Vegumferð í vanda

Það er eðlilegt að gera þær kröfur til umferðar á landi, að hún lagi sig að markmiðum Íslands um mengun andrúmslofts og minni losun gróðurhúsalofttegunda. Til þess að gera það kleift er þörf tækniþróunar, sem leysir sprengihreyfilinn snurðulaust af hólmi, og bílaiðnaðurinn er kominn vel á veg með þá þróun.  Tíminn til stefnu er hins vegar svo skammur, að grípa verður til annarra ráða samhliða rafbílavæðingunni. 

Í landinu eru a.m.k. 3000 km2 af að mestu ónýttu framræstu landi, sem kjörið er að nýta til skógræktar í því skyni að binda koltvíildi, eins og fullgilt er samkvæmt Kyoto-samkomulaginu. Mætti þá eftir atvikum fyrst endurbleyta með lokun skurða og síðan planta.  Bleytingin bindur a.m.k. ferfalt magn CO2 á hektara (ha) m.v. meðalbindingu skógræktar, svo að ná mætti a.m.k. 25 t CO2/ha með hvoru tveggja á sama jarðnæði.   

Sé gætt jafnræðis við aðra notendur jarðefnaeldsneytis á Íslandi, þurfa farartæki á landi að skila 40 % minnkun losunar koltvíildis árið 2030 m.v. árið 1990.  Það hefur orðið gríðarleg aukning á fjölda fartækja á landi síðan 1990, en það ár nam losun þessara fartækja 521 kt af CO2.  Árið 2012 nam hún 782 kt, og reikna má með toppi 850 kt/a af CO2, ef strax verður hafizt handa við fækkun þessara farartækja.  Þjóðhagslega hagkvæmast er, að sú fækkun verði með þeim hætti, að rafbílar eða raftvinnbílar leysi eldsneytisknúna bíla af hólmi.  Þar með næst gjaldeyrissparnaður, sem getur á endanum numið tæplega MUSD 300 eða um miaISK 40 á ári. Verður það búhnykkur fyrir vöruskiptajöfnuðinn við útlönd. 

Lækkunarþörf til 2030 er þá 850-0,6x521=540 kt/a af CO2, sem gæti samsvarað 540 kt/4 t=135 þúsund farartækjum eða 9 þúsund eldsneytisfarartækja fækkun á ári. 

Í ljósi þess, að árlega bætast um 15 þúsund nýjar bifreiðir í flotann á ári, er algerlega óraunhæft að 60 % nýrra bíla að jafnaði til 2030 verði "umhverfisvænir" með hefðbundnum aðferðum, þ.e. með því að fella niður vörugjöld og virðisaukaskatt af rafbílum og leggja "hóflegt" kolefnisgjald á eldsneytið, sem ekki fari yfir líklegt verð á kolefniskvóta í ESB á næstu 15 árum.  Hvað er þá til ráða ?

Lausnin er að jafna út mismuninum með kolefnisbindingu, sem með ræktun skóga í þessu augnamiði má ætla, að nemi a.m.k. 5,0 t/ha á ári.  Sé reiknað með, að á árabilinu 2016-2030 verði unnt að fækka eldsneytisknúnum farartækjum á vegum um 70´000 eða rúmlega helming þess, sem þarf, þá þarf að binda um 295 kt/a árið 2030, og sá ræktunarskógur mun þekja 590 km2. Til samanburðar má ætla ræktunarskóg 425 km2 í árslok 2015, svo að þetta jafngildir um 140 % aukningu ræktunarskóglendis á Íslandi, og ræktunarafköstin verða tæplega tvöföld á við það, sem verið hefur undanfarin ár, eða 40 km2/ár, þótt ekkert annað verði ræktað af skógi en í þessu augnamiði.  Afkastagetan á að þola þessa afkastatvöföldun.   

Koltvíildislosandi umferð verður að fjármagna þessa skógrækt, ef fylgja á hvatakerfi til orkubyltingar.  Ætla má, að stofnkostnaður nemi 300 kkr/ha.  Með 1 % nettó rekstrar-og viðhaldskostnaði á ári (af stofnkostnaði), mun kostnaður nema 20 kkr/ha ár yfir 40 ára afskriftartíma og með 5 % ársávöxtunarkröfu fjármagns.  Þetta jafngildir 4000 kr/t CO2, sem er undir 30 EUR/t, en líklegt má telja, þegar koltvíildiskvótar í Evrópu minnka, er nær dregur árinu 2030, að kvótaverðið þar verði hærra en 30 EUR/t.  Það má hiklaust halda því fram, að kolefnisútjöfnun á Íslandi sé hagkvæm millibilslausn til að ná settum markmiðum, þar til orkubylting verður um garð gengin. 

Ef meðaleldsneytisbíll sendir frá sér 4,0 t/ár af CO2, þarf sá bíleigandi að greiða 16 kkr/ár í kolefnisgjald til að standa fjárhagslega undir þessari útjöfnun. Það er hóflegt m.v. tæplega 300 kkr/a í eldsneytiskosnað, þar sem kolefnisgjald er nú þegar innifalið, svo að verði þessi leið farin, mun það lítil áhrif hafa á heildareldsneytisverð. 

Íslendingar eru í kjörstöðu til orkubyltingar vegumferðar vegna hreinnar og endurnýjanlegrar raforkuvinnslu og nægs landrýmis til tímabundinna mótvægisaðgerða með ræktun.  Þessi aðferð mun gera landsmönnum kleift að standa við markmið um 40 % minni losun koltvíildis frá vegumferð en árið 1990 með jákvæðum áhrifum á hagkerfið allt, því að aðferðin er ekki íþyngjandi fyrir neytendur, hún eflir atvinnustigið í dreifðum byggðum landsins, og aðferðin mun geta af sér gjaldeyristekjur, þegar orkubyltingin verður afstaðin hérlendis með sölu koltvíildiskvóta á erlendum mörkuðum eða til innlendrar stóriðju eftir atvikum. 

Rætt hefur verið um, hvernig bæta má ríkissjóði upp tekjutapið af fækkandi eldsneytisbílum.  Í því sambandi er rétt að minna á, að opinber gjöld á nýja bíla hafa verið úr hófi fram á Íslandi m.v., að hérlendis eru engar járnbrautarlestir og fyrir þeim verður enginn fjárhagsgrundvöllur á næstu áratugum, og m.v. kaupmáttarstig í landinu.  Ríkið innheimtir virðisaukaskatt af raforku í efra þrepi, og kemur hann til mótvægis við tekjutap af eldsneytissölu, en eigendur rafbíla munu auðvitað njóta góðs af mun betri orkunýtni rafbíla en eldsneytisbíla, sem er næstum þreföld.  Þegar framleiðslukostnaður lækkar á rafbílum, sem mun gerast með aukinni framleiðslu og þegar títtnefndu loftslagsmarkmiði hefur verið náð, er eðlilegt að íhuga virðisaukaskatt á rafmagnsbílana.

 

 

Sjávarútvegurinn ber af

Það virðist vera sama, hvar borið er niður í rekstri íslenzka sjávarútvegsins.  Hann ber af á öllum sviðum í samanburði við aðrar atvinnugreinar á Íslandi og í alþjóðlegum samanburði. 

Afkoma bolfiskútgerðar var mjög bágborin um 1980 og á fyrri hluta 9. áratugar 20. aldarinnar.  Afkastageta fiskiskipaflotans bar nytjastofnana ofurliði, svo að þunglega horfði um afrakstrargetu þeirra. Var þá sett á sóknarmark, sem leiddi til kostnaðarsams kapphlaups á milli útgerða og hvatti ekki til hagræðingar. Í sóknarmarkskerfi etja menn kappi hver við annan á þröngu sviði í kapphlaupi um að ná úthlutuðu magni eða sem mestu á tilteknum dagafjölda, en óbætt hjá garði liggja þá óhjákvæmilega öryggið, hagkvæmni veiðanna og markaðurinn sjálfur. 

Árið 1984 var þess vegna söðlað um eftir víðtækt samráð sjávarútvegsráðherra við hagsmunaaðila í greininni og heildaraflamarki hverrar tegundar skipt upp í veiðihlutdeildir á skip samkvæmt þriggja ára veiðireynslu.  Veiðihlutdeildin myndar nýtingarrétt, sem er ein tegund veðhæfs eignarréttar, sem eigendunum var árið 1990 veittur framsalsréttur á af Alþingi.  Allt gjörbreytti þetta afstöðu útgerðarmanna og sjómanna til veiðanna, sem nú eru sjálfbærar með langtímahagsmuni útgerða að leiðarljósi og markaðsdrifin, og hafa verðmætin vaxið ár frá ári, jafnvel þótt magnið hafi tekið dýfur. Hagsmunir almennings eru þeir að hámarka afrakstur veiðanna til langs tíma, og þannig fara saman hagsmunir útgerðar og almennings.  

Útgerðir hafa orðið að taka á sig skertar veiðiheimildir, en þá hefur verðmæti hvers útflutts kg einfaldlega vaxið hraðar en ella.  Þetta vitnar um gæðastjórnun á háu stigi og mikinn markaðssveigjanleika. 

Áætlað er, að verðmæti útfluttra sjávarafurða verði miaISK 290 árið 2015 og verði þannig 15 % meiri en árið 2014.  Í ljósi makrílstríðs og fleiri hremminga með flökkustofna er þetta sérlega vel af sér vikið. 

Framlegð, EBITDA, bolfiskútgerðar hefur vaxið úr 10 % af veltu árið 1980 í rúmlega 25 % nú, en t.d. í Noregi er hún aðeins 15 %.  Framlegð á starfsmann í greininni hefur vaxið með svipuðum hætti í báðum löndunum síðan 1990, en Ísland haldið forskoti sínu, sem er nú um kUSD 160 m.v. kUSD 130 í Noregi, sem gefur rúmlega 20 % mun.

Tæknilega stendur íslenzki sjávarútvegurinn framar sínum mikla samkeppnisaðila í Noregi, eins og sést á nýtingarhlutfalli fisks, sem er 57 % á Íslandi, en 41 % í Noregi, og á söluverðmæti fisks, sem er 2,3 EUR/kg á móti 1,7 EUR/kg.  Þarna munar 35 % og er til vitnis um virðiskeðjuna, sem íslenzki sjávarútvegurinn ástundar, þ.e. hann veiðir samkvæmt pöntun viðskiptavinar og afrekar að mæta með vöruna hjá viðskiptavininum ferskari (nýrri) en samkeppnisaðilar á meginlandinu. 

Aflahlutdeildarkerfið hefur umbylt sjávarútveginum.  Nú snýst hann ekki lengur um magn, heldur gæði og  hámörkun verðmætasköpunar.  Fiskifréttir hafa eftirfarandi eftir Daða Má Kristóferssyni, forseta Félagsvísindasviðs Háskóla Íslands þann 26. nóvember 2015:

"Slík virðiskeðja getur ekki orðið til, nema með einhvers konar eignarréttarstýringu á veiðunum, og að viðskipti með fisk séu sem frjálsust."

Það, sem þarna er sagt, er í samhljómi við niðurstöður virtra auðlindahagfræðinga, innlendra og alþjóðlegra, og þýðir, að verði farið að fúska með núverandi kerfi af forsjárhyggjusinnuðum þingmönnum síðar meir, þá mun arðsemi sjávarútvegs dragast saman, verðmætasköpun minnka og þjóðin, sem fer með forræði sjávarauðlindanna, óhjákvæmilega bera skarðan hlut frá borði, af því að það, sem til skiptanna er, mun þá minnka. 

