Norð-austurleiðin

Nokkrir stjórnmálamenn o.fl. hafa gert mikið úr þeim viðskiptatækifærum fyrir Íslendinga, sem siglingar um Norður-Íshafið norðan Rússlands frá Austur-Asíu til Evrópu og Norður-Ameríku, gætu falið í sér. Fulltrúar Íslendinga frá Bessastöðum til Rauðarárstígs í Reykjavík, þar sem Utanríkisráðuneytið er til húsa, hafa gert mikið úr því, að á Íslandi gætu orðið umskipunarhafnir fyrir flutninga eftir Norð-austurleiðinni og eldsneytisbirgðastöð fyrir risaflutningaskip. 

Fyrrverandi húsbóndi við Rauðarárstíginn, sá sem afhenti fulltrúa Evrópusambandsins, ESB, umsókn Íslands um aðildarviðræður, sem Nestor íslenzkra jafnaðarmanna telur nú hafa verið grundvallaða á rangri stefnu, sigldi þeim viðræðum í strand og lagði umsóknina í dvala fyrir Alþingiskosningar 2013. Téðum utanríkisráðherra Jóhönnu Sigurðardóttur varð tíðrætt um Norðurslóðir og nefndi sjálfan sig iðulega "olíumálaráðherrann" og skrifaði iðulega um olíumálaráðherrann í 3. pers. et. og átti þá við herra Skarphéðinsson.  Nú vilja flestir hætta við olíubrambolt á íslenzka hluta Drekasvæðisins vegna umhverfisáhættu.  Hugsanlegar birgðir þar eru "óbrennanlegar" m.v. hámarkshækkun hitastigs andrúmslofts jarðar 2°C. "Olímálaráðherrann" hafði þó enn ekki tekið sinnaskiptum, er síðast fréttist, þó að flokkur hans, sem er á útleið, af því að öll helztu stefnumál hans voru tóm vitleysa og gjörðirnar, þegar hann sat í ríkisstjórn, eintóm mistök, samkvæmt opinberum játningum aflátsformanns. 

Fleiri fara fjálglegum orðum um Norð-austurleiðina en Íslendingar.  Í viku 04/2016 var haft eftir Robert J. Papp, sérlegum fulltrúa Bandaríkjastjórnar vegna Norðurslóða, í Morgunblaðinu, að "vegna opnunar Norð-austurleiðarinnar væri horft til mögulegrar umskipunarhafnar í Tromsö eða á Íslandi", eins og það var orðað í Baksviðsumfjöllun Baldurs Arnarsonar í Morgunblaðinu 29. janúar 2016.

Í sömu umfjöllun kom þveröfugt sjónarmið fram frá markaðsaðilum, og er það ekki í fyrsta sinn, sem staðreyndir markaðarins fylgja ekki loftköstulum stjórnmála- og embættismanna.  Ættu hinir síðar nefndu að halda sig meira við raunveruleikann og gefa minni gaum opinberlega að draumsýnum sínum. 

Anne H. Steffensen, forstjóri samtaka danskra skipaútgerða, "Danmarks Rederiforening", sagði eftirfarandi á Norðurslóðaráðstefnu í Tromsö í janúar 2016:

"Markaðurinn mun að óbreyttu ekki velja Norð-austurleiðina.  Til að hún borgi sig umfram aðrar siglingaleiðir þarf rétta blöndu af flutningsgetu, meiri sjóflutningum og flutningsgjöldum, sem eru nógu há til að stytting borgi sig.  Nú eru flutningsgjöldin mjög lág og efnahagsástandið erfitt.  Skipaumferðin er ekki nógu mikil til að Norð-austurleiðin borgi sig.  Með hliðsjón af lækkun olíuverðs og efnahagslegum samdrætti víða um heim er erfitt að sjá, að það breytist í fyrirsjáanlegri framtíð."

""Ávinningur þess að sigla Norð-austurleiðina er ekki nægur til að hún keppi við Súez-skurðinn", segir Steffensen og bendir á, að árið 2013 fór 71 skip um Norð-austurleiðina, en aðeins 20 árið 2014."

