Ísland og raforkumarkaður ESB

Raforkumarkaðskerfi ESB er skilgreint í Orkupökkum #1 og #2 og gert að skyldu að innleiða það í Orkupakka #3.  Hérlendis voru reglur Orkupakka #1 um aðskilnað starfsemi á raforkumarkaði í fernt innleiddar með nýjum orkulögum 2003.  Það var til að skapa jafnræði um aðgang að flutningskerfinu og aðstæður fyrir frjálsa samkeppni.  Ávinningur fyrir orkukaupendur er ekki merkjanlegur, sé þróun raforkuverðsins skoðuð (raunverð), og sennilega hefur heildaryfirbygging og þar með stjórnunarkostnaður raforkugeirans vaxið við þennan aðskilnað í vinnslu, flutning, dreifingu og sölu. 

Nú er Landsnet með í undirbúningi uppboðskerfi á heildsölumarkaði í orkukauphöll samkvæmt forskrift ESB í Orkupakka #2.  Innleiðing á kerfi, sem er sniðið við frjálsan eldsneytismarkað, sem sjái raforkuverunum fyrir öruggri frumorku, og miðað við mörg, stór og smá, raforkuvinnslufyrirtæki í frjálsri samkeppni um viðskiptavinina, er augljóslega vandkvæðum háð hérlendis, þar sem aðstæður eru gjörólíkar, frumorkan eðlisólík og markaðurinn verður alltaf "grunnur".

Ef þetta markaðskerfi ESB verður ekki vandlega aðlagað íslenzkum aðstæðum, dyntóttri náttúru, sem ætlazt er til, að veiti áreiðanlegri frumorku inn í vinnslukerfið, og að fákeppnismarkaði með gríðarlegu ójafnræði á markaði vegna stærðarmismunar og mismunandi frumorkusamsetningar, þá mun slysalega takast til, sem mun lýsa sér í miklum verðsveiflum á heildsölumarkaði og smásölumarkaði, hækkuðu meðalverði vegna ófullnægjandi hvata til að hefja virkjanaverkefni í tæka tíð, og, ef allt fer á versta veg, mun valda alvarlegum orkuskorti og tíðari en við höfum átt að venjast.  

Vart þarf að efast um, að sérfræðingarnir, sem að innleiðingu þessarar markaðsvæðingar vinna, hafa áhættugreint ferlið, sem þeir eru að skipuleggja, en meira er hægt að óttast, að þeim séu of þröngar skorður reistar til almennilegrar aðlögunar, því að slíkt táknar eðlisbreytingu á kerfinu, sem Landsreglarinn hérlendis mun líta óhýru auga, enda hefur hann bara eina forskrift við að styðjast.  Hér er t.d. átt við, að hérlendis krefjast aðstæður  samræmdrar auðlindastýringar, sem er nauðsynleg og nægjanleg til að tryggja beztu nýtingu tiltækra orkulinda í því augnamiði að forða vatnsleysi miðlunarlóna að vori og ofnýtingu viðkvæms jarðgufuforða.  Slíka auðlindastýringu má hvert fyrirtæki viðhafa undir markaðskerfi ESB, en samræmd auðlindastýring heildarkerfisins er bönnuð, þar sem frjáls samkeppni orkuvinnslufyrirtækjanna er hinn heilagi Graal í Brüssel.  Að sumra dómi dæmir þetta bann orkumarkaðskerfi ESB úr leik á Íslandi sem raunhæft markaðsfyrirkomulag.  

Elías Elíasson, verkfræðingur og sérfræðingur í orkumálum, skrifar áhugaverða Morgunblaðsgrein um þetta efni þann 14. marz 2019, undir fyrirsögninni:

"Raforkuöryggi á Íslandi":

"Reglugerðir Evrópusambandsins virka einfaldlega ekki hér, og á grundvelli þeirra verður vel virkur frjáls markaður með rafmagn ekki settur upp hér á landi.  Eins og rakið er í ritgerð minni, "Rafmagn til heimila og útflutnings", á síðunni http://hhi.hi.is/vinnupappírar, þá er orkuauðlindinni dreift á marga staði, víðs vegar um landið, og misjafnlega dýrt að nýta hana á hverjum stað.  Við þær aðstæður getur samkeppnin ekki tryggt eðlilega verðmyndun, sem hvetur til nýframkvæmda, þegar jafnvægi ríkir [á] milli framboðs og eftirspurnar, heldur myndast hvati til að taka of mikla áhættu á kostnað notenda.  Reglur ESB tryggja því ekki orkuöryggi á Íslandi, og öryggið minnkar enn með tilkomu sæstrengs."

Iðnaðarráðuneytið/utanríkisráðuneytið verður að birta áhættugreiningu, sem sýnir hið gagnstæða við lýsinguna hér að ofan, áður en það biður um  staðfestingu Alþingis á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum, því að feiknarlegir hagsmunir landsmanna eru í húfi.  Meðmælendur Orkupakka #3 hafa skautað léttilega framhjá þessum risaþætti málsins, og það með öðru gefur málstað þeirra ótraustvekjandi blæ.

Með orkulögunum 2003 var ábyrgðin á að viðhalda nægri frumorku í landinu fyrir raforkuvinnsluna tekin af Landsvirkjun, og nú ber enginn þessa ábyrgð og mun trauðla fá hana með Orkupakka #3, því að vísast þykir sú kvöð virka samkeppnishamlandi á markaði ESB.  Fyrir raforkunotendur á Íslandi er hættan á orkuskorti hins vegar óviðunandi. Þetta mál er dæmigert fyrir gallana, sem felast í ákvarðanatöku fjarri landsteinum.

Frá 2003 hefur þetta blessazt, þótt skollið hafi hurð nærri hælum, t.d. 2013, því að virkjað hefur verið fyrir stóriðju og almenning í leiðinni, en nú virðist áhugi "stórnotenda" á raforkusamningum við íslenzka orkubirgja hafa dvínað, og sáralítið "í pípunum" af nýju afli inn á kerfið. Þó eru smávirkjanir í undirbúningi, og 18.03.2019 var tilkynnt um staðfest deiliskipulag fyrir 55 MW Hvalárvirkjun í Ófeigsfirði.   

Það er til marks um skilningsleysi orkuyfirvalda hérlendis á sérstöðu íslenzka orkukerfisins og afleiðingum þess að troða Íslandi í ESB-flík, sem er sniðin á annars konar sniðmát, að engin áhættugreining vegna innleiðingar nýs orkumarkaðskerfis hefur verið kynnt til sögunnar.  Yfirvöld munu ekki geta skákað í því skjólinu, að þau hafi ekki verið vöruð við, þegar raforkuverðið og afhendingaröryggi raforku fara úr böndunum.  Skilja þau ekki, hvað er í húfi ? Mikið er þó búið að predika. Afkoma fjölda fjölskyldna og fyrirtækja er í húfi. Vinnubrögðin eru ekki Sjálfstæðisflokkinum sæmandi. 

Að sjálfsögðu mun keyra um þverbak í þessum efnum, ef stórsala hefst á rafmagni úr landi.  Þröskuldur í vegi þeirra áforma snarlækkar við innleiðingu Þriðja orkulagabálks ESB, en ætlun Evrópusambandsins með honum er einmitt að örva millilandaflutning orku og færa stjórn þeirra mála undir lögsögu Evrópuréttarins og undir miðstýringu ACER/Framkvæmdastjórnar ESB.  Um þetta skrifaði Elías Elíasson í téðri grein:

"ESB stefnir samt á að tvöfalda vægi vindorku í raforkuvinnslu sinni.  Við þessar aðstæður er það knýjandi nauðsyn fyrir bandalagið að komast yfir hina hreinu og sveigjanlegu orku Noregs og Íslands og nota hana til að keyra á lognið í Evrópu.

Sæstrengur mun því koma í kjölfar þriðja orkupakkans og tengdra nýrra reglugerða.  Þegar orkumálaráðherra fullyrðir, að sæstrengur muni ekki koma, er hún bæði að vanmeta ákveðni Bandalagsins í málinu og lofa upp í ermina á öðrum stjórnmálaöflum, sem munu samþykkja sæstreng orðalaust."

Þess má geta, að Þórdís Kolbrún, iðnaðarráðherra, gaf til kynna á ársfundi Landsvirkjunar í lok febrúar 2019, að hún teldi orkusölu um sæstreng á stóran markað þarfaþing til að losna við "umframorku", sem var reyndar stórlega ofmetin hjá henni, 2 TWh/ár (> 10 %) eftir tilkomu Búrfells #2 og væntanlegrar 220 kV línu frá Fljótsdalsvirkjun til Norðurlands.  Nefndi hún hið gildishlaðna hugtak "brottkast" í þessu sambandi og líkti því við það, að vatn rynni framhjá virkjunum, sem er í sjálfu sér ósmekkleg  samlíking og út í hött.

Í þessu sambandi er fróðlegt að skoða þankagang búrókrata Framkvæmdastjórnarinnar.  Í Orkumarkaðstilskipuninni 2009/72/EB, kafla 6, um eflingu svæðisbundinnar samvinnu, stendur:

1. Aðildarlöndin og landsreglararnir skulu vinna saman í því augnamiði að samþætta orkumarkað hvers lands við eitt eða fleiri svæði sem fyrsta skref til myndunar alfrjáls innri markaðar.  Einkum skulu landsreglararnir í aðildarlöndum, sem hafa undirbúið samstarfið, eða aðildarlöndin skulu hvetja til og undirbúa svæðissamvinnu á milli rekstraraðila flutningskerfa [hér Landsnet], og þar innifalin eru viðfangsefni millilandatenginga, í því augnamiði að skapa samkeppnisvæddan innri markað fyrir rafmagn, fá samræmi í lagaumgjörð landanna, rammaregluverk og tæknilega tengiskilmála, og undirbúa jarðveginn fyrir samþættingu einangruðu kerfanna, sem mynda s.k. orkueyjar, sem enn er að finna í ESB [2009], við innri markaðinn."

Það er engum blöðum um það að fletta, að höfundarnir sjá tækifæri fyrir heildina, EES, fólgið í að tengja "orkueyjar" við innri markaðinn.  Þarna fara einfaldlega ekki saman hagsmunir "orkueyjar", sem getur breytt endurnýjanlegri orku sinni í eftirsótt verðmæti, og orkuhungraðs "stórveldis".  Er þetta ekki augljóst ?

Það vefst ekki fyrir öllum.  Þannig ritaði Ögmundur Jónasson, fyrrverandi innanríkisráðherra, ágæta grein um málefnið í Morgunblaðið, 9. marz 2019:

"Orkan okkar".

Hún hófst þannig:

"Í fjölmiðlum, ekki sízt í Morgunblaðinu, hefur farið fram mikil og oft á tíðum mjög upplýsandi umræða um orkustefnu Evrópusambandsins.  Í þessari umræðu hafa kunnáttumenn úr orkugeiranum útskýrt, hvað felist í svokölluðum "orkupökkum" ESB, en samkvæmt áætlun ríkisstjórnarinnar hefur staðið til, að Íslendingar samþykki "þriðja orkupakkann" á yfirstandandi þingi.  Ekki er þó útséð um það, því [að] Guðlaugur Þór Þórðarson, utanríkisráðherra, vill skoða málið nánar.  Það er vel."

Ögmundur Jónasson á heiður skilinn fyrir málefnalega nálgun sína á þessu máli.  Hann hefur lagt sig í líma við að átta sig á staðreyndum þessa máls, sem á yfirborðinu kann að virðast bæði flókið og óáhugavert, en þeir sem gefa sér tíma til að hugleiða það,sem dregið er fram í umræðunni á báða bóga, komast margir fljótlega að því, að í grundvallaratriðum er málið ekki flókið og að það varðar mikla framtíðarhagsmuni í þessu landi, snertir hag hvers einasta íbúa landsins og atvinnuöryggi fjölmargra.  Það varðar sjálfsákvörðunarrétt landsmanna um orkumál og lýðræðislegt áhrifavald kjósenda í þessu landi á ráðstöfun einnar aðalauðlindar landsins.  

 

 

  

Hundsbit

Það hefur komið fram, að ætlunin er að gera Orkumálastjóra að Landsreglara og þar með væntanlega að sameina embættisskyldur Orkumálastjóra og Landsreglara Evrópusambandsins, ESB, á Íslandi.  Þetta er stórfurðulegt uppátæki, því að embættisskyldur orkumálastjóra spanna mun meira en raforkumál, en Landsreglari (National Energy Regulator) verður æðsti maður raforkumála á Íslandi, óháður íslenzkum stjórnvöldum, en Orkumálastjóri er aftur á móti núna beint undir ráðherra.  Það fer mjög illa á þessu, enda ætla Norðmenn að viðhafa annað fyrirkomulag, þar sem Stórþingið áskildi, að völd Landsreglara yrðu eins takmörkuð og auðið væri.

Nú er Landsreglari Noregs sjálfstætt embætti innan Orkustofnunar, en verði Þriðji orkupakkinn hluti EES-samningsins, þá verður stofnað sjálfstætt embætti Landsreglara í Noregi. Ekkert slíkt virðist vaka fyrir íslenzka iðnaðarráðherranum.  Þvert á móti virðist Landsreglarinn munu verða hér valdameiri en efni standa til.    

Hvert verður fyrirsjáanlega hlutverk Landsreglara ? Verkefnum hans er lýst í Raforkumarkaðstilskipuninni 2009/72/EB, sem er hluti af Orkumarkaðslagabálki #3.  Hér verður drepið á fáein atriði varðandi flutning og dreifingu raforku úr þessari tilskipun, og fleiri atriði tíunduð við tækifæri:

1 a) ákvarða eða samþykkja, á grundvelli skýrra skilmála, raforkuflutningsgjaldskrár og raforkudreifingargjaldskrár eða aðferðirnar, sem útreikningar þeirra eru grundvallaðar á.

Landsnet hefur hingað til samið sínar gjaldskrár, og rafmagnsdreifingarfyrirtækin sínar, og fyrirtækin hafa síðan lagt þær fyrir Orkustofnun til rýni og samþykktar.  Orkumálastjóri hefur starfað í umboði ráðherra, en verður, ef "pakkinn" gengur eftir, starfandi í umboði ESB.  Á bara að taka þessu sem hverju öðru hundsbiti ?

1 b) tryggja, að rekstraraðilar flutnings- og dreifikerfanna, og, eins og við á, eigendur þessara kerfa, auk allra fyrirtækja í raforkugeiranum, standi við skuldbindingar sínar samkvæmt þessari tilskipun og öðrum viðeigandi Evrópusambandsreglum, að meðtöldu því, sem varðar millilandatengingar.  

