Mögnuð umvöndun Morgunblaðsins

Frægar eru magnaðar umvandanir meistara Jóns Vídalíns við leika, lærða og höfðingja, úr predikunarstóli á sinni tíð.  Fann hann að líferni almúgans, grautarlegum boðskap geistlegra, óvandaðri málafylgju höfðingja og níðangurslegri meðferð á fátækum og umkomulausum.  Er ekki að efa, að undan hefur sviðið á sinni tíð, enda mun orðstír meistara Jóns verða uppi, svo lengi sem land þetta byggist.

Sjaldan hafa valdsmenn borgar og ríkis á seinni tíð fengið aðra eins yfirhalningu frá ritstjórn Morgunblaðsins og gaf að líta í forystugrein þann 5. marz 2019.  Hún hét:

"Verðskuldað vantraust",

og hófst þannig í nafni ritstjórans:

"Síðustu kannanir um trúverðugleika opinberra stofnana eru eftirtektarverðar.  Þær sýna, að minnst álit alls hafa menn sameiginlega á stjórn höfuðborgar landsins.  Hvorki meira né minna en 84 % þeirra þykir ekki mikið til hennar koma.  Og verður ekki sagt, að þessi hraksmánarlegi dómur þurfi að koma á óvart.  Hvert dæmið rekur annað um stjórnleysi, áhugaleysi, skort á þjónustulund hjá fyrirtæki, þar sem fyrsta boðorðið og flest hinna eiga að snúast um að veita eigendum sínum, borgarbúum, góða þjónustu.  Sú krafa á meira en fullan rétt á sér, og þá ekki sízt, þar sem gjaldtaka fyrir hana hækkar stöðugt og langt umfram þróun verðlags í landinu." 

Það þarf ekki að orðlengja það, að stjórnun Reykjavíkurborgar er í molum og að þar er skattfénu sólundað purkunarlaust í gæluverkefni, sem ekki þjóna almannahagsmunum, heldur einvörðungu sérvizku borgarfulltrúa meirihlutans og e.t.v. í einhverjum mæli duttlungum æðstu embættismanna borgarinnar.

Nú hafa borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins lagt fram tillögu um sparnað í borgarrekstrinum, lækkun gjaldskráa fyrirtækja OR, og minnkun arðgreiðslna frá samsteypunni og til borgarsjóðs ásamt útsvarslækkun, og borgarstjórnarmeirihlutinn hefur af fullkomnu ábyrgðarleysi gagnvart íbúum borgarinnar og kjaraviðræðunum hafnað þessum ágætu tillögum. 

Þeim gafst þarna tækifæri til samstillts átaks borgarstjórnar við að bæta stjórnarhætti borgarinnar og gera yfirbót eftir gegndarlaust sukk og svínarí með skattfé borgarbúa.  Nú er ljóst, að Dagur Bergþóruson, borgarstjóri, verður við sama heygarðshornið, sem í hans tilviki er reyndar úti á þekju.  Óli Björn Kárason, Alþingismaður, reifaði málið í Morgunblaðsgrein sinni, 6. marz 2019:

"Sveitarfélögin og kjarasamningar":

"Í heild greiðir íslenzkt launafólk meira í útsvar en tekjuskatt. Árið 2017 fengu sveitarfélögin nær 193 milljarða [króna] í sinn hlut af launatekjum í formi útsvars, en ríkissjóður 139 milljarða, að teknu tilliti til barna- og vaxtabóta.  Lækkun útsvars er því stærra hagsmunamál fyrir flesta en að lækka tekjuskattsprósentu ríkisins.

Launamaður með 300 þúsund krónur í mánaðarlaun greiðir helmingi meira í útsvar en í tekjuskatt til ríkisins, ef hann greiðir þá nokkuð, að teknu tilliti til bóta.  Þannig hefur skattastefna sveitarfélaga meiri áhrif á ráðstöfunartekjur launafólks en stefna ríkisins í álagningu tekjuskatts.  Lagfæringar á tekjuskattskerfi ríkisins bera takmarkaðan árangur gagnvart þeim, sem hafa lág laun."

Borgarstjórnarmeirihlutinn kýs að halda uppteknum hætti með útsvar í toppi og að blóðmjólka fyrirtæki sín með arðgreiðslum, sem skapast af okri á rafmagni og hitaveitu, þótt íbúarnir ættu réttu lagi að njóta arðs af auðlindum sínum með tiltölulega lágu verði á þessum lífsnauðsynjum. 

Reykjavík beitir íbúa nágrannasveitarfélaganna fjárkúgun með okri á einokunarstarfsemi á borð við hitaveitu og dreifingu rafmagns, þegar afrakstur sölunnar rennur í borgarsjóð.  Orkustofnun verður að grípa í taumana, þegar hitaveituvatn OR á höfuðborgarsvæðinu er orðið dýrara en á "köldu" svæði á borð við Egilsstaði.  Er hitaveitan látin greiða niður dýra raforkuvinnslu á Hellisheiði, sem er í samkeppni ?  

Óli Björn heldur áfram:

"Ekkert sveitarfélag er í betri stöðu en Reykjavík til að leggja sitt af mörkum, þegar kemur að kjarasamningum.  Ekki aðeins vegna þess, að í höfuðborginni er útsvar í hæstu hæðum, heldur ekki síður vegna eignarhalds á Orkuveitu Reykjavíkur. ....

Á mánudag [04.03.2019] kynnti borgarstjórnarflokkur Sjálfstæðisflokksins tillögur um lækkun útsvars og lækkun rekstrargjalda heimilanna.  Með þessu eigi höfuðborgin að leggja sín lóð á vogarskálarnar til að greiða fyrir samningum á vinnumarkaði.  Það er því ekki tilviljun, að sjálfstæðismenn tali um "kjarapakkann", þegar þeir kynna tillögurnar.  

Sjálfstæðisflokkurinn vill lækka útsvarið úr 14,52 % niður í 14,0 %.  Árlega skilar lækkunin um 84 þúsund krónum í vasa fjölskyldu með tvo sem fyrirvinnu á meðallaunum.  Lagt er til, að aðgerðin verði fjármögnuð með bættum innkaupum, sem felast í auknu aðhaldi og útboðum á öllum sviðum borgarinnar.  Þrátt fyrir þessa lækkun yrði útsvarið í Reykjavík nokkru hærra en það er í Garðabæ og á Seltjarnarnesi.

Þá leggja borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins til, að árleg rekstrargjöld heimila verði lækkuð um 36 þúsund krónur með lækkun á hitunarkostnaði, raforkuverði, sorphirðugjaldi og vatnsgjaldi.  Það kemur eflaust einhverjum á óvart, að í Reykjavík er hitun húsa dýrari en á Selfossi, Akureyri og Egilsstöðum.  Kostnaður við að kynda hús í Reykjavík er 30 % hærri en á Egilsstöðum. ( Í Reykjavík er raforkuverð einnig hærra.)  Í tillögunum er lagt til, að 13 milljarða [króna] áformaðar arðgreiðslur frá fyrirtækjum borgarinnar verði að mestu nýttar til að standa undir lækkuninni."

Það virðist vera að krystallast út sá munur á stefnumörkun hægri og vinstri manna í orkumálum, að hægri menn vilja skapa markaðsforsendur fyrir sem lægstu orkuverði til almennings og almennrar atvinnustarfsemi og samkeppnishæfu orkuverði til stóriðju, en vinstri menn (og ESB-sinnar) vilja okra á orkuverði til almennings og stóriðju, þannig að þessar náttúruauðlindir landsins veiti ekki lengur landinu neitt samkeppnisforskot.

Hægri menn telja með öðrum orðum, að inngrip í náttúru landsins, sem allar virkjanir eru, séu aðeins verjanleg til verðmætasköpunar og atvinnusköpunar í landinu sjálfu, en vinstri menn vilja varpa auðlindarentunni inn í orkufyrirtækin, m.ö.o. orkan skal vera svo dýr, að hún verði skorin við nögl, en orkufyrirtækin græði samt á tá og fingri.

Jafnaðarmenn vilja flestir, að Íslendingar gangi í ESB, og þar er við lýði uppboðskerfi á raforku, sem við fákeppnisaðstæður á Íslandi og dyntóttar orkulindir náttúrunnar útheimtir samræmda auðlindastýringu, ef nýting orkulindanna á ekki að fara úr böndunum, notendum mjög í óhag.  Slík samræmd auðlindastýring samræmist hins vegar ekki  samkeppnisreglum ESB á frjálsum markaði, og þess vegna er glapræði að innleiða hér uppboðskerfið, sem Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn skyldar aðildarþjóðirnar til að gera.  Alþingi verður að gera einhvern ábyrgan fyrir því, að lágmarka hér hættu á orkuskorti.  Eðlilegast er, að Landsvirkjun fái það hlutverk, en hún virðist nú vera búin að verðleggja sig út af markaðnum, svo að hún stendur ekki í neinum virkjanaframkvæmdum núna.  Er hún að framkalla orkuskort til að fá átyllu til að hækka raforkuverðið ?

Aftur að téðri forystugrein Morgunblaðsins:

"Því fer fjarri, að gengið sé um landið af þeirri hófsemi, sem það á skilið.  Og meira en það, landið á til þess kröfu, sem ekki verður andmælt með neinum sanngjörnum rökum.  Það hefnir sín, verði sú krafa hunsuð.

Það þarf ekki að taka nema örskotsstund að laska mynd Íslands mjög, og þar með eyðileggja sjálft aðdráttaraflið með óafturkræfum hætti.  Það gildir það sama og um landráð gegn landinu, sem ístöðulausir ráðamenn segjast neyddir í af erlendum dómstólum, sem ekki hafa lögsögu hér.  Árið 2006 nýttu menn færið, þegar aginn var farinn úr herbúðunum, til að færa EES-samninginn yfir ómengaðan íslenzkan landbúnað, þvert ofan í það, sem þjóðinni hafði verið lofað við samningsgerðina.  Verði sú ógæfugata gengin til enda, má augljóst vera, að samningurinn sá er orðinn þjóðinni verri en enginn."

Þetta er hárrétt mat hjá ritstjóra Morgunblaðsins, EES-samningurinn verður þjóðinni þá verri en enginn, ef auka á innflutning á verksmiðjuframleiddum matvælum hingað frá löndum með gríðarlega sýklalyfjagjöf og þar af leiðandi fjölónæma sýkla, sem er mikill vágestur hér, auk aukinnar hættu á dýrasjúkdómum.

Um annan vágest, sem EES-samningurinn býður nú upp á hér á Íslandi, hafa einnig verið viðhöfð þau orð af ráðamönnum, að þeir "eigi bara ekki neitt val".  Þar er um að ræða Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB, og alveg dæmalausa nauðhyggju, sem fellur vel að yfirborðslegum málflutningi utanríkisráðherra, Guðlaugs Þórs Þórðarsonar, sem aldrei virðist kryfja nokkurt mál að gagni, heldur láta duga að fara með frasa. 

Ein vitleysan er sú, að EES sé miklu betra fyrir Ísland en ESB, af því að EFTA-ríkin hafi aðeins þurft að innleiða 13,4 % af gerðum og tilskipunum ESB.  Það, sem máli skiptir er auðvitað ekki fjöldinn, heldur umfangið.  Gerðirnar, sem ESB ætlast til að EFTA-ríkin innleiði, fara sístækkandi (og fjöldinn vex líka hratt).  Nú er farið að vöðla tilskipunum og gerðum saman í lagabálka, sem löndunum er gert að samþykkja, og vöndlarnir eru meira að segja framhaldssögur, sem enginn veit, hvernig enda.

Gott dæmi um það eru orkumarkaðslagabálkar ESB.  Sá fyrsti kom út 1996 og var innleiddur hér samhliða nýjum orkulögum 2003.  Þar er áskilinn aðskilnaður orkuvinnslu, flutnings, dreifingar og sölu.  Flutningsfyrirtækið, Landsnet, hefur þó enn ekki verið gert fyllilega sjálfstætt frá hinum.  Ríkisstjórnin hyggur fyrst núna á að bæta úr því. 

Hefur orðið merkjanlegur árangur af þessu brölti á Íslandi ?  Hann er ekki merkjanlegur í smásöluverði raforku, sem hefur heldur hækkað að raungildi.  Þess var aldrei að vænta á stórmarkaði raforku (langtímasamningar), enda er Landsvirkjun ríkjandi þar.  Líklega hefur þetta brölt ekkert gagnast almenningi.  

Annar orkumarkaðslagabálkurinn var gefinn út 2003 og innleiddur hér 2007.  Þar er frjáls samkeppni með raforku í orkukauphöll skilgreind sem það fyrirkomulag, sem gagnast muni raforkukaupendum bezt.  Það hafa ekki verið bornar brigður á, að það eigi við um aðstæður meginlands Evrópu, en það hafa hins vegar verið leidd sterk rök að því í ritgerð eftir Elías Elíasson, verkfræðing, sem fylgir þessum pistli í viðhengi, að slíkt uppboðskerfi geti orðið stórskaðlegt almennum raforkunotendum á Íslandi, hækkað meðalverðið og aukið hættu á orkuskorti.  Landsnet er samt með innleiðingu slíks markaðskerfis raforku í undirbúningi, þótt það sé valfrjálst nú, en það verður hins vegar skylda samkvæmt Þriðja orkumarkaðslagabálkinum, eins og lesa má um í Orkumarkaðstilskipun 2009/72/EB, kafla 6. 