Niðurstöðu Steffensens má skoða í því ljósi, að sé siglt frá Singapúr til Hamborgar lengist siglingaleiðin, sé farið norðurfyrir í stað Súez, um rúmlega 1350 km eða um 16 %.  Sé siglt frá Hong Kong til Hamborgar styttist leiðin um 990 km eða 11 %, sem er ekki nóg við núverandi olíuverð til að vega upp á móti kostnaði við ísbrjót og hærri tryggingariðgjöldum fyrir Norð-Austurleiðina.  Sé hins vegar siglt frá Yokohama í Japan til Hamborgar styttist leiðin um rúmlega 4150 km eða 38 %.  Þessi mikla stytting gefur kost á að minnka hraða skips úr 15 hnútum í 9 hnúta, og við það næst 78 % eldsneytissparnaður.  Eldsneytiskostnaður er 30 % - 60 % flutningskostnaðar.  Sé miðað við, að hægari sigling norður fyrir taki sama tíma og sigling um Súez, má reikna með nokkrum sparnaði norðurleiðina vegna lágs olíuverðs og þrátt fyrir ýmsan viðbótar kostnað, þegar siglt er frá Yokohama, en flutningar þaðan eru fremur litlir í samanburði við flutningana frá hinum höfnunum tveimur, og miðað við efnahagshorfur í Japan er umtalsverð aukning á vöruútflutningi þaðan til Evrópu/BNA ólíkleg.

Sveitarstjórnarmenn á landinu norð-austanverðu o.fl. hafa sumir tekið risastóra umskipunarhöfn inn í aðalskipulag sveitarfélaga sinna á grundvelli væntinga, sem búið er að skapa um flutninga Norð-Austurleiðina.  Þeir hafa líka mænt vonaraugum til olíu-og gasvinnslu á Drekasvæðinu og þjónustu í landi við hana.  Allt eru þetta vísast gyllivonir í fyrirsjáanlegri framtíð og ráðlegast að eyða ekki meiri tíma og fjármunum að svo stöddu í undirbúning fyrir slíkan vonarpening, heldur snúa sér að öðru, eins og Þingeyingar hafa nú gert með myndarlegri hvalaskoðunarútgerð og samningi við þýzka fyrirtækið PCC um kísilframleiðslu á Bakka. 

Ris og fall bandarísks vaxtar

Út er komin hjá bandaríska forlaginu, Princeton University Press, bókin: "Ris og fall bandarísks vaxtar - bandarískir lífshættir síðan í Borgarastríðinu".

Lýsingin á að mörgu leyti einnig við Evrópu og þá Ísland með hálfrar aldar seinkun og er fróðleg. Verður stuðzt hér við þessa bók í endursögn "The Economist", 9. janúar 2016:

Þann 20. janúar 2016 komu þeir saman í fjallabænum Davos í Sviss, sem líta á sig sem alþjóðlegt úrval, og ræddu "fjórðu iðnbyltinguna". 

Sú fyrsta varð um 1750 með hagnýtingu eðlisfræðilögmála Sir Isacs Newtons frá öldinni áður og lögmála varmafræðinnar með frumsmíði gufuvélar Skotans James Watts, og skömmu seinna var farið að dæla olíu úr jörðu í Pennsylvaníu og hagnýta hana sem eldsneyti í Bandaríkjunum - BNA. Tímabil jarðefnaeldsneytis gekk í garð og varaði í þrjár aldir, en um miðja 21. öldina verður notkun þess að renna sitt skeið á enda, ef ekki á illa að fara. 

Önnur iðnbyltingin varð með útleiðslu eðlisfræðilögmála Maxwells og Faradays um rafsegulfræði og rafstraum og síðan beizlun rafmagns á þeim grunni um 1880. 

Sú þriðja fylgdi í kjölfar Afstæðiskenningar Alberts Einsteins fyrir öld og síðan beizlun kjarnorkunnar 1945, og sú fjórða stendur í raun enn yfir, en það er tölvubyltingin, sem hófst um 1985.  Sér ekki fyrir endann á henni.

Það er þó ofmat hjá Klaus Schwab, hringhöfðingja sirkusins, sem á ensku nefnist "The World Economic Forum" eða "Vettvangur heimshagkerfisins", að 4. byltingin sé sú áhrifamesta.  T.d. er sjálfkeyrandi bíll minni breyting en vélknúin bifreið, sem smíði hófst á í lok 19. aldar, og fjöldaframleiðslutækni Fords í byrjun 20. aldar gerði síðan að almannaeign.

