviðræðum, mun ISAL að líkindum stöðva starfsemi sína og kaup á öllum aðföngum, þ.m.t. rafmagni, síðsumars. Ætlunin er að leiða í ljós nú í júlí 2020, hvort samningar um endurskoðun raforkuverðs Landsvirkjunar til ISAL geti náðst.

Ekki þarf að orðlengja, að það yrði enn eitt áfallið fyrir efnahag landsins, og tap gjaldeyristekna, sem raska mun viðskiptajöfnuðinum til hins verra með mögulega slæmum afleiðingum fyrir gengi ISK og verðlagið á Íslandi, ef af stöðvun þessarar starfsemi verður.  Þótt fjárhagstap eigandans af þessari starfsemi hafi síðast liðin 2 ár numið tæplega mrdISK 20, þá hefur íslenzka þjóðarbúið verið með allt sitt á hreinu og notið tugmilljarða gjaldeyristekna á hverju ári vegna greiðslna fyrirtækisins fyrir raforku, vinnu starfsmanna þess og verktaka og fyrir ýmsa aðra þjónustu.  

Lítið spyrst út um gang viðræðnanna, en ýmislegt annað gerist, sem er ekki til þess fallið að bæta andann manna á milli í þessum viðræðum.  Í miðju Kófinu tilkynnti Landsvirkjun um tímabundna lækkun raforkuverðs til viðskiptavina sinna með langtímasamninga til að létta undir með þeim.  Fyrirtækið tilkynnti ISAL um 10 % tímabundna lækkun, sem er aðeins 40 % af hámarkslækkuninni, sem tilkynnt var.  Síðan hvarf fyrirtækið frá þessari lækkun án þess að tilkynna um þá stefnubreytingu opinberlega. Hvers konar stjórnarhættir eru þetta eiginlega ?  Ekki er síður furðulegt að innheimta fyrir maí 2020 fyrir meiri raforku en þá var notuð.  Það hefur verið sameiginlegur skilningur beggja fyrirtækjanna á orkusamninginum hingað til, að ákvæðinu um 86 % kaupskyldu af forgangsorku eigi aðeins að beita við ársuppgjör viðskiptanna.  Nú gæti myndazt inneign ISAL hjá Landsvirkjun, því að það er ætlun fyrirtækisins að auka aftur framleiðsluna kröftuglega, ef samningar takast.  Með framferði Landsvirkjunar, t.d. skammarbréfum til Rio Tinto, syrtir stögut í álinn.  

Innan Landsvirkjunar er orðrómur uppi um, að forstjórinn óttist viðbrögð skuldabréfaeigenda, ef kaupskyldan er ekki innheimt jafnóðum.  Hann virðist þannig hafa lofað upp í ermina á sér í blóra við orkusamningana.  Ef slitnar upp úr samningaviðræðum á milli ISAL/RT og LV og ISAL verður lokað, þá mun Rio Tinto vafalítið láta reyna á það frammi fyrir dómurum að fá verulegan afslátt á kaupskyldunni m.a. vegna þess, að LV hafi ekki gengið til samninga í góðri trú.  Forstjóra ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar virðist verða á hver fingurbrjóturinn öðrum verri.  Hann starfar á ábyrgð stjórnar fyrirtækisins.  Hversu lengi er hún reiðubúin að taka þátt í og ábyrgjast þessa gandreið forstjórans ?

Í Morgunblaðinu 24. júní 2020 birtist frétt Höskuldar Daða Magnússonar um "íslenzka uppgötvun" á sviði álframleiðslu.  Nú veit höfundur þessa vefpistils ekki gjörla um smáatriði þessarar uppgötvunar.  Þó kom það fram, að ál hefði verið framleitt við 500 A straum með þessari nýju tækni og að skautin séu úr keramik og málmum.  Þetta rímar við frumbýlingstilraunir álfyrirtækja um aldamótin síðustu við að framleiða ál án kolefna. Hætt er við, að mikilvægi þessarar "uppgötvunar" sé mjög orðum aukið og í raun séu stór álfyrirtæki miklu lengra komin á þessu sviði en fyrirtækið Arctus Metals og Nýsköpunarmiðstöðin. Hvers vegna er látið eins og það sé í fyrsta sinni undir sólunni, að ál er framleitt kolefnisfrítt ?