Íslendingum ber að standa vörð um sjávarútveginn, því að hann ávaxtar lífríki sjávar, eins og bezt verður á kosið.  Það er sótt að honum úr ýmsum áttum, eins og athæfi Seðlabankans gegn Samherja eru til vitnis um, en bankinn gerði atlögu að fyrirtækinu með húsrannsókn og brottnámi skjala í gerræðislegri, flausturslegri og hatursfullri tilraun til að koma sök á fyrirtækið um brot á gjaldeyrislögum og til vara um skattsvik. 

Seðlabankastjóri og hyski hans hafði ekki erindi sem erfiði, þó að hann hafi valdið fyrirtækinu stórtjóni með fullkomlega óboðlegum og ófaglegum vinnubrögðum, sem eru hreinræktaður fíflagangur að hálfu bankans, sem hlýtur að hafa alvarlegar afleiðingar fyrir þá, sem ábyrgð bera á í bankanum.  Fyrir landsmenn er óþolandi að sitja uppi með þvílíkt lið í Seðlabanka Íslands.

Ýmsar atvinnugreinar á Íslandi hafa náð dágóðum árangri í umhverfisvernd, og sjávarútvegurinn er þar enginn eftirbátur, enda er þar mikill metnaður á ferð, eins og lýsir sér í viðtali í "Sóknarfærum" í október 2015 við Svavar Svavarsson, deildarstjóra viðskiptaþróunar hjá HB Granda hf:

"Að mínu mati væri mjög æskilegt, ef stjórnvöld og sjávarútvegurinn tækju saman höndum um að setja sér í sameiningu það markmið, að íslenzkur sjávarútvegur verði í framtíðinni rekinn án þess að valda mengun.  Þannig væri yfirlýst stefna, að t.d. öll íslenzk fiskiskip verði innan ákveðins tíma knúin öðrum orkugjöfum en jarðefnaeldsneyti.  Þetta er að mínu mati raunhæft markmið, bæði með tilliti til vaxandi áhuga innan greinarinnar á umhverfismálum og ekki síður framþróunar í tæknibúnaði, sem orðið hefur og mun verða í náinni framtíð."

"Svavar segir, að með nýjum skipum, sem komin eru og væntanleg í fiskiskipaflotann hér á landi, leggi sjávarútvegurinn verulegt lóð á vogarskálar stjórnvalda til að ná markmiði um minni kolefnislosun.  "Þegar ákvörðun var tekin um kaup HB Granda á nýju skipunum fimm, ákváðum við að velja dieselvélar og þann bezta mengunarvarnabúnað, sem völ er á.  Þetta eru sparneytin skip, og umhverfismálin voru sannarlega einn mikilvægur þáttur, sem horft var til í aðdraganda ákvörðunar um smíði skipanna", segir Svavar."

Þessi fjárfestingarstefna er til fyrirmyndar, og ættu allir, stofnanir, fyrirtæki og einstaklingar, sem standa frammi fyrir ákvörðun um nýja eða nýjar fjárfestingar nú og framvegis, að miða við, að fjárfestingin svari kalli tímans um bætta eldsneytisnýtni og brotthvarf frá jarðefnaeldsneyti, þar sem tæknin leyfir slíkt nú þegar.

Frá 1990 hefur átt sér stað fækkun í fiskiskipaflota Íslendinga frá ári til árs.  Árið 1999 var 91 skuttogari skráður í fiskiskipaflota Íslendinga, og árið 2014 voru þeir 49 talsins samkvæmt Hagstofunni.  Á þessum 16 árum hefur þeim fækkað um 42 eða 46 %, sem er að jafnaði tæplega 3 % á ári.  Þetta er grundvöllurinn að frábærum árangri sjávarútvegsins við að minnka losun gróðurhúsalofttegunda út í andrúmsloftið. 

Árið 1990 nam losun sjávarútvegsins á CO2 789 kt, árið 2010 580 kt og árið 2012 480 kt.  Á þessu 22 ára bili hefur losunin minnkað um 309 kt eða 39 %, sem að jafnaði er 1,8 % á ári.  Á árinu 2015 má telja víst, að losunin sé komin niður fyrir 470 kt og hafi þannig minnkað um meira en 40 % m.v. árið 1990.  Sjávarútvegurinn hefur því nú þegar, einn allra greina á Íslandi, náð markmiði, sem almennt er stefnt á árið 2030. Ef fram heldur sem horfir, verður sjávarútvegurinn án kolefnislosunar árið 2050.     

 

 

 

   

 

Endurnýjanleg orka á Englandi

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að vonir "sæstrengsunnenda" um lagningu 800 - 1200 MW sæstrengs á milli Íslands og Skotlands eru reistar á þeim vonarpeningi, að brezka ríkisstjórnin vilji ganga til langtímasamnings um kaup á 5,0 - 7,5 TWh/a af "grænni" raforku frá Íslandi á verði, sem er 2,0 - 2,5 -falt markaðsverð raforku á Englandi um þessar mundir. 

Til að ná arðsemi á sæstrenginn og virkjanir á Íslandi með orkusölu af þessu tagi, mundi ríkisstjórnin í London reyndar ekki aðeins þurfa að greiða svipað verð og hún greiðir nú fyrir raforku frá vindmyllum á landi, jafngildi 125 USD/MWh, heldur verð, sem hún hefur tryggt næsta kjarnorkuveri á Englandi, sem nú er byggt þar m.a. með kínversku fjármagni, að jafngildi 140 USD/MWh á genginu 1 USD = 0,66 GBP.  

Bent hefur verið á, m.a. á þessum vettvangi, að það sé hið mesta glæfraspil að fjárfesta upp á þessi býti í sæstreng og í orkuverum á Íslandi, og nú þegar eru merki um það, að brezka ríkisstjórnin sé orðin regandi með feiknarútgjöld, tæplega miaGBP 9 á ári, sem þessar skuldbindingar fela í sér fyrir brezka ríkissjóðinn. Að bera stöðu Íslands og Noregs saman í þessu viðfangi vitnar annaðhvort um fávísi eða blekkingarvilja. Raforkukerfi landanna og sæstrengsleiðin frá þeim til annarra landa eru ósambærileg. 

David Cameron, forsætisráðherra Breta, er að verða "minna grænn", varla ljósgrænn,  eftir að hann vann þingkosningarnar í maí 2015 og losaði sig í kjölfarið við Frjálslynda flokkinn úr ríkisstjórn. Nú er alvaran tekin við, sem felst í að rétta við erfiða stöðu brezka ríkissjóðsins, sem ríkisstjórn Verkamannaflokksins undir verkstjórn Skotans alræmda, George Brown, reið gjörsamlega á slig. Líklega verður bið á, að þessi jafnaðarmannaflokkur fái völdin á ný á Bretlandi, því að hann hefur síðan færzt enn lengra til vinstri, svipað og Samfylkingin í samstarfinu við Vinstri hreyfinguna grænt framboð.  Hefur sú vinstri beygja engum reynzt farsæl. 

Vind- og sólarorkuver "verða að standa á eigin fótum", segir Amber Rudd, ráðherra orku- og loftslagsbreytinga (DECC), en ráðuneyti hennar ráðgerir að afnema allar niðurgreiðslur á endurnýjanlegri orku á næstu 10 árum. Það jafngildir dauðadómi yfir verkefninu um sæstreng á milli Íslands og Bretlands. Andlátsfregnin lætur varla lengi á sér standa hérlendis.

Vindorkuver á landi á Bretlandi munu missa niðurgreiðslurnar í apríl 2016, ári fyrr en áður var ráðgert.  Greiðslur úr ríkissjóði fyrir sólarorku, sem framleidd er á heimilum, munu lækka um 87 % árið 2016.  Styrkir til að bæta einangrun gisins húsnæðis hafa horfið, og ný hús þurfa ekki lengur að vera kolefnisfrí.  Í opinberri skýrslu er lagt til, að bætt verði við nýrri flugbraut á Heathrow, sem bráðvantar, en ríkisstjórnin á eftir að samþykkja.  Það hefur hingað til strandað á umhverfisverndarsjónarmiðum.  Samkvæmt lagafrumvarpi verður leyft að bora eftir gasi í þjóðgörðum og ná því upp með setlagasundrun. Hagkvæmni og nýtingarstefna náttúruauðlinda ræður nú ríkjum á Bretlandseyjum, enda er nú mun meiri hagvöxtur þar en á meginlandi Evrópu. Í stað óhagkvæmra lausna vinds og sólar munu Bretar  nú virkja tæknina til að afla sér stöðugrar og mengunarlítillar raforku, t.d. með Þóríum-kjarnorkuverum, sem sjá munu dagsins ljós upp úr 2020 í raunrekstri. 

Á þessu sviði sýna Bretar mest raunsæi allra Evrópuþjóða og eiga frumkvæði að bráðnauðsynlegri stefnumörkun, sem er algjör forsenda þess, að stöðva megi aukningu styrks koltvíildis í andrúmsloftinu áður en margumrædd hitastigshækkun fer yfir 2°C m.v. árið 1850, er fyrstu áreiðanlegu hitastigsmælingar í lofti voru gerðar og skrár eru til um. Þá var reyndar kuldaskeið, svo að þessi viðmiðun orkar tvímælis. 

Opinberu fé þykir ekki lengur vel varið til niðurgreiðslna á "grænni orku" á Englandi.  Þar er um að ræða óáreiðanlega orku sólarhlaða á tiltölulega sólarsnauðu Englandi með aðeins 11 % meðalnýtingartíma og vindorkurafstöðvar á landi með 27 % meðalnýtingartíma á ári. Vindrafstöðvar á hafi úti hafa lengri nýtingartíma, og þær munu njóta niðurgreiðslna enn um sinn.  Grænar niðurgreiðslur áttu upphaflega að ná miaGBP 7,6 árið 2020, en stefndu á miaGBP 9,1 fyrir niðurskurð eða yfir miaISK 1800.

Enn eru óskertar niðurgreiðslur á orku frá vindrafstöðvum á hafi úti, enda pirra þær fólk minna en hinar með stórskornu útliti sínu og hávaða.  Danska orkufyrirtækið Dong Energy ætlar að gera út á þetta og reisa heimsins stærstu vindmylluþyrpingu á hafi úti, sem á að framleiða um 2500 GWh/ár árið 2018, sem dugar fyrir 460´000 brezk heimili.  Þetta gætu verið 120 stk 6,0 MW vindrafstöðvar á Írska hafinu.  

Samt er gríðarlegur munur á orkukostnaði þessara vindmyllna og markaðsverði.  Samkvæmt DECC (ráðuneyti orkumála) nemur kostnaðurinn 122 GBP/MWh=185 USD/MWh=24,5 ISK/kWh, en spá DECC um markaðsverð 2019-2020 er hins vegar 50 GBP/MWh=76 USD/MWh=10,1 ISK/kWh.  Þetta markaðsverð á Englandi mundi aðeins duga fyrir um 60 % af flutningskostnaði raforku frá Íslandi til Englands, en virkjanir á Íslandi fengju ekki eyri upp í sinn kostnað. Þetta er sæstrengssýnin í hnotskurn.  Vituð þér enn, eða hvat ? Eigi munu margir syrgja fallinn sæstreng.