Önnur tæknibyltingin, sem átti sér stað 1870-1900, gjörbylti lífi fólks.  Áður var hraði tengdur hrossum, og sólarhringstaktinn ákvarðaði snúningur jarðar um möndul sinn.  Grunnþörfum var fullnægt með líkamlegu erfiði, t.d. að sækja eldunarvatn, baðvatn og þvottavatn, og bera í hús.  Þetta erfiði lenti oftast á konum og börnum, og hiklaust má halda því fram, að 2. tæknibyltingin hafi frelsað konuna undan þrældómi heimilisverkanna, og var þá kominn tími til. Rafknúin heimilistæki og raflýsing gjörbyltu heimilishaldinu til hins betra ásamt loftgæðum innanhúss, og mynduðu grundvöllinn að þátttöku kvenna í atvinnulífinu og kvenfrelsisbaráttunni, svo að ekki sé nú minnzt á framleiðniaukninguna og framleiðsluaukninguna, sem varð samfara innreið rafmagnsins. Að baki meiriháttar þjóðfélagsbreytingum og hernaðarsigrum er oftast tækniþróun.  Barátta verkalýðshreyfingarinnar fyrir bættum hag verkalýðs hefði orðið ósköp léttvæg án risaskrefa í framleiðniaukningu 1880-1980 á Vesturlöndum, í Japan og víðar, og hefði orðið létt í vasa án mikillar framleiðsluaukningar og hagvaxtar, sem hagnýting tækniþróunar gerði mögulega.   

Rafmagnið færði birtu og yl inn í húsakynnin og smám saman komu á markaðinn rafknúnar eldavélar, þvottavélar, ísskápar og fleiri heimilistæki.  Við þetta snarbatnaði loftið í hýbýlunum, afköst við heimilisverkin jukust, og þau urðu léttari. Fæðuúrvalið jókst til muna með bættri geymslutækni. Nútímalega lifnaðarhætti og velferðarmöguleika eigum við raunvísindunum og hagnýtingu þeirra á margvíslegum tækni- og framkvæmdasviðum að þakka. 

Uppgötvun, smíði og dreifing símans stytti fjarlægðina á milli fólks til mikilla muna.  Afturhaldsöfl voru auðvitað á móti þessum breytingum víða, og á Íslandi er andstaðan og óttinn við símann alræmd. Síðan hafa flest framfaramál á Íslandi, sem fólu í sér verklegar framkvæmdir og/eða breytingar á umhverfi eða lífi fólks, sætt ámæli afturhaldsafla.  Í hverju þjóðfélagi má búast við, að afturhaldsöfl geti náð til 20 % þjóðarinnar, og þetta hlutfall virðist stækka með aukinni velmegun, en það er ekki um neitt annað að gera fyrir hina en að halda sínu striki og leiða þróunina áfram til betra mannlífs með beztu fáanlegu tækni á hverjum tíma.  Það er skylda okkar að búa þannig eftir megni í haginn fyrir komandi kynslóðir.  Aðgerðarleysi og dauðyflisháttur er dauðasök.   

Verð á bílum hríðféll, eða um 63 %, á árabilinu 1912-1930 eða um 3,5 % á ári að jafnaði að raunvirði.  Nú á tímum á sér stað enn meiri verðlækkun á rafmagnsbílum, sem taka munu við af bílum knúnum sprengihreyflum 19. aldar, þegar tökin á geymslu rafmagns verða orðin viðunandi. 

Á þessum árum varð bifreiðin almenningseign í BNA, því að þá jókst fjöldi heimila með aðgang að bifreið frá 2 % og upp í 90 % eða um tæplega 5 % á ári að jafnaði.  Gerðist þetta mun fyrr í BNA en í Evrópu eða annars staðar í heiminum, en var í raun stefna Þriðja ríkisins á 4. áratuginum, og var Volkswagen-bjallan hönnuð sem bifreið hins vinnandi manns og fyrir hana og stærri bifreiðir af gerð Merchedes-Benz, Porsche o.fl., lagðar fyrstu hraðbrautirnar, "Autobahnen", sem nú eru sveitavegir í Sambandslýðveldinu Þýzkalandi. 

