Hentar laxeldi Eyjafirði vel ?

Þann 2. júlí 2020 birtist í Bændablaðinu gagnmerk grein eftir "sjálfstæðan ráðgjafa", Jón Örn Pálsson.  Þar var varpað ljósi á nokkrar staðreyndir um strauma, næringarefni o.fl. í Eyjafirði, sem gera hann afar vel hæfan til fiskeldis, þ.á.m. til laxeldis. Það er ótækt að láta undan fordómum í garð laxeldis að óathuguðu máli, heldur virðist einboðið að fela Hafrannsóknarstofnun (Hafi og vatni) þegar í stað að burðarþolsmeta fjörðinn, bæði með opnum og lokuðum eldiskvíum; síðan verði tekin ákvörðun um úthlutun starfsleyfa og rekstrarleyfa á grundvelli áhættugreiningar.  Að slá mikilvæga matvælaframleiðslu í Eyjafirði út af borðinu án þess að nota beztu fáanlegu upplýsingar og aðferðarfræði við ákvarðanatöku, er Eyfirðingum og öðrum landsmönnum ósamboðið.  

Greinin hófst þannig:

"Nýlega hafa sveitarfélög og umhverfisverndarsamtök lagt til, að Eyjafjörður verði friðaður fyrir sjókvíaeldi.  Talið er, að lífríki í firðinum sé í húfi og náttúran skuli njóta vafans.  Í umræðunni er fátt tiltekið, sem hönd er á festandi.  Umræðan virðist hverfast um tilfinningar og fagurfræði, sem þó vissulega eiga fullan rétt á sér."

Það kemur fram í grein Jóns Arnar, að Eyjafjörður henti bezt allra leyfðra fjarða til fiskeldis og að fjarstæða sé, að lífríkinu geti staðið ógn af hóflegu fiskeldi þar.  Umræðan um nýtingu Eyjafjarðar til verðmætasköpunar og atvinnusköpunar fyrir íbúa Eyjafjarðar virðist þannig vera á algerum villigötum. Það skýtur skökku við að vera ofurviðkvæmur fyrir útliti og mengun fjarðarins, en leyfa á sama tíma óheftan aðgang farþegaskipa án nokkurs undangengins umhverfismats eða áhættugreiningar.  

"Eyjafjörður er um 58 km langur 15 km breiður í fjarðarminni.  Heildarflatarmálið er áætlað 422 km2 (sunnan 66°10N).  Til samanburðar má nefna, að flatarmál Arnarfjarðar á Vestfjörðum er áætlað 343 km2 og rúmmál hans um 19 km3.  Hafrannsóknarstofnun hefur metið burðarþol Arnarfjarðar til fiskeldis 30´000 t.  Þó er fiskeldi aðeins heimilt í hluta af firðinum."

Verðmætasköpun laxeldis í Eyjafirði gæti hæglega numið 20 mrdISK/ár og starfafjöldinn alls verið um 600 ársverk. Straumar í firðinum eru öflugir, og það hentar fiskeldinu og lífríkinu, sem fyrir er, vel.  Víða er straumur 7-9 cm/s á 15 m dýpi og hámarks sjávarfallastraumur 30-70 cm/s.  Straumstefnan er almennt í suður að vestanverðu og í norður að austanverðu.  Vatnsskiptin eru talin vera um ein/viku.  Lífræn mengun er tiltölulega lítil í Eyjafirði:

"Af þessum niðurstöðum má ætla, að "náttúrulegt" innihald af nítri (köfnunarefni) í Eyjafirði sé um 5´300 t og sambærileg tala fyrir fosfór sé um 800 t.  Sem dæmi þá mun 20 kt/ár laxeldi auka uppleyst nítur í firðinum um 12 % (650 t) og fosfór um 7 % (60 t) á ársgrundvelli (til viðbótar kemur fast botnfall, en magn þess ræðst af eldistækni; opnar eða lokaðar eldiskvíar). 

 Af þessu sést, að fullyrðingar um, að lífríki Eyjafjarðar muni stafa ógn af laxeldi þar, eru úr lausu lofti gripnar í áróðursskyni fyrir vafasaman málstað.  Nokkru seinna hugleiddi höfundurinn staðsetningu eldissvæða:

"Staðsetning eldissvæða skiptir máli, og þarf þar að taka tillit til fjölmargra sjónarmiða.  Út frá sjálfbærnisjónarmiðum geta hafstraumar og straumstefnur haft úrslitaáhrif.  Við val á eldistækni skiptir sjávardýpi og öldufar hins vegar meginmáli.  Svo þarf að taka mið af dýralífi, öðrum sjávarnytjum og siglingarleiðum.  Einnig má nefna fagurfræði og jafnvel neikvæða ímynd fiskeldis, sem skiptir sumt fólk mestu máli.  Spyrja má, hvort einhver möguleiki sé á að samræma þessi sjónarmið í Eyjafirði ?  Þeir, sem tala um sjónmengun, nefna gjarnan, að fiskeldi þurfi að fara á land.  Á landi þarf sambærileg framleiðslueining stærra flatarmál en á sjó, og ljósmengun þá meiri af aragrúa hringlaga landkerum.  Hvað með að sleppa þessu bara alveg ?  Það er önnur og lengri umræða.  Ljós eru notuð neðansjávar í sjókvíum.  Yfirborðsljós eru í lágmarki, nema á bátum, sem þjónusta eldiskvíar."   