Raforkugeirinn í heild sinni skal sýna regluverki Evrópusambandsins hollustu framar öllu öðru.  Íslenzk orkulög og íslenzk orkustefna verða að vera í samræmi við gildandi regluverk ESB á hverjum tíma á sviði orkumála, ekki einvörðungu þess hluta, sem fólginn er í Þriðja orkupakkanum.  Er þetta ekki of stór biti að kyngja fyrir þjóð, sem stendur ekki í neinum raforkuviðskiptum við ESB og kærir sig ekki um það, eftir því sem bezt er vitað ?

Í kafla 6 er tekið til við að lýsa hlutverkum Landsreglarans við tengingu inn á þessi kerfi: 

6 Landsreglarinn skal bera ábyrgð á að ákvarða eða samþykkja, tímanlega fyrir gildistöku, a.m.k. aðferðirnar, sem nota á til að reikna eða ákvarða skilmálana fyrir:

a) tengingu og aðgang að landskerfi, þ.m.t. flutnings- og dreifingargjaldskrár, eða aðferðirnar, sem leggja skal til grundvallar útreikningunum.  Þessar gjaldskrár eða aðferðir eiga að vera þannig, að tekjur af þeim standi undir nauðsynlegum fjárfestingum í kerfunum fyrir viðgang þeirra.

 Landsreglarinn ákveður þannig tengigjöldin fyrir nýja birgja, t.d. vindorkuver, og notendur raforku.  Það er líklegt, að hann muni fá leiðbeiningar frá ACER um þetta, svo að samræmis við ESB-löndin verði gætt.  Með þessu fyrirkomulagi getur hvorki Alþingi né ráðherra haft áhrif á hvetjandi og letjandi þætti þessara gjaldskráa.

b) viðskipti með jöfnunarorku. 

Allir kaupendur á heildsölumarkaði raforku í landinu senda með minnst sólarhrings fyrirvara inn áætlun um orkukaup sín á hverri klukkustund til síns orkubirgis og þurfa að greiða honum fyrir mismun raunverulegrar notkunar og áætlunar utan vissra marka.  Orkubirgjarnir senda jafnframt inn tilboð um að láta þessa jöfnunarorku í té.  Þessi jöfnunarorkumarkaður hefur virkað vel, síðan honum var komið á hérlendis.  Samkvæmt Orkupakka #3 verður hann settur undir stjórn Landsreglara.  Nú stjórnar Landsnet þessum markaði.  Ólíklegt er, að til bóta verði að færa stjórn þessa markaðar lengra frá mörkinni, persónum og leikendum.

c) aðgang að innviðum á milli landa, þar með aðferðarfræði við úthlutun flutningsgetu og meðhöndlun yfirálags.

Landsreglarinn mótar regluverkið um það, hvernig orkuvinnslufyrirtækjum og vinnslugetu þeirra verður á hverjum tíma raðað inn á sæstrenginn eða sæstrengina.  Þarna munu áreiðanlega samræmdar reglur ACER gilda í þessum efnum.  Til þessara kasta kemur sérstaklega, ef strengurinn er fulllestaður.  Landsreglarinn ræður því líka, hvaða orkubirgi er kastað fyrst út eða dregið úr flutningi frá, ef mannvirkin verða yfirlestuð.  Hér kunna að koma upp hagsmunaárekstrar á milli orkuseljenda og orkukaupenda. Verður sá úrskurður þjóðhagslega hagstæður Íslandi ?

Norski hagfræðiprófessorinn Anders Skonhoft hefur rannsakað þjóðhagslegar afleiðingar fleiri aflsæstrengja á milli Noregs og útlanda.  Þjóðhagslegar afleiðingar fyrsta aflsæstrengsins til útlanda hérlendis ættu að verða sams konar, en þó meiri.  Skonhoft fann út, að summa ávinnings orkuvinnslufyrirtækjanna og taps orkukaupenda yrði neikvæð.  Þetta þýðir, að út frá þjóðhagslegu sjónarmiði er verr farið en heima setið varðandi sæstrengsverkefni hérlendis.

Málið er enn alvarlegra en þetta, því að Skonhoft reiknaði ekki út afleiðingar orkuverðshækkana á fyrirtækin.  Samkeppnisstaða þeirra hríðversnar, og hefur formaður samtaka grænmetis- og blómaræktenda lýst þessu á raunsæjan hátt í Bændablaðinu, en gróðurhúsabændur nota tiltölulega mikla orku á hvert kg framleiðslunnar.  Svigrúm allra framleiðslufyrirtækja í landinu til launagreiðslna, nýsköpunar og annarra fjárfestinga mun minnka, sem leiða mun til minni hagvaxtar og að lokum stöðnunar.  Að jafna raforkuverðið á Íslandi og í Evrópu er þannig stórfelld ógn við lífskjör allra Íslendinga.

Af þessum sökum ætti það að verða þáttur í orkustefnu landsmanna að tengjast ekki erlendum raforkukerfum.  Þá vaknar spurningin um sambúð innlendrar orkustefnu við orkustefnu ESB eftir samþykkt Orkupakka #3.  Ef í Orkustefnu Íslands verður stefnumörkun um að nýta beri orkulindir Íslands með sjálfbærum hætti og einvörðungu hér innanlands, þá samræmist sú stefnumörkun alls ekki Þriðja orkupakka ESB, sem er sniðinn við að koma öllum slíkum orkulindum ESB/EES á sameiginlegan Innri orkumarkað ESB og hið minnsta að tvöfalda flutningsgetu raforku á milli landa ESB frá 2010-2030. Aðildarríkin eiga að koma sér upp orkustefnu, eins og iðnaðarráðherra hefur upplýst, að nú sé í mótun, en, ef samþykkja á Orkupakka #3, þá verður orkustefna Íslands að verða í samræmi við orkustefnu ESB, eins og hún er sett fram í Viðauka IV í EES-samninginum, t.d. í gerð #714/2009, kafla 1 b, formálanum-atriði 24 og formálanum-atriði 1.  Þarna er skrifað um að tryggja "mikið afhendingaröryggi fyrir raforku" í ESB, styðja við "vel virkan" samkeppnismarkað og "samkeppnishæf verð" á ESB markaði.  Íslendingar geta þetta ekki án þess að tengjast ESB-markaði beint.

Nú hafa 2 af 4 lagasérfræðingum, sem utanríkisráðherra fékk til að meta, hvort ákvæði Þriðja orkupakka ESB brytu í bága við Stjórnarskrá, komizt að þeirri niðurstöðu, að ein gerð hans, nr 713/2009, samrýmist ekki Stjórnarskrá.  Þá hefur hann brugðið á afar einkennilegt ráð.  Hann leggur til innleiðingu gerðarinnar "með hefðbundnum hætti", en með lagalegum fyrirvara um, að sæstrengur verði hvorki undirbúinn né lagður, "nema að undangenginni endurskoðun á lagagrundvelli reglugerðarinnar, og komi ákvæði hennar, sem varða tengingar yfir landamæri ekki til framkvæmda fyrr en að þeirri endurskoðun lokinni."

Samkomulag utanríkisráðaherra við framkvæmdastjóra orku- og loftslagsmála er ekki lagalega skuldbindandi fyrir Evrópusambandið, sem þýðir, að ESB getur litið svo á, að Orkupakki #3 hafi verið innleiddur á Íslandi.  Lagasetning um skilyrta innleiðingu verður væntanlega úrskurðuð ólögmæt að Evrópurétti hjá ESA.  Leiðin er þess vegna greið fyrir sæstrengsfjárfesta, hafi þeir hug á "Ice-Link", og sá áhugi er fyrir hendi.  Yfirlit um þetta er að finna í viðhengi með þessum pistli.  

 

Ef orkustefna Íslands reynist verða sniðin við orkustefnu ESB, er áreiðanlegt, að hún mun vekja upp miklar deilur í landinu og óvíst, hvernig henni reiðir þá af á Alþingi.  Hugsanlega verður hún eitt af "kosningamálunum" fyrir næstu Alþingiskosningar, ef drög að henni hafa birzt þá.  Ráðstöfun orkulindanna er eitt af mestu hagsmunamálum landsmanna, og afstaða kjörinna fulltrúa á löggjafarsamkundunni til orkumálanna gæti haft drjúg áhrif á beitingu atkvæðisréttarins.     

 

 

 

 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• innlei_ing_orkupakka.docx

Ráðherra um víðan völl

Iðnaðarráðherra, Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir, kom víða við í ræðu sinni á ársfundi Landsvirkjunar, 28. febrúar 2019, eins og eðlilegt er. Það var hins vegar varla eðlilegt hjá henni að nota tækifærið til að gera lítið úr þeim viðvörunarorðum, sem höfð hafa verið í frammi á fullkomlega málefnalegum grundvelli. Sízt af öllu var það viðeigandi af henni í ljósi þeirra "undanþága", sem hún og utanríkisráðherra flagga með í fréttatilkynningu 22. marz 2019.  Gagnvart Evrópusambandinu eru þessar "undanþágur" haldlausar, en meira um það síðar.

  Ef Þórdís myndi spyrja kjósendur í NV-kjördæmi, þangað sem hún sækir umboð sitt, hvort þeir hafi átt í erfiðleikum með að fylgja umræðunni "út um víðan völl", mundu þeir líklega velflestir svara því neitandi og hafa á þessu máli þá bjargföstu skoðun, að ekki eigi að stíga skref til frekara valdframsals yfir raforkumarkaðinum í hendur Evrópusambandsins með því að samþykkja Orkumarkaðslagabálk #3. Orkumálum sínum eiga, vilja og geta Íslendingar stjórnað sjálfir án atbeina Landsreglara, sem stjórnað er af ESB (gegnum ESA).  

Það skuggalegasta við þessa ræðu ráðherrans var áróður hennar fyrir því að samþykkja aflsæstreng til Íslands frá útlöndum. Rökin eru eins veigalítil og hugsazt getur:

"Afgangsorka fer til spillis".  "Það er ekki hægt að selja hana, af því að það er ekki hægt að tryggja, að hún verði til reiðu í óvenjulega þurrum árum." 

Hún sagði í ræðunni, að hér væri um að ræða 2,0 TWh/ár (meira en 10 % af heildarorkuvinnslu landsins) í meðalári og líkti því við "brottkast" af fiskiskipum að nýta ekki þessa orku.  

Þessi samlíking ráðherrans er út í hött.  Með brottkasti er verið að fleygja mat og má í mörgum tilvikum líkja við að kasta útsæðinu á glæ.  Í staðinn þarf að afla annars fiskjar.  Ekkert af þessu á við um þá vatnsorku, sem annaðhvort stendur eftir í miðlunarlóni eftir veturinn, þegar leysingar hefjast, eða fer á yfirfall framhjá virkjun síðsumars.  

Það er góð auðlindastýring, ef tekst að nýta miðlunargetu lóna, þannig að innan við 10 % sé eftir af hámarks vatnsmagni í lóni, þegar vatnsstaðan er í lágmarki að vori.  Þegar stefnir í vatnsskort, er vatnshæðinni stýrt með því að draga úr sölu á "ótryggðri" orku, sem er mun ódýrari en forgangsorkan. 

Af einhverjum ástæðum hefur Landsvirkjun undanfarin ár dregið úr framboði "ótryggðrar" orku, og er það vissulega vottur af orkuskorti.  Í því ljósi skýtur skökku við, að Landsvirkjun skuli ekki standa í neinum virkjanaframkvæmdum nú um stundir.  Þótt hingað yrði lagður aflsæstrengur frá útlöndum, væri algert óráð að tæma miðlunarlónin á vorin, því að þá myndast "venesúelskt" ástand á Íslandi við strengbilun.  Það er þannig ekkert vit að ganga meir á miðlunarforðann en nú er venjulega gert.  

Það, sem iðnaðarráðherra sennilega er aðallega með í huga í þessu sambandi, er yfirfallsorkan úr miðlunarlóni.  Það er hins vegar af og frá, að þessi orka nemi að jafnaði um 2 TWh/ár. Hér er mestmegnis um að ræða 2 miðlunarlón, Þórisvatn og Hálslón.  Í fyrra var lokið við nýja virkjun, Búrfell #2. Henni er ætlað að nýta yfirfallsvatn úr Þórisvatni og annað vatn, sem fyrri virkjanir ekki geta nýtt.  Búrfell #2 er miklu minni en ofangreind orkutala ráðherrans gefur til kynna, að til ráðstöfunar sé í efri Þjórsá, eða 100 MW að afli og 300 GWh/ár að orku.  Framhjá þessum virkjunum mun sáralítið vatn renna eftir þetta í venjulegu árferði.  Ef aðrennslið eykst marktækt á næstu árum vegna hlýnunar, þá er ólíkt nærtækara að stækka miðlunarlónið Þórisvatn en að leggja aflsæstreng til útlanda.  Það væri vissulega að fara yfir lækinn að sækja vatnið.

Þá víkur sögunni að Fljótsdalsvirkjun, stærstu virkjun landsins, með aflgetu 690 MW og orkuvinnslugetu 5000 GWh/ár.  Aðalálagið á þessa virkjun er frá Fjarðaáli. Það er um 550 MW og núverandi orkuþörf versins er um 4800 GWh/ár.  Þetta þýðir að auka má álag Fljótsdalsvirkjunar um allt að 140 MW frá grunnálagi álversins og keyra inn á stofnkerfið, gegn álagslækkun, t.d. í jarðgufuvirkjunum, á móti, og verður þá hægt að "hvíla" jarðgufugeyminn og stunda viðhald á búnaði.  Lítil flutningsgeta núverandi Byggðalínu takmarkar mjög möguleikana á aflkeyrslu á milli landshluta.  Þegar 220 kV loftlína/jarðstrengur verður komin frá Fljótsdalsvirkjun og til Akureyrar og jafnvel vestur fyrir Eyjafjörð, þá verða engin vandkvæði á að keyra Fljótsdalsvirkjun á fullum afköstum, þegar vel gengur að fylla Hálslón og koma þannig í veg fyrir megnið af yfirfalli úr Hálslóni og grugg í Jökuldalsá, sem nú rennnur í farvegi Jöklu, er tær og orðin þokkaleg veiðiá.  Þarna fengjust e.t.v. 200 GWh í góðum vatnsárum.  

Þessi aðgerð kallar ekki á neinar fjárfestingar, því að styrking Byggðalínu er nauðsynleg, hvort sem er.  Þannig er ljóst, að yfirfallsorka verður ekki fyrir hendi í neinum umtalsverðum mæli í nánustu framtíð. Hugmyndir um hana sem einhvers konar undirstöðu fyrir orkusölu inn á sæstreng eru úr lausu lofti gripnar.  Að líkja umframorkunni við "brottkast" og réttlæta raforkusölu inn á sæstreng með henni er algerlega óboðlegt á Íslandi og hneisa að iðnaðarráðherra skuli bera þetta á borð á ársfundi Landsvirkjunar. 