Á fyrstu 30 árum 20. aldarinnar varð tækniþróunin svo ör í borgaralegu samfélagi BNA markaðshagkerfis frjálsrar samkeppni, að segja má, að þau hafi skilið Evrópu eftir, enda álpuðust stórveldi Evrópu út í stórstyrjöld, sem stóð 1914-1918, og var reist á misskilningi, rangtúlkunum og risaegói aðalsins, sem enn hafði þar tögl og hagldir þó án beysinna hæfileika í mörgum tilvikum.  Þjóðfélagsumrót í kjölfar gífurlegs mannfalls og hörmunga þessarar styrjaldar velti aðlinum góðu heilli úr sessi, en í henni voru færðar hræðilegar og ófyrirgefanlegar fórnir, og hún varð Evrópu hrikalega dýrkeypt á marga vegu. 

Reyndar höfðu BNA strax um aldamótin 1900 náð mikilli forystu í tæknivæðingu almennings. Árið 1900 voru ferfalt fleiri símtæki á íbúa í BNA en á Bretlandi, sexfalt fleiri á íbúa en í Þýzkalandi og 20-falt fleiri á íbúa en í Frakklandi.  Þremur áratugum seinna áttu Bandaríkjamenn meira en 78 % af öllum bifreiðum í heiminum.  Loks árið 1948 höfðu Frakkar náð sambærilegu aðgengi að bifreiðum og rafmagni og Bandaríkjamenn höfðu náð árið 1912. 

Evrópa hafði verið lögð í rúst í hefndarstríði þjóðernisjafnaðarmanna 1939-1945 eftir ófarir þýzkumælandi landa keisaranna í Berlín og Vín í ófriðnum mikla 1914-1918, og Bandaríkin reyndar leitt báðar styrjaldirnar til lykta, svo að forskot Bandaríkjanna í tæknivæðingu samfélagsins hélzt lungann úr 20. öldinni.

Þegar þýzka herráðið vann að styrjaldaráætlunum Þriðja ríkisins 1938-1940, var ekki gert ráð fyrir ógn af hernaðarmætti BNA í Evrópu.  Stafaði það af þrennu:

Ífyrsta lagi var rík einangrunartilhneiging í BNA eftir Kreppuna miklu og þingið ófúst að taka afstöðu með öðrum hvorum deiluaðilanum í Evrópu, þ.e. Möndulveldunum eða Vesturveldunum, enda afkomendur þýzkumælandi innflytjenda í BNA um þriðjungur Bandaríkjamanna á þessum tíma og öflugir í samfélaginu. Þá þótti ógæfulegt að stugga við hinni rísandi sól, Japan, sem var eitt Möndulveldanna. 

Í öðru lagi stóð Wehrmacht ekki ógn af bandaríska hernum á þessum tíma, því að hann þótti þá sambærilegur rúmenska hernum að stærð og atgervi, sem er með ólíkindum. 

Í þriðja lagi var talið, að Bandaríkjamenn mundu eiga fullt í fangi með að fást við Japani, en vegna öxulsins Berlín-Tokyo-Róm var Berlín kunnugt um fyrirætlun keisaradæmis hinnar rísandi sólar um framrás á Kyrrahafinu og til Suð-Austur Asíu, en Japanir höfðu þá tögl og hagldir í auðugum héruðum Kína, þar sem þeir öfluðu hráefna fyrir ört vaxandi iðnað sinn.  Forkólfar möndulveldanna réttlættu stríðsæsing sinn með nauðsynlegri öflun matvæla og iðnaðarhráefna fyrir ört vaxandi þjóðir sínar, sbr slagorðið, "Drang nach Osten", sem átti að beina sjónum Þjóðverja í austurátt að "kornforðabúri Evrópu", Úkraínu, en átti eftir að leiða þá í tortímingarleiðangur til Leningrad, Stalingrad, Moskvu og Kákasus.

