Næstu skref eftir OP#3

Það er mikið fagnaðarefni, að ASÍ hefur markað sér skýra stöðu í átökunum um íslenzku orkulindirnar.  Það er engum blöðum að fletta um, að ásóknin í þær mun vaxa, ef mestur hluti orkugeirans, allt of margir og jafnvel nokkrir fórkólfar atvinnulífsins, illu heilli, þingmenn o.fl., fá þeim vilja sínum framgengt, að Orkupakki #3 verði leiddur inn í íslenzkar lögbækur. Það eru öflugir hagsmunahópar, sem hafa hagsmuni af og sjá auðgunartækifæri í hækkun raforkuverðs á Íslands, einkum með millilandatengingum, sem jafna myndu út á endanum raforkuverðsmun hérlendis og erlendis.  Allur orkugeirinn sleikir út um, og það er hald sumra, að ríkissjóðurinn muni fitna við þetta, en það getur ekki orðið, því að landsframleiðslan mun jafnvel dragast saman, þegar atvinnulífið kiknar undan byrðunum, og mörg fyrirtæki í samkeppni við útlönd munu neyðast til að draga saman seglin og jafnvel hætta starfsemi. Atvinnuframboð mun snarminnka. 

Niðurstaða ASÍ er þess vegna rökrétt.  Það eru hagsmunir verkalýðshreyfingarinnar, eins og almennings á Íslandi, að hérlendis verði raforkuverð nálægt kostnaðinum við vinnsluna.  Þá má ekki hleypa að spákaupmennsku með raforkuna og kreddum um uppboð á virkjanaleyfum til "skamms" tíma, sem auðvitað munu leiða til hærra raforkuverðs til heimila og atvinnulífs, því að reynt verður að endurheimta kostnað við að afla virkjanaleyfa með hækkun raforkuverðs. 

Hvaða samband er á milli OP#3 og afkomu almennings ?  Með OP#3 verða Íslendingar skyldaðir til að taka upp markaðskerfi Evrópusambandsins, ESB, þótt það henti engan veginn íslenzkum aðstæðum og sé þar af leiðandi líklegt til að valda hér óstöðugleika orkuverðlags, vaxandi hættu á orkuskorti og hærra meðalverði raforku yfir árið.  Mismunurinn á núverandi markaðskerfi hér og markaðskerfi ESB er, að hið síðarnefnda er uppboðskerfi fyrir raforku í orkukauphöll með afleiðuviðskiptum og spákaupmennsku með raforkuna, en núverandi kerfi er aðallega auglýstar gjaldskrár, en um stærri orkuviðskipti er hægt að fá tilboð frá orkubirgjum. 

Opinber aðstoð við orkukaupendur, sem á einhvern hátt er hægt að flokka sem markaðsskekkjandi ríkisaðstoð, verður bönnuð.  Styrkur til húsnæðishitunar er t.d. óþekktur, þar sem frjálst markaðskerfi með orku er við lýði, einnig í Noregi, þar sem raforkunotkun heimila er fimmföld á við íslenzk heimili án rafhitunar.  Rafmagnskostnaður hefur orðið tilfinnanlegur fyrir margar fjölskyldur í Noregi, þegar saman hefur farið þurrkur og útflutningur rafmagns, t.d. um sæstrengi.  Samt hefur ekkert orðið úr því, að hið opinbera hlaupi undir bagga. 

Gaspri iðnaðarráðherra um, að ríkisstjórn og Alþingi muni ráða þessu hér eftir sem hingað til, er varlegt að treysta.  Ríkisstuðningur við bændur til að létta þeim byrðar hás raforkukostnaður er óleyfilegur að Evrópurétti og ögrun við fjórfrelsið.  Það er blindingsháttur að halda að það að ganga orkupakkanum á hönd muni engar afleiðingar hafa.  Annaðhvort stafar slíkur málflutningur af fullkomnu þekkingarleysi á málefninu eða blekkingartilhneigingu, sem er í raun fullkomið ábyrgðarleysi.  

Stóra reykbomban felst svo í því, að Alþingi geti í senn lýst yfir stuðningi sínum við tengingu Íslands við sameiginlegan raforkumarkað ESB og sett lög, sem banna Landsneti að setja aflsæstreng á framkvæmdaáætlun Kerfisáætlunar, þótt Landsreglara beri að gefa Landsneti fyrirmæli um að framfylgja Kerfisþróunaráætlun ESB.  Þetta er þverstæða og algert píp.  

ESB ætlar að draga til sín öll völd yfir orkumálum aðildarlandanna, og hið sama mun gilda um EFTA-löndin, sem samþykkja orkupakkana.  Þessi valdasamþjöppun réttlætir ESB sem nauðsynlegt tæki í baráttunni við loftslagsvána.  Þessi rök eiga ekki við á Íslandi með innan við 1 % raforkuvinnslunnar úr jarðefnaeldsneyti.  Auðvitað á að hafna OP#3 og taka málið upp til vinsamlegrar viðræðu á réttum vettvangi, Sameiginlegu EES-nefndinni, í ljósi nýrra aðstæðna á Íslandi, þar sem komið hafi í ljós víðtæk andstaða um allt land og hjá öflugum verkalýðssamtökum á borð við ASÍ.

Við þessa vörðu á vegferðinni, OP#3, er rétt að velta fyrir sér, hvert leiðin liggur:

• OP#4 eflir enn hina yfirþjóðlegu þætti orkusambandsins og stangast þar af leiðandi enn meir á við Stjórnarskrána en OP#3.  ACER fær aukin völd, eins og við var að búast, og Framkvæmdastjórnin á að ástunda mun strangara eftirlit með Kerfisáætlunum aðildarlandanna, ráðstöfunum til bættrar orkunýtni og orkuskipta.  Stefnumið orkusambandsins er hnökralaust net millilandatenginga, sem skal tryggja, að orka streymi vandræðalaust frá svæðum lágs orkuverðs til svæða hás orkuverðs.  Þannig er staðan alls ekki núna og þarf líklega að þrefalda núverandi aflflutningsgetu á milli landa ESB, til að svo verði.  Niðurstaða þessarar þróunar verður samræmt evrópskt orkuverð, sem vafalaust verður hærra en raforkuverðið, sem Íslendingar hafa vanizt á þessari öld.  Hvers vegna að gefa nú undir fótinn með, að við viljum taka upp evrópskt raforkuverð gegn því að tengjast sameiginlegum raforkumarkaði ESB ?
• Í OP#4 er fyrirskrifað, að stofna skuli til Svæðisstjórnstöðva, SSS (Regional Operation Centres, ROC), til álagsstýringar og öryggisútreikninga á flutningskerfinu.  Ábyrgð á þessum málum er núna hjá hverju landi fyrir sig, hjá Statnett í Noregi og Landsneti á Íslandi til að nefna dæmi.  Norska ríkisstjórnin hefur fengið frágengnar gerðir og tilskipanir úr OP#4 og sent þær út til umsagnar.  Hvers vegna heldur íslenzka ríkisstjórnin spilunum svo þétt að sér, að halda mætti, að þau væru algerlega óboðleg ?  Er það vegna þess, að hún telji sig ekki þurfa neinar umsagnir utan úr þjóðfélaginu ?  Satt að segja hræða sporin frá Þriðja orkupakkanum, því að embættismannakerfi ráðuneytanna ræður hreinlega ekki við að leggja faglegt mat á stórmál af þessu tagi, sem raunverulega er tæknilegs eðlis, þótt lögfræðingar verði að rýna orkupakkana líka.  Það er hins vegar gagnslítið að láta þá rýna mál af þessu tagi, sem virðast eins og fiskar á þurru landi, þegar kemur að Evrópurétti og stjórnlögum landsins.  Hvað um það.  Í umsögn sinni sagði Statnett: "Ábyrgðin á afhendingaröryggi raforku á ekki að fara úr höndum ríkisins".  Þetta er hverju orði sannara.  Vonandi verður Landsnet sammála, og vonandi sammælast ríkisstjórnir Íslands og Noregs um það eigi síðar en í Sameiginlegu EES nefndinni, ef illu heilli Alþingi samþykkir OP#3, að ábyrgðin á afhendingaröryggi raforku á Íslandi og í Noregi verði hjá Landsneti og Statnett.  Þetta er lykilmál, sem þýðir í raun, að hvorki Ísland né Noregur geta samþykkt OP#3 heldur.  Að eftirláta stjórnstöð einhvers staðar á meginlandi Evrópu að stjórna íslenzka orkukerfinu, álagsdreifinu á línur, vatnshæð í miðlunarlónum og mörgu fleiru, er ófært af öryggisástæðum.  Þess vegna ætti Alþingi að girða strax fyrir vandræði og neita að aflétta hinum stjórnskipulega fyrirvara af OP#3.
• Á minnisblaði með beiðni um umsögn við frágengnar gerðir OP#4 útskýrir norska ríkisstjórnin Raforkumarkaðsreglugerðina í OP#4 þannig: "Gerðin njörvar niður nánari reglur um atriði með þýðingu fyrir viðskipti yfir landamæri [með orku].  Tilgangurinn er að ákvarða mikilvægustu grunnreglurnar fyrir velvirkandi, samþættum rafmagnsmarkaði.  Það felur í sér, að allir viðkomandi aðilar skuli fá óvilhallan rétt til markaðsaðgangs. Ennfremur eru ákvarðaðar almennar reglur um úthlutun flutningsrýmis [í millilandatengingum] og þrengslameðhöndlun.  Þar er m.a. kveðið á um, að þjóðarhagsmunir megi ekki takmarka innflutning og útflutning á rafmagni."  Þetta þýðir, að norsk og íslenzk yfirvöld mega ekki skipta sér af, hvernig straumurinn á að verða í strengjum og línum til útlanda. Þetta verður hart aðgöngu fyrir Norðmenn, eins og athugasemd Statnetts sýnir, og algerlega óaðgengilegt fyrir Íslendinga.  Innlend fyrirtæki lenda í beinni samkeppni um raforkuna hér innanlands við fyrirtæki í ESB, það lækkar hratt í miðlunarlónum og orkuverðið rýkur upp úr öllu valdi.  Innlend stjórnvöld hafa ekki leyfi til að skakka leikinn.  Í versta tilviki bilar síðan sæstrengurinn, og hér verður hrikalegur raforkuskortur að vetrarlagi. 

Það er vogunarspil og gríðarleg áhætta í því fólgin að treysta því, að bann Alþingis við því að taka sæstreng inn á framkvæmdahluta Kerfisáætlunar Landsnets haldi gagnvart Evrópurétti.  Hugmyndin sjálf er arfaslök og stngur í stúf við stefnumörkun Evrópusambandsins.  Það á í mikilli baráttu við ýmis aðildarlanda sinna út af stefnumörkuninni um hnökralausar millilandatengingar og sama orkuverð alls staðar.  Takist þetta, græðir þungamiðja framleiðslunnar, en jaðrarnir tapa.  Þetta er hins vegar barið áfram með þeim rökum, að miðstýring orkumála sé nauðsynleg til að ná tökum á loftslagsvánni.  Þessi stefnumörkun gengur öndvert á hagsmuni Íslands, sem eru fólgnir í lágu raforkuverði og nýtingu orkulindanna innanlands.  

Í þessu ljósi er deginum ljósara, að ESB getur ekki liðið það, að eitt ríki setji lagaleg skilyrði við innleiðingu OP#3, sem breyta inntaki og eðli orkupakkans.  Þess vegna velur norska ríkisstjórnin fremur þá leið að ganga á bak orða sinna gagnvart stjórnarandstöðuflokkunum Verkamannaflokknum og Græningjunum, svo alvarlegt sem það er, en að verða gerð afturreka með lagasetningu um skilyrðin 8.

Evrópusambandið hefur nefnilega vopnið, sem bítur í þessu sambandi, EES-samninginn, gr. 7. Á þetta vopn mun reyna eigi síðar en við afgreiðslu fyrstu umsóknar um aflsæstreng frá ESB-landi til Íslands.

 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• umsogn_bjo_um_thingsalt.docx

Neytendavernd OP#3 eru öfugmæli

Það er óskiljanlegt mörgum, að ríkisstjórn Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs, Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks, skuli hafa sammælzt um tvær  þingsályktunartillögur og tvö lagafrumvörp um Orkupakka #3, OP#3, sem m.a. skylda ríkisstjórnina til að reka endahnútinn á markaðsvæðingu raforkugeirans með frjálsri samkeppni um raforku á uppboðsmarkaði að hætti Evrópusambandsins, ESB. 

Þar með verður enn ríkari ástæða fyrir ESA að hafa afskipti hér af ríkjandi markaðshlutdeild ríkisfyrirtækis og krefjast markaðsvæðingar virkjanaleyfa og einkavæðingar á eignarhaldi og rekstri hluta af virkjunum Landsvirkjunar með sama hætti og framkvæmdastjórn ESB hefur krafizt einkavæðingar af frönsku ríkisstjórninni og haft sitt fram.  Það er flestum hulin ráðgata, hvernig ríkisstjórnarflokkarnir geta sammælzt um gjörning, sem færir ESB enn ríkari ástæðu til afskipta af tilhögun eignarhalds og ráðstöfunar orku en þó er við lýði samkvæmt OP#2.

Í grein sinni í Kjarnanum 1. maí 2019, 

"Orkan er okkar",

heldur Ari Trausti Guðmundsson, ATG, þingmaður VG, því m.a. fram, að OP#3 feli í sér aukna "neytendavernd og gegnsæi á raforkumarkaði".

Þetta er ekki rökstutt nánar, og þetta étur hver stuðningsmaður OP#3 upp eftir öðrum.  Sannleikurinn er sá, að þetta er kostur, sem hægt er að tilfæra við OP#3 á meginlandi Evrópu og á Bretlandi, þar sem raunveruleg samkeppni um hylli neytenda tryggir þeim lágmarksverð á hverjum tíma, þótt það sé hátt á okkar mælikvarða.  Þar ræður eldsneytisverð mestu og koltvíildisskatturinn.  "Frjáls samkeppni" um raforku á Íslandi getur hins vegar aldrei orðið frjáls vegna fákeppni, og þess vegna mun uppboðsmarkaður með raforku verða mikil afturför fyrir raforkunotendur hérlendis. 

