Æskan og menntakerfið

Fyrir hag almennings á Íslandi skiptir samkeppnishæfni landsins við útlönd meginmáli.  Á síðasta kjörtímabili fór Íslandi mjög fram, hækkaði um 4 sæti frá 2013-2015, hvað samkeppnishæfni varðar, að mati World Economic Forum-Global Competitiveness Index-WEF-GCI, en hrörnun samkeppnishæfni og lífskjara hefur hins vegar verið óumflýjanlegur fylgifiskur vinstri stjórna. 

Samkvæmt skýrslu WEF eru helztu hamlandi þættir á samkeppnishæfni hérlendis: gjaldeyrishöft, skattheimta og verðbólga.  Þessir þættir stóðu allir til bóta árið 2016, og munu þeir draga úr rýrnun samkeppnishæfni af völdum um 20 % styrkingar ISK á árinu.  Nú, 16.11.2016, hafa furðufuglarnir í Peningastefnunefnd Seðlabankans hins vegar ákveðið, að vegna um 5,0 % hagvaxtar 2016 sé óráð að lækka vexti.  Með þessu ráðslagi grefur bankinn undan trúverðugleika hagstjórnarinnar, því að ISK ofrís nú, og slíkt endar aðeins með kollsteypu. Í þessu sambandi má benda á Svíþjóð.  Þar er hagvöxtur um 4 % 2016, en stýrivextir sænska seðlabankans eru neikvæðir.  Hagfræðingarnir, sem þessu ráða í þessum tveimur löndum,virðast hafa gengið í mjög ólíka skóla.  Vonandi bjagar fortíð íslenzka Seðlabankastjórans sem Trotzkyisti ekki lengur viðhorf hans til raunveruleikans. 

Sviss, Singapúr og Bandaríkin eru efst á þessum lista WEF.  Svissneski frankinn, CHF, hefur fallið mjög m.t.t. USD á þessu ári, enda stýrivextir við 0 í Sviss.  Nú eru teikn á lofti um, að USD muni stíga m.v. aðra gjaldmiðla, einkum EUR og GBP, vegna vaxandi hagvaxtar og hækkandi stýrivaxta í upphafi valdatíðar Donalds J. Trump.

Hið merkilega er, m.v. umræðuna í fjölmiðlum, að á Íslandi stendur grunnskólakerfið og heilbrigðiskerfið vel að vígi samkvæmt WEF og skorar 6,6 af 7,0, og er Ísland þar í 7. sæti af 138 löndum. 

Þá er Ísland vel í sveit sett, hvað varðar að tileinka sér nýja tækni, skorar 6,2 og lendir í 8. sæti.

Hið síðast nefnda hlýtur að vera háð menntunarstigi í landinu og gæðum framhalds- og háskóla.  Vitað er hins vegar, að þar er pottur brotinn, svo að slembilukka gæti ráðið mikilli aðlögunarhæfni að nýrri tækni. 

Mennta- og menningarmálaráðherra vinstri stjórnarinnar 2009-2013 reif niður framhaldsskólakerfið með stórfelldum skerðingum á framlögum ríkisins til þess. Það var kreppa, en það er almennt viðurkennt, að við slíkar aðstæður má ekki ráðast á fræðslukerfið, því að það er undirstaðan fyrir viðsnúning.  Þá er mikilvægast að fjárfesta í framtíðinni. 

Þrátt fyrir þessi afglöp og stórfelld svik við kjósendur VG með umsókn ríkisstjórnar um aðild að ESB og undirlægjuhátt hennar við AGS og kröfuhafa föllnu bankanna, þá er téð Katrín samt vinsælasti stjórnmálamaður þjóðarinnar.  Ávirðingar hennar virðast enn ekki festast við hana, svo að hún verðskuldar vissulega heitið Teflón-Kata.

Illugi Gunnarsson, mennta-og menningarmálaráðherra ríkisstjórna Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar og Sigurðar Inga, 2013-2016, er af allt öðru sauðahúsi, enda lét hann hendur standa fram úr ermum við að bæta fyrir kárínur Katrínar í embætti.  Hann skrifaði mjög góða grein í Morgunblaðið 18. október 2016, "Endurreisn framhaldsskólans",

og verður nú vitnað í hana:

"Þegar núverandi ríkisstjórn tók við sumarið 2013, voru framlög á hvern nemanda í framhaldsskólum landsins um kkr 900 á verðlagi 2016.  Á árunum fyrir hrun hafði aðhaldskröfu verið beint að skólunum, en í kjölfar hrunsins var gengið mjög hart fram gagnvart framhaldsskólunum og þeir skornir mjög grimmt niður.  Til að setja kkr 900 framlagið á hvern nemanda í samhengi, þá er framlag á verðlagi ársins 2016 á hvern grunnskólanemanda um kkr 1´700.  Þessi skelfilega lága tala, sem blasti við sumarið 2013, stefndi öllu skólastarfi í voða, og engar raunhæfar áætlanir voru uppi um, hvernig unnið yrði úr þeirri stöðu."

Þessi hrikalega lýsing eftirmanns Teflón-Kötu á viðskilnaði hennar við embætti menntamálaráðherra bendir til, að hún sé óhæfur stjórnandi.  Ekki einvörðungu skar hún framhaldsskólana inn að beini, svo að starfsemi þeirra beið tjón af, heldur var hún svo sinnulaus um starf sitt, að hún lét undir höfuð leggjast að gera áætlun um endurreisnina.  Öll sú vinna féll í skaut eftirmanns hennar í embætti, og hann hafði forgöngu um kerfisbreytingar, sem leggja munu grundvöll að framhalds- og háskólakerfi í fremstu röð og að menntakerfi, sem eykur samkeppnishæfni þjóðfélagsins:

"Fjölmargar ástæður liggja því til grundvallar að fara úr fjögurra ára framhaldsskólakerfi í þriggja ára kerfi.  Ljóst var, að Ísland var eina landið innan OECD, þar sem 14 ár þurfti til að undirbúa ungmenni fyrir háskólanám, en önnur lönd kláruðu það verkefni á 12 eða 13 árum.  Ekki var hægt að víkja sér undan því að breyta þessu, gríðarlegir hagsmunir eru undir fyrir þjóðarbúið allt, og Hagfræðistofnun Háskóla Íslands hefur metið það svo, að þjóðarframleiðslan muni verða hærri sem nemur 14-17 miökr/ár vegna þessarar breytingar.  Ríkissjóður mun þar af leiðandi fá í sinn hlut um 5-7 miakr/ár í auknar skatttekjur, og munar um minna."

Illugi gat ekki vikizt undan skyldum sínum sem menntamálaráðherra til að auka skilvirkni framhaldsskólanna, um leið og hann skaut traustum fótum undir umbætur með mjög auknum fjárframlögum úr ríkissjóði.  Teflón-Kata átti hins vegar í engum erfiðleikum með það.  Hennar aðferð er að stinga hausnum í sandinn, ef hana grunar, að krefjandi verkefni sé handan við hornið: 

"Það, sem ég ekki sé, það er ekki fyrir hendi."

"Til viðbótar því fjármagni, sem mun bætast við framlög á hvern nemanda vegna styttingarinnar, þá liggur nú fyrir í samþykktri áætlun um ríkisfjármál til ársins 2021 ákvörðun um að auka framlög til framhaldsskólans um miakr 2,6 á þeim tíma, sem áætlunin nær til. 

Þar með mun framlag á hvern nemanda aukast úr rúmum kkr 900 í um kkr 1´570 árið 2021, og svigrúm er til enn frekari hækkana, ef vilji stendur til slíks. 

Þetta mun gjörbreyta öllu starfi framhaldsskólanna, möguleikum þeirra til að sinna hverjum nemanda með fullnægjandi hætti og tryggja, að menntun ungmenna á Íslandi sé jafngóð því, sem bezt gerist í þeim löndum, sem við viljum bera okkur saman við um lífskjör."

Ofan á sveltigildi Teflón-Kötu er Illugi búinn að bæta kkr 670 eða 74 % sem framlagi ríkisins per nemanda á ári að raunvirði.  Þá verður þetta framlag hærra en allra hinna Norðurlandanna, nema Noregs, og 42 % hærra en meðaltal OECD var árið 2012.  Ef svo fer fram sem horfir um þróun efnahagsmála, verður framlag ríkisins á Íslandi hið hæsta á Norðurlöndunum árið 2021. Er það vel að verki verið hjá Illuga og ríkisstjórninni, sem hann sat í 2013-2016. 

Átak er nauðsynlegt á þessu kjörtímabili í fjármögnun háskólanna, svo að góður menntunargrunnur beri hámarks ávöxt.  Illu heilli stöðvaði Teflón-Kata, ásamt öðrum afturhaldsöflum í blóra við vilja stúdenta, framgang frumvarps Illuga um fjárhagslegt stuðningskerfi við stúdenta í lok síðasta þings haustið 2016.  Frumvarpið innihélt fjárhagslega hvata fyrir stúdenta til að standa sig í námi og ljúka því án tafa.  Umbætur Illuga beinast allar að aukinni framleiðni og auknum gæðum, en skilvirkni er eitur í beinum Teflón-Kötu. Þar situr aumingjavæðingin í fyrirrúmi, enda þjónar slíkt flokkshagsmunum Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs.  Stórskuldugir eilífðarstúdentar, sem aldrei verða borgunarmenn himinhárra skulda við LÍN, eru hennar menn. 

Mjög jákvætt teikn við íslenzka þjóðfélagið er atvinnuþátttaka ungmenna á aldrinum 15-29 ára.  Á meðal aðildarríkja OECD er hún mest á Íslandi eða um 78 %. Aðgerðarleysi og atvinnuleysi ungmenna er í mörgum löndum stórfellt þjóðfélagslegt og efnahagslegt vandamál.

Í Sviðsljósi Björns Jóhanns Björnssonar í Morgunblaðinu, 13. október 2016, stendur þetta í upphafi greinarinnar:

"Atvinnuþátttaka ungmenna hvergi meiri":

"Samkvæmt nýrri skýrslu frá OECD, Efnahags- og framfarastofnuninni, virðast íslenzk ungmenni búa við mun betri aðstæður en [ungmenni] í öðrum löndum.  Þannig er atvinnuþátttaka 15-29 ára um 80 % hér á landi, en hlutfallið er 2 % í Grikklandi og 28 %-37 % á Ítalíu, Spáni og Portúgal."

Að Ísland skuli fá hæstu einkunn innan OECD fyrir atvinnutækifæri til handa ungmennum, er einhver þýðingarmesta umsögn, sem íslenzka þjóðfélagið getur fengið, og vitnar um heilbrigði þess, fólks, atvinnulífs og stjórnarfars, hvað sem úrtöluröddum niðurrifsaflanna líður.  Ýmsar úrtöluraddir telja íslenzka samfélagið of lítið til að geta staðizt sjálfstætt.  Af 35 ríkjum OECD í þessum samanburði er meðaltalið rúmlega 50 % atvinnuþátttaka ungmenna.  Til hvers að vera stór eða hluti af stóru ríkjasambandi, ef það þýðir mun verri aðstæður og færri atvinnutækifæri fyrir nýja kynslóð ?

Þessu tengd eru lífslíkur, sem eru einna hæstar á Íslandi innan OECD, svo og lífsánægjan, sem fær 7,5 af 10,0 á Íslandi. 

Að lokum skal birta hér upplýsingar um fátækt innan OECD, sem sýna svart á hvítu, að jöfnuður er tiltölulega mikill á Íslandi, enda er menntakerfi, eins og hið íslenzka, öflugasta jöfnunartækið:

"Þegar tölur um fátækt eru skoðaðar, er hlutfall ungmenna einna hæst í flestum ríkjum, einkum þar sem ungmenni fara fyrr að heiman.  Á Íslandi er hlutfall ungmenna, sem teljast búa við fátækt, rúm 5 %.  Um 3 % eldri borgara á Íslandi búa við fátækt samkvæmt OECD.  Eru þær tölur frá árinu 2014.

Athygli vekur, að 25 % ungmenna (16-29 ára) í Bandaríkjunum búa við fátækt, um 24 % í Danmörku, 23 % í Noregi og tæp 20 % í Svíþjóð.  Hvað Norðurlöndin varðar, er í skýrslunni sérstaklega bent á, að ungt fólk flytji fyrr úr foreldrahúsum en víðast annars staðar."

Íslendingar geta verið stoltir af þjóðfélagi sínu varðandi aðbúnað ungmenna og tækifæri þeirra til náms og starfa.  Það er þó vissulega hægt að gera betur. Viðskilnaður fráfarandi ríkisstjórnar er glæsilegur í þessum efnum, en hvort ný ríkisstjórn hefur vit á því að beina kröftunum í rétta átt, þ.e. þangað, sem mestu varðar að ná frábærum árangri út frá sanngirnissjónarmiðum og fjárhagslegum ávinningi samfélagsins er önnur saga.  Það er líka undir hælinn lagt, hvort hún ratar rétta braut að ákvörðunarstað eða þvælist bara fyrir framförum.  Sporin hræða.

 

 

 

Sterkt gengi ISK ógnar stöðugleika

Gengisvísitalan er nú komin undir 164 vegna mjög hagstæðs viðskiptajafnaðar og of hárra vaxta í landinu.  Greiningardeildir bankanna hafa varað við því, að framleiðnin í landinu aukist ekki í takti við gengishækkunina og að hún sé þess vegna ósjálfbær.  Krónan (ISK) þarf að lækka strax aftur og Seðlabankinn þarf að halda gengisvísitölunni á bilinu 175-185 til að tryggja jafnvægi í hagkerfinu til lengdar. Til þess að Seðlabankinn bregðist almennilega við þeirri ógn, sem að landinu stafar vegna tímabundinnar styrkingar krónunnar þarf að breyta lögum um Seðlabankann, svo að Peningastefnunefnd hans taki tillit til fleiri þátta en nú og horfi til lengri tíma en nú virðist raunin.  Nú dugar ekki að horfa í baksýnisspegilinn, því að þjóðfélagið er á nýju breytingaskeiði.

Þetta þýðir, að gengisskráningin er farin að ógna samkeppnishæfni útflutningsatvinnuveganna, að ferðaþjónustunni meðtalinni, og ýta undir gjaldeyrisnotkun landsmanna í meiri mæli en góðu hófi gegnir.  Ef ekkert verður að gert, stefnir í, að Ísland verði dýrasta land í heimi, erlendum ferðamönnum fækki, útflutningsfyrirtæki leggi upp laupana og viðskiptajöfnuður verði neikvæður árin 2018-2019.  Þá mun gengið hrapa og valda hér verðbólgu yfir efri þolmörkum Seðabankans, 4,0 %, með öllum þeim neikvæðu keðjuáhrifum, sem há verðbólga hefur í verðtryggingarsamfélagi skulda. 

Nú er starfsstjórn við völd, sem ekkert frumkvæði tekur í stefnumarkandi málum, enda skortir hana þinglegan stuðning.  Seðlabankinn hefur hins vegar frelsi til athafna, eins og áður, og hann verður að taka nú niður námuhesta blöðkurnar, sem hann sjálfur hefur sett upp, og lækka stýrivextina í 0,5 % skrefum þar til gengishækkunin stöðvast í nafni stöðugleika til lengri tíma litið.  Það er ólíklegt við núverandi aðstæður, þrátt fyrir fulla nýtingu tiltæks vinnuafls, að vaxtalækkun muni valda verðlagshækkun.  Þvert á móti lækkar hún tilkostnað fyrirtækjanna, sem hafa þá minni tilhneigingu til að ýta hækkunarþörf sinni út í verðlagið.  Aðstreymi erlends vinnuafls dregur úr þenslu á vinnumarkaði. 

Hættulega hátt verðlag:

Samkvæmt Hagspá Greiningardeildar Arion-banka frá 1. nóvember 2016 var gengi íslenzku krónunnar þá þegar orðið 8 % - 10 % hærra en sjálfbært má telja fyrir hagkerfi landsins.  Þetta þýðir, að nú er grafið undan arðsemi útflutningsatvinnuveganna og viðskiptajöfnuðinum.  Með sama áframhaldi er hætta á því, að viðskiptajöfnuðurinn verði neikvæður á árunum 2018-2019, ef ekki verður þegar gripið í taumana.  Afleiðingin verður fjöldagjaldþrot, atvinnuleysi og há verðbólga, og allt verður vitlaust á vinnumarkaði.  Þar sem við erum nú þegar á feigðarsiglingu, hlýtur Stöðugleikaráð að verða að koma þegar saman og snúa þjóðarskútunni við á þessari siglingu.

Sem dæmi um óefnið, sem verðlagið hér séð frá buddu útlendinga er komið í, má nefna, að það er orðið hærra en í Noregi, sem lengi var dýrasta land í heimi.  Það var ósjálfbært ástand þar, af því að hátt olíuverð gaf Norðmönnum gríðarlegar útflutningstekjur, en aðrir atvinnuvegir landsins dröbbuðust niður. Olían tekur enda. Sem dæmi um ósjálfbærnina er, að útflutningur norska sjávarútvegsins er niðurgreiddur þrátt fyrir gjöful fiskimið úti fyrir langri ströndu. Hér má ekki verða "norskt ástand", sem lýsir sér með 30 % falli gjaldmiðilsins, m.v. stærstu myntir, og verðbólgu, sem gæti orðið enn meiri hér en í Noregi, ef samtímis verður uppsveifla í heimshagkerfinu.

Nú munar aðeins 7 % á verðlagi Íslands og Sviss, sem er dýrasta land í heimi, en þar er framleiðnin hærri en á Íslandi, enda eru ríkisumsvifin þar mun minni en hér þrátt fyrir svissneska herinn. 

Konráð Guðjónsson hjá Greiningardeild Arion leggur til, að hluti gjaldeyrisinnflæðisins verði settur í "sérstakan auðlegðarsjóð":

"Það eru dæmi um, að ríki hafi safnað í stóran gjaldeyrisforða til að halda aftur af styrkingu gjaldmiðilsins og lagt í sérstakan sjóð.  Þessi aðferð er vissulega umdeild, en í löndum eins og Singapúr hefur safnazt upp andvirði MISK 6-7 á mann í slíkan sjóð.  Sú fjárhæð hefur að megninu til komið í gegnum gjaldeyriskaup Seðlabankans."