Þýzka herráðið vanmat gjörsamlega mikilvægi tæknilegs forskots Bandaríkjanna og hinn gríðarlega framleiðslumátt þessa rísandi stórveldis, og herráðinu varð þetta ekki ljóst fyrr en árið 1942, og þessi mistök ásamt WC-þættinum, þ.e. stríðsleiðtogahæfileikum Sir Winstons Churchills, áttu eftir að verða afdrifarík og leiða til endaloka "Þúsund ára ríkisins" eftir rúm 12 ár frá stofnun.  Þetta kemur vel fram í endurminningabók þýzka vígbúnaðarráðherrans, Alberts Speers, arkitekts.

Eftir sigur Bandamanna undir forystu Bandaríkjamanna 1945 festu þeir áhrifamátt sinn í sessi með með nýrri heimsskipan á grundvelli Marshall-aðstoðarinnar og Bretton Woods fjármálakerfisins, og með því að láta mikið fé renna til æðri menntunar í BNA, sem leiddi til atgervisflótta þangað og lagði grunn að miklu framfaraskeiði í hagkerfi, þar sem framleiðslunni var beint frá hergögnum og öðrum þörfum hersins til friðsamlegra þarfa og neyzluvarnings.  1950-1970 var tímabil velmegunar og eflingar miðstéttarinnar bandarísku, og jafnvel fólk með einvörðungu grunnskólamenntun gat vænzt atvinnuöryggis, húss í úthverfi og nægra eftirlauna, sem var afrakstur byltingar borgarastéttarinnar. 

Árið 1970 tók að falla á þessa fögru mynd, enda fóru bandarísk fyrirtæki nú að finna fyrir samkeppni, einkum frá þeim, sem bandaríski herinn hafði átt drjúgan þátt í að knésetja 1945, Japan og Þýzkalandi.  Víetnam-stríðið dró BNA siðferðislega niður í svaðið og varð upphafið að hnignun ríkisins.  OPEC margfaldaði olíuverðið 1973, og það varð öllum iðnríkjum þungbært, ekki sízt BNA, sem knúin voru áfram með olíusóun.  Tekju-og eignamunur þegnanna tók nú að aukast, þar sem auðurinn safnaðist á færri hendur, og kjarabætur miðstéttanna stöðvuðust. Þær fengu ekki lengur réttlátan hlut í framleiðniaukningunni. Þessi þróun mála getur endað með ósköpum í BNA. Þar ríkir greinilega reiði á meðal almennings út í stjórnkerfið, sem mörgum þykir hafa brugðizt sér, en hyglað "Wall Street" (Borgartúninu), þ.e. spákaupmönnum og auðjöfrum, á kostnað hins stritandi manns.  Þetta er ástæðan fyrir fylgi við lýðskrumarann Donald Trump og jafnaðarmanninn Bernie Sanders.  Þarna er mikil gerjun, sem vonandi mun á endanum verða almenningi til eflingar á kostnað auðjöfranna.

Á bak við kjarabætur almennings hafði á tímabilinu 1920-1970 staðið mikill framleiðnivöxtur eða 2,82 % á ári að jafnaði.  Á tímabilinu 1970-2014 hefur honum hrakað mjög eða niður í 1,62 % á ári að jafnaði.  

Nú mega Bandaríkjamenn muna fífil sinn fegri.  Þjóðin eldist, lækniskostnaður vex, ójöfnuður er hrikalegur á íslenzkan mælikvarða og samfélagsleg innanmein grafa um sig.  Bandaríkjamenn hafa misst fótfestu í alþjóðamálum, og þau gætu hreinlega dregið sig inn í skel sína, senn hvað líður.  Það er auðvitað miður og mun auka enn á óreiðuna í heiminum.  Þó virðast þeir  nýlega vera farnir að bera víurnar í sína gömlu aðstöðu á Íslandi, en óvissan er mikil um, hvað við tekur eftir kosningarnar í nóvember 2016.