Afleiðingin verður sveiflukennt verð og hærra meðalverð, af því að samræmd stjórnun á nýtingu orkulindanna verður bönnuð í "frjálsri samkeppni".  Ef aukið gegnsæi hér merkir, að öll viðskipti verði uppi á borðum, þá þarf slíkt ekki endilega að vera kostur fyrir kaupendur, þar sem seljendur hafa undirtökin á markaðinum.

Þá heldur ATG því fram, að "ríki" ákveði sjálf á hverjum tíma, hvaða viðbótar orkuflutningar fari fram "yfir landamæri" eftir innleiðingu OP#3.  Ef þetta væri rétt, þá væri ekkert gagn að hinum umfangsmikla lagabálki OP#3, sem innleiðir Evrópurétt á sviði orkuflutninga og orkuviðskipta á milli landa ESB/EES og hefur það hlutverk að ryðja burt hindrunum, sem einstök ríki hafa sett upp og munu setja upp gegn slíkum orkuflutningum. 

Það er t.d. alveg skýrt, að markaðurinn á að taka völdin af stjórnvöldum um stjórnun orkuflæðisins.  Þannig hafa norsk stjórnvöld hingað til getað stjórnað orkuflæðinu til og frá Noregi og hafa t.d. getað takmarkað útflutninginn, þegar lækkað hefur í miðlunarlónum.  Eftir innleiðingu OP#3 mun ACER stjórna þessu orkuflæði og ákvarða hlutdeild hvers orkuseljanda í hámarksorkuflutningsgetu sæstrengsins í þeim tilvikum, að flutningsgetan sé takmörkuð.  Reyni yfirvöld þjóðríkis að grípa þarna inn, varðar það við bann við því, að ríkisvaldið hygli innlendum raforkunotendum á kostnað erlendra, og það varðar líka við bann gegn útflutningshindrunum í EES-samninginum, gr. 12.

Í kaflanum, "Ísland og 3. orkupakkinn" 

minnist ATG á 5 lögfræðiálit:

"Flest eru álitin í örstuttu máli jákvæð og langt í frá talið, að Ísland missi völd yfir orkulindum sínum."

Engin tvímæli eru tekin af um þetta í álitsgerð Friðriks Árna Friðrikssonar Hirst (FÁFH) og Stefáns Más Stefánssonar (SMS) í þeirra álitsgerð frá 19. marz 2019, heldur bent á vissar hættur fyrir Íslendinga í þessu sambandi.  Öruggast er hér að vitna til aðgerða framkvæmdastjórnar ESB gegn frönsku ríkisstjórninni, sem nú hafa leitt til þess, að hún hyggst selja vatnsorkuver EdF, frönsku Landsvirkjunar, til einkafyrirtækja.  Þegar sama lagaumgjörð verður um þessi mál á Íslandi og í Frakklandi með innleiðingu OP#3 hér, mun nákvæmlega hið sama verða uppi á teninginum hér gagnvart Landsvirkjun.  Þar með er komin upp stórhætta á því, að orkulindir (og virkjanir) Íslands muni ganga kaupum og sölum á EES-svæðinu.  Þessari hættu býður Alþingi heim með innleiðingu OP#3.

"Ríkisstjórnin vinnur m.a. eftir álitinu [FÁFH & SMS] með því að lögfesta samþykki Alþingis fyrir tengingu með rafstreng við umheiminn.  Hvorki ESA né ESB getur þvingað fram gerð og lagningu sæstrengs eða lagningu raflína frá nýjum virkjunum eða eldri virkjunum, sem allt í einu myndu framleiða orku á lausu, af því [að] t.d. álver lokar.  Hvergi í reglugerð um ACER stendur neitt í þessa veru og þarf vel pælda útúrsnúninga til þess að láta líta svo út, að ESB hafi vald til að skikka Ísland til að selja 1000 MW til meginlandsins. Samningar um sæstreng yrðu ávallt unnir á almennum forsendum EES-samningsins, ekki 3. orkupakkans."

Það kom fram í Kastljósviðtali við SMS að kvöldi 6. maí 2019, að aðferðin við innleiðingu OP#3 í íslenzkan landsrétt með húð og ári og síðar þingsályktun og lagasetning, sem bannar hérlendan undirbúning að lagningu sæstrengs til Íslands án samþykkis Alþingis, er upprunnin í utanríkisráðuneytinu, enda kemur hún eins og skrattinn úr sauðarleggnum í álitsgerð FÁFH & SMS og stingur þar í stúf við allt annað.

Fyrirvarinn um samþykki Alþingis er hins vegar handónýtur um leið og umsókn berst Orkustofnun frá sæstrengsfjárfestum um leyfi til lagningar og tengingar við Ísland.  Þá virkjast nefnilega reglugerð 713/2009, og fyrirvarinn um samþykki Alþingis við undirbúning á móttöku sæstrengs að hálfu Landsnets rekst á við hana.  Þar með verður fyrirvarinn brotlegur við EES-samninginn, gr. 7, og ESA mun krefjast ógildingar laganna um bann við sæstreng.  Þar með lendir Stjórnarskráin í uppnámi.  Málatilbúnaður ríkisstjórnarinnar er þannig algert klúður.

Það er röng fullyrðing, að hvorki ESA né ESB geti þvingað fram gerð og lagningu sæstrengs.  ESB hefur til þess næg tæki og tól, eftir að búið verður að fella bann Alþingis úr gildi.  Þar vegur fjórfrelsið þungt, og EES-samningurinn, gr. 11 og 12, sem banna hindranir á inn- og útflutningi vöru.  Um þetta skrifa FÁFH og SMS í neðanmálsgrein nr 62 í álitsgerð sinni:

"Ekki má þó gleyma, að hafni Orkustofnun umsókn fyrirtækis þar að lútandi [um sæstreng], gæti fyrirtækið snúið sér til ESA með kæru, sem gæti endað með samningsbrotamáli gegn Íslandi.  Slík staða gæti reynzt Íslandi erfið."

Eftir að fjárfestir væri búinn að vinna slíkt mál, er engin leið til að standa gegn lagningu flutningslína frá stofnrafkerfinu og niður að lendingarstað sæstrengs.  Landsreglarinn mun krefjast þess, að Landsnet aðlagi Kerfisáætlun sína að Kerfisþróunaráætlun ESB, þar sem sæstrengurinn er.  Allar hindranir á þessari leið verða kærðar á grundvelli óleyfilegra útflutningshindrana og jafnvel ríkisstuðnings við innlenda atvinnustarfsemi.  

Það eru útúrsnúningar hjá ATG, að hvergi í reglugerð um ACER standi,

"að ESB hafi vald til að skikka Ísland til að selja 1000 MW til meginlandsins".  

Þess þarf einfaldlega ekki.  Markaðnum er ætlað að sjá um framkvæmdina, þegar regluverkið verður búið að opna gáttirnar.  Í þessu liggur hið mikla vanmat stjórnmálamanna á áhrifum OP#3.  Þeir gleyma markaðskröftunum.  Hagnaðarvonin knýr þá áfram.  Hverjir munu sitja eftir með sárt ennið ?  Íslendingar mundu þurfa að glíma við þríhöfða þurs: OP#3, EES-samninginn og markaðsöflin.  Til varnar þessu stendur Stjórnarskráin ein.  Á grundvelli hennar væri hægt að dæma þetta allt ólögmætt.  EES-samningurinn mun þó varla lifa slíkt af.

"Sæstrengur er á forræði þjóðarinnar sjálfrar og orka til hans sömuleiðis.  Hún er ekki til núna og verður ekki framleidd, nema fyrir liggi áætlanir og samþykki stjórnvaldsstofnana.  Dreifikerfi orku í viðkomandi sæstreng er líka á forræði þjóðarinnar eða með öðrum orðum á valdi Alþingis, í öllum tilvikum.  Úrskurði ESA á næstu árum, sem er afar ólíklegt, að fyrirvarinn gangi ekki upp, verðum við að mæta því með rökum og vörnum."

Eins og sjá má, hengir ATG hatt sinn alfarið á handónýtan fyrirvara Alþingis, sem sízt hefur meira gildi að Evrópurétti en fyrirvari Alþingis um innflutning á ferskum landbúnaðarvörum frá EES. Það er sorglegt að horfa upp á pólitískar skessur leika sér með fjöregg íslenzku þjóðarinnar.

"Orkuverðið hreyfist auðvitað ekki, því að tenginguna við meginlandið vantar."

Þessi málsgrein ATG ber með sér, að hann hefur ekki gert sér grein fyrir, hvernig uppboðskerfi með raforku mundi virka við íslenzkar aðstæður.  Alls staðar, þar sem þetta kerfi er notað, verður verðið kvikt með stórri dægursveiflu og árstíðarsveiflu.  Hér munu þrjú miðlunarlón keppa við 5 jarðgufusvæði, eins og staðan er núna.  Miðlunarvirkjanir eru tæknilega sveigjanlegri og með mun lægri breytilegan kostnað en jarðgufuvirkjanir og munu hafa undirtök á markaðinum á meðan nóg er í miðlunarlónunum, en síðan hækkar kostnaður miðlunarvirkjana upp fyrir jarðgufuvirkjanir.  Nýtingin verður ójöfn og þjóðhagslega óhagstæð, af því að auðlindastýringu vantar, og hún verður óleyfileg.  Þetta mun leiða til hækkunar á meðalraforkuverði til almennings. Fullyrðing ATG er út í loftið.

"Nú hefur fýsileikakönnun sæstrengs (ICE-Link) verið hætt og könnunarverkefnið afturkallað að skipun íslenzku ríkisstjórnarinnar."

Þetta skrifar ATG að óathuguðu máli.  Hvert fór "skipun íslenzku ríkisstjórnarinnar" ?  Til aðstandendanna, Landsnets, Landsvirkjunar og National Grid Holding Co. ?  Kaupin gerast ekki svona á eyrinni hjá ESB.  Á bak við veru "Ice-Link" í Kerfisþróunaráætlun ESB og alla leið upp á forgangsverkefnaskrána PCI er ítarleg undirbúningsvinna og undirskrift margháttaðra skjala innan ESB ásamt samþykki Framkvæmdastjórnar, Ráðs og þings.  Aðeins einfeldningar trúa því, að bréf frá Íslandi geti orðið sú litla þúfa, sem velti strax þessu þunga hlassi. 

PCI er til endurskoðunar á tveggja ára fresti, næst 2020.  Ef Alþingi afléttir í millitíðinni stjórnskipulegum fyrirvara af OP#3, er komin upp alveg ný staða, sem jafngildir viljayfirlýsingu Íslands um að tengjast sameiginlegum raforkumarkaði ESB.  Það er alveg undir hælinn lagt, að ESB verði við ósk ríkisstjórnarinnar, ef aðrir hagsmunaaðilar verða á móti því.  

"Munum líka, að svo kann að fara, að Bretar standi utan ESB.  Samningar um sæstreng væru þá tvíhliða gjörningur fullvalda ríkja án virks, margþjóðlegs eftirlitsaðila, en undir gerðardómi, ef deilur yrðu uppi."

Hér er ATG enn of fullyrðingasamur m.v. staðreyndir málsins.  Það veit enginn, hvort Bretar munu standa utan Orkusambands ESB og ACER, þótt þeir fari úr ESB, því að þeir eiga nú í miklum orkuviðskiptum innan EES.  Þá er allsendis óvíst, að ESB (ACER) mundi láta það afskiptalaust, ef Íslendingar, eftir samþykkt OP#3, myndu gera sig líklega til að eiga í raforkuviðskiptum við land utan ESB.  Það er þvert á móti líklegt, að ESB myndi túlka samþykkt OP#3 sem skuldbindingu að Íslands hálfu til að tengjast innri markaði ESB, og það væri tæknilega hægt með sæstrengslögn til Írlands.  Heimurinn er ekki jafneinfaldur og ATG vill vera láta.

Við höfum fyrir sjónum nýlegt dæmi frá samstarfsverkefni Þjóðverja og Rússa um nýja gasflutningslögn á botni Eystrasalts frá Rússlandi til Þýzkalands, sem er hitamál innan ESB.  Þjóðverjar og Rússar ætluðu að halda þessu máli sem tvíhliða samstarfsverkefni sínu, og Þjóðverjar lögðu sig í líma við að fá Frakka til að samþykkja slíkt fyrirkomulag.  Nú hefur Ráðherraráð ESB hins vegar tekið þá ákvörðun, að það gangi ekki upp á grundvelli OP#3, heldur skuli ACER, Orkustofnun ESB, taka að sér að stjórna þessum gasflutningum, þótt Rússar auðvitað eigi þar enga aðkomu.  Þjóðverjar eru í sárum, telja Frakka hafa svikið sig og ekki í fyrsta skipti. 

 

Að lokum kemur hin pólitíska niðurstaða ATG á formi yfirlýsingar:

"Ég tel mikilvægt, að sem flestir sjái í gegnum málatilbúnað og rangfærslur helztu talsmanna gegn 3. orkupakkanum.  Orkuauðlindir okkar eru ekki í hættu."

Gallinn við þessa niðurstöðu þingmanns VG er, að honum hefur í þessari grein ekki tekizt að hrekja með haldbærri röksemdafærslu neitt það, sem máli skiptir í málflutningi "Orkunnar okkar" eða þeirra, sem þar mega kallast talsmenn.  Það er hægt að sanna hvað sem er út frá röngum eða ófullnægjandi forsendum. Það hefur ATG tekizt að sanna í Kjarnagrein sinni og skipar sér þar á bekk með gríska heimspekinginum, sem sannaði, að héri kæmist aldrei framúr skjaldböku, ef bara skjaldbakan fengi forskot.    

 

 

 

 

 

Verður orkan okkar ?

Þingmaður Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs, Ari Trausti Guðmundsson, ATG, jarðeðlisfræðingur, tjáði sig um orkumál Íslands í ljósi umræðunnar um Orkupakka 3, OP#3, eins og hún snýr við honum um þessar mundir, í Kjarnanum á baráttudegi verkalýðsins 1. maí 2019. Grein sína nefndi ATG "Orkan er okkar". Það má til sanns vegar færa núna, en heldur hann, að bezta leiðin til að varðveita þá stöðu mála sé að halda áfram á þeirri vegferð lagainnleiðinga frá ESB, sem hófst hérlendis árið 2003 með OP#1 ?  Í þessari grein þingmannsins eru engin bitastæð rök færð fyrir slíku viðhorfi, og þar er margt, sem orkar tvímælis.