Í ljósi þessarar markaðsstöðu er loforð ríkisstjórnarinnar í Lundúnum um að greiða 92 GBP/MWh=140 USD/MWh=18,5 ISK/kWh í 35 ár frá nýju kjarnorkuveri að Hinkley Point í Somerset undarlegt, en er unnt að skýra sem eins konar tækniþróunarstuðning.  Ríkisstjórnin greiðir hins vegar líka niður orkuverð frá dísilknúnum rafölum, sem hafa verið settir upp til að bjarga notendum frá straumleysi, þegar lygnt er eða sólarlítið og mikið álag á rafkerfinu.  Þetta er hinn mikli galli við vind og sól sem orkugjafa.   

Fjárfestar eru nú þegar hættir að treysta á niðurgreiðslur orkukostnaðar frá ríkissjóði.  Meira en 1000 störf töpuðust í brezkum sólarhlöðuiðnaði haustið 2015, og iðnaðurinn hefur varað við því, að 27´000 af 35´000 störfum þar, sem eftir eru, séu í hættu.  "Ég get ekki fjárfest í búnaði fyrir vinnslu endurnýjanlegrar orku á Bretlandi á meðan þetta fólk er við völd; það er of áhættusamt", segir Nick Pascoe, forstjóri Orta Solar, en verið er að loka fyrirtækinu haustið 2015. 

Michael Parker, yfirmaður vindrafstöðva þýzks fyrirtækis, RWE Innogy, undan ströndum Bretlands, segir, að hætt hafi verið við 9 verkefni á Englandi vegna "Energy Policy Vacuum", eða skorts á orkustefnu.

Þarf frekari vitnana við um það, að það er tekið að renna upp fyrir fjárfestum, sem blekbóndi þessa vefseturs hefur fyrir löngu varað við, að það er glórulaus áhætta fólgin í því fyrir fjárfesta að gera út á niðurgreiðslur raforkuverðs úr "grænum" orkulindum úr brezka ríkissjóðnum, sem bráðum verður kannski bara enski ríkissjóðurinn ? 

Samt halda málpípur Landsvirkjunar áfram að berja hausnum við steininn með fleipri um fyrirhafnarlítil uppgrip sterlingspunda til að virkja á Íslandi fyrir enska markaðinn og senda raforkuna með miklum raforkutöpum um lengri vegalengd í einni lögn en nokkur hefur lagt neðansjávar hingað til. 

Landsmönnum er í leiðinni gefið langt nef með trúðsmálflutningi um bætta nýtingu íslenzka raforkukerfisins með sölu umframorku, sem innlenda markaðinum stendur ekki til boða, enda fyrirsjáanlegur orkuskortur í landinu með aðgerðarleysi húsráðenda í háhýsinu í Háaleitinu, sem lýsir sér í því að hefjast ekki handa við nýja virkjun fyrr en allt er komið í óefni í orkumálum landsins.  

Atvinnulífinu á Íslandi er látið blæða í þágu þröngsýni, sem einblínir á skammtíma sjóðstöðu Landsvirkjunar.  Eyririnn er sparaður, en krónunni kastað.  Hversu lengi á þessi fíflagangur að líðast hjá fyrirtæki, sem alfarið er í eigu ríkisins ?

 

  

  

 

      

 

 

Vindmyllur í íslenzkum belgingi

Föstudaginn 20. nóvember 2015 var greint frá því í Morgunblaðinu, að vindrafstöðin að Belgsholti í Melasveit væri nú "komin upp í fjórða sinn".  Í fréttinni segir:

"Haraldur Magnússon, bóndi í Belgsholti, reisti vindmyllu í júlí 2012, og var það fyrsta vindmyllan hér á landi, sem tengd var við landsnetið.  Síðar hafa mun stærri vindmyllur verið tengdar við kerfið, í Búrfelli og Þykkvabæ. Vindmyllan hefur skemmst þrisvar, meðal annars vegna galla í hönnun og smíði, og hefur Haraldur eytt miklum tíma og fjármunum í að útbúa hana sem best."

Vindmyllan í Belgsholti virðist af mæligildum á vefsetrinu, http://www.belgsholt.is, vera 20 kW að málraun, en myllurnar á Hafinu norðan Búrfells eru 900 kW.  Blekbóndi reiknaði á sínum tíma út orkuvinnslukostnað þeirra m.v. upplýsingar Landsvirkjunar og fékk út tæplega 90 USD/MWh eða 11,7 kr/kWh (130 ISK/USD).  Á Englandi svarar raforkukostnaður frá vindmyllum á landi nú til 125 USD/MWh, og er þessi kostnaðarmunur í samræmi við ólíkan árlegan nýtingartíma á uppsettu afli vindmyllanna í löndunum tveimur, en vindmyllurnar á Hafinu ná fullum afköstum við vindstyrkinn 10 m/s, og oftast blæs meira í þessari hæð yfir sjávarmáli en í hæð Belgsholts.

Blekbónda er ókunnugt um heildarkostnaðinn við vindmylluna hjá Haraldi, bónda, á Belgsholti, en vegna smæðar sinnar gæti vinnslukostnaður hennar verið ívið hærri en vinnslukostnaður tilraunamylla Landsvirkjunar.  Vindmylla Haraldar stendur nærri hafi, svo að nýtingartími hennar er líklega svipaður og hinna hátt standandi vindmylla á Hafinu, en raunasaga vindmyllunnar í Belgsholti bendir til sterkra sviptivinda. 

Ef gert er ráð fyrir, að vinnslukostnaður vindmyllanna á Belgsholti sé samt um 10 % hærri en vindmyllanna á Hafinu, þá nemur hann um 13 kr/kWh.  Ef reiknað er með, að raforkuverð til Belgsholtsbónda sé svipað og til þessa blekbónda, þá er sparnaðar hins fyrr nefnda um 3,5 kr/kWh.

Belgsholtsbóndinn sparar sér nefnilega bæði flutningskostnað og dreifingarkostnað raforku, sem í tilviki blekbónda nema 59 % af heildarkostnaði raforku.  Orkuvinnsluverðið til blekbónda nemur án orkuskattsins, sem fellur brott um áramót 2015/2016, og án hins álagða 24,0 virðisaukaskatts aðeins 5,4 kr/kWh.  Þetta þarf að bera saman við líklegan vinnslukostnað vindmylla Landsvirkjunar, sem á Hafinu er 11,7 kr/kWh, en getur orðið lægri í fyrirhuguðum vindmyllulundum hennar vegna þess, að þar verða vindmyllurnar um ferfalt stærri að afli hver mylla, ef af verður.

Gerum ráð fyrir, að tækniþróunin og hagkvæmni stærðarinnar lækki kostnaðinn á orkueiningu um 20 %, niður í 9,4 kr/kWh.  Kostnaður raforkuvinnslu með vindmyllum verður samt 4 kr/kWh hærri en orkuverð án flutnings- og dreifingarkostnaðar til almennings um þessar mundir.  Mismunurinn nemur 74 % og sýnir í hnotskurn, hversu glórulaus sú viðskiptahugmynd Landsvirkjunar er að setja upp vindmyllulundi á Íslandi til orkuvinnslu inn á landskerfið, þegar fjöldinn allur af hagkvæmari virkjunarkostum vatnsfalla og jafnvel jarðgufu er fyrir hendi. Erlendis er að renna upp fyrir mönnum, að vindmyllur og sólarhlöður eru sennilega úrelt þing, enda hillir undir nýja orkugjafa og miklu stærri og stöðugri orkuver.

Einu staðirnir á Íslandi, þar sem vindmyllur geta hugsanlega orðið hagkvæmar á næstunni, eru eyjar í byggð við landið, og kemur Heimaey þá fyrst upp í hugann.  Þann 1. ágúst 2015 birtist í vikuritinu The Economist frásögn af vindmylluverkefni á eyjunni Block Island, sem er 20 km undan strönd Rhode Island í BNA. Þar eru um 1000 heilsársíbúar og 15000 sumargestir, sem nú reiða sig á dísilknúna rafala, sem brenna milljónum lítra af olíu ár hvert.  Undan strönd eyjarinnar á senn að setja upp fyrstu vindmyllur BNA á hafi úti (offshore). 

"Fimm vindrafstöðvar, hver að uppsettu afli 6,0 MW, munu fara í rekstur haustið 2016. Deepwater Wind, fyrirtækið, sem stendur að verkefninu (sem kosta á MUSD 250 - mia ISK 33 - BJo), gerir ráð fyrir því að lækka orkureikning eyjarskeggja um 40 %.  Vindmylluverið mun framleiða meiri orku en þörf er á á eyjunni, nóg fyrir 17´000 heimili, svo að umframorka verður send til meginlandsins." 

Vestmannaeyjar koma helzt til greina fyrir sambærilegan vindmyllugarð, þó að hann megi hæglega staðsetja á landi, í Heimaey, og verður hann þá mun ódýrari. Blekbóndi hefur reiknað út, hver vinnslukostnaður vindmyllanna úti fyrir Block Island er m.v. ávöxtunarkröfu 8,0 %/ár, afskriftatíma 15 ár,  rekstrarkostnað 5,0 MUSD/ár og 130 kr/USD.  Vinnslukostnaðurinn verður þá 48 kr/kWh. 

Sé tekið mið af hlutfalli ensks vinnslukostnaðar vindmylla á landi og á sjó, sem er 69 %, þá gæti vinnslukostnaður sambærilegs vindmyllulundar í Vestmannaeyjum numið 33 kr/kWh.  Vestmannaeyingar hafa núna sæstreng úr landi og geta fengið nauðsynlega viðbótarorku um hann, ef orkuvinnslan er ónóg í vindmyllulundi Heimaeyjar af einhverjum orsökum, og þeir geta sent umframorkuna til lands. Þess vegna er hugsanlega hagkvæmt fyrir Vestmannaeyinga eða eitthvert orkufyrirtækið að setja upp vindmyllulund í Vestmannaeyjum, en uppi á fastalandinu er arðsemi slíks mesti vonarpeningur.   

 

 

Syrtir í álinn hjá áliðnaðinum

Verðið fyrir hvert áltonn á LME-markaðinum (London Metal Exchange) var komið niður fyrir 1500 USD í nóvemberbyrjun 2015.  Verðviðbót (premía) fyrir gæði  og eiginleika samkvæmt pöntun viðskiptavinar, eins og t.d. ISAL nýtur vegna sérhæfðrar og þróaðrar framleiðslu, er einnig í lágmarki. 

Þó að hráefni til álframleiðslu hafi lækkað í verði, dugar það alls ekki á móti tekjutapinu, því að raforkan hefur hækkað í USD samkvæmt neyzluvísitölu í BNA, og innlendur kostnaður hefur hækkað, reiknaður í USD, þar sem bókhaldið er í bandaríkjadölum.

Þungar afskriftir hvíla á ISAL vegna mikilla fjárfestinga á árabilinu 2010-2014. Þegar fjárhagskreppan var upp á sitt versta á Íslandi, þá bar móðurfyrirtækið, RTA, nægilegt traust til viðskiptahugmyndar ISAL og framtíðarspurnar eftir áli til að fjárfesta fyrirtækja mest hérlendis. 

Fjárhagslegur rekstur fyrirtækisins er mjög þungur þessi misserin af ofangreindum ástæðum og sennilega fremur byrði á RTA- (Rio Tinto Alcan) samstæðunni en hitt.  Meginskýring dapurlegra álmarkaða er mesta álframleiðsluland heims, Kína, sem á við efnahagsvandræði að stríða og hefur þar af leiðandi minni not fyrir ál, en flytur að sama skapi mun meira út en áður og hefur með framferði sínu skapað offramboð á heimsmörkuðunum þrátt fyrir aukningu eftirspurnar.