Í 2009/72/EB, kafla 37, er greint frá hlutverki og verkefnum Landsreglarans, og þar fer ekkert á milli mála, að Landsreglarinn verður æðsta embætti orkumála landsins.  Það er raunalegt að horfa upp á hæstaréttarlögmanninn Einar S. Hálfdánarson hengja sig í formsatriði og halda því fram, að ACER muni engin völd fá hér, af því að Ísland er ekki í ESB.

Í grein sinni,

"Til Michaels Manns, sendiherra ESB á Íslandi",

skrifar Einar S. Hálfdánarson m.a.:

"Þannig staðfesti hann [MM] (sem vitað var), að Íslandi er ekki skylt að opna raforkumarkað sinn né að veita þriðja aðila aðgang hér eða fjárfestingartækifæri.  Jafnframt, að þar sem Ísland er ekki aðili að ESB, muni ACER ekki hafa neitt vald hér á landi.  Þau málefni, er lúta að Íslandi, séu á hendi ESA (Eftirlitsstofnunar EFTA), en ekki ACER."

Til hvers heldur téður Einar eiginlega, að ESB gerð nr 714/2009 sé samin og gefin út ?  Hún fjallar um Kerfisþróunaráætlun ESB, og þar er útlistað, að aðildarlöndin (EES) skuli aðlaga stofnkerfi sín að Kerfisþróunaráætlun ESB.  Landsreglarinn getur krafizt þess af Landsneti að gera þetta og á að tilkynna öll frávik til ACER.  Með samþykkt Orkupakka #3 skuldbindur Alþingi landsmenn til að hlýða því, sem í honum stendur, þótt allt sé þar ekki enn lagalega skuldbindandi, t.d. 714/2009.  Þá má benda á grein 12 í EES samninginum, sem bannar útflutningshömlur á vörur innan EES.  Rafmagn er vara að Evrópurétti og að neita sæstrengsfyrirtæki um aðgang að íslenzka raforkumarkaðinum er brot á grein EES #12.  

Á bls 26 í frumvarpi norsku ríkisstjórnarinnar 4 S (2017-2018) um samþykkt á ákvörðun Sameiginlegu EES nefndarinnar nr 93/2017 frá 5. maí 2017, segir svo á frummálinu um nánast algert valdaleysi ESA gagnvart ákvörðunum og beiðnum/skipunum frá ACER:

"EFTAs overvåkningsorgan skal, når det fatter slike vedtak, basere vedtaket på et utkast fra ACER.  Et slikt utkast er ikke rettslig bindende for EFTAs overvåkningsorgan.  Det er en underliggende forutsetning i den fremforhandlete modellen, at EFTAs overvåkningsorgan, kort tid etter mottak av et slikt utkast fra ACER, vil fatte et likelydende eller tilnærmet likelydende vedtak."

Hér fer ekkert á milli mála, hvor ræður, ACER eða ESA, þegar ACER vill koma málum áfram til Landsreglarans, og sama gildir til baka.  Að taka Michael Mann, sendiherra ESB, til vitnis um valdaleysi ACER hérlendis eftir innleiðinu á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum, er röksemdafærsla, sem engan veginn heldur máli í þessari umræðu. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• rafmagn_til_heimila_og_utflutnings_a_markadi.pdf

Gaslögn veldur uppnámi í Evrópu

 

Með Nord Stream 2 (NS2-steypuhúðuð stállögn fyrir jarðgas, yfir 1,1 m í innra þvermál, á botni Eystrasalts) er rofin samstaða ESB-ríkjanna í orkumálum og á pólitíska sviðinu. Reglur Fyrsta orkumarkaðslagabálks ESB um aðskilnað eigenda flutningsmannvirkja og orkuvinnslu eru brotnar.  Afkastageta núverandi gaslagna inn í hjarta iðnaðarframleiðslunnar í Evrópu kallar ekki á viðbótar gaslögn á næstunni.  Það er maðkur í mysunni, og Vladimir Putin, hinn gerzki, er grunaður um græzku.

Í janúar og framundir miðjan febrúar 2019 tókust ríkisstjórnir og þingmenn ESB á um breytingar á  tilskipun ESB um gaslagnir frá öðrum ríkjum inn í ESB, af því að Þjóðverjar vildu aðlaga reglurnar að þörfum NS2-verkefnisins.  Eftir snerru ("contretemps") á milli Þjóðverja og Frakka var síðan í viku 7/2019 gert samkomulag um, að samkeppnisreglur ESB fyrir gas skuli gilda um NS2, eftir að lögnin kemur á land í ESB-landi, og þýzka landsreglaranum var falið að útfæra þessar samkeppnisreglur. 

Undanþágur frá ströngum ákvæðum í  samkeppnisreglum ESB má veita, en Framkvæmdastjórnin verður þó að staðfesta þær. Þetta getur gert Gazprom, eiganda lagnar og linda, lífið leitt og seinkað gangsetningu gasflutninganna.  Rosneft, rússneskur olíurisi, svermir fyrir að hlaupa í skarðið með því að kaupa lögnina á þýzku landi og víðar, ef þýzki landsreglarinn heimtar annað eignarhald.  Einhverjir mundu segja, að með slíku ráðslagi fari frjáls samkeppni með eldsneytisgas í Evrópu úr öskunni í eldinn.  Yfirburðastaða Rússa á orkusviðinu í Evrópu veita þeim gríðarlega sterka pólitíska og í næstu umferð hernaðarlega stöðu gagnvart Evrópu, eins og Bandaríkjamenn hafa opinberlega bent á.  

  Sannleikurinn er sá, að Nord Stream 2 brýtur reglur Fyrsta orkumarkaðslagabálks ESB um eigendaaðskilnað flutningsfyrirtækis og orkuvinnslufyrirtækis, af því að hvort tveggja er í eigu Gazprom, sem er að meirihluta í eigu rússneska ríkisins.  Nord Stream 2 er stórverkefni, 1200 km löng gaslögn, sem mun kosta mrdUSD 11. Hún liggur frá Vyborg á vesturströnd Rússlands til Greifswald í austurhluta Þýzkalands. Verkið hófst 2018 og gæti lokið um áramótin 2019/2020.

Þótt gríðarleg óánægja sé á meðal gömlu austantjaldslandanna og norrænu ríkjanna innan ESB með staðsetningu lagnarinnar og þessi viðskipti yfirleitt, er ekki talið, að ESB muni stöðva verkefnið og viðskiptin.  Það sýnir, að Þjóðverjar hafa nú komið ár sinni þannig fyrir borð, að þeir ráða því, sem þeim sýnist, þar á bæ.  Nú hafa þeir hvorki aðhald frá Bretum né stuðning, þegar "dirigiste"-miðstjórnartilhneiging Frakka ætlar allt að kæfa.  Norðursjávargas Breta og Hollendinga er á þrotum, en Norðmenn viðhalda framleiðslu sinni með því að bora stöðugt norðar úti fyrir strönd Noregs við æ háværari mótmæli umhverfisverndarsinna. 

Rússar og Þjóðverjar hafa ekki samið um NS2 vegna hörguls á flutningsgetu fyrir jarðgas til Þýzkalands.  Lagnirnar frá Rússlandi um Úkraínu og Pólland ásamt Nord Stream 1, sem liggur líka beint til Þýzkalands, munu anna þörfinni um fyrirsjáanlega framtíð.

Það liggur fiskur undir steini.  Pútín hefur ekki hikað við að loka fyrir gasstreymi til að ógna Úkraínu og Póllandi.  Eftir NS2 getur hann ógnað þessum þjóðum og kúgað með því að stjórna gasstreyminu til þeirra, án þess að slíkt ógni beint hagsmunum Þjóðverja, og þegar NS2 kemst í gagnið, tapa Úkraínumenn og Pólverjar af flutningsgjaldi fyrir gasið til Þýzkalands. Í Úkraínu nemur það um þessar mundir 2 % af VLF landsins, sem jafngildir 55 mrdISK/ár tapi fyrir þjóðarbúið á íslenzkan mælikvarða (þetta er mun meira en tvöfalt höggið af loðnubrestinum, því að töluverður kostnaður er við að afl loðnunnar, en sáralítill fyrir Úkraínumenn vegna gaslagnarinnar).

Með þessu móti lækkar verðið á gasinu til Þýzkalands og flutningarnir verða öruggari.  Þetta er mikilvægt fyrir Þjóðverja nú, þegar á að loka síðustu kjarnorkuverum Þýzkalands 2021.  Með Nord Stream 2 verður hagkvæmara að reisa gaskynt orkuver en kolakynt orkuver í stað kjarnorkuveranna, og mengun mun minnka ásamt losun gróðurhúsalofttegunda, ef gaskynt raforkuver munu þar að auki leysa kolakyntar rafstöðvar af hólmi, eins og gerzt hefur í Bandaríkjunum. 

Helmingur húsnæðis í Þýzkalandi er hitaður upp með gasi. Gasverð hefur hefur af þessum sökum veruleg áhrif á lífskjör almennings í Þýzkalandi.  Með Nord Stream 2 eftir miðjum Eystrasaltsbotni fá Rússar átyllu til aukinnar hernaðarlegrar viðveru úti fyrir Eystrasaltsríkjunum. Í ljósi árásar Rússa á Úkraínu 2014 er slíkt eðlilega mikill þyrnir í augum Eystrasaltsþjóðanna. 

Þessi staða hefur valdið ágreiningi innan ESB, þar sem Rússum hefur tekizt að reka fleyg á milli Þjóðverja og annarra ríkja ESB.  Stefna ESB hefur verið sú að fá orku eftir fjölbreytilegum aðdráttarleiðum.  Nú hefur einhæfnin aukizt og einn birgir, rússneska ríkisfélagið Gazprom, verður með yfirgnæfandi markaðshlutdeild. 

ESB skipaði norskum gasbirgjum eftir samþykkt Orkupakka #2 að hætta að koma fram sem ein heild og heimtaði aðskilið eignarhald lagna og linda.  Nú hafa Þjóðverjar brotið Orkulagabálk ESB #1, sem fjallar um aðskilnað eignarhalds, og #2, sem fjallar um frjálsa samkeppni, en með einn aðila með bróðurpart markaðshlutdeildar, verður ekki frjálsri samkeppni við komið. 

Þjóðverjar reyna nú að klóra í bakkann og vona, að áætlun þeirra um að byggja 2 móttökustöðvar fyrir LNG (eldsneytisgas á vökvaformi) á norðurströnd Þýzkalands, sem samþykkt var um miðjan febrúar 2019, muni lægja öldurnar, einnig í Washington DC. Þetta eldsneyti er hins vegar 20 % dýrara en eldsneytisgasið frá Rússlandi, svo að bandaríska gasið mun eiga erfitt uppdráttar við venjulegar aðstæður, en er bráðnauðsynlegt af öryggisástæðum.  Verður það greitt niður ?  Slík ríkisafskipti eru bönnuð á Innri orkumarkaði ESB.  Hvað rekur sig á annars horn í ESB núna.  

 Þetta ævintýri Rússa og Þjóðverja er eitur í beinum Bandaríkjamanna af öryggisástæðunum, sem að ofan eru taldar, og af þeim viðskiptalegu ástæðum, að þeir eru aflögufærir um jarðgas og vilja gjarna selja það bandamönnum sínum í Evrópu, sem eru algerlega háðir öðrum um orkuaðdrætti.  Þjóðverjar snúa nú upp á hendur Frakka til að kaupa gas frá NS2. Þannig nær klofningur út af Nord Stream 2 inn í NATO. 

Frú Merkel viðurkenndi í byrjun febrúar 2019 hina pólitísku vídd NS2 og hefur nú krafizt þess, að gas haldi áfram að streyma um lagnir í Úkraínu eftir gangsetningu NS2.  Það er þó engin trygging komin fyrir slíku.  Víð áhættugreining á áhrifunum af NS2 er ekki fyrir hendi í Berlín. Þjóðverjar virðast hafa einblínt á viðskiptalega þáttinn, sem reistur er á trausti gagnvart Rússum. Slíkt kemur öðrum á óvart, og Þjóðverjar eru nú um síðir að fá kalda fætur út af þessu máli, þar sem jafnaðarmenn eru í aðalhlutverki, hafa stutt málið í ríkisstjórninni og í sambandsþinginu í Berlín og í viðkomandi fylkisþingi, og fyrrverandi leiðtogi þeirra, Gerhard Schröder, er stjórnarformaður í NS2 félaginu, sem Gazprom á að mestu.

Stefan Meister í þýzka utanríkismálaráðinu segir: "Þetta mál ber vott um sjálfhverfa afstöðu, og það hefur skaðað ímynd Þýzkalands í Evrópu".

Hvað getum við Íslendingar lært af þessu ? Það verður allt undan að láta, þegar orkumál orkuhungraðra þjóða eru annars vegar.  "Der Erfolg berechtigt das Mittel"-tilgangurinn helgar meðalið-í þessu tilviki eru samdar nýjar reglur og meginreglur jafnvel sveigðar, ef hagsmunir valdamikilla ríkja í ESB eru taldir krefjast þess. Slíkir hagsmunir eru t.d. að flýta sem mest orkuskiptunum í Þýzkalandi án þess að gera iðnaði landsins erfitt fyrir á samkeppnismörkuðum.