Tæknilegt forskot Bandaríkjamanna virðist nú vera bundið við hergagnaiðnaðinn, þar sem þeir njóta yfirburða, en í flestum nytjavöruflokkum almennings virðast þeir jafnvel hafa dregizt aftur úr, s.s. í farsímum, bílum og heimilistækjum.  Í fararbroddi á þessum sviðum eru nú Evrópumenn og Austur-Asíumenn.  Við þessum heimshlutum blasir hins vegar ekki síður við mikill vandi af lýðfræðilegum og stjórnmálalegum toga, þ.e. hrörnun. Nestor jafnaðarmanna á Íslandi, Jón Baldvin Hannibalsson, hefur lýst Evrópusambandinu sem brennandi húsi. Olíuverðlækkunin, sem hófst í júní 2014 og mun standa a.m.k. út 2016, nema fjandinn losni úr grindum, hefur komið af stað miklu umróti í heiminum, sem ekki sér fyrir endann á. Íslendingar standa við þessar aðstæður að mörgu leyti með pálmann í höndunum, en verða, eins og fyrri daginn, að sýna skipstjórnarhæfileika til að sigla fleyinu ólöskuðu gegnum öldurótið.       

 

 

 

  

Undarleg orkuverðlagning

Á sama tíma og raforkuverð í öllum viðskiptalöndum Íslendinga hefur farið lækkandi, þá hækkar raforkuverð Landsvirkjunar til almenningsveitna á Íslandi, og hagnaður fyrirtækisins vex. Það þekkist varla erlendis um þessar mundir, að hagnaður orkufyrirtækja fari vaxandi. Þetta misgengi raforkuverðs hérlendis og erlendis skaðar samkeppnishæfni íslenzkra fyrirtækja.  Íslenzka hagkerfið má sízt við þessari rýrnun samkeppnishæfni að halda nú, þegar margfalt meiri hækkun launakostnaðar ríður yfir fyrirtækin en þekkist erlendis. Úr því að Samkeppnisstofnun gerir ekki athugasemd við þessa afleiðingu markaðsráðandi aðstöðu, verða stjórnvöld að grípa í taumana, enda er risinn á markaðinum alfarið í ríkiseigu. 

Þessi staða mála er algerlega óþolandi í ljósi þess, að það er engin þörf á henni.  Landsvirkjun er leiðandi fyrirtæki og þar af leiðandi verðmótandi á raforkumarkaðinum.  Fyrirtækið lækkaði hreinar skuldir sínar árið 2015 um ISK 26 mia, og hagnaðurinn nam þá ISK 10,8 mia eða MUSD 84,2 og jókst um 7,4 % frá 2014 í sömu mynt.  Hagnaður fyrirtækisins sem hlutfall af tekjum nam 20 %. 

Afkoma Landsvirkjunar er mjög góð, og fyrirtækið á nægan orkuforða í vetur, því að vatnshæð miðlunarlónanna Þórisvatns og Hálslóns er yfir meðaltali. Eftir lækkun á verði til álvera Fjarðaáls og Norðuráls samkvæmt rafmagnssamningum fyrirtækjanna í tengslum við lækkun álverðs, en hækkun til ISAL samkvæmt rafmagnssamningi ISAL og Landsvirkjunar 2010, þá er nú meðalverð til stóriðju sem hlutfall af meðalverði til almenningsveitna orðið of lágt m.v. hlutfall vinnslukostnaðar fyrir þessa aðila í virkjunum Landsvirkjunar. Sumir kalla þetta, að almenningur greiði niður verð til stóriðjunnar.  Þá stöðu er nauðsynlegt að leiðrétta með afturköllun verðhækkana Landsvirkjunar til almenningsveitna undanfarin 2 ár.  

Það ber þess vegna allt að sama brunni.  Ríkisfyrirtækinu Landsvirkjun ber siðferðisleg og samfélagsleg skylda til að lækka orkuverð til almennings og fyrirtækja á orkumarkaði án langtímasamninga á borð við málmvinnslufyrirtækin.  Annað verður að flokka sem okur leiðandi fyrirtækis á fákeppnismarkaði, og yfirlýsingar forstjóra Landsvirkjunar um tíföldun arðgreiðslna, sem nú eru um ISK 1,5 mia, á næstu árum verður að skoða í þessu ljósi. 