Líkast til hefur aldrei horft jafnþunglega um framtíð þessa elzta álfyrirtækis landsins og núna, því að við þessar aðstæður hafa öll hlutaðeigandi verkalýðsfélög, nema eitt, samþykkt verkfallsboðun 2. desember 2015.

Hér kasta skessur fjöreggi fyrirtækisins á milli sín, svo að notuð sé myndlíking úr íslenzkum þjóðsögum, því að nú þýðir ekki að skáka í því skjólinu, að eigandinn, RTA, muni skirrast við að loka, af því að þá muni hann glata trausti stórra viðskiptavina og þurfa hvort sem er að greiða yfir 80 % af umsaminni raforku, þó að engin verði framleiðslan. 

Tímarnir eru breyttir í Straumsvík.  Nú eru ekki lengur framleiddir völsunarbarrar fyrir örfáar risavölsunarverksmiðjur, heldur sívalningar fyrir fjölmarga, tiltölulega litla kaupendur. 

Nú er aðalásteytingarsteinn vinnudeilunnar, hver á að ráða því, hverjir vinna hin ýmsu verk fyrir verksmiðjuna, þ.e. deilan fjallar um grundvallaratriði stjórnunar, sem nauðsynlegt er, að sé á hendi fulltrúa eigendanna, en ekki fulltrúa launþeganna, og ekki aðallega um krónur og aura, eins og jafnan er þó í vinnudeilum.  Af þessum ástæðum gildir að líkindum "Force majeure" ákvæði raforkusamningsins um þessa vinnudeilu, þ.e. "óviðráðanleg öfl" verða þess valdandi, að verksmiðjan getur ekki tekið við raforku til framleiðslunnar, af því að óhjákvæmilegt reynist að stöðva hana vegna verkfalls starfsmanna. Af hinu gagnstæða mundi leiða, að öruggt væri, að starfsmenn næðu hvaða kröfu sem væri fram með verkfalli, og sjá allir til hvers slíkt gæti leitt og hversu ójafn slíkur leikur væri.

Landsvirkjun mun þess vegna ekki einvörðungu verða af tæplega 40 % af tekjum sínum af orkusölu til stóriðju, heldur einnig af umsömdum lágmarksorkukaupum, þar sem við "óviðráðanleg öfl" er að ræða.  Þó að orkusalan til ISAL nemi aðeins um 25 % af orkusölu Landsvirkjunar í GWh/a, þá er verðið til fyrirtækisins svo hátt m.v. verðið til annarra heildsölukaupenda með langtímasamninga, að tekjuhlutfallið er miklu hærra, eins og fram kemur hér að ofan.  Ljóst er, að hér er um gjaldeyristap að ræða, sem nemur þjóðhagslegum stærðum og ógnar efnahagsstöðugleikanum í landinu.

Áætlað hefur verið, að 1500 fjölskyldur hafi lífsframfæri sitt af starfseminni í Straumsvík með einum eða öðrum hætti.  Ábyrgð verkalýðsfélaganna, sem nú hafa samþykkt verkfallsboðun frá og með 2. desember 2015 er í ljósi ofangreinds óvenjumikil, og það er hætt við því, að þau spili nú óyfirvegað og of djarflega og hafi tekið allt of mikla áhættu m.v. hagsmunina, sem í húfi eru. Verkfallsboðun við núverandi aðstæður er ekki aðeins tímaskekkja; hún er illa rökstudd og leikur að eldi. 

Svipað má segja um þvergirðingslega afstöðu forstjóra Landsvirkjunar, sem hann hlýtur að hafa stuðning stjórnar fyrirtækisins við, að ljá ekki máls á  neinni tímabundinni lækkun raforkuverðs til ISAL í þrengingum fyrirtækisins, en hin álverin eru að líkindum að greiða um helmingi lægra einingarverð til Landsvirkjunar en ISAL, án flutningsgjalds og jöfnunarorkugjalds. 

Vestrænum álverum hefur mörgum verið lokað á þessu ári, og önnur, t.d. tengd vatnsorkuverunum í Quebec í Kanada, hafa fengið tímabundna orkuverðslækkun gegn því að halda áfram rekstri.  Í þessu ljósi verður að skoða váboða álvers Rio Tinto Alcan í Straumsvík, og Morgunblaðið lætur í ljós miklar áhyggjur sínar af þróun mála þar í forystugrein þann 4. nóvember 2015 undir fyrirsögninni,

"Hættumerki":

"Vandinn kann á hinn bóginn að vera töluverður hjá öðrum hér á landi, og skemmst er að minnast þess, að þegar kjaradeilur í Straumsvík stóðu sem hæst fyrir skömmu, var útlit fyrir, að slökkt yrði á ofnum [kerum - leiðr. BJo] álversins, og þá hefði verið óvíst, hvort eða hvenær kveikt hefði verið á þeim á nýjan leik.

Þó að ekki hafi verið slökkt á álverinu, er þó ekki hægt að líta svo á, að öll álver hér á landi séu komin fyrir vind, enda markaðsaðstæður erfiðar.  Full ástæða er til að hafa áhyggjur af framtíðinni í þessum efnum."

Nokkru síðar í þessari forystugrein er vitnað til Viðars Garðarssonar, sem ritar upplýsandi pistla á mbl.is um viðskiptatengd málefni og hefur t.d. hlotið fyrir suma þeirra óverðskuldaða og ómálefnalega gagnrýni Ketils Sigurjónssonar, lögfræðings, sem virðist vera einhvers konar púkablístra fyrir Landsvirkjun:

"Viðar heldur áfram í umfjöllun sinni og segir, að Landsvirkjun láti sem henni komi málið ekki við.  Þar ríghaldi menn í nýtt hlutverk fyrirtækisins, sem stjórnendur þess hafi skilgreint sjálfir undir nýrri forystu og athugasemdalaust af hálfu Samfylkingar og Vinstri grænna, sem þá voru í ríkisstjórn.

"Athyglisvert er, að þetta nýja hlutverk, þar sem arðsemi Landsvirkjunar sjálfrar er sett í öndvegi, og hvernig stjórnendur Landsvirkjunar túlka það, gengur þvert á raforkulög.  Í þeim grundvallarlögum er skýrt kveðið á um, að heildarhagsmunir þjóðarinnar eigi að ráða för", segir Viðar og heldur áfram: "Þetta mál er komið á það stig, að ríkisstjórn og forráðamenn Hafnarfjarðarbæjar hljóta að beita sér af hörku til að tryggja áframhaldandi starfsemi álvers Rio Tinto Alcan í Straumsvík.  Komi til lokunar, tapa allir.""

Hér eru orð í tíma töluð.  Blekbóndi þessa vefseturs hefur löngum verið sem barnið í ævintýrinu, sem hrópaði, þegar það sá keisarann spígspora á sviðinu til að sýna lýðnum hið fegursta hýjalín klæðskeranna, að eigin mati, að keisarinn væri ekki í neinu.  Nú hefur Viðar Garðarsson bætzt í hópinn og tekið réttilega svo sterkt til orða, að framferði Landsvirkjunar um þessar mundir stríði jafnvel gegn raforkulögum.  Er eftir nokkru að bíða fyrir ríkisstjórn og Alþingi að rétta af kúrsinn hjá fyrirtækinu með nýrri eigendastefnu, eins og Ásmundur Friðriksson, Alþingismaður, og blekbóndi í vefgrein: http://bjarnijonsson.blog.is/blog/bjarnijonsson/entry/2110052/

hafa lagt til.  

Þjóðarhagsmunir eru í húfi, þó að furðufuglar á borð við Ketil Sigurjónsson muni líklega gleðjast yfir þessum mannlega og efnahagslega harmleik, sem hér gæti verið í uppsiglingu, og telja, að við þetta verði um 400 MW afl í raforkukerfi landsins á lausu fyrir sæstreng til Bretlands. 

"Over my dead body", segja Englendingar, þegar þeir hóta að bíta í skjaldarrendurnar og berjast fyrir einhverjum málstað unz yfir lýkur.  Málstaður blekbónda í þessu tilviki er einfaldlega sá, að betra sé að láta ógert að virkja og leggja línur, nema til að nýta raforkuna hér innanlands. Í því sambandi er vert að minnast á varnaðarorð þýzks ráðgjafa um orkumál, sem sagði í kvöldfréttatíma RÚV, að enn ríkti fullkomin óvissa um kostnað slíks sæstrengsverkefnis og fáanlegt orkuverð á Englandi og reynslan af slíkum tengingum á milli landa væri sú, að raforkuverðið hækkaði, þar sem það væri lægra fyrir.  Sínum augum lítur hver á silfrið.

    

 

 

 

Eigendastefna handa Landsvirkjun

Málflutningur og gjörðir ýmissa forystumanna Landsvirkjunar undanfarinn hálfan áratug hafa vakið furðu allmargra og talsverða umræðu á opinberum vettvangi. 

Fyrirtækinu var í lófa lagið að búa svo um hnútana, að strax eftir lúkningu Búðarhálsvirkjunar 2013 væri hafizt handa um framkvæmdir við Búrfell II, en tímanum var sóað með þriggja ára töf á komu virkjunarinnar inn á stofnkerfið sem afleiðingu. Þessi mistök leiða til orkuskorts, glataðra viðskiptatækifæra, sóunar á vatni (orku) og óþarfa hækkunar á raforkuverði í landinu. "Cuo bono" (hverjum í hag), spurðu Rómverjar, þegar málavextir voru óljósir. Viðskiptavitinu er a.m.k. ekki fyrir að fara.

Í stað þess að láta hendur standa fram úr ermum var tíminn nýttur til að kynda undir allsendis óraunhæfum og raunar fótalausum væntingum um ábatasaman útflutning á rafmagni um sæstreng til Bretlands. Var þá einblínt á verð, sem brezka ríkisstjórnin hefur lofað að greiða fyrir endurnýjanlega orku.  Þróun orkuverðs, einnig á grænni orku, er öll til lækkunar, og vegna gríðarlegs flutningskostnaðar frá virkjunum á Íslandi og að stofnkerfi Englands er fáanlegt verð ekki nógu hátt til að standa undir lágmarks arðsemi flutningsmannvirkja og virkjana. Að reiða sig á gríðarlegar niðurgreiðslur úr brezka ríkissjóðinum á orku frá Íslandi er allt of mikil áhætta fyrir ríkisfyrirtæki á Íslandi að taka, svo að alls ekki kemur til mála, að Landsvirkjun sé að bauka við viðskiptaævintýri af þessu tagi, enda ekki á hennar verksviði samkvæmt lögum um hana. 

Þessi hegðun "viðskiptamógúla" Landsvirkjunar þjónar aðeins einum tilgangi: að hækka raforkuverðið á Íslandi.  Þetta er áreiðanlega í andstöðu við vilja eigandans, fólksins í landinu, sem Alþingi er fulltrúi fyrir og verður þess vegna að grípa í taumana.

Sú var tíðin, að Alþingi gaf Landsvirkjun fyrirmæli um 3,0 % árlega raunverðslækkun á meðalverði sínu til almenningsveitna.  Þetta gaf góða raun og leiddi til þess, að raforkuverð til almennings á Íslandi varð nánast hið lægsta, sem þekkist á byggðu bóli, og þannig á það að vera. Spákaupmenn draga kolranga ályktun af miklum mismuni raforkuverðs á Íslandi og erlendis.  Viðskiptatækifærið, sem í þessu felst, er ekki fyrir orkufyrirtækin að hækka verðið, heldur er hér um að ræða forskot Íslands í samkeppnishæfni við útlönd.