Sannleikurinn er sá, að Alcan, sem Rio Tinto keypti fyrir allmörgum árum, og Alcoa hafa stundað rannsóknir í mörg ár með það stefnumið að gera álframleiðsluna kolefnisfría.  Sá áfangi að gera þetta í litlu tilraunakeri við 500 A náðist fyrir fjöldamörgum árum. Með því er björninn ekki unninn. Tæknilegi vandinn er að gera þetta með hagkvæmum og öruggum hætti við fullan iðnaðarstraum.  Þá er átt við 1000 sinnum hærri straum en frumkvöðlar á Íslandi voru að föndra við og básúnuðu síðan sem meiriháttar uppgötvun (technical breakthrough ?). 

Fyrir nokkrum árum stofnuðu fyrirtækin Rio Tinto og Alcoa með sér þróunarfélagið Elysis og lögðu fyrirtækinu til mikið fé.  Þetta þróunarfélag hefur náð svo miklum árangri, án þess að berja sér tiltakanlega á brjóst fyrir það, eins og Ketill, skrækur, gerði á sinni tíð, að nú er verið að framleiða kerbúnað fyrir tilraunaverksmiðju Rio Tinto í Voreppe í Frakklandi (þróunaraðstaða franska ríkisálfélagsins Pechiney, sem Alcan keypti á sinni tíð), sem á að verða tilbúin til rekstrar með  fullum iðnaðarstraumi fyrir árslok 2021. Gangsetning þessarar tilraunaverksmiðju markar raunveruleg tímamót í álheiminum, en ef gjörningur Arctus Metals og Nýsköpunarstöðvarinnar mun hafa einhverja þýðingu, á eftir að útskýra í hverju sérstaðan felst m.v. rannsóknir t.d. rússneska álrisans Rusal.

Frétt Höskuldar bar hið vafasama heiti:

"Íslensk tækni í kapphlaupi við risa á álmarkaði".

Efasemdir hljóta að vakna, þegar þess er gætt, að fyrir 20 árum voru ýmsar rannsóknarstofnanir, t.d. í hinu rótgróna áltæknisamfélagi Tækniháskólans í Þrándheimi, NTNU, að feta sig áfram með kolefnisfría álframleiðslu með lágum straumi. Var þetta iðulega kynnt á námstefnum Tækniháskólans í Þrándheimi, sem haldnar voru annað hvert ár. Hérlendis virðist vera um að ræða gamalt vín á nýjum belgjum, og "íslenzka tæknin", sem áhöld geta verið um, hvort er íslenzk, vera a.m.k. tveimur áratugum á eftir tímanum. Ef um einhverja sérstöðu er að ræða, sem hafi marktæka kosti framyfir t.d. Elysis-tæknina, hefur algerlega mistekizt að koma henni á framfæri.  

Pétur Blöndal, framkvæmdastjóri Samáls, kom í þessari frétt með fráleita speki.  Hann gerði því skóna, að nýja tæknin myndi hafa minna umhverfislegt gildi, væri hún nýtt Kína, með öll sín kolakyntu orkuver, en á Íslandi.  Lofthjúpur jarðar gerir auðvitað engan greinarmun á því, hvort t.d. 1 Mt/ár eru framleidd með þessari nýju tækni í Kína eða á Íslandi.  Svona málflutningur frá félagi álframleiðenda á Íslandi gerir ekkert gagn.  

Þá var í lok fréttarinnar viðtal við Guðbjörgu Óskarsdóttur, forstöðumann hjá Nýsköpunarmiðsöð Íslands og framkvæmdastjóra Álklasans:

""Við viljum sjá svona lausnir koma sem fyrst hingað til lands, svo [að] það er ánægjulegt, að íslenzkt fyrirtæki sé að vinna að þessari byltingu.  Öll stærstu álfyrirtækin í heiminum eru að horfa til þessarar tækni í framtíðinni", segir Guðbjörg Óskarsdóttir, forstöðumaður hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands og framkvæmdastjóri álklasans.  

Guðbjörg segir, að líklega verði þess ekki langt að bíða, að umrædd tækni verði tekin í gagnið.  Á stórum álmarkaði sé pláss fyrir fleiri en eina lausn. 

"Jón Hjaltalín hefur sagt sjálfur, að álver, sem ekki eru tengd þessum stóru, sýni tækni hans áhuga, enda vilja allir vera með svona lausn, þegar hún kemur og er tilbúin.  Það, að íslenzkur frumkvöðull sé kominn þetta langt núna, styrkir samkeppnisforskot hans."" 