Staða orkumála á Íslandi er mjög annarleg, þegar sú staðreynd er höfð í huga, að íslenzkir raforkunotendur brenna árið 2016 olíu, af því að þeir fá ekki raforku á samkeppnishæfu verði, enda okur í gangi, eins og hér hefur verið bent á. Eftir Björgvini Skúla Sigurðssyni, framkvæmdastjóra markaðs- og viðskiptaþróunarsviðs Landsvirkjunar, er eftirfarandi haft í Fréttablaðinu 15. febrúar 2016 í frétt undir fyrirsögninni:    "Vilja 30 % lægra rafmagnsverð":

"Fiskibræðslur hafa því beðið Landsvirkjun um að lækka rafmagnsverðið um allt að 30 % frá því í fyrra til að jafna núverandi olíuverð.  Það er meira en við teljum okkur geta gert.  Við vonum auðvitað, að hreinleiki íslenzku raforkunnar réttlæti hærra verð fyrir hana miðað við mengandi olíu, enda eru aðstæður á mjölmörkuðum nú mjög góðar."

Það er anzi hrokafullt af þessum orkusölumanni Landsvirkjunar að segja við fulltrúa fiskimjölsverksmiðjanna, að þeir hafi ráð á að auka rekstrarkostnað sinn og þá að draga úr hagnaði fyrirtækjanna, á sama tíma og rekstur Landsvirkjunar skilar methagnaði og tíföldun arðgreiðslna er boðuð af forstjóranum.  Hvernig halda menn, að þessir Landsvirkjunarfulltrúar hagi sér þá við viðskiptavini sína á lokuðum samningafundum ?  Ætli þeir neyti ekki aflsmunar með talsverðum bolabrögðum ?

Í sömu frétt Fréttablaðsins er haft eftir Jóhanni Peter Andersen, framkvæmdastjóra FÍF, að hann gæti trúað því, að álíka mikið sé nú brætt með olíu og rafmagni, en væri allt uppsett rafkyndingarafl verksmiðjanna notað, mundi raforkunotkunin vaxa um 50 % og fara í 75 % afkastagetunnar og olíunotkunin að sama skapi minnka.  Er einhverjum blöðum um það að fletta, á grundvelli þessara upplýsinga, að raforkuverð Landsvirkjunar er ósamkeppnishæft og stjórnendur Landsvirkjunar eru að verðleggja fyrirtækið út af markaðinum ?  Það er hins vegar ekki þannig, að Landsvirkjun sé ósamkeppnishæf.  Hún mundi áfram skila miklum hagnaði, þótt hún ýtti olíukyndingu út af markaðinum með verðlækkun, og hún hefur næga orku í miðlunarlónum sínum í vetur til að gera þetta. 

Stjórn og stjórnendur Landsvirkjunar hafa tapað áttum, og eigandinn, ríkið, og fulltrúar eigendanna, Alþingismenn, verða snöfurlega að sjá til þess, að stefnubreyting verði þar á bæ.

Afar athygliverð grein um raforkumál eftir Elías Elíasson, fyrrverandi sérfræðing í orkumálum hjá Landsvirkjun, birtist í Morgunblaðinu 23. febrúar 2016 undir fyrirsögninni,

"Sæstrengur og raforkumarkaður ES".  Þar segir um hlutverk íslenzkra raforkufyrirtækja:

"Íslenzk orkufyrirtæki voru stofnuð til þess, að almenningur og atvinnustarfsemi í landinu hefðu næga og ódýra orku úr að spila.  Orkuverðið þurfti þó að vera nægilega hátt til að hvati væri til fjárfestinga og orkuöryggi væri þannig tryggt til lengri tíma."

Þetta er hverju orði sannara, og ekki er vitað til, að eigendastefna frábrugðin þessari hafi verið samþykkt í neinu orkufyrirtækjanna.  Samt hefur Landsvirkjun síðan 2010 rekið alvarlega af leið og rekur nú okurstefnu og sinnir ekki þörfum ört vaxandi hagkerfis fyrir raforku, heldur virðist algerlega úti á þekju og góna út í heim, eins og eftirfarandi tilvitnun í Hörð Arnarson í frétt í Fréttablaðinu 23. febrúar 2016,

"Forstjórinn segir Landsvirkjun bjóða gott verð á raforku", ber með sér:

"Hörður sagði, að þessi mikla eftirspurn (á Íslandi) væri mjög sérstök í því efnahagsumhverfi, sem ríkir í heiminum í dag.  Almennt væri lítið um fjárfestingar, og orkuverð í heiminum væri lágt."