Raforkumarkaðurinn á Íslandi er fákeppnimarkaður, þar sem risinn, Landsvirkjun, er ríkjandi í krafti orkusölu til stóriðju.  Landsvirkjun er af þessum sökum markaðsleiðandi og hefur með ábyrgðarlausu framferði sínu í verðlagningu upp á síðkastið valdið óþarfa verðbólgu á almenna raforkumarkaðinum, þannig að svo illa er nú komið, að almenningur er tekinn að "greiða niður" raforku til stórnotenda, sem bundin er samkvæmt samningum til margra ára.  Þetta á þó engan veginn við alla stóriðjusamninga, t.d. á þetta alls ekki við um verðið til ISAL, sem endurskoðað var árið 2010 samhliða aukinni orkusölu þangað og breyttum skilmálum, enda hefði gamli samningurinn runnið út árið 2014. Þar sem ófullkominn samkeppnimarkaður er, ber ríkisvaldinu, í anda markaðshagkerfis með félagslegu ívafi, að hlutast til um samkeppnina til að verja hagsmuni neytenda.

Það, sem koma þarf fram í nýrri eigendastefnu ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar, sem koma þarf til umfjöllunar og samþykktar Alþingis, er:

1.  Orkuverð til viðskiptavinna Landsvirkjunar skal endurspegla kostnað af orkuvinnslunni fyrir þá að teknu tilliti til mismunandi fjármagnskostnaðar fjárfestingar fyrir ólíka viðskiptavini og ávöxtunarkröfu fjárbindingar í samræmi við aðrar fjárfestingar með sambærilegri áhættu.   
2. Óheimilt skal vera að hækka meðaltals heildsöluverð til almennings í landinu umfram útreiknað jaðarkostnaðarverð fyrirtækisins við að virkja fyrir almennan markað einvörðungu. 
3. Óheimilt skal vera að endurskoða langtíma orkusamninga eða semja um viðbótar orku án þess að taka tillit til kröfunnar um orkuverð, sem að lágmarki sé jafnhátt jaðarkostnaði orkuvinnslu fyrir viðkomandi viðskiptavin. Slíkir langtíma orkusamningar mega aldrei verða fjárhagslegur baggi á raforkunotendum án skriflegra skuldbindinga um orkukaup af fyrirtækinu, t.d. notendum almenningsveitna.
4. Starfsvettvangur Landsvirkjunar er Ísland og stefnumið fyrirtækisins er að hafa á hverjum tíma næga forgangsorku og afl allt að 100 MW á boðstólum í háum gæðaflokki m.v. evrópskar gæðakröfur til að fullnægja skammtíma eftirspurn og nóg af virkjanakostum til að verða við óskum markaðarins um viðbótar orku og afl á bilinu 100-500 MW að taknu tilliti til eðlilegs framkvæmdatíma. Af þessu leiðir, að Landsvirkjun á á hverjum tíma að geta afhent a.m.k. 10 % af seldri forgangsorku sem ótryggða orku með um 90 % afhendingaröryggi á verði á bilinu 5 % - 50 % af af forgangsorkuverðí, háð framboði og eftirspurn.  
5. Afnema skal ríkisábyrgð á lánum Landsvirkjunar eins hratt og mögulegt er og ekki á lengri tíma en 7 árum frá gildistöku nýju eigendastefnunnar.  Hvers konar fjárútlát eða skuldbindingar í þágu orkusölu út fyrir efnahagslögsögu Íslands skulu verða háðar samþykki eigendanna.
6. Á meðan markaðshlutdeild Landsvirkjunar á íslenzka raforkumarkaðinum er yfir 45 %, skal vera óheimilt að selja hlut ríkisins eða að taka inn nýja eigendur. Hins vegar skal vera heimilt að selja hluta af starfsemi fyrirtækisins á innlendum markaði, ef Samkeppnisstofnun telur slíkt vænlegt til að draga úr neikvæðum afleiðingum af markaðsráðandi stöðu Landsvirkjunar.  Sem dæmi má nefna sölu á jarðhitavirkjunum Landsvirkjunar og sölu á ráðandi hlut fyrirtækisins, eða honum öllum, í Landsneti. 

Þann 24. október 2015 birtist fyllilega tímabær grein í Morgunblaðinu eftir Ásmund Friðriksson, Alþingismann, sem blekbóndi getur algerlega tekið undir.  Hún bar heitið, "Landsvirkjun þarf pólitíska eigendastefnu" og hófst þannig:

"Markmið raforkulaga er að stuðla að þjóðhagslega hagkvæmu raforkukerfi og efla þannig atvinnulíf og byggð í landinu.  Undir þau lög fellur m.a. starfsemi ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar, sem er eign þjóðarinnar.  Stjórnendur Landsvirkjunar, stærsta orkufyrirtækis landsins, einblína á aukna arðsemi fyrirtækisins, eins og það sé eyja í hagkerfinu.  Með tilvísun í stefnumið stjórnenda Landsvirkjunar er eins og heildarhagsmunir þjóðarbúsins séu ekki hafðir að leiðarljósi, og það er eins og gleymst hafi að meta langtímasamstarf við trausta viðskiptavini, sem hafa skapað Landsvirkjun og samfélaginu gríðarleg verðmæti á umliðnum árum.  Þannig huga þeir minna að því, hvort starfsemi Landsvirkjunar auki útflutningstekjur eða stuðli að hagvexti í landinu og virðisauki raforkunnar skapi fjölbreytt og vellaunuð störf."

Þetta er hörð gagnrýni stjórnarþingmanns á forstjóra og stjórn ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar, sem sýnir megna óánægju í landinu með það, hvernig haldið hefur verið á málefnum þessa orkurisa á íslenzkan mælikvarða undanfarinn hálfa áratug.  Mönnum þykir fyrirtækið vera farið að fjarlægjast ærið mikið uppruna sinn og ekki þjóna lengur alls kostar hagsmunum fólksins í landinu, eins og það þó var stofnsett til að gera með lögum frá Alþingi árið 1965 fyrir hálfri öld.  Alþingi ber að ræða þessa öfugþróun, sem er heimildarlaus frá eigandans hendi, og snúa ofan af öfugþróuninni með því að semja fyrirtækinu eigendastefnu, eins og Ásmundur Friðriksson, Alþingismaður, hefur lagt til, og drög eru lögð að í þessari vefgrein.   

    

 

  

Kínverska kreppan

Frá því að Deng Tsiao Ping fékk uppreisn æru í Beijing, þegar miðstjórn kínverska kommúnistaflokksins urðu ljós hrapalleg mistök flokksins undir stjórn stórglæpamannsins Mao Tse Tung, hefur verið reynt að framlengja óskoraðan valdatíma kommúnistaflokksins með því að virkja auðvaldskerfið, sem reist er á ágóðavon einstaklinganna, til að draga hlassið.  Kommúnistar hafa frá dögum læriföður síns, Karls Marx, haldið því til streitu, að ágóði einstaklinga sé jafnan á kostnað annarra og þar með heildarinnar, og þess vegna sé ófélagsleg hegðun að græða fé. Tilraunir Kínverja með auðvaldskerfið á afmörkuðum svæðum landsins sýndu þvert á móti, að einstaklingsgróði lyfti hag heildarinnar, nákvæmlega eins og Adam Smith, lærifaðir auðvaldssinna, hélt fram á 18. öld og búið er að margsanna í verki á Vesturlöndum og víða annars staðar síðan. Þetta eru þess vegna flestum á Vesturlöndum löngu kunn sannindi, þó að vinstri sinnaðir jafnaðarmenn neiti að viðurkenna þau, hvar sem er í heiminum. Það sýnir betur en margt annað, að marxisminn og afsprengi hans eru eins konar trúarbrögð, þar sem staðreyndir koma málinu ekki við. 

Þetta var auðvitað niðurlægjandi niðurstaða fyrir kommúnista í Kína, en Kínverjar eru raunsæismenn og ákváðu eftir árangursríka tilraun í héruðum við ströndina að innleiða auðvaldskerfið um allt land, jafnvel í landbúnaði, þar sem stofnun samyrkjubúa hafði leitt til hungursneyðar í hinu "Stóra stökki" Maos, formanns. Deng hafði sagt með réttu, að ekki skipti máli, hvort kötturinn væri svartur eða hvítur, heldur hvort hann veiddi eða ekki.  Auðvaldskerfið gerði kraftaverk á kínverska hagkerfinu, en friðsamleg sambúð þess og kommúnistaflokksins kann nú að vera komin á leiðarenda, því að margvísleg sjúkdómseinkenni, sem stafa af þessari sambúð, eru nú að koma í ljós, enda er miðstýrt auðvaldskerfi mótsögn í sjálfu sér, og samkeppnin getur aldrei orðið frjáls í slíku kerfi. Megnið af fjárfestingum í Kína hefur verið á vegum ríkisfyrirtækja, en hagvöxturinn er mestmegnis framkallaður af einkafyrirtækjum. Fjárfestingar ríkisfyrirtækjanna voru skuldsettar, fjárfestingar einkafyrirtækjanna ekki.  Nú er komin upp peningaþurrð í Kína, sem leitt getur til hruns hagkerfisins.    

Fyrsta augljósa veikleikamerkið var hrun bólgins hlutabréfamarkaðar sumarið 2015. Stjórnvöld eru sek um bæði bólguna og hrunið. Þau hvöttu almenning til að setja sparifé sitt í hlutabréfakaup, og margir skuldsettu sig fyrir hlutabréfakaupum.  Þeir hugsa nú yfirvöldum þegjandi þörfina, því að þeim er kennt um hrunið. Stjórnvöld hafa misst trúverðugleika í augum almennings, einkum unga fólksins.

Fyrirtæki í Kína eru gríðarlega skuldsett, og yfirvöld ráðlögðu þeim að selja hlutabréf á útblásnum markaði og greiða niður skuldir sínar þannig.  Skuldir Kínverja nema nú um 28 trilljónum bandaríkjadala (trilljón=1000 milljarðar), sem er mikið m.v. íbúatölu og landsframleiðslu.  Nú hefur hagvöxtur lækkað úr tæplega 10 % árið 2011 og í 7 % 2014 og fer lækkandi.  Júanið lækkar líka, því að fjármagnsflótti er hafinn frá Kína og aðallega til Bandaríkjanna, BNA. Vöruinnflutningur til Kína var 14 % minni í bandaríkjadölum talið í ágúst 2015 en í ágúst 2014. 

Kínversk stjórnvöld lofuðu að beita öllum brögðum til að styðja við hlutabréfamarkaðinn og hefur loforðið kostað kínverska ríkið um 1 trilljón bandaríkjadala, og enn er óstöðugleiki í kínverska hagkerfinu. Kínversk stjórnvöld eiga nú í síauknum erfiðleikum með að finna fjármagn til að halda hagkerfinu gangandi.  Þessi vandi á sér lengri aðdraganda en hrun hlutabréfamarkaðarins.  Mistök við hagstjórn í Kína gera það mjög ósennilegt, að landið verði mesta efnahagsveldi heims undir stjórn kommúnistaflokksins. Við þekkjum það, Íslendingar, að froðuhagkerfi veitir stundarfró, en í kjölfarið koma skuldadagarnir óhjákvæmilega. Pappírsverðmæti eru hillingar.  Aðeins verðmæti framleidd á sjálfbæran hátt verða varanleg, þó að mölur og ryð fái þeim grandað að lokum, eins og öðru veraldlegu.