Það gefur auga leið, hversu hættulegt er fyrir fámenna þjóð norður í Dumbshafi í landi mikilla og verðmætra orkulinda að láta teygja sig út í þá ófæru að fela slíku ríkjasambandi lykilstöðu á orkumálasviði landsins og játast undir löggjöf þess, sem er sífelldum breytingum undirorpin, en oftast sveigð að hagsmunum fjölmennustu ríkjanna þar.

Þær breytingar eru allar á sömu bókina lærðar, því að allar miða þær að auknum völdum Framkvæmdastjórnarinnar á kostnað þjóðríkjanna. Framkvæmd EES-samningsins er með þeim ósköpum að hálfu íslenzkra stjórnvalda, að þeim er hreinlega ekki treystandi til að standa gegn sífelldum þrýstingi frá EFTA/ESB.  Þess vegna má alls ekki færa ESB tangarhaldið á mótun orkustefnu hér.

 

 

 

 

 

Háskaleg tilhneiging til kæruleysis

Loftslagsmál og orkumál eru óaðskiljanleg nú á dögum.  Það er beint samband á milli aukningar í orkunotkun heimsins og losunar gróðurhúsalofttegunda út í andrúmsloftið. Þótt Íslendingar losi tiltölulega lítið af gróðurhúsalofttegundum við raforkuvinnsluna, nota þeir tiltölulega mikið jarðefnaeldsneyti á mann vegna samgöngutækja á láði, á legi og í lofti og vegna fastra og hreyfanlegra atvinnutækja.  Varðandi losun málmiðnaðarins, sem notar mikið af kolum í sínum framleiðsluferlum, verður jafnan að hafa í huga, að það er stærsta framlag Íslendinga, enn sem komið er, til að hægja á aukningu styrks koltvíildisjafngilda í andrúmsloftinu, og þar með að hægja á súrnun sjávar, að hýsa ál- og kísiliðnað, því að sú framleiðsla erlendis hefur í för með sér allt að 10 sinnum meiri losun gróðurhúsalofttegunda á hvert framleitt tonn Al eða Si en hérlendis.

Hjörleifur Guttormsson, náttúrufræðingur og fyrrverandi ráðherra, reit hugvekju um vána, sem að lífi á jörðunni í núverandi mynd steðjar, í Morgunblaðið 18. febrúar 2019:

"Loftslagsháskinn, uppreisn æskufólks og íslenzk viðhorf".

Hann beindi orðum sínum að gefnu tilefni sérstaklega að æskunni, en það er þó óvíst, að varnaðarorð Hjörleifs hafi náð til hennar, því að hún virðist vera föst inni í farsímanum sínum í tíma og ótíma við ólíklegustu athafnir frá 5 ára aldri og beinir athyglinni hvorki að bókum né blöðum, enda tíminn eðlilega takmarkaður eftir langdvalir í netheimum. Þetta er ógæfuleg þróun, sem er varla fallin til víðsýni og gagnrýninnar hugsunar.  Slík þróun er hættuleg lýðræðinu, og óprúttnir náungar kunna að notfæra sér slíkt til eigin framdráttar.

Um loftslagsvána skrifaði Hjörleifur m.a.:

"Samkvæmt Parísarsamkomulaginu á árið 2030 að vera viðmiðun fyrir þjóðir heims, sem þá eiga að hafa náð tökum á aukningu í losun, þannig að meðalhiti [meðalhitastigsaukning frá 1850-innsk. BJo] fari ekki yfir 1,5°C fyrir miðja öldina og framvegis.  Aðeins áratugur er þannig til stefnu, og hann verður að nota til markvissra ákvarðana, eigi ekki allt að fara á versta veg.  Enn er allt í óvissu um, hversu til tekst, og á síðasta ári mældist meðalhiti hærri en nokkru sinni fyrr.  Nýlegir útreikningar brezku veðurstofunnar (MetOffice) benda til, að á næstu 5 árum kunni meðalhiti eitthvert þessara ára að ná umræddum 1,5-gráðu mörkum, og eykur það ekki bjartsýni á framhaldið."

Það er vonlaust að halda hitastigshækkuninni innan við 1,5°C, því að til þess hefði viðsnúningur í losun gróðurhúsalofttegunda þegar þurft að hafa átt sér stað, en losunin eykst hins vegar enn, eins og fram kemur hér að neðan.  Það þarf kraftaverk til að halda hlýnuninni innan 2°C markanna.  Slíkt kraftaverk væri t.d. gegnumbrot í þróun nýrra orkugjafa, sem fjárfestar eru tilbúnir til að ráðstafa um 100 mrdUSD/ár í smíði og uppsetningu á í a.m.k. tvo áratugi.

Það er þess vegna  úr þessu viturlegt að verja fjármunum í varnaraðgerðir gegn afleiðingum mikillar losunar CH4-metans úr freðmýrum Síberíu, en sú gastegund er öflug gróðurhúsalofttegund, yfir 20 sinnum öflugri en CO2. Þetta mun leiða til mikillar bráðnunar jökla og pólíssins með hækkun sjávarborðs og kólnun sjávar, minni seltu og hugsanlega minni krafts í Golfstraumnum sem afleiðingu.

Árið 2017 varð eftirtalin breyting á losun þeirra 5, sem minnkuðu mest, og þeirra 5, sem juku hana mest,  samkvæmt "BP Statistical Review of World Energy, 2018", í milljónum tonna CO2:

• Minnkuðu losun mest 2017, Mt/ár:
• Bandaríkin     40
• Úkraína        20
• Mexíkó         15
• Bretland       10
• Suður-Afríka    7
• Alls           92

• Juku losun mest 2017, Mt/ár:
• Íran           35
• ESB            45
• Tyrkland       50
• Indland        95
• Kína          120
• Alls          345

 

Mismunurinn, þ.e. nettóaukning losunar þessara 10 ríkja og ríkjasambanda, er um 50-föld öll losun frá orkutengdri starfsemi Íslendinga, sem sýnir, að hún hefur engin merkjanleg áhrif á hlýnun jarðar.

Kína og Indland geta hins vegar með ábyrgðarlausri fjölgun kolakyntra orkuvera sinna komið í veg fyrir, að heimsbyggðinni takist að halda hlýnun andrúmslofts jarðar undir 2°C.  Athygli vekur árangur Bandaríkjamanna á fyrsta valdaári Donalds Trumps, sem þó hefur lýst sérstakri velþóknun sinni á kolanámum og kolabrennslu.  Markaðurinn hefur hins vegar ekkert hlustað á þetta lýðskrum, heldur leyst fjölmörg kolaorkuver af hólmi með gasorkuverum, sem menga minna, eru ódýrari í stofnsetningu og rekstri, og álagsstýring þeirra spannar auk þess víðara svið en kolaorkuveranna. Sem dæmi var 11,2 GW afkastageta í kolaorkuverum tekin úr rekstri 2018 í BNA, sem er um 4,5-föld afkastageta núverandi íslenzkra orkuvera. 

Þannig dró úr losun Bandaríkjanna á CO2 árið 2017 um 2,7 %, en losun ESB jókst mun meira að tiltölu.  Samt var hagvöxtur meiri í BNA en í ESB.  Hverju sætir þetta ?  Það eru 2 meginskýringar.  ESB-löndin hafa skekkt orkumarkað sinn (Innri markaðinn) með niðurgreiðslum á vind- og sólarorku, sem hafa hrakið gasorkuverin út af markaðnum, því að þau eru þar ekki til að sinna grunnaflsþörf, heldur toppaflsþörf.  Hins vegar ríkir ótti í ESB-löndunum við að verða enn háðari erlendum ríkjum, t.d. Rússlandi, um gasaðdrætti, en Bandaríkjamenn hafa ekki vílað fyrir sér að þróa nýja tækni, "fracking", leirsteinsbrot, sem gefið hefur af sér mikið jarðgas og jarðolíu, en nýtur ekki velvildar í ESB af umhverfisástæðum.  

Í ESB eykst nú örvænting yfir skuldbindingum sambandsins á Parísarráðstefnunni í desember 2015, sem eru í uppnámi, eins og nærri má geta.  Þess vegna eykst ásókn sambandsins í endurnýjanlegar orkulindir, hvar sem þær er að finna, t.d. á Norðurlöndunum.  Við þessar aðstæður er hættulegt og skaðlegt fyrir orkuskiptin hérlendis að afhenda ESB ákvörðunarvald, hverju nafni sem það nefnist, yfir orkumálum hérlendis og yfir tengingum raforkukerfis landsins við útlönd.  Þrýstingur úr þessari átt um virkjanir hérlendis til stórfellds raforkuflutnings utan þjónar ekki hagsmunum landsmanna, því að nýting orkulindanna innanlands er landsmönnum mun hagfelldari.

Í Bandaríkjunum hefur þróun losunarmála verið miklu jákvæðari en í Evrópu, sem er áfellisdómur yfir orkustefnu ESB.  Árið 2007 var notað svipað magn af kolum og eldsneytisgasi í BNA, en nú er framleitt tvöfalt meira af rafmagni með gasi en kolum þar. Þetta gas kemur að mestu leyti úr iðrum jarðar í BNA. Hins vegar standa endurnýjanlegar orkulindir undir aðeins 10 % raforkuvinnslunnar í BNA, en t.d. tæplega 30 % í Þýzkalandi. Það er ekkert einhlítt í þessum efnum. 

Frá árinu 2010 hefur 40 % bandarískra kolaorkuvera verið lokað eða lokun þeirra er ákveðin á næstunni, en í ESB-löndunum hefur kolaorkuverum í rekstri fjölgað á sama tímabili.  Þetta er þungur áfellisdómur yfir orkustefnu ESB.  Með sama áframhaldi verður koltvíildislosun Bandaríkjamanna 17 % minni árið 2025 en árið 2005. Minnkunin nær þó ekki markmiði Parísarsamkomulagsins um  26 %-28 % minnkun á þessu tímabili, enda losaði Donald Trump Bandaríkin undan þessum skuldbindingum, en árangur Bandaríkjamanna skín samt eins og gull af eiri í samanburði við ömurlegt árangursleysi ESB-ríkjanna, sem hafa barið sér á brjóst með hástemmdum viljayfirlýsingum, sem reynzt hafa verið orðin tóm.

Ef Bandaríkin mundu setja á kolefnisskatt, þá gætu kjarnorkuver orðið þar hagstæðari en gasorkuverin.  Núverandi húsbóndi í Hvíta húsinu hefur ekki léð máls á því, en nú eru nýkjörnir þingmenn demókrata á Bandaríkjaþingi farnir að vinna að mótun "Grænnar nýbreytni", "Green New Deal", þar sem boðskapurinn er að gera Bandaríkin kolefnishlutlaus árið 2030.  Fyrir þessum hópi fer Alexandria Ocasio-Cortez, sem hefur verið orðuð við forsetaframboð árið 2020.  Hér er um gríðarlega metnaðarfullt markmið að ræða, næstum ofurmannlegt, en þannig leit líka markmið Bandaríkjamanna út um að verða fyrstir til að lenda mönnuðu geimfari á tunglinu og ná geimförunum til baka heilum og höldnum, sem tókst árið 1969.

Það eru þrátt fyrir allt ekki öll sund lokuð í loftslagsmálunum, ef menn eru fúsir til að ganga á hólm við vandamálin og að beita beztu tækni fordómalaust við lausn viðfangsefnanna. Fyrir okkur hér ríður á að nýta endurnýjanlegar orkulindir okkar af skynsamlegu viti í þessu augnamiði og að beita beztu tækni við þá iðju.  Að fá fleiri kokka til að hræra í þeim potti, kokka með gjörólíkan bakgrunn og hagsmunavörzlu á vegum Evrópusambandsins, kann ekki góðri lukku að stýra og mun verða þeim ófagur bautasteinn, sem að slíku standa.  Sérstaklega yrði slíkt skammarlegt fyrir sjálfstæðismenn, ef ráðherrar Sjálfstæðisflokksins standa að slíku glapræði á níræðisafmæli flokks þeirra, sem er í ár.

 

 

BREXIT og kunnuglegt bitbein

BREXIT-ferlið hefur tekið dapurlega stefnu, þar sem nú er útlit fyrir óreiðukennda útgöngu Breta úr Evrópusambandinu, ESB. Hún kann þó að verða Bretum skárri kostur en hálfvelgjulegur viðskilnaður, þegar upp verður staðið. Bretar hafa átt í höggi við forystu ESB, sem er í vörn og óttast um framtíð sambandsins og vill gjarna, að útganga Stóra-Bretlands verði öðrum innanborðs víti til varnaðar. Hvort forystan sér að sér og hægir ótilneydd á samrunaferlinu, er þó alls óvíst.  Vitað er, að þjóðir, sem lengi hafa skipt mikið við Breta og hafa fylgt þeim að málum innan ESB, t.d. Danir, Svíar og jafnvel Hollendingar, gætu séð sér hag í að fylgja Bretum, ef Bretum mun vegna vel utan við ESB.

