Vatn

"Vatn er olía 21. aldarinnar" lýsti iðnjöfurinn Andrew Liveris yfir, en hann er aðalforstjóri efnavinnslurisans Dow.  Segja má, að í efnahagskerfum heimsins gegni vatnið ekki síðra hlutverki en olían.  Eins og með olíuna er nú tekið að gæta skorts á vatni.  Aðalástæðan er hratt vaxandi vatnsnotkun í þróunarlöndum Asíu, þar sem sívaxandi millistétt gerist æ þurftarfrekari.  Frá fjárfestingarbankanum Goldman Sachs hefur komið spá um tvöföldun vatnsneyzlu á hverjum 20 árum.  Þetta kveður bankinn vera ósjálfbæra þróun.  Loftslagsbreytingar eru taldar auka á þennan vanda. 

Mengað vatn er vaxandi og alvarlegt vandamál.  Ábyrgðarlítil iðnvæðing án aðgæzlu og strangra krafna um mengunarvarnir hefur valdið mengun í fátækum löndum á stöðuvötnum og ám.  Framleiðsla á niðurgreiddu lífrænu eldsneyti, t.d. í Bandaríkjunum, hefur stóraukið vatnsþörfina.  Vatn er niðurgreitt víðast hvar í heiminum með sóun sem fylgifiski, eins og venjulega. 

Án vatns hrynur athafnalífið.  Fimm stór matvæla-og drykkjarvöru fyrirtæki í heiminum nota samtals 575 milljarða lítra af vatni árlega, sem er tæplega 0,1 þúsundasti hluti af heildar vatnsnotkun heimsins og um tíföld vatnsnotkun Íslendinga.  Þetta vatnsmagn nægir mannkyninu til framfærslu í einn sólarhring.  Lætur nærri, að Íslendingar noti um sjö sinnum meira af vatni en nemur meðalnotkun á mann í heiminum.  Af þessum tölum er ljóst, að aðgengi vatns er mjög misskipt á milli manna. 

Landbúnaður er sú atvinnugrein, sem langmest notar af vatni, eins og myndin hér að ofan ber með sér.  Á Íslandi er það þó vafalaust iðnaðurinn, sem þurftarfrekastur er til vatnsins.  Ætla má, að á Íslandi séu um þessar mundir notaðir a.m.k. 50 milljarðar lítra af vatni árlega.  Ekki er nóg með, að á Íslandi sé yfrið til af vatni, heldur eru gæðin og á meðal þess bezta, sem gerist í heiminum.  Íslenzka vatnið er heilnæmt og mælingar sýna, að eftirstöðvar við eimun nema innan við tíunda hluta þess, sem algengt er. Ísland er að þessu leyti í einstakri samkeppnistöðu til að laða að sér erlendar fjárfestingar.  Þessi staðreynd hlýtur senn að fara að vega talsvert þungt til hagsbóta fyrir landsmenn.

Raforkuvinnsla er víðast hvar reist á mikilli vatnsnotkun.  Erlendis er megnið af þessu vatni nýtt til kælingar.  T.d. fara 40 % af vatninu, sem tekið er úr lónum og stöðuvötnum í Bandaríkjunum, til kælingar á orkuverum.  Þetta vatn er auðvitað mengunarvaldur, ef því er sleppt, e.t.v. 40°C heitara, út í náttúruna en það var tekið frá henni.  Þessu vandamáli er ekki til að dreifa í vatnsorkuverum, en jarðgufuorkuver eru mörg hver kræf til vatnsins, og þar verður að gæta sérstakrar varúðar til að menga ekki grunnvatnið.  

Segja má, að orkuvinnsla úr jarðhita sé ósjálfbær, ef orkunýtnin er undir 50 %.  Slíkt er einmitt tilvikið, þar sem megnið af gufunni fer til raforkuvinnslu, en lítil sem engin heitavatnsvinnsla til upphitunar á húsnæði á sér stað.  Á þetta benti Skipulagsstofnun ríkisins í úrskurði sínum um Bitruvirkjun, en hagsmunir komandi kynslóða á höfuðborgarsvæðinu eru í húfi, að farið sé að með gát við jarðhitanýtingu á Hellisheiði. 

Margt bendir til, að vatnsauðlind okkar Íslendinga verði verðmætari með hverju árinu vegna loftslagsbreytinga, sem margir kenna við gróðurhúsaáhrif af mannavöldum.  Ekki er fyrirsjáanlegt neitt lát á úrkomu á Íslandi.  Jafnvel sýna spálíkön aukna úrkomu hérlendis á næstu áratugum.  Við eigum að benda fjárfestum á þessa vannýttu auðlind, sem hægt er að nýta með sjálfbærum hætti almenningi til aukinnar hagsældar. 

Eitt form vatnsnýtingar er að virkja fallorku rennandi vatns.  Engan veginn er viðunandi, að háværar úrtöluraddir hægi á þróun vatnsorkunýtingar.  Megnið af lónsstæðum á Íslandi er á örfoka landi.  Samt skal fúslega játa, að sums staðar hafa fagrar gróðurvinjar farið undir vatn, en oftast var þá aðgengi að þeim erfitt.  Vatnsvirkjunum hafa fylgt samgöngubætur, þannig að almenningi gefst betri kostur á að kynnast landi sínu.  Manngerð lón á Íslandi munu vart nokkurn tíma spanna meira en 1 % af landinu.  Útlitslega er bæði um tap og ávinning að ræða.  

Orkuvinnslufyrirtækin skuldbinda sig yfirleitt til mun meiri uppgræðslu lands en nemur landnotkun þeirra.  Vel færi á því, að stórkaupendur raforku mundu í framtíðinni kaupa sér koltvíildiskvóta af skógarbændum þessa lands og legðu þannig grunn að ræktun nytjaskóga á Íslandi.  Ekki færi síður vel á því, að virkjanaeigendur legðu öflugt lið baráttunni við mestu umhverfisvá á Íslandi: eyðimerkurmyndun.    

 

 

Athugasemdir

[Ágúst H Bjarnason, 31.8.2008 kl. 11:46]

Sæll Bjarni. Takk fyrir góða grein

Varðandi kælivatn fyrir jarðgufuvirkjanir þá er því þannig háttað víðast hvar hér á landi (Krafla, Nesjavellir, Hellisheiði, Svartsengi) að eimsvalinn er kældur með vatni sem hringsólar milli hans og kæliturns sem er loftkældur. Ekkert vatn streymir út í náttúruna annað en þéttivatnið frá eimsvalanum, þ.e. gufan sem búin er að fara í gegn um hverfilinn og hefur breyst í volgt vatn. Þessu vatni er núorðið að miklu leyti skilað aftur, ásamt afgangsvatni frá borholunum, niður í jörðina um svokallaðar niðurstreymisholur.

Frá kæliturnunum streymir gufa. Það er gufa frá kælivatninu sem hringsólar milli hans og eimsvalans. Vatnsinnihaldið er ekki mikið þannig að það þarf ekki mikið af fersku vatni til að bæta það upp. Þannig er ferskvatnsnotkun jarðgufuorkuvera ekki mikil. Sem dæmi má nefna 30MW virkjun í Svartsengi. Það er bætt inn 50 - 60 l/s af fersku vatni inn á kæliturnana til að vega upp á móti uppgufununni. 

Í Reykjanesvirkjun eru ekki notaðir kæliturnar heldur er kaldur sjórinn notaður til að kæla eimsvala hverflana.