Með því að binda gengi júans við bandaríkjadal og skrá gengið of lágt m.v. markaðsgengi, hefur Kínverjum tekizt að safna 4 trilljónum bandaríkjadala í gjaldeyrisvarasjóð, en þessi ráðstöfun hefur haft mjög þensluhvetjandi áhrif og ótæpileg peningaprentun verið stunduð. Slíkt hefur alltaf timburmenn í för með sér, sem nú virðist vera komið að.

Tvenns konar ályktanir má draga af óförum Kínverja.    Í fyrsta lagi, að Kína standi nú og muni áfram, með eins flokks kerfi, standa efnahagslega langt að baki vestrænum auðvaldsríkjum og Japan. 

Í öðru lagi, að hinn mikli uppgangur síðustu ára hafi ekki verið annað en sígild hagbóla, sem stafar af gegndarlausri peningaprentun og misráðnum ákvörðunum ráðamanna. 

Héraðsstjórar og aðrir pótintátar kommúnistaflokksins hafa beint gríðarlegu fjármagni í óarðbærar fjárfestingar, gæluverkefni sín, sem oft eru skuldsett, og af því stafar í raun núverandi afturkippur og fjármagnsskortur, að arðsemi fjárfestinganna vantar. 

Tilraunir kínverskra stjórnvalda til að viðhalda veizluhöldunum ættu að verða mönnum víti til varnaðar.  Allar mótvægisaðgerðir kínverska seðlabanakans og ríkisstjórnarinnar hafa haft neikvæðar afleiðingar annars staðar í hagkerfinu.  Þær kölluðu á aðrar mótvægisaðgerðir með neikvæðum afleiðingum o.s.frv. 

Lögmálið er, að eina ráðið við slæmum fjárfestingum eru afskriftir og gjaldþrot, ef sú er staðan.  Að dæla inn fé til að viðhalda ósjálfbæru ástandi gerir ekkert gagn til lengri tíma, heldur veldur tjóni, jafnvel gríðarlegu.  Þetta er algild lexía, og mætti verða mörgum forræðishyggjumanninum víti til varnaðar.      

Umræða í eitruðu andrúmslofti

Það er ekki heil brú í málflutningi sumra um aðalatvinnuveg landsmanna, sjávarútveginn, á köflum.  Dæmi um þetta gaf að líta í grein Jóns Steinssonar, hagfræðings, í Fréttablaðinu 21. ágúst 2015, undir fyrirsögninni: "Eitraður útgerðarauður".  

Þar sem Jón Steinsson boðar í raun eignaupptöku á sjávarútveginum, verður ekki betur séð en hugmyndafræði hans sé reist á kenningum 19. aldar fyrirbrigðisins Karls Marx, þó að reynt sé að dulbúa boðskapinn með því að kalla hann "markaðslausn". Sé uppboð afnotaréttar einkaaðila "markaðslausn", þá er um að ræða ríkisrekið auðvaldskerfi, sem minnir örlítið á hina kínversku útgáfu kommúnismans, sem nú á mjög undir högg að sækja.

 Téð grein hefst með þessum orðum:

"Ég hef lengi barizt fyrir því, að þjóðin fái fullt gjald fyrir afnot af fiskveiðiauðlindum sínum. [1]

Einföld og góð markaðslausn, sem myndi tryggja það, væri uppboð á veiðiheimildum. [2]

Rökin, sem ég hef lagt áherzlu á, eru aðallega af tvennum toga.  Annars vegar er skýrt kveðið á um það í lögum, að nytjastofnar á Íslandsmiðum séu sameign þjóðarinnar.  [3]

Í því ljósi er í hæsta máta óeðlilegt, að þeim sé ráðstafað til fámenns hóps útvalinna án þess, að fullt gjald sé tekið fyrir.  [4]

Hins vegar eru leigutekjur af veiðiheimildum langhagvæmasta tekjulindin, sem ríkissjóður á völ á. [5]

Ef ríkissjóður fengi 40 milljarða króna árlega í leigutekjur af veiðiheimildum, væri unnt að lækka skatta til muna eða bæta velferðarkerfið til muna. [6]

Hér er í raun fullyrðingaflaumur illa ígrundaðra hugmynda um þjóðnýtingu sjávarútvegsins á ferðinni, sem reistar virðast á vanþekkingu á mikilvægi stöðugleika í rekstrarumhverfi fyrirtækja fyrir arðsemina og vanmati á nauðsyn hvata fyrir fjárfesta til að leggja fé í áhætturekstur, sem sjávarútvegur óneitanlega er. Slíkt uppboðskerfi er sízt af öllum fiskveiðistjórnunarkerfum fallið til að skapa sátt um sjávarútveginn, enda myndi hann missa núverandi markaðsstöðu sína og veiðiheimildir safnast á enn færri hendur en nú.  Þegar grannt er skoðað, stendur ekki steinn yfir steini hjá þessum eiturspúandi hagfræðingi, eins og nú skal greina með tilvitnunum í nokkra valinkunna menn:

1. Árið 2013 greiddi sjávarútvegurinn um 25 milljarða kr í skatta, þar af um 10 milljarða kr (40 %) í veiðigjöld, 8 milljarða kr (32 %) í tekjuskatt og 7 milljarða kr (28 %) í tryggingagjöld.  Samanlagður hagnaður útgerðarinnar, allt frá smábátum upp í stærstu fjölveiðiskip, nam 28 milljörðum kr árið 2013.  Skattgreiðslur námu með öðrum orðum 89 % af hagnaðinum.  Er það ekki meira en nóg ?  Um það skrifaði Óli Björn Kárason í Morgunblaðið 4. marz 2015: "Á síðasta aldarfjórðungi hafa orðið algjör umskipti í íslenzkum sjávarútvegi, og Ísland er eina land innan OECD, sem ekki heldur úti umfangsmiklu styrkjakerfi fyrir fiskveiðar og vinnslu.  Á meðan aðrar þjóðir eru með sjávarútveg á opinberu framfæri, greiða íslenzk fyrirtæki skatta og gjöld til ríkissjóðs.  Skattlagning fyrirtækja, sem er umfram það, sem gengur og gerist í helztu samkeppnislöndum, veikir stöðu samkeppnisgreina, hvort heldur er á erlendum mörkuðum eða á heimamarkaði. Um þetta verður ekki deilt, enda sannindi, sem eiga að vera öllum augljós.  Þetta á jafnt við um sjávarútveg sem aðrar atvinnugreinar.  Hagkvæmni sjávarútvegsins, sem byggir á skynsömu stjórnkerfi fiskveiða - kvótakerfi með framsali - ásamt markvissri markaðssókn, auknum gæðum og nýtingu, hefur gert ríkissjóði kleift að leggja sérstakar byrðar á sjávarútveginn, sem keppir við ríkisstyrkta keppinauta.  Þessu vilja pólitískir lukkuriddarar bylta og um leið stórauka álögur á sjávarútveginn.  Jafnvel fyrrverandi fjármálaráðherra vinstri stjórnarinnar og þingmaður Norðausturkjördæmis krefst stórhækkunar á veiðigjaldi.  Fyrir kjósendur á landsbyggðinni hlýtur sú krafa að vekja athygli ekki sízt, þegar haft er í huga, að um 72 % veiðigjaldsins eru greidd af fyrirtækjum á landsbyggðinni, en 28 % veiðigjaldsins af fyrirtækjum á höfuðborgarsvæðinu."
2. Í núverandi íslenzku fiskveiðistjórnunarkerfi  er frumúthlutun aflahlutdeilda alfarið reist á veiðireynslu einstakra skipa á viðmiðunartíma veiðireynslunnar, en ella er unnt að taka tillit til fleiri þátta.  Með þessu er tryggt, að aðeins þeir, sem kostað hafa fé og tíma til veiða á tiltekinni tegund skipta með sér afnotarétti á takmarkaðri auðlind.  Finni þeir annað þarfara að gera, mega þeir framselja aflahlutdeild sína hvaða annarri íslenzkri útgerð, sem er.  Hvergi í hinum siðmenntaða heimi er fyrirtækjum gert að búa við slíka óvissu um rekstur sinn að geta með engu móti vitað, hvort framhald verði á honum að ári.  Geta menn rétt ímyndað sér, hvílíkur fjármagnsflótti yrði úr sjávarútveginum, ef slík ríkisrekin "markaðslausn" yrði tekin þar upp.  Aðferðin er hagfræðilegt glapræði, eins og Ragnar Árnason, prófessor í hagfræði, og fleiri hafa bent á.
3. Að nytjastofnar á Íslandsmiðum séu sameign þjóðarinnar þýðir einvörðungu, að íslenzka ríkisvaldið fer með auðlindastjórnun innan lögsögunnar til að tryggja sjálfbærni nýtingar og hámörkun afrakstrar af auðlindinni, en því fer hins vegar víðs fjarri, að þetta jafngildi eignarhaldi ríkisins á sjávarauðlindunum. Er alveg kostulegt til þess að vita, að hagfræðingur, sem tekur þátt í opinberri umræðu um stjórnun fiskveiða, skuli stöðugt berja hausnum við steininn og spúa eitraðri vitleysu sinni yfir landslýð.
4. Það er fáránlegt að taka svo til orða, að veiðiheimildum sé úthlutað til "fámenns hóps útvalinna", þegar leikreglan er sú að úthluta að jafnaði til þeirra í upphafi, sem fjárfest hafa í þriggja ára veiðireynslu. Uppboðsleið Jóns, hins vegar, er braskleið, þar sem auðvaldið, t.d. bankarnir, geta hrifsað til sín lungann af veiðiheimildunum og gert útgerðarmenn að leiguliðum sínum.  Útgerðum mundi við þetta snarfækka, og umgengnin við auðlindina yrði eins og búast má við, þegar útgerð og áhöfn er stjórnað alfarið af skammtímahagsmunum.  Uppboðsleiðin er forkastanleg í alla staði, mundi kippa fótunum undan markaðssetningu útgerða og fiskvinnslufyrirtækja, sem er langtíma viðfangsefni, og þjónar engum öðrum tilgangi en lýðskrumi af ómerkilegasta tagi.
5. Hugmyndin um "Leigutekjur af veiðiheimildum" til ríkisins er annaðhvort reist á þeim misskilningi, að ríkissjóður eigi óveiddan fisk í sjó, eða þeirri fyrirætlun að þjóðnýta aflahlutdeildir íslenzkra útgerða.  Hvort tveggja er lagaleg ófæra, sem gæti aðeins valdið sjávarútveginum og ríkissjóði stórtjóni, því að aðferðarfræðin gengur ekki upp miðað við núverandi almenna lagatúlkun og eignarréttarákvæði Stjórnarskráar, þar sem afnotaréttur af almenningi með ítölu er eitt form eignarréttar. 
6. Að lokum boðar mannvitsbrekkan aukningu á skatttekjum ríkissjóðs um 30 milljarða kr á ári m.v. núverandi kerfi.  Aukningin yrði að vísu aðeins 20 milljarðar kr og mjög skammvinn, því að tekjuskattur útgerðanna mundi þurrkast út.  Fyrirtækin geta ekki staðið undir slíkri gjaldtöku, nema í örfá ár, eins og fram kemur í grein Kolbeins Árnasonar í Fréttablaðinu 7. maí 2015, "Sjávarútvegur á að skila miklu til samfélagsins":                                   "Jón fullyrðir, að íslenzka ríkið sé hlunnfarið um 40-60 milljarða árlega, þar sem ekki hafi verið gengið nægilega hart fram í skattlagningu þessarar grundvallarstoðar íslenzks efnahags.  Fullt tilefni er að staldra við þessa fullyrðingu.  Samanlagður hagnaður útgerðarinnar, allt frá smábátum upp í stærstu fjölveiðiskip, nam 28 milljörðum króna á árinu 2013.  Hér er undanskilinn hagnaður af vinnslunni, enda hafa veiðigjöld verið réttlætt með því, að um sé að ræða nýtingu á sameiginlegri auðlind þjóðarinnar.  Því getur varla fundizt stoð fyrir þessum fullyrðingum Jóns.  [JS hugsar þetta kannski þannig að taka öll veiðigjöldin 2013 og allan hagnað útgerðar á sama ári og segja sem svo, að summuna geti útgerðin greitt ríkinu í afnotagjald af auðlindinni.  Slíkur málflutningur er þó fyrir neðan virðingu hagfræðings, því að hann hlýtur að vita, að sé allur hagnaður gerður upptækur, þá hverfur hvatinn til atvinnurekstrar, og fjármagnseigendur eiga ekki síðri rétt til arðgreiðslna en sjómenn til síns hlutar. - Innsk. BJo]. Hagnaður útgerðarinnar er til kominn vegna sölu á fiski, m.a. til landvinnslunnar.  Samanlagt keypti íslenzk fiskvinnsla afla fyrir um 130 milljarða króna árið 2013, en hagnaður fiskvinnslunnar í fyrra nam ríflega 30 milljörðum króna.  Þetta þýðir, að Jón telur, að sjávarútvegurinn eigi einfaldlega að greiða allan hagnað af veiðum og vinnslu í veiðigjöld.  Óþarfi er að fjölyrða um, hvaða áhrif slíkt skattaumhverfi hefði á fjárfestingu sjávarútvegsins og framgang hans.  Rétt er að halda því til haga, að íslenzkar fiskvinnslur og útgerðir greiddu hátt í 30 milljarða samanlagt í skatta og opinber gjöld (tekjuskattur fyrirtækja, veiðigjöld og tryggingagjald árið 2013).  Góð afkoma greinarinnar gerir að verkum, að skattgreiðslur urðu umtalsvert hærri, m.a. vegna aukningar á greiðslu tekjuskatts.