Í ljósi lokaorða hins "gamla byltingarseggs" er sárt að horfa upp á hann láta algerlega hjá líða í téðri grein að tengja saman mátt og verkun auðmagnsins og lagasmíð Evrópusambandsins, ESB.  Með því færir hann vanheilögu bandalagi búrókrata og auðmagns Evrópu vopn í hendurnar til að vinna óhæfuverk á íslenzkri löggjöf, sem rutt getur þessu vanheilaga bandalagi brautina að nýtingarrétti yfir íslenzkum orkulindum.

Neista af byltingaranda Fylkingarinnar má greina í eftirfarandi orðum ATG.  Hann verður hins vegar að átta sig á, að baráttan er núna.  Ekki dugar að varpa vandanum margföldum yfir á komandi kynslóðir:

"Við getum lagfært innviði, bætt lífskjör fjöldans, aukið félagslegt réttlæti og jafnrétti innan ríkjandi hagkerfis, með víðtækri samstöðu ólíkra afla.  Kerfið tryggir allt slíkt ekki til langframa né leysum við loftslagsvandann og umhverfismál, nema með nýju sjálfbæru hagkerfi, sem byggir [á] samstöðu, jafnrétti og mannúð.  En baráttan fyrir því öllu saman er annað og flóknara mál."

Mótsögnin í þessu er sú, að með stuðningi sínum við OP#3 á Alþingi fjarlægist ATG hið fagra stefnumið sitt frá fornu fari.  Með markaðsvæðingu raforku á Íslandi, sem OP#3 áskilur, og aðlögun íslenzka raforkumarkaðarins að sameiginlegum raforkumarkaði ESB, fjarlægist ATG það, að nýta megi orkulindirnar hérlendis með samfélagsleg sjónarmið að leiðarljósi. 

ATG minnist í upphafi greinar sinnar á raforkuna sem vöru og telur, að þar sem 80 % raforkunnar hérlendis fari til orkukræfs iðnaðar, þá sé "varla óeðlilegt, að hún teljist vara í viðskiptum".  Þetta eru engin rök.  Það var á sínum tíma stjórnmálaleg ákvörðun, tekin á Alþingi árið 1965, að stofna Landsvirkjun til að virkja stórt, nýta þannig hagkvæmni stærðarinnar og traustar umsamdar framtíðartekjur  frá stórnotendum til að fá hagstæð lán til að byggja upp öflugt raforkukerfi, vinnslu- og flutningskerfi, sem almenningur nyti góðs af með öruggri orkuafhendingu og lágu orkuverði, er fram liðu stundir.  Allt hefur þetta gengið eftir, og nú er ögurstund að renna upp varðandi það, hvort samfélagsleg stjórn verður áfram við lýði í raforkugeiranum, eða hvort hættunni verði boðið heim með því að innleiða ESB-löggjöf fyrir millilandatengingar og gefa þannig til kynna öðrum þræði, að Alþingi óski eftir, að Ísland verði hluti af sameiginlegum raforkumarkaði ESB.

"Háspennudreifing er í höndum Landsnets."  Þetta er röng fullyrðing hjá ATG.  Rétt er, að flutningskerfi raforku á 66 kV og hærri spennu er í höndum Landsnets, skipulagning þess (Kerfisáætlun), hönnun, nývirki og rekstur.  Um er að ræða lögbundna einokunarstarfsemi.  Til að tryggja óvilhalla afstöðu flutningsfyrirtækisins gagnvart frameiðendum og kaupendum raforkunnar, stefnir ríkisstjórnin á að kaupa núverandi eigendur, LV, OR, RARIK og OV, út úr fyrirtækinu, og er það í samræmi við forskrift allra orkupakkanna.  Dreifiveiturnar sjá um raforkudreifingu samkvæmt sérleyfi hver á sínu svæði á 33 kV og lægri spennu.  Þær eru flestar í opinberri eigu á Íslandi.  Iðnaðarráðuneyti og Orkustofnun (OS) hafa nú eftirlit með starfsemi orkugeirans, einkum einokunar- og sérleyfisfyrirtækjanna, en eftirlitshlutverkið mun færast í hendur Landsreglarans. 

"Markaðsvæðing í hagkerfi er ekki sjálfkrafa vinsamleg alþýðu manna, en hún merkir heldur ekki, að vald ESB, EFTA eða annarra fjölþjóðabandalaga sé þar með orðið, eða verði, óhjákvæmilega yfirþjóðlegt, og ráði innri orkumálum ríkja.  Stjórnmálaákvarðanir innan og á milli ríkja þarf til þess, og eflaust fleira."

Þetta er ótrúlega léttvæg umfjöllun á lykilatriði í sambandi við OP#3.  Með OP#3 verður ekki lengur undan því vikizt að taka hér upp frjálsa samkeppni um raforku á heildsölumarkaði að fyrirmynd ESB.  Þar er um að ræða uppboðsmarkað í orkukauphöll.  Viðskiptakerfið er sniðið við orkukerfi og orkumarkað í þungamiðju iðnaðarframleiðslu ESB.  Þessar aðstæður eru gjörólíkar íslenzkum aðstæðum, og þessi mismunur getur leitt til þess, að þetta markaðskerfi muni aðallega virka orkuseljendum til hagsbóta á kostnað orkunotenda.  Í þessum efnum þurfa Íslendingar að fá frið til að þróa sitt eigið orkumarkaðsfyrirkomulag, sem útheimtir auðlindastýringu.  Hún er óleyfilegt ríkisinngrip í frjálst markaðskerfi ESB.

ATG er augljóslega meðvitaður um hætturnar, sem hag "alþýðu manna" stafar af markaðsvæðingu raforkugeirans á Íslandi.  Hins vegar skjöplast honum illilega um á hvaða stig hið yfirþjóðlega vald um "innri orkumál  ríkja" kemst með OP#3.  Reglugerð nr 713/2009 um ACER og millilandatengingar er skýrt dæmi um, að fjölþjóðleg stofnun, Orkustofnun ESB, fær vald til að taka lagalega bindandi ákvarðanir fyrir Ísland varðandi millilandatengingar, ef/þegar Alþingi afléttir hinum stjórnskipulega fyrirvara af OP#3.

ACER hefur þegar úrskurðað í deilumálum aðildarríkja ESB um millilandatengingar.  Skömmu eftir að OP#3 öðlaðist lagagildi í ESB í kjölfar staðfestingar Ráðherraráðsins og ESB-þingsins árið 2014, kvað ACER upp úrskurð í deilumáli Póllands annars vegar og Eystrasaltslandanna hins vegar út af kostnaðarskiptingu við gaslögn yfir landamæri.  Úrskurðurinn hljóðaði upp á greiðslur til Gaz System S.A., Póllandi, frá þremur félögum í Eystrasaltslöndunum, að upphæð MEUR 85,8 (mrdISK 12), á grundvelli 713/2009 og 347/2013.

Það er ekki lengur hægt að draga neina dul á völd ESB yfir innri orkumálum ríkja, þ.á.m. varðandi afnotarétt náttúrulegra orkulinda.  Þann 8. marz 2019 sendi Framkvæmdastjórn ESB bréf til frönsku ríkisstjórnarinnar og 7 annarra ríkisstjórna ESB-landa og bað þær að sýna fram á, að raforkusamningar opinberra fyrirtækja, sem selja raforku frá vatnsorkuverum, séu í samræmi við ESB-löggjöf.  Þetta þýðir að lágmarki, að þessi opinberu fyrirtæki verða að sýna fram á, að raforkusamningar þeirra endurspegli markaðsverð.  Það getur líka þýtt, að segja verði núverandi samningum upp, ef þeir renna ekki bráðlega út, og að bjóða verði orkuna upp á markað til skamms tíma, e.t.v. eins árs í senn.  

Í Frakklandi er ríkisraforkufyrirtækið EdF með yfirburðastöðu á markaði í svipuðum mæli og Landsvirkjun hérlendis.  Framkvæmdastjórnin hefur í nokkur ár haft uppi kröfur á hendur franska ríkinu, að það einkavæði virkjanaleyfi sín fyrir vatnsaflsvirkjanir, sem að mestu eru reknar af EdF.  Að einkavæða virkjaneyfi þýðir jafnframt einkavæðingu viðkomandi virkjana.  Í fyrra gafst franska ríkisstjórnin upp gagnvart þessari einkavæðingarkröfu framkvæmdastjórnar ESB, og í ár á þessi einkavæðing að fara fram.

Þessi einkavæðingarkrafa Framkvæmdastjórnarinnar er reist á því, að nú hefur frjálst markaðskerfi fyrir raforku verið innleitt í Frakklandi, enda skylda samkvæmt OP#3, og innan þessa kerfis er stór markaðshlutdeild ríkisfyrirtækis "tabú".  Vatnsorkuver framleiddu 12,5 % raforkuvinnslu Frakklands 2018, og í þeim er um 19 % af uppsettu afli í orkuverum Frakklands.  

Af þessari reynslu Frakkanna og annarra ESB-landa getum við Íslendingar dregið alveg óyggjandi lærdóm.  ESA mun gera þá kröfu, eftir að markaðsvæðingin hefur farið fram hér í anda ESB, að virkjanaleyfi ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar verði að mestum hluta einkavædd.  Þetta er stórfellt inngrip yfirþjóðlegs valds í "innri orkumál" Íslands, sem veldur gjörbyltingu á þeirri orkustefnu, sem íslenzk stjórnvöld hafa mótað og þokkaleg sátt hefur verið um í landinu.  Franskir starfsmenn EdF hótuðu verkfalli, ef einkavæðing vatnsorkuvera EdF færi fram.  Hérlendis mun verða gríðarleg óánægja með það, hvað innleiðing orkupakka ESB í EES-samninginn hefur leitt yfir þjóðina.  Til að forða landinu frá þessari alvarlegu stöðu er tvennt til: fresta afgreiðslu OP#3 á Alþingi og leita hófanna um samningaviðræður innan EES eða að fella OP#3, og þá fer hann í sáttaferli í Sameiginlegu EES-nefndinni.

"Hvernig sem fer, er ljóst, að raforka til útflutnings um sæstreng (500 - 1000 MW) er fjarri lagi."

Þessi fullyrðing er hæpin í ljósi þess, að stærsta raforkufyrirtæki landsins, Landsvirkjun, hefur rekið harðan áróður fyrir því síðan 2010, að einmitt slíkur útflutningur verði að raunveruleika.  Á vefsetri LV er fjálgleg kynning á þessum útflutningshugmyndum.  Landsvirkjun vill stækka sinn markað og fá sterkari samningsstöðu við raforkukaupendur á innanlandsmarkaði.  Gallinn á gjöf Njarðar er sá, fæst orkukræf fyrirtæki á Íslandi, þ.m.t. í landbúnaði, geta keppt við hið erlenda raforkuverð, sem verður flutt inn með aflsæstreng frá öðru Evrópulandi til Íslands. Hætt er við, að atvinnurekendasamtökin eigi eftir að iðrast þess að hafa ekki lagzt á árarnar með verkalýðssamtökunum gegn OP#3.  

"Land tengist inn á netið að eigin ákvörðun, metur orku aflögu til sölu og ákveður, ef svo ber til, að auka framleiðsluna, landinu í hag.  ...... Hún [ACER] er ekki yfirþjóðleg valdastofnun, sem getur skipað fyrir um orkusölu (magn, nýjar línur eða fleiri orkuver)."

Hér er gert ótrúlega lítið úr áhrifum lögleiðingar OP#3 og áhrifum og völdum ACER. Það er horft framhjá samverkandi áhrifum OP#3, samkeppnislöggjafar Evrópuréttarins og markaðskraftanna. Innleiðing OP#3 felur í raun í sér þá stefnumörkun að hálfu Alþingis að aðlaga íslenzka raforkumarkaðinn að sameiginlegum raforkumarkaði ESB í því skyni að tengja þessa tvo raforkumarkaði snurðulaust saman.  Strax og reynir á bann Alþingis við að setja sæstreng inn á framkvæmdahluta Kerfisáætlunar Landsnets, munu þau lög verða felld úr gildi að kröfu ESA sem brot á EES-samninginum, gr. 7, um skilyrðislausa innleiðingu reglugerða og tilskipana, eins og þær koma frá Sameiginlegu EES-nefndinni. 

Núna er sæstrengurinn "Ice-Link" inni á Kerfisþróunaráætlun ESB, og það er alveg óvíst, að ESB samþykki að taka hann út af PCI-forgangsverkefnalista sínum um millilandatengingar, þótt Landsnet eða Landsvirkjun óski þess, ef Alþingi samþykkir að aflétta hinum stjórnskipulega fyrirvara af OP#3.  

Það má hugsa sér, að fjárfestir sæki um leyfi til að leggja sæstreng á milli ESB-lands og Íslands. Hann fær umsóknina samþykkta hjá orkustofnun í hinum enda strengsins, en henni er hafnað hér vegna banns Alþingis.  Þá er komið upp vandamál, sem landsreglarar í sitt hvorum enda sæstrengsins ekki geta leyst, og þeir vísa þá málinu umsvifalaust til ACER.  ACER gefur skýrslu um málið til framkvæmdastjórnar ESB, sem kvartar við ESA yfir broti við innleiðingu OP#3, þar sem pakkinn var ekki skilmálalaust innleiddur.  Þetta leiðir til þess, að EFTA-dómstóllinn dæmir lög um bann Alþingis við sæstreng ólögmætt.  Þá verður Landsnet að taka sæstrenginn inn á Kerfisáætlun sína, enda er Landsreglarinn eftirlitsaðili með Landsneti og ber að fylgja því eftir, að Landsnet aðlagi Kerfisáætlun sína að Kerfisþróunaráætlun ESB, þar sem "Ice-Link" er.  Orkustofnun hefur þá ekki lengur nein rök fyrir því að hafna leyfisveitingu, enda vofir þá yfir stjórnvöldum brot á reglum EES-samningsins, sem banna útflutnings- og innflutningshindranir.  