Getur verið, að ráðuneytisfólkið hafi heyrt röksemdir Norðmanna fyrir aflsæstrengjum og haldið, að hægt væri að yfirfæra þær hráar á milli þessara tveggja vatnsorkulanda ?  Það eru 2 meginástæður fyrir því, að það er ekki hægt.  Önnur er gríðarleg umframaflgeta í norska kerfinu utan kaldasta tímans, af því að húsnæði er yfirleitt rafhitað í Noregi.  Á Íslandi er umframaflgeta nánast engin.  Hin er umframmiðlunargeta lóna í 9 af hverjum 10 árum að jafnaði í Noregi.  Þetta veldur því, að Noregur hefur undanfarin ár haft úr að spila 8-16 TWh/ár (góð vatnsár) inn á sæstrengina, sem er um 9 % af vinnslugetu kerfisins. 

Það er þó önnur hlið á þessu íslenzka sæstrengsmáli, sem er miklu alvarlegri en sú gloppa eða vanþekking á afgangsorku/yfirfallsorku, sem lýst er að ofan.  Hún snýr að fjárhagshlið málsins.  Formælendur aflsæstrengstengingar við útlönd fullyrða, án þess að leggja fram nokkra útreikninga því til stuðnings, að orkuseljendur muni hagnast mikið á því að selja raforku inn á slíkan sæstreng.  Er þá reynt að halda því að þjóðinni, að verkefnið sé þjóðhagslega hagkvæmt og að hér sé um fundið fé fyrir eigendur orkufyrirtækjanna að ræða, sem að mestu er hið opinbera á Íslandi.  Þarna er maðkur í mysunni.

Hér er um eintóma loftkastala að ræða samkvæmt norska hagfræðiprófessornum Anders Skonhoft, en ritgerð hans um þetta efni, "Kraftkabler, samfunnsnytten, miljöet og industrien", er birt sem viðhengi við þennan pistil.  Niðurstaða hagfræðilegrar greiningar prófessors Skonhoft er sú, að aukinn hagnaður norskra orkuseljenda af orkusölu inn á næsta aflsæstreng frá Noregi verði alfarið sóttur til verðhækkunarinnar innanlands, sem af viðbótar tengingu við hærra verðlagssvæði leiðir.  Þetta er afar athyglisverð niðurstaða og stingur algerlega í stúf við málflutning talsmanna raforkusölu frá Íslandi.  

Orðrétt segir í ritgerð prófessors Skonhft:

"Merk ellers, at gevinsten for produsentene utelukkende er knyttet til, at innenlandsk pris öker som fölge av utvekslingen.  Uten ökt innenlandsk pris har kraftprodusentene dermed ikke noe ökonomisk motiv for å önske utenlandsk kraftutveksling velkommen."

Þessu snarar pistilhöfundur þannig:

"Veitið annars athygli, að hagnaður raforkuvinnslufyrirtækjanna [af orkusölu inn á sæstreng] er alfarið tengdur því, að innanlandsverð [raforkunnar] hækkar vegna utanlandsviðskiptanna.  Án raforkuverðhækkunarinnar innanlands hafa raforkuvinnslufyrirtækin enga fjárhagslega ástæðu til að bjóða utanlandsviðskipti með rafmagn velkomin."

Þetta eru vissulega stórtíðindi, en þá er spurningin, hvort hægt sé að yfirfæra þessa niðurstöðu á Ísland ?  Noregur er vatnsorkuland með vaxandi vinnnslu raforku með vindmyllum, með margar millilandatengingar fyrir raforku og frjálsan samkeppnismarkað fyrir hana. Á Íslandi koma yfir 70 % raforkunnar frá vatnsorkuverum, tæplega 30 % frá jarðgufuverum og vindorkuver ásamt frjálsum samkeppnismarkaði raforku eru í undirbúningi. Flutningsgeta fyrsta aflsæstrengsins frá Íslandi gæti numið meiri orku en þeirri, sem hér verður í byrjun á frjálsum markaði.  Í Noregi verður þetta hlutfall aðeins um 10 % fyrir næsta sæstreng (Þýzkalandsstrengur-NORGER).

Af þessu er hægt að draga þær ályktanir, að sömu lögmál muni gilda á Íslandi og í Noregi um fjárhagslegar afleiðingar sæstrengstengingar, en þær munu þó verða miklu stórtækari á Íslandi, rýra lífskjör almennings, veikja samkeppnishæfni og launagreiðslugetu fyrirtækjanna, og þetta mun vafalaust verða mörgum þeirra, ekki sízt þeim minni, um megn. Að tala um þjóðhagslega hagkvæmni af aflsæstreng héðan til útlanda stenzt ekki skoðun.  Af honum verður stórfellt þjóðhagslegt tap. 

Verður þá enginn hagnaður af utanlandsviðskiptunum með rafmagn ?  Hér á Íslandi verður ónýtanleg afgangsorka í miðlunarlónum og yfirfallsorka sáralítil eftir tilkomu Búrfells #2 og 220 kV tengingar Fljótsdalsvirkjunar við Norðurland.  Þessi tenging mun gera kleift að keyra Fljótsdalsstöð á fullum afköstum inn á Fjarðaál og stofnkerfið, þegar þess gerist þörf, t.d. til að hindra myndun fossins Hverfanda niður í Jökulsárgljúfur í góðum vatnsárum fyrir austan.  Af þessum sökum verður að reisa nýjar virkjanir fyrir útflutning um sæstreng frá Íslandi (í Noregi eru það litlar vatnsvirkjanir og vindmyllur).  Kostnaður þessara framkvæmda verður miklu hærri en núverandi meðalkostnaður í orkuöflunarkerfinu.  Útflutningurinn sjálfur leiðir þess vegna ekki til hagnaðarauka hjá vinnslufyrirtækjunum, heldur lendir allur hagnaður útflutningsins, ef einhver verður, hjá eigendum millilandatengingarinnar.  

Í Noregi á norska Landsnet, Statnett, allar núverandi millilandatengingar raforku og hefur notað hagnaðinn af þeim m.a. til að byggja upp flutningskerfið innanlands, enda hefur verulegur kostnaður fallið til við að tengja sæstrengina við stofnkerfið.  Líklega þykir framkvæmdastjórn ESB óeðlilegt, að Günther og Hildegard í Þýzkalandi borgi uppbyggingu flutningskerfis Noregs, því að í Orkupakka #3 er búið að reisa skorður við þessari ráðstöfun hagnaðar, og hert á í Orkupakka #4, og aðalreglan verður þá sú, að allur hagnaður mililandatenginga gangi til endurnýjunar og fjölgunar millilandatenginga við ESB-löndin.  Þetta veldur ekki hrifningu í Noregi. 

Þessi greining hins norska prófessors í hagfræði sýnir, að það er maðkur í mysunni, þegar kemur að þeim málflutningi, að raforkusala um sæstreng til útlanda sé fundið fé fyrir íslenzka virkjanaeigendur, sem að mestu eru í eigu opinberra aðila á Íslandi, og íslenzka hagkerfið. Hið síðara er ekki rétt. Samkvæmt Skonhoft kemur aukinn hagnaður alfarið úr vasa innlendra raforkukaupenda, og slíkur sæstrengur virkar þá eins og viðbótar skattheimta á heimilin og fyrirtækin í landinu.  Alþingi á við þessar aðstæður ekki að stíga neitt skref, sem auðveldar erlendum fjárfestum að fá heimild til lagningar aflsæstrengs til útlanda.  Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn er tvímælalaust tæki Evrópusambandsins til að fá á framkvæmdastig verkefni, sem það hefur sett á forgangsverkefnalista sinn, PCI, þ.á.m. "Ice-Link".

Þessi sæstrengur verður ekki fjarlægður af forgangs verkefnalista ESB/ACER með einu pennastriki, eins og látið er að liggja í fréttatilkynningu ríkisstjórnarinnar 22.03.2019.  Hann hefur verið staðfestur þar inn með undirritun margháttaðra skjala, sem farið hafa einnig ril Ráðherraráðsins og ESB-þingsins.  Það er að líkindum ekki skilyrði, að yfirvöld viðkomandi landa óski eftir verkefni inn á PCI.  Það eru verkefniseigendurnir (Sponsors-hvatamennirnir), sem gera tillögur um verkefnaval til Framkvæmdastjórnarinnar, ekki löndin, og aðildarlöndin eru þá bara einn af mörgum aðilum, sem ákveða valið.  Út frá þessu er engin trygging fyrir því, að "Ice-Link" geti ekki staðið áfram á PCI-listanum, þrátt fyrir óskir íslenzku ríkisstjórnarinnar.  Löndin virðast ennfremur ekki hafa neitunarvald í þessum efnum.  

Valið inn á PCI-listann er grundvallað á Kerfisþróunaráætlun ESB/ACER ásamt samevrópskri áætlun um meginflutningaleiðir (corridors) orku (Trans European Network for Energy).  Allt þetta mælir gegn því, að framkvæmdastjóri hjá ESB geti tekið ákvörðun um að fjarlægja verkefnið.  Er verið að reyna með lúðrablæstri og söng að slá ryki í augu Alþingismanna og almennings ? 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• samfunns_konomen_2_2019_10684_0.pdf

Fjórði orkupakkinn

Fjórði orkumarkaðslagabálkur Evrópusambandsins er enn í umsagnar- og umræðuferli innan sambandsins, enda sýnist þar sitt hverjum.  Pakkinn hefur þó verið reifaður opinberlega, og fylgir stutt lýsing hér í viðhengi (á ensku).

Tveimur árum eftir gildistöku samningsins um Evrópska efnahagssvæðið, EES, kom út Orkupakki #1, eða 1996.  Hlutverk hans var að rífa niður einokunaraðstöðu nokkurra risa á raforkumarkaðinum, sem áttu bæði flutningskerfið, orkuver og jafnvel dreifiveitur.  Með Orkupakka #1 fyrirskrifaði ESB, að dreifiveiturnar skyldi gera sjálfstæðar frá hinum þáttum orkugeirans, og aðaldreifiveitunum á hverju svæði var veitt sérleyfi á skilgreindum athafnasvæðum, og þannig var komið í veg fyrir tvöfalt eða þrefalt kerfi á sumum svæðum. Ætla mátti, að einfalt dreifikerfi myndi draga úr sóun og þar með verða neytendum hagkvæmara, enda skyldu orkuyfirvöld fara í saumana á gjaldskránum og þurfa að staðfesta þær. Dreifiveiturnar í Evrópu eru  nú yfir 2000 talsins.  Samkeppni dreifiveitna er með þessu móti lítil sem engin, en þær geta misst sérleyfið sitt og mörk sérleyfissvæðisins má endurskoða.

Flutningsfyrirtækið átti að vera óháð virkjanafyrirtækjunum og dreifiveitunum, og er það málefnalegt sjónarmið til að tryggja öllum, einnig nýliðum, t.d. vindorkufyrirtækjum, frjálsan aðgang að stofnkerfinu.  Á Íslandi var farin sú leið að stofna flutningsfyrirtækið Landsnet með því að skilja flutningshluta Landsvirkjunar, RARIK, OR og OV frá þeim, og þessi fyrirtæki urðu þannig stofneigendur Landsnets í hlutfalli við eignamat á framlaginu til hins nýja fyrirtækis. 

Þetta eignarhald er óeðlilegt fyrir lögbundið einokunarfyrirtæki, enda hafa nýir aðilar á markaðnum kvartað undan þessu og talið samkeppnishindrandi.  Nú hefur ríkisstjórnin loks tekið þá stefnu, að ríkið kaupi Landsnet.  Það er fagnaðarefni og óþarfi að gera því skóna, að með þessu sé verið að undirbúa sölu á Landsvirkjun.  Verði Orkupakka #3 hafnað hér, er ólíklegt, að tillaga um sölu Landsvirkjunar verði lögð fyrir Alþingi og enn ólíklegra, að Alþingi samþykki slíkt. 

Ef Alþingi glepst á að samþykkja Orkupakka #3, þá verður stofnað hér embætti Landsreglara.  Erlend fyrirtæki gætu þá vissulega fengið augastað á Landsvirkjun með útflutning raforku fyrir augum, en hún verður þá væntanlega seld í bútum á samkeppnisforsendum, óháð eignarhaldi sínu í Landsneti. Það er líka óvíst, að undanþága ESA um núverandi eignarhald Landsnets verði áfram í gildi eftir sölu ríkissjóðs á hluta af Landsvirkjun.

Þannig lagði Orkupakki #1 grunninn að frjálsri samkeppni á orkumarkaði (þetta átti líka við eldsneytisgaskerfi), enda var rafmagn skilgreint þarna í fyrsta kipti á Íslandi sem vara.  Noregur hafði  innleitt þetta fyrirkomulag um 1990, e.t.v. að fordæmi Breta, og hafa vafalaust verið þess mjög fýsandi í Sameiginlegu EES-nefndinni, að hin EFTA-ríkin, Ísland og Liechtenstein, samþykktu og innleiddu þetta fyrirkomulag, þótt á ýmsu hefði gengið í Noregi við innleiðinguna (sum gamalmenni höfðu ekki ráð á rafmagnsreikninginum).  Íslenzk stjórnvöld sáu þess vegna ekki ástæðu til að streitast á móti þessum Fyrsta orkupakka.  Í okkar litla samfélagi leiddi þessi uppskipting orkugeirans 2003 hins vegar til meiri yfirbyggingar (fleiri silkihúfur) og dýrara kerfis, sem endurspeglaðist í rafmagnskostnaði almennings og síðar í langtímasamningum um raforku.  Að þessu leyti höfðu t.d. vinstri grænir á þingi rétt fyrir sér, en þeir voru á móti þessum orkupakka á Alþingi, e.t.v. vegna markaðsvæðingarinnar, sem að baki lág.

Með Orkupakka #2 var orkumarkaðurinn skilgreindur nákvæmlega og mælt fyrir um það fyrirkomulag, sem gæfi orkukaupendum beztu kjörin til lengdar.  Mælt var með uppboðsmarkaði fyrir raforku og gas í Orkukauphöll, þar sem afleiðuviðskipti með orkuna væru leyfð. Ekki var gert að skyldu að innleiða þetta.  Sýnt hefur verið fram á, að þetta kerfi hentar afleitlega á Íslandi til að lágmarka orkuverð og hámarka afhendingaröryggi innan skynsamlegra marka. Þvert á móti býður þetta fyrirkomulag upp á skjótfenginn gróða orkuseljenda og spákaupmanna, þótt hinir síðarnefndu geti snögglega tapað háum fjárhæðum líka á orkuviðskiptum, jafnvel orðið gjaldþrota, eins og dæmin sýna erlendis frá.   

Mismunurinn á Íslandi og meginlandi Evrópu að þessu leyti er fákeppnismarkaður hér, dyntótt náttúruöfl sem frumorka í stað þróaðra eldsneytismarkaða. Bann við sameiginlegri auðlindastýringu samkvæmt þessum orkupakka getur valdið misnotkun markaðarins á orkulindunum, miðlunarlónum, árrennsli og jarðgufuforðageymunum. Orkupakki #2 hefur verið innleiddur hér, en hann felur að þessu leyti í sér alvarlega anmarka fyrir íslenzkar aðstæður. 