Á Íslandi mundi þessi sérstaki auðlegðarsjóður svara til miaISK 2100, sem er 2/3 af núverandi stærð lífeyrissjóðanna.  Nú er spurningin, hvort stjórnmálamennirnir hafa bein í nefinu til slíkra heilbrigðra aðhaldsaðgerða, eða hvort þeir ætla að verða jólasveinar án búnings og hleypa þessu fé lausu, þannig að það kveiki í púðurtunnu hagkerfisins. 

Vöruútflutningurinn:

Það er nú þegar dúndrandi halli eða miaISK 120/ár á vöruskiptum við útlönd, ef fyrstu 9 mánuðir 2016 eru framreiknaðir til áramóta.  Þetta er 22 % af útflutningsverðmætum, sem er hættulega hátt.  

Alþjóðabankinn spáir versnandi viðskiptakjörum, t.d. 28 % verðhækkun á olíu árið 2017, og hækkun á verði hrávöru og matar.  Jákvætt er fyrir íslenzkar útflutningstekjur, að verð á málmum er nú tekið að þokast upp á við úr langvinnri, djúpri lægð, og er t.d. álverð komið upp fyrir 1700 USD/t Al og hefur þá hækkað á einum mánuði um a.m.k. 5 %, en það er ekki fyrr en við a.m.k. 1850 USD/t Al, sem allur íslenzki áliðnaðurinn fer að skila hagnaði. Þangað til eiga álframleiðendur án orkuverðstengingar við álverð mjög undir högg að sækja.

Framlegð sjávarútvegsins árið 2015 var viðunandi m.v. íslenzk fyrirtæki almennt.  Hún nam þá miaISK 71, og opinber gjöld hans námu þá miaISK 28, sem er 39 % af framlegð, sem er tiltölulega hátt hlutfall og afsannar með öllu, að sjávarútvegurinn skili óeðlilega lágum upphæðum til samfélagsins.  Þvert á móti skilar hann mestu í sameiginlega sjóði allra atvinnugreina, og ofangreind upphæð er t.d. ferföld opinber gjöld áliðnaðarins í landinu 2014, en þá áraði reyndar ekki vel á álmörkuðum. 

Skattlagningarvaldinu er reyndar beitt gegn útgerðinni á fölskum forsendum, eins og þar sé auðlindarenta í starfseminni, en því fer fjarri, þar sem aflahlutdeildir ganga kaupum og sölum á frjálsum markaði og íslenzki sjávarútvegurinn á í harðvítugri samkeppni á alþjóðlegum mörkuðum við sumpart niðurgreiddan sjávarútveg, þar sem engum dettur í hug að leggja á veiðigjöld, svo að ekki sé nú minnzt á fyrningarhörmungina og uppboð fyrntra eigna, sem dæmd hefur verið ónothæf aðferð til skattheimtu á þeim fáu stöðum, þar sem tilraunir með hana hafa verið gerðar. 

Nú eru blikur á lofti hjá sjávarútveginum vegna loðnubrests, verðlækkunar á makríl og gengishækkunar ISK og mikillar lækkunar sterlingspundsins, en frá Englendingum hefur fimmtungur tekna sjávarútvegsins  komið.  Spáð er 30 % minni framlegð sjávarútvegs árið 2016 en árið á undan m.v. gengið 1.11.2016.  Þetta jafngildir rúmlega miaISK 20 tekjutapi eða rúmlega 8 % m.v. árið á undan.  Ef gengið styrkist um 10 % til viðbótar, þá verður framlegðin aðeins 54 % af því, sem hún var 2015, og fer niður í miaISK 38.  Þetta er svo lítil framlegð, að fjárfestingargeta sjávarútvegsins og opinber gjöld hans munu stórlækka.  Skuldalækkun hans mun stöðvast, og fjárhagsafkomu veikburða fyrirtækja verður stefnt í voða.  Þessa óheillaþróun verða stjórnvöld að stöðva og snúa henni við í tæka tíð. Slíkt mun gagnast samkeppnishæfni landsins almennt.

Ferðaþjónustan:

Stigullinn í straumi erlendra ferðamanna til Íslands hefur komið öllum í opna skjöldu eða sem "julen på kjerringa", eins og Norðmenn orða það.  Á 4 árum hefur fjöldinn tvöfaldazt og nær líkla 2 milljóna markinu árið 2017.  Ísland er nú þegar mesta ferðamannaland Evrópu að tiltölu með yfir 5 erlenda ferðamenn á íbúa. Þessi snöggi vöxtur hefur valdið alls konar vandkvæðum, sem landsmenn hafa enn ekki náð tökum á, og hann veldur hér óstöðugleika og áhættu, því að það sem vex hratt, getur yfirleitt líka fallið hratt með alvarlegum afleiðingum:

Hagræn áhrif:

Mjög jákvætt er, að gjaldeyrisvarasjóðurinn skuli nú nema miaISK 800 eða þriðjungi af VLF/ár. Á sama tíma og erlendur gjaldeyrir streymir til landsins að mestu frá ferðamönnum, magnar Seðlabankinn vandann, sem af þessu leiðir, með því að halda hér uppi himinháum vöxtum í samanburði við viðskiptalönd okkar, svo að útstreymi gjaldeyris til fjárfestinga er lítið, en of mikil hækkun gengisins hefur þrefaldað vöruskiptahallann síðan 2015 og auðvitað aukið ferðagleði landans til útlanda.  Brýnt er að stöðva gengishækkun og lækka gengið niður í það, sem talið er langtíma jafnvægisgengi í kringum USD/ISK = 125. Þetta er t.d. gert með mikilli vaxtalækkun og fjárbindingu í jöfnunarsjóð, sem þá mætti líkja við s.k. olíusjóð Norðmanna, sem reyndar er þeirra framtíðar lífeyrissjóður, því að þeir eiga ekki söfnunarsjóði, eins og við. 

Álag á ferðamannastaði:

Sigurður Sigurðsson, byggingaverkfræðingur, ritaði greinina:

"Hrollkaldur veruleiki ferðaþjónustunnar á Íslandi"

í Morgunblaðið 13. október 2016.  Þar segir m.a. af varnaðarorðum Önnu Dóru Sæþórsdóttur, ferðamálafræðings við Háskóla Íslands í viðamiklum skýrslum og sorglega litlum viðbrögðum við þeim.  Hvers vegna hafa yfirvöld stungið hausnum í sandinn að hætti strútsins varðandi ferðaþjónustuna ?  Líklega er hún, eins og ýmislegt annað, dreifð um smákóngaveldi embættismannakerfisins, báknsins, og full þörf á að sameina málefni stærstu atvinnugreinar landsins í eitt ráðuneyti:

"Að lokum kom yfir 200 bls. skýrsla fræðimannsins á vegum Háskóla Íslands og Ferðamálastofu um allt þetta efni saman tekið.  Tugir eða hundruð skýrslna um þessi ferðamál hafa verið birt án þess, að það hafi borið neinn árangur til úrbóta.  Ragnheiður Elín Árnadóttir, ferðamálaráðherra, gat þess á þingi Samtaka atvinnulífsins nú í september, að skúffur hennar væru fullar af skýrslum um ferðaþjónustuna. 

Niðurstöður í skýrslum Önnu Dóru Sæþórsdóttur eru mjög sláandi.  Ráðamenn hafa ekki hlustað á vísindalegar ábendingar um það í hvað stefndi, eins og fagleg rannsóknarvinna og skýrslur þessa fræðimanns og Háskóla Íslands hafa bent á ár eftir ár og Ferðamálastofa hefur gefið út á undanförnum árum."

Það hefnir sín alltaf að hunza beztu þekkingu á hverju sviði, og við svo búið má alls ekki standa.  Það eru gríðarlegir hagsmunir í húfi, og undirstöður stærstu tekjulindarinnar geta hæglega hrunið vegna vanrækslu og skipulagsleysis.  Hvorki þessi né önnur starfsemi má einkennast af gullgrafaraæði. 

Samgöngumál:

Fólksbílafjöldinn eykst um yfir 2 % á ári, og fjöldi bílaleigubíla og langferðabíla enn meira, og er nú fjöldi hinna fyrr nefndu um 20´000 í landinu.  Umferðin eykst hlutfallslega enn meir en bílafjöldinn vegna mikils hagvaxtar, 4 %-5 %, gríðarlegrar aukningar ráðstöfunartekna heimilanna, um 10 %/ár þessi misserin, og lágs eldsneytisverðs. Á höfuðborgarsvæðinu hefur umferðin aukizt 6,5 % fyrstu 10 mánuði ársins 2016 m.v. sama tímabil 2015. Nú ríkir "framkvæmdastopp" stórframkvæmda til gatnakerfisbóta í Reykjavík eftir samning Reykjavíkurborgar og Vegagerðar um, að Vegagerðin setti í staðinn "stórfé" í strætisvagnasamgöngur á milli Reykjavíkur og fjarlægra staða.  Rafvæðing bílaflotans mun framkalla aukningu á umferð, af því að orkukostnaður á hvern ekinn km minnkar um 2/3 m.v. núverandi orkuverð. 

Við þessari þróun er bráðnauðsynlegt að bregðast við af myndarskap, en þá vill svo óheppilega til, að í Reykjavík ræður afturhald ríkjum, sem vill synda á móti straumnum og er með kenningar um, að yfirvöld eigi að vinna gegn umferðaraukningu af völdum einkabílsins með því að halda nýjum umferðarmannvirkjum í lágmarki og tefja för vegfarenda með þrengingum gatna og öðru ámóta. Á sama tíma eru gælur gerðar við "Borgarlínu".  Þetta nær engri átt. 

Höggva þarf á þennan hnút og setja nú þegar í gang verkefni við Sundabraut og tvöföldun Hvalfjarðarganga. Spölur mun afhenda Vegagerðinni Hvalfjarðargöngin í árslok 2018, og allt bendir til, að árið 2019 verði meðalumferð þar í gegn yfir 8000 farartæki á sólarhring, sem er viðmiðunar hámark.  Strax þarf að hefja undirbúning tvöföldunar, og þessi 2 nefndu verkefni eru upplögð í einkaframkvæmd og vegtollheimtu, af því að leiðirnar verða valfrjálsar.  Fjárveitingu til Vegagerðarinnar þarf jafnframt að auka um 40 % upp í a.m.k. 35 miaISK/ár.

Fjármögnun innviðaframkvæmda:

Ferðamennskan hefur ekki aðeins valdið auknu álagi á vegakerfið, heldur líka á heilbrigðiskerfið og löggæzluna, svo að eitthvað sé nefnt.  Hér gæti verið um 10 % aukningu álags að ræða af völdum ferðamanna, sem bregðast verður við með auknum fjárveitingum úr ríkissjóði að sama skapi.  

Þetta kallar á nýja fjármögnun, og er álagning gistiskatts í stað gistináttagjalds, e.t.v. 1000 kr/fullorðinn per nótt, og hækkun virðisaukaskatts upp í 24 % og afnám undanþága, leið til að fjármagna hin auknu útgjöld. 

Jafnframt þarf að fara að huga að útjöfnun hinna gríðarlegu gróðurhúsaáhrifa af völdum flugsins, sem fyrir 2,0 milljónir gesta til Íslands gæti numið 2,3 Mt, sem er helmingur af allri losun  á landi og sjó hérlendis.  Til þess mætti leggja á hóflegt komugjald, t.d. 2´000 kr á hvern fullorðinn, og leggja þetta fé til skógræktar og landgræðslu. 

Náttúruhamfarir:

Ferðaþjónustan getur beðið mikinn hnekki af völdum goss undir jökli, eins og dæmin sanna.  Flutningar í lofti að og frá landinu geta teppzt um tíma, og jökulflóð geta rofið hringveginn, og verulegar truflanir geta orðið á afhendingu rafmagns.  Aðrar atvinnugreinar en ferðaþjónustan munu að vísu verða fyrir meira tjóni af völdum rafmagnsleysis, en hætt er við stóráfalli í ferðaþjónustunni, því meiru þeim mun fleiri ferðamenn, sem eru staddir á landinu, þegar ósköpin dynja yfir, fyrirvaralítið.  Þess vegna er bráðnauðsynlegt að fjölga áfangastöðum erlendra ferðamanna utan gosbeltisins, t.d. á Snæfellsnesi, Vestfjörðum, Norðurlandi vestra og Austurlandi. 

Samantekt:

Ferðaþjónustan stendur að baki núverandi hagvexti og velmegun á Íslandi að miklu leyti.  Hún er hins vegar afar viðkvæm atvinnugrein, og með afturkippi í henni er efnahagsstöðugleika á Íslandi ógnað.  Veldisvöxtur greinarinnar er ekki einvörðungu blessun, heldur getur hann leitt til hruns þessarar stærstu atvinnugreinar landsins með fjöldagjaldþrotum og fjöldaatvinnuleysi sem afleiðingu.  Sumu er hægt að stemma stigu við, en öðru ekki með góðu móti.

 

 

 

 

Hrakfarir uppboðsleiðar

Það er sláandi, að stjórnmálaflokkarnir, sem nú vilja biðja þjóðina um leyfi til að senda inn öðru sinni umsóknarbeiðni til Evrópusambandsins, ESB, hafa allir boðað, að þeir muni á nýhöfnu kjörtímabili berjast fyrir byltingu á fiskveiðistjórnunarkerfinu. Ætla þeir að kasta fyrir róða núverandi aflahlutdeildarkerfi með frjálsu framsali, sem þó hefur umbylt stöðu sjávarútvegs til hins betra, skiljanlega þó ekki án fórna, fyrna, þ.e. þjóðnýta aflahlutdeildir, og bjóða þær upp. 

ESB hefur að vísu ekki tekið upp þetta kerfi, en sjávarútvegurinn hér mun komast á vonarvöl, þ.e. á ríkisframfæri, eins og hann er í ESB-löndunum, með þessari fáránlegu þjóðnýtingu, sem er bylting í anda bolsévismans. Í Færeyjum yrði engin þjóðnýting, þótt Færeyingar mundu innleiða uppboðsleið, því að aflahlutdeildir útgerðanna renna úr gildi þar á næsta ári samkvæmt ákvörðun, sem mun hafa verið tekin af Lögþinginu árið 2008.  Í Færeyjum má þó vænta harðra deilna um það, hvort fara á "íslenzku leiðina", "uppboðsleiðina" eða einhverja aðra leið en sóknardagaleið, sem þeir hafa gefizt upp á, ef rétt er skilið.

Á Íslandi virðist "uppboðsleið" aðallega njóta fylgis í pósthólfi 101, á meðal stjórnmálaforkólfa á höfuðborgarsvæðinu og á meðal fáeinna fræðimanna, sem þó eru hvorki sérfræðingar í sjávarútvegsfræðum né í fiskihagfræði. 

Á meðal fólks, sem vinnur í sjávarútvegi, virðist enginn stuðningur vera við "uppboðsleið", hvorki á meðal sjómanna, fiskvinnslufólks né útgerðarmanna.  Þannig hafa forystumenn sjómanna tjáð verulegar áhyggjur sínar af hag umbjóðenda sinna, verði þessari allsendis óþörfu félagslegu tilraunastarfsemi hleypt af stokkunum.  Þeir, sem íhuga afleiðingar "uppboðsleiðar", gera sér glögga grein fyrir því, að atvinnuöryggi í sjávarútvegi getur aðeins versnað við að hverfa frá aflahlutdeildarkerfi til "uppboðsleiðar".  Fyrirtæki, sem annars eru grunnstoðir hinna dreifðu byggða, munu veikjast, og þar með munu mörg sveitarfélög óhjákvæmilega veiklast.  "Uppboðsleið" er þannig aðför að íslenzkum sjávarútvegi og hinum dreifðu byggðum landsins.

Það þarf hins vegar ekki að ímynda sér neitt í þessum efnum, því að það vill svo til, að nokkur reynsla er þegar komin á "uppboðsleið", og hún er svo neikvæð, að með endemum er, að nokkur heilvita maður skuli mæla með innleiðingu hennar á Íslandi og að þar í bendu skuli vera a.m.k. 4 stjórnmálaflokkar, þ.e. Píratahreyfingin, Samfylking, Björt framtíð og Viðreisn. Er það tilviljun, að þetta eru sömu stjórnmálaflokkarnir og stefna leynt og ljóst að innlimun Íslands í Evrópusambandið ?

Þann 13. október 2016 birtist í Fiskifréttum afar fróðleg grein aftir Sigurð Stein Einarsson,

"Er uppboðsleiðin raunhæf ?".  Þar greinir hann frá tilraunum nokkurra þjóða með "uppboðsleið", sem allar eru á eina lund:

eftir skamma hríð hurfu þær frá "uppboðsleiðinni".  Hér verður gripið niður í greininni:

"Eistar buðu upp 10 % aflaheimilda á árunum 2001-2003.  Árið 2003 var árangurinn af uppboðskerfinu metinn, og var niðurstaðan fjarri því að vera jákvæð.  Uppboðskerfið var talið hafa leitt til sóunar á auðlindinni, orðið til þess, að smærri fyrirtæki urðu gjaldþrota og leitt til stórminnkandi starfsöryggis sjómanna.  Fyrst og fremst af þessum ástæðum var ákveðið að hætta uppboðum á aflaheimildum."

Þetta er nákvæmlega það, sem andstæðingar "uppboðsleiðar" hérlendis hafa varað við, að gerast mundi.  Það er í raun borðleggjandi, og reynsla Eista staðfestir það.  Hérlendis eru samt "spekingar", sem fullyrða á grundvelli skrifborðsvinnu sinnar einvörðungu, að "uppboðsleið" sé bezta leiðin til að hámarka skatttekjur ríkissjóðs af sjávarafla.  Þetta stenzt ekki í raun:

"Í austurhluta Rússlands stóð einnig yfir uppboð á aflaheimildum 2001 til 2003.  Vonir stóðu til, að leiðin myndi auka hlut ríkisins í auðlindarentunni, auka gagnsæi varðandi úthlutun á fiskveiðiheimildum og gera atvinnugreinina arðbærari, t.d. með fækkun fiskiskipa.