Regluverk OP#3 skyldar ekki aðildarlöndin beinum orðum til að standa undir kostnaði við eflingu flutningskerfis raforku að og frá aflsæstreng, en hver annar á að standa undir þeim kostnaði hérlendis en Landsnet ?  Málið er, að þetta verður óhjákvæmileg afleiðing af tæknilegri nauðsyn hérlendis, ef ákveðið verður að leggja einn eða fleiri sæstrengi til landsins. Til að anna flutningsþörfinni og tryggja stöðugleika raforkukerfisins eftir megni verður Landsnet að setja upp ný tengivirki, leggja jarðstrengi og loftlínur, sem tengja saman stofnrafkerfi Norðurlands og Suðurlands og stofnrafkerfið við sæstrengina.  Kostnaðurinn af þessu mun leggjast alfarið á innanlandsnotendur og gæti tvöfaldað flutningsgjald raforku um tíma.  Ef ekki verður ráðizt í þessar framkvæmdir, mun verða litið á slíkt sem hindrun á vegi notkunar sæstrengsins, sem er útflutningshindrun samkvæmt EES-samninginum, gr. 12.

Það er ljóst, að með leyfi fyrir aflsæstreng á milli Íslands og sameiginlegs raforkumarkaðar ESB mun ásókn í rannsóknarleyfi og virkjanleyfi aukast hérlendis.  Þar sem íslenzk stjórnvöld munu engu ráða um orkuflæðið um sæstrenginn, þá mun hann hafa mjög mikil áhrif til hækkunar raforkuverðs, sem skapar enn meiri hvata til aukinnar orkusölu inn á strenginn.  Kerfisþróunaráætlun ESB jafngildir ákvörðun Evrópusambandsins um snurðulausa orkuflutninga innan EES.  Markaðurinn lætur orkuna fljóta frá stöðum með lágan vinnslukostnað til staða með hátt raforkuverð.

  ACER þarf ekki að skipa fyrir hér um nýjar virkjanir.  Markaðurinn mun sjá um verkið.  Ef yfirvöld ætla að draga lappirnar með leyfisveitingar fyrir framkvæmdir í tengslum við virkjanir og flutningskerfi, þá má ætla, að látið verða reyna á það, hvort þyngra vegi fyrir ESA skipulagsreglur og umhverfisvernd eða bann EES-samningsins við útflutningshindrunum á vöru.  

Ef þetta er allt saman misskilningur, þá eru búrókratar og stjórnendur ESB bjánar, sem ekkert vita, hvað þeir eru að gera með því að unga út með harmkvælum reglugerðum og tilskipunum um tilhögun orkumála.  Hvergi á byggðu bóli annars staðar en hér er gerð tilraun til að halda því fram, að orkupakkar ESB hafi engin áhrif umfram það, sem aðildarríkin kæra sig um.  Hið sanna er, að orkupakkarnir eru brimbrjótur Framkvæmdastjórnarinnar til að ná fram stefnumiði ESB um einn samfelldan, hnökralausan orkumarkað með sjálfbæra raforkuvinnslu.

Af ofangreindum ástæðum fer ATG í geitarhús að leita ullar í eftirfarandi leit sinni:

"Hvergi hefur mér tekizt að finna dæmi um, að ríki sé birtur úrskurður um, að það skuli bæta við raforku til útflutnings, leggja nýjar háspennulínur að landamærum eða leggja rafstreng í sjó."

Varðandi síðast nefnda atriðið, horfir málið alveg þveröfugt við.  Einkaaðilar um sæstrengslögn njóta forgangs umfram ríkisfyrirtæki.  Eitt af 8 skilyrðum Norðmanna fyrir því að lyfta hinum stjórnskipulega fyrirvara af OP#3 þar í landi 22. marz 2018 var, að allar millilandatengingar yrðu áfram í eigu Statnetts, norska Landsnets.  Þá þegar var umsókn einkafyrirtækis um eyfi fyrir NorthConnect á milli Noregs og Skotlands til afgreiðslu hjá NVE, norsku orkustofnuninni.  Hún stöðvaði ekki matsferlið, þótt Statnett og stjórnarandstöðuflokkarnir á Stórþinginu óskuðu eftir því, svo að Statnett gæfist kostur á að kaupa eigendur NorthConnect út.  ESA mun tæplega samþykkja slíka ríkiseinokun á öllum millilandatengingum, ef OP#3 verður staðfestur í öllum EFTA-ríkjum EES.

"Auðvelt er að halda fram fölskum orðum um yfirþjóðlegt vald ACER, en sýna aldrei fram á dæmi þess, að það hafi leitt til valdboða, sem ríki neyðist til að hlíta."

Þetta er ótrúlegur texti hjá ATG.  Það er engu líkara en hann beri brigður á yfirþjóðlegt vald ACER, sem þó var sýnt fram á í lögfræðilegri álitsgerð Friðriks Árna Friðrikssonar Hirst og Stefáns Más Stefánssonar til utanríkisráðuneytisins.  Úrskurður ACER í milliríkjadeilu um kostnaðarskiptingu á milli 4 ríkja ESB frá 11. ágúst 2014, þar sem einu ríkjanna voru úrskurðaðar MEUR 85,8 í bætur, sannar, að ACER getur beitt "valdboði, sem ríki neyðast til að hlíta", þótt íþyngjandi sé.

ATG viðurkennir, að "[í] sumum tilvikum er unnt að fara fram á viðamiklar tilslakanir eða undanþágur frá tilskipunum, en þá þarf samþykki allra 28 ESB-ríkjanna", og síðan bætir hann við:

"Beiðni um slíkt "eftir á" verður ólíklega samþykkt".

Það er hagur ESB, að Noregur og Liechtenstein verði í Orkusambandi ESB.  Það verða þau ekki, ef Ísland hafnar OP#3 og ekkert samkomulag næst í sameiginlegu EES-nefndinni (um undanþágur fyrir Ísland).  

Noregur getur hins vegar hæglega að mati Henrik Björnebye, lagaprófessors í Ósló, gert tvíhliða samkomulag við ESB um orkuviðskipti.  Það verður þá utan EES-samningsins, sem ESB mun þykja verra.  

Af þessum sökum stenzt ekki fullyrðing ATG. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Orkupakki #3 er ekki í tómarúmi

Þegar það er metið, hvað Alþingi á að gera við Orkupakka #3 (OP#3), er ekki nóg að rýna í tilskipun og reglugerðir OP#3, þótt nauðsynlegt sé, heldur verður að virða fyrir sér umhverfi hans, stefnumörkun ESB á sviði orkumála, þar sem hann er aðeins einn hluti af mörgum þáttum, og markaðsaðstæðurnar, fjórfrelsið í EES-samninginum, sem virkar sterkt á OP#3. 

OP#3 felur í sér yfirþjóðlega þætti um lagalega bindandi ákvörðunarvald ACER, Orkustofnunar ESB, sem fyrri orkupakkar innihéldu ekki. Þess vegna hafa ráðherrar utanríkis- og iðnaðarmála, sem með þetta mál hafa farið fyrir hönd ríkisstjórnarinnar, lagt lykkju á leið sína og lagt til þingsályktanir og lagasetningu, sem eiga að krækja fyrir þessa keldu.  Er þetta sýndarmennskan ein eða lagalega bindandi á einhvern hátt fyrir ESB ? Til að leita svara við þessari mikilvægu spurningu, er nóg að fara í smiðju til Friðriks Árna Friðrikssonar Hirst og Stefáns Más Stefánssonar.  Þingmenn, sem átta sig ekki á gloppunum í málatilbúnaði iðnaðarráðherra og utanríkisráðherra, hafa ekki lesið heima, eins og þar stendur.  Það er grafalvarlegt, því að áformað er, að þeir taki senn vorpróf í OP#3. Þannig stendur á, að þau, sem kosta þá í skólann, eru hins vegar langflest með öll svörin rétt við spurningum úr þessum efniviði, er Ísland varðar.  Það verður ekkert endurtekningarpróf í OP#3, og þeir sem kosta þessa óburðugu nemendur, munu ekki allir hafa hug á að senda tossana aftur í skólann.

Það er skemmst frá því að segja, að frá bæjardyrum ESB hlýtur lagasetning um að áskilja samþykki Alþingis fyrir "Ice-Link"  eða öðrum aflsæstreng inn á Kerfisáætlun Landsnets í kjölfar innleiðingar í landsrétt á allri samþykkt Sameiginlegu EES-nefndarinnar á OP#3 að virka sem skrípaleikur, ef ekki beinlínis móðgun við samstarfsaðila í EES. 

Þetta er að líkindum skýringin á því, að 14 mánuðum eftir loforð sitt um lögfestingu skilyrðanna 8 til hluta norsku stjórnarandstöðunnar gegn stuðningi við OP#3 á Stórþinginu, bólar enn ekkert á þessu lagafrumvarpi norsku ríkisstjórnarinnar.  

Sannleikurinn er sá, að lagasetning af þessu tagi á atriðum, sem ekki eru umsamin við ESB fyrirfram, t.d. í Sameiginlegu EES-nefndinni, hafa ekkert lagagildi að Evrópurétti og eru þess vegna ekki pappírsins virði í samskiptum við ESB, þegar á reynir. Hér eru prúðuleikararnir af fullkominni ósvífni og ábyrgðarleysi að setja upp leikrit fyrir landsmenn, sem þó flestir sjá gegnum svikavefinn.

Ef ESA ekki gerir athugasemd við þetta "sæstrengsbann" fljótlega eftir innleiðinguna á Alþingi til að girða fyrir frekari misskilning og gerir síðan ríkisstjórnina afturreka með þessa lagasetningu með lögsókn fyrir EFTA-dómstólinum, þá má hugsa sér eftirfarandi ferli:

• Fjárfestir fær stuðning ACER til að hvetja Landsreglarann til að fá  Kerfisstjórann í einu nágrannalanda Íslands á EES-svæðinu til að taka aflsæstreng til Íslands inn á Kerfisáætlun sína með vísun í Kerfisþróunaráætlun ESB. Í Kerfisþróunaráætlun ESB er enn sæstrengurinn "Ice-Link", og hann er enn inni á forgangsverkefnalista ESB, PCI, um millilandatengingar og verður þar áfram svo lengi sem ESB er þess fýsandi, og öll þróun orkumála og stefnumörkun ESB bendir til stöðugt vaxandi áhuga á "grænum rafgeymi norðursins" fyrir meginland í orkuhallæri. Bréf frá Íslandi um að taka "Ice-Link" út af PCI verður sennilega hlegið út af borðinu, ef/þegar Ísland tilkynnir um innleiðingu OP#3 í landsrétt.  Innleiðingin jafngildir viljayfirlýsingu um að tengjast hinum sameiginlega raforkumarkaði ESB.  Tvískinnungur af þessu tagi er forkastanlegur og ávísun á vandræði.
• Landsreglarinn á Íslandi mun strax tilkynna ACER, að Kerfisstjórinn á Íslandi, Landsnet, megi ekki að landslögum setja sæstrenginn á framkvæmdahluta Kerfisáætlunar sinnar, en hann má aftur á móti setja hann á langtímaáætlun sína.  Við þetta er kominn upp ágreiningur, sem landsreglarar landanna tveggja, sem sæstrengurinn á að tengja, geta ekki leyst sín á milli, og þá fer skýrsla frá ACER til framkvæmdastjórnar ESB.  ESB tilkynnir ESA um brot Íslands á EES-samninginum, gr.7, og þá verður ríkisstjórnin í klóm ESA/EFTA-dómstólsins með þessa lagasetningu, sem virðist hafa blekkt þingflokk Sjálfstæðisflokksins til fylgilags við trúðslegar tiltektir utanríkisráðuneytisins.  

Í þessari stöðu verður Ísland eins og fluga í köngulóarneti Evrópusambandsins, sem spinnur vef sinn til þess að tryggja sér sem mesta "græna" orku.  Sæstrengur verður lagður, og þá mun raforkan einfaldlega fara til hæstbjóðanda, því að ACER stjórnar reglusetningu um nýtingu strengsins, og útflutningshömlur til að draga úr verðhækkunum innanlands eða jafnvel draga úr hættunni á orkuskorti hérlendis verða kærðar sem ríkisstuðningur og/eða brot á EES-samninginum, gr. 12, um bann við útflutningshömlum á vörum.

Hvernig horfir framtíðin svo við í orkupakkamálum ESB ?:

• Lögfræðilegi ramminn um orkusamband ESB er nú tilbúinn.  Með OP#4, sem inniheldur 4 nýjar tilskipanir og 4 reglugerðir, lauk gerð þessa lagaramma í desember 2018. Eins og með OP#3, stendur samþykktarferlið í aðildarlöndunum.  Í apríl 2019 er formlegt samþykktarferli ESB-þingsins og ESB-ráðsins eftir fyrir eina tilskipun og tvær reglugerðir OP#4.  Eftir samþykkt hverrar tilskipunar og gerðar hefur sú verið send til kynningar hjá EFTA-ríkisstjórnunum, en það hefur ekkert heyrzt af þessu hérlendis. Það er ills viti, því að 5. maí 2017 féllu embættismenn þáverandi á prófi í OP#3.  Eins og dæmin sýna, er afar varasamt að láta embættismenn utanríkisráðuneytisins eina um að véla um jafntæknileg mál og orkupakkarnir eru.  Norska ríkisstjórnin, þótt höll sé undir ESB, sendi jafnharðan þessar orkupakkagerðir til umsagnar sérfræðinga.  Hógvær neikvæð umsögn barst frá Statnett, norska Landsnetinu.  Hún var um lífshagsmuni Norðmanna, afhendingaröryggi raforku.  Hún var á þá leið, að ekki mætti útvista ábyrgðinni á afhendingaröryggi rafmagns út fyrir valdsvið ríkisins.  Öll stjórnun raforkumála í aðildarlöndum ESB er á leiðinni til Framkvæmdastjórnarinnar. 
• Sams konar þróun verður að sjálfsögðu í EFTA-löndum EES-samstarfsins, nema þau spyrni við fótum.  Fyrir íbúa á eyju langt norður í Atlantshafi er þessi þróun mála leiðin til glötunar. Þess vegna yrði samþykkt OP#3 glapræði. Meira um þetta í seinni pistlum.
• Í viðhengi er umsögn höfundar vegna þingsályktunartillögu iðnaðarráðherra í tengslum við OP#3.  