Ekki þarf að orðlengja vanda Ítala.  Skuldir ríkissjóðs Ítalíu nema yfir 130 % af VLF, og Ítalir hafa flotið á lágum vöxtum hingað til, því að hagkerfið hefur ekkert vaxið í áratug.  Nú hækkar skuldatryggingarálagið ört á Ítölum; eru vextirnir, sem ítalska ríkið greiðir, nú um 4 % hærri en þeir, sem þýzka ríkið greiðir.  Með sama áframhaldi mun ítalska ríkið lenda í greiðsluþroti (við 7 % álag) síðar á þessu ári.  Þá hrynur evran, og þá mun hrikta í innviðum Evrópusambandsins.

Pólitísk sameining Evrópu gengur ekki upp, og hún er í raun algerlega óþörf frá praktísku sjónarmiði.  Skynsamlegra hefði verið að halda sig við hugmyndir Breta um samstarf á viðskiptasviðinu, sem einskorðist við tollabandalag og staðlasamræmingu á öllum sviðum.

Eitt þeirra sviða, sem pólitískir hugsuðir ESB töldu nauðsynlegt að fella undir yfirstjórn ESB, var orkusviðið.  Þar hafði um áratugaskeið ríkt valfrjálst samstarf á milli grannþjóða um orkuviðskipti yfir landamæri, ekki sízt með raforku.  Norðurlandaþjóðirnar stofnuðu til slíks samstarfs innan NORDEL einna fyrstar í Evrópu, og buðu Íslendingum að fylgjast með því samstarfi.

Á Evrópugrundvelli starfaði félagsskapur raforkuflutningsfyrirtækja, ENTSO-E, og er Landsnet aðili þar, en þegar ESB ákveður að taka stjórn þessa málaflokks í sínar hendur með útgáfu Fyrsta orkumarkaðslagabálksins 1996, breyttist samstarf Evrópuþjóða frá valfrjálsri tæknilegri samvinnu yfir í þvingað, miðstýrt samstarf, sem lýtur pólitískri stefnumörkun æðstu stjórnar Evrópusambandsins.  Þá hættir málið að vera áhugavert fyrir eyþjóð, lengst norður í Atlantshafi, þótt það kunni að þjóna hagsmunum þjóða í miðri Evrópu.

17 milljón kjósenda í þjóðaratkvæðagreiðslunni á Bretlandi í júní 2016 voru þeirrar hyggju, að ókostir ESB-aðildar Bretlands væru meiri en kostirnir, og mörgum þóttu ókostirnar fara vaxandi með aukinni miðstýringu, eftir því sem samrunaferlinu til sambandsríkis Evrópu vatt fram. Steininn tók úr 2009 eftir innleiðingu stjórnarskrárígildis ESB, Lissabon-samningsins.  Það var löngum vitað, að slík þróun var Bretum ekki að skapi, hvorki verkalýðsstétt Bretlands né húsráðendum í Whitehall, sem löngum hafa í utanríkismálum haft að leiðarljósi orðtak Rómverja,  "divide et impera", að deila og drottna í Evrópu. 

Það er reyndar sáralítið fylgi á meginlandinu við hugmyndina um sambandsríki.  Ferlið er rekið áfram af búrókrötum í Brüssel á grundvelli stjórnarskrárígildisins, Lissabonsáttmálans. Fjármálamógúlar Evrópu hafa barið bumburnar.  Mikillar og vaxandi óánægju gætir á meginlandinu með það, hvernig forréttindastéttin rekur trippin.  Franska þjóðfylkingin, (Norður) bandalagið á Ítalíu, Alternative für Deutschland og Svíþjóðardemókratarnir eru skýr dæmi um þetta.

Í BREXIT-viðræðunum tókst ekki að ná samkomulagi um fiskveiðistjórnun innan brezku lögsögunnar.  Það er eftirtektarvert fyrir Íslendinga, að samninganefnd ESB krafðist áframhaldandi fiskveiðiréttinda fyrir togaraflota ESB-landanna innan brezku lögsögunnar upp að 12 sjómílnum, brezkum sjómönnum til mikillar gremju og tjóns fyrir þá og útgerðirnar. 

Þetta ber vott um óbilgirni að hálfu Barnier & Co. í ljósi þess, að fiskveiðar nema aðeins um 0,1 % af VLF ESB-landanna.  Jafnvel í útgerðarhéruðum ESB, skozku hálöndunum og eyjunum, Galicíu á Spáni og grísku eyjunum á Jónahafi, er hlutdeild sjávarútvegs litlu meiri en 2 % af viðkomandi hagkerfum.  Sjávarútvegurinn hefur hins vegar mun meiri pólitísk áhrif en fjárhagslegi styrkurinn gefur til kynna, og kann það að hvíla á mikilvægi greinarinnar til fæðuöflunar fyrir Evrópu, og að mikil innflutningsþörf er á fiski til flestra ESB-landanna.

Hagsmunir brezks sjávarútvegs höfðu töluverð áhrif á úrslit BREXIT-þjóðaratkvæðagreiðslunnar, þótt sömu viðhorf endurspeglist ekki í afstöðu meirihluta þjóðþingsins.  Brezkir sjómenn kröfðust brottvikningar erlendra togara úr brezkri lögsögu, þar sem þeir veiða 8 sinnum meira en Bretar í erlendri lögsögu.  Lausn ágreiningsins var frestað til sumars 2020, en aðlögunartíma útgöngunnar á að ljúka þá um haustið.  Þessu reiddust báðar brezku fylkingarnar, og um 20. nóvember 2018 skrifuðu Íhaldsþingmenn frá Skotlandi (Skotland kaus með veru í ESB) Theresu May, forsætisráðherra, þar sem þeir lýstu sig andvíga hvers konar samkomulagi, sem gengi skemur en að ná fullum yfirráðarétti yfir brezkri lögsögu ("full sovereignty over our waters").

Það verður þó á brattann að sækja, því að ríkisstjórnir strandríkja innan ESB, þ.á.m.  Frakklands, Belgíu og Portúgals, heimta tryggingu fyrir áframhaldandi aðgangi togara sinna landa.  Frakkar hafa gengið lengst í yfirganginum og heimta, að slík trygging verði skilyrði fyrir útgöngusamningi. Allt þetta þref er sett á svið vegna um 6000 sjómannsstarfa á meginlandinu og geira í brezka hagkerfinu, sem skapar svipuð verðmæti og skógarhögg eða framleiðsla á leðurvörum.

Þessi deila hefur áhrif á hagsmuni Íslendinga.  Verði gengið að kröfum ESB, mun brezkum fiskimiðum og brezkum sjávarútvegi enn hrörna.  Eins dauði er annars brauð.  Þetta mun skapa öðrum fiskveiðiþjóðum, Íslendingum, Norðmönnum, Rússum og Kínverjum, ný viðskiptatækifæri á Bretlandi.  Hafi Bretar sitt fram, sem verður að vona þeirra vegna, gæti útflutningsmarkaður þeirra fyrir fisk á meginlandinu lokazt um sinn, en um 2/3 aflans fara þangað.  Þessi fiskur mun þá fara á innanlandsmarkaðinn í Bretlandi, sem herða mun samkeppnina á fiskmörkuðum þar til muna.  Jafnframt lokast þá sú leið Íslendinga að landa í Grimsby og Hull og flytja fiskinn á teinum undir Ermarsundið til Frakklands og víðar.  Í staðinn munu beinir flutningar frá Íslandi með fisk í lofti og á sjó inn til meginlands Evrópu aukast, því að þörfin þar fyrir "villtan" fisk og eldisfisk eykst stöðugt.   

 

 

 

 

Hversu teygjanleg er Stjórnarskráin ?

Merkingu textans í Stjórnarskránni er auðvitað ekki hægt að teyggja og toga endalaust í þá átt, sem valdhafar á hverjum tíma óska.  Þetta var Viðeyjarstjórninni ljóst 1992, er hún fékk hóp valinkunnra lögfræðinga til að rýna drög að EES-samninginum m.t.t. Stjórnarskrárinnar.  Lögspekingarnir komust að þeirri sameiginlegu niðurstöðu, að samningurinn reyndi til hins ýtrasta á þanþol Stjórnarskrárinnar. 

Lögfræðihópur á vegum þáverandi stjórnarandstöðu komst hins vegar að þeirri niðurstöðu, að þáverandi EES-samningur væri handan þolmarka Stjórnarskrárinnar.  Síðan hefur mikið bætzt við þennan samning af atriðum, sem höggva í frelsi landsmanna til að haga málum að eigin vild, en þvinga þá undir ákvörðunarvald erlends ríkjasambands, á leið til sambandsríkis, og stofnana þess, þar sem Ísland á ekki aðild.  Með einfaldri almennri rökfræði má nú álykta, að mælirinn sé löngu fullur og að lengra verði alls ekki gengið í frelsisskerðingu landsmanna að óbreyttri Stjórnarskrá.

Nú hefur ríkisstjórnin boðað framlagningu þingmáls, sem enn heggur í þennan knérunn.  Er þar um að ræða innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn.  Hér á þessu vefsetri hefur því verið haldið fram með tiltækri röksemdafærslu, að samþykkt Alþingis á þessu væntanlega þingmáli myndi fela í sér kúvendingu á íslenzkri orkustefnu frá lágorkuverðsstefnu til háorkuverðsstefnu, og er þá nærtækt að vísa til nýjustu fórnarlamba þessarar stefnu, frænda okkar og frænkna í Noregi.  

Ein aðferðin til að réttlæta samþykkt þessa Orkubálks #3 er að gera lítið úr honum.  Það er barnaleg afstaða og ber annaðhvort vitni um þekkingarskort á viðfangsefninu eða dómgreindarskort.  Tómas Ingi Olrich skrifar bitastæða grein í Morgunblaðið 12. febrúar 2019, þar sem hann kemur víða við og ritar á grundvelli yfirgripsmikillar þekkingar og reynslu, t.d. af samskiptum við ESB-"apparatið", einnig á sviði orkumála:

"Hvað er í pakkanum ?".

Greinin hófst þannig:

"Nú eru skiptar skoðanir um hinn svokallaða orkupakka.  Þeir, sem aðhyllast innleiðingu pakkans, virðast byggja afstöðu sína einkum á tvenns konar fullyrðingum.  Annars vegar eru þeir, sem halda því fram, að í tilskipuninni sjálfri sé ekki að finna það, sem þar stendur.  Aðrir halda því fram, að flest, ef ekki allt, sem í þriðju orkutilskipuninni stendur, hafi þegar verið í fyrri tilskipunum, sem Íslendingar hafa innleitt án athugasemda."

Þegar menn hafa tekið trú á eitthvað, í þessu tilviki Evrópusambandið, ESB, er það jafnan háttur þeirra að afneita því, sem óþægilegt er við átrúnaðargoðið.  Sú strútshegðun er alþekkt og er áberandi í umræðu um Orkupakka #3.  Hinum, sem halda því fram, að í Orkupakka #3 felist ekki nýmæli, má benda á embætti Landsreglara, sem verður einsdæmi á Íslandi, og, að með innleiðingu Orkupakka #3 mun Evrópurétturinn spanna nýtt svið á Íslandi, sem hvorugur fyrri orkupakka spannaði, sem eru millilandatengingar fyrir orkuflutninga. Fjallað verður nánar um þann þátt síðar í þessari vefgrein. 

Um þessi atriði skrifar Tómas Ingi:

"Ef sá skilningur er réttur, þýðir það, að Íslendingar hafa ekki vald yfir sínum orkumálum."

Þetta er hárrétt athugað, og þar með er fullveldið rokið út í veður og vind.  Landið verður einfaldlega ekki lengur fullvalda, ef landsmenn verða háðir Evrópusambandinu um ráðstöfun auðlinda sinna eða orkunnar úr orkulindunum.  

Nokkru síðar í greininni hnykkti Tómas Ingi á þessu:

"Ég hygg, að stjórnvöldum sé ekki heimilt að koma í veg fyrir tengingu um sæstreng og í þriðja orkupakkanum séu ákvæði, sem styrkja þá fullveldisþrengingu.  Hilmar Gunnlaugsson, lögmaður með LLM í orkurétti, staðfestir þann skilning minn.  Telur hann, að það sé með öllu óheimilt að setja reglur, sem banna fyrirtækjum eða ríkjum ESB aðgang að íslenzkri orku, en bendir mér kurteislega á, að svo hafi verið lengi."

Það hefur ekki verið svo lengi (eða frá innleiðingu orkubálks ESB #2 eða #1), að fyrirtæki í ESB hafi getað öðlazt aðgang að íslenzkum orkulindum með því að leggja hingað sæstreng, en þann rétt öðlast þau með Orkupakka #3.  Það staðfestir dágóður fjöldi norskra lagaprófessora, t.d. Peter Örebech, í fyrirlestri hérlendis 22. október 2018. 

Hins vegar hafa  fyrirtæki af EES-svæðinu mátt sækja um virkjunarleyfi hér til jafns við innlend fyrirtæki frá innleiðingu Orkubálks #1. Þau munu þó varla fá áhuga á því fyrr en orkukauphöll að hætti ESB hefur tekið hér til starfa, en slíkt verður skylda og undir eftirliti Landsreglara eftir samþykkt Orkupakka #3 (og var valfrjálst eftir Orkupakka #2).