Aflaheimildirnar, sem boðnar voru út, voru í Austur-Rússlandi og Barentshafi.  Í austurhluta Rússlands störfuðu 160´000 manns við sjávarútveg hjá 1´500 fyrirtækjum.  Mikilvægi sjávarútvegsins í þessum hluta landsins var ótvíræður, og stóð hann undir 27 % allrar framleiðslu á Primorsky-skaga og 55 % framleiðslu á Kamtsjatka.

Árið 2001 var boðin upp 1,0 milljón tonna og 1,2 milljónir tonna árið 2002.  Ekki seldist allt, sem fór á uppboð, en tilboðin í heimildirnar reyndust mun hærri en gert hafði verið ráð fyrir.  Ríkið fékk í sinn hlut miaISK 20,3 árið 2001, miaISK 29,6 2002 og miaISK 38,6 2003.  Bar þetta ekki vitni um stórkostlegan árangur ?

Hér heima hefur samfélagslegum áhrifum uppboðsleiðarinnar lítill gaumur verið gefinn.  Einblínt er á aukinn hlut ríkisins í auðlindarentunni, en ótrúlega lítið er fjallað um áhrif uppboðsleiðarinnar á sjávarbyggðir. Hafa verður í huga, að sjávarútvegsfyrirtæki eru meginstoðir atvinnulífs víða á landsbyggðinni og starfsmenn þeirra á sjó og í landi drjúgur hluti íbúa.  Starfsgrundvöllur fyrirtækjanna skiptir því samfélögin afar miklu máli, en aflaheimildunum byggja þau tilvist sína á. 

Sjávarútvegur í austurhluta Rússlands skilaði miaISK 6 hagnaði árið 2000.  Dramatískur viðsnúningur átti sér hins vegar stað 2001; tap varð af rekstri sjávarútvegsfyrirtækja á svæðinu, sem nam miöISK 6.  Upplýst var, að árið 2001 væru 90 % sjávarútvegsfyrirtækja á umræddu svæði þegar illa stödd og jafnvel á barmi gjaldþrots.  Þá hófu sveitarfélög á uppboðssvæðinu strax 2001 að kvarta sáran, því að uppboðskerfið leiddi til þess, að 96 % af skatttekjum af sjávarútvegi runnu til ríkisins, en einungis 4 % til sveitarfélaga.  Áður höfðu 34 % af skatttekjum af sjávarútvegi runnið til sveitarfélaga. 

Skuldir sjávarútvegsins á svæðinu fóru úr 30 % af framleiðsluverðmæti ársins 2000 í 66 % af framleiðsluverðmæti ársins 2002, en sú þróun bendir ótvírætt til þess, að sjávarútvegsfyrirtækin hafi boðið of hátt verð í þær heimildir, sem boðnar voru upp.  Fyrir lá, að kvótakaupin voru fjármögnuð með lánsfé, og skuldsetning fyrirtækjanna jókst því hratt.  Fyrir félögin skipti öllu að verða sér úti um kvóta, og sum þeirra gripu til þess ráðs að selja eignir til að fjármagna kvótakaup."

"Uppboðsleiðin" á Íslandi hefur ekki verið útfærð til hlítar, en það má gera því skóna, að þessar lýsingar frá útlöndum megi í miklum mæli heimfæra á Ísland.  Aflahlutdeildarhafar, sem missa kvóta, munu í örvæntingu teygja sig upp í rjáfur á uppboðsmarkaði til að afla sér og sínu fólki lífsviðurværis.  Minni fyrirtækin munu þurfa að skuldsetja sig, og þau munu sennilega fara á hausinn, hvort sem þau hreppa rándýrar aflaheimildir eða sitja eftir slyppar og snauðar.  Útgerðum mun þess vegna á skömmum tíma fækka um nokkur hundruð, e.t.v. 400. 

Eignastaða útgerðanna stórversnar vegna afskrifta aflahlutdeilda og skuldsetningar við kaup aflahlutdeilda, sem rifnar voru af þeim.  Tekjur rýrna með minnkandi aflaheimildum.  Atvinnuöryggi á sjó og í landi fellur undir velsæmismörk.  Mörg minni sjávarplássin munu sjá skriftina á veggnum, og kvótatilflutningur í fortíðinni verður hjóm eitt hjá hörmungunum, sem "uppboðsleiðin" leiðir af sér.  Fræðimenn hafa reyndar sýnt fram á, að kvótakerfið sjálft hafi haft óveruleg áhrif á byggðaþróun Íslands umfram þau áhrif, sem gríðarlegur aflasamdráttur hafði að ráði Hafrannsóknarstofnunar. 

Veiðiheimildir ganga kaupum og sölum og hafa gert frá 1990.  Íslenzkur sjávarútvegur berst nú í bökkum á erlendum fiskmörkuðum í argvítugri samkeppni við niðurgreiddan sjávarútveg, sem yfirleitt greiðir engin veiðigjöld. Hátt gengi ISK fækkar krónum í kassann og dregur mjög úr hagnaði. 

Núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi hefur skapað umgjörð góðrar umgengni við auðlindina, betri en önnur fiskveiðistjórnunarkerfi megna.  "Uppboðsleiðin" felur ekki í sér sambærilega hvata til góðrar umgengni um veiðistofnana og aflahlutdeildarkerfið.  Verðmætasköpun aflahlutdeildarkerfis og vísindalega ákvarðaðs aflamarks í hverri tegund er meiri en nokkurra annarra þekktra fiskveiðistjórnunarkerfa, og þess vegna er skattsporið stærst með aflahlutdeildarkerfinu, og þar af leiðandi innbyrðir samfélagið mest í sameiginlega sjóði með aflahlutdeildarkerfi og frjálsu framsali aflahlutdeilda á skip.  Hvers vegna að umbylta kerfi, sem gefur mest ?  Ráðgjafarfyrirtækið McKinsey sá enga ástæðu til þess í viðamikilli úttekt á stjórnarháttum og hagkerfi fyrir örfáum árum, og slíkt er í raun ekki tilraunarinnar virði og væri hið versta glapræði, eins og hér hefur verið rakið.

 

 

Lýðveldinu brugguð launráð

Tilburðir stjórnarandstöðu til að stilla saman strengi um ríkisstjórnarmyndun eru skrýtnar út frá lýðræðislegu sjónarmiði.  Í löndum, þar sem slík blokkamyndun á sér stað, fer hún fram á þingum landanna, en hér var blásið til lokaðs fundar flokksbroddanna að viðstöddu fjölmiðlafólki utan dyra, en ekkert bitastætt upplýst um efni fundanna. Upphaflega hugmynd Pírataklíkunnar mun hafa verið að skrifa stjórnarsáttmála og kynna hann þjóðinni fyrir kosningar, en ekkert kom.  Um þessa uppákomu skyni skroppinnar stjórnarandstöðu má hafa þau orð, að fjallið tók jóðsótt, en út kom lítil mús. 

Óhjákvæmilega virðast þessir flokksbroddar gera lítið úr vilja kjósenda og gefa sér eitthvað fyrirfram í þeim efnum, sem engri átt nær.  Það eru t.d. áhöld um, hvort tvær þessara flokksnefna fá yfirleitt kjörna fulltrúa á þing 29. október 2016.  Fylgi þeirra er svo lítið, að þeir eiga ekki nokkurt erindi í ríkisstjórn.  Loddararnir ætla greinilega ekki að taka nokkurt tillit til vilja kjósenda frekar en fyrri daginn, t.d. höfnun óskar þingflokks Sjálfstæðisflokksins sumarið 2009 um þjóðaratkvæðagreiðslu um það, hvort sækja ætti um aðild Íslands að ESB. 

Maður er nefndur Hjörleifur Guttormsson, er náttúrufræðingur og fyrrverandi Alþingismaður Alþýðubandalagsins og iðnaðarráðherra á vegum flokksins.  Hann er m.a. þekktur fyrir skarplegar greiningar á stjórnmálaástandinu hérlendis og erlendis, og grein hans í Morgunblaðinu, 25. október 2016,

"Á að farga fullveldi Íslands á aldarafmælinu 2018 ?",

sýnir, að samloðun Pírataklíkunnar, fallhættuflokkanna Bjartrar framtíðar og Samfylkingar, fullveldissvikaranna í Vinstri hreyfingunni grænu framboði og varadekksins Viðreisnar, felst í þráhyggjunni um stjórnarskrárbreytingar til að opna fyrir inngöngu Íslands í Evrópusambandið, ESB, og að knýja síðan á um endanlega aðlögun Íslands að ESB eftir að hafa kollvarpað íslenzka fiskveiðistjórnunarkerfinu, sem allir téðir stjórnmálaflokkar, að varadekkinu meðtöldu, virðast sammála um, þó að vöflur séu á VG í þeim efnum. Ætlunin er að brjóta miskunnarlaust niður bólvirki fullveldisins, þar á meðal grunnstoðir atvinnulífsins, til að ryðja braut örvæntingarfullra Íslendinga inn í "hið brennandi hús". 

Nú verður vitnað ótæpilega í téða grein Hjörleifs:

"Átökin um aðild [að ESB - innsk. BJo] héldu hins vegar áfram hérlendis og voru fyrir alþingiskosningarnar 1999 bakgrunnurinn í uppstokkun flokka á vinstri væng, þegar til urðu Samfylkingin og Vinstri grænir. Allar götur síðan hefur Samfylkingin gert ESB-aðild að þungamiðju sinnar stefnu, en VG hafnaði aðild frá upphafi. Við það var staðið til vors 2009, en þá var merkið fellt með sögulegum svikum af hálfu forustu VG við myndun ríkisstjórnar að afstöðnum kosningum.  Um þau efni og framhaldið í kjölfar aðildarumsóknar að ESB í júlí 2009 geta menn lesið í nýútkominni bók Jóns Torfasonar, skjalavarðar, Villikettirnir og vegferð VG."

Það gekk ekki hnífurinn á milli Steingríms J. Sigfússonar og Katrínar Jakobsdóttur, formanns og varaformanns VG, vorið 2009, þegar þau ráku rýtinginn í bak fjölda stuðningsmanna VG með því að svíkja eiðstafinn um að verja fullveldi Íslands með kjafti og klóm.  Þau fórnuðu þessari fornu kjölfestu VG fyrir ráðherrastólana um leið og þau lugu að kjósendum fyrir kosningar 2009, því að þessu var handsalað á milli flokkanna fyrir þær. 

Eftir þennan viðbjóðslega valdastreitugjörning má segja, að Katrín hljóti að hafa teflon-húð, því að hún er að skora nokkuð hátt í vinsældakönnunum enn þá.  Hún bítur þó höfuðið af skömminni með því að gera út á traust í þessari kosningabaráttu, haustið 2016, því að hún er ekki traustsins verð fyrir 5 aura. Eftir aðdraganda kosninga 2009 og gjörninga Teflon-Kötu í ríkisstjórn Jóhönnu og Steingríms 2009-2013, ætti hún réttu lagi að vera rúin trausti. 

"Aðvörunum um framtíð ESB hefur rignt yfir undanfarið; síðasti skellurinn yfirlýsingar þýzka hagfræðingsins Otmar Issing (f.1936), eins helzta hugmyndafræðingsins að baki evrunnar og frá 2006 forseti Centre for Financial Studies (CFS) við Göthe-háskólann í Frankfurt.  Viðtal við hann undir fyrirsögninni: "Spilaborg evrunnar mun óhjákvæmilega hrynja", (sjá Viðskiptablaðið, 20. október 2016) hefur farið sem eldur í sinu um fréttaheiminn.  Hann segir þar framkvæmdastjórn ESB í Brüssel vera "pólitíska ókind" og Seðlabanka evrunnar "á hálli leið til Heljar".  Evran segir hann, að hafi verið misheppnuð frá fyrsta degi, og raunar áður en hún varð til."

Það sætir pólitískum jarðskjálfta, þegar virtasti hagfræðingur Þýzkalands kveður upp dauðadóm yfir evrunni.  Skilningssljóir á Íslandi á hina stjórnmálalegu þróun eru í afneitun, þegar þeir boða landsmönnum enn fagnaðareindið um inngöngu Íslands í ESB til að geta kastað ISK fyrir róða og tekið upp mynt Evrópusambandsins, evruna.  Þessa pólitísku afneitun er aðeins hægt að skýra með heimsku, og dómgreindarleysi er ein birtingarmynd heimskunnar.  Sumir fulltrúar þessarar heimsku hafa setið á svikráðum við þjóð sína á Litlu-Brekku í Bakarabrekkunni í 101-Reykjavík undanfarið til að leggja á ráðin um að smygla henni í faðm kommissaranna í Brüssel, ef hún glepst á fagurgala lygamarðanna.

"Það er þetta Evrópusamband, sem núverandi stjórnarandstaða og Viðreisn vilja leiða Ísland inn í á fullveldisafmælingu 2018.  Þetta hefur verið staðfest með lítils háttar blæbrigðum af talsmönnum flokkanna í kosningasjónvarpi RÚV undanfarið, og helzta bindiefnið á milli þeirra er að fá þjóðina til að samþykkja að taka á ný upp aðildarviðræður við ESB og knýja jafnframt fram stjórnarskrárbreytingar, sem heimili slíka aðild. 

Enginn hefur kveðið fastar á um þetta en Össur Skarphéðinsson, sem sagði 18. október 2016, að í utanríkismálum legði Samfylkingin mesta áherzlu á, "að við höldum áfram aðildarumsókninni, ekki sízt vegna þess, að við viljum taka upp nýjan gjaldmiðil; við teljum krónuna hafa gengið sér til húðar.  Í sama þætti sagði Ari Trausti frá VG, "að ef það kemur upp ósk um að taka upp aðildarsamningana eða starta nýjum, þá auðvitað tökum við þátt í því."

Hér vekur Hjörleifur máls á samsæri, sem ESB-flokkarnir vildu gera fyrir kosningarnar 29. október 2016 um að ryðja brautina fyrir inngöngu Íslands í ESB.  Við fengum ekkert að vita eftir Litlu-Brekku-fundinn 27. október 2016, eins og forsætisráðherraefnið og falsstærðfræðingurinn Smári McCarthy þó hafði lofað tveimur dögum áður, en það gæti verið vegna þess, að umræðuefnið þolir ekki dagsljósið, eins og nú standa sakir. 

Hvað skyldi Otmar Issing segja um þann fíflagang fyrrverandi utanríkisráðherra Íslands, hins digra Össurar, sem enginn hefur þó borið brigður á, að er doktor í kynlífi laxfiska, að Íslandi ríði nú á að kasta ISK og innleiða EUR ?  "Wahnsinn" mundi líklega hrökkva af vörum hans. 

"Hvernig sem því máli er háttað [örlögum aðildarumsóknar, sem Alþingi samþykkti 16.07.2009], er ljóst, að hugsanleg vinstri stjórn með aðild Pírata hyggst knýja á um aðild Íslands að Evrópusambandinu, sem drjúgur meirihluti Íslendinga, sem afstöðu taka samkvæmt skoðanakönnunum, hefur verið andvígur um langt árabil."

Hjörleifur Guttormsson þekkir flárátt eðli vinstri manna.  Þeir munu ríða gandreið á Pírataeinfeldingunum og hafa þá sem gólftusku sína í hugsanlegu stjórnarsamstarfi.  Hjörleifur á þakkir skildar fyrir að vekja athygli kjósenda á hinni raunverulegu og yfirvofandi hættu ("clear and imminent danger"), sem landinu stafar af þeim, sem sitja á svikráðum við alþýðu manna, eins og á kjörtímabilinu 2009-2013.

Nú kemur rúsínan í pylsuendanum hjá Hjörleifi Guttormssyni:

"Fráhvarf forystu Vinstri grænna frá upphaflegri andstöðu við ESB-aðild er annað og djúpstæðara en almenningur gerir sér grein fyrir. Eftir að einarðir ESB-andstæðingar höfðu einn af öðrum hrakizt úr þingflokki VG, hljóðnuðu andstöðuraddir forystumanna, sem eftir sátu, við ESB-aðild.  Eftir að Ísland lagði inn aðildarumsókn að ESB sumarið 2009, minnist ég þess ekki, að Steingrímur J., sem formaður, eða arftakinn, Katrín Jakobsdóttir, hafi í blaðagreinum eða á öðrum vettvangi rökstutt og útskýrt þá formlegu afstöðu flokksins að vera á móti aðild.  Klisjunni virðist eingöngu hafa verið viðhaldið til að villa á sér heimildir og til að missa sem fæsta eindregna andstæðinga ESB-aðildar út úr röðunum.  Öðru vísi verður ekki útskýrð þögn þessa fólks í örlagaríkasta máli Íslendinga um langt skeið.-

Það sama er uppi á teninginum nú í aðdraganda kosninga.  Í kosningaáherzlum VG, eins og þær birtast á heimasíðu flokksins, er ekki að finna stakt orð um Evrópusambandið, af eða á.  Þurfum við frekari vitnana við ?"

Hér höfum við það "directly from the horse´s mouth", að Vinstri hreyfingin grænt framboð siglir undir fölsku flaggi "í örlagaríkasta máli Íslendinga um langt skeið", og formaður flokksins, Teflon-Kata, ber kápuna á báðum öxlum.  Hún bítur svo höfuðið af skömminni með því að fara nú fram undir merkjum "trausts".  Þetta er eitt versta fláræðið í nafni valdasýki, sem sézt hefur á Íslandi í háa herrans tíð. 

Kröfuhafar og aflandskrónueigendur fara ekki í grafgötur um, hvað í uppsiglingu er hér á Íslandi nú og hafa fengið "blod på tanden" við tilhugsunina um, að Teflon-Kata stefni nú hraðbyri í stól forsætisráðherra með eintómar liðleskjur og afturúrkreistinga í hirðinni.  Um þetta segir m.a. í forystugrein Morgunblaðsins 26. október 2016, "Aprígöbb í október og ein alvörufrétt":

"Önnur frétt, sem hefur enn meiri þunga, var birt í gær í Financial Times.  Hún hefur ekki náð sömu athygli og allt fyrrnefnt sprikl.  Þar má lesa, að hinir frægu kröfuhafar, sem haft hafa fjölmörg handbendi hér á sínum snærum, bindi vonir við kosningarnar.  Þeir telja, að núverandi stjórnarflokkar hafi haft óþægilegt sjálfstraust í samningum við kröfuhafa síðustu misserin.  Þeir spá upplausn í landstjórninni eftir kosningarnar, og að veik ríkisstjórn sé í burðarliðnum, og binda raunir vonir við það.  Helzt mundu þeir sjálfsagt vilja, að slík ríkisstjórn skartaði Steingrími J. Sigfússyni innanborðs.  Þá gætu kröfuhafar á ný farið að tala um "silfurfatsstjórn" á Íslandi."

Bezti varnarleikur íslenzkra kjósenda laugardaginn 29. október 2016 gegn því, að kröfuhafar föllnu bankanna og aflandskrónueigendur fái hér ríkisstjórn á silfurfati er að styðja Sjálfstæðisflokkinn til að berjast í fremstu víglínu fyrir hagsmunum Íslands.

 

 

 

Fjármálakerfið til fólksins

Fyrirsögnin ber með sér andblæ byltingar, og íslenzka fjármálakerfið hefur verið vettvangur mikilla og dýrkeyptra atburða í þjóðarsögunni, og það sýgur til sín mikil verðmæti í nútímanum.  Stór hluti fjármálakerfisins er hins  vegar í eigu almennings, þ.e. lífeyriskerfið og ríkisbankarnir. Hér verða róttækar hugmyndir varðandi eignarhald á bankakerfinu gerðar að umfjöllunarefni. 

Það er rétt að huga að aðdraganda núverandi fjármálakerfis.  Fjármálakerfið var fyrir Hrun aðallega samsett af lífeyrissjóðunum og bankastofnunum og svo er enn.  Lífeyrissjóðirnir töpuðu ægilegum fjárhæðum, e.t.v. miöISK 500, í Hruninu, t.d. vegna fjármálagjörninga tengdum föllnu bönkunum. 

Nú eru nokkrir lífeyrissjóðir enn að bera víurnar í eignir bankanna, í þetta sinn með viðræðum við eigendur að 87 % eignarhlut í Aríon-banka, en þar liggja kröfuhafar Kaupþings á fleti fyrir frá dögum vinstri stjórnar Jóhönnu og Steingríms.  Það ber að vara við því, að lífeyrissjóðir gerist eigendur að bönkum.  Bankastarfsemi er of áhættusöm fyrir lífeyrissjóði, eins og nýleg saga kennir, og á Íslandi eiga lífeyrissjóðir nú þegar stóran hlut í atvinnulífinu og sætu þar með beggja vegna borðs, sem er ótækt og samræmist ekki kröfum um jafnstöðu fyrirtækja og frjálsa samkeppni. Fyrir lífeyrissjóðina er fátt um feita drætti erlendis um þessar mundir, þar sem hagkerfin hafa víðast hvar verið drepin í dróma, og eru ekki að lifna við þrátt fyrir vaxtastig í sögulegu lágmarki.  Eignarhlutur í orkufyrirtækjunum á Íslandi gæti hins vegar hentað lífeyrissjóðunum. 

Ef þingmeirihluti ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur hefði fengið vilja sínum framfylgt, þá hefði ríkissjóður Íslands gengið í ábyrgð fyrir forgangskröfum í þrotabú föllnu bankanna.  Vegna dráttar á innheimtu útistandandi krafna þrotabúanna og annars , hefðu hundruðir milljarða ISK fallið á ríkissjóð, ef vinstri stjórn þessi hefði fengið vilja sínum framgengt.  Það er þess vegna útilokað, að staða hans væri jafngóð og raun ber vitni um nú, ef þjóðin hefði ekki með réttu í tvígang hafnað "Icesave-skuldaklafanum", sem EFTA-dómstóllinn síðan staðfesti lagalega réttmætt, en alltaf sat hin illræmda og ólýðræðislega vinstri stjórn, jafnvel þótt hún missti þingmeirihluta sinn. 

Af ótrúlegri glámskyggni tók þessi ríkisstjórn upp á því á sínu fyrsta ári við völd, 2009, að smjaðra fyrir AGS og ESB og til að friða kröfuhafa gömlu bankanna, sem var undarlegt, þar sem hlutir höfðu þá þegar skipt um hendur, að færa kröfuhöfum föllnu bankanna nýju bankana, Aríon og Íslandsbanka, á silfurfati. 

Það er hægt að fullyrða, að stjórnmálamenn, sem fremja slík axarsköpt, hefðu engan veginn verið í stakk búnir til að greiða fyrir haftalosun og bæta ríkissjóði ríkulega upp tap sitt í Hruninu með samningum við kröfuhafana um stórfelld stöðugleikaframlög, sem m.a. fólu í sér að skila þessum bönkum aftur til ríkisins. Hér var auðvitað um átakamál við kröfuhafana að ræða, sem hryggleysingjar vinstri stjórnarinnar voru engir bógar til að standa í.  Mannvalið vinstra megin miðju hefur ekki batnað, nema síður sé. Þar eru eintóm lindýr. Reynsluheimur þeirra er afar þröngur og "ópraktískur", enda er þekking þeirra á athafnalífi og fjármálum mjög af skornum skammti.  Stjórnunarreynslu er heldur ekki fyrir að fara, enda eiga þau sum fullt í fangi með að stjórna sjálfum sér.

Með öðrum orðum hefði ekkert verið hægt að fást við losun hafta undir vinstri stjórn, og skuldastaða ríkissjóðs væri nú mjög íþyngjandi fyrir rekstur ríkisins. 

Eign lífeyrissjóðanna nemur um þessar mundir miöISK 3500.  Til samanburðar nema eignir (útlán) almennu bankanna þriggja nú um miöISK 2400, sem er tæplega 70 % af lífeyrissjóðseignunum. Hér er þess að gæta, að lífeyrissjóðseign félagsmanna lífeyrissjóðanna myndar skattstofn tekjuskatts og útsvars við útgreiðslu úr sjóðunum, svo að ríkissjóður og sveitarsjóðir eru eigendur að verulegum hluta í lífeyrissjóðunum og fá þessar eignir í sína vörzlu við útgreiðslur til félagsmanna. Að teknu tilliti til þessa, eru félagar lífeyrissjóðanna líklega eigendur að svipaðri eignaupphæð og eigendur bankanna.  Félagar lífeyrissjóðanna eru reyndar að mestu leyti sama fólkið og á meirihluta bankakerfisins nú um stundir, þ.e.a.s. þann hluta, sem er í ríkiseigu.  Þannig má segja, að megnið af fjármálakerfi landsins sé í almannaeigu, en það má þó gera enn betur í þeim efnum með því að færa hluta af ríkiseigninni í einkaeign íslenzkra ríkisborgara með takmörkunum á framsali og eignarhlut hvers og eins.  

Í ársbyrjun 2016 áttu almennu lífeyrissjóðirnir að meðaltali 3,2 % umfram skuldbindingar, og hefur staða þeirra farið stöðugt batnandi frá árinu 2009, þegar staða þeirra var neikvæð um 10,5 % vegna hroðalegra og óafsakanlegra hlutabréfa- og skuldabréfatapa árið 2008.  Á árinu 2011 var staða almennu lífeyrissjóðanna enn neikvæð um 4,9 %, og það varð að skerða lífeyrisgreiðslur, og hún var neikvæð fram á 2013, þ.e. - 2,3 % þá.  Á tímabilinu 2013-2016 hefur hagur þeirra blómgazt, enda blóm í haga hjá launþegunum, sem fengið hafa 20 % - 30 % kjarabætur á þessu tímabili, margir hverjir, og atvinnustigið hækkað í hámark.

Hins vegar er lífeyriskerfi opinberra starfsmanna, ríkis og sveitarfélaga, ósjálfbært.  Staða þessara sjóða er tryggingafræðilega neikvætt um 38 % !  Ríkisstjórn Sigurðar Inga vildi útjafna þennan mikla halla með gríðarframlagi úr ríkissjóði um leið og réttindi allra launþega, án tillits til vinnuveitanda, yrðu jöfnuð.  Þetta var stærsta félagslega framfaramálið um langa hríð, og það tengdist framfaramáli á sviði kjarasamninga, s.k. SALEK-samkomulagi, þar sem innleiða átti kerfisbundin vinnubrögð til að ákvarða launabreytingar á grundvelli samkeppnishæfni fyrirtækjanna, t.d. á útflutningsmörkuðunum.  Hér er um mikið hagsmunamál heildarinnar að ræða, en afturhaldið í landinu, klárlega vinstra megin við miðju í stjórnmálunum, með fáeina sérhagsmunahópa í broddi fylkingar, settu skít í tannhjólin, svo að þetta framfaramál er nú í biðstöðu.  Hverjum dettur í hug, að amlóðaríkisstjórn takist að koma þessu eða öðrum framfaramálum í höfn ?

Í viðtali við Þóreyju S. Þórðardóttur, framkvæmdastjóra Landssamtaka lífeyrissjóða, í Viðskiptablaðinu 5. október 2016, kom eftirfarandi fram m.a.:

"Umræða er innan lífeyrissjóðanna um, hvort breyta eigi aðferðarfræði við útreikning á lífslíkum.  "Það er ljóst, að breytingar á henni hafa áhrif á sjóðina, og í framhaldinu þarf að ákveða til hvaða mótvægisaðgerða þarf að grípa."

Í dag eru lífslíkur metnar jafnar, en lífslíkur kynslóðanna eru ekki þær sömu, og markast umræðan af því að meta lífslíkur rétt á milli kynslóða.  Þórey segir, að stóra málið nú sé jöfnun lífeyrisréttinda á milli einkamarkaðar og opinbers markaðar, en fyrir Alþingi liggur nú slíkt frumvarp. "Það væri mikið framfaraskref að ná einu samræmdu lífeyriskerfi fyrir alla landsmenn, sem mundi auka til muna sveigjanleika á vinnumarkaði", segir Þórey."

Lífslíkurnar fara hækkandi, og fólk nær að jafnaði hærri aldri en áður.  Þetta, ásamt lækkandi fæðingartíðni, mun senn hafa neikvæð áhrif á tryggingafræðilega stöðu sjóðanna, þó að iðgjöldin eigi að hækka í almennu lífeyrissjóðina með jöfnun lífeyrisréttindanna.  Af þessum sökum er sjálfsagt að gera starfslokaaldurinn sveigjanlegri og hækka meðalstarfslokaaldur, svo að starfslokabilið verði 65-75 ár.  Hækkunin ætti að verða á 10-15 árum.  Svipuð þróun hlýtur að verða á lífeyrisaldri Tryggingastofnunar ríkisins, TR, með sveigjanlegum réttindaaldri til töku ellilífeyris og stighækkandi upphæð með upphafstöku við 65 ár til 75 ára.

Það er almenn óánægja á meðal fyrirtækja og skuldugra fjölskyldna með hátt vaxtastig í landinu.  Mikill vaxtamunur á Íslandi og flestum löndum hefur ásamt jákvæðum viðskiptajöfnuði ýtt gengi ISK upp.  Á þá þróun þarf nú að slá með verulegri stýrivaxtalækkun Seðlabankans.  Það er þó e.t.v. huggun skuldugra harmi gegn, að Aríon-banki er að 13 % í eigu ríkisins og Íslandsbanki og Landsbanki eru nánast alfarið í eigu ríkissjóðs.  Ánægju landsmanna með eignarhaldið má þó vafalítið auka með því að gera þá að beinum eigendum, hvern og einn, að tilgreindum eignarhlut, t.d. 10 % í upphafi til reynslu. 

Eigið fé bankanna hefur frá 2009 til júní 2016 vaxið um miaISK 315, eða um 93 %, og er nú miaISK 655. Ef 10 % af eign ríkisins, ISK 65,5, verður fært borgurunum sem fyrsta skref í að gera þessa banka að almenningshlutafélögum, þá koma um kISK 197 í hlut hvers einstaklings eða um kISK 788 í hlut hverrar fjögurra manna fjölskyldu. Sama hlutfall af hagnaði bankanna mundi þá hafna beint í vösum hinna eiginlegu eigenda bankanna, sem er mun eðlilegri ráðstöfun en einhvers konar "samfélagsbanki", sem er líklega banki án ágóðavonar; þar hlýtur þá að fara fé án hirðis. 

Um almannavæðingu bankanna skrifaði Óli Björn Kárason, frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins til Alþingis í SV-kjördæmi 2016:

"Almenningsvæðing bankakerfisins", 

í Morgunblaðið, 5. október 2016:

"Það er grunnstef Sjálfstæðisflokksins að gera sem flesta að eignamönnum - stuðla að fjárhagslegu sjálfstæði.  Almenningsvæðing banka, líkt og flokksráðsfundur samþykkti, er í takti við þetta grunnstef.  Um leið er aðhald að bönkum - mikilvægum stofnunum samfélagsins, aukið, tiltrú almennings á fjármálakerfið endurreist, og styrkari stoðum er skotið undir fjármálamarkaðinn."  

Í upphafi greinar sinnar skrifaði ÓBK:

""Við viljum almenningsvæða banka.  Rétt er, að almenningur fái drjúgan hlut eignar sinnar milliliðalaust í hendur samhliða skráningu bankanna á markað", segir í stjórnmálaályktun flokksráðsfundar Sjálfstæðisflokksins 24. september síðastliðinn.

Hugmyndafræðin er skýr, og vilji flokksráðsfundar er ákveðinn.  Sjálfstæðisflokkurinn ætlar að beita sér fyrir því, að almenningur eignist beinan hlut í bönkunum.  Loforðið er í samræmi við það, sem Bjarni Benediktsson, formaður flokksins, hefur áður sagt, m.a. á Landsfundi á síðasta ári [2015].

Nái stefna Sjálfstæðisflokksins fram að ganga, verður um að ræða einhverja umfangsmestu og áhrifaríkustu aðgerð til að styrkja eignastöðu íslenzkra heimila.  Allir landsmenn verða þátttakendur á hlutabréfamarkaði."

Sjálfstæðisflokkurinn er einn íslenzkra stjórnmálaflokka um að boða þessa sjálfseignarstefnu fyrir kosningar til Alþingis 29. október 2016 og mun auðvitað þurfa að semja um hana, ef hann verður í aðstöðu til stjórnarmyndunar.  Þessi stefna á afar vel við íslenzkar aðstæður, þar sem drjúgur hluti af aflafé fjölskyldna hefur farið í fjármagnskostnað til bankanna.  Með því að gerast beinir eigendur fá þær nokkuð af þessum kostnaði til baka með arðgreiðslum frá bönkunum, og einnig geta þær selt þessa eign sína með ákveðnum skilyrðum.

"Í febrúar síðastliðnum lagði ég [ÓBK] til, að íslenzkum heimilum yrðu afhent hlutabréf í bönkunum og miðaði við 12 %.  Frá þeim tíma hefur staðan gjörbreytzt.  Þar skiptir mestu, hversu vel ríkisstjórnin hefur haldið á málum.  Stöðugleikaframlög þrotabúa bankanna eru langt umfram það, sem mig óraði fyrir.  Eðlilegt er, að almenningur njóti þess með beinum hætti, enda urðu einstaklingar fyrir miklum búsifjum við fall bankanna.  Með því að afhenda eigendum þeirra - almenningi - beinan eignarhlut í bönkunum er stuðlað að endurheimtum vegna áfalla fyrri ára."

Þannig skrifar málsvari einkaframtaks, frjálsrar samkeppni og markaðshyggju, Óli Björn Kárason.  Það er nánast útilokað, að slíkur boðskapur komi að fyrra bragði frá nokkrum öðrum stjórnmálaflokki á Íslandi en Sjálfstæðisflokkinum, því að hinir stjórnmálaflokkarnir eru rígbundnir við ríkisrekstur og/eða ríkisafskipti og munu aldrei eiga neitt frumkvæði að því að lagfæra samkeppnisstöðuna á fjármálamarkaðinum.  Það gengur auðvitað ekki til lengdar, að um 70 % af bankakerfinu, reiknað út frá eiginfé, sé í eigu ríkissjóðs, enda tíðkast slíkt hvergi annars staðar í Evrópu, og þótt víðar væri leitað. 

Ef ríkissjóður heldur eftir 75 % eignarhlut í Landsbanka, en selur aðrar eignir í bönkunum, nema þær, sem afhentar verða landsmönnum beint, þá verða tæplega 30 % af eignunum, sem bankarnir þrír, Aríon, Íslandsbanki og Landsbanki, mynda, í eigu ríkissjóðs, og meira má það ekki vera án markaðsráðandi stöðu ríkisins í þessum áhættusama rekstri.  Seldar eða afhentar landsmönnum verða þá eignir að upphæð um miaISK 290.  Reka verður ýmsa varnagla við slíkar eignabreytingar, og um suma þeirra ritar ÓBK:

"Skynsamlegt er að setja ákveðnar kvaðir á hlutabréfin, þannig að einstaklingar verði að eiga þau í 3-5 ár, en sé þó heimilt að selja þau, ef keypt eru önnur skráð hlutabréf.  Að öðrum kosti er söluverðmætið skattlagt.  Rétt er, að eldri borgarar geti selt sín bréf, hvenær sem er án skattlagningar og skerðingar á lífeyri."

Það þarf að girða fyrir spákaupmennsku með þessi verðbréf, og í því augnamiði mætti sérmerkja þau, banna sölu á þeim til lögaðila, og setja efri mörk á eignarhald slíkra bréfa við 0,1 % af verðmæti útgefinna bréfa af þessari gerð á kennitölu.  Ennfremur ætti ríkissjóður að eiga forkaupsrétt og skattheimta söluverðmætis gæti verið tvöföld sú skattheimta, sem annars tíðkast af fjármagnstekjum, nema í tilviki eldri borgara, eins og ÓBK leggur til.  Þetta eru nauðsynlegar og nægilega öflugar girðingar til að hindra brask með gjafabréf ríkissjóðs til þjóðarinnar, enda öðlist allir íslenzkir ríkisborgarar þennan eignarrétt, þegar þeir eru skráðir í þjóðskrá.

Þetta er umfangsmikið kerfi, sem þarfnast vandaðrar lagaumgjarðar og reglugerðar, en með nútíma skráningartækni og rafrænum fjármagnsflutningum á þetta að vera gerlegt án mikillar yfirbyggingar.  Kostnaður ríkissjóðs við þetta er réttlætanlegur í ljósi þess réttlætismáls, að landsins þegnar njóti hluta af ágóða fjármálakerfisins, sem nánast allir þurfa að standa í dýrum viðskiptum við drjúgan hluta ævinnar.

 

   

 

 

 

Fánýti eða framfarir

Alþingiskosningar eru í vændum, ótímabærar að margra mati.  Kjósendur geta virt fyrir sér störf núverandi þingmeirihluta, 2013-2016, og borið þau saman við störf fyrrverandi þingmeirihluta, 2009-2013. Þá blasir við skýr munur og stökk fram á við í lífskjörum og eignastöðu allra tekjuhópa samfélagsins á seinna tímabilinu.  Nægir að nefna samkeppnishæfni landsins og lánshæfismat, skuldastöðu ríkis og sveitarfélaga, fyrirtækja og einstaklinga, atvinnuþátttöku, atvinnustig og kaupmátt. 

Einnig hljóta kjósendur að hlusta eftir því, sem frambjóðendur til Alþingis hafa fram að færa.  Ekki verður orðum eytt að hinu undirfurðulega loforði Oddnýjar Harðardóttur fyrir hönd Samfylkingarinnar, að ríkissjóður fari nú inn á þá nýstárlegu braut bótagreiðslna að greiða þær fyrirfram.  Líklega tíðkast það hvergi, að fólk fái bætur frá hinu opinbera áður en það öðlast rétt til þeirra.  Hér áttu vaxtabætur í hlut, en hvers vegna ekki ýmsar aðrar bætur og styrki fyrirfram ?  Tíminn er peningar, og það er dýrt að bíða. Þetta er yfirborðslegt og illa ígrundað lýðskrumsloforð, þar sem Samfylkingin sýnir skattgreiðendum lítilsvirðingu.  Þeir hafa komið auga á þann kæk Samfylkingarinnar og ætla að jarðsetja hana án viðhafnar.

Katrín Jakobsdóttir hefur gert traust að einkennismáli sínu fyrir þessar kosningar.  Það er merkilegt, því að hún gengur þar að fiskaminni kjósenda sem gefnu.  Hún varð uppvís að mestu svikum lýðveldissögunnar við kjósendur á síðasta kjörtímabili, þegar hún gegndi stöðu mennta- og menningarmálaráðherra við lítinn orðstír.  Hún hafði fyrir kosningar 2009, þá varaformaður VG, lofað kjósendum því, að hún mundi berjast gegn umsókn um aðild Íslands að ESB. Á meðan hún var með þá lygi á vörunum, voru hún og Steingrímur, þá formaður VG, að semja við SF um ríkisstjórnarmyndun, þar sem kjarninn í samstarfinu var umsókn Íslands með hraðpósti til Brüssel.  Svikahrappurinn er svo ósvífinn að reyna nú að hylja pólitíska nekt sína með voðum, sem á stendur "TRAUST".  Dr Josef Göbbels hefði ekki lagt í jafn mikil öfugmæli í áróðri sínum og þessi, enda koma þau nú sem bjúgverpill í kjöltu Teflon-Kötu.  Dugar teflonhúðin lengur ? Komi á hana rispa, er hún fljót að flagna af.

Þá verður að minnast á haturs-ástarsamband VG-forystunnar við AGS-Alþjóða gjaldeyrissjóðinn.  Fyrir téðar kosningar gerði hún sig breiða og vildi ekkert af AGS vita við stjórn íslenzkra málefna.  Eftir kosningar leiddi hún AGS til öndvegis á Íslandi og reif niður innviði íslenzks samfélags til að þóknast AGS.  Er til nokkuð ómerkilegra í pólitík en Vinstri hreyfingin grænt framboð ?

Teflon-Kata hefur markað sér stefnu fyrir þessar kosningar, sem hún ætlar að framfylgja eftir kosningar, taki hún sæti í ríkisstjórn, sem vonandi verður bið á. Hún fullyrðir, að ójöfnuður hafi aukizt í þjóðfélaginu, og hennar ráð við því er að hækka skatta, líklega bæði beina og óbeina. Þetta er skaðleg aðgerð fyrir almenning, af því að landið verður þá síður samkeppnishæft um dýrt vinnuafl, t.d. háskólafólk og iðnmeistara, hagvöxtur minnkar og þar með vinnuframboð.  Teflon-Kata áformar sem sagt að kasta barninu út með baðvatninu. 

Það sýnir hins vegar vel málefnafátækt VG/Katrínar, að hún hefur tekið alrangan pól í hæðina og að það er hreinn tilbúningur hjá henni eða ímyndun vegna almennrar hagsældar, að ójöfnuður hafi aukizt á meðal landsins barna.  Um þetta eru orð Hagstofu Íslands órækust:

"Litlar breytingar urðu á dreifingu ráðstöfunartekna á milli áranna 2014 og 2015 samkvæmt lífskjararannsókn Hagstofunnar (tekjuárin 2013 og 2014). Gini-stuðullinn hækkaði lítillega á milli ára, úr 22,7 í 23,6.  Þessi breyting er þó vel innan vikmarka og því ekki hægt að draga þá ályktun, að ójöfnuður hafi aukizt á milli ára. [Téður Gini-stuðull hækkar með auknum tekjuójöfnuði - innsk. höf.]"

Katrín, formaður VG, ætlar samt að nota þessa ómarktæku hækkun Gini sem átyllu til skattahækkana, komist hún til valda.  Ef að líkum lætur, mun slíkt koma niður á framkvæmdum, atvinnutækifærum og verðstöðugleika, því að hún mun ráðast til atlögu við fyrirtækin í landinu, vinnuveitendur, sem þá munu draga úr fjárfestingum, fækka hjá sér fólki og neyðast til að velta kostnaðaraukanum út í verðlagið. Fjandsemi nýrra valdhafa við atvinnulífið getur hæglega valdið verulegri lækkun á gengi ISK, og þar með er verðhækkanaspírallinn, "landsins forni fjandi", kominn í gang, sem allir tapa á, hinir lakast settu mest.

Um afleiðingar skattheimtu ritar Jóhannes Loftsson, verkfræðingur og frumkvöðull, góða grein í Morgunblaðið 14. október 2016:

"Hádegismaturinn er aldrei ókeypis":

"Flestir fyrirtækjaskattar eru síðan ákveðinn blekkingarleikur, því að fyrirtæki eru bara milliliðir, sem fjármagna skattborgunina í gegnum þá vöru, sem þau eru að selja og neytandinn borgar á endanum fyrir.  Þannig er bankaskatturinn fjármagnaður með hærri útlánsvöxtum, skattur á leigusala er fjármagnaður með hærra leiguverði, og almennur tekjuskattur á fyrirtæki er fjármagnaður með með dýrari þjónustu, á sama tíma og svigrúm atvinnurekandans til að þróa þjónustuna og borga starfsmönnum hærri laun minnkar. 

Á einn eða annan hátt þá endar reikningurinn fyrir örlæti stjórnmálamanna alltaf á launþeganum.  Þegar fjárlögum 2016 er skipt niður á fjölda launþega (191 þúsund), þá blasir við allhrikaleg sviðsmynd:

Í dag kostar hinn "ókeypis" hluti heilbrigðisþjónustunnar okkur um 860 þúsund kr á ári til viðbótar við 20 % eiginframlagið.  762 þúsund kr fara síðan í "ókeypis" almannatryggingar og velferðarmál, og 380 þúsund kr fara síðan í vaxtagjöld fyrir lán, sem stjórnmálamenn hafa tekið."

Gjalda verður varhug við stjórnmálamönnum, sem hafa fátt annað fram að færa en loforð um, að hið opinbera greiði alls kyns kostnað fyrir skattborgarann.  Þá fyrst er efnahag hans hætta búin. Reikningarnir fyrir örlætisgjörninga stjórnmálamanna lenda allir hjá launafólki og öðrum neytendum. Að styðja stjórnmálaflokka örlætisgjörninganna í kosningum mun von bráðar lenda sem bjúgverpill í kjöltu kjósenda.

 

Samkvæmt lífskjararannsóknum Hagstofunnar er jöfnuður lífskjara hvergi meiri innan OECD en á Íslandi.  Hagfræðingar hafa varað við afleiðingum þess að auka hann meira, því að slíkt getur eyðilagt hvata einstaklinga til að sækja fram til bættra lífskjara, t.d. með því að afla sér menntunar.  Ef það er ekki fjárhagslega eftirsóknarvert að afla sér aukinnar þekkingar eftir grunnskólanám, þá mun Ísland dragast aftur úr í lífskjörum, og hér magnast enn skortur á iðnaðarmönnum og háskólamenntuðum sérfræðingum. 

Tveir mælikvarðar á tekjujöfnuð eða öllu heldur ójöfnuð eru Gini-stuðullinn og Fimmtungsstuðullinn.  Sá fyrr nefndi er 0, þegar allir fá sömu tekjur.  Það er hvorki eftirsóknarvert né raunhæft að reyna að koma slíku á, þótt æstustu vinstri sinnar telji það e.t.v. Gini er 100 %, ef einn fær allar tekjur þjóðfélagsins.  Það er argasta ósanngirni og sjúkt samfélag, sem leyfir slíkt.  Margt bendir til, að Gini á bilinu 22 %-25 % henti íslenzka samfélaginu. 

Fimmtungsstuðull, FS, er hlutfall á milli meðaltekna í efsta og neðsta tekjufimmtungi.  Hann er jafnframt lægri á Íslandi en í öðrum löndum (eins og Gini): 

• Ár      Gini      FS
• 2009    29,6 %    4,2
• 2010    25,7 %    3,6
• 2011    23,6 %    3,3
• 2012    24,0 %    3,4
• 2013    24,0 %    3,4
• 2014    22,7 %    3,1
• 2015    23,6 %    3,4 

Á samdráttarárinu mikla, 2009, jókst tekjuójafnrétti mikið.  Á hagvaxtarárinu 2015 er tekjujöfnuðurinn jafn eða meiri en á stöðnunartímanum 2010-2013.  Á hagvaxtarskeiðum bera allir meira úr býtum en áður, og á núverandi hagvaxtarskeiði á Íslandi hefur lífskjarabati lægri tekjuhópanna verið hlutfallslega meiri en hinna. 

Viðskiptablaðið birti þann 6. október 2016 yfirlitsgrein um þróun eignastöðu mismunandi þjóðfélagshópa:

"Eignastaðan batnar",

og þar kemur fram, að eignastaða hinna lakar settu hefur tekið stakkaskiptum á þessu kjörtímabili, sem færir sönnur á, að eignajöfnuður eykst í góðæri:

"Hagstofan birtir einnig tölur um eiginfjárstöðu, flokkaða eftir tíundarhlutum.  Árið 2010 voru 4/10 hlutar þjóðarinnar með neikvætt eigið fé, en í árslok 2015 voru 2/10 hlutar þjóðarinnar með neikvætt eigið fé.  Þriðja tíundin komst ekki í jákvæða eiginfjárstöðu fyrr en í fyrra. 

Á tímabilinu 2010-2015 hefur hagur fjórðu tíundarinnar vænkazt mest, hlutfallslega.  Hún var með neikvæða eiginfjárstöðu um MISK 613 árið 2010, en var komin í jákvæða eiginfjárstöðu upp á miaISK 6,1 í fyrra. Hlutfallslega hefur eiginfjárstaða tíunda hlutarins, þ.e.a.s. þess hluta þjóðarinnar, sem mest eigið fé á, aukizt minnst, eða um 39 % á tímabilinu.  Árið 2010 átti þessi hópur fólks um 86,4 % af heildareiginfé landsmanna, en árið 2015 var hlutfallið komið í 63,7 %."

Þarf frekari vitnana við um það, að jöfnuður hefur vaxið í góðærinu á þessu kjörtímabili ?  Að halda öðru fram, eins og Katrín Jakobsdóttir, formaður VG, gerir purkunarlaust, er ekkert annað en bölmóður og ósannindavaðall.  Hún á ekki að komast upp með það að hefja eftir kosningar tangarsókn gegn lífskjörum almennings undir því yfirskyni, að nauðsynlegt sé að auka samneyzluna til að auka aftur jöfnuðinn í samfélaginu.  Slíkt tal er uppspuni og þvættingur.

Síðan stóð í téðri grein í Viðskiptablaðinu um efnahagshorfurnar:

"Greiningardeild Arion-banka sagði í síðustu hagspá sinni, að aðstæður í efnahagslífinu væru til þess fallnar að auka bjartsýni, atvinnuleysi væri með minnsta móti, afnám hafta væri komið vel á veg og hagvaxtarhorfur væru betri en í flestum þróuðum ríkjum. Af þeim 35 ríkjum, sem mynda OECD, voru aðeins 3 ríki, sem gátu státað af meiri hagvexti en Ísland á fyrsta fjórðungi ársins [2016]."

Það er ljóst, að núverandi ríkisstjórn og þingmeirihluta hennar hefur um allt það, er mestu máli skiptir, tekizt svo vel upp við stjórnun landsins, að viðkomandi stjórnmálaflokkar eiga hrós skilið og rós í hnappagatið frá kjósendum í næstu Alþingiskosningum, enda er hinn valkosturinn alveg skelfilegur. 

Ríkisstjórnin hefur reynzt róttæk umbótastjórn í þeim skilningi, að hún hefur reynzt þess umkomin að framkvæma kerfisbreytingar, sem sveimhugar stjórnarandstöðunnar láta sig ekki einu sinni dreyma um, því að þar á bæ fer allt púðrið í vangaveltur um fánýti á borð við nýja stjórnarskrá, eins og Ísland væri Þriðja heims land, fjárhagslega aftöku útgerðarmanna, sem engum hérlendis gagnast, fyrirfram greiddar bætur, sem eru hlægileg vitleysa, gælur við skattahækkanir og þjóðaratkvæðagreiðslu um það, hvort Ísland eigi að taka upp slitinn þráð í viðræðum um inngöngu Íslands í ESB.  Hið síðast nefnda mundi gera Íslendinga að athlægi um alla Evrópu, en til samkomulags við blinda aðdáendur ESB mætti þó spyrja þjóðina, hvort hún vilji ganga í ESB, en það er reyndar ekki kostnaðarins virði að spyrja, þegar svarið er löngu vitað með vissu. 

Ríkisstjórnin hélt svo vel á spilunum gagnvart slitabúum föllnu bankanna, að ríkissjóður hreppti frá þeim eignir, sem eru hærri en tap ríkissjóðs á gjaldþroti sömu banka.  Hún hefur jafnframt létt á "snjóhengju aflandskróna", svo að haftaafnám er mögulegt og þegar framkvæmt að nokkru leyti.  Þetta hafði stjórnarandstaðan hvorki hugmyndaflug né getu til að gera, enda voru vinstri flokkarnir handbendi fjármálaafla á valdatíma sínum 2009-2013, sem hámarki náði með því að færa kröfuhöfunum nýju bankana tvo á silfurfati.  Þvílík endemis stjórnsýsla. 

Af öðrum umbótamálum ríkisstjórnarinnar má nefna menntamálin.  Þar lá Teflon-Kata á fleti fyrir árin 2009-2013 og var óttalega framkvæmdalítil, enda í heljargreipum sérhagsmuna innan þessa málaflokks, þar sem VG á hauka í horni stéttarfélaga kennara.  Helzt vann hún sér það til frægðar að henda peningum í LÍN til að lána stúdentum erlendis algerlega án þarfagreiningar fyrir hvern stað.  Á síðustu dögum haustþingsins 2016 þvældist hún síðan fyrir merku umbótafrumvarpi Illuga Gunnarssonar, arftaka sínum á stóli menntamálaráðherra, um LÍN, þar sem átti að færa sjóðinn til nútímahorfs og þess, sem þekkt er með hliðstæða sjóði á hinum Norðurlöndunum.  Stúdentahreyfingar á Íslandi hvöttu Alþingi eindregið til að samþykkja frumvarp Illuga, en andstaðan við róttækar umbætur var svo rík á meðal stjórnarandstöðunnar, að henni tókst að draga málið svo á langinn, að ekki vannst tími til að afgreiða umbótafrumvarp Illuga sem lög frá Alþingi.  Þessi mistök þingsins verður að skrifa mest á Teflon-Kötu, formann VG, sem hefði getað greitt leið þessa umbótafrumvarps.  Nú er meðalaldur háskólastúdenta við útskrift með BA eða BSc gráðu 31 árs, sem er mun hærri aldur en annars staðar tíðkast.  Í frumvarpi Illuga var fólginn árangurshvati, og slíkt er eitur í beinum afturhaldsins. 

Annað afar tímabært umbótamál er jöfnun lífeyrisréttinda allra landsmanna.  Nú hafa sérhagsmunahópar í röðum opinberra starfsmanna, sem augsýnilega hafa asklok fyrir himin, stöðvað framgang þessa mikla réttlætismáls, þótt ríkisstjórnin hafi útvegað stórfé til að fullfjármagna lífeyrissjóði opinberra starfsmanna, sem eru einu lífeyrissjóðir landsins, sem ekki eiga fyrir skuldbindingum sínum í framtíðinni, eins og nú standa sakir.  Ríkissjóður stendur þar reyndar í ábyrgð, og með fullfjármögnun átti að taka það sjálfsagða skref að afnema þessa ríkisábyrgð.  Á öllum sviðum á að draga úr ríkisábyrgð til að draga úr hættunni á ríkisgjaldþroti, þegar næsti brotsjór ríður yfir íslenzka hagkerfið. Jöfnun lífeyrisréttinda í einkageira og hinum opinbera geira atvinnulífsins er stórfellt réttlætismál, og auðvitað dregur afturhaldið lappirnar í slíku máli.  Af ávöxtunum skuluð þér þekkja þá.    

 

 

Váboðar í vændum

Gott gengi íslenzks efnahagslífs stingur algerlega í stúf við bágborið efnahagsástand annars staðar á Vesturlöndum.  Þar ríkir víðast stöðnun, þ.e. sáralítill hagvöxtur, og barátta við hinn illa spíral verðhjöðnunar með stýrivöxtum um og undir 0. 

Þetta hefur valdið bönkum miklum rekstrarerfiðleikum, og jafnvel "klettar í hafinu" riða nú til falls.  Á sama tíma virðist andstaða við frjáls heimsviðskipti aukast víða samfara vaxandi einangrunarhyggju.  Þetta birtist t.d. í því, að samningaviðræður ESB og BNA um brotfellingu á viðskiptahömlum á milli þessara stóru viðskiptasvæða hafa stöðvazt vegna andstöðu beggja vegna Atlantshafs. 

Við þessar erfiðu aðstæður ákváðu Bretar að segja sig úr ESB og virðast nú stefna á fríverzlunarsamning við bæði þessi svæði og Brezku samveldislöndin. Reyndar sló Theresa May algerlega nýjan tón á nýafstöðnu flokksþingi Íhaldsmanna, þar sem hún kvað ákvörðun meirihluta kjósenda um að segja skilið við ESB eiga sér margvíslegar orsakir, sem ríkisstjórn Íhaldsflokksins ætlar að bregðast við með því að halda inn á miðju stjórnmálanna, enda er Verkamannaflokkurinn þar ekki lengur, heldur hefur gufað upp á leið sinni langt til vinstri.

 Það er rétt við þessar aðstæður að huga að þeim áhættuþáttum, sem helzt steðja að Íslendingum á vissum tímamótum í vályndum heimi.

Stjórnmálin: 

Í Alþingiskosningunum 29. október 2016 eru 13 stjórnmálaflokkar nefndir til sögunnar, hvernig sem framboðum þeirra verður háttað.  Dreifing atkvæða verður væntanlega mikil, svo að myndun tveggja flokka ríkisstjórnar verður vart í boði.  Þetta býður upp á langdregnar stjórnarmyndunarviðræður og að lokum stjórnarmyndun, kannski utanþings í boði forseta lýðveldisins eftir mikið japl og jaml og fuður, þar sem stefnumörkun verður óljós og ríkisstjórnarsamstarfið brothætt. 

Slíkt ástand býður ekki upp á efnahagslega festu og aðhald við stjórnun ríkisfjármálanna, eins og þó ríður á nú, heldur lausatök, gáleysislega aukningu ríkisútgjalda og skattahækkanir á fyrirtæki og einstaklinga, ef eitthvað er að marka málflutning núverandi stjórnarandstöðu.  Samfylkingin, sem er í útrýmingarhættu undir stjórn Oddnýjar Harðardóttur, hefur í örvæntingu sinni boðað fyrirfram greiddar bætur (vaxtabætur) úr ríkissjóði.  Þetta er eitt hæpnasta gylliboðið, sem heyrzt hefur á þessu hausti.

Stjórnkerfisástand af þessu tagi leiðir óhjákvæmilega til þess, að verðlagsstöðugleikanum verður kastað á glæ, og verðbólgan mun þess vegna hefja innreið sína á ný vegna skilningsleysis á efnahagsáhrifum skattahækkana og opinberra framkvæmda og getuleysis valdhafa við jafnvægisstillingu hagkerfisins.  Þetta ásamt ytra áfalli getur orðið upphafið að nýrri kreppu hérlendis eftir hagvaxtarskeið 2011-2016, sem leitt hefur til hærri VLF/mann nú en 2008 á föstu verðlagi, sem er meira en annars staðar frá hefur frétzt af.

Þá er afar ólíklegt, að fjölflokkastjórn, og þaðan af síður utanþingsstjórn, muni hafa þann innri styrk og bolmagn, sem þarf til að halda áfram vegferð mikilvægra kerfisbreytinga, sem núverandi ríkisstjórn hóf.  

Peningamálin:   

Seðlabankinn hefur ekki verið með á nótunum, heldur haldið verðbólguvæntingum við með of háum verðbólguspám í 2-3 ár. Líkön hans af hagkerfinu þarfnast endurbóta, t.d. áhrif innflutts vinnuafls á launaskrið.  Með þessu hefur hann valdið of háum breytilegum vöxtum á óverðtryggðum lánum, og með allt of háum stýrivöxtum hefur hann valdið ásókn spákaupmanna í ISK og þrýst upp gengi ISK, sem er til óþurftar fyrir hagkerfið við núverandi aðstæður.

Seðlabankinn hefur með óþarflega háum stýrivöxtum valdið miklum kostnaðarauka á öllum stigum samfélagsins og auðvitað aukið samtímis sparnaðinn, en hann hefði átt að nýta sér innflutta verðhjöðnun og lækkun innflutningsgjalda að hálfu ríkissjóðs til að feta vaxtalækkunarbraut niður fyrir 4 % í stað núverandi 5,25 %. 

Hann er nú að gefast upp við gjaldeyriskaup, sem aðallega eru ætluð til að vinna gegn hækkun ISK. Gengisvísitalan er núna a.m.k. 5 % of lág, og bankinn verður að lækka stýrivexti, þar til gengisvísitalan hækkar í 180-190 (er rúmlega 170 í byrjun október 2016). 

Hátt gengi ISK hefur nú þegar veikt samkeppnisstöðu íslenzkra útflutningsgreina um of.  Bretland er helzta viðskiptaland Íslands, og gengi sterlingspunds hefur á skömmum tímum lækkað úr 210 ISK/GBP í 140 ISK/GBP eða um 33 %.  Þetta hefur þegar haft mjög tekjurýrandi áhrif á fyrirtæki, sem flytja út á Bretlandsmarkað, t.d. í sjávarútvegi, og það hlýtur að fara að nálgast þolmörk brezkra ferðamanna hingað til lands.

Seðlabankinn notaði ekki tækifærið 5. október 2016 á vaxtaákvörðunardegi að lækka stýrivexti sína.  Það sýnir, að kominn er tími til að endurnýja Peningastefnunefnd, sem virðist vera í öðrum heimi. 

Alþingi hefur nú samþykkt verulegar tilslakanir á fjármagnshöftum.  Ætla má, að vinstri stjórn í landinu hefði ekki átt neitt frumkvæði að slíku, því að Samfylkingin hefur látið í ljós, að það væri ekki hægt, nema að ganga í ESB, og Vinstri hreyfingin grænt framboð er haftaflokkur, því að þannig halda stjórnmálamenn fleiri valdataumum í sínum höndum.  Ríkisforsjárflokkar losa aldrei um gjaldeyrishöft né önnur höft á einkaframtakið.

 

Verðlagsmálin:

Hjörtur H. Jónsson, forstöðumaður áhætturáðgjafar hjá ALM Verðbréfum, skrifaði Sjónarhól Morgunblaðsins, 22. september 2016,

"Hver er hræddur við verðbólgu ?":

"En hvað hefur stuðlað að lágri verðbólgu síðustu ár ?  Ef við skoðum þróunina frá 2014, t.d. með vísan til hrávöruvísitalna Deutsche Bank, hefur orka lækkað um 60 % [Nú er afkoma stærstu íslenzku orkufyrirtækjanna, LV og OR, orðin svo góð, að svigrúm hefur skapazt til að lækka raforkuverð og verð á heitu vatni, en ekkert hefur frétzt um, að slíkt sé í bígerð.  Þvert á móti hefur frétzt af áformum um auknar arðgreiðslur til eigendanna. - innsk. BJo], landbúnaðarvörur um á milli 20 % og 25 % og málmar um 20 %.  Og á sama tíma og innlend aðföng hafa lækkað umtalsvert í erlendri mynt, hefur krónan styrkzt um nærri 20 %. [Hún þarf að lækka aftur um 5 %, sjá "Peningamálin" að ofan. - innsk. BJo.] Þessar miklu lækkanir á innfluttri vöru [Hér má minna á afnám vörugjalda, oft 15 %, af öllu, nema jarðefnaeldsneyti og bifreiðum, sem knúnar eru slíku, afnám tolla af fötum & skóm og lækkun þeirra á öðru en matvælum.]  hafa unnið gegn innlendum hækkunum, en launavísitalan hefur t.d. hækkað u.þ.b. um 20 % frá 2014. 

Mikið hefur hins vegar dregið úr erlendum lækkunum að undanförnu, og orkuverð fer t.d. aftur hækkandi.  Þótt ekki sé útilokað, að ferðaþjónustan haldi áfram að vaxa og skila gjaldeyri inn í landið með tilheyrandi styrkingu krónu, er ólíklegt, að ytri aðstæður verði áfram jafnhagstæðar, þ.e. að innfluttar vörur haldi áfram að lækka jafnhratt og þær hafa gert að undanförnu, að því ógleymdu, að styrking krónu grefur undan vöruskiptajöfnuðinum og vinnur gegn vexti ferðaþjónustunnar.  Það er því líklega kominn tími til, að fyrirtæki, sem nota verðtryggð lán sem óbeina gengisvörn, hafi varann á." 

Af þessu er ljóst, að nú mun reyna meira á innlenda hagstjórn til að halda verðbólgunni í skefjum en á tíma erlendra verðlækkana.  Þá þarf að grípa til þeirra verðlækkunarleiða, sem færar eru.  Fjárfestingar heimila og fyrirtækja eru ekki þensluhvetjandi núna, þar sem nettó skuldastaða þeirra hefur lækkað.  Lækkun vaxtastigs í landinu mun valda kostnaðarlækkunum og þannig draga úr þenslu. Þetta virðist þó ekki fást út úr hagkerfislíkönum Seðlabankans.  Kannski er þetta bara almannarómur ?  

Hagvöxtur:

Hagvöxtur er nauðsynlegur hjá vaxandi þjóð til að tryggja kjarabætur, ný atvinnutækifæri og jöfnuð í samfélaginu.  Vinstri flokkarnir og Píratar hafa horn í síðu hagvaxtar, og þeir skilja þess vegna ekki mikilvægi þess, að valdhafar skapi grundvöll hagvaxtar.  Þeir virðast ekki átta sig á neikvæðum áhrifum skattahækkana á hagvöxtinn, eða þeim er alveg sama. Það er einmitt eitt áhættuatriðið núna fyrir velferðarþjóðfélag á Íslandi, að slíkt fólk komist til valda í Stjórnarráðinu í vetur, því að þá mun þar hefjast sama dæmalausa geðþóttastjórnun sérvizku og efnahagslegrar fávizku og nú blasir við í Reykjavíkurborg.  

Þar ríður  nú lestarsérvizka húsum, og er fjöldi manns sendur í heimsreisur til að kynna sér rekstur sporvagna, þótt kunnáttumaður um arðsemisútreikninga þyrfti aðeins eina klst til að sýna fram á glapræði slíkrar fjárfestingar í borginni yfir 100 miakr, og að miklu arðsamara er að verja fé borgarinnar og Vegagerðarinnar til að auka flutningsgetu núverandi gatnakerfis í Reykjavík.  Sérvizka vinstri manna ríður ekki við einteyming, og hún reynist skattborgurum jafnan dýrkeypt. 

Hagvöxtur 2016 verður um 4,5 %, sem er einn mesti hagvöxtur á Vesturlöndum, en hann er líklega svipaður á Írlandi.  Þar er hann knúinn áfram af beinum erlendum fjárfestingum í krafti lágs tekjuskatts á fyrirtæki eða um 12 %, en hér er hann enn 20 %.  Á Íslandi er hagvöxturinn líka knúinn áfram af fjárfestingum, en hér eru þær bæði innlendar og erlendar.  Nú horfir að vísu óbjörgulega fyrir erlendri fjárfestingu á Bakka við Húsavík og innlendri fjárfestingu á Þeistareykjum, og er það þyngra en tárum taki að sjá skemdarverkamenn komast upp með að kasta rýrð á orðspor Íslands sem áreiðanlegs lands, þar sem af öryggi má fjárfesta í trausti þess, að staðið verði við samninga.  Þetta er áhættuatriði fyrir framtíðar fjárfestingar í landinu. 

Atvinnuvegafjárfesting jókst um 15,1 % árið 2014 m.v. 2013, en þá var 6,7 % samdráttur í fjárfestingum.  Aukningin 2015 m.v. 2014 varð um 21 %, og spáð er 18 % vexti atvinnuvegafjárfestinga 2016.  Þar munar töluvert um innflutning skipa og flugvéla ásamt búnaði í stóriðjuver, virkjanir og flutningslínur.  Stóriðjuframkvæmdir munu ná hámarki 2016-2017, enda hörgull að verða á raforku, sem takmarka mun hagvöxtinn. 

Nú kann orðspor Íslands sem áreiðanlegt land varðandi umsamda raforkuafhendingu að vera í húfi vegna tafaleikja andstæðinga loftlínulagna, sem hefur neikvæð áhrif á samningsstöðu Íslands við erlenda fjárfesta.  Hætta ætti reyndar öllum skattalegum ívilnunum í þeirra garð og annarra fjárfesta, svo að allur atvinnurekstur sitji við sama borð gagnvart hinu opinbera hérlendis.  Andstæðingar hagvaxtar berjast með kjafti og klóm gegn framkvæmdum, þótt þær hafi farið í umhverfismat og framkvæmdaleyfi verið gefið.  Ábyrgðarlausar úrskurðarnefndir ættu ekki að geta stöðvað framkvæmdir.  Aðeins lögbann dómstóls ætti að geta stöðvað framkvæmdir, sem hlotið hafa framkvæmdaleyfi.     

Til að tryggja framtíðartekjur í þjóðfélaginu án þensluáhrifa á framkvæmdastigi þurfa fjárfestingar atvinnuvega að vera á bilinu 20 % - 25 % af VLF, og árið 2016 eru þær að öllum líkindum á þessu bili.  Það vitnar um styrk hagkerfisins, að þrátt fyrir miklar fjárfestingar og 4,5 % hagvöxt 2016, þá stefnir samt í yfir 4,0 % af VLF jákvæðan viðskiptajöfnuð . 

Þetta getur hratt snúizt við.  Hægt er að kyrkja fjárfestingargetu með hækkaðri skattheimtu, t.d. sértækri á sjávarútveginn, eins og nokkrir stjórnmálaflokkar hafa boðað, og gjaldeyristekjur geta hrapað með óhóflegri hækkun gengis eða náttúruhamförum (Katla).  Nú stefnir t.d. í mun minni hagnað sjávarútvegsfyrirtækja en á árabilinu 2012-2015 vegna óhóflegrar gengishækkunar, sem Seðlabankinn illu heilli heyktist á að vinna gegn með vaxtalækkun í byrjun október 2016.  Vitnar það um ótrúlegt sinnuleysi um hag atvinnulífsins og skrýtna forgangsröðun.  Er orðið brýnt að endurskoða lög um Seðlabankann, sem alræmdur vinstri meirihluti setti á síðasta kjörtímabili, og velja þangað nýtt fólk til forystu.  Núverandi Seðlabanki er áhættuþáttur fyrir hagkerfið. 

Skattheimta:

Miðað við umræðuna núna er líklegt, að á næsta kjörtímabili muni koma fram frumvarp á Alþingi um breytingar á skattalögunum.  Innihald slíks frumvarps er algerlega háð því, hvernig úrslit kosninganna verða.  Vinstri menn munu vilja færa allt í svipað horf og var hjá þeim á síðasta kjörtímabili, þar sem ekkert var hirt um einföldun og aukna skilvirkni skattkerfisins, heldur hlaupið eftir pólitískum duttlungum og sérvizku um að rífa sem mest af þeim, sem hærri hafa tekjurnar, og auðvitað urðu millistéttin, menntaðri hluti hennar aðallega, og gamlingjar, sem áttu nokkrar eignir, en voru jafnvel mjög tekjulitlir, helztu fórnarlömbin.  Þetta skilaði litlu í ríkiskassann, enda var ekkert hugað að hagvaxtarhvetjandi aðgerðum.  Það er miklu áhrifaríkara fyrir tekjustreymið til ríkissjóðs að stækka skattstofninn en að auka skattheimtuna. 

Borgaralega sjónarmiðið er það, að skattkerfið sé tekjuöflunarkerfi hins opinbera, ríkissjóðs og sveitarsjóða, og það beri að gera þannig úr garði, að það virki sem minnst letjandi til vinnu og framtaks.  Góð laun, sem fengin eru á heiðvirðan hátt, skaða engan, og því ber alls ekki að refsa neinum löghlýðnum borgara fyrir háar tekjur. Það er misnotkun á valdi ríkisins að refsa fólki fyrir háar tekjur.

Nú hefur forsætisráðherra og formaður Framsóknarflokksins viðrað hugmynd um skattkerfisbreytingu, sem felur í sér lækkun á neðsta þrepi tekjuskatts einstaklinga úr rúmlega 37 % í 25 % (vonandi er það að meðtöldu útsvari, því að annars er þetta engin lækkun), og lækkun efra þreps úr rúmlega 46 % í 43 %, og hækkun byrjunarupphæðar þess úr ISK 836´990  í ISK 970´000 .  Miðþrepið, 38,35 %, fellur brott í árslok 2016. 

Lækkun lægra þrepsins er sanngjörn fyrir alla, ekki sízt hina tekjulægri.  Við þetta mætti bæta að fella niður skattheimtu af greiðslum frá TR.  Það er einfalt, skilar sér að miklu leyti aftur í ríkiskassann og er sanngjarnt fyrir þá, sem ekki hafa aðrar tekjur. 

Jaðarskattheimtan, 43 %, er svo há, að hún hvetur til undanskota og virkar hamlandi á aukið vinnuframlag og framtak fólks.  Ef þessi tillaga er miðuð við lungann úr millistéttinni, ætti að lækka þetta jaðarskattstig niður í 35 %, enda ættu ekki að vera meira en 10 % á milli skattþrepa.  Annars verða jaðaráhrifin of tilfinnanleg.  

Ef ríkissjóður kveinkar sér undan þessu og ef hætt verður að heimta skatt af greiðslum frá TR, mætti jafnvel fella persónuafsláttinn á brott. 

Verkefnisstjórn um úttekt á íslenzka skattkerfinu undir formennsku Daða Más Kristóferssonar, hagfræðings, leggur til, að virðisaukaskattstigin tvö, 11 % og 24 %, verði sameinuð í eitt skattþrep, 18,6 %.  Þriðja skattþrepið er fyrir hendi, og það er 0.  Þar er menntastarfsemi, og þar ætti menningarstarfsemi og útgáfa hugverka líka að vera ásamt allri heilbrigðisþjónustu, nuddi, nálastungum, grasalækningum, smáskammtalækningum o.s.frv., lyfjum og bætiefnum. 

Til að draga úr hækkun matarkostnaðar við einföldunina í eitt þrep, er ráð að setja allar innlendar landbúnaðarvörur í núll virðisaukaskattsflokk.  Jafnframt yrðu tollar á erlendum mat, sem ekki er fáanlegur frá innlendum framleiðendum, felldur niður í áföngum, og lækkaður umtalsvert á öðrum gegn fríum aðgangi að erlendum mörkuðum fyrir ákveðið magn íslenzkra landbúnaðarvara. Algert skilyrði fyrir upplýst kaup neytenda er að upprunamerkja allar landbúnaðarvörur kyrfilega, svo að neytandinn fari ekki í neinar grafgötur um uppruna matfanganna, sem hann er að festa kaup á.  

Fjármálaþjónusta og tryggingastarfsemi eru erlendis undanþegnar virðisaukaskatti, og svo er einnig hérlendis, og hefur ekki verið gerð tillaga um annað, enda er þessi þjónusta nú í hæstu hæðum kostnaðarlega fyrir íslenzka neytendur. 

Núverandi ríkisstjórn hefur fækkað undanþágum ferðaþjónustu frá VSK, og afnema ætti unanþágur þessar með öllu.  Sérskilmála bílaleiga við innkaup á bílum á að fella niður, þó að þær verði þá að hækka leiguverðið.  Með yfir 20 þúsund bíla í útleigu lungann úr árinu eru slíkar ívilnanir tímaskekkja. 

Ferðaþjónustan:

Ofboðsleg árlega aukning á fjölda erlendra ferðamanna hefur komið öllum hérlendis í opna skjöldu.  Norðurslóðir njóta vinsælda um þessar mundir sem áfangastaður ferðamanna, af því að þar blasa afleiðingar hlýnunar andrúmsloftsins við, þar er náttúran tiltölulega óspillt og þar er friðsælt og tiltölulega öruggt. Þessi atvinnugrein er hins vegar viðkvæm gagnvart kostnaðarbreytingum, ekki sízt á stöðnunar- og samdráttartímum, eins og nú ríkja.

Yfir 21 þúsund launþegar eru árið 2016 starfandi að meðaltali yfir árið í ferðaþjónustu, en voru árið 2009 um 11 þúsund talsins, þ.e. 13 % aukning á ári að meðaltali.  Í greininni eru til viðbótar tæplega 3 þúsund verktakar.

Til samanburðar er fjöldi beinna starfa í málmframleiðslufyrirtækjunum 1900 eða 9 % af fjöldanum í ferðageiranum, sjómenn eru um 4400 talsins, 21 %, og í fiskiðnaði eru 4700 manns. Það er athyglivert, að fjöldi starfsmanna í hinum meginútflutningsgreinunum er aðeins um helmingur af fjölda starfsmanna í ferðageiranum, að verktökum meðtöldum í öllum geirum, og þar eru yfir 13 % starfanna í landinu. Ef eitthvað bregður út af í ferðageiranum, er voðinn vís fyrir atvinnustigið á Íslandi og gjaldeyristekjur landsins.

Eftirfarandi tilvitnun í Böðvar Þórisson, skrifstofustjóra fyrirtækjasviðs Hagstofunnar, í Viðskipta-Mogganum 13. ágúst 2015, sýnir mikil ruðningsáhrif ferðageirans í íslenzku atvinnulífi:

"Það hefur ekki orðið nein breyting að ráði á heildarfjölda starfa í landinu frá árinu 2008, og hafa því þessi nýju störf, sem hafa skapazt í ferðaþjónustunni, komið í stað starfa í öðrum atvinnugreinum."

Allt sýnir þetta, hversu gríðarlega er búið að magna umfang ferðaþjónustu í íslenzku samfélagi.  Þessu fylgir mikil fjárhagsleg áhætta, því að tekjustreymið, sem aðallega er háð fjölda erlendra ferðamanna, getur hæglega snarminnkað af völdum náttúruhamfara, t.d. Kötlugoss, eða vegna fjármála, t.d. mikillar lækkunar sterlingspunds, en fjölmennasta þjóðernið, sem hér gistir í orlofi, er brezkt.  Meiri hækkun ISK en þegar er orðin, gæti leitt til viðsnúnings í fjölgun ferðamanna.  Afleiðingarnar yrðu fjöldagjaldþrot og fjöldaatvinnuleysi.  Sem mótvægisaðgerð er tímabært að stofna jöfnunarsjóð ferðageirans, t.d. með komugjöldum, 2000 ISK per einstakling, 18 ára og eldri, yfir háannatímann. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ágústus og ellilífeyririnn

Ottó von Bismarck var stjórnmálamaður, sem lét verkin tala, enda sameinaði hann þýzku ríkin "með járni og blóði". Hann hirti Frakka og sameinaði Þjóðverja undir stjórn Prússa í Berlín 1871. Hann var stjórnskörungur, og lengi hefur til hans verið vitnað sem höfundar lífeyriskerfis í Evrópu.

Nýlega rakst blekbóndi hins vegar á greinina:

"Fade to grey", sem birtist í The Economist, dags. 24. september 2016, og verður gripið niður í upphaf hennar með lauslegri þýðingu:

"Ágústus, keisari, komst til valda í krafti einkahers síns.  Að fengnum völdunum var honum skiljanlega mikið í mun að tryggja tryggð hermanna sinna við rómverska ríkið.  Hann fékk þá ljómandi góðu hugmynd að bjóða þeim eftirlaun, sem þjónað höfðu í hernum lengur en 16 ár (seinna 20 ár) að andvirði 12 árslauna hermannanna í reiðufé eða landareign. 

Eins og Mary Beard, sagnfræðingur, útskýrir í Rómverjasögu sinni, "SPQR", var þetta loforð gríðarlega dýrt.  Hernaðarútgjöld og lífeyrir hermanna soguðu til sín helminginn af skatttekjum rómverska ríkisins. 

Keisarinn var ekki sá síðasti til að vanmeta kostnaðinn við eftirlaun. Nú eru um allan heim að koma upp vandamál við fjármögnun ellilífeyris.  Rahm Emanuel, borgarstjóri Chicago-borgar, berst í bökkum við að bjarga lífeyriskerfi borgarinnar, en nú stefnir kerfið í þrot innan 10 ára.  Sömu sögu er að segja af fleiri borgum Bandaríkjanna, BNA, og sömu sögu er að segja af stórum fyrirtækjum í BNA og á Bretlandi og víðar, sem ófjármagnaðar lífeyrisskuldbindingar hvíla á. Nú eru að jafnaði aðeins 75 % lífeyrisskuldbindinga brezkra fyrirtækja fjármögnuð." 

Í þessu samhengi mega Íslendingar hrósa happi, en lífeyriskerfi Íslendinga er einstaklega sterkt, og eftir fullnustu SALEK-samkomulagsins hefur ríkisstjórn Íslands nú stigið það framfaraspor að samræma iðgjöld og réttindi allra landsmanna, óháð vinnuveitanda, og loksins fullfjármagnað lífeyriskerfi opinberra starfsmanna með um miaISK 100 framlagi.  

Eignir íslenzkra lífeyrissjóða nema nú um miaISK 3500, sem er um 1,5 x VLF(is).  Holland er bezt statt í þessum efnum allra Evrópulanda, ef olíusjóður Norðmanna er undanskilinn, enda er hann ekki lífeyrissjóður.  Eignir hollenzkra lífeyrissjóða nema 2,0 x VLF(ho), en með miklum hækkunum iðgjalda, sem urðu til lífeyrissjóða starfsmanna á almenna vinnumarkaðinum innan ramma SALEK-samkomulagsins í sumar, þá gæti þetta mark, 2,0 x VLF, náðst á áratug. 

Með haftalosun opnast fjárfestingarmöguleikar erlendis fyrir lífeyrissjóðina og aðra hérlendis, en það eru fáir fjárfestingarkostir girnilegir erlendis, eins og nú standa sakir með stýrivexti um og undir núlli og hlutabréf á fallanda fæti í stöðnuðum hagkerfum.  Skuldabréfaávöxtun er með allægsta móti í Evrópu nú um stundir. Þá verður enn vandasamara að stjórna fjárfestingum sjóðanna innanlands, svo að þeir verði ekki allt of fyrirferðarmiklir.  

Lífeyrissjóðirnir hafa verið orðaðir við kaup á hlutum í ríkisbönkunum.  Það er afspyrnu slæm hugmynd að láta lífeyrissjóði fjárfesta í svo áhættusömum rekstri sem bankastarfsemi er, og þar með sætu lífeyrissjóðir beggja vegna borðs, því að þeir eiga í stórum hluta íslenzks atvinnulífs. 

Hins vegar eru orkufyrirtæki landsins kjörinn fjárfestingarkostur (þó ekki olíuleitarfyrirtæki) fyrir lífeyrissjóði, sem þurfa áreiðanlega og jafna ávöxtun yfir langt tímabil.  Þeir gætu hæglega keypt allt að 25 % hlut í raforkuvinnslufyrirtækjum ríkisins.   

Lífeyriskerfið er ómetanleg trygging fyrir félagsmenn lífeyrissjóðanna, og fjárfestingar þeirra mega aldrei bera einkenni áhættusækni. Það hefur því miður stundum skort ábyrgðartilfinningu og/eða fjármálavit, hvað fjárfestingar lífeyrissjóðanna áhrærir. 

Lífeyrir sjóðanna er viðbót við lífeyri Tryggingastofnunar (TR), og greiðslur úr lífeyrissjóðunum eiga alls ekki að valda skerðingu á greiðslum TR, sem líta verður á sem jöfn borgaraleg réttindi allra hérlandsmanna. Síðasta samþykkt ríkisstjórnarinnar um 280 kkr ellilífeyri til einstaklinga frá TR og 25 kkr frítekjumark á allar viðbótar tekjur við greiðslur úr TR er gott skref í rétta átt, en frítekjumarkið þarf að verða fjórfalt hærra á næsta kjörtímabili. Frumvarp ríkisstjórnarinnar um umbætur á ellilífeyriskerfinu mun þýða 10 miakr aukningu í útlögðum kostnaði ríkissjóðs, en vegna beinna og óbeinna skatta fær hann líklega 4 miakr til baka á sama árinu.

Á meðan summa greiðslna úr TR og úr lífeyrissjóði er undir dæmigerðum viðmiðunarmörkum framfærslukostnaðar frá Velferðarráðuneytinu, sem nú nema 402,3 kkr, er siðferðislega rangt og í andstöðu við hugmyndafræðina um einkasparnað í lífeyrissjóðunum að skerða greiðslur TR.  Nú nema þessar skerðingar á greiðslum frá TR 45 % af greiðslum úr sameignarsjóðum lífeyrissjóðanna, en greiðslur úr séreignasjóðum þeirra koma að vísu ekki til frádráttar.  Þó það nú væri. Af þessum ástæðum þarf frítekjumarkið að hækka úr 25 kkrí 100 kkr á mánuði. 

Jaðarskattáhrif þessarar 45 % skerðingar hafa lítið komið til umræðu, en þau eru gríðarleg, eiginlega skelfileg, því að skerðingin bætist við tekjuskattheimtu 37,13 % af fyrstu 336 kkr, að teknu tilliti til persónuafsláttar, og 38,35 % af næstu 501 kkr.  Þetta milliþrep tekjuskattsins verður að vísu afnumið um áramótin 2016/2017, ef áform núverandi ríkisstjórnar ná fram að ganga, sem eru óvissu undirorpin vegna Alþingiskosninga, sem fram fara 29. október 2016, og hugsanlegra nýrra valdhafa í kjölfarið, sem engan skilning hafa á nauðsyn þess að draga úr jarðarskattaáhrifum.   

Hver er jaðarskattur af lífeyri, X, frá lífeyrissjóði ?: [0,3713*X + 0,45*0,6287*X > 0,65*X], þ.e. meira en 65 %. Þetta er reginhneyksli og þekkist vart nokkurs staðar  annars staðar á byggðu bóli. Engar skerðingar á greiðslum TR ættu að tíðkast fyrir aðrar tekjur upp að heildartekjum rúmlega 400 kkr (framfærsluviðmið Velferðarráðuneytis), og hætta ætti tekjuskattsálagningu á greiðslur frá TR. 

Slíkt afnám skattheimtu mundi ekki sízt gagnast þeim, sem litlar sem engar tekjur hafa annars staðar frá.  Þetta mundi lítil áhrif hafa á tekjustreymið til ríkissjóðs, en um 10 þúsund manns mundi muna mikið um þetta "skattaafsal", og fyrir rúmlega 40 þúsund manns er þetta sjálfsagt réttlætismál. 

Það er svipaða sögu að segja um afnám skerðinga frá TR upp að heildartekjum rúmlega 400 kkr.  Þær mundu hafa lítil áhrif á tekjustreymið til ríkissjóðs.  "Tekjuafsal" ríkisins (orðalag vinstri manna) eru tiltölulega lágar upphæðir á mælikvarða ríkissjóðs, og þær mundu að miklu leyti skila sér til baka til hins opinbera á formi annarrar skattheimtu. 

Tryggingamál ríkisins, almannatryggingar, gagnvart borgurunum hafa verið í ólestri, en standa nú til bóta.  Núverandi ríkisstjórn hefur gert góða atlögu að einföldun og umbótum á ellilífeyriskerfinu, en betur má, ef duga skal.  Það eru sjálfsagðar umbætur á þessu kerfi að afnema beina skattheimtu af greiðslum TR og að innleiða frítekjumark skerðinga TR um 100 kkr, þannig að skerðing á tekjum, sem eru undir framfærsluviðmiði Velferðarráðuneytisins á hverjum tíma, sem nú jafngildir rúmlega 400 kkr, verði liðin tíð.  Með þetta fyrirkomulag mættu eldri borgarar þessa þjóðfélags vel við una, og þyrftu yfirleitt hvorki að bera kvíðboga fyrir fjárhag elliáranna né að hafa samvizkubit gagnvart fjárhagsbyrði á TR.  

 

Eyðandi afleiðingar uppboðsleiðar

Maður hefur gengið undir manns hönd í fræðaheiminum, innlendir sem erlendir, að vara Íslendinga við að taka kollsteypu með fiskveiðistjórnunarkerfi sitt, sem almennt er viðurkennt, að tekizt hafi með ágætum að tryggja líffræðilega og efnahagslega sjálfbærni veiðanna. 

Það fullnægir m.a. eftirfarandi grundvallarskilyrðum:

• Aflahlutdeildarkerfið hefur í sér hvata fyrir útgerðarmenn og sjómenn til að stunda líffræðilega sjálfbærar veiðar.
• Frjálst framsal aflahlutdeilda felur í sér hvata fyrir útgerðir til fækkunar skipa, en veiðigeta flotans er enn langt umfram það, sem veiðistofnar þola. 
• Kerfið felur ekki í sér rentusækni, þ.e.a.s. í því er frjáls samkeppni um veiðiheimildirnar, og það er frjáls samkeppni um sölu afurðanna á mörkuðunum, aðallega erlendis.
• Aflahlutdeildarkerfi með frjálsu framsali aflaheimilda er þjóðhagslega hagkvæmt.  Þetta felur í sér, að ekkert annað fiskveiðistjórnunarkerfi gagnast almenningi betur fjárhagslega.  Af þessu leiðir, að skattspor sjávarútvegsins verður stærst með þessu kerfi og hóflegum veiðigjöldum á bilinu 2 % - 5 % af verðmæti afla upp úr sjó, háð afkomu veiðanna. 

Dæmi um ytri áhrifaþætti á afkomu sjávarútvegsins er gengi ISK.  Á fyrstu 7 mánuðum 2016 hefur útflutningsverðmæti sjávarafurða minnkað um miaISK 22, m.v. sama tímabil 2015, eða tæplega 14 %. Gefur þá auga leið, að hagnaður dregst saman í greininni. Aðalskýringin á þessu er hækkun íslenzku krónunnar, sem kemur reyndar niður á arðsemi allra útflutningsfyrirtækja hérlendis og ferðaþjónustunni.   Þess vegna mætti stýra veiðigjöldunum á ofangreindu bili eftir gengisvísitölu.

 

Þann 28. september 2016 birtist, eins og skrattinn úr sauðarleggnum m.v. ofangreint, grein í Fréttablaðinu:

"Fyrningar- og uppboðsleið: Málamiðlun í kvótamálum" eftir Bolla Héðinsson, hagfræðing, og Þorkel Helgason, stærðfræðing.  Hún sýnir, að vindmylluriddarar uppboðsleiðarinnar eru ekki af baki dottnir, enda hafa nokkrir stjórnmálaflokkar í landinu gert þessa stefnu að sinni í sjávarútvegsmálum, a.m.k. Píratahreyfingin, Samfylking og Viðreisn, og mælt með henni nú í kosningabaráttunni.  Glefsum í greinina:

"Sú breyting, sem kallað er eftir, þarf ekki og á ekki að valda kollsteypum, eins og sumir óttast og aðrir hræða með."

Það er kolrangt hjá þeim tvímenningum, að uppboðsleiðin mundi ekki valda kollsteypu, ef svo ólíklega skyldi fara, þvert á heilbrigða skynsemi, að hún yrði látin taka hér við af aflahlutdeildarkerfinu. 

Þvert á móti mundi þokkaleg og batnandi eiginfjárstaða útgerðarfélaganna, 32 % eiginfjárhlutfall, hverfa eins og dögg fyrir sólu, og eftir stæðu útgerðir á gjaldþrotsbarmi með neikvæða eiginfjárstöðu upp á miaISK 46. Þetta er ekki hræðsluáróður blekbónda og hans nóta, heldur var þessi sviðsmynd dregin upp í viðtali Kjartans Stefánssonar við Jónas Gest Jónasson, sviðsstjóra viðskiptalausna hjá Deloitte í Fiskifréttum, 29. september 2016:

""Ef ríkið tekur allar aflaheimildir af útgerðinni án þess, að gagngjald komi fyrir [verðmæti a.m.k. miaISK 250 - innsk. BJo], þarf að gjaldfæra þær í ársreikningum útgerðanna, sem þá mundi þýða, að bókfært eigið fé sjávarútvegsfélaga samkvæmt tölum Hagstofunnar myndi lækka um sem nemur bókfærðu verði aflaheimilda, sem er 249 milljarðar kr [í árslok 2014], og til viðbótar lækka aflaheimildir, sem skráðar eru í ársreikningum á formi yfirverðs við kaup á eignarhlutum í sjávarútvegsfyrirtækjum að verðmæti um 25 milljarðar kr, sem eignfærðar eru í áhættufjármunum inni í bókfærðu verði eignahluta í öðrum sjávarútvegsfélögum.  Til hækkunar á móti kemur tekjuskattsskuldbinding vegna aflahlutdeilda, sem er áætluð um 43 milljarðar kr. 

Við áætlum því, að bókfært eigið fé gæti lækkað um 231 milljarð kr [249+25-43=231] og bókfært eigið fé yrði þannig neikvætt um 46 milljarða kr miðað við árslok 2014", sagði Jónas Gestur.  [185-231=-46, þar sem miaISK 185 var bókfært eigið fé sjávarútvegsfélaga í árslok 2014 - innsk. BJo.]

Hér er sem sagt um mikinn viðsnúning að ræða, því að eiginfjárhlutfall útgerðarinnar færi úr 32 % [185/574=0,32] í það að vera neikvætt um 46 milljarða kr [=-13 %].  Ef hluti aflahlutdeildanna yrði settur á uppboð og ekkert gagngjald kæmi fyrir, myndi bókfærð eign lækka um hlutfall þeirra af eignfærðum aflahlutdeildum."

Ef þessi sviðsmynd Deloitte gengur eftir, jafngildir hún vissulega fjárhagslegri kollsteypu sjávarútvegsins, gjaldþroti flestra útgerðarfyrirtækjanna og mikilli veikingu fjármálakerfisins í landinu.  Hér er um að ræða jafngildi klassískrar kommúnistabyltingar, eins og menn sáu síðast raungerast í Venezúela, sem nú er á gjaldþrotsbarmi. Í þessu sambandi má vitna í Lars Christensen, alþjóðahagfræðing, sem í grein sinni í Markaðnum/Fréttablaðinu:

"Þyngdaraflið verður ekki hunsað-Tilfelli Venesúela", skrifaði í lokin:

"Niðurstaðan er sú, að ekki einu sinni sósíalistar geta hunsað hið hagfræðilega þyngdarafl.  Fyrr eða síðar tekur raunveruleikinn við.  Því miður er efnahagslegt og þjóðfélagslegt hrun Venesúela enn einn vitnisburðurinn um, að sósíalismi endar alltaf með hörmungum." 

Téðir tvímenningar halda hins vegar áfram í Fréttablaðinu með sína útgáfu af sósíalisma:

• "Breytingar hafi eðlilegan aðdraganda."  Hér er sennilega átt við, að "fyrningin" eigi sér stað á tilteknu árabili, og eru 5-10 ár oftast nefnd í því sambandi.  Það hefur engin önnur áhrif á sjávarútveginn en að hægja á dauðastríði fyrirtækjanna.  Er það einhver kostur ?
• "Nýtt fyrirkomulag feli í sér vissa festu bæði fyrir sjávarútveginn og þjóðina."  Að nefna þetta í samhengi við uppboðsleiðina felur í sér örgustu öfugmæli, því að augljóslega felur uppboðsleið í sér mjög aukna óvissu fyrir útgerðir, fiskvinnslufyrirtæki, starfsmenn og byggðarlögin, þar sem þau hafa starfsemi, svo að ekki sé nú minnzt á viðskiptasamböndin.  Jafnframt er gjaldið, sem ríkissjóður innheimtir með þessum hætti, algerlega undir hælinn lagt, eins og tilraunauppboð Færeyinga sumarið 2016 leiddi í ljós.
• "Með breyttu kerfi sé stuðlað að auknu aðgengi fyrir nýliða."  Það er órökstutt, hvernig uppboðsleið getur stuðlað að aukinni nýliðun í greininni, og sú varð alls ekki raunin í tilraunauppboðum Færeyinga sumarið 2016, þar sem engin nýliðun varð. 
• "Fullt gegnsæi í ráðstöfun aflaheimilda."  Vantar eitthvað upp á þetta í núverandi kerfi á Íslandi ?  Fram kom í kjölfar tilraunauppboðs Færeyinga með aflaheimildir á skipti- og/eða deilistofnum í sumar, þar sem fáeinir aðilar hrepptu allt, að grunur léki á um, að sá, sem mest fékk, væri leppur fyrirtækis í Hollandi, sem vantaði fisk.  Ekki var nú gegnsæinu með ráðstöfun aflaheimilda fyrir að fara þar.  Hvernig á að koma í veg fyrir það, að sama verði uppi á teninginum hérlendis, þ.e. leppar fjársterkra aðila bjóði í aflaheimildir ? 
• "Auðlindaarðurinn skili sér til þjóðarinnar."  Auðlind hefur ekkert gildi út af fyrir sig, nema hún sé nýtt.  Til nýtingar og verðmætasköpunar þarf fólk, fjármagn, tæki og þekkingu, sem saman kemur í fyrirtæki, ásamt markaði. Hér að ofan hefur komið fram, að uppboðsleiðin rústar fjárhag útgerðarfélaganna gjörsamlega.  Þetta hefur óhjákvæmilega neikvæð áhrif á verðmætasköpunina, og hinu sama gegnir þá um "auðlindaarðinn til þjóðarinnar".  Það er samdóma niðurstaða ýmissa hagfræðinga, sem sérfróðir eru í auðlindahagfræði og undirgrein hennar, fiskihagfræði, að hámarks verðmætasköpun í sjávarútvegi næst með núgildandi fiskveiðistjórnunarkerfi, sem reist er á vísindalegu afmörkuðu aflamarki í hverri tegund og aflahlutdeildum úthlutuðum á skip á grundvelli veiðireynslu og frjálsu framsali aflahlutdeilda.  Það, sem skiptir tekjuöflun hins opinbera af greininni meginmáli, er heildarskattsporið, en hvorki veiðigjöldin ein og sér né gjald greitt á uppboði fyrir veiðiheimildir.  Af sjálfu leiðir, að aðferðarfræði, sem framkallar hámarks verðmætasköpun, framkallar um leið stærsta skattsporið.  Það er rökleysa að leggja atvinnugreinina í rúst til að "auðlindaarðurinn skili sér til þjóðarinnar", enda renna hæstu mögulegu tekjur í sameiginlegan sjóð landsmanna til lengdar með núverandi stjórnkerfi fiskveiða.  Að halda öðru fram er órökstuddur blekkingavaðall, settur fram í áróðursskyni fyrir ákveðin stjórnmálaöfl.   

Það þarf furðu mikla glámskyggni til að rembast eins og rjúpan við staurinn við að telja þjóðinni trú um, að þar sem hún sé eigandi sjávarauðlindarinnar, sé það í þágu hennar hagsmuna að umbylta kerfi, sem býr til mestu verðmæti í heimi úr hverri veiddri einingu úr sjó.  Slíkt stangast beinlínis á við heilbrigða skynsemi, svo að eftirfarandi orð Victors Hugo virðast eiga hér bezt við. 

"Þeir, sem illa eru innrættir, tjá einatt öfund sína  og reiði; það er þeirra aðferð til að láta í ljós aðdáun sína."

 

 

 

Er bankahrun í vændum ?

Það er engum blöðum um það að fletta, að ástand fjármálamarkaða heimsins er óeðlilegt.  Í tæplega 6 ár hafa stýrivextir stórra seðlabanka verið niðri við núllið eða jafnvel undir því.  Þrátt fyrir þetta og peningaprentun í þokkabót með miklum kaupum seðlabanka á misjöfnum skuldabréfum, hefur ekki tekizt að koma hjólum efnahagslífsins í gang, og það hillir ekki undir það, nema síður sé. 

Suður-Evrópuþjóðirnar taka við þessar aðstæður hagstæð lán og bæta þar með á ódýran hátt við skuldasúpu sína, en hvað gerist, er vextir hækka á ný ?  Gríska ríkið er í raun nú þegar í greiðsluþroti, og ítalska bankakerfið er mikið áhyggjuefni og talið standa tæpt.  Það er svo stórt, að björgun þess verður stöðugleikasjóði evru-landanna um megn. 

Fórnarlömb lágvaxtaskeiðs eru innlánseigendurnir.  Þeir eru æfir yfir að fá ekki umbun fyrir sparnað sinn, eins og þeir eru vanir.  Þarna skilur algerlega á milli Evrópu sunnan og norðan Alpafjalla.  Af þessum sökum magnast nú  spenna og ágreiningur um peningamálastefnuna á milli Norður-og Suður-Evrópu.

Pieter Omtziegt, hollenzkur þingmaður í Kristilega demókrataflokkinum, hefur kallað ECB-evrubankann Miðjarðarhafs-seðlabanka, sem nú reki þá stefnu að dreifa auði frá norrænum sparendum til suðrænna spreðara. 

Í þýzka dagblaðinu, Die Welt, hefur íhaldssamur hagfræðingur, Hans-Werner Sinn, fullyrt, að lágir vextir hafi nú kostað Þýzkaland 327 milljarða evra.  Þetta eru 12 % af VLF/ár Þýzkalands, og þess vegna ljóst, að verulega svíður undan, þótt ekki komizt þessi fjármagnsflutningur í hálfkvisti við stríðsskaðabætur Versalasamninganna, enda má nú fyrr rota en dauðrota. Það á ekki af Þjóðverjum að ganga. 

Í annarri grein um þetta efni vitnaði Die Welt í áætlun DZ bankans í Þýzkalandi um, að eftir að hafa búið í 6 ár við lága vexti muni "meðal-Þjóðverjinn" hafa tapað 2450 evrum í árslok 2016, eða u.þ.b. 320 þúsund ISK á lágvaxtastefnu evrubankans.  Á þýzka meðalfjölskyldu nemur þetta um MISK 1,0, svo að það er tekið að svíða undan.   

Þjóðverjar leggja fyrir 17 % af ráðstöfunartekjum sínum. Hollendingar leggja fyrir 14 % ofan á iðgjöld til lífeyrissjóða, þar sem nú eru 1300 milljarðar evra, sem er tvöföld landsframleiðsla þeirra.  Á Íslandi nema eignir lífeyrissjóða um 1,5-faldri VLF. Hollendingar og Íslendingar eru líklega einu þjóðirnar í Evrópu, og þótt víðar væri leitað, sem búa nú við fullfjármagnað lífeyrissjóðakerfi. Íslendingar búa svo vel eftir síðasta frumkvæði og átak ríkisstjórnarinnar við fjármögnun lífeyrissjóða starfsmanna ríkisins.   

Í Þýzkalandi eru um 80 % af eignum heimilanna á sparnaðarreikningum, í réttindum í líftryggingafélögum eða í lífeyrissjóðum.  Ávöxtun þessara eigna er eðlilega mjög háð vaxtastiginu í landinu, og langvinnt lágvaxtaskeið skapar þess vegna eldfimt þjóðfélagsástand í Þýzkalandi, eins og nú þegar er orðin raunin.  Formaður AfD hefur sagt, að Angela Merkel muni þurfa að flýja land, þegar hún hrekst frá völdum.  Það er þó allt of langt gengið og algerlega óviðeigandi að bera ástandið saman við árið 1945, eins og heyrzt hefur.   

Í Þýzkalandi búa flestir í leiguhúsnæði. Í Suður-Evrópu nema eignir íbúanna í fjármálakerfinu aðeins um 20 % af heildareignum þeirra, af því að þar er mun algengara, að fólk búi í eigin húsnæði. 

Nýlega bárust hollenzkum félögum í lífeyrissjóðum slæm tíðindi, sem rekja má til lélegrar ávöxtunar lífeyrissjóðanna.  Lífeyrisgreiðslur munu að líkindum verða skertar árið 2017, og iðgjöldin verða hækkuð. Við þessar aðstæður er skiljanlegt, að íbúarnir, margir hverjir, gjaldi varhug við flóðbylgju flóttamanna, sem verða munu þungir á fóðrum sameiginlegra sjóða, því að þeir eiga mjög langt í land aðlögunar til að verða nýtir þjóðfélagsþegnar. Lágvaxtastefnan kemur hart niður á lífeyrissjóðunum.  Fjármögnun ellilífeyris er verða að stórfelldu þjóðfélagslegu vandamáli víðast í Evrópu utan Íslands.

Annað umræðuefni í þessu sambandi er efnahagslegt ójafnræði íbúanna.  Í nýrri bók eftir hagfræðinginn Marcel Fratzscher fullyrðir hann,  að 40 % íbúa Þýzkalands, þeir sem minnstar eignir eiga, eigi minna en nokkurs staðar þekkist annars staðar á evrusvæðinu. Þetta er m.a. vegna þess, hvernig húsnæðismálum er háttað í Þýzkalandi og áður er á drepið. Sannast hér enn og aftur, hversu skynsamleg ráðstöfun það er að hálfu yfirvalda, t.d. á Íslandi, að hvetja með raunhæfum aðgerðum til einkaeignar á húsnæði.  Skilur hér greinilega á milli hægri og vinstri manna. 

Af þessum sökum hefur grafið um sig djúpstæð óánægja í Þýzkalandi með núverandi vaxtastig í landinu, því að það mun fyrirsjáanlega enn auka á fjárhagslegt og þar af leiðandi félagslegt ójafnræði þegnanna.  Fjármálageirinn hefur þess vegna stjórnmálalegan bakhjarl, þegar hann nú þrýstir á ríkisstjórnina í Berlín, sérstaklega á fjármálaráðherrann, Wolfgang Schäuble, að taka sér nú á raunhæfan hátt stöðu með sparendum, sem eru reyndar taldir siðferðisleg og fjárhagsleg kjölfesta Þýzkalands frá fornu fari. 

"Þetta er í fyrsta skipti, sem fólk og fyrirtæki í Norðrinu verða fyrir skakkaföllum af völdum evru-vandræðanna",

segir Guntram Wolff hjá Brügel, ráðgjafarstofnun (Think Tank) í Brüssel. 

Hérlendis hefur yfirvofandi hætta á fjármálamörkuðunum ekki farið framhjá mönnum, og þess mátti sjá stað í forystugrein Morgunblaðsins, 27. september 2016:

"Aðvörunarmerki hræða"

"Evrusvæðið er í ógöngum.  Við bætist stjórnmálalegt uppnám álfunnar.  Það eykur vandann, að staða kanzlara Þýzkalands og forseta Frakklands hefur veikzt síðustu misseri. Þessi tvö, Merkel og Hollande, hafa verið raunverulegir stjórnendur álfunnar. ["Wir schaffen das"-innsk. BJo.] Bakland þeirra heima brast hins vegar hjá báðum og þar með myndugleikinn gagnvart öðrum ESB-ríkjum.  Stórmál hrannast upp, og vottar ekki fyrir lausnum. Efnahagur Ítalíu er við þolmörk." ....

"Það sýnir, hve ástandið er kvikt, að vandamál eins banka í Þýzkalandi veikti alla markaði álfunnar.  Hlutabréf í Deutsche Bank hafa fallið mjög að undanförnu og tóku enn nýja dýfu í gær.  Þau eru nú þriðjungi lægri en þau lögðust lægst í bankakreppunni 2007-2009.  Síðasta ógæfa þýzka bankans var sú, að bandarísk dómsmálayfirvöld gerðu honum að greiða miaUSD 14 í sekt fyrir vafasama viðskiptahætti.  Verð bréfa í bankanum hafa lækkað um meira en helming, það sem af er ári."

Þessi lýsing á ástandinu í kjölfestulandi evrunnar, Þýzkalandi, sýnir verra efnahagsástand á evrusvæðinu en þar hefur orðið áður í hennar sögu. Fjármálakerfið þar nálgast nú hengiflugið, og evran mun ekki standa af sér bankahrun í Þýzkalandi, því að þýzka útflutningsvélin hefur hindrað enn hraðari lækkun evrunnar en reyndin hefur orðið.

Hælisleitendur hafa í þokkabót grafið undan stjórnmálalegum stöðugleika í landinu, og forsetakosningar í Frakklandi 2017 gera að verkum, að ekki er að vænta róttækra aðgerða til lausnar á efnahags- og þjóðfélagsvanda.  Það verður flotið sofandi að feigðarósi, enda Bretar á förum úr ESB, og þegar þangað er komið, verður neyðarástand á meginlandinu. 

Þá er nú betra, og reyndar bráðnauðsynlegt, ef forðast á öngþveiti á Íslandi, að við stjórnvölinn  í Stjórnarráðinu sé hæft fólk, sem hefur vit á fjármálum, er með tengsl erlendis og með getu til að stjórna þjóðfélagi í háska.

Um þetta ritaði "Innherji" í Viðskipta-Moggann, 29. september 2016 með vísun í íslenzkt forystufé:

"En það er fleira en fé, sem er til forystu fallið, að eigin mati í það minnsta.  Nú fer í hönd sú tíð, að forystufólk íslenzkra stjórnmála lítur yfir hjörð sína og hristir sig, svo að hátt lætur í bjöllum þess, í yfirfærðri merkingu.  Þótt stillt sé, að því er virðist, geta veður skipast fljótt í lofti, og hjörðin öll verður að geta treyst á að verða leidd til byggða af viti og styrk. Það er því mikilvægara en oft áður, að val á þeim, sem forystan verður falin, sé yfirvegað og byggt á reynslu og getu þeirra, sem koma til greina."