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• umsogn_bjo_thalt_thkrg_1252_791_0.docx

Musteri óttans við Rauðará

Ekkert lát er á hræðsluáróðri utanríkisráðuneytisins um voveiflegar afleiðingar þess, að Alþingi notfæri sér samningsbundinn rétt sinn í EES-samninginum til að neita því að aflétta hinum stjórnskipulega fyrirvara af EES-samninginum.  Utanríkisráðherra hefur haldið fjarstæðum fram, sem hér verða gerðar að umræðuefni, og einn aðstoðarmanna hans bætt um betur, t.d. á Snjáldru (FB).  Þá hefur iðnaðarráðherra gert sig seka um fjarstæðukenndan málflutning nýlega í viðtali við vel upplýstan spyril á Harmageddon.  Þar óð iðnaðarráðherra á súðum.  Traust til hennar sem ráðherra orkumála óx ekki við að hlýða á þá grunnfærni.

1. Synjun sé fordæmalaus og upphaf óvissuferðar: Þetta er ósatt, eins og Jón Baldvin Hannibalsson, fyrrverandi utanríkisráðherra, hefur rakið.  Fordæmi um að hafna tillögu ESB um upptöku tilskipunar í EES-samninginn er frá því snemma á þessum áratugi.  Þá var við völd í Noregi ríkisstjórn AP-SP-SV.  Frétzt hafði af mikilli andstöðu SP og SV við Pósttilskipun IV, sem ESB ætlaði að leggja fyrir Sameiginlegu EES-nefndina til samþykktar. Framlagningunni var því frestað. Síðan var andstaða samþykkt á Landsfundi AP, Verkamannaflokksins, og þá gaf norska ríkisstjórnin út yfirlýsingu um andstöðu við Pósttilskipun IV.  Norski utanríkisráðherrann fór síðan til fundar við ESB og EFTA og tilkynnti, að Norðmenn myndu ekki fallast á tilskipunina. Hún var þess vegna ekki lögð fyrir Sameiginlegu EES-nefndina, og engar frekari ráðstafanir gerðar að hálfu EFTA eða ESB.  Þótt OP#3 hafi verið samþykktur í Sameiginlegu EES-nefndinni, breytir það engu um skýlausan rétt Alþingis til að neita að aflétta hinum stjórnskipulega fyrirvara, sem er á þessari samþykkt.  Að bera brigður á þetta er bjarnargreiði við EES-samninginn.  Þau, sem reka hamslausan hræðsluáróður um afleiðingar höfnunar Alþingis, grafa í raun undan trausti almennings á þessum samningi og samstarfsaðilum Íslendinga innan EES.  Það er hráskinnaleikur.
2. Er líklegt, að viðbrögð ESB verði öðruvísi gagnvart Íslendingum í orkupakkamálinu ?: Þá er vænlegt að spyrja, eins og Rómverjar forðum: "Cuo bono"-hverjum væri það í hag ?  Það er engum í hag að setja EES-samstarfið í uppnám, með því að ESB fari út fyrir samningsbundnar heimildir sínar til gagnráðstafana, og líklegast er, að þær verði engar, eins og í tilviki Norðmanna um árið.  Aðalatriðið er, að samkvæmt EES-samninginum eru það aðeins atriði í núverandi samningi, sem eru náskyld OP#3 eða OP#3 mundi leysa af hólmi, sem mætti ógilda, þ.e.a.s. þættir í OP#2, s.s. gasmarkaðstilskipun 2, raftilskipun 2, gerð 1775/2005 (gasflutningar) og gerð 1228/2003 (stofnrafkerfi að og frá flutningsmannvirkjum á milli landa). Ef ESB fer út fyrir heimildir gagnráðstafana, sem fyrirskrifaðar eru í EES-samninginum, brýtur Evrópusambandið EES-samninginn og hægt verður þar með að stefna því fyrir EFTA-dómstólinn.  Það má nánast útiloka, að ESB leggi í þá óvissuferð, enda getur ESB ekkert haft upp úr krafsinu.  Allar getgátur um slíkt hérlendis eru eintómir hugarórar, viðkomandi embættismönnum og þingmönnum o.ö. til minnkunar.
3. Terje Söviknes, orkuráðherra Noregs, staðfesti í skriflegu svari til Stórþingsins 5. marz 2018, að það er aðeins sá hluti EES-samningsins, sem hefði tekið breytingum eða horfið við innleiðinguna, sem hugsanlega verður ógiltur af ESB.  Ráðherrann skrifaði síðan: "Spurningin um, hvaða hluta viðaukans málið snertir beint, er stjórnmálalegt viðfangsefni, sem ekki er hægt að fá úrskurð um fyrir EFTA- eða ESB-dómstólinum."  Með öðrum orðum skulu málsaðilar finna sameiginlega lausn á þessu í samningaviðræðum.  Túlkun íslenzka utanríkisráðuneytisins á þessu er hins vegar fyrir neðan allar hellur, hrein ímyndun og hræðsluáróður, sem þingmenn margir hverjir hafa kokgleypt.  
4. Stendur íslenzkum fyrirtækjum einhver ógn af því, að Alþingi neiti að aflétta hinum stjórnskipulega fyrirvara ?  Nei, alls engin, og um þetta hafa verið skrifaðar lærðar ritgerðir í Noregi um áhrifin á norskan útflutningsiðnað.  Verður gerð nánari grein fyrir málinu á eftir þessum tölulið pistilsins.  Skörin hefur færzt upp í bekkinn, þegar utanríkisráðuneytið gerir því skóna, að íslenzk útflutningsfyrirtæki sjálfvirkra vinnslukerfa á borð við Marel, Skagann, 3X, Völku o.fl. muni verða fyrir einhvers konar tæknilegum viðskiptahindrunum að hálfu ESB vegna þess, að ESB muni fella úr gildi ákvæði í Viðauka IV, sem hafa engan skyldleika við OP#2 eða OP#3, s.s. kvaðir um orkumerkingar.  Það hefur farið framhjá ráðuneytinu, að þessar kvaðir eiga einvörðungu við um heimilisraftæki.  Er það mjög ámælisvert hjá ráðherranum og aðstoðarkonu hans að fara á flot með slíka endemis vitleysu, en dæmið sýnir, að á þeim bænum helgar tilgangurinn meðalið, þegar verjendur slæms málstaðar eru orðnir rökþrota.  

Stjórnmálamenn, sem dásama gjarna EES-samninginn, nefna þá gjarna, að samkvæmt honum þurfi ekki að taka upp allar gerðir og tilskipanir ESB.  Utanríkisráðherra tönnlast gjarna á hlutfallinu 13,5 %.  Talning gefur þó skakka mynd af hlutfallslegum áhrifum.  Nær væri að taka  umfangið og reyna að meta inngripið í þjóðlífið, t.d. kostnað vegna stjórnsýslu og kvaða á atvinnulífið, og umfang valdframsals til ESB. 

Í þessu sambandi er lykilatriði, að EES-samningurinn áskilur EFTA-ríkjunum skýlausan rétt á að hafna lagabálkum ESB, annaðhvort í Sameiginlegu EES-nefndinni eða í þjóðþingunum.  Að láta eins og með þessu sé lagt upp í einhverja óvissuferð er fáránleg tilraun til að slá ryki í augu almennings, því að neitunarvaldið var grundvöllur þess, að Alþingi samþykkti EES-samninginn 1993. Neitunarvaldið er skráð í EES-samninginn, gr. 93, og í Samninginn um fastanefnd EFTA, gr. 6.  Án neitunarvalds hefði löggjafarvald Alþingis verið framselt ESB 1993 við samþykkt EES-samningsins.  Hræðsluáróður  iðnaðarráðherra o.fl. í þessa veru er mjög ótraustverður og í raun kjánalegur. Trúir hún eigin vitleysu ? 

Líklegast er, að Evrópusambandið sætti sig við það, að Alþingi neiti að aflétta stjórnskipulegum fyrirvara við samþykkt Sameiginlegu EES-nefndarinnar án nokkurra sérstakra mótaðgerða.  Hvers vegna ?  Þar vegur nokkuð sjónarmið um fyrirsjáanleika, sbr norska fordæmið, og hlýðni við samninginn.  Gr. 3 í EES-samninginum leggur samningsaðilum á herðar þá skyldu að sýna samninginum hollustu, og enginn samningsaðila, heldur ekki sá stóri (ESB), má skapa vandræði í samstarfinu.  Þetta styður það, að haft verði að leiðarljósi, að hugsanlegar gagnráðstafanir ESB hreyfi sem minnst við innihaldi og virkni EES-samningsins.  Með öðrum orðum: núverandi frjálsu viðskipti skulu haldast.  

ESB má ekki og getur ekki samkvæmt EES-samninginum hafið einhvers konar refsiaðgerðir gegn Íslandi, en getur gert tillögu í Sameiginlegu EES-nefndinni um ógildingu þess hluta EES-samningsins, sem hefði breytzt við innleiðingu OP#3 (ógilding, gr. 102). Þetta er til að jafna út ávinning Íslands af að hafna innleiðingu viðkomandi tilskipunar eða reglugerðar.  Aðalsamningurinn og bókanirnar gilda áfram.  Reglurnar um m.a. frjáls vöruviðskipti og bannið við aðgerðum gegn undirboðum verða áfram í gildi.

 Öllum tilskipunum og reglugerðum í EES-samninginum er raðað á kerfisbundinn hátt í 22 viðauka eftir efni.  Orka er í viðauka #4.  Þar verður Þriðja orkupakkanum með ACER-gerðinni, sem Alþingi hefur nú til umfjöllunar, skipað niður, ef þau mistök verða framin að aflétta stjórnskipulega fyrirvaranum.  Það er EES-nefndin, sem ákveður, hvort og hvaða þætti samningsins á að ógilda.  Þar eru EFTA, þ.e.a.s. Ísland, Noregur og Liechtenstein ásamt ESB, jafngildir aðilar, og samþykkt krefst samþykkis allra.  

Orkustofnun ESB er tiltölulega ný af nálinni, og engin samningsákvæði til um hana í núverandi EES-samningi.  ACER-gerðin breytir þess vegna ekki núverandi EES-regluverki.  Þannig snertir ekkert í núverandi samningi höfnun á OP#3.  Þótt ESB myndi krefjast ógildingar á þáttum í núverandi orkuregluverki og EFTA-löndin samþykkja, mundu íslenzk fyrirtæki án nokkurs vafa geta starfað með öllu hindrunarlaust áfram í þeim EES-löndum, þar sem þau hafa starfsemi nú eða viðskipti.  Hið sama á við um fyrirtæki frá hinum EES-löndunum, sem nú reka einhvers konar starfsemi á orkusviðinu á Íslandi.  EES-samningurinn á að verja áunnin réttindi fólks og fyrirtækja, sbr gr. 102:

"Réttindi og skyldur, sem fólk og markaðsaðilar þegar hafa áunnið sér samkvæmt þessum samningi, skulu áfram verða við lýði."

    

 

Gaukseggið og óvissan

Hugmyndin í lögfræðilegri álitsgerð Friðriks Árna Friðrikssonar Hirst (FÁFH) og Stefáns Más Stefánssonar (SMS) (tæplega 8 línur í 43 blaðsíðna ritgerð), sem utanríkisráðherra reisir síðan þingsályktunartillögu um Þriðja orkupakkann (OP#3) á, er af öllum sólarmerkjum að dæma aðskotadýr í annars ágætri skýrslu, afrakstur fjölda funda með lögfræðingaher utanríkisráðherra og hinum prýðilegu skýrsluhöfundum.  Gauksegg þetta kemur eins og skrattinn úr sauðarleggnum inn í téða skýrslu, er sannkallaður gallagripur og skapar stórskaðlega réttaróvissu hérlendis, sem getur reynzt ríkissjóði og landsmönnum öllum dýr áður en yfir lýkur.  Þingmenn, sem leiða munu þessi ósköp yfir þjóðina, eru engir bógar til að rísa undir ábyrgðinni og ættu að hugsa sig um tvisvar áður en þeir láta til leiðast.  Þeir gera sig með því seka um óafsakanlega vanrækslu í hinni eilífu hagsmunagæzlu fyrir þjóðina út á við.

Réttaróvissan skapast af tvennu, eins og fram kemur í skýrslunni:  

Í fyrsta lagi er það Stjórnarskrárbrot að samþykkja lagasmíð, sem stenzt ekki Stjórnarskrá, þótt svo standi á við lögfestinguna, að hin brotlegu lög eigi ekki við, þ.e. að enginn sæstrengur sé fyrir hendi.  Höfundar skýrslunnar segja, að miða verði við þá stöðu, að sæstrengur muni koma, og þess vegna verði að útkljá Stjórnarskrárviðfangsefnið fyrst.  Á þessum grundvelli munu hagsmunaaðilar geta látið reyna á réttmæti afléttingar hins stjórnskipulega fyrirvara og lögfestingu á OP#3 með fyrirvaranum. Þá lendum við jafnvel í umfangsmeiri málaferlum út af OP#3 en Norðmenn núna.

Í öðru lagi má ekki innleiða samþykkt Sameiginlegu EES-nefndarinnar í landslög með breytingu, eins og fyrirvari utanríkisráðherra felur í sér.  Það er brot á EES-samninginum, kafla 7.  Umræður á norska Stórþinginu um haldleysi heimalagaðrar íslenzkrar undanþágu ýta undir ESA (Eftirlitsstofnun EFTA) að fetta fingur út í þessa undanþágu, og hagsmunaaðilar geta líka kært hana fyrir íslenzkum dómstóli.  Þetta leiðir af kröfunni um einsleita framkvæmd ESB-gerða í EES.

Undanþágan hangir á lögfræðilegum bláþræði.  Fari allt á versta veg, hefur Alþingi orðið sér til minnkunar fyrir að trúa vitleysunni úr utanríkisráðherra, og landsmenn sitja uppi með ESB-lög í lagasafni sínu, sem vel kunna að verða fundin brotleg við Stjórnarskrá fyrir íslenzkum dómstólum.  Þá er komin upp stjórnlagakreppa í landinu, því að ESB-lög eru æðri bæði íslenzkum lögum og Stjórnarskrá , þar sem þau greinir á, og innleiðing ESB-gerða er óafturkræf.  Við þessar aðstæður eru aðeins 2 leiðir færar: að breyta Stjórnarskrá eða að segja upp EES-samninginum.  Það, sem helzt hann varast vann, varð þó að koma yfir hann.