Enginn heilvita maður getur látið sér detta það í hug, að umrædd uppboðsleið fyrir veiðiheimildirnar yrði til að auka sátt á meðal þjóðarinnar um sjávarútveginn.  Í núverandi aflahlutdeildarkerfi fara menn sjálfviljugir út úr kerfinu með því að selja aflahlutdeildir sínar.  Í uppboðskerfinu er mönnum hent út af miðunum, því að uppi stendur aðeins hæstbjóðandi, og hann verður að hafa öflugan bakhjarl, sem annaðhvort er stórt sjávarútvegsfyrirtæki eða fjármálastofnun.  Það er þess vegna undir hælinn lagt, hvar aflinn verður lagður upp.  Allt þetta þýðir, að atvinnuöryggi sjómanna og landverkafólks verður ekki svipur hjá sjón.  Félagslega er þetta fyrirkomulag algerlega óverjandi, og ólígarkar Rússlands eða auðjöfrar í Suður-Ameríku mundu sleikja út um báðum megin að verða boðið upp á annað eins dæmalaust félagslegt óréttlæti og íslenzka sjóræningjaflokkinum ásamt "mentor" sínum, Jóni Steinssyni, hefur nú þóknazt að bjóða þjóðinni upp á.

Þetta er annað stórmál sjóræningja, og hitt er að "tífalda" fjölda hælisleitenda á Íslandi eða skjólstæðinga "alþjóðlegrar verndar", eins og skriffinnskubákninu þóknast að kalla það umkomulausa fólk frá norðanverðri Afríku og Austurlöndum nær, sem nú streymir til Evrópu.  Blekberi taldi þó, að landsmenn ættu fullt í fangi með að sjá eigin ungviði fyrir sómasamlegum innviðum, þó að árlega væri nú ekki hleypt inn fólki af framandi kynþáttum og trúarbrögðum í hundraða eða þúsundavís. 

Það horfir dálítið öðruvísi við með innviðina á meðal þjóða Evrópu, sem hættar eru að fjölga sér og glíma nú við fólksfækkun.  Þær glíma reyndar jafnframt við atvinnuleysi, og það getur hvenær sem er barið að dyrum Íslendinga, ef kínverska kreppan breiðist út um heiminn, því að þá munu gjaldeyristekjur landsmanna óhjákvæmilega skreppa saman. 

Þjóðir á borð við Svía og Þjóðverja, sem tekið hafa við slíkum fjölda hælisleitenda, að nemur nokkrum hundraðshlutum af fjölda frumbyggjanna, gjalda nú mjög miklum varhug við þeirri flóttamannabylgju, sem nú skellur á ströndum Evrópu.  Þetta sýnir fylgi stjórnmálaflokka í þessum löndum og öðrum, sem varað hafa við vandamálinu, sem mikill fjöldi framandi fólks með takmarkaða aðlögunargetu og aðlögunarvilja hefur í för með sér.

Sjóræningjaflokkur Íslands hefur nú sýnt á spilin sín.  Þar eru eintómir hundar, og það er fjarri því, að hagsmunir íslenzkrar alþýðu og sjóræningjanna geti farið saman.   

  

 

 

 

       

 

 

 

Utanríkismál á krossgötum

Það hefur hvað eftir annað undanfarinn áratug komið í ljós, að Ísland verður að reka sjálfstæða utanríkisstefnu til að vernda hagsmuni sína, og getur engan veginn reitt sig á stuðning hinna vestrænu bandamanna sinna, þegar hagsmunir rekast á, og hagsmunir nágranna rekast fremur á en annarra. 

Alþingi öðlaðist forræði utanríkismála landsins með Lýðveldisstofnuninni 17. júní 1944, og alloft á lýðveldistímanum hefur þetta komið í ljós og einna skýrast við útfærslur landhelginnar.  Þá mættum við jafnan harðri andstöðu öflugra Evrópuþjóða, en vinsemd og stuðningi Bandaríkjanna (BNA) og Ráðstjórnarríkjanna. Ekki þarf að orðlengja hörmulega framkomu Breta og stuðningsleysi Norðurlandanna, nema Færeyinga, þegar himinninn hrundi yfir Ísland í októberbyrjun 2008. Samstaða með Íslandi á meðal hefðbundinna bandamanna er af mjög skornum skammti, nema komi til hernaðaraðgerða gegn Íslandi, þá treystum við því, að 5. grein stofnsamnings NATO verði virkjuð.

Stofnaðild að NATO 1949 olli heiftúðugum deilum hérlendis ásamt sérstökum varnarsamningi við BNA, en hefur reynzt landinu farsællega.  Engu að síður tóku bandarísk hermálayfirvöld einhliða ákvörðun um að leggja niður herstöðina á Miðnesheiði 2006.  Varnarlega skákum við hins vegar í skjóli 5. greinar stofnsamþykktar NATO um, að árás á einn jafngildi árás á öll aðildarlöndin.  Í sambandi við ögrandi atferli Rússa í Evrópu undanfarið, sem að töluverðu leyti er líklega ætlað til "heimabrúks" þar í landi, þó að einhliða breytingu á landamærum sé ekki hægt að samþykkja, hafa hins vegar vaknað efasemdir um, að þetta ákvæði haldi.  Hafa verið gerðar skoðanakannanir í sumum NATO-landanna, og í sumum þeirra er meirihluti svarenda andvígur því að koma t.d. Eystrasaltslöndunum til hjálpar, ef Rússar gera þar innrás.  Má þar nefna Þjóðverja og Frakka, en Engilsaxarnir vilja flestir standa við þetta grundvallar ákvæði, enda stendur NATO og fellur með því.  Við sjáum þó af öllu þessu, að allt er í heiminum hverfult.

Meirihluti Íslendinga styður líklega enn aðild að NATO, og svo er um þennan arma blekbera. Þetta þýðir það, að taki Vesturveldin ákvörðun um það að fara í viðskiptastríð við Rússa til að veikja efnahag þeirra og hernaðarmátt, t.d. með allsherjar banni við útflutningi á vörum og þjónustu til Rússlands og/eða banni við innflutningi þaðan, þá verða Íslendingar að taka þátt í því undanbragðalaust og bera sínar byrðar, sem af slíku leiðir.

Núverandi viðskiptahömlur Vesturveldanna á Rússa eru hins vegar mjög valvísar og snerta íslenzkan útflutning ekki neitt.  Það var þess vegna alger óþarfi af íslenzkum yfirvöldum að vera með á lista um þjóðir, sem setja viðskiptahömlur á Rússa. Með öðrum orðum hefði fjarvera Íslendinga af lista þessara þátttökuþjóða engu breytt, og við þurfum hið snarasta að hverfa af honum. Við hefðum á sinni tíð, og getum enn, getað gefið út yfirlýsingu um, að íslenzk yfirvöld mundu sjá til þess, að téðar bannvörur og -þjónusta færu ekki um Ísland, enda séum við andvíg breytingum á landamærum í Evrópu með hervaldi, eins og óyggjandi átti sér stað á Krím og í Austur-Evrópu að hálfu Rússa. 

Nú hafa Rússar ákveðið að refsa bannþjóðunum með því að banna innflutning matvæla frá þeim.  Þetta bann kemur harðast niður á Íslendingum með tapi á gjaldeyristekjum, sem gæti numið 1 % - 2 % af VLF, þegar upp verður staðið. Komið hefur fram, að yfirvöld í ESB-ríkjunum eða ESB-sjálft, og e.t.v. Bandaríkjastjórn, muni bæta útflutningsaðilum hluta tjónsins.  Á sama tíma halda þessi ríki úti viðskiptahamlandi gjaldtöku á Ísland fyrir þessar sömu vörur og hafa ekki viljað koma til móts við sjónarmið Íslendinga um skiptingu deilistofna.

Staðan er sú, að Íslendingar og Rússar hafa þróað markað í Rússlandi fyrir vöru, sem Vestur-Evrópa kærir sig lítt um.  Þar að auki eru þessi sömu Vestur-Evrópulönd andvíg veiðum okkar á þeim flokkustofnum, sem hér um ræðir, en miklir hagsmunir eru í húfi, eins og áður segir.  Rússar hafa sem sagt hlaupið undir bagga með Íslendingum, þegar þeir áttu ekki í önnur hús að venda vegna andstöðu og beinna markaðslegra kúgunaraðgerða Vestur-Evrópu.  Við þessar aðstæður hvílir hvorki á okkur siðferðis- né viðskiptaleg skylda til að sýna málamynda samstöðu með þvingunaraðgerðum Vesturveldanna gagnvart Rússum.  Miklu fremur ber okkur að sýna Rússum vinarþel, og ekki að storka þeim að óþörfu, þó að enginn vafi sé á, hver afstaða okkar verður, ef í harðbakka slær.

Hitt er annað mál, að lágt olíu- og gasverð hefur veikt mjög efnahag Rússlands með slæmum afleiðingum fyrir kaupmátt almennings, hárri verðbólgu, háum vöxtum og gengisfalli rúblunnar.  E.t.v. er bann Rússa nú við matvælainnflutningi liður í gjaldeyrissparandi átaki og til að þvinga fram aukna matvælaframleiðslu í Rússlandi.