Næst gerði Tómas Ingi frelsisafsal í orkumálum og Stjórnarskrána að umræðuefni og tók Ara Guðjónsson, yfirlögfræðing Icelandair Group, til bæna.

"Engu að síður finnst lögmanninum, sem telur, að valdaframsal orkupakkans standist ekki skoðun, vissara að leggja til, að í stjórnarskrá Íslands verði mælt skýrt fyrir um heimild til þess að framselja vald til tollabandalagsins.  Sú varfærni lögfræðingsins kann að benda til þess, að honum finnist hann hafa farið örlítið fram úr sjálfum sér.  Alla vega finnst mér það."

Það er nokkuð ljóst, að lögfræðilega má ekki við svo búið standa.  Upptaka hverrar gerðar ESB á fætur annarri brýtur Stjórnarskrána.  Lausnin á því viðfangsefni er hins vegar ekki að gefast upp á sjálfstæði landsins og veikja fullveldisvarnir Stjórnarskrárinnar, heldur að leita hófanna innan EFTA um að endursemja við ESB um aðganginn að Innri markaði þessa tollabandalags.

Ýmsar furðuhugmyndir um Stjórnarskrárbreytingar hafa sézt á þessari öld, s.s. um að gera Ísland að fylki í Noregi og önnur af svipuðum toga um að fastbinda EES-aðild Íslands í Stjórnarskrá.  Um hina síðari ritaði Sigurbjörn Svavarsson, formaður Frjáls lands, grein í Morgunblaðið, 4. janúar 2019:

"Að beygja stjórnarskrána undir EES samninginn":

"Það er ljóst, að stjórnvöld vilja ekki styggja miðstjórnina í Brussel; það sést bezt á sjálfvirkri afgreiðslu mála inni í Sameiginlegu EES-nefndinni; samþykkt þar er skuldbindandi fyrir Ísland, þrátt fyrir stjórnmálalegan fyrirvara um samþykkt Alþingis.  Gagnrýni á málið er afgreidd með tilvísun um fyrri samþykkt utanríkismálanefndar.  Þessa ólýðræðislegu, sjálfvirku afgreiðslu ESB-gerða vilja ráðamenn kalla stjórnskipunarhefð eða reglu til að réttlæta ferlið.  Með þessu eru íslenzkir ráðamenn í raun að leiða þjóðina hægt og bítandi inn í ESB, án þess að hún fái nokkru um það ráðið."

Síðan er Sigurbjörn ómyrkur í máli um hina fáránlegu tillögu Björns Bjarnasonar, fyrrverandi ráðherra, "að festa aðildina að EES eina í stjórnarskrána":

"Greininni [Björns Bjarnasonar-innsk. BJo] í heild er ætlað að draga fjöður yfir gagnrýni á, að þróun til miðstýringar í ESB sé verið að yfirfæra á Ísland í gegnum EES-samninginn, og í stað þess að ræða og takast á við þá óheillaþróun er stjórnarskránni kennt um að vera fyrir EES-samningnum.

Það er verið að afvegaleiða og blekkja almenning með slíkri umræðu og er hættulegt sjálfstæði landsins þegar fylgispekt ráðamanna við ESB er orðin slík að gera tillögu um, að viðskiptasamningur sé felldur inn í stjórnarskrána, eins og hann verði þar um ókomna framtíð."

Fáránleiki tillögu téðs Björns er slíkur, að enginn viti borinn maður er líklegur til að gefa henni jákvæðan gaum, en hún er hins vegar til þess fallin að sýna flestum á hvaða stig undirlægjuhátturinn við Evrópusambandið er kominn.  Hér vantar ekkert annað en að leggjast marflatur og sleikja skósóla búrókratanna í Brüssel.

Þá víkur sögunni að núverandi iðnaðarráðherra Íslands.  Tómas Ingi víkur að henni í téðri grein:

"Það má skilja iðnaðarráðherra, Þórdísi Kolbrúnu Gylfadóttur, á þann veg í Bændablaðinu 15. nóvember síðastliðinn, að ekki sé útilokað, að grunnreglur EES-samningsins um frjálst vöruflæði geri það að verkum, "að óheimilt sé að leggja fortakslaust bann við lagningu strengs (til Íslands), þó að eftir sem áður yrði hann háður leyfum samkvæmt málefnalegum sjónarmiðum." Án þess að taka afstöðu til málsins bætir ráðherrann við: "Sé það raunin, er sú staða uppi nú þegar, hefur verið það, frá því að EES-samningurinn var samþykktur fyrir um aldarfjórðungi og er með öllu ótengt þriðja orkupakkanum.""

Iðnaðarráðherrann skilur ekki, hvernig EES-samningurinn virkar.  Þótt Viðauki IV í EES-samninginum hafi verið fyrir hendi frá upphafi, þá var í Viðaukanum ekkert, sem virkjaði almenn ákvæði samningsins um Innri markaðinn fyrir rafmagn fyrr en Fyrsta orkumarkaðslagabálkinum var komið þar fyrir árið 1996.

Sjö árum síðar bætti Annar orkumarkaðslagabálkurinn um betur, en þar var útfært nánar, hvernig orkumarkaðurinn skyldi virka á Innri markaðinum með uppboði á orku í okkrum orkukauphöllum innan ESB (EES), þar sem einnig færu fram afleiðuviðskipti með orku í anda harðsvíraðrar spákaupmennsku.  Við ríkjandi aðstæður innan ESB átti þetta fyrirkomulag að tryggja kaupendum lægsta verðið, en þar sem þessar aðstæður eru ekki fyrir hendi á Íslandi, tryggja þær seljendum hér hæsta verðið.

Það er hins vegar ekki fyrr en með Þriðja orkumarkaðslagabálkinum frá 2009, sem almenn ákvæði EES-samningsins um Innri markaðinn, t.d. bann við inn- og útflutningstakmörkunum, virkjast fyrir milliríkjaviðskipti með orku.  Það er kominn tími til, að ráðherrann átti sig á þessu og hætti að tuða um, að Orkupakki #3 breyti sáralitlu fyrir Íslendinga, en miklu fyrir Norðmenn, og þess vegna eigum við einfaldlega að halda lengra út á þá braut, sem er þegar mörkuð.  Þetta er algerlega óyfirveguð nauðhyggja, sem er ósæmileg ráðherra og varaformanni  Sjálfstæðisflokksins.  

Tómas Ingi Olrich greiddi atkvæði með EES-samninginum á Alþingi, og sagðist í téðri grein ekki hafa haft hugmynd um, að með því væri hann að afsala okkur valdi yfir íslenzkum orkumálum.  Eins og rakið er hér að ofan, er það kolrangt hjá Þórdísi Kolbrúnu, að Tómas Ingi og allir hinir hafi með samþykkt EES-samningsins gerzt sekir um slíkt á Alþingi í janúar 1993. Sá, sem gerzt ætti um þetta að vita, guðfaðir samningsins að Íslendinga hálfu, Jón Baldvin Hannibalsson, þáverandi utanríkisráðherra, telur það fráleitt, að slíkt afsal hafi farið fram á þeim tíma.

Í lokakafla greinar sinnar, "ESB og örlagahyggja", hittir Tómas Ingi heldur betur naglann á höfuðið.  Kaflinn hófst þannig:

"Í samskiptum okkar við ESB sýnist mér, að fleiri Íslendingar en góðu hófu gegnir séu farnir að aðhyllast örlagahyggju.  Við erum að missa tökin á því að haga seglum eftir vindum íslenzkra hagsmuna.  Í því máli geng ég ekki lengra en að segja: við skulum anda rólega og spyrna við fótum, þar sem það á við.  Síðan skulum við leita leiða til að hægja á og stöðva aðlögun Íslendinga að fjölþjóðlegu tollabandalagi, sem þeir vilja ekki verða aðilar að."

 

 

 

 

 

 

Auðvelt að verzla við ESB án EES

Utanríkisráðuneytið, Félag atvinnurekenda (heildsalar), sumir þingmenn o.fl., hafa lengi þann steininn klappað, að viðskiptahagsmunum Íslendinga muni verða hætta búin, ef Alþingi hafni Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  Þetta er hrein fjarstæða og flokkast undir hræðsluáróður í anda "Icesave"-tímans, enda eiga margir hinna sömu  skúma þar hlut að máli. Þegar viðskiptasamningur er á góðri leið með að breyta þingræðinu í landinu í "póstlýðræði", þar sem drjúgur hluti lagasetningarinnar kemur með pósti frá Brüssel, þá er vissulega eitthvað að og rík ástæða til að horfa til annars konar viðskiptalíkans við Evrópusambandið, ESB. Að breyttu breytanda getur þetta fyrirkomulag minnt Íslendinga og Norðmenn á stöðu landanna, þegar þau voru hjálendur Danakóngs.

Myndin af tollgæzlumönnum að störfum á landamærum, sem skoða alla farma við landamærin og fylla í hægðum sínum út eyðublöðin sín og stimpla þau að lokum, er löngu orðin úrelt. Eftirlitið er nú stafrænt, og farmurinn er skráður við upphaf ferðar.  95 % af innflutningi ESB kemur frá löndum utan EFTA-landanna  þriggja í EES, Íslands, Noregs og Liechtensteins.  Aðeins u.þ.b. 1 % af innflutningi ESB-landanna er tollskoðað.

Megnið af útflutningi Íslands og Noregs til ESB eru hrávörur og hálfunnar vörur.  Þessar vörur fara inn í framleiðsluferli ESB-landanna, og fyrirtækin þar, sem í hlut eiga, vilja auðvitað helzt fá þessar vörur sem ódýrastar.  Það myndi skaða efnahag ESB-landanna talsvert að útiloka vörur frá þessum EFTA-löndum á borð við fisk, málma, svo að ekki sé nú minnzt á olíu og gas frá Noregi, eða að hækka kostnað við að kaupa þessar vörur með því að leggja á þær innflutningsgjöld.  

Það, sem Ísland kaupir frá ESB-löndunum, eru að mestu leyti vörur tilbúnar til notkunar, allt frá skrúfum og pizzum til bíla og vélbúnaðar.  ESB-löndin hafa í heild aukið markaðshlutdeild sína bæði á Íslandi og í Noregi frá gildistöku EES-samningsins, og Ísland hefur líka aukið útflutning sinn til ESB-landanna sem hlutfall af heildarútflutningi, en minna fer fyrir viðskiptum við t.d. Bandaríkin og Rússland en fyrir 1973-langt á undan EES-samninginum. Sumpart er þetta vegna tæknilegra hindrana, sem EFTA-löndunum er gert að innleiða til að geta verið á Innri markaði ESB. Síðan er skemmst að minnast refsiaðgerða gegn Rússum undir forystu Angelu Merkel, sem leiddi til viðskiptabanns Rússa á matvæli frá Íslandi. Þetta olli landinu tugmilljarða ISK tjóni. Angela Merkel klæðskerasneið þessar refsiaðgerðir þannig, að Þjóðverjar urðu fyrir sáralitlu tjóni, en Norðmenn og Íslendingar fyrir stórtjóni, og Færeyingar hlupu í skarðið.

ESB hefur ekkert að vinna með því að reisa tollmúra gagnvart Íslandi og Noregi. 

ESB bauð Bretum fríverzlunarsamning í upphafi BREXIT-viðræðnanna, en Bretar höfnuðu honum vegna Írlandsmálanna.  Með fríverzlunarsamningi ESB við Bretland myndi Norður-Írland hafa lent utan tollabandalags við Írska lýðveldið, sem Írar vilja alls ekki.  Engin slík vandamál mundu koma upp í samningaviðræðum EFTA-landanna við ESB um víðtækan fríverzlunarsamning. Þegar Norðmenn og Íslendingar verða búnir að fá sig fullsadda af lýðræðishallanum og fullveldisframsalinu, sem í EES-samninginum felst, þá er einboðið, að þeir í sameiningu, eða undir merkjum EFTA, leiti eftir fríverzlunarsamningi og víðtækum samstarfssamningi við ESB.

Það er líklegt, að samningaviðræður EFTA og ESB um fríverzlunarsamning myndu ganga greiðlega, ef t.d. Ísland og Noregur ákveða að segja upp EES-samninginum, og má í því sambandi benda á fríverzlunarsamninga, sem ESB hefur á síðustu árum gert við Suður-Kóreu, Japan og Kanada.  

Hvers konar rammasamningar eru fyrir hendi fyrir viðskipti utan EES ?  Frá degi 1 fyrir Ísland utan EES myndu viðskiptin lúta ákvæðum gamla  fríverzlunarsamningsins frá 1973 á milli Íslands og ESB ásamt WTO-reglum Alþjóða viðskiptastofnunarinnar.  

Fríverzlunarsamningur Íslands og Noregs við ESB frá 1973, sem enn er í gildi, kveður á um  núll toll á iðnaðarvörum, þó ekki  á tilreiddum fiski og öðrum matvörum, og samningurinn hefur verið uppfærður nokkrum sinnum á þessari öld.  EES-samningurinn gefur heldur ekki núll toll á fiski og á laxi, sem er vaxandi útflutningsvara.  Þar yrði tollurinn óbreyttur, 2 %.  