Um þetta er vægast að hafa þá umsögn, að orð Guðbjargar lýsi meðvirkni. Það er fráleitt að tala um nýja tækni, þegar í hlut á tilraunastarfsemi í mælikvarðanum 1:1000, því að megnið af þróunarvinnunni er eftir, og hún er að baki í þróunarverkefninu Elysis. Ef um nýja aðferð er að ræða, í hverju lýsir hún sér, og hverjir eru kostir hennar m.v. við löngu þekktar aðferðir háskólasamfélaga og álrisa ? 

Fyrir utan rafkerfið í álverksmiðju, þá er rafgreiningin hjartað í henni.  Í hvoru tveggja liggja gríðarlegar fjárfestingar.  Engum, sem snefil af þekkingu og reynslu hefur af starfsemi þessa geira, dettur í hug, að nokkurt álfyrirtæki kjósi fremur samstarf við smáfyrirtæki og nýgræðing á þessu sviði, sem virðist vera langt á eftir tímanum, en þróaða og reynda tækni, sem tækni Elysis verður eftir áratug. 

Hugtakaruglingur tröllríður umfjöllun sumra fjölmiðla um álframleiðslu.  Hann var áberandi í frétt Markaðar Fréttablaðsins 25. júní 2020 og kom fram í fyrirsögninni:

"Juku framleiðslu hreins áls eftir lokanir á meginlandinu".

Í þessu felst fullkomin mótsögn, því að hreinálsframleiðsla er sérgrein, sem ekki þrífst, ef markaðir "lokast".  Hreinál er yfir 99,9 % ál, sem yfirleitt næst aðeins með flóknu hreinsiferli í steypuskála, en það sem í fyrirsögninni er átt við, er hráál, ómeðhöndlað ál, beint upp úr venjulegum rafgreiningarkerum, sem ekki er notað beint í neina framleiðslu, heldur fer allt í endurbræðslu. Hráál keranna inniheldur vanalega minna en 97,5 % ál.  Þetta hlutfall mun hækka með innleiðingu kolefnisfrírrar framleiðslutækni. Á hrááli og hreináli er grundvallarmunur, og ruglingurinn kann að stafa af ónákvæmri orðanotkun talsmanna sumra álveranna, þó ekki ISAL, því að blaðafulltrúi fyrirtækisins notaði orðið "hráálskubbar", sem getur verið rétt, en einnig eru sums staðar við lýði hleifasteypuvélar, og þar eru steyptir hráálshleifar við þessar og aðrar aðstæður, þar sem ríður á að halda uppi eða auka til muna afkastagetu steypuskálanna án þess að steypa samkvæmt pöntunum.  

Upphaf þessarar fréttar Markaðarins var þannig:

"Þegar kórónuveirufaraldurinn hafði skollið á Evrópu af fullum krafti, brugðust íslenzku álverin við með því að framleiða hreinál í stað sérhæfðara málmblendis að sögn talsmanna álveranna.  Minni orkukaup og afslættir á raforkuverði til stórnotenda munu draga úr tekjum Landsvirkjunar á árinu [2020]."

Þessi frásögn bendir til, að vitleysan eigi rætur að rekja til talsmanna Norðuráls og Fjarðaáls, en þeir mega ekki mæta svona illa lesnir til leiks.

Svo undarlega sem það hljómar, þá hefur stóriðjufyrirtækið, sem hæst verð greiðir fyrir raforku Landsvirkjunar, enn engan Kófsafslátt fengið, þótt fyrirtækið hafi í apríl 2020 tilkynnt ISAL um 10 % lækkun.  Ekki nóg með það, heldur rukkaði fyrirtækið fyrir meiri orku en notuð var í maí.  Þetta heitir ruddaframkoma, þegar ekki er skafið utan af óþverranum. 

Landsvirkjun reyndi í Kófinu að koma sér í mjúkinn hjá eigendum sínum (hún gefur skít í viðskiptavinina), og til marks um slepjuháttinn er eftirfarandi úr sömu frétt:

"Afslættir til stórnotenda einir og sér námu allt að 25 % og munu kosta fyrirtækið a.m.k. mrdISK 1,5 á þessu ári.  Orkukaup álveranna hafa að sama skapi verið minni á þessu ári en hinu síðasta, en ekki liggur fyrir, hversu mikið þessi minni eftirspurn raforku mun kosta Landsvirkjun að sögn talsmanns Landsvirkjunar."

Upphæðin mrdISK 1,5, sem talsmaður Landsvirkjunar segir hana fórna með sjálfskipaðri verðlækkun, er dropi í hafið og t.d. aðeins um 11 % af tapi ISAL 2019.  Það er víða pottur brotinn.