Nokkru síðar í grein sinni reit Elías:

"Landsvirkjun, sem er ráðandi fyrirtæki í raforkugeiranum, telur það þó hlutverk sitt að auka verðmæti þeirrar auðlindar, sem henni er trúað fyrir.  Innan þessarar stefnumörkunar rúmast býsna margt, bæði fyrrnefnd stefna sem og hin að reka fyrirtækið með hámarksgróða."

Landsmenn sjá nú svart á hvítu, að kúvending hefur orðið í stefnu Landsvirkjunar.  Það er ekki lengur ætlunin að sjá almenningi og atvinnulífi fyrir rafmagni á verði, sem telja má þeim hagstætt í samanburði við helztu viðskiptalöndin, heldur hefur verið söðlað um í átt að hámarksgróða Landsvirkjunar.  Fyrirtækið er alfarið í eigu ríkisins, svo að almenningur á Íslandi á heimtingu á útlistun á því, hvenær og hvernig þessi stefnubreyting átti sér stað í stjórn Landsvirkjunar, í ríkisstjórn og á Alþingi.

Það hefur sannarlega stundum verið efnt til undirskriftasöfnunar á meðal kjósenda af minna tilefni en þessu með áskorun til Alþingis um að semja, ræða og samþykkja þingsályktunartillögu, sem staðfestir, að hið upprunalega almenna hlutverk Landsvirkjunar, sem hér að ofan var tíundað með tilvitnun í Elías Elíasson, skuli áfram vera í gildi, þar til Alþingi ákveði annað.

Segja má, að gælur ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar við sæstreng á milli Íslands og Bretlands séu hneyksli, því að líta má svo á, að um sé að ræða samsæri spákaupmanna gegn hagsmunum almennings og atvinnulífs á Íslandi, svo að spyrja má, hvað stjórn Landsvirkjunar sé eiginlega að bauka ?  Um líklega verðþróun á samtengdum raforkumarkaði ritar Elías í téðri grein:

"Reglur um viðskipti yfir slíkar tengingar hvetja til jöfnunar orkuverðs við báða enda.  Slík tenging við raforkumarkað Evrópu með sæstreng mundi væntanlega hækka almennt orkuverð hér á landi, eins og mál standa nú, en óvíst er um framtíðina.  Viðræður um sæstreng hafa átt sér stað, en ekki borið árangur."

Það hefur verið merkilega hljótt um sæstrengsmálið á þessu ári, og rýninefnd verkefnisins á vegum iðnaðarráðherra hefur enn ekki skilað af sér, svo að tekið hafi verið eftir, og átti meðgöngutími hennar þó að vera liðinn, sé rétt munað.  Hlýtur að styttast í, að einhver afrakstur birtist af störfum þessarar nefndar, sem væntanlega verða sett undir Argusaraugu. 

Lokaorð tilvitnaðrar greinar Elíasar Elíassonar eru merkileg og umhugsunarverð:

"Sé sæstrengur skoðaður þannig í ljósi stefnu Landsvirkjunar og málflutnings, vaknar grunur um, að verðmæti Íslands sem staðar fyrir arðbæran rekstur fyrirtækja kunni að minnka meir en verðmæti auðlindarinnar vex.  Gerist það, er hafið ferli, sem erfitt getur orðið að snúa við aftur. 

Er ekki kominn tími til, að Landsvirkjun skýri áform sín á skiljanlegan hátt fyrir almenningi ?"

Er ekki kominn tími til, að stjórnvöld taki upp hanzkann fyrir íslenzkt atvinnulíf og almenning og leiðrétti þá ósvinnu, sem nú viðgengst á fákeppnismarkaði raforku ?  Þar sem stórt fyrirtæki makar krókinn í krafti ríkjandi stöðu á markaði, þar leiðrétta stjórnvöld stöðuna neytendum í vil í þjóðfélagi frjáls markaðshagkerfis með félagslegu ívafi.    

 

Ójafnvægi á orkumarkaði

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að ójafnvægi af ýmsum toga ríkir á orkumarkaði um allan heim. Á heimsmarkaði er ofgnótt jarðolíu af fjórum ástæðum:

Bandaríkjamenn eru orðnir nánast sjálfum sér nógir um olíu og jarðgas eftir að hafa þróað nýja vinnslutækni úr