Röksemd, sem stundum heyrist fyrir EES-samninginum, er, að hann fjarlægi tæknilegar viðskiptahindranir úr vegi inn- og útflytjenda.  WTO-reglurnar gegn mismunun á markaði kveða á um, að eftir að ESB eða sérhvert WTO-land (Ísland er aðili að Alþjóða viðskiptastofnuninni) hefur kunngert WTO-staðla sína, þá skulu þeir undantekningarlaust gilda um alla  útflytjendur þangað.  Eftir 25 ára samræmingarstarf og veru á Innri markaði ESB, þá fullnægir Ísland öllum kröfum ESB um vörustaðla.  Það þýðir, að eftir úrsögn standa engar tæknilegar hindranir í veginum fyrir útflutningi frá Íslandi til ESB-landa né öfugt.  Sértækar samþykktarkröfur verða óleyfilegar.  

WTO-samningar um tæknilegar viðskiptahindranir og um fyrirkomulag viðskipta ásamt Kyoto-samninginum um tollafgreiðslu um heiminn allan, skuldbindur ESB til eins greiðrar landamæraafgreiðslu og möguleg er. 

Íslenzk yfirvöld geta síðan valið þann kostinn að aðlaga sig nýjum, tæknilegum reglum vegna Innri markaðar ESB, þannig að viðskiptastaðlarnir verði áfram eins hér og þar.  Ef menn hérlendis vilja gera eigin kröfur til ákveðinnar vöru, þá er á vegum WTO gengið frá því með s.k. samsvörunarmati, að vörur, sem taldar eru gjaldgengar á Íslandi verði það einnig í löndum, sem Ísland flytur vörur út til.  Sömuleiðis hefur framkvæmdastjórn ESB vald til að slá föstu, að vörur með uppruna utan ESB séu jafngildar samsvarandi ESB-vörum og í samræmi við ESB-staðalinn.  Þar að auki má benda á, að viðskiptasamningar Sviss og Kanada við ESB veita réttum yfirvöldum í þessum ríkjum heimild til að samþykkja einhliða, að vara fullnægi ESB-stöðlum áður en hún er flutt út.  Það er engin ástæða til að ætla annað en EFTA-landið Ísland fengi slíka heimild fúslega viðurkennda af ESB.  

Vinnan við að semja alþjóðlega, tæknilega staðla fer fram óháð ESB, t.d. í Staðlanefnd Evrópu (CEN), þar sem lönd utan EES eru líka aðilar.

Fyrirkomulag við landamæraeftirlit hefur aðallega verið rætt í sambandi við fiskútflutning.  WTO er með eigin samning um matvæli, sem veitir heimild til landamæraeftirlits til að tryggja lágmarksgæði innflutningsins.  Eftirlitið verður að vera reist á málefnalegum rökum, og aðgerðirnar mega ekki mismuna útflytjendum eða innflytjendum.  Þetta tryggir öllum sams konar aðgang að ESB-fiskmörkuðum.  Hreinlætisreglur Íslands og ESB eru samræmdar og munu verða óbreyttar við uppsögn EES-samningsins.  Sérstakt eftirlit með dýrasjúkdómum á landamærum ESB stæðist ekki kröfur um málefnalegan rökstuðning og mundi vera í blóra við WTO-samninginn.  

Fiskurinn mun fljóta yfir landamærin næstum eins og núna.  Benda má á, að flutningabílar með fisk frá Noregi eru tollafgreiddir núna á landamærunum, og tíminn, sem í þetta fer eftir úrsögn Noregs úr EES mun varla lengjast nokkuð. Sama mun væntanlega gilda með íslenzkan fisk til meginlandsins, hvort sem hann er fluttur með flutningavögnum frá Englandi, skipum eða flugvélum beint frá Íslandi.  ESB-löndin flytja að auki mikið inn núna af fiskmeti frá löndum utan EES, t.d. Rússlandi, Víetnem og Ekvador.

Í bókinni "Myth and Paradoxes of Single Market" frá brezku hugveitunni Civitas eru verzlunartölur frá OECD í 40 ár, 1973-2012, bornar saman.  Þar kemur fram, að vöruútflutningur til ESB frá löndum með sérsamninga, þ.á.m. EES-löndunum Noregi og Íslandi, hefur ekki vaxið meir en útflutningur frá löndum, sem verzla við ESB á grundvelli WTO-reglna.  

Þegar um er að ræða þjónustuviðskiptin, sýnir bókin viðskiptaþróun u.þ.b. 50 landa við ESB á tímabilinu 2004-2012.  Þar kemur fram, að svo ólík lönd sem Sviss, Indland, Síle og S-Kórea (og mörg fleiri) juku þjónustuútflutninginn til ESB meira en Noregur.  Flest löndin verzla við ESB á grundvelli WTO-samnings um fríverzlun með þjónustu, GATS-samningsins.

ESB hefur mikinn hag af viðskiptum með jarðefnaeldsneyti, fiskmeti og málma frá Noregi, og hið sama gildir um viðskiptin við Ísland, þótt landið flytji ekki enn út eldsneyti, hvað sem verður. Noregur flytur inn þjónustu frá ESB fyrir 50 % hærri upphæð en andvirði þjónustunnar, sem landið flytur út til ESB. Viðskiptajöfnuður landsins gagnvart ESB í aldarfjórðung er klárlega ESB í hag.

Hvað Ísland varðar, var árið 2017 jákvæður vöruskiptajöfnuður við ESB upp á mrdISK 27,1, og þjónustujöfnuðurinn var jákvæður upp á mrdISK 35,7, svo að alls var vöru- og þjónustujöfnuðurinn jákvæður um mrdISK 62,8. 

Auðvitað viljum við áfram eiga mikil og góð viðskipti við ESB-löndin og getum lagað okkur að tæknilegum kröfum Innri markaðarins eftir þörfum, en það er orðið allt of íþyngjandi að taka upp umfangsmikla löggjöf Evrópusambandsins um málefni, sem ekki snerta okkar viðskipti við ESB-löndin, og þurfa að sæta ákvörðunarvaldi mismunandi stofnana ESB og úrskurðarvaldi EFTA-dómstólsins um málefni, sem varða landsmenn miklu. 

 

 

Orkuskipti og orkumarkaður

Forsenda þess, að orkuskiptin á Íslandi gangi snurðulaust, eins og þau verða að gera, eigi markmið ríkisstjórnarinnar um að draga úr losun koltvíildis um 40 % árið 2030 m.v. 1990 (að hætti ESB), að nást, er, að orkumarkaðurinn verði hér í jafnvægi og að engar meiri háttar hækkanir verði hér á raforkuverði. Þriðji og Fjórði orkupakki ESB munu aðeins torvelda Íslendingum að fást við þetta verkefni, en auðvelda meginlandinu það örlítið, eins og kerfið (orkulöggjöf ESB) er auðvitað hannað til.  Hagsmunir Íslands og ESB stangast á í þessu máli, og hagsmunir íslenzku þjóðarinnar og norsks auðvalds og forréttindastéttar (og Liechtensteins) fara ekki saman í orkumálasamstarfi við ESB. Íslendingar eru fórnarlömb í EES-samstarfinu vegna ístöðuleysis ráðamanna hér, og af því að þeir lenda alltaf í minnihluta í Sameiginlegu EES-nefndinni, þegar mikil hagsmunamál eru þar til umfjöllunar.  Hagsmunir norsku þjóðarinnar og þeirrar íslenzku fara hins vegar saman í orkupakkamálum, eins og skoðanakannanir í báðum löndum bera glögglega vitni um.  Í Noregi hefur lengi verið gjá á milli þings og þjóðar, sbr tvær þjóðaratkvæðagreiðslur um aðildarsamninga við ESB.  Slík gjá var líka á Íslandi á vinstri stjórnar tímabilinu 2009-2013, eins og 2 þjóðaratkvæðagreiðslur um "Icesave" sýndu.  Er hún fyrir hendi á Alþingi þessa kjörtímabils, þótt ríkisstjórnin spanni mestallt hið pólitíska litróf ?

Verði Þriðji orkumarkaðslagabálkur ESB innleiddur af Alþingi í EES-samninginn, mun taka hér til starfa embætti Landsreglara undir beinni stjórn Evrópusambandsins, ESB, með ESA (Eftirlitsstofnun EFTA) sem millilið, sem gegna mun ljóritunar- og þýðingarhlutverki í þessu tilviki, þótt hún sé valdamikil á öðrum sviðum, enda á hún að endurpegla Framkvæmdastjórnina EFTA-megin. 

Verkefni Landsreglarans (National Energy Regulator) verður m.a. að fylgja eftir stofnun orkukauphallar og að hafa eftirlit með starfsemi hennar.  Það er líklegt, að slíkt fyrirkomulag orkuviðskipta í íslenzku fákeppnisumhverfi, þar sem enginn hefur þær skyldur á herðum að tryggja nægt orkuframboð á hverjum tíma (frekar en nú er), muni leiða til óstöðugs orkumarkaðar og hærra meðalverðs en nú er við lýði.  Nægir að líta til Noregs í því sambandi, þar sem öll orkuviðskipti, nema megnið af orkukaupum stóriðju, fara fram á uppboðsmarkaði orkukauphallar, Nord Pool, sem var norrænn orkumarkaður og er nú hluti af Innri markaði ESB.  Það verður ekki bæði sleppt og haldið, og þess vegna gætu orkuskiptin dregizt á Íslandi og þau orðið dýrari en ella og nauðsyn krefur. 

Með orkuskiptunum mun myndast hér talsverður markaður fyrir vetni, sem verður bæði notað beint á eldsneytisrafala ("Fuel cells") til að knýja vinnuvélar, langferðabíla, vörubíla, skip og flugvélar ásamt fólksbílum, og sem grunnefni við eldsneytisframleiðslu. Það er auðvitað glórulaust að flytja inn vetni, sem yfirleitt er framleitt úr jarðgasi um þessar mundir. Hægt er að framleiða vetni með helmingi lægri tilkostnaði en á meginlandi Evrópu með rafgreiningu vatns, enda er vatnið ódýrt hér og raforkan enn þá notendum tiltölulega hagstæð.  Kostnaður við framleiðsluna nemur samkvæmt upplýsingum og útreikningum höfundar 2,0 EUR/kg. Þótt verðið mundi þrefaldast á leið í dælu fyrir fartækin, þá verður orkukostnaður vetnisfartækja samt aðeins 2,0 ISK/km, sem er lægra en fyrir rafmagnsbíl, knúinn rafhlöðum, hvað þá jarðefnaeldsneyti. 

Ef hagstæður raforkusamningur næst, t.d. með takmörkuðum álagsskerðingarrétti forgangsorku og afgangsorku (ótryggðrar orku), verður hagkvæmt að framleiða hérlendis allt vetni til innanlandsbrúks með rafgreiningu. Til að ná stærðarhagkvæmni má hæglega hugsa sér, að íslenzk vetnisverksmiðja flytji út vetni, t.d. til Norð-Austur Englands, þar sem senn mun opnast nægilega stór markaður fyrir alla vetnisframleiðslu á Íslandi umfram innanlandsnotkun.  Englendingarnir hyggjast leysa jarðgas, sem nú er á þrotum úr Norðursjónum, af hólmi með vetni til upphitunar húsnæðis.  Ekki er líklegt, að framleiðslumagn vetnis á Íslandi réttlæti gaslögn til Englands, sem kostað gæti allt að mrdISK 600.  Útflutningurinn yrði með sérútbúnum skipum til flutninga á eldsneytisgasi.

Í kynningarblaði Fréttablaðsins, 31. janúar 2019,

"Konur í atvinnulífinu",

átti Benedikt Bóas Hinriksson viðtal við Ingunni Agnesi Kro, framkvæmdastjóra skrifsofu- og samskiptasviðs Skeljungs, en hún leiðir vetnisvæðingu fyrirtækisins hérlendis.  Ingunn Agnes hefur margt athyglisvert fram að færa.

"Ef við ætlum okkur að ná fram orkuskiptum í samgöngum, þá þurfum við að nýta vetnið.  Það eru ekki einungis mín orð, heldur hafa bæði forstjóri ON, sem leitt hefur rafbílavæðinguna, og stjórnarformaður N1, einnig sagt opinberlega."

Það er trúlega rétt, að vetni er óumflýjanlegt, ef orkuskipti farartækja eiga að fara fram hér að mestu á næstu tveimur áratugum.  Agnes Kro ætti að beita sér fyrir, að Skeljungur reisi hér vetnisverksmiðju.  Búnaður er til á markaðinum fyrir hæfilega upphafsstærð. 

Orkuþéttleiki þekktra Liþíum rafgeyma er mjög lítill eða undir 0,2 kWh/kg (vetni 47 kWh/kg og 33 kWh/kg nettó inn á rafkerfi fartækja) og drægnin þar af leiðandi ónóg á hverri hleðslu og endurhleðslutíminn auk þess of langur til að rafgeymar henti öllum notendum og farartækjum.  Ingunn Agnes bendir t.d. á, að drægni núverandi vetnisbíla á Íslandi sé 500-700 km við verstu aðstæður og að á einni klukkustund anni ein vetnisdæla 20 bílum, en ein hraðhleðslustöð rafgeyma tveimur.  Vetniskerfin eru skilvirkari en rafgeymakerfin, þótt heildarnýtni vetnis sé aðeins um 60 % af nýtni rafgeymakerfanna.