Íslenzka utanríkisþjónustan þarf að komast að því, hvort hægt verði að taka upp þráðinn, þar sem frá var horfið í viðskiptum Íslands og Rússlands, ef Ísland lætur af beinum stuðningi við þessar viðskiptaþvinganir.  Ráðuneytið hreyfir hins vegar hvorki legg né lið, af því að ráðherrann hefur lýst því yfir, að ekki komi til mála að hverfa frá þessum stuðningi. 

Ráðherrann er frosinn í kaldastríðsafstöðu, sem er Íslandi mjög óhagstæð, hvernig sem á málið er litið, og það sem verra er, hún er öðrum fullkomlega gagnslaus.  Af þessum ástæðum verður að koma til kasta Alþingis.  Þingið eitt getur komið hreyfingu á þetta mál til hins betra með fyrirskipun til ríkisstjórnarinnar og eftir atvikum vantrauststillögu á ráðherrann.  Vill Framsóknarflokkurinn fara í kosningar nú út af þessu máli, eða fórnar hann biskupi fyrir vænlegt endatafl ?  Það verður mjög fróðlegt að fylgjast með afstöðu þingmanna til þessa máls.  Hér er alvöru mál á ferðinni, sem reynir á þá, og þeir taka vonandi afstöðu á grundvelli, sem Stjórnarskráin mælir fyrir um.   

Á bak við tjöldin þarf að gera yfirvöldum í Brussel, Berlín, London og Washington ljóst, að um sé að ræða nauðvörn að okkar hálfu, og hyggi Vesturveldin á einhvers konar refsingar, muni það óhjákvæmilega hrekja okkur til að huga að endurskoðun á viðskiptatengslum í austur og vestur.  Þetta er það, sem kallast sjálfstæð utanríkisstefna. Engir taglhnýtingar viljum vér vera.  

  

 

 

 

Á milli steins og sleggju

Nú hefur Medvedev, forsætisráðherra Rússlands, úrskurðað, að matvælainnflutningur til Rússlands frá Íslandi skuli sæta grafalvarlegum takmörkunum, eins og Norðmenn máttu sæta áður.  Gæti þessi ákvörðun rýrt útflutningstekjur Íslands um allt að ISK 40 milljörðum í ár eða um 7 % vöruútflutningstekna eða 4 % af heildargjaldeyristekjum.  Þetta eru 2 % af landsframleiðslunni, sem er tilfinnanlegt og meira en fimmfalt hlutfallslegt viðskiptatap nokkurs lands, sem þátt tekur í viðskiptabanni Vesturveldanna vegna innlimunar Krímskagans og stuðnings Rússa  við aðskilnaðarsinna í Austur-Úkraínu. Við svo búið má ekki standa, því að þátttaka Íslands í þessu "viðskiptabanni" er reist á hæpnum forsendum.   

Hér er um tap á þjóðhagslegan mælikvarða að ræða, og þúsundir starfa eru í uppnámi fyrir vikið.  Þetta er sem sagt fjárhagslegt högg af verri gerðinni.  Þess vegna er deginum ljósara, að nú dugar íslenzkri utanríkisþjónustu ekki að sitja með hendur í skauti, heldur verður hún að grípa til þeirra diplómatísku ráða, sem hún kann að búa yfir. 

Óli Björn Kárason, varaþingmaður Sjálfstæðisflokksins, ritaði miðvikudagsgrein í Morgunblaðið 12. ágúst 2015 um þetta efni, og er niðurstaða hans sú, að stórveldin innan NATO/ESB hafi mótað viðskiptaþvinganir gegn Rússum með eigin hagsmuni í fyrirrúmi, en byrðarnar leggist hlutfallslega miklu þyngra á minni ríkin.  Þetta á við um Ísland, líklega í meiri mæli en nokkurt annað land, og bannvörurnar eru ekki á útflutningsmatseðli Íslands.  Hvers vegna erum við þá með ?   

Nú er málum þannig háttað, að talsverður tollur, 15  -20 %, mun vera á flestar þær afurðir frá Íslandi, sem hér um ræðir, til Vesturveldanna.  Það er sanngirniskrafa við þessar aðstæður að hálfu Íslands gagnvart viðkomandi ríkjum, að þau greiði fyrir kaupum á þeim vörum Íslendinga, sem hér um ræðir, t.d. með einhliða niðurfellingu á tollum af íslenzkum sjávarafurðum strax.

Vilji þessi ríki ekki sýna Íslendingum neina samstöðu í þessu baráttumáli, er komið að Íslendingum að íhuga stöðu sína í þessu máli.  Auðvitað erum við hér á milli steins og sleggju, því að yfirlýsingu Íslands um að draga sig út úr bandalagi vestrænna ríkja um efnahagsþvinganir á hendur Rússum yrði varla tekið með þegjandi þögninni. Það er hér, sem reynir á hæfni utanríkisþjónustu Íslands við að afla skilnings á málstað Íslands. 

Hér verður ríkisstjórn Íslands að vinna mikið verk á stuttum tíma, aðallega í þremur höfuðborgum, þ.e. Moskvu, Washington og Berlín.  Á sama tíma mun sjávarútvegurinn kappkosta að finna nýja kaupendur, en komið hefur fram, að þar er á brattann að sækja.  Tilkynning Rússa um innflutningsbann á Íslendinga virðist því miður hafa komið sem "julen paa kerringa", eins og Norðmenn taka til orða, þ.e. komið flatt upp á utanríkisþjónustu Íslands í þessu tilviki, og það hefur ekkert ríki efni á að halda uppi utanríkisráðuneyti, sem stingur hausnum í sandinn, þegar vanda ber að garði. Þar á bæ verður að gera róttækar breytingar til að færa vinnubrögðin til betri vegar.

Forystugrein Morgunblaðsins 14. ágúst 2015,

"Illa staðið að málum",

hefst með eftirfarandi orðum:

"Nú hefur verið upplýst, að ekki var nein forvinna unnin, þegar íslenzk stjórnvöld og utanríkismálanefnd Alþingis mótuðu afstöðu sína um að hlaupa til, eftir að fullmótuð og afgreidd tillaga ESB um viðskiptaþvinganir lá fyrir. 

Íslendingar komu hvergi við sögu eða voru spurðir álits, þegar til þess leiks var gengið.  Ekkert áhættumat var gert áður en ákveðið var, að Ísland skyldi hoppa um borð, þegar það bauðst."

Þetta er mjög hörð og réttmæt gagnrýni á þá, sem fara með utanríkismál Íslands.  Þeir munu verða að sæta ábyrgð á vondum vinnubrögðum af hvaða rótum, sem þau kunna að vera runnin.  Ráðuneytisstjórinn og/eða utanríkisráðherra verða að taka hatt sinn og staf um leið og Ísland tekur nýja stefnu í þessu máli, því að "status quo" þar kemur ekki til mála, þó að núverandi forysta utanríkisráðuneytisins virðist vera þeirrar skoðunar. 

Í téðri forystugrein Morgunblaðsins er vitnað í Kolbein Árnason, framkvæmdastjóra Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi:

"Það er engin þjóð í Evrópu, nú hvað þá Bandaríkin eða Kanada, sem hefur viðlíka hagsmuni af viðskiptum við Rússland, hvað varðar matvæli, og það eru jú bara matvæli, sem eru undir.  Það eina, sem er lokað á, er innflutningur á þeim.  Það þarf að hafa það í huga, að það eru enn þá full viðskipti í gangi á milli þessara landa allra saman.  Það eru fluttir inn bílar frá Þýzkalandi, tízkufatnaður frá Ítalíu, og á móti kemur olía og gas frá Rússlandi til Þýzkalands og Evrópu allrar, en það eru matvæli eingöngu, sem þarna lenda undir, og það er nú bara svo, að Ísland er næststærsti innflytjandi á fiskafurðum til Rússlands af öllum löndum í heiminum og fyrir litla þjóð, eins og okkur, eru þetta náttúrulega gríðarlega stórir hagsmunir."

Í lok téðrar forystugreinar er tekið svo til orða:

"En ríkisstjórnin kemst ekki hjá því að kanna, hvort hún eigi einhvern leik í stöðunni annan en þann að eiga málamyndasamtöl við rússneska utanríkisráðherrann úti undir vegg í tengslum við aðra fundi."

Þetta er hárrétt hjá ritstjóra Morgunblaðsins, og í Reykjavíkurbréfi 14.08.2015 áréttar hann þessa skoðun sína og stöðumat með eftirminnilegum hætti.  Reyndar er viðbragðsleysi, linka og loðmulla utanríkisráðherra, óafsakanleg, og fær hann falleinkunn fyrir frammistöðu sína í þessu máli hingað til hjá hagsmunaaðilum í sjávarútvegi, sem vöruðu hann við því, sem verða vildi, en hann kom alltaf af fjöllum.  Ef utanríkisþjónustan öll hefur ekki fengið kvaðningu nú þegar og fyrirmæli um, hvernig hún á að beita sér í þessu máli fyrir Íslands hönd gagnvart ESB, BNA og Rússlandi, þá veit hún greinilega ekki sitt rjúkandi ráð og er verri en engin.

Það, sem hún ætti að gera núna, væri einhver veigur í henni, er eftirfarandi:

1. Sendiherrann í Moskvu fái áheyrn hjá ráðuneytisstjóra utanríkisráðuneytisins í Moskvu með skilaboð þess efnis, að íslenzka ríkisstjórnin óski eftir frestun á gildistöku viðskiptabannsins um tvo mánuði á meðan hún vinni að því að liðka fyrir sölu afurðanna í ESB/BNA, en mistakist það, sé hún tilbúin til að falla frá stuðningi við viðskiptabannið gegn því, að Rússar heimili óbreytt viðskipti við Ísland. 
2. Í Brussel og Washington þarf að tilkynna þeim, sem með utanríkismálin fara þar, að Ísland sætti sig ekki við þær ofurþungu byrðar, sem viðskiptaþvinganir Vesturveldanna á Rússa leiði yfir landið, enda séu þær margfaldar að tiltölu á við byrðar nokkurs annars lands.  Niðurfelling allra tolla og innflutningsgjalda strax af þessum matvælum í ESB/BNA sé krafa Íslendinga, og að liðkað verði fyrir viðskiptum á þessum svæðum, eins og yfirvöld geti.  Ísland sætti sig ekki við að bera margfaldar byrðar og muni þess vegna íhuga að falla frá stuðningi við viðskiptabannið, nema breyting verði á viðskiptakjörum Íslendinga á þessum viðskiptasvæðum til batnaðar. 
3. Utanríkisráðherra ætti sjálfur að leggjast í ferðalög til Berlínar, Parísar, Lundúna og Washington til að afla skilnings á málstað Íslendinga. 

Það er ekki hlæjandi að þessu máli, en þó kitlar óneitanlega hláturtaugarnar sú hugmynd fulltrúa smábátaeigenda, að vinur Pútíns, dr Ólafur Ragnar Grímsson, beiti áhrifamætti sínum gagnvart forseta Rússlands í þessu máli.  Það yrði líklega álíka áhrifamikið og að vitna til ömmu Sergey Lavrovs, utanríkisráðherra, um sögulegt vinfengi Rússlands og Íslands á viðskiptasviðinu, þegar báðar þjóðirnar áttu undir högg að sækja.  Hér þarf að tefla bæði hratt, hart og djarft, svo að snúa megi tapaðri stöðu Íslandi í vil.