Lagasérfræðingarnir orða fyrra atriðið þannig í skýrslu sinni:

"Með vísan til framanritaðs er það álit höfunda, að ekki séu að óbreyttu forsendur til þess, að Ísland aflétti stjórnskipulegum fyrirvara við umrædda ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar um að taka þriðja orkupakkann upp í EES-samninginn, sbr 1. mgr. 103. gr. EES-samningsins, nema tryggt sé, að reglugerð nr 713/2009 verði innleidd í íslenzkan rétt á þann hátt, að samræmist stjórnarskránni, sjá nánar kafla 4.1 og 4.3.3."

Sú aðferð, sem utanríkisráðherra hefur valið í þingsályktunartillögu sinni um innleiðingu OP#3, samræmist ekki Stjórnarskránni, ef marka má álitsgerð FÁFH og SMS, því að þeir skrifa í 4.1, að ákvörðun Alþingis um afléttingu hins stjórnskipulega fyrirvara verði að miða við, "að grunnvirkjum yfir landamæri verði komið á fót hér á landi".  Þar með er innleiðing að þeirra mati Stjórnarskrárbrot, þrátt fyrir fyrirvara um samþykkt Alþingis á, að leggja megi sæstreng til Íslands.  Lögfræðingarnir hnykkja á þessari niðurstöðu sinni í lok gr. 4.1:

"Verður því að hafna því sjónarmiði [lögfræðingahers utanríkisráðuneytisins-innsk. BJo], að álitaefni tengd valdframsali til ESA skipti ekki máli á þessu stigi, þar sem grunnvirki yfir landamæri eigi enn eftir að líta dagsins ljós hér á landi, og því sé Alþingi fært að að samþykkja þriðja orkupakkann, hvað svo sem líði stjórnskipulegum álitaefnum varðandi valdframsal til ESA."

Þetta orðalag bendir til, að höfundar skýrslunnar hafi lent í rökræðum og jafnvel orðaskaki við lögfræðingaher utanríkisráðuneytisins, og er það mjög ámælisverð verkstjórn að hálfu utanríkisráðherra, ef satt er.  Hafi þá orðið úr að skilyrða gildistöku hinnar umdeildu gerðar nr 713/2009 við framtíðar lagaheimild Alþingis um lagningu sæstrengs og úrlausn Stjórnarskrárvandans.  Þar er þá komin skýringin á gauksegginu í hreiðri höfunda skýrslunnar.  Þeir hnýta þó þar við, að gaukseggið sé eigi gallalaust, og er það eins vægt að orði komizt og hugsazt getur.  Er "understatement" ársins.  Hver er þá gallinn ?

Hann er sá, að umgetinn varnagli hangir á bláþræði geðþótta Evrópusambandsins.  Þegar ESB hentar, getur Framkvæmdastjórnin kvartað við ESA (Eftirlitsstofnun EFTA) eða bent t.d. sæstrengsfjárfesti á að kvarta við ESA út af innleiðingu OP#3 í landsrétt, sem brýtur í bága við EES-samninginn, kafla 7, sem kveður á um undanbragðalausa innleiðingu gerða ESB, eins og Sameiginlega EES-nefndin hefur samþykkt þær.  Þar með fellur varnagli ríkisstjórnar og Alþingis eins og spilaborg.  Það var aldrei um annað að ræða en trúðslega tilburði utanríkisráðherrans með Pótemkíntjöld hér innanlands.  Margir hafa látið blekkjast af Pótemkíntjöldum bæði fyrr og síðar, en falli þingflokkur Sjálfstæðisflokksins í þessa gildru, mun Sjálfstæðisflokkurinn ganga með böggum hildar til næstu kosninga og væntanlega ekki bera sitt barr fyrr en hann hefur bætt ráð sitt með einhverjum hætti.  

Hvað skrifa hinir mætu skýrsluhöfundar um þennan "galla".  Það gefur að líta í grein 6.4:

"Að mati höfunda er þó til þess að líta, að samþykki Alþingi umrædda ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar óbreytta (og aflétti þar með stjórnskipulegum fyrirvara við hana) [eins og þingsályktunartillagan fjallar um-innsk. BJo], þá bakar Ísland sér þjóðréttarlega skuldbindingu til að innleiða reglugerð nr 713/2009 í landsrétt með þeim breytingum/aðlögunum, sem leiða af umræddri ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar, sbr 7. gr. EES-samningsins. Myndi Íslandi því bera skylda til að innleiða reglugerðina í landsrétt með aðlögunum, sem leiða af ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar.  Þetta þýðir jafnframt, að taka verður afstöðu til þess nú þegar, hvort 8. gr. reglugerðar nr 713/2009 (og aðrir hlutar þriðja orkupakkans, ef því er að skipta) standist stjórnarskrána, og það áður en Alþingi ákveður, hvort samþykkja skuli umrædda ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar."   [Undirstr. BJo.]

Þessi mikilvæga niðurstaða skýrsluhöfundanna hefur ekki verið véfengd.  Lagalegur varnagli Alþingis heldur ekki, því að þar sem lög landsins og ESB-rétturinn stangast á, þar skal ESB réttur ráða.  EES-samningurinn kveður á um þetta, og það eiga Alþingismenn að vita.  Alþingi mun baka landsmönnum þjóðréttarlega skyldu til að innleiða OP#3 undanbragðalaust, ef það afléttir hinum stjórnskipulega fyrirvara af honum.

  Þingsályktunartillaga utanríkisráðherra er þess vegna í raun og veru um það að innleiða OP#3, eins og hann kom til Íslands frá Sameiginlegu EES-nefndinni, og það er Stjórnarskrárbrot samkvæmt skýlausri niðurstöðu FÁFH og SMS.  Skýrsluhöfundarnir sjá fyrir sér, að Alþingi verði knúið til að fella fyrirvarann úr gildi, og þess vegna taka þeir fram, að leysa verði Stjórnarskrárvandann áður en innleiðingin á sér stað. Að öðrum kosti mun skapast hér réttaróvissa, þar til dómstóll hefur dæmt um það, hvort OP#3 standist Stjórnarskrá eður ei.

Framferði utanríkisráðherra er eins slæm stjórnsýsla og hugsazt getur.  Framferðið bitnar á samstarfi okkar við bæði EFTA-þjóðirnar og ESB.  Verst er þó, að með þessu ráðslagi verður gert skylt að aðlaga stefnumörkun um ráðstöfun íslenzkra orkulinda að innri orkumarkaði Evrópusambandsins.  ESB mun geta beitt Íslandi til að hjálpa Sambandinu til við að ná markmiðum sínum í orkumálum.  Þar sem hagsmunir Íslands og Evrópusambandsins fara alls ekki saman á þessu sviði fremur en á sviði fiskveiðistjórnunar og nýtingar sjávarauðlindanna, er hér verið að stofna til stórfelldra hagsmunaárekstra og ófriðar. 

Þar sem fullveldi landsins á sviði raforkumála verður fórnað með samþykki OP#3, rænir Alþingi landsmenn sínu beittasta vopni í viðureigninni við ESB um orkuauðlindirnar.  Aflétting hins stjórnskipulega fyrirvara verður óafturkræf, svo að eina ráðið til að öðlast yfirráð orkumálanna að nýju verður uppsögn EES-samningsins.  Að neyðast til þess í ágreiningi við Evrópusambandið er hið versta mál.  Slík uppsögn, ef til hennar kemur, þarf að gerast í vinsamlegu andrúmslofti í kjölfar gerðar víðtæks fríverzlunarsamnings, helzt á milli EFTA og ESB.  Umrædd þingsályktunartillaga utanríkisráðherra er argasta glapræði, og samþykkt hennar mun draga langan ógæfuslóða á eftir sér.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Um valdmörk ACER

Í álitsgerð lögfræðinganna Friðriks Árna Friðrikssonar Hirst (FÁFH) og Stefáns Más Stefánssonar (SMS) er áhugaverð umfjöllun um valdmörk ACER (Orkustofnunar ESB) á Íslandi eftir innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins, OP#3.  Þessi valdmörk hafa mikla þýðingu, því að þau kunna að ógna tveggja stoða grundvelli EES-samstarfsins og þar með að vera brotleg við Stjórnarskrá Íslands.   

Lögfræðingar ýmsir hérlendir og fleiri, sem vildu innleiða Orkupakka #3 (OP#3) skilmálalaust áður en fráleit þingsályktunartillaga utanríkisráðherra sá dagsins ljós, hafa fullyrt með þjósti, að rangt sé, að ACER muni fara með valdheimildir á orkusviði hérlendis.  Þar með hafa þeir sýnt, hversu lítið vit þeir hafa á þessu máli, ef marka má eftirfarandi tilvitnun í gr. 4.3.1 í álitsgerð ofangreindra lögspekinga:

"Þrátt fyrir að valdið sé þannig formlega hjá ESA, er ljóst, að ACER mun hafa mikið að segja um efni ákvarðana, sem ESA tekur á grundvelli reglugerðarinnar [713/2009], enda semur ACER drög að ákvörðunum og leggur þau fyrir ESA.  Það má því velta fyrir sér, hvort ákvörðunarvaldið sé í raun hjá ACER, og að hlutverk ESA sé aðallega formlegs eðlis í því skyni, að fyrirkomulag reglugerðarinnar samræmist betur tveggja stoða kerfinu.  Færa má rök fyrir því, að í raun sé ákvörðunarvaldið að hluta til framselt stofnun, sem heyrir undir Evrópusambandið og stendur utan EFTA-stoðarinnar, þ.e. ACER.  Í þessu ljósi má leggja til grundvallar, að gera verði enn ríkari kröfur en ella til þess, að valdframsalið, sem felst í 8. gr. reglugerðar nr 713/2009, standist þær stjórnskipulegu viðmiðanir, sem áður hafa verið raktar, m.a. varðandi tveggja stoða kerfi EES-samningsins, sbr einkum kafla 4.2.2 og 4.2.3 hér að framan."

Þau stjórnskipulegu vafaatriði, sem þarna eru nefnd, eru fóður inn í þá réttaróvissu, sem skapast á Íslandi, ef þingsályktunartillaga utanríkisráðherra verður samþykkt.  Til viðbótar vafanum með tveggja stoða kerfið og húsbóndavald ACER yfir ESA í orkumálum kemur, að samkvæmt gerð nr 713/2009 tekur ACER lagalega skuldbindandi ákvarðanir fyrir aðildarríkin á sviði millilandatenginga. Þetta vald er óháð því, hvort aflsæstrengur er fyrir hendi eða ekki, þegar innleiðing OP#3 á sér stað.  Um þetta skrifa FÁFH og SMS í gr. 4.3.1:

"Framangreint breytir þó ekki því meginatriði, sem áður var gerð grein fyrir, að drög að ákvörðunum eru í grunninn samin af ACER og að áhrif ACER á efni ákvarðana ESA hljóta því að vera veruleg.  Virðist þannig gert ráð fyrir því, að stefnumótun varðandi efni og framkvæmd umræddra ákvæða reglugerðar nr 713/2009 muni einkum fara fram á vettvangi ACER, þrátt fyrir að ESA eigi vissulega aðkomu að því ferli og geti haft áhrif á það með þeim hætti, sem að framan greinir."

Það, sem gerir málið alvarlegt og eykur líkur á málarekstri, þar sem íslenzka ríkið stendur á veikum grunni með líklegt Stjórnarskrárbrot fólgið í innleiðingu Þriðja orkulagabálksins áður en stjórnlagalega vafamálið með 713/2009 er leitt til lykta, er, að almannahagsmunir, einstaklingar og lögaðilar, eiga í hlut.  Ríkisstjórnin veður vitandi vits út í lögfræðilegt kviksyndi með því að biðja Alþingi að innleiða Þriðja orkupakkann:

"Þótt ákvarðanir ESA samkvæmt 8. gr. reglugerðarinnar beinist að forminu til að eftirlitsyfirvöldum hér á landi (s.s. Orkustofnun), þá breytir það því ekki, að þær geta jafnframt haft áhrif á hagsmuni einstaklinga og lögaðila, bæði þá sem stunda raforkustarfsemi og notendur raforkukerfisins (auk þess að hafa einnig áhrif á almannahagsmuni, tengda nýtingu raforkukerfisins) [t.d. ákvörðun gjaldskráa Landsnets og dreifiveitnanna-aths. BJo].  Það er einkum tvennt, sem tekur af skarið um, að umræddar ákvarðanir muni hafa þessi áhrif.  Í fyrsta lagi eru þær teknar á grundvelli reglugerðar, en þær eru bindandi í sérhverju tilliti og fá lagagildi í öllum aðildarríkjum ESB samtímis. Í öðru lagi er sérstaklega kveðið á um það í fyrrgreindri ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar, að EFTA-ríkin eða hvaða einstaklingur eða lögpersóna sem er geti hafið málarekstur gegn ESA fyrir EFTA-dómstólnum í samræmi við 36. og 37. gr. samningsins um stofnun eftirlitsstofnunar og dómstóls.  Þar með er því slegið föstu, að einstaklingar og lögpersónur geti átt aðild að umræddum ákvörðunum ESA á grundvelli 8. gr. reglugerðar nr 713/2009."

Vegna þess að innleiðing Þriðja orkulagabálksins hvílir á veikum lögfræðilegum grunni, þar sem FÁFH & SMS hafa dregið stórlega í efa, að tveggja stoða fyrirkomulagið sé raunverulegt í tilviki ACER, er líklegt, að málaferli muni rísa út af störfum Landsreglarans, sem óhjákvæmilega mun varða hag margra, reyndar alls landslýðs, þar sem Landsreglarinn mun t.d. fá það hlutverk að staðfesta gjaldskrár Landsnets og dreifiveitnanna.  Við dómsuppkvaðningu mun fást úr því skorið, hvort valdframsalið til ACER stenzt Stjórnarskrá.