Með Orkupakka #3 var gert að skyldu að innleiða þetta frjálsa markaðskerfi, jafnframt skal stofna embætti Landsreglara, sem verður hæstráðandi orkumála í hverju landi, óháður stjórnvöldum hvers lands, og þjónar hann beint undir ACER, sem er Orkustofnun ESB og er beint undir Framkvæmdastjórninni.  Fyrir EFTA-löndin verður ESA (Eftirlitsstofnun EFTA) milliliður Landsreglara og ACER, en breytir engu um skilyrðislausa hlýðniskyldu  Landsreglara við stofnanir ESB og Evrópurétt.  Með Orkupakka #3 tekur Evrópulöggjöf gildi um millilandatengingar, en gildir um allan innlenda raforkugeirann frá og með orkulögum 2003 og um frjálsan orkumarkað frá innleiðingu Orkupakka #2 2007.  Lög frá Alþingi verða eftir innleiðingu Orkupakka #3 sett til hliðar í öllum orkugeiranum, ef þau stangast á við Evrópuréttinn. Þetta er ekki ásættanlegt, þegar litið er til mikilvægis orkuvinnslu og orkusölu fyrir hagkerfi landsins.  Ef ágreiningur verður við ESB á raforkusviðinu, er næsta víst við þessar aðstæður, að hagsmunir þeirra verða ofan á.   

Orkupakki #4 mun sennilega taka gildi í ESB 2020.  Hann er saminn af ríkri þörf Evrópusambandsins til að ná tökum á orkuskiptunum, sem fólk þar á bæ telur forsendu fyrir því, að ESB geti staðið við skuldbindingar sínar samkvæmt Parísarsamkomulaginu 2015, þ.e. 20 % heildarorkunotkunar verði frá endurnýjanlegum lindum 2020 og 27 % árið 2030, og síðan verði kolefnishlutleysi náð 2050. 

Það horfir nú mjög illa með að ná þessum markmiðum.  Hitt veldur meiri áhyggjum í Berlaymont, hversu einhæfir orkuaðdrættirnir eru, og hversu háð ESB-löndin eru og verða á næstu árum Rússum um eldsneyti.  Þess vegna er gríðarleg áherzla lögð á að komast í endurnýjanlegar orkulindir, hvar sem hönd á festir.  Norðurlöndin Svíþjóð, Noregur og Ísland eiga öll miklar endurnýjanlegar orkulindir, og tvö hin síðarnefndu eru talin vera aflögufær.  

Auðvitað hefur ESB nákvæmar upplýsingar um Rammaáætlun um orkulindir hérlendis, nýtingarflokk, biðflokk og verndarflokk, svo og um verkefni, sem þangað hafa ekki ratað, s.s. djúpborunarverkefni með tífalt afl í holu. Hvernig á að koma í veg fyrir, að fyrirtæki einhvers staðar að, innan EES, komi höndum yfir orkulindir og hefji nýtingu á þeim, þegar bannað er að mismuna einstaklingum og lögaðilum innan EES, þegar hvers konar viðskipti og leyfisveitingar eiga í hlut ?    Það er jafnframt þannig, að náttúruvernd er ekki lögmæt ástæða fyrir útflutningshindrun á vöru, en ESB og Þórdís Kolbrún hafa skilgreint rafmagn sem vöru, illu heilli fyrir okkur, þótt slíkt sé fjarri skilningi almennings á rafmagni.  Það hefur lengi verið skilningur almennings á Íslandi og í Noregi, að rafmagnið sé afurð náttúruauðlinda, sem nýta eigi til að bæta hag heimila og fyrirtækja hvarvetna á landinu til samkeppnishæfrar verðmætasköpunar.

"Hrein orka fyrir alla Evrópumenn" er slagorð Fjórða orkupakkans.  Fjárfestingar í endurnýjanlegum orkulindum í ESB-löndunum  á tímabilinu 2015-2030 eru áætlaðar TriEUR 1,0 eða tæplega 70 mrdEUR/ár. Að leggja einn 1200 MW sæstreng frá Íslandi um 1200 km leið til Bretlands er áætlað, að muni kosta tæplega mrdEUR 6.  Fjárfesta í endurnýjanlegum orkulindum mun því lítið muna um að leggja í slíka sæstrengslög.  Fái þeir áhuga, sem margt bendir til, m.a. sú staðreynd, að "Ice-Link" hefur komizt gegnum nálarauga ESB inn á PCI-forgangsverkefnaskrá ACER/ESB og inn á Kerfisþróunaráætlun sambandsins, getur í raun ekkert stöðvað þá framkvæmd, eftir að Alþingi hefur innleitt Evrópurétt á sviði millilandatenginga fyrir orku (Þriðji orkupakkinn). 

Þau, sem halda því fram, að slíkt valdaafsal innlends ákvörðunarvalds í hendur yfirþjóðlegrar stofnunar, ACER/ESB, skipti sáralitlu máli, eru algerlega úti að aka um það, sem ESB gengur til með umfangsmikilli löggjöf og stjórntækjum til að fylgja henni eftir.  Þar ræður ekki illur hugur, heldur brýn þörf, en augljósir hagsmunaárekstrar við eyjarskeggja norður í Atlantshafi fá þá hins vegar marga hverja til að reisa burst gegn því arðráni, sem flutningur á orku frá eyjunni eðli máls samkvæmt mun hafa í för með sér.

Í Fjórða orkupakkanum eru höfð uppi áform um að stofna svæðisstjórnstöðvar fyrir raforkuflutninga.  Væntanlega þýðir það, að Stjórnstöð Landsnets (á Gylfaflöt í Reykjavík), þaðan sem helztu virkjunum, aðveitustöðvum og raun- og launaflsflæði stofnkerfisins, er stýrt, yrði sett undir slíka ROC-Regional Operational Centre, í norðanverðri Evrópu.  Með þessu á að fást betri stjórn á millilandaflutningum og e.t.v. að ryðja einhverjum hindrunum fyrir þeim úr vegi. 

Það kemur jafnframt fram í viðhengdu skjali með þessum pistli, að þessar svæðisstjórnstöðvar kunni í framtíðinni að ryðja kerfisstjórn hvers lands úr vegi og yfirtaka hlutverk þeirra í löndunum, sem svæðisstjórnin spannar.  Hvernig hugnast mönnum það, að Landsnet, sem ríkisstjórnin vill núna, að verði í ríkiseign, verði gleypt með húð og hári og að stofnkerfi landsins ásamt millilandatengingum rafmagns verði stýrt frá stjórnstöð á meginlandi Evrópu, t.d. í Hamborg ? 

Ef Alþingi samþykkir Orkupakka #3, mun engin fyrirstaða verða fyrir Orkupakka #4, og þá verða hagsmunir "heildarinnar" að ráða, þar sem heildin er allt EES, og sá sem framkvæmir hagsmunamatið, verður ACER.

Í viðhengdu skjali segir svo um framtíðaráformin, sem Alþingismenn eru nú að velta fyrir sér, hvort sé ekki bara allt í lagi, að Íslendingar verði hluti af:

"Stronger regulatory cooperation within ACER is seen as a prerequisite to achieving the EU Energy and Climate goals."

Höfundur þessa pistils túlkar þennan texta þannig, að öflugri miðstýring á orkumálum aðildarlandanna að hálfu ACER (Orkustofnunar ESB) sé talin forsenda þess að ná orku- og loftslagsmarkmiðum ESB.  Nú hníga öll vötn til Dýrafjarðar.  Tilhneigingin er öll til að færa lýðræðislega ákvarðanatöku í aðildarlöndunum til landsreglaranna og búrókrata Framkvæmdastjórnarinnar í ACER.  Vilja Alþingismenn fara inn á þessa braut ?  Til þess hafa þeir enga heimild.  Stjórnarskrá lýðveldisins bannar þessa þróun mála.  Samt hóta 2 ráðherrar ríkisstjórnarinnar enn að óska eftir því við þingið, að það lyfti stjórnskipulegum fyrirvara af máli, sem búrókratar þeirra í blindni eru búnir að samþykkja í Sameiginlegu EES-nefndinni.  Þetta heitir að skíta í eigið hreiður.  

Samkvæmt Fjórða orkupakkanum á að styrkja millilandasamstarf dreifiveitnanna.  Með endurnýjanlegum orkulindum í eigu almennra viðskiptavina dreifiveitnanna, á borð við sólarhlöður og vindmyllur, er komið fram nýtt hugtak, "prosumer", framleiðandi og notandi, í sama viðskiptavini.  Koma á á laggirnar nýrri stofnun innan ESB við hlið ACER fyrir "Distribution System Operators"-DSOs, samstarfsstofnun dreifiveitna.  Ekki er ólíklegt, að með tímanum þróist þetta samstarf í átt að samræmingarstöð og að lokum verði til einhvers konar yfirstjórn dreifiveitnanna í anda ESB-stjórnkerfisins. Það er greinilega sannfæring fyrir því innan Berlaymont, að bezt fari á því að miðstýra flutnings- og dreifikerfum orku innan EES af Framkvæmdastjórninni og stofnunum hennar.  Höfundur þessa pistils hefur aldrei verið á móti fjölþjóðasamvinnu, en þetta stjórnkerfi ESB á einfaldlega ekki heima á Íslandi.    

Eignarhald dreifiveitnanna á  endurhleðslustöðvum rafmagnsfartækja verður bannað eftir innleiðingu Fjórða orkumarkaðslagabálksins.  Það er af samkeppnisástæðum.  Dreifiveiturnar starfa samkvæmt sérleyfum hins opinbera, Orkustofnunar, og gjaldskrár þeirra mun Landsreglarinn rýna.  Samkvæmt Fjórða orkupakkanum eiga aðeins einkafyrirtæki að þjónusta endurhleðslumarkaðinn.  Að opinbert fyrirtæki á borð við dótturfyrirtæki OR hérlendis leiki talsvert hlutverk á þessum vettvangi, skekkir frjálsa samkeppni. Dreifiveitur eiga að halda sig við sitt hlutverk, og Veitum væri nær að gera rausnarlegt átak í að styrkja heimtaugar fjölbýlishúsa, svo að þær beri fyrirsjáanlega aukið álag af völdum endurhleðslu rafgeyma.  

Almennt er ekki von á auknum framförum með aukinni miðstýringu.  Sízt af öllu á það við, þegar um er að ræða að fjarstýra þróun raforkukerfis á eyju lengst norður í Atlantshafi frá meginlandi Evrópu.  Stöðva ætti þessa óheillaþróun með því að hafna Orkupakka #3.  Til þess þurfa Alþingismenn örlítið hugrekki til að feta nýjar slóðir.  Til þess virðast þeir njóta stuðnings kjósenda, sem ætlast til slíks sjálfstæðis af þeim.  Heybrækur eiga lítið erindi á þing. Það verður enginn fyrir tjóni, þótt ESB felli þá úr gildi Orkupakka #1 og #2 í EES-samninginum.  Alþingi getur eftir það hagað orkumálunum eins og því sýnist.

 

  

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• the-eu-winter-package.pdf

Aukin ásókn í leyfi fyrir vindorkuverum

Samhliða fjölgun millilandatenginga við raforkukerfi Noregs hefur orðið gríðarleg fjölgun vindmyllna í landinu.  Við árslok 2018 voru vindmyllur með  framleiðslugetu um 4 TWh/ár í rekstri (svipað og öll almenn notkun á Íslandi), en vindmyllur að framleiðslugetu 22 TWh/ár eru annaðhvort í byggingu eða hafa fengið virkjanaleyfi frá NVE (Orkustofnun Noregs). Þessi viðbót er meiri en öll núverandi raforkuvinnsla á Íslandi.  

NVE hefur ennfremur kunngert hugsanlegan ramma fyrir frekari virkjun vindorku í Noregi upp á 30 TWh/ár.  Í lok næsta áratugar gæti þannig orkuvinnslugeta vindmyllna í Noregi numið um 50 TWh/ár, sem er svipuð  heildarvinnslugetu vatnsorkuvera og jarðgufuvera Íslands, eins og hún er talin geta orðið mest í reynd.  Vindorkuver munu þá nema yfir fjórðungi af raforkuvinnslu í Noregi.  Þetta svarar til þess, að hérlendis mundu rísa vindorkugarðar með 7 TWh/ár framleiðslugetu um 2030.  

Hver er skýringin á þessum skyndilega áhuga á vindorkuverum í Noregi, sem hingað til hafa ekki verið arðsöm þar ?  NVE og Anders Skonhoft, hagfræðiprófessor, eru sammála um, að skýringarinnar sé að leita í væntingum um hærra raforkuverð í Noregi. Þetta hefur reyndar leitt til kaupa fjárfesta frá ESB-löndum á smávatnsvirkjunum, vindmyllum og til umsókna þeirra um leyfi til að reisa slíkar virkjanir. 

Í Noregi hafa vindmylluleyfi verið gefin út fríhendis, þ.e. án þess að um þau gildi nokkur heildar rammaáætlun fyrir landið allt. Það þýðir að mati prófessors Anders Skonhoft, að slík virkjunarleyfi hafa verið gefin út, án þess að leggja sérstakt mat á "gildi náttúru og umhverfis".

Svipaðrar tilhneigingar gætir hérlendis frá fjárfestum.  Þeir hafa sýnt áhuga á að reisa vindorkuver, sem í fljótu bragði virðist ekki vera fjárhagsgrundvöllur fyrir.  Þannig reiknaði höfundur þessa pistils út vinnslukostnað 130 MW vindorkuvers í landi Hróðnýjarstaða, í grennd við Búðardal við Hvammsfjörð, 53 USD/MWh eða 6,4 ISK/kWh, fyrir um ári.  Þetta er um 30 % yfir núverandi heildsöluverði hérlendis.  Ef til Íslands verður lagður aflsæstrengur erlendis frá með flutningsgetu um 1200 MW og raforkukerfi landsins tengt við raforkukerfi, þar sem raforkuverðið er, segjum, tvöfalt hærra en hér, þá mun heildsöluverðið allt að því tvöfaldast hérlendis og vindmyllur augljóslega verða mjög arðsamar.

Það er engum blöðum um það að fletta, að íslenzkar virkjanir og virkjanaleyfi munu verða enn verðmætari en nú í augum fjárfesta með tilkomu millilandatengingar og jafnvel þegar við innleiðingu uppboðsmarkaðar raforku í Orkukauphöll, sem Landsreglari mun fylgja stranglega eftir, að stofnsett verði hér eftir innleiðingu Orkupakka #3.  Hvað þýðir það, að hér verði vindmyllugarðar upp á 7 TWh/ár ?