"Ingunn segir þó jafnframt, að hún sé ekki að taka slaginn um það, hvort við munum í framtíðinni öll aka um á rafbílum eða á vetnisbílum.  Hún telji, að flotinn muni samanstanda af báðum valkostum.  

Rafmagn sé afar ódýrt á Íslandi.  Hafi fólk tök á því að hlaða bílana sína heima og þurfi ekki að ferðast á þeim lengri vegalengdir, þá geti [rafgeymaknúinn] rafmagnsbíll verið bezti kosturinn.  Sé það hins vegar ekki staðan og ef bíllinn þarf að vera í meiri notkun eða komast lengri vegalengdir, telur hún vetnisbíl vera bezta kostinn.  Vetnið sé kjörið á stærri bifreiðar, svo sem rútur og flutningabíla.  Strætó muni verða kominn með 5 vetnisvagna á árinu 2020, og verið sé að vinna að því að útvega vetnisflutningabíla fyrir Ölgerðina og Eimskip.  

Ekki þurfi að verja plássi í stór og þung batterí, heldur sé í vetnisbílum lítið batterí, en einnig vetnistankur, sem hægt sé að hafa stóran eða lítinn eftir þörfum [rúmtakið fer líka eftir völdum kerfisþrýstingi-innsk. BJo].  

"Vetni er léttasta frumefnið, svo að það liggur engin þyngd í því.  Bílarnir [langferðabílar, vörubílar - innsk. BJo] komast um 500 km á 5 kg.  Það er vissulega líka batterí í vetnisbílum, en mun minna en í rafmagnsbíl", segir Ingunn." 

M.v. núverandi stöðu á markaðinum hefur vetni sem orkuberi styrkleika og veikleika í samkeppninni við rafgeymana.  Af veikleikum má nefna tiltölulega lága heildarorkunýtni, sem þó fer batnandi með þróun tækninnar, bæði við rafgreininguna og í efnarafalanum. Orkukostnaður á hvern ekinn km virðist vera lægri nú fyrir vetnisknúna rafbíla en rafgeymaknúna rafbíla.  Vetnisverðið orðið ráðandi þáttur fyrir innleiðingu rafknúinna farartækja.  Það er óráð að flytja vetni til landsins.  Skynsamlegast er að reisa hér vetnisverksmiðju.  Til að hún geti framleitt vetni á samkeppnishæfu verði fyrir innanlandsmarkað og fyrir útflutning, þarf hún hagstæðan raforkusamning.

Líkurnar á, að slíkur samningur komist á koppinn, minnka stórlega með tilkomu Landsreglara eftir innleiðingu Orkupakka #3.  Ástæðan er sú, að eitt hlutverka hans er að hafa náið eftirlit með orkumarkaðinum hér og gæta þess, að þróun hans verði öll í átt að fullkominni aðlögun að innri orkumarkaði Evrópusambandsins.  Þar er ekkert rúm fyrir langtímasamninga af því tagi, sem vetnisverksmiðja á Íslandi þarf á að halda til að vera samkeppnishæf.  Landsreglarinn kann að komast að þeirri niðurstöðu, að hagstæðari langtímasamningur við vetnisverksmiðju hérlendis en fáanlegur er innan ESB mismuni vetnisverksmiðjum á meginlandinu og feli jafnvel í sér opinberan stuðning, ef orkubirgirinn er í eigu ríkis eða sveitarfélags. 

Ef Landsreglarinn vísar slíku máli til úrskurðar ESA og ríkisfyrirtæki, t.d. Landsvirkjun á í hlut, kann ESA að úrskurða slíkan samning ígildi ríkisstuðnings við vetnisverksmiðjuna, og þar með yrði hún í algeru uppnámi.  

Þetta er eitt dæmi af mörgum, sem hægt væri að taka, til að sýna, að innleiðing Orkupakka #3 getur sett alvarlegt strik í reikning orkuskiptanna hérlendis og sett fyrirtækjum hér stólinn fyrir dyrnar um öfluga þátttöku í þeim, sem þó er nauðsynleg, eigi markmið stjórnvalda í loftslagsmálum að nást.  

Það er óboðlegt að hleypa Trójuhesti ESB inn í íslenzka stjórnkerfið á orkumálasviði.  Slíkt mun draga úr svigrúmi landsmanna sjálfra til ákvarðanatöku út frá eigin hagsmunum, en beina ákvarðanatöku í farveg, sem hentar orkuhrjáðu Evrópusambandi. Slík fullveldisskerðing er Stjórnarskrárbrot og mun óhjákvæmilega leiða til minni verðmætasköpunar á Íslandi en annars.  Þetta verður mönnum enn ljósara, þegar þeir lesa úrdrátt Fjórða orkubálksins, sem ESB hefur birt og fjallar um aukna miðstýringu ESB til að auðvelda Framkvæmdastjórninni að ná losunarmarkmiðunum, sem ESB er skuldbundið til samkvæmt Parísarsamkomulaginu.  

 

 

 

 

 

 

 

Olíufélög auka vinnsluna

Það er ekki enn komið að toppi olíueftirspurnar í heiminum, heldur ekki á Íslandi, þegar öll jarðefnaeldsneytiseftirspurn (án kola) er meðtalin.  Hér verður vitnað í Hjörleif Guttormsson, náttúrufræðing og fyrrverandi iðnaðarráðherra, en eftir hann birtist grein í Morgunblaðinu, 18. febrúar 2019:

"Ferðaiðnaðurinn með ómældri losun gróðurhúsalofts frá flugvélum og skemmtiferðum og vöruflutningum loftleiðis heimshorna á milli er oft nefndur sem dæmi um sólund, sem heyra verði sem fyrst sögunni til, eins og einnig skefjalaus notkun einkabílsins.  Hergagnaiðnaður og stríðsátök kóróna síðan feigðarflanið."

Í ljósi þess sess, sem ferðamennskan skipar í lífi Íslendinga og vegna þeirrar stöðu, að ferðaþjónusta er nú aðalatvinnugrein landsmanna, veitir flestum beina vinnu og er aðalgjaldeyrislindin, er þessi hugleiðing Hjörleifs umhugsunarverð.  Það er ekki alls kostar rétt, að eldsneytislosun þessa geira samfélagsins sé ómæld.  Árið 2016 nam t.d. eldsneytisnotkun íslenzkra millilandaflugvéla um 0,79 Mt (milljón tonnum), sem var 84 % meira en notkun farartækja á landi og  fiskiskipa til samans.  Gróðurhúsaáhrif frá íslenzkum millilandaflugvélum voru árið 2016 45 % meiri en gróðurhúsaáhrif allrar annarrar starfsemi á landinu að millilandaskipum meðtöldum, en fyrir utan landnotkun (framræslu lands).

Þannig má halda því fram, að aðalstarfsemi landsmanna sé umhverfislega ósjálfbær. Flugið heyrir undir sameiginlega kvótasetningu EES-ríkjanna, og það er líklegt, að flugfélögin muni þurfa að kaupa sér umtalsverða koltvíildiskvóta á næsta áratug.  Þessi kostnaður Icelandair og VOW  til samans árið 2019 mun losa mrdISK 1,0, og þessi kostnaður fer hækkandi.  Hver ráðstafar öllu þessu fé, sem fer í koltvíildiskaup ? Féð ætti að fara í mótvægisaðgerðir á Íslandi, t.d. skógrækt.  Koltvíildisgjaldið veldur hækkun farmiðaverðs fyrr en síðar, sem mun leiða til fækkunar ferðamanna frá Evrópu.  ESB hefur hins vegar ekki lögsögu yfir flugfélögum með aðsetur utan Evrópu, og koltvíildiskvóti hefur enn ekki verið lagður á flugfélög, sem fljúga til Íslands frá öðrum heimsálfum.

Þessi þróun mun ýta undir nýtingu vetnis til að knýja flugvélar, en vetnið hefur mun meiri orkuþéttleika (kWh/kg) en jarðefnaeldsneyti.  Þarna verður þá framtíðarmarkaður fyrir vetnisverksmiðju á Íslandi.  Það verður engum vandkvæðum háð að finna markað, innanlands og utan, fyrir allt það vetni, sem hægt er að framleiða með raforku, sem nú er rætt um að flytja frá Íslandi um  sæstreng. 1200 km lögn til Bretlands gæti kostað mrdUSD 4-5, sem varla er samkeppnishæf við flutninga með skipi.  

Olíufurstar reikna þó ekki með alvarlegri samkeppni frá vetni, enda er skortur á umhverfisvænni orku til að framleiða það.  Vetni, framleitt með rafgreiningu á Íslandi gefur engu að síður samkeppnishæfan orkukostnað á farartæki m.v. rafmagn af rafgeymum, svo að ekki sé nú minnzt á samanburðinn við núverandi verð jarðefnaeldsneytis, sem er a.m.k. 5-falt dýrara á hvern km.

Exxon Mobil hefur gert áætlun um eldsneytiseftirspurnina á næstu árum og fjárfestingar til að fullnægja henni.  Gangi þessar áætlanir eftir, næst toppur eldsneytisnotkunar jarðarbúa á tímabilinu 2040-2050, sem er tveimur áratugum of seint, til að hemja megi meðalhitastigshækkun á jörðunni innan við 2°C, sem samkvæmt sérfræðingahópi Sameinuðuðu þjóðanna, IPCC, er nauðsynlegt til að hindra stjórnlausa hækkun hitastigs jarðar. 

Samkvæmt áætlun Exxon Mobil mun olíuþörfin aukast um 42 % á tímabilinu 2000-2040 og verða enn hægt stígandi í lok tímabilsins, og gasþörfin mun aukast um 75 % og enn vera hratt stígandi 2040.  Þetta er óbjörgulegt og sýnir, að allt stefnir í óefni, þrátt fyrir yfirlýsingar og heitstrengingar stjórnmálamanna og embættismanna á ráðstefnum.  Markaðurinn verður að taka til sinna ráða, eins og hann hefur gert í Bandaríkjunum með góðum árangri.  Tilburðir stjórnmálamanna til að stjórna þróuninni hafa reynzt vera misheppnaðir.

Exxon Mobil eykur nú vinnslu sína með borunum neðansjávar. Háþróaðri tækni er beitt, t.d. úti fyrir ströndum Guyana í Suður-Ameríku.  Þar borar Exxon Mobil á 2000 m dýpi frá skipi, sem haldið er innan 3 m radíus frá lóðlínu niður að borholu, þaðan sem dælt er upp olíu úr lind, sem metin er nema 5 mrd tunna. Á næstu árum verður Guyana líklega annað mesta olíuríki Suður-Ameríku, næst á eftir Brasilíu, því að sameignarstefnan (kommúnisminn) hefur eyðilagt efnahag Venezúela, en þar eru gríðarlegar olíulindir.

  Exxon Mobil hyggur á vöxt, þrátt fyrir aðvaranir vísindamanna IPCC til heimsbyggðarinnar.  Þannig er stefnt að 25 % meira framboði á gasi og olíu árið 2025 en árið 2017.  Þetta sýnir, að róttækrar tæknibyltingar er þörf til að vinda ofan af því, hversu háð mannkynið er orðið notkun jarðefnaeldsneytis.

Til þess þarf mikið fé, og sennilega er minna fé til ráðstöfunar í þessa nauðsynlegu tækniþróun en til fjárfestinga í gas- og olíuiðnaðinum.  Darren Woods, sem tók við forstjórastarfi í Exxon Mobil af Rex Tillerson 2017, sem um stutta hríð var utanríkisráðherra hjá Donald Trump, hefur tilkynnt um fjárfestingaráform fyrirtækisins upp á mrdUSD 200 á 7 ára tímabili 2019-2025 (triISK 24 - tíföld íslenzk landsframleiðsla á ári).

Eftir forstjóranum Woods var haft nýlega:

"Við metum horfur olíuiðnaðarins til langs tíma. Við sinnum þörfum hagkerfanna fyrir orku miðað við lífskjör fólksins."

Með þessu á forstjórinn væntanlega við, að lífskjör fólks um langa framtíð verði háð nægu framboði á jarðefnaeldsneyti. Það kann þvert á móti að koma senn til gríðarlegs kostnaðarauka af völdum notkunar jarðefnaeldsneytis, sem þá mun rýra lífskjör almennings, því meir sem lengur dregst að leysa þessa orkugjafa af hólmi.  Það er mótsögn í ofangreindum orðum forstjórans og því, að hann segist sammála stefnunni, sem mörkuð var á Parísarráðstefnunni 2015 um að halda hlýnun vel innan við 2,0°C.  Til þess þarf nefnilega olíunotkun að fara að minnka um 2020. Það gerist ekki á meðan olíufyrirtækin halda framboðinu uppi.  Lausnin verður þó auðvitað að koma á neytendahliðinni, svo að eftirspurnin minnki.  Þá mun verðið lækka og ekki mun lengur borga sig að leita nýrra linda.