Ef umsókn berst til Orkustofnunar frá sæstrengsfjárfesti um leyfi til að leggja Ice-Link sæstrenginn á grundvelli Kerfisþróunaráætlunar ESB og hún hafnar umsókn á grundvelli banns Alþingis við lagningu aflsæstrengja á milli Íslands og útlanda, þá rís vafalaust upp deilumál á milli ESB/ESA og Íslands, þar sem lagaleg staða Íslands verður veik, vegna þess að innleiðing Þriðja orkupakkans brýtur í bága við EES-samninginn, kafla 7.  

Hinn möguleikinn er líka fyrir hendi, að sæstrengsfjárfestir sæki sitt mál vegna höfnunarinnar til íslenzks dómstóls, sem mun þá líklega æskja álitsgerðar frá EFTA-dómstólinum um EES-réttarfarsleg efni. Brot íslenzka ríkisins á skuldbindingum sínum að EES-rétti getur leitt til skaðabótaábyrgðar ríkisins gagnvart lögaðilum og einkaaðilum, sem telja sig hafa orðið fyrir fjárhagstapi af völdum banns Alþingis á lagningu sæstrengs.  Þetta tap getur numið tekjum af flutningi rafmagns á tilteknu tímabili og skaðabótaábyrgðin eitthvert hlutfall af þessum tekjum.  Þessi upphæð getur fljótt orðið mjög tilfinnanleg fyrir íslenzka ríkið.  Það er algerlega óverjandi, að Alþingismenn stofni fjárhag íslenzka ríkissjóðsins í stórhættu með því óþarfa glæfraspili að innleiða Þriðja orkupakkann með þeim hætti, sem utanríkisráðherrann leggur til.

 

 

 

Eignarhald og ráðstöfunarréttur orkulindanna í húfi

Bornar hafa verið brigður á, að eignarréttur og ráðstöfunarréttur orkulindanna sé í húfi með samþykki Alþingis á þingsályktunartillögu utanríkisráðherra um afléttingu hins stjórnskipulega fyrirvara á ákvörðun Sameiginlegu EES-nefndarinnar um innleiðingu Orkupakka #3 í EES-samninginn.  Hins vegar tekur álitsgerð lögfræðinganna Friðriks Árna Friðrikssonar Hirst (FÁFH)og Stefáns Más Stefánssonar (SMS) frá 19. marz 2019 til utanríkisráðuneytisins af öll tvímæli um, að orkulöggjöf Evrópusambandsins leyfir lagasetningu um eignarrétt og ráðstöfunarrétt orkulinda og að Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn er þessarar gerðar.  

Af þessum ástæðum getum við aldrei orðið aðilar að Evrópusambandinu, ESB, án stórfellds hnekkis, alveg eins og á við um fiskveiðilögsögu landsins og aðildina að ESB.  Með samþykkt Þriðja orkupakkans er verið að þrýsta Íslendingum í banvænan náðarfaðm ESB.  Að íslenzkir stjórnmálaflokkar, sem hafa á stefnuskrá sinni andstöðu við ESB-aðild, skuli standa að þessu feigðarflani, segir sína sögu um þá Trójuhesta, sem eru á meðal vor og sitja að svikráðum fyrir pokaskjatta, fulla af gulli.  Það er gamla sagan.  

Sumir íslenzkir lögfræðingar hafa gerzt furðu heimóttarlegir að leggja sig í framkróka við að sýna fram á, að Þriðji orkupakkinn breyti í raun engu fyrir Íslendinga, sízt af öllu um eignarhald auðlindanna og hafa þá vitnað til kafla 125 í EES-samninginum.  FÁFH og SMS sýna hins vegar fram á í álitsgerð sinni, að dómaframkvæmd getur stungið í stúf við texta EES-samningsins vegna fjórfrelsisins, sem skal ganga fyrir öðrum ákvæðum:

"Í dóminum [Heimfallsdómi EFTA-dómstólsins gegn norska ríkinu] segir, að sá greinarmunur, sem gerður er í  norskri löggjöf á opinberum aðilum annars vegar og einkaaðilum og erlendum aðilum hins vegar, hafi neikvæð áhrif á fjárfestingu síðari hópsins og feli í sér óbeina mismunun, sem hindri bæði frjálst flæði fjármagns og stofnsetningarréttinn.  Ástæðan sé sú, að þessir aðilar hafi styttri tíma til að fá arð af fjárfestingu sinni en opinberir aðilar."

Þetta mál sýnir, að sitt er hvað lagatexti og dómaframkvæmd EFTA-ESB-dómstólsins.  Í þessu tilviki víkur norsk löggjöf, sem átti að tryggja, að vatnsréttindi og virkjanir féllu til ríkisins að tilgreindum tíma liðnum, 50-80 ár, fyrir fjórfrelsi Innri markaðarins um frjálst flæði fjármagns og áskilda jafnstöðu fjárfesta innan EES. Allar hérlendar tilraunir til að hamla kaupum útlendinga á vatnsréttindum, virkjunum og fyrirtækjum til sölu í raforkugeiranum, yrðu væntanlega kærðar fyrir ESA og EFTA-dómstólnum, og öll innlend löggjöf í þeim efnum viki fyrir Evrópurétti um frjálst flæði fjármagns innan EES, sbr Heimfallsdóminn.

Í álitsgerð FÁFH & SMS er komizt að þeirri niðurstöðu, að það samræmist ekki Stjórnarskrá Íslands, að innleiða 8. gr. reglugerðar 713/2009, "þar sem ACER er veitt heimild til að taka lagalega bindandi ákvarðanir varðandi grunnvirki yfir landamæri, en sem fyrr segir er ráðgert, að ESA muni fara með þær valdheimildir gagnvart EES/EFTA-ríkjunum." [gr. 3.1]  

Nú hefur utanríkisráðherra lagt til leið til að sigla framhjá þessari niðurstöðu lögfræðinganna með því að taka allan Orkupakka #3 upp í íslenzkan landsrétt og setja síðan í lög undanþáguákvæði, sem reist er á núverandi stöðu samtengingar raforkukerfisins við útlönd, sem er sú, að samtenging er ekki fyrir hendi.  Lögin eiga að afnema reglugerð 713/2009 úr íslenzkum rétti, þangað til Alþingi heimili lagningu aflsæstrengs til landsins og búið verði að leysa úr Stjórnarskrárvandanum.  Utanríkisráðherra heldur því fram, að þetta sé tillaga téðra lögfræðinga.  Það er alrangt og reyndar gróf aðför að faglegum heiðri mætra manna, sem skilað hafa af sér góðu verki ("Álitsgerð").  Til að sýna fram á þessa fullyrðingu, er í raun nóg að vitna í gr. 4.1 í álitsgerðinni:

"Það breytir því þó ekki, að þriðji orkupakkinn verður ekki tekinn upp í íslenzkan landsrétt nú, nema hann standist stjórnarskrána.  Verður ákvörðun Alþingis um, hvort aflétta eigi stjórnskipulegum fyrirvara Íslands við þriðja orkupakkann og innleiða hann í íslenzkan landsrétt að miðast við þá forsendu, að grunnvirkjum yfir landamæri verði komið á fót hér á landi, en við þær aðstæður myndi reyna á umrætt valdframsal til ESA, einkum samkvæmt reglugerð 713/2009."

Utanríkisráðherra fer öfugt að; hann leggur til, að stjórnarskrárvandanum verði sópað undir teppið.  Síðan stingur hann hausnum í sandinn og hundsar algerlega hinn gríðarlega "galla" við þessa lögfræðilegu moðsuðu utanríkisráðherrans, sem fram kemur í álitsgerðinni, gr. 6.4, að aflétti Alþingi stjórnskipulegum fyrirvara af Þriðja orkupakkanum, "þá bakar Ísland sér þjóðréttarlega skuldbindingu til að innleiða reglugerð nr 713/2009 í landsrétt".

Hvað þýðir þetta ?  Það þýðir einfaldlega, að komi vink frá ESA um þennan fordæmalausa málatilbúnað í EES-samstarfinu, þá falla hin lögfræðilegu Pótemkíntjöld og við blasir landsréttur með Þriðja orkupakkann í heild sinni innanborðs og Stjórnarskráin, sem liggur óbætt hjá garði.  Þeir Alþingismenn, sem ekki sjá hættuna, sem í þessu felst, eiga uppgjör skilið í aðdraganda næstu þingkosninga og uppsögn, verði þeir áfram í framboði.

 

 

 

 

 

 

Örverpi utanríkisráðuneytisins

Í herhvöt Guðna Ágústssonar, fyrrverandi Alþingismanns og ráðherra, á fundi í fundaröð Ögmundar Jónassonar, sömuleiðis fyrrverandi Alþingismanns og ráðherra, "Til róttækrar skoðunar", í Þjóðmenningarhúsinu við Hverfisgötu í Reykjavík laugardaginn 5. apríl 2019, óskaði hann þess, að Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn yrði að pólitísku fúleggi í hreiðri ríkisstjórnarinnar.  

Hér skal taka undir hina frómu ósk hins vígreifa höfðingja Sunnlendinga, sem á þessum fundi steig á stokk, fór með bundið mál sem og kjarnyrt óbundið, og hvatti fundarmenn og landsmenn alla (fundinum var streymt) til dáða í þessu sjálfstæðismáli þjóðarinnar.  Það er sjálfstæðismál, af því að það snýst um aðgang að einni helztu auðlind landsins, orkunni.   Ætlunin er að ræna landsmenn einum mestu hlunnindum, sem þeir búa við um þessar mundir og myndar undirstöðu velferðarsamfélagsins: tiltölulega ódýru rafmagni. 

Þeir eru til á meðal hérlandsmanna, sem berja hausnum við steininn, og þræta fyrir það, að Þriðji orkupakkinn snúist um orkulindir Íslendinga.  Hvers konar hagsmunamat ræður þar för ?  Þolir það dagsljósið, eða eru á ferðinni handbendi óprúttinna gróðapunga, sem sjá ótæpileg gróðatækifæri handan við sæstrengshornið, þar sem innflutningur á miðevrópsku rafmagnsverði gegnum sæstreng mun leiða til ábatasamrar sölu á raforku til landsmanna sjálfra, sem þó eiga sjálfir núna megnið af virkjuðum orkulindum "með einum eða öðrum hætti".  

Þeir, sem rýnt hafa Þriðja orkupakkann einna nákvæmast hérlendis, eru lögfræðingarnir Friðrik Árni Friðriksson Hirst og Stefán Már Stefánsson, sem skrifuðu lögfræðilega álitsgerð um afrakstur rýninnar fyrir utanríkisráðuneytið og skiluðu verkinu 19. marz 2019.  Utanríkisráðuneytið launaði verkið með því að snúa álitsgerðinni á haus, þvinga þar inn örverpi, sem er í algerri mótsögn við efnislega niðurstöðu skýrslunnar, og básúna síðan út til þingflokkanna og þjóðarinnar, að það hafi með þingsályktunartillögu sinni valið aðra af tveimur leiðum þessara mætu lögfræðinga, þótt í skýrslunni blasi við, að eina raunverulega tillaga tvímenninganna er að neita að lyfta hinum stjórnskipulega fyrirvara vegna stjórnarskrárbrots, sem í orkupakkanum felst.  Með þessum blekkingum átti að smygla orkupakkanum gegnum Alþingi.  Þetta minnir á kerlinguna, sem kastaði pokapjötlunni með sál karls síns inn um Gullna hliðið eftir að hafa blekkt Lykla-Pétur. 

Ósvífni utanríkisráðuneytisins er þó margfalt verri en að smygla sál karlófétis inn í himnaríki. Kemst utanríkisráðuneytið upp með sína óbilgirni og vanvirðingu í garð Alþingis, sem mun ræna landsmenn yfirráðarétti og afrakstri orkuauðlindanna, er fram líða stundir ?  Þetta er ein skammsýnasta og verst ígrundaða ráðstöfun íslenzkra stjórnvalda allan lýðveldistímann, og þau hafa ekki bitið úr nálinni með hana.

Hér verða menn jafnframt að hafa í huga, að löggjöf Evrópusambandsins, ESB, er kvik, og það á í hæsta máta við um orkulöggjöfina, sem er í mótun.  Eftir Orkupakka #3 (OP#3) hafa komið út reglugerðir, t.d. #347/2013, sem enn færa völd frá aðildarlöndunum til ACER og Framkvæmdastjórnarinnar, OP#4 kemur út 2020, og nú er víst tekið að efna niður í OP#5. Þróunin er samfelld í átt að lokatakmarki ESB að ná altækri stjórn á orkumálum aðildarlandanna.  Þar sem hérlendis eru engin lög um stjórnun orkulindanna, falla þær undir stjórn raforkumálanna, sem verður á höndum Landsreglarans.   

Hvað skrifuðu téðir lögfræðingar í álitsgerð sína um orkuauðlindina ?:

"Síðan er þó vikið frá þessu í c-lið 2. mgr. 192. gr. SSEB [Sáttmáli um starfshætti Evrópusambandsins], þar sem gert er ráð fyrir, að ráðinu sé heimilt með einróma ákvörðun að gera ráðstafanir, sem hafi umtalsverð áhrif á val aðildarríkis milli ólíkra orkugjafa og almenna tilhögun orkuafhendingar.

Þetta þýðir, að stofnunum Evrópusambandsins hefur verið fengið vald til að setja afleidda löggjöf um orkumál innan þeirra valdheimilda og með þeim skilyrðum, sem fram koma í fyrrgreindum ákvæðum.  Valdheimildir aðildildarríkjanna skerðast þá að sama skapi.  Einnig má segja, að í raforkutilskipunum (sem eru hluti af samkeppnisreglunum) sé gert ráð fyrir, að eignarrétti sé skipt upp og að samkeppnisreglur gildi á ákveðnum sviðum.  Þó er ekki bannað, að raforkumannvirki eða dreifing orkunnar sé í opinberri eigu, þótt viss aðskilnaður sé ávallt áskilinn.

Niðurstaðan er því sú, að ýmis ákvæði finnast í frumrétti Evrópusambandsins, sem varða eignarrétt á orkuauðlindum og meðferð þeirra, sem þó geta vart talizt víðtæk enn sem komið er.  Þau heimila sambandinu að setja afleidda löggjöf, sem kann að hafa áhrif á upphaflegan rétt aðildarríkjanna til að stjórna auðlindum sínum.  Það hefur sambandið gert, t.d. með reglum þriðja orkupakkans.  Þær fela m.a. í sér, að einstök aðildarríki hafa ekki einhliða ákvörðunarvald um skilyrði og skilmála fyrir aðgangi að grunnvirkjum yfir landamæri, eins og nánar verður rakið síðar."  (Undirstr. höf.)