 M.v. reynslutölur frá Noregi þá jafngildir þetta 600 vindmyllum á Íslandi, sem leggja munu undir sig 300 km2; 0,3 % af heildarflatarmáli landsins, en áhrifasvæði þeirra er langtum víðáttumeira, því að hæð þeirra verður allt að 250 m, og hávaðinn getur orðið gríðarlegur.  Athafnasvæðið sjálft flokkast sem iðnaðarsvæði með vegi þvers og kruss, sem mælast munu í hundruðum km.

Orkan frá þessum vindmyllum, 7 TWh/ár, nemur nokkurn veginn því, sem reiknað er með að flytja utan um téðan sæstreng, því að með þessari miklu hækkun raforkuverðs innanlands verður afgangsorkuflutningsgeta sæstrengsins nýtt til að flytja inn rafmagn að næturþeli á lægra verði en hér verður þá, eins og gerzt hefur í Noregi, e.t.v. 2 TWh/ár.  

 Þessi þróun mála er landsmönnum óhagfelld, því að frá sjónarmiði innlendra orkukaupenda er afleiðingin sú að heildarrafmagnsreikningurinn gæti hækkað um 60 %.  Hagnaður orkuvinnslufyrirtækjanna vex einvörðungu vegna sölu innanlands á hærra verði, en samkvæmt prófessor Anders Skonhoft verður enginn hagnaðarauki hjá þeim af útflutningi raforkunnar um sæstreng, heldur  hirðir strengeigandinn allan hagnaðinn af útflutninginum, enda verða innlend orkuvinnslufyrirtæki fyrir kostnaðarauka af viðbótar orkuöflun (til útflutnings).  Frá hagsmunamati innlendra raforkukaupenda er hér um svikamyllu að ræða.  Prófessor Anders Skonhoft orðar þetta þannig í þýðingu pistilhöfundar:

"Veitið því annars athygli, að hagnaður orkuvinnslufyrirtækjanna er einvörðungu tengdur verðhækkun innanlands vegna útflutningsins.  Án hækkaðs verðs innanlands hafa orkuvinnslufyrirtækin þar með enga fjárhagslega ástæðu til að fagna orkuviðskiptum við útlönd."

Þetta ætti að færa eigendum íslenzku orkuvinnslufyrirtækjanna (þau eru flest í opinberri eigu) endanlega heim sanninn um, að það er þjóðhagslega óhagkvæmt að hefja slík viðskipti. Aukinn hagnaður þeirra verður allur á kostnað innlendra raforkunotenda, þvert á það, sem ýmsir stjórnmálamenn og talsmenn orkufyrirtækja o.fl. hafa haldið fram.  Ástæðan er aukinn kostnaður þeirra við öflun útflutningsorkunnar, og að sæstrengseigandinn hirðir allan ávinninginn av millilandaviðskiptunum.  Þá er ótalið fjárhagstjónið, sem leiðir af verri samkeppnisstöðu allra atvinnufyrirtækja í landinu.  Afleiðingin á frjálsum markaði verður óhjákvæmilega, að fyrirtæki munu gefast upp á rekstrinum og geta hinna til að greiða laun verður minni en áður.  

Ætlun Evrópusambandsins með Orkupakka #3 var að færa völd á sviði orkumarkaðar og milliríkjaviðskipta með raforku (og gas) frá aðildarlöndunum og til Framkvæmdastjórnarinnar til að ná markmiðum ESB um aukinn millilandaflutning orku, og Orkupakki #4 leggur áherzlu á, að þetta verði í vaxandi mæli orka úr endurnýjanlegum orkulindum.  Eftir samþykkt Orkupakka #3 verður möguleiki á því, að samskipti ESB og Íslands á orkusviðinu verði leikur kattarins að músinni, þar sem lokahnykkur þess að ganga orkustefnu ESB á hönd verður þar með tekinn.  Hana móta æðstu stofnanir ESB út frá hagsmunum þungamiðju evrópsks iðnaðar.  

 

 

Umhverfismál, aflsæstrengur og þróun raforkuverðs

Í margra augum er umhverfisvernd mál málanna, og það er hægt að fallast á, að sérhvert nýtt verkefni verði að meta út frá umhverfisáhrifum á land, loft, ár, stöðuvötn og sjó, en auðvitað líka út frá samfélagslegum áhrifum á byggðaþróun og hag íbúa nær og fjær. Allt þetta verður að meta saman, ef vel á að vera.  

Þann 18. febrúar 2019 birtist athygliverð grein í Morgunblaðinu eftir Hjörleif Guttormsson,

"Loftslagsháskinn, uppreisn æskufólks og íslensk viðhorf".

Grein sinni lauk Hjörleifur þannig:

"Æskufólk hérlendis veitir því eflaust athygli, sem er að gerast handan Atlantsála vegna loftslagsmála, enda sízt minna í húfi hér en annars staðar.  Þrátt fyrir ríkulegar endurnýjanlegar orkulindir er kolefnisfótspor Íslands, ekki sízt vegna stóriðju, með því hæsta, sem gerist, og því mikið verk að vinna.  Íslendingar eiga flestum þjóðum meira undir náttúrulegum auðlindum, og því er hófleg nýting þeirra og verndun lykilatriði fyrir framtíðarafkomu. 

Í því sambandi skiptir mestu, að Ísland, sem fullvalda ríki, haldi óskertum yfirráðum sínum yfir auðlindum lands og hafs innan efnahagslögsögunnar.  

Annað nærtækt atriði er verndun íslenzkrar tungu og menningararfs, sem henni tengist, og einnig það brothætta fjöregg er í höndum þeirra, sem nú eru ungir að árum."  (Undirstr. BJo.)

Þetta er þörf brýning, einkum undirstrikaði textinn nú um stundir.  Varðandi losun koltvíildis frá stóriðju á Íslandi er þess að geta, að hýsing orkukræfs iðnaðar er stærsta framlag Íslendinga til þess að halda aukningu koltvíildisstyrks andrúmsloftsins í skefjum.  Bæði er, að Íslendingum hefur tekizt afar vel upp með tækniþróun kerrekstrar og vandlega vöktun óeðlilegra kera og ofna til að lágmarka þessa losun á hvert framleitt tonn málms, og vegna lítillar losunar gróðurhúsalofttegunda við orkuvinnsluna fyrir stóriðjuna er heildarlosunin aðeins um 1/10 af heildarlosun vegna sambærilegs iðnaðar erlendis. Þá er ótalinn eldsneytissparnaðurinn við notkun afurða álvera og kísilvera. Íslendingar þurfa þess vegna síður en svo að bera kinnroða fyrir orkukræfum iðnaði í landi sínu.

Sumir hérlendir menn ganga með þær grillur í kollinum, að samfélagslega hagkvæmara sé að selja raforku til útlanda um sæstreng en að selja hana framleiðslufyrirtækjum hérlendis.  Íslenzki orkugeirinn hefur haldið þessari firru að fólki, aðallega núverandi forstjóri Landsvirkjunar, Hörður Arnarson. 

Norski orkuiðnaðurinn hefur ekki lagzt svona lágt, en talsmenn hans, t.d. hjá NVE (norsku orkustofnuninni) og hjá Statnett (norska Landsneti), hafa aðeins fullyrt, að sala á rafmagni til útlanda um millilandatengingar væri þjóðhagslega arðsöm, af því að þar hefur verið til nóg umframorka til að flytja út.  Þess ber að geta, að þrátt fyrir rúmlega 6 GW flutningsgetu núverandi sæstrengja og loftlína yfir landamærin, nemur nettó raforkuflutningur Norðmanna til útlanda aðeins um 10 TWh/ár.  Þetta er aðeins um 10 % af almennri raforkunotkun í Noregi og 7,1 % af raforkuvinnslunni.

Í viðhengi með þessum pistli er birt greining  prófessors Anders Skonhoft við Þjóðhagfræðideild NTNU (Norska tækni- og náttúruvísindaháskólans í Þrándheimi) á áhrifum nýrra aflsæstrengja frá Noregi til útlanda á þjóðarhag, þ.e. á hag raforkuseljenda og á hag raforkukaupenda. 

Í stuttu máli er niðurstaða greiningarinnar sú, að áhrif sæstrengjanna á norskan þjóðarhag séu neikvæð.  Nýir sæstrengir muni leiða til enn meiri raforkuverðshækkunar en þegar er orðin af þeirra völdum.  Útflutt magn raforku fari eftir verðmuninum í sitt hvorum enda.  Munurinn sé svo mikill á raforkuverði á Englandi (nú er verið að leggja sæstreng á milli Noregs og NA-Englands, North Sea Link) og í Noregi, að flutningur muni nánast stöðugt verða í sömu áttina eftir strengnum.  Því meira sem flutt er út, þeim mun meira hækkar raforkuverðið í Noregi, því að það sneiðist um umframorkuna, þótt bætt sé við smávatnsvirkjunum og vindmyllum.  

Prófessor Skonhoft kemst að þeirri niðurstöðu, að ávinningur orkuseljenda af útflutninginum felist einvörðungu í sölu raforku í heimalandinu á hærra verði, sem útflutningurinn veldur.  Hagnaðinn af raforkuútflutninginum  sjálfum gleypir sæstrengurinn og kostnaðarhækkanir vegna nýrra virkjana.  Eftir sitja raforkunotendur innanlands, Kari og Ola Nordmann með sárt ennið, með hækkaðan rafmagnsreikning, fyrirtækin í landinu (raforkunotendur) með laskaða samkeppnisstöðu við útlönd og orkukræfan iðnað í tilvistarhættu. 

Á Íslandi yrði uppi sú afspyrnu slæma staða, að orkuútflutningur um einn streng myndi verða um 50 % meiri en nemur allri almennri raforkunotkun í landinu (þ.e. utan langtímasamninga), og umframorku af mjög skornum skammti og alls enga í sumum árum.  Í Noregi nemur útflutningur raforku aðeins um 10 % af almennri notkun (7,1 % af heildarraforkuvinnslu). 

M.v. hækkanir rafmagnsverðs í Noregi má búast við tvöföldun á raforkuverðinu frá virkjun við íslenzkar aðstæður, yfir 50 % hækkun flutningsgjalds til almennings og stóriðju vegna mannvirkja til að flytja orkuna frá stofnkerfi landsins að sæstreng (endabúnaður sæstrengs ekki innifalinn) og 20 % hækkun dreifingargjalds vegna aukinnar arðsemiskröfu Landsreglara á hendur dreifiveitunum.  Alls næmi þessi verðhækkun rafmagns tæplega 60 %.

Afleiðingar af hækkun tilkostnaðar hjá fyrirtækjum í núverandi árferði eru samdráttur, hagræðing, fækkun starfsfólks eða jafnvel stöðvun rekstrar.  Afleiðingarnar verða alltaf grafalvarlegar.  Þess vegna er aflsæstrengur til útlanda þjóðhagslega óhagkvæmur og verður það alltaf.

Í úrdrætti greinarinnar segir höfundur í snörun pistilhöfundar:

"Mikilvæg áhrif af fleiri aflstrengjum til útlanda  eru, að raforkuverðið í Noregi mun hækka.  Þetta þýðir, að hagnaður virkjanafyrirtækjanna mun vaxa, en að sama skapi munu raforkunotendur (fyrirtæki og heimili) tapa.  Hækkað rafmagnsverð íþyngir almennt norsku atvinnulífi og alveg sérstaklega orkusæknum iðnaði.  Hærra raforkuverð mun gera vindorkuverkefni, sem áður  voru óarðbær, bókhaldslega arðsöm.  Niðurstaðan verður fjölgun vindmyllna og meiri eyðilegging norskrar náttúru og víðerna."

Nú segir stuðningsfólk innleiðingar Þriðja orkumarkaðslagabálksins á Íslandi, að engin hætta sé á, að landið verði tengt við útlönd með aflsæstreng, þótt þessi ólánspakki verði innleiddur.  Þetta er í meira lagi barnalegur málflutningur, sem  sýnir óverjandi áhættusækni ráðamanna fyrir hönd þjóðarinnar og algert skilningsleysi á stöðu orkumála í ESB, hvers vegna og til hvers Framkvæmdastjórnin, Ráðherraráðið og ESB-þingið, börðu saman og gáfu út Orkupakka #3 og eru með Orkupakka #4, Vetrarpakkann, í burðarliðnum.  

Hvað skyldi verkfræðingur og sérfræðingur í orkumálum, Elías Elíasson, hafa um fyrirætlanir ESB að segja ?  Sýnishorn af því má sjá í Morgunblaðsgrein hans, 25. febrúar 2019,

"Að svara "röngum" spurningum":

"Með þriðja orkupakkanum er mörkuð stefna í átt til miðstýringar í raforkumálum af hálfu ESB, eins og kemur enn betur fram í þeim reglugerðum, sem við bætast fram að fjórða orkupakkanum.  Þessum viðbótum líta boðendur pakkans fram hjá, þegar þeir fullyrða, að þriðji orkupakkinn feli ekki í sér svo mikið afsal fullveldis, að um sé að ræða brot á stjórnarskrá.  

Það er ekki nóg að meta stefnumörkunina aðeins út frá þeim hluta pakkans, sem nú skal leggja fyrir Alþingi, heldur verður að lesa öll gildandi lög og reglur þriðja orkupakkans og hafa jafnframt til hliðsjónar þau ákvæði um fjórfrelsi, samkeppni og viðskipti milli landa, sem stuðzt verður við, þegar koma skal stefnunni í framkvæmd.  

Þetta verður að gera núna.  Það er of seint að fara fram á undanþágur, þegar komið er að ákvörðunartöku um einstakar framkvæmdir; að ekki sé talað um, þegar búið er að framselja réttinn til að taka þessar ákvarðanir fyrir okkar hönd, eins og varðandi sæstrenginn."

Það þarf enginn að velkjast í vafa um það, að eftir mögulegt samþykki Alþingis á Orkupakka #3, mun ESB leggja áherzlu á, að EFTA-ríkin samþykki allar gerðir og tilskipanir um orkumál, sem komið hafa í kjölfar orkupakkans, t.d. gerð #347/2013, og koma munu, en Orkupakki #4 er í burðarliðnum.  Þar er enn aukin miðstýring ESB á orkumálum aðildarlandanna réttlætt með því, að öðruvísi muni ESB ekki takast nógu hratt að innleiða raforku úr endurnýjanlegum orkulindum og  að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda til að standa við skuldbindingar Parísarsamkomulagsins. 

Allmargir hérlendis hafa velt fyrir sér framtíð orkukræfs iðnaðar á Íslandi.  Það er tímabært, að Samálsmenn og Samtök iðnaðarins átti sig á því, að eftir hugsanlega innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn mun verða farið að fetta fingur út í langtímasamninga við stóriðju hérlendis, og látið verður sverfa til stáls við hver tímamót, t.d. endurskoðun þessara samninga.  Þá munu hvorki Landsreglari né ESA taka lengur í mál, að íslenzk stóriðja fái lægra raforkuverð en gerist og gengur á markaði meginlandsins. Við það mun einfaldlega samkeppnihæfni stóriðjunnar hérlendis hverfa vegna óhagræðis staðsetningarinnar fyrir flutninga að og frá.  