Jarðgas hefur víða fengið samkeppni frá vind- og sólarorkuverum, og í Bandaríkjunum og víðar hefur það leyst kolaorkuver af hólmi og dregið þannig úr loftmengun og losun gróðurhúsalofttegunda.  Olían hefur áfram sterk tök í flutningageiranum og vinnuvélunum.  Á þessu virðist ekki munu verða mikil breyting á næsta áratugi, því að aðeins 15 % bíla verða rafdrifnir með rafgeymum eða vetni árið 2030 samkvæmt spám, sem taldar hafa verið bjartsýnislegar um þessa rafvæðingu. 

Vörubílar, vinnuvélar, skip og flugvélar munu væntanlega fylgja í kjölfar bílanna.  Þó er vert að gefa gaum að þróun rafkerfa fyrir skip, sem lofar góða um breytingar á næsta áratugi.  Nýja ferjan á milli lands og Eyja mun verða knúin frá 3000 kWh rafgeymum, en endurhleðslutíminn verður aðeins 0,5 klst.  Þetta er ótrúlegt, en er samkvæmt upplýsingum framleiðandans. Þá þarf vissulega háspennta raflögn niður að endurhleðslustað á hafnarbakka.  

Annar möguleiki og áhugaverðari fyrir flutningaskip og togaraflotann er vetnisrafali til að knýja rafkerfi þeirra, þ.m.t. rafhreyflana, sem knýja skipin. Slíkur hefur verið þróaður fyrir minni skip fyrir nokkrum árum með góðum árangri.  Orkuþéttleiki (kWh/kg) vetnis er a.m.k. þrefaldur á við orkuþéttleika flotaolíu, og með framleiðslu vetnis á Íslandi með rafgreiningu úr vatni verður það samkeppnishæft við rafgeyma og með miklu lengri drægni.  

 

  

 

 

 

Orkumál Evrópusambandsins

Staða evrópskra orkumála er slæm og fer versnandi.  Ástæðan er sú, að álfan (vestan Rússlands) er algerlega ósjálfbær með þekkta orkugjafa.  Evrópusambandslöndin stefna nú á að afnema kolakynt orkuver fyrir 2035, og það mun gera ríkin enn háðari orkuaðdráttum erlendis frá, því að eini orkugjafinn, sem leyst getur kolakyntu verin almennilega af hólmi, úraníum-kjarnorkuverin, eiga ekki upp á pallborðið í Evrópusambandinu, ESB, og verða bönnuð í Þýzkalandi frá 2022. Í öðrum pistli verður sagt frá því, hvernig Þjóðverjar hyggjast bregðast við lokun kjarnorkuvera sinna.

Þess vegna er ESB á milli steins og sleggju í orkumálum, og örvæntingin vex.  Við þær aðstæður er ekki rétt að rétta "skrattanum" litla fingur.  Segja má, að Íslendingar hafi gert það með innleiðingu Orkupakka #1 árið 2003, og nú á að taka alla hendina með blöndu af hótunum og fagurgala um Orkupakka #3.

Annars vegar ber brýna nauðsyn til, að ríkin verði óháð kolefnisorkugjöfum, og hins vegar er efnahagsleg nauðsyn að sjá íbúunum og atvinnuvegunum fyrir nægri raforku á viðráðanlegu verði. Forysta Evrópusambandsins telur eðlilegt viðbragð við þessu vandamáli vera að liðka eftir megni fyrir orkuflutningum innan svæðisins, einkum frá jöðrunum, þar sem víða er umframorku að hafa, t.d. á Norðurlöndunum, og inn að framleiðslukjarnanum í ESB, þar sem mest fé er bundið í framleiðslutækjum. Um þetta snúast orkubálkar ESB, sérstaklega Orkupakki #3. Þar er enginn annars bróðir í leik í Evrópusambandinu.

Íslendingar eiga einfaldlega enga samleið með þessari stefnumörkun, og innleiðing Orkupakka #3 getur hreinlega valdið óafturkræfu tjóni á samkeppnishæfni landsins um fólk og fyrirtæki, sem að töluverðu leyti er reist á tiltölulega lágu og stöðugu rafmagnsverði.

Morgunblaðið birti 31. janúar 2019 fróðlega frétt,

"Evrópuríki leggja til atlögu við kolin".

Þar sagði m.a.:

"Fjöldi koladrifinna orkuvera er í Evrópu.  Aðildarríki Evrópusambandsins og Evrópuþingið náðu undir lok síðasta árs [2018] samkomulagi um umbætur á raforkumarkaði svæðisins, þ.á.m. að afnema opinbera styrki til kolaorkuvera fyrir árið 2025."

Á sama tíma og koltvíildisgjald leggst af þunga á rafmagnsverðið, eru skattpeningar sömu rafmagnsnotenda notaðir til að niðurgreiða evrópskar kolanámur í stað þess að flytja inn meira af ódýrari kolum.  Þetta er gert til að viðhalda kolavinnslu í ESB-löndunum, sem er gömul atvinnugrein þar (nú 20´000 manns), og fresta því, að þessi lönd verði enn háðari erlendum orkugjöfum, t.d. jarðgasafhendingu frá Rússum.

Í forysturíki ESB, sem einnig ætlaði að gegna forystuhlutverki við orkuskiptin í Evrópu með stefnunni, sem Þjóðverjar einfaldlega kölluðu "die Energiewende", hefur allt dregizt á langinn í þessum efnum.  Nýlega ráðlagði "Kolanefnd" Þýzkalands stjórnvöldum að loka ekki öllum þýzkum kolakyntum orkuverum fyrr en 2038, en kolakynt orkuver standa nú undir þriðjungi allrar raforkuvinnslu Þýzkalands, sem er meira en nemur allri orkuvinnslu landsins úr endurnýjanlegum lindum. Í Þýzkalandi fjölgar nú kolakyntum raforkuverum, en í Bandaríkjunum fækkar þeim mikið fyrir tilverknað markaðarins, sem velur fremur gaskynt orkuver.

Með þessum seinagangi verða Þjóðverjar eftirbátar  annarra fjölmennra þjóða í Evrópu á þessu sviði.  Frakkar ætla að loka sínum kolakyntu orkuverum fyrir 2022 og Bretar og Ítalir fyrir árið 2025.  

Skýringin á þessu óvenjulega seinlæti Þjóðverja er sú, að hluti af orkuskiptastefnu þeirra er að loka öllum kjarnorkuverum sínum fyrir árið 2022, en hinar þjóðirnar hafa ekki slík áform uppi og byggja jafnvel kjarnorkuver núna.  Tímasetning lokunar kolaorkuvera Þýzkalands er greinilega sniðin við það að veita vísindamönnum landsins nægt svigrúm til þróunar nýrra orkugjafa.  Raunverulegur viðsnúningur í orkumálum meginlandsins verður ekki fyrr en ný tækni hefur verið þróuð til orkuvinnslu.  Þangað til mun ríkja spenna í orkumálunum, orkuverðið mun fara hækkandi í Evrópu, þangað til þessi viðsnúningur verður, og það verður á sama tíma gríðarleg ásókn í allar endurnýjanlegar orkulindir í álfunni.  

Við þessar aðstæður væri algert óráð af okkur Íslendingum að afhenda Evrópusambandinu lykilinn að orkulindum okkar.  Það var áhætta á sínum tíma að fallast á, að EES-samningurinn skyldi spanna orkumálin, en gagnvart þeirri kröfu ESB og hinna EFTA-ríkjanna stóðu Íslendingar einir á móti og töldu sig væntanlega verða að fallast á málið í nafni samstöðu með hinum EFTA-ríkjunum.  Nú er hins vegar þróun þessa orkumálasamstarfs innan ESB komin á slíkt stig, að hagsmunum okkar stafar augljós bein hætta af að ganga lengra en gert var með Orkupakka #2.  

Við verðum að spyrna við fótum, nú þegar komið er að því að gera skylt (var valfrjálst) að innleiða hér uppboðsmarkað á raforku og að innleiða Evrópurétt yfir millilandatengingum fyrir orku; allt undir umsjón Landsreglara, sem verður óháður íslenzkum stjórnvöldum, en undir stjórn ESB (gegnum ESA).  Með því að samþykkja hér innleiðingu á gjörningi, sem gerir oss að leiksoppi ESB í orkumálum, Orkubálk #3, væri Alþingi að færa orkuhungruðu Evrópusambandi erfðasilfur vort á silfurfati.  

 

Af fjölónæmum sýklum

Sérfræðingar á sviði sýkla og veira hafa varað stjórnvöld og landsmenn alla við ógn, sem steðjar að heimsbyggðinni og þá ekki sízt afskekktri eyju, sem laus hefur verið að mestu við alvarlegar pestir, sem herjað hafa á dýrastofna og mannfólk og illa ræðst við með nútíma læknisfræði. Ofnotkun lyfja kemur nú niður á mannkyni. Í heilsufarslegum efnum eru engar haldbærar skyndilausnir til.

Hér er m.a. um að ræða sýkla, sem myndað hafa ónæmi gegn sýklalyfjum og verða þar með óviðráðanlegir, ef ónæmiskerfið er veikt fyrir.  Ótímabærum dauðsföllum fjölgar mjög af þessum sökum, og telja sérfræðingar, að lýðheilsunni stafi einna mest ógn af þessari vá í náinni framtíð. Það ætti að vekja almenning til umhugsunar um lífshætti sína, og hvað má bæta til að styrkja ónæmiskerfið.

Af þessum sökum þurfa yfirvöld nú þegar að leggja sitt að mörkum með því að hefja sinn viðbúnað og beita beztu þekktu aðferðarfræði á þessu sviði.  Hún er m.a. fólgin í auknum kröfum á hendur birgjum um upprunavottorð og gæðatryggingar varðandi matvæli, sem flutt eru til landsins, og með mótvægisaðgerðum á sjúkrahúsum.

Yfirvöldum ber siðferðisleg skylda til að hlusta meira á sérfræðinga á heilbrigðissviði en á heildsala og að hlýða vandlega á aðvörunarorð og ráðleggingar manna á borð við prófessor Karl G. Kristinsson, sýkla- og ónæmisfræðing.  Það verður einfaldlega að grípa til þeirra aðgerða, sem duga að mati sérfræðinga um sýkla og veirur, þótt þær kunni að brjóta í bága við reglur EES-samningsins um óheft viðskiptafrelsi.  Þær reglur voru ekki samdar með sérstöðu Íslands í huga. Að samþykkja, að erlendar reglusetningar, sem að beztu manna yfirsýn eru ógn við lýðheilsu og geta valdið stórfelldu tjóni hér á bústofnum, gildi hér framar ströngustu varúðarráðstöfunum, hlýtur að vera í blóra við stjórnarskrá lýðveldisins, sem kveður á um fullveldi rétt kjörinna fulltrúa þjóðarinnar til að taka nauðsynlegar ákvarðanir í þágu hennar hagsmuna.

Nýja sjúkrahúsið við Hringbraut þarf að verða miðstöð varna gegn þessum vágesti.  Verður að vona, að hönnuðir "meðferðarkjarnans" hafi fengið fyrirmæli um að hanna beztu fáanlegu aðstöðu til að einangra sjúklinga í sóttkví og að sótthreinsa allt með fljótlegum hætti, sem út af slíkum sóttkvíum fer.

  Líklegast til árangurs er að sækja fyrirmyndir um tæknilegar útfærslur og lausnir til Hollands, en Hollendingar hafa náð næstbeztum árangri í viðureigninni við "ofursýkla" á borð við MRSA ("methycillin-resistant staphylococcus aureus") og CRE ("carbapenem-resistant Enterobacteriaceae") og eiga sérhannaða aðstöðu á sjúkrahúsum sínum fyrir þessar varnir.

Árið 2015 var fjöldi dauðsfalla á 100´000 íbúa í nokkrum Evrópulöndum af völdum ofusýkla eftirfarandi, og þeim fer ört fjölgandi:

• Ítalía       18
• Grikkland    15
• Portúgal     11
• Frakkland     8
• Rúmenía       7
• Bretland      4
• Þýzkaland     3
• Noregur       1
• Holland       1
• Eistland      1

 

Ofursýklar þessir geta verið á húðinni, í nefinu eða í þörmunum, þar sem þeir eru þó venjulega óskaðlegir.  Ef þeir hins vegar sleppa í sár eða komast inn í blóðrásina, verða þeir hættulegir.  Í Evrópu má rekja 73 % dauðsfalla af völdum ofursýkla til sýkinga á sjúkrahúsum. Almennt hreinlæti á sjúkrahúsum er ódýr og árangursrík aðferð í þessari baráttu. 

Í nóvember 2018 gaf OECD út samanburð á aðferðum til að fást við ofursýkla.  Stofnunin setti bættan handþvott á sjúkrastofnunum efst á blað til að fækka dauðsföllum og stytta sjúkrahússvist.  Að framkvæma ráðleggingar OECD til fullnustu á 70 % sjúkrastofnana er áætlað, að kosti USD 0,9-2,5 á hvern íbúa á ári, sem við núverandi aðstæður á Íslandi gæti kostað um 360 kUSD/ár eða rúmlega 40 MISK/ár, sem eru smápeningar í heilbrigðisgeiranum.  Ef hins vegar ekki er verið á verði í þessum efnum, mun árlegur kostnaður hlaupa á tugum milljarða í framtíðinni.