 Það er þannig ljóst, að lagagrundvöllur er fyrir hendi hjá Evrópusambandinu til setningar laga um eignarrétt yfir orkulindunum; Sambandið hefur þegar haldið inn á þá braut með Þriðja orkupakkanum að ráðskast með ráðstöfunarréttinn með því að búa til einn sameiginlegan markað og fyrirskrifa síðan öflugar samtengingar innan hans. Meira mun fylgja í komandi lagasmíð ESB á þessu sviði og allt bera að sama brunni: að hinn frjálsi raforkumarkaður ESB hafi aðgang að sem öruggustum endurnýjanlegum orkulindum, sem duga fyrir ESB til að ná markmiðum sínum í loftslagsmálum.  Fjórfrelsið tryggir fjárfestum innan EES sama aðgang að auðlindunum og innlendum aðilum, þ.á.m. ríkissjóði, og eignarnámsheimild er óraunhæf leið fyrir ríkið til að tryggja samfélagsleg yfirráð yfir orkulind, sbr eftirfarandi tilvitnun í gr. 2.1.4 í skýrslu FÁFH & SMS:

"Með öðrum orðum má segja, að eignarnámi eða svipuðum aðgerðum verði ekki beitt, nema að gættum reglum sambandsréttar um fjórfrelsið, reglum um samkeppni og e.t.v. fleiri reglum." 

Þetta er í samræmi við eina af nokkrum athugasemdum, sem norski lagaprófessorinn Peter Örebech gerði 2018 við álitsgerð íslenzks lögfræðings, sem var hallur undir lögmæti og skaðleysi Orkupakka #3.  Þetta stafar af því, að hvorki á Íslandi né í Noregi hefur ríkið áskilið sér einkarétt á orkulindum.  Það er auðvitað meiriháttar mál og torsótt leið, að ríkið kaupi öll vatnsréttindi og jarðgufuréttindi á landinu.  Þá er nú ólíkt einfaldara að hafna Orkupakka #3.  Þar með verða ekki fleiri orkutilskipanir og orkureglugerðir ESB innleiddar hér, ef að líkum lætur, og er það ágætt. Hérlendis þyrfti að setja lög um orkulindir landsins með svipaðs eðlis og lögin um fiskveiðistjórnunina.  Þar er tekið fram, að fiskistofnarnir á Íslandsmiðum séu í sameign þjóðarinnar.  Á þeim grundvelli fer fiskveiðistjórnunin fram.  Hérlendis er nauðsynlegt að stunda orkulindastjórnun, og það er óábyrgt af stjórnvöldum að ljá máls á því, að Evrópusambandið fái að hlaupa í skarðið með "fjórfrelsið" sitt á sameiginlegum raforkumarkaði EES.  Þetta er sennilega stjórnarskrárbrot og stórskaðlegt fyrir atvinnulíf og þar með efnahagslíf landsins.  

Í sömu grein álitsgerðarinnar stendur þetta:

"Lagasetning sambandsins er síður en svo útilokuð, þótt hún kunni að hafa áhrif á eignarrétt eða stjórnunarrétt að auðlindum.  Þetta á sérstaklega við, ef heimild fyrir slíkri lagasetningu er að finna í frumrétti sambandsins.  Í slíkum tilvikum teljast aðildarríkin hafa samþykkt þær breytingar samkvæmt stjórnskipunarlögum sínum og þá e.t.v. þrengt gildissvið 345. gr. SSESB að sama skapi."

Það er alveg ljóst af ofangreindum tilvitnunum og fleirum í skýrslu lögspekinganna FÁFH og SMS, að með samþykkt Orkupakka #3 verður ekki aðeins yfirstjórn Landsnets og dreifiveitnanna undirorpin valdi Evrópusambandsins, heldur verður eignarréttur og stjórnunarréttur að orkulindunum í höndum Evrópusambandsins, ef svo er að skipta. Evrópusambandið mun hafa öll ráð Íslendinga í höndum sér á orkusviðinu, er fram líða stundir, ef Alþingi glepst nú á að afhenda Sambandinu þetta fjöregg þjóðarinnar.  Að búa við stjórnvöld, sem bregðast algerlega í vörzlu þjóðarhags, er þungbærara en svo, að kjósendur séu tilbúnir til fela slíkum ráð sitt á ný. Reiðin mun krauma fram að næstu kosningum. Þróunin í þessa átt er hafin samkvæmt nýrri skoðanakönnun.  Enn er ekki of seint að sjá að sér, en "point of no return" næst, ef/þegar þingmenn samþykkja þingsályktunartillögu utanríkisráðherra.  

Þetta allt er utanríkisráðherrann að kalla yfir okkur með vanhugsaðri þingsályktunartillögu sinni, sem hann lætur í veðri vaka, að sé reist á annarri af tveimur tillögum tvímenninganna í álitsgerðinni.  Þetta er blekkingartilraun að hans hálfu.  Lögfræðingarnir minnast á þessa aðferð, en geta um, að hún sé "ekki gallalaus".  Í skýrslunni kemur víða fram, að hún er meingölluð, enda eru með henni framdir líklega þrír lögfræðilegir fingurbrjótar.  Hvaða heilvita manni dettur í hug, að tveir af fremstu lögfræðingum landsins á þessu sviði leggi slíkt örverpi til við utanríkisráðuneytið ?

Fingurbrjótur #1: 

Það er bannað í EES-samninginum, kafla 7, að innleiða gerðir ESB, sem samþykktar hafa verið af Sameiginlegu EES-nefndinni, í landsrétt með heimatilbúnum skilmálum.  Þannig má ekki skilyrða gildistöku gerðar #713/2009 við lagasetningu Alþingis um heimild til að leggja sæstreng til Íslands.

Fingurbrjótur #2:

Ef EFTA-dómstóllinn fær kæru á hendur íslenzka ríkinu vegna ólöglegrar innleiðingar Orkupakka #3 til dómsúrskurðar, má ganga að því sem vísu, að dómur hans verður kærandanum í vil.  Þá verður Alþingi að fella skilmálann úr gildi, og þar með sitjum við uppi með 713/2009 í landslögum, sem er stjórnarskrárbrot að mati FÁFH og SMS.

Fingurbrjótur #3:

Það er óheimilt í íslenzkum rétti að setja lög, sem eru brotleg við stjórnarskrá, þótt svo standi á, að þau eigi ekki við, þegar þau eru sett (enginn sæstrengur). Með þessum handabakavinnubrögðum gerir utanríkisráðherra sig sekan um tillögu, þótt hann þykist vilja hafa vaðið fyrir neðan sig og fara að ráðleggingum FÁFH & SMS, um að brjóta stjórnarskrána.  Höfundar álitsgerðarinnar taka þó fram í skýrslu sinni, að þetta megi ekki, og þess vegna er þetta augljóslega ekki þeirra ráðlegging.  Það verður að leysa stjórnarskrárvandann áður en Orkupakki #3 verður innleiddur.  

Lausn þessa stjórnarskrárvanda felst þó ekki í að breyta Stjórnarskránni til að gera erlendum fyrirtækjum hægt um vik að klófesta auðlindir Íslands til lands og sjávar.  Hvað eru stjórnarliðar að bauka í þessum efnum ?  

 

Ólögmætt framsal valds yfir orkukerfinu

Lögfræðingarnir Friðrik Árni Friðriksson Hirst (FÁFH) og Stefán Már Stefánsson (SMS) skiluðu greinargóðri skýrslu til verkkaupans, utanríkisráðuneytisins, þann 19. marz 2019 "um stjórnskipuleg álitamál tengd framsali ríkisvalds til stofnana ESB/EFTA vegna þriðja orkupakka ESB".   

Viðfangsefnið var nánar til tekið, "hvort það standist ákvæði stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr 33/1944, að ESA sé falið vald til að taka lagalega bindandi ákvarðanir um grunnvirki yfir landamæri, sem haft geta bein og óbein áhrif á hagsmuni einstaklinga og lögaðila hér á landi, svo og almannahagsmuni, tengda raforkukerfinu og nýtingu þess".

Hér kveður strax við annan en tón en þær innantómu fullyrðingar margra ráðamanna, lögfræðinga og stjórnmálamanna, að ekkert valdaafsal felist í samþykkt Þriðja orkupakkans.  Gagnvart EFTA-löndunum er, eins og kunnugt er, til málamynda gert ráð fyrir, að ESA fari með völd ACER-Orkustofnunar ESB, m.a. valdheimildir, sem ESA eru veittar í reglugerð 713/2009 um "lagalega bindandi ákvarðanir, er varða grunnvirki yfir landamæri".  Utanríkisráðuneytið hefur aldrei komið auga á hættuna, sem í þessu felst, og er enn við sama heygarðshornið. Nú hefur það ákveðið að hundsa eftirfarandi meginniðurstöðu hinna mætu lögspekinga í téðri skýrslu:

"Með vísan til framanritaðs er það álit höfunda, að ekki séu að óbreyttu forsendur til þess, að Ísland aflétti stjórnskipulegum fyrirvara við umrædda ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar um að taka þriðja orkupakkann upp í EES-samninginn, sbr 1. mgr. 103. gr. EES-samningsins, nema tryggt sé, að reglugerð nr 713/2009 verði innleidd í íslenzkan rétt á þann hátt, að samræmist stjórnarskránni, sjá nánar kafla 4.1 og 4.3.3."

Skoðun höfundanna á þeirri fráleitu aðferðarfræði, sem felst í þingsályktunartillögu utanríkisráðherra um innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í landslög, kemur einmitt fram í grein 4.1, sem þeir vísa til og veitir þingsályktunartillögu utanríkisráðherra í raun og veru falleinkunn, hvað sem öðru líður:

"Engin heimild er til þess að taka í lög ákvæði, sem ekki fá staðizt íslenzka stjórnarskrá, þó að svo standi á, að ekki reyni á umrædd lagaákvæði í svipinn.  Verður því að telja rökrétt og raunar óhjákvæmilegt, að tekin sé afstaða til stjórnskipulegra álitaefna, sem tengjast þriðja orkupakkanum, nú þegar og það áður en Alþingi samþykkir þriðja orkupakkann.

Verður því að hafna því sjónarmiði, að álitaefni, tengd valdframsali til ESA, skipti ekki máli á þessu stigi, þar sem grunnvirki yfir landamæri eigi enn eftir að líta dagsins ljós hér á landi, og því sé Alþingi fært að samþykkja þriðja orkupakkann, hvað svo sem líði stjórnskipulegum álitaefnum varðandi valdframsal til ESA. Vikið verður nánar að þessu atriði hér síðar."

Utanríkisráðherra göslast samt áfram með þingsályktunartillögu sína, sem snýst einmitt um að innleiða orkubálk #3 í landsrétt, en setja síðan lög, sem eiga að gera gerð 713/2009 óvirka, þar til stjórnlagavandinn hefur verið gerður upp, og þar til Alþingi ákveður, að lagður skuli sæstrengur.

Leið utanríkisráðherrans er rökleysa og lögleysa, hún mun verða okkur til hneisu í EES-samstarfinu við EFTA og ESB, og hún mun baka íslenzka ríkinu stórfelldar skaðabótakröfur, því að Alþingi mun efna til mikillar réttaróvissu með því að fara leið utanríkisráðherrans. Þetta er algerlega óafsakanlegt ábyrgðarleysi. 

Hvers vegna utanríkispólitísk hneisa ?  Það er vegna þess, að EES-samningurinn, kafli 7, er brotinn með því að innleiða gerð í landsrétt, samþykkta af sameiginlegu EES-nefndinni, en með skilmálum síðar í landslögum.  Þetta er fordæmi, sem stríðir gegn anda EES-samningsins, og verður væntanlega ekki látinn óátalinn af ESA, enda getur hvaða hagsmunaaðili sem er kvartað undan þessu við Eftirlitsstofnunina. 7. kaflinn, sem vitnað er til, hljóðar þannig:

"Gerðir, sem vísað er til eða er að finna í viðaukum við samning þennan, eða ákvörðunum sameiginlegu EES-nefndarinnar, binda samningsaðila, og eru þær eða verða teknar upp í landsrétt sem hér segir: a) gerð, sem samsvarar reglugerð EBE, skal sem slík tekin upp í landsrétt samningsaðila; b) gerð, sem samsvarar tilskipun EBE, skal veita yfirvöldum samningsaðila val um form og aðferð við framkvæmdina." 

Í þessu sambandi getur vart skipt máli, hver staðan er, þegar innleiðingin á sér stað, í þessu tilviki enginn millilandaaflstrengur fyrir hendi.  Það er alveg ljóst, að Evrópusambandið, sem hungrar eftir raforku úr endurnýjanlegum orkulindum og leggur í 4. orkupakkanum sérstaka áherzlu á að tengja jaðarsvæði Evrópu við stofnkerfi meginlandsins í þungamiðju iðnaðarins, mun verða þess hvetjandi, að hagsmunaaðilar, t.d. sæstrengsfjárfestar, muni láta reyna á þessar heimalöguðu undanþágur Íslendinga.  Þessar "undanþágur" eru algerlega fordæmalausar í EES-samstarfinu og grafa undan starfsemi Sameiginlegu EES-nefndarinnar, sem segja má, að sé kjarninn í samstarfi EFTA og ESB vegna samningsins um Evrópska efnahagssvæðið.

Að leggja upp með innleiðingu á reglugerðum og tilskipunum ESB á Íslandi á sviði millilandatenginga fyrir raforku á þvílíkum brauðfótum, sem hér hefur verið lýst, er forkastanlegt og fordæmanlegt.  Málið er af slíkri stærðargráðu, að það getur skipt sköpum um afstöðu margra til ríkisstjórnar og stjórnmálaflokka.  Eru ríkisstjórnarflokkarnir tilbúnir til að greiða pólitískt ofurgjald fyrir mál, sem hefur enga kosti í för með sér, hvorki pólitíska né fjárhagslega fyrir þjóðarbúið ?  Ef svo er, þá er áreiðanlega maðkur í mysunni.  Sá maðkur þolir ekki dagsljósið, en það verður "engin miskunn hjá Magnúsi".