Um þetta skrifaði Elías í téðri grein sinni:

"Það kom Norðmönnum á óvart, þegar þeir ætluðu að endursemja um orkusölu til stóriðju, að ESA-nefndin taldi, að fjarlægð frá mörkuðum væri ekki lögmæt ástæða afsláttar [á raforkuverði-innsk. BJo]. Þar skyldi miða við markaðsverð.  Eins verður [það] hér, þó [að] við séum fimm daga siglingu frá Evrópu."

ESB mun einskis svífast við að klófesta raforku frá endurnýanlegum orkulindum Noregs og Íslands.  Svigrúm til þess verður skapað með því að eyðileggja samkeppnisstöðu orkukræfra framleiðslufyrirtækja í þessum löndum.  Þau geta ekki keppt á heimsmarkaði, ef þau þurfa að borga markaðsverð raforku á meginlandi Evrópu, því að flest annað er þeim mótdrægt, flutningaleiðir og mönnunarkostnaður. ESB löndin geta keypt vörurnar á heimsmarkaði, sem ekki munu lengur berast frá Íslandi og Noregi.  Um þetta snýst Orkupakki #3 m.a. 

 

 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• samfunns_konomen_2_2019_10684.pdf

Gaslögn veldur uppnámi í Evrópu

 

Með Nord Stream 2 (NS2-steypuhúðuð stállögn fyrir jarðgas, yfir 1,1 m í innra þvermál, á botni Eystrasalts) er rofin samstaða ESB-ríkjanna í orkumálum og á pólitíska sviðinu. Reglur Fyrsta orkumarkaðslagabálks ESB um aðskilnað eigenda flutningsmannvirkja og orkuvinnslu eru brotnar.  Afkastageta núverandi gaslagna inn í hjarta iðnaðarframleiðslunnar í Evrópu kallar ekki á viðbótar gaslögn á næstunni.  Það er maðkur í mysunni, og Vladimir Putin, hinn gerzki, er grunaður um græzku.

Í janúar og framundir miðjan febrúar 2019 tókust ríkisstjórnir og þingmenn ESB á um breytingar á  tilskipun ESB um gaslagnir frá öðrum ríkjum inn í ESB, af því að Þjóðverjar vildu aðlaga reglurnar að þörfum NS2-verkefnisins.  Eftir snerru ("contretemps") á milli Þjóðverja og Frakka var síðan í viku 7/2019 gert samkomulag um, að samkeppnisreglur ESB fyrir gas skuli gilda um NS2, eftir að lögnin kemur á land í ESB-landi, og þýzka landsreglaranum var falið að útfæra þessar samkeppnisreglur. 

Undanþágur frá ströngum ákvæðum í  samkeppnisreglum ESB má veita, en Framkvæmdastjórnin verður þó að staðfesta þær. Þetta getur gert Gazprom, eiganda lagnar og linda, lífið leitt og seinkað gangsetningu gasflutninganna.  Rosneft, rússneskur olíurisi, svermir fyrir að hlaupa í skarðið með því að kaupa lögnina á þýzku landi og víðar, ef þýzki landsreglarinn heimtar annað eignarhald.  Einhverjir mundu segja, að með slíku ráðslagi fari frjáls samkeppni með eldsneytisgas í Evrópu úr öskunni í eldinn.  Yfirburðastaða Rússa á orkusviðinu í Evrópu veita þeim gríðarlega sterka pólitíska og í næstu umferð hernaðarlega stöðu gagnvart Evrópu, eins og Bandaríkjamenn hafa opinberlega bent á.  

  Sannleikurinn er sá, að Nord Stream 2 brýtur reglur Fyrsta orkumarkaðslagabálks ESB um eigendaaðskilnað flutningsfyrirtækis og orkuvinnslufyrirtækis, af því að hvort tveggja er í eigu Gazprom, sem er að meirihluta í eigu rússneska ríkisins.  Nord Stream 2 er stórverkefni, 1200 km löng gaslögn, sem mun kosta mrdUSD 11. Hún liggur frá Vyborg á vesturströnd Rússlands til Greifswald í austurhluta Þýzkalands. Verkið hófst 2018 og gæti lokið um áramótin 2019/2020.

Þótt gríðarleg óánægja sé á meðal gömlu austantjaldslandanna og norrænu ríkjanna innan ESB með staðsetningu lagnarinnar og þessi viðskipti yfirleitt, er ekki talið, að ESB muni stöðva verkefnið og viðskiptin.  Það sýnir, að Þjóðverjar hafa nú komið ár sinni þannig fyrir borð, að þeir ráða því, sem þeim sýnist, þar á bæ.  Nú hafa þeir hvorki aðhald frá Bretum né stuðning, þegar "dirigiste"-miðstjórnartilhneiging Frakka ætlar allt að kæfa.  Norðursjávargas Breta og Hollendinga er á þrotum, en Norðmenn viðhalda framleiðslu sinni með því að bora stöðugt norðar úti fyrir strönd Noregs við æ háværari mótmæli umhverfisverndarsinna. 

Rússar og Þjóðverjar hafa ekki samið um NS2 vegna hörguls á flutningsgetu fyrir jarðgas til Þýzkalands.  Lagnirnar frá Rússlandi um Úkraínu og Pólland ásamt Nord Stream 1, sem liggur líka beint til Þýzkalands, munu anna þörfinni um fyrirsjáanlega framtíð.

Það liggur fiskur undir steini.  Pútín hefur ekki hikað við að loka fyrir gasstreymi til að ógna Úkraínu og Póllandi.  Eftir NS2 getur hann ógnað þessum þjóðum og kúgað með því að stjórna gasstreyminu til þeirra, án þess að slíkt ógni beint hagsmunum Þjóðverja, og þegar NS2 kemst í gagnið, tapa Úkraínumenn og Pólverjar af flutningsgjaldi fyrir gasið til Þýzkalands. Í Úkraínu nemur það um þessar mundir 2 % af VLF landsins, sem jafngildir 55 mrdISK/ár tapi fyrir þjóðarbúið á íslenzkan mælikvarða (þetta er mun meira en tvöfalt höggið af loðnubrestinum, því að töluverður kostnaður er við að afl loðnunnar, en sáralítill fyrir Úkraínumenn vegna gaslagnarinnar).

Með þessu móti lækkar verðið á gasinu til Þýzkalands og flutningarnir verða öruggari.  Þetta er mikilvægt fyrir Þjóðverja nú, þegar á að loka síðustu kjarnorkuverum Þýzkalands 2021.  Með Nord Stream 2 verður hagkvæmara að reisa gaskynt orkuver en kolakynt orkuver í stað kjarnorkuveranna, og mengun mun minnka ásamt losun gróðurhúsalofttegunda, ef gaskynt raforkuver munu þar að auki leysa kolakyntar rafstöðvar af hólmi, eins og gerzt hefur í Bandaríkjunum. 

Helmingur húsnæðis í Þýzkalandi er hitaður upp með gasi. Gasverð hefur hefur af þessum sökum veruleg áhrif á lífskjör almennings í Þýzkalandi.  Með Nord Stream 2 eftir miðjum Eystrasaltsbotni fá Rússar átyllu til aukinnar hernaðarlegrar viðveru úti fyrir Eystrasaltsríkjunum. Í ljósi árásar Rússa á Úkraínu 2014 er slíkt eðlilega mikill þyrnir í augum Eystrasaltsþjóðanna. 

Þessi staða hefur valdið ágreiningi innan ESB, þar sem Rússum hefur tekizt að reka fleyg á milli Þjóðverja og annarra ríkja ESB.  Stefna ESB hefur verið sú að fá orku eftir fjölbreytilegum aðdráttarleiðum.  Nú hefur einhæfnin aukizt og einn birgir, rússneska ríkisfélagið Gazprom, verður með yfirgnæfandi markaðshlutdeild. 

ESB skipaði norskum gasbirgjum eftir samþykkt Orkupakka #2 að hætta að koma fram sem ein heild og heimtaði aðskilið eignarhald lagna og linda.  Nú hafa Þjóðverjar brotið Orkulagabálk ESB #1, sem fjallar um aðskilnað eignarhalds, og #2, sem fjallar um frjálsa samkeppni, en með einn aðila með bróðurpart markaðshlutdeildar, verður ekki frjálsri samkeppni við komið. 

Þjóðverjar reyna nú að klóra í bakkann og vona, að áætlun þeirra um að byggja 2 móttökustöðvar fyrir LNG (eldsneytisgas á vökvaformi) á norðurströnd Þýzkalands, sem samþykkt var um miðjan febrúar 2019, muni lægja öldurnar, einnig í Washington DC. Þetta eldsneyti er hins vegar 20 % dýrara en eldsneytisgasið frá Rússlandi, svo að bandaríska gasið mun eiga erfitt uppdráttar við venjulegar aðstæður, en er bráðnauðsynlegt af öryggisástæðum.  Verður það greitt niður ?  Slík ríkisafskipti eru bönnuð á Innri orkumarkaði ESB.  Hvað rekur sig á annars horn í ESB núna.  

 Þetta ævintýri Rússa og Þjóðverja er eitur í beinum Bandaríkjamanna af öryggisástæðunum, sem að ofan eru taldar, og af þeim viðskiptalegu ástæðum, að þeir eru aflögufærir um jarðgas og vilja gjarna selja það bandamönnum sínum í Evrópu, sem eru algerlega háðir öðrum um orkuaðdrætti.  Þjóðverjar snúa nú upp á hendur Frakka til að kaupa gas frá NS2. Þannig nær klofningur út af Nord Stream 2 inn í NATO. 

Frú Merkel viðurkenndi í byrjun febrúar 2019 hina pólitísku vídd NS2 og hefur nú krafizt þess, að gas haldi áfram að streyma um lagnir í Úkraínu eftir gangsetningu NS2.  Það er þó engin trygging komin fyrir slíku.  Víð áhættugreining á áhrifunum af NS2 er ekki fyrir hendi í Berlín. Þjóðverjar virðast hafa einblínt á viðskiptalega þáttinn, sem reistur er á trausti gagnvart Rússum. Slíkt kemur öðrum á óvart, og Þjóðverjar eru nú um síðir að fá kalda fætur út af þessu máli, þar sem jafnaðarmenn eru í aðalhlutverki, hafa stutt málið í ríkisstjórninni og í sambandsþinginu í Berlín og í viðkomandi fylkisþingi, og fyrrverandi leiðtogi þeirra, Gerhard Schröder, er stjórnarformaður í NS2 félaginu, sem Gazprom á að mestu.

Stefan Meister í þýzka utanríkismálaráðinu segir: "Þetta mál ber vott um sjálfhverfa afstöðu, og það hefur skaðað ímynd Þýzkalands í Evrópu".

Hvað getum við Íslendingar lært af þessu ? Það verður allt undan að láta, þegar orkumál orkuhungraðra þjóða eru annars vegar.  "Der Erfolg berechtigt das Mittel"-tilgangurinn helgar meðalið-í þessu tilviki eru samdar nýjar reglur og meginreglur jafnvel sveigðar, ef hagsmunir valdamikilla ríkja í ESB eru taldir krefjast þess. Slíkir hagsmunir eru t.d. að flýta sem mest orkuskiptunum í Þýzkalandi án þess að gera iðnaði landsins erfitt fyrir á samkeppnismörkuðum.

Það gefur auga leið, hversu hættulegt er fyrir fámenna þjóð norður í Dumbshafi í landi mikilla og verðmætra orkulinda að láta teygja sig út í þá ófæru að fela slíku ríkjasambandi lykilstöðu á orkumálasviði landsins og játast undir löggjöf þess, sem er sífelldum breytingum undirorpin, en oftast sveigð að hagsmunum fjölmennustu ríkjanna þar.

Þær breytingar eru allar á sömu bókina lærðar, því að allar miða þær að auknum völdum Framkvæmdastjórnarinnar á kostnað þjóðríkjanna. Framkvæmd EES-samningsins er með þeim ósköpum að hálfu íslenzkra stjórnvalda, að þeim er hreinlega ekki treystandi til að standa gegn sífelldum þrýstingi frá EFTA/ESB.  Þess vegna má alls ekki færa ESB tangarhaldið á mótun orkustefnu hér.

 

 

 

 

 

BREXIT og kunnuglegt bitbein

BREXIT-ferlið hefur tekið dapurlega stefnu, þar sem nú er útlit fyrir óreiðukennda útgöngu Breta úr Evrópusambandinu, ESB. Hún kann þó að verða Bretum skárri kostur en hálfvelgjulegur viðskilnaður, þegar upp verður staðið. Bretar hafa átt í höggi við forystu ESB, sem er í vörn og óttast um framtíð sambandsins og vill gjarna, að útganga Stóra-Bretlands verði öðrum innanborðs víti til varnaðar. Hvort forystan sér að sér og hægir ótilneydd á samrunaferlinu, er þó alls óvíst.  Vitað er, að þjóðir, sem lengi hafa skipt mikið við Breta og hafa fylgt þeim að málum innan ESB, t.d. Danir, Svíar og jafnvel Hollendingar, gætu séð sér hag í að fylgja Bretum, ef Bretum mun vegna vel utan við ESB.

Ekki þarf að orðlengja vanda Ítala.  Skuldir ríkissjóðs Ítalíu nema yfir 130 % af VLF, og Ítalir hafa flotið á lágum vöxtum hingað til, því að hagkerfið hefur ekkert vaxið í áratug.  Nú hækkar skuldatryggingarálagið ört á Ítölum; eru vextirnir, sem ítalska ríkið greiðir, nú um 4 % hærri en þeir, sem þýzka ríkið greiðir.  Með sama áframhaldi mun ítalska ríkið lenda í greiðsluþroti (við 7 % álag) síðar á þessu ári.  Þá hrynur evran, og þá mun hrikta í innviðum Evrópusambandsins.

Pólitísk sameining Evrópu gengur ekki upp, og hún er í raun algerlega óþörf frá praktísku sjónarmiði.  Skynsamlegra hefði verið að halda sig við hugmyndir Breta um samstarf á viðskiptasviðinu, sem einskorðist við tollabandalag og staðlasamræmingu á öllum sviðum.

Eitt þeirra sviða, sem pólitískir hugsuðir ESB töldu nauðsynlegt að fella undir yfirstjórn ESB, var orkusviðið.  Þar hafði um áratugaskeið ríkt valfrjálst samstarf á milli grannþjóða um orkuviðskipti yfir landamæri, ekki sízt með raforku.  Norðurlandaþjóðirnar stofnuðu til slíks samstarfs innan NORDEL einna fyrstar í Evrópu, og buðu Íslendingum að fylgjast með því samstarfi.