 Sú gagnrýni, sem sett hefur verið fram á fiskeldið, litast af fordómum og þekkingarleysi á málefninu.  Hún er þess vegna í upphrópanastíl án rökstuddrar málafylgju.  Það er stórfurðulegt, að sveitarfélögin við Eyjafjörðinn skuli ekki þegar hafa mótað sér sameiginlega uppbyggingarstefnu á þessu sviði til stóreflingar atvinnustigi og hag alls Eyjafjarðarsvæðisins. 

 

Þá fór höfundurinn nokkrum orðum um hræðsluáróðurinn gegn sjókvíaeldi:

"Heyrzt hefur, að sjókvíaeldi muni koma í veg fyrir, að hægt verði að stunda hvalaskoðun í Eyjafirði.  Á hverju slík skoðun byggir er erfitt að ráða í.  Sumir hafa einfaldlega neikvæða afstöðu til laxeldis.  Í Noregi og Skotlandi er blómleg ferðaþjónusta, sem byggir á hvalaskoðun, þrátt fyrir öfluga fiskeldisstarfsemi þar við strendur.  Í Noregi eru sjókvíar staðsettar á yfir á yfir 800 aðskildum svæðum og mjög oft nærri farleiðum stærri hvalategunda. Afar fáheyrt er, að þessi stóru sjávarspendýr syndi inn í kvíaþyrpingar eða að einhver vandi fylgi þessu sambýli."

 

"Smábátasjómenn hafa lýst sig andvíga sjókvíaeldi í Eyjafirði.  Fullyrt er, að laxeldi loki fyrir þekkt veiðisvæði og fæli fisk í burtu.  Staðreyndin er reyndar sú, að sjókvíaeldi dregur að sér botnfiska og eykur veiði í nágrenni við kvíaþyrpingar.  Það er vegna þess, að botnfall eykur æti og fjölgar botndýrum á jaðarsvæðum, s.s. smákröbbum, ormum og slöngustjörnum. Sjómenn í Patreksfirði og Tálknafirði eru a.m.k. mjög sáttir við laxeldið þar.  Veiði þorsks og ýsu kemur og fer í takti við starfsemi eldisfyrirtækja.  Á hvíldarári dettur veiðin niður.  Fóðurleifar hafa ekki neikvæð áhrif á heilnæmi sjávarfangs, enda nota eldisfyrirtæki eingöngu fóður, sem inniheldur náttúruleg, lífræn hráefni (engin kemísk tilbúin efni)."

Það er kækur margra að mála skrattann á vegginn, þegar að nýrri atvinnustarfsemi kemur.  Oft reynist þar um ótta við samkeppni um vinnuaflið að ræða, eins og á öldum áður á Íslandi, þar sem eðlilegri atvinnuþróun var hamlað með lagasetningu á Alþingi um vistarbönd o.fl.  Þessi þröngsýni hérlendis hélt landsmönnum um aldir í heljargreipum fátæktarbasls.  Fordómar nútímans taka ekkert tillit til þess samfélagslega taps, sem hlýzt af kærum þeirra og að guggna fyrir áróðri þeirra.  Langtíma afkoma almennings á að njóta vafans við ákvarðanatökur stjórnmálamanna.  

 

 

"Í andmælum við sjókvíaeldi í Eyjafirði hefur verið minnzt á, að lúsin muni stórskaða bleikjustofna, jafnvel útrýma þeim.  Það er afar ósennilegt, að þetta gangi eftir, jafnvel þótt laxeldið fjölgi lúsalirfum umtalsvert.  Dvalartími bleikju í sjó er aðeins 6-10 vikur, frá apríl/maí til júní/júlí.  Á þeim tíma nær lúsin ekki að fullþroskast eða verða skaðleg bleikju.  Þess utan er bleikjan yfirleitt nærri ósasvæðum, þar sem sjórinn er ekki fullsaltur og lúsasmit mun minna.  Reynslan erlendis frá, þar sem sjávarhiti er meiri og þroskahraði lúsa því meiri, sýnir, að bæði bleikja og sjóbirtingur "hreinsa" sig af laxalús með því að synda upp í árósana.  Sjóbirtingur dvelur lengur en bleikja í sjó og hefur því mun meira náttúrulegt lúsasmit. Sjóbirtingur er algengur í Eyjafirði, og því er fyrirfram ljóst, að umfangsmikið hvíldarlaust laxeldi í opnum eldiskvíum mun margfalda lúsasmit, sem ógnar rekstri eldisfyrirtækja, sem enn fremur getur haft neikvæð áhrif á lítinn og viðkvæman laxastofn í Fnjóská.  Það er þó svo heppilegt hérlendis, að vegna sjávarkulda hafa laxaseiðin venjulega yfirgefið árnar og strandsvæðin, þegar nýsmit lúsalirfa hefst á sumrin."    