Á Evrópugrundvelli starfaði félagsskapur raforkuflutningsfyrirtækja, ENTSO-E, og er Landsnet aðili þar, en þegar ESB ákveður að taka stjórn þessa málaflokks í sínar hendur með útgáfu Fyrsta orkumarkaðslagabálksins 1996, breyttist samstarf Evrópuþjóða frá valfrjálsri tæknilegri samvinnu yfir í þvingað, miðstýrt samstarf, sem lýtur pólitískri stefnumörkun æðstu stjórnar Evrópusambandsins.  Þá hættir málið að vera áhugavert fyrir eyþjóð, lengst norður í Atlantshafi, þótt það kunni að þjóna hagsmunum þjóða í miðri Evrópu.

17 milljón kjósenda í þjóðaratkvæðagreiðslunni á Bretlandi í júní 2016 voru þeirrar hyggju, að ókostir ESB-aðildar Bretlands væru meiri en kostirnir, og mörgum þóttu ókostirnar fara vaxandi með aukinni miðstýringu, eftir því sem samrunaferlinu til sambandsríkis Evrópu vatt fram. Steininn tók úr 2009 eftir innleiðingu stjórnarskrárígildis ESB, Lissabon-samningsins.  Það var löngum vitað, að slík þróun var Bretum ekki að skapi, hvorki verkalýðsstétt Bretlands né húsráðendum í Whitehall, sem löngum hafa í utanríkismálum haft að leiðarljósi orðtak Rómverja,  "divide et impera", að deila og drottna í Evrópu. 

Það er reyndar sáralítið fylgi á meginlandinu við hugmyndina um sambandsríki.  Ferlið er rekið áfram af búrókrötum í Brüssel á grundvelli stjórnarskrárígildisins, Lissabonsáttmálans. Fjármálamógúlar Evrópu hafa barið bumburnar.  Mikillar og vaxandi óánægju gætir á meginlandinu með það, hvernig forréttindastéttin rekur trippin.  Franska þjóðfylkingin, (Norður) bandalagið á Ítalíu, Alternative für Deutschland og Svíþjóðardemókratarnir eru skýr dæmi um þetta.

Í BREXIT-viðræðunum tókst ekki að ná samkomulagi um fiskveiðistjórnun innan brezku lögsögunnar.  Það er eftirtektarvert fyrir Íslendinga, að samninganefnd ESB krafðist áframhaldandi fiskveiðiréttinda fyrir togaraflota ESB-landanna innan brezku lögsögunnar upp að 12 sjómílnum, brezkum sjómönnum til mikillar gremju og tjóns fyrir þá og útgerðirnar. 

Þetta ber vott um óbilgirni að hálfu Barnier & Co. í ljósi þess, að fiskveiðar nema aðeins um 0,1 % af VLF ESB-landanna.  Jafnvel í útgerðarhéruðum ESB, skozku hálöndunum og eyjunum, Galicíu á Spáni og grísku eyjunum á Jónahafi, er hlutdeild sjávarútvegs litlu meiri en 2 % af viðkomandi hagkerfum.  Sjávarútvegurinn hefur hins vegar mun meiri pólitísk áhrif en fjárhagslegi styrkurinn gefur til kynna, og kann það að hvíla á mikilvægi greinarinnar til fæðuöflunar fyrir Evrópu, og að mikil innflutningsþörf er á fiski til flestra ESB-landanna.

Hagsmunir brezks sjávarútvegs höfðu töluverð áhrif á úrslit BREXIT-þjóðaratkvæðagreiðslunnar, þótt sömu viðhorf endurspeglist ekki í afstöðu meirihluta þjóðþingsins.  Brezkir sjómenn kröfðust brottvikningar erlendra togara úr brezkri lögsögu, þar sem þeir veiða 8 sinnum meira en Bretar í erlendri lögsögu.  Lausn ágreiningsins var frestað til sumars 2020, en aðlögunartíma útgöngunnar á að ljúka þá um haustið.  Þessu reiddust báðar brezku fylkingarnar, og um 20. nóvember 2018 skrifuðu Íhaldsþingmenn frá Skotlandi (Skotland kaus með veru í ESB) Theresu May, forsætisráðherra, þar sem þeir lýstu sig andvíga hvers konar samkomulagi, sem gengi skemur en að ná fullum yfirráðarétti yfir brezkri lögsögu ("full sovereignty over our waters").

Það verður þó á brattann að sækja, því að ríkisstjórnir strandríkja innan ESB, þ.á.m.  Frakklands, Belgíu og Portúgals, heimta tryggingu fyrir áframhaldandi aðgangi togara sinna landa.  Frakkar hafa gengið lengst í yfirganginum og heimta, að slík trygging verði skilyrði fyrir útgöngusamningi. Allt þetta þref er sett á svið vegna um 6000 sjómannsstarfa á meginlandinu og geira í brezka hagkerfinu, sem skapar svipuð verðmæti og skógarhögg eða framleiðsla á leðurvörum.

Þessi deila hefur áhrif á hagsmuni Íslendinga.  Verði gengið að kröfum ESB, mun brezkum fiskimiðum og brezkum sjávarútvegi enn hrörna.  Eins dauði er annars brauð.  Þetta mun skapa öðrum fiskveiðiþjóðum, Íslendingum, Norðmönnum, Rússum og Kínverjum, ný viðskiptatækifæri á Bretlandi.  Hafi Bretar sitt fram, sem verður að vona þeirra vegna, gæti útflutningsmarkaður þeirra fyrir fisk á meginlandinu lokazt um sinn, en um 2/3 aflans fara þangað.  Þessi fiskur mun þá fara á innanlandsmarkaðinn í Bretlandi, sem herða mun samkeppnina á fiskmörkuðum þar til muna.  Jafnframt lokast þá sú leið Íslendinga að landa í Grimsby og Hull og flytja fiskinn á teinum undir Ermarsundið til Frakklands og víðar.  Í staðinn munu beinir flutningar frá Íslandi með fisk í lofti og á sjó inn til meginlands Evrópu aukast, því að þörfin þar fyrir "villtan" fisk og eldisfisk eykst stöðugt.   

 

 

 

 

Auðvelt að verzla við ESB án EES

Utanríkisráðuneytið, Félag atvinnurekenda (heildsalar), sumir þingmenn o.fl., hafa lengi þann steininn klappað, að viðskiptahagsmunum Íslendinga muni verða hætta búin, ef Alþingi hafni Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  Þetta er hrein fjarstæða og flokkast undir hræðsluáróður í anda "Icesave"-tímans, enda eiga margir hinna sömu  skúma þar hlut að máli. Þegar viðskiptasamningur er á góðri leið með að breyta þingræðinu í landinu í "póstlýðræði", þar sem drjúgur hluti lagasetningarinnar kemur með pósti frá Brüssel, þá er vissulega eitthvað að og rík ástæða til að horfa til annars konar viðskiptalíkans við Evrópusambandið, ESB. Að breyttu breytanda getur þetta fyrirkomulag minnt Íslendinga og Norðmenn á stöðu landanna, þegar þau voru hjálendur Danakóngs.

Myndin af tollgæzlumönnum að störfum á landamærum, sem skoða alla farma við landamærin og fylla í hægðum sínum út eyðublöðin sín og stimpla þau að lokum, er löngu orðin úrelt. Eftirlitið er nú stafrænt, og farmurinn er skráður við upphaf ferðar.  95 % af innflutningi ESB kemur frá löndum utan EFTA-landanna  þriggja í EES, Íslands, Noregs og Liechtensteins.  Aðeins u.þ.b. 1 % af innflutningi ESB-landanna er tollskoðað.

Megnið af útflutningi Íslands og Noregs til ESB eru hrávörur og hálfunnar vörur.  Þessar vörur fara inn í framleiðsluferli ESB-landanna, og fyrirtækin þar, sem í hlut eiga, vilja auðvitað helzt fá þessar vörur sem ódýrastar.  Það myndi skaða efnahag ESB-landanna talsvert að útiloka vörur frá þessum EFTA-löndum á borð við fisk, málma, svo að ekki sé nú minnzt á olíu og gas frá Noregi, eða að hækka kostnað við að kaupa þessar vörur með því að leggja á þær innflutningsgjöld.  

Það, sem Ísland kaupir frá ESB-löndunum, eru að mestu leyti vörur tilbúnar til notkunar, allt frá skrúfum og pizzum til bíla og vélbúnaðar.  ESB-löndin hafa í heild aukið markaðshlutdeild sína bæði á Íslandi og í Noregi frá gildistöku EES-samningsins, og Ísland hefur líka aukið útflutning sinn til ESB-landanna sem hlutfall af heildarútflutningi, en minna fer fyrir viðskiptum við t.d. Bandaríkin og Rússland en fyrir 1973-langt á undan EES-samninginum. Sumpart er þetta vegna tæknilegra hindrana, sem EFTA-löndunum er gert að innleiða til að geta verið á Innri markaði ESB. Síðan er skemmst að minnast refsiaðgerða gegn Rússum undir forystu Angelu Merkel, sem leiddi til viðskiptabanns Rússa á matvæli frá Íslandi. Þetta olli landinu tugmilljarða ISK tjóni. Angela Merkel klæðskerasneið þessar refsiaðgerðir þannig, að Þjóðverjar urðu fyrir sáralitlu tjóni, en Norðmenn og Íslendingar fyrir stórtjóni, og Færeyingar hlupu í skarðið.

ESB hefur ekkert að vinna með því að reisa tollmúra gagnvart Íslandi og Noregi. 

ESB bauð Bretum fríverzlunarsamning í upphafi BREXIT-viðræðnanna, en Bretar höfnuðu honum vegna Írlandsmálanna.  Með fríverzlunarsamningi ESB við Bretland myndi Norður-Írland hafa lent utan tollabandalags við Írska lýðveldið, sem Írar vilja alls ekki.  Engin slík vandamál mundu koma upp í samningaviðræðum EFTA-landanna við ESB um víðtækan fríverzlunarsamning. Þegar Norðmenn og Íslendingar verða búnir að fá sig fullsadda af lýðræðishallanum og fullveldisframsalinu, sem í EES-samninginum felst, þá er einboðið, að þeir í sameiningu, eða undir merkjum EFTA, leiti eftir fríverzlunarsamningi og víðtækum samstarfssamningi við ESB.

Það er líklegt, að samningaviðræður EFTA og ESB um fríverzlunarsamning myndu ganga greiðlega, ef t.d. Ísland og Noregur ákveða að segja upp EES-samninginum, og má í því sambandi benda á fríverzlunarsamninga, sem ESB hefur á síðustu árum gert við Suður-Kóreu, Japan og Kanada.  

Hvers konar rammasamningar eru fyrir hendi fyrir viðskipti utan EES ?  Frá degi 1 fyrir Ísland utan EES myndu viðskiptin lúta ákvæðum gamla  fríverzlunarsamningsins frá 1973 á milli Íslands og ESB ásamt WTO-reglum Alþjóða viðskiptastofnunarinnar.  

Fríverzlunarsamningur Íslands og Noregs við ESB frá 1973, sem enn er í gildi, kveður á um  núll toll á iðnaðarvörum, þó ekki  á tilreiddum fiski og öðrum matvörum, og samningurinn hefur verið uppfærður nokkrum sinnum á þessari öld.  EES-samningurinn gefur heldur ekki núll toll á fiski og á laxi, sem er vaxandi útflutningsvara.  Þar yrði tollurinn óbreyttur, 2 %.  

Röksemd, sem stundum heyrist fyrir EES-samninginum, er, að hann fjarlægi tæknilegar viðskiptahindranir úr vegi inn- og útflytjenda.  WTO-reglurnar gegn mismunun á markaði kveða á um, að eftir að ESB eða sérhvert WTO-land (Ísland er aðili að Alþjóða viðskiptastofnuninni) hefur kunngert WTO-staðla sína, þá skulu þeir undantekningarlaust gilda um alla  útflytjendur þangað.  Eftir 25 ára samræmingarstarf og veru á Innri markaði ESB, þá fullnægir Ísland öllum kröfum ESB um vörustaðla.  Það þýðir, að eftir úrsögn standa engar tæknilegar hindranir í veginum fyrir útflutningi frá Íslandi til ESB-landa né öfugt.  Sértækar samþykktarkröfur verða óleyfilegar.  

WTO-samningar um tæknilegar viðskiptahindranir og um fyrirkomulag viðskipta ásamt Kyoto-samninginum um tollafgreiðslu um heiminn allan, skuldbindur ESB til eins greiðrar landamæraafgreiðslu og möguleg er. 

Íslenzk yfirvöld geta síðan valið þann kostinn að aðlaga sig nýjum, tæknilegum reglum vegna Innri markaðar ESB, þannig að viðskiptastaðlarnir verði áfram eins hér og þar.  Ef menn hérlendis vilja gera eigin kröfur til ákveðinnar vöru, þá er á vegum WTO gengið frá því með s.k. samsvörunarmati, að vörur, sem taldar eru gjaldgengar á Íslandi verði það einnig í löndum, sem Ísland flytur vörur út til.  Sömuleiðis hefur framkvæmdastjórn ESB vald til að slá föstu, að vörur með uppruna utan ESB séu jafngildar samsvarandi ESB-vörum og í samræmi við ESB-staðalinn.  Þar að auki má benda á, að viðskiptasamningar Sviss og Kanada við ESB veita réttum yfirvöldum í þessum ríkjum heimild til að samþykkja einhliða, að vara fullnægi ESB-stöðlum áður en hún er flutt út.  Það er engin ástæða til að ætla annað en EFTA-landið Ísland fengi slíka heimild fúslega viðurkennda af ESB.  

Vinnan við að semja alþjóðlega, tæknilega staðla fer fram óháð ESB, t.d. í Staðlanefnd Evrópu (CEN), þar sem lönd utan EES eru líka aðilar.

Fyrirkomulag við landamæraeftirlit hefur aðallega verið rætt í sambandi við fiskútflutning.  WTO er með eigin samning um matvæli, sem veitir heimild til landamæraeftirlits til að tryggja lágmarksgæði innflutningsins.  Eftirlitið verður að vera reist á málefnalegum rökum, og aðgerðirnar mega ekki mismuna útflytjendum eða innflytjendum.  Þetta tryggir öllum sams konar aðgang að ESB-fiskmörkuðum.  Hreinlætisreglur Íslands og ESB eru samræmdar og munu verða óbreyttar við uppsögn EES-samningsins.  Sérstakt eftirlit með dýrasjúkdómum á landamærum ESB stæðist ekki kröfur um málefnalegan rökstuðning og mundi vera í blóra við WTO-samninginn.  

Fiskurinn mun fljóta yfir landamærin næstum eins og núna.  Benda má á, að flutningabílar með fisk frá Noregi eru tollafgreiddir núna á landamærunum, og tíminn, sem í þetta fer eftir úrsögn Noregs úr EES mun varla lengjast nokkuð. Sama mun væntanlega gilda með íslenzkan fisk til meginlandsins, hvort sem hann er fluttur með flutningavögnum frá Englandi, skipum eða flugvélum beint frá Íslandi.  ESB-löndin flytja að auki mikið inn núna af fiskmeti frá löndum utan EES, t.d. Rússlandi, Víetnem og Ekvador.

Í bókinni "Myth and Paradoxes of Single Market" frá brezku hugveitunni Civitas eru verzlunartölur frá OECD í 40 ár, 1973-2012, bornar saman.  Þar kemur fram, að vöruútflutningur til ESB frá löndum með sérsamninga, þ.á.m. EES-löndunum Noregi og Íslandi, hefur ekki vaxið meir en útflutningur frá löndum, sem verzla við ESB á grundvelli WTO-reglna.  

Þegar um er að ræða þjónustuviðskiptin, sýnir bókin viðskiptaþróun u.þ.b. 50 landa við ESB á tímabilinu 2004-2012.  Þar kemur fram, að svo ólík lönd sem Sviss, Indland, Síle og S-Kórea (og mörg fleiri) juku þjónustuútflutninginn til ESB meira en Noregur.  Flest löndin verzla við ESB á grundvelli WTO-samnings um fríverzlun með þjónustu, GATS-samningsins.

ESB hefur mikinn hag af viðskiptum með jarðefnaeldsneyti, fiskmeti og málma frá Noregi, og hið sama gildir um viðskiptin við Ísland, þótt landið flytji ekki enn út eldsneyti, hvað sem verður. Noregur flytur inn þjónustu frá ESB fyrir 50 % hærri upphæð en andvirði þjónustunnar, sem landið flytur út til ESB. Viðskiptajöfnuður landsins gagnvart ESB í aldarfjórðung er klárlega ESB í hag.

Hvað Ísland varðar, var árið 2017 jákvæður vöruskiptajöfnuður við ESB upp á mrdISK 27,1, og þjónustujöfnuðurinn var jákvæður upp á mrdISK 35,7, svo að alls var vöru- og þjónustujöfnuðurinn jákvæður um mrdISK 62,8. 

Auðvitað viljum við áfram eiga mikil og góð viðskipti við ESB-löndin og getum lagað okkur að tæknilegum kröfum Innri markaðarins eftir þörfum, en það er orðið allt of íþyngjandi að taka upp umfangsmikla löggjöf Evrópusambandsins um málefni, sem ekki snerta okkar viðskipti við ESB-löndin, og þurfa að sæta ákvörðunarvaldi mismunandi stofnana ESB og úrskurðarvaldi EFTA-dómstólsins um málefni, sem varða landsmenn miklu. 

 

 

Orkuskipti og orkumarkaður

Forsenda þess, að orkuskiptin á Íslandi gangi snurðulaust, eins og þau verða að gera, eigi markmið ríkisstjórnarinnar um að draga úr losun koltvíildis um 40 % árið 2030 m.v. 1990 (að hætti ESB), að nást, er, að orkumarkaðurinn verði hér í jafnvægi og að engar meiri háttar hækkanir verði hér á raforkuverði. Þriðji og Fjórði orkupakki ESB munu aðeins torvelda Íslendingum að fást við þetta verkefni, en auðvelda meginlandinu það örlítið, eins og kerfið (orkulöggjöf ESB) er auðvitað hannað til.  Hagsmunir Íslands og ESB stangast á í þessu máli, og hagsmunir íslenzku þjóðarinnar og norsks auðvalds og forréttindastéttar (og Liechtensteins) fara ekki saman í orkumálasamstarfi við ESB. Íslendingar eru fórnarlömb í EES-samstarfinu vegna ístöðuleysis ráðamanna hér, og af því að þeir lenda alltaf í minnihluta í Sameiginlegu EES-nefndinni, þegar mikil hagsmunamál eru þar til umfjöllunar.  Hagsmunir norsku þjóðarinnar og þeirrar íslenzku fara hins vegar saman í orkupakkamálum, eins og skoðanakannanir í báðum löndum bera glögglega vitni um.  Í Noregi hefur lengi verið gjá á milli þings og þjóðar, sbr tvær þjóðaratkvæðagreiðslur um aðildarsamninga við ESB.  Slík gjá var líka á Íslandi á vinstri stjórnar tímabilinu 2009-2013, eins og 2 þjóðaratkvæðagreiðslur um "Icesave" sýndu.  Er hún fyrir hendi á Alþingi þessa kjörtímabils, þótt ríkisstjórnin spanni mestallt hið pólitíska litróf ?

Verði Þriðji orkumarkaðslagabálkur ESB innleiddur af Alþingi í EES-samninginn, mun taka hér til starfa embætti Landsreglara undir beinni stjórn Evrópusambandsins, ESB, með ESA (Eftirlitsstofnun EFTA) sem millilið, sem gegna mun ljóritunar- og þýðingarhlutverki í þessu tilviki, þótt hún sé valdamikil á öðrum sviðum, enda á hún að endurpegla Framkvæmdastjórnina EFTA-megin. 

Verkefni Landsreglarans (National Energy Regulator) verður m.a. að fylgja eftir stofnun orkukauphallar og að hafa eftirlit með starfsemi hennar.  Það er líklegt, að slíkt fyrirkomulag orkuviðskipta í íslenzku fákeppnisumhverfi, þar sem enginn hefur þær skyldur á herðum að tryggja nægt orkuframboð á hverjum tíma (frekar en nú er), muni leiða til óstöðugs orkumarkaðar og hærra meðalverðs en nú er við lýði.  Nægir að líta til Noregs í því sambandi, þar sem öll orkuviðskipti, nema megnið af orkukaupum stóriðju, fara fram á uppboðsmarkaði orkukauphallar, Nord Pool, sem var norrænn orkumarkaður og er nú hluti af Innri markaði ESB.  Það verður ekki bæði sleppt og haldið, og þess vegna gætu orkuskiptin dregizt á Íslandi og þau orðið dýrari en ella og nauðsyn krefur. 

Með orkuskiptunum mun myndast hér talsverður markaður fyrir vetni, sem verður bæði notað beint á eldsneytisrafala ("Fuel cells") til að knýja vinnuvélar, langferðabíla, vörubíla, skip og flugvélar ásamt fólksbílum, og sem grunnefni við eldsneytisframleiðslu. Það er auðvitað glórulaust að flytja inn vetni, sem yfirleitt er framleitt úr jarðgasi um þessar mundir. Hægt er að framleiða vetni með helmingi lægri tilkostnaði en á meginlandi Evrópu með rafgreiningu vatns, enda er vatnið ódýrt hér og raforkan enn þá notendum tiltölulega hagstæð.  Kostnaður við framleiðsluna nemur samkvæmt upplýsingum og útreikningum höfundar 2,0 EUR/kg. Þótt verðið mundi þrefaldast á leið í dælu fyrir fartækin, þá verður orkukostnaður vetnisfartækja samt aðeins 2,0 ISK/km, sem er lægra en fyrir rafmagnsbíl, knúinn rafhlöðum, hvað þá jarðefnaeldsneyti. 

Ef hagstæður raforkusamningur næst, t.d. með takmörkuðum álagsskerðingarrétti forgangsorku og afgangsorku (ótryggðrar orku), verður hagkvæmt að framleiða hérlendis allt vetni til innanlandsbrúks með rafgreiningu. Til að ná stærðarhagkvæmni má hæglega hugsa sér, að íslenzk vetnisverksmiðja flytji út vetni, t.d. til Norð-Austur Englands, þar sem senn mun opnast nægilega stór markaður fyrir alla vetnisframleiðslu á Íslandi umfram innanlandsnotkun.  Englendingarnir hyggjast leysa jarðgas, sem nú er á þrotum úr Norðursjónum, af hólmi með vetni til upphitunar húsnæðis.  Ekki er líklegt, að framleiðslumagn vetnis á Íslandi réttlæti gaslögn til Englands, sem kostað gæti allt að mrdISK 600.  Útflutningurinn yrði með sérútbúnum skipum til flutninga á eldsneytisgasi.

Í kynningarblaði Fréttablaðsins, 31. janúar 2019,

"Konur í atvinnulífinu",

átti Benedikt Bóas Hinriksson viðtal við Ingunni Agnesi Kro, framkvæmdastjóra skrifsofu- og samskiptasviðs Skeljungs, en hún leiðir vetnisvæðingu fyrirtækisins hérlendis.  Ingunn Agnes hefur margt athyglisvert fram að færa.

"Ef við ætlum okkur að ná fram orkuskiptum í samgöngum, þá þurfum við að nýta vetnið.  Það eru ekki einungis mín orð, heldur hafa bæði forstjóri ON, sem leitt hefur rafbílavæðinguna, og stjórnarformaður N1, einnig sagt opinberlega."

Það er trúlega rétt, að vetni er óumflýjanlegt, ef orkuskipti farartækja eiga að fara fram hér að mestu á næstu tveimur áratugum.  Agnes Kro ætti að beita sér fyrir, að Skeljungur reisi hér vetnisverksmiðju.  Búnaður er til á markaðinum fyrir hæfilega upphafsstærð. 

Orkuþéttleiki þekktra Liþíum rafgeyma er mjög lítill eða undir 0,2 kWh/kg (vetni 47 kWh/kg og 33 kWh/kg nettó inn á rafkerfi fartækja) og drægnin þar af leiðandi ónóg á hverri hleðslu og endurhleðslutíminn auk þess of langur til að rafgeymar henti öllum notendum og farartækjum.  Ingunn Agnes bendir t.d. á, að drægni núverandi vetnisbíla á Íslandi sé 500-700 km við verstu aðstæður og að á einni klukkustund anni ein vetnisdæla 20 bílum, en ein hraðhleðslustöð rafgeyma tveimur.  Vetniskerfin eru skilvirkari en rafgeymakerfin, þótt heildarnýtni vetnis sé aðeins um 60 % af nýtni rafgeymakerfanna.

"Ingunn segir þó jafnframt, að hún sé ekki að taka slaginn um það, hvort við munum í framtíðinni öll aka um á rafbílum eða á vetnisbílum.  Hún telji, að flotinn muni samanstanda af báðum valkostum.  

Rafmagn sé afar ódýrt á Íslandi.  Hafi fólk tök á því að hlaða bílana sína heima og þurfi ekki að ferðast á þeim lengri vegalengdir, þá geti [rafgeymaknúinn] rafmagnsbíll verið bezti kosturinn.  Sé það hins vegar ekki staðan og ef bíllinn þarf að vera í meiri notkun eða komast lengri vegalengdir, telur hún vetnisbíl vera bezta kostinn.  Vetnið sé kjörið á stærri bifreiðar, svo sem rútur og flutningabíla.  Strætó muni verða kominn með 5 vetnisvagna á árinu 2020, og verið sé að vinna að því að útvega vetnisflutningabíla fyrir Ölgerðina og Eimskip.  

Ekki þurfi að verja plássi í stór og þung batterí, heldur sé í vetnisbílum lítið batterí, en einnig vetnistankur, sem hægt sé að hafa stóran eða lítinn eftir þörfum [rúmtakið fer líka eftir völdum kerfisþrýstingi-innsk. BJo].  

"Vetni er léttasta frumefnið, svo að það liggur engin þyngd í því.  Bílarnir [langferðabílar, vörubílar - innsk. BJo] komast um 500 km á 5 kg.  Það er vissulega líka batterí í vetnisbílum, en mun minna en í rafmagnsbíl", segir Ingunn." 

M.v. núverandi stöðu á markaðinum hefur vetni sem orkuberi styrkleika og veikleika í samkeppninni við rafgeymana.  Af veikleikum má nefna tiltölulega lága heildarorkunýtni, sem þó fer batnandi með þróun tækninnar, bæði við rafgreininguna og í efnarafalanum. Orkukostnaður á hvern ekinn km virðist vera lægri nú fyrir vetnisknúna rafbíla en rafgeymaknúna rafbíla.  Vetnisverðið orðið ráðandi þáttur fyrir innleiðingu rafknúinna farartækja.  Það er óráð að flytja vetni til landsins.  Skynsamlegast er að reisa hér vetnisverksmiðju.  Til að hún geti framleitt vetni á samkeppnishæfu verði fyrir innanlandsmarkað og fyrir útflutning, þarf hún hagstæðan raforkusamning.

Líkurnar á, að slíkur samningur komist á koppinn, minnka stórlega með tilkomu Landsreglara eftir innleiðingu Orkupakka #3.  Ástæðan er sú, að eitt hlutverka hans er að hafa náið eftirlit með orkumarkaðinum hér og gæta þess, að þróun hans verði öll í átt að fullkominni aðlögun að innri orkumarkaði Evrópusambandsins.  Þar er ekkert rúm fyrir langtímasamninga af því tagi, sem vetnisverksmiðja á Íslandi þarf á að halda til að vera samkeppnishæf.  Landsreglarinn kann að komast að þeirri niðurstöðu, að hagstæðari langtímasamningur við vetnisverksmiðju hérlendis en fáanlegur er innan ESB mismuni vetnisverksmiðjum á meginlandinu og feli jafnvel í sér opinberan stuðning, ef orkubirgirinn er í eigu ríkis eða sveitarfélags. 

Ef Landsreglarinn vísar slíku máli til úrskurðar ESA og ríkisfyrirtæki, t.d. Landsvirkjun á í hlut, kann ESA að úrskurða slíkan samning ígildi ríkisstuðnings við vetnisverksmiðjuna, og þar með yrði hún í algeru uppnámi.  

Þetta er eitt dæmi af mörgum, sem hægt væri að taka, til að sýna, að innleiðing Orkupakka #3 getur sett alvarlegt strik í reikning orkuskiptanna hérlendis og sett fyrirtækjum hér stólinn fyrir dyrnar um öfluga þátttöku í þeim, sem þó er nauðsynleg, eigi markmið stjórnvalda í loftslagsmálum að nást.  

Það er óboðlegt að hleypa Trójuhesti ESB inn í íslenzka stjórnkerfið á orkumálasviði.  Slíkt mun draga úr svigrúmi landsmanna sjálfra til ákvarðanatöku út frá eigin hagsmunum, en beina ákvarðanatöku í farveg, sem hentar orkuhrjáðu Evrópusambandi. Slík fullveldisskerðing er Stjórnarskrárbrot og mun óhjákvæmilega leiða til minni verðmætasköpunar á Íslandi en annars.  Þetta verður mönnum enn ljósara, þegar þeir lesa úrdrátt Fjórða orkubálksins, sem ESB hefur birt og fjallar um aukna miðstýringu ESB til að auðvelda Framkvæmdastjórninni að ná losunarmarkmiðunum, sem ESB er skuldbundið til samkvæmt Parísarsamkomulaginu.