Það er ljóst af þessum upplýsingum, að Hafrannsóknarstofnun þarf við leyfisveitingar sínar að viðhafa smitgát, og Jón Örn nefnir hvíld eldissvæða sem dæmi um það.  Rétt er að fara rólega af stað við úthlutun eldisleyfa og fylgjast náið með öllum aðstæðum. 

"Að lágmarki þarf 4-5 ársverk til að framleiða 1000 t af laxi og annað eins við slátrun. Til viðbótar kemur bein aðkeypt stoðþjónusta, s.s. kafarar, iðnaðarmenn, flutningar og margt fleira.  Fullvinnsla afurða kallar svo á enn meiri mannskap.  Fiskeldi þarf á að halda vel menntuðu starfsfólki af báðum kynjum.  Eyjafjörður er vaxandi matvælaframleiðslusvæði, og ekki verður annað séð en laxeldi geti verið mikilvægur þáttur í þeirri uppbyggingu.  Háskólasamfélag á Akureyri er mjög vaxandi og gæti orðið gagnkvæmur styrkur af þróunarstarfi í framsæknu, umhverfisvænu fiskeldi.  Mörg verkefni fyrir nemendur og viðfangsefni stærri rannsókna - [yrðu] í túnfætinum.  Þar gæti Háskólinn á Akureyri tekið ákveðna forystu."

Samkvæmt norskri reynslu eru 2 afleidd störf í laxeldi fyrir hvert beint starf við eldi, slátrun og vinnslu.  Þannig eru þar alls 22 ársstörf fyrir hver 1000 t (=1 kt/ár) af eldislaxi, sem slátrað er á ári.  Það er gríðarleg verðmætasköpun í greininni.  Hún er talin nema í Noregi tæplega 40 MISK/ársverk.  Það er engum blöðum um það að fletta, að skynsamlegt er fyrir Eyfirðinga að ljá máls á að taka þátt í þessari arðsömu og umhverfisvænu matvælaframleiðslu, sem virðist geta fallið vel að annarri starfsemi í þessu frjósama héraði.   

 

  

 

Athugasemdir

[Þorsteinn Briem, 1.8.2020 kl. 18:19]

Harla einkennilegt að Miðflokknum finnst fiskeldi og stóriðja hér á Íslandi í eigu útlendinga í góðu lagi en berjist svo hatrammlega gegn því að þeir eigi annað hér á Klakanum, til að mynda hlut í útgerðarfyrirtækjum og orkufyrirtækjum, svo og jarðir með laxveiðiréttindum, sem allt er leyfilegt samkvæmt aðild Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu (EES).

Undirritaður hefur búið bæði í Hrísey og á Akureyri og ætli sé ekki best að sveitarfélögin og meirihluti íbúa við Eyjafjörð ráði því sjálfir hvort og hversu mikið fiskeldi er í firðinum.

Hafró heitir Hafrannsóknastofnun en ekki "Hafrannsóknarstofnun", enda stundar stofnunin margs konar rannsóknir, eins og undirritaður hefur áður bent á hér á þessari bloggsíðu.

Hafrannsóknastofnun

[Þorsteinn Siglaugsson, 2.8.2020 kl. 00:26]

Það þarf að fara mjög varlega í þessu laxeldi finnst mér. Við verðum að forðast að skaða villta laxastofninn hér.

[Bjarni Jónsson, 2.8.2020 kl. 13:54]

Sæll, Þorsteinn.  

Ég fæ ekki betur séð en á Íslandi sé gengið fram af ýtrustu varkárni í samanburði við nágrannalöndin við laxeldi í sjókvíum.  Í umræðunni hefur verið gert meira úr áhættunni en efni standa til.  Það á t.d. við um líkurnar á erfðabreytingum í stofnum villtra íslenzkra laxastofna af völdum úrkynjaðs eldislax.  Líkurnar á slíku eru hverfandi, því að stórfellt strok kynþroska eldislax úr eldiskvíum þyrfti að standa yfir árum saman, til að villtu íslenzku laxastofnarnir gætu orðið fyrir merkjanlegum erfðabreytingum, og þær myndu sennilega hverfa með tímanum fyrir tilverknað úrvals tegundanna í náttúrunni.  

[Snorri Hansson, 3.8.2020 kl. 00:41]

Takk fyrir flotta og mjög fræðandi grein !

[Þorsteinn Siglaugsson, 4.8.2020 kl. 23:17]

Ég tek mark á Jóni Helga á Laxamýri. Hann veit hvað hann er að tala um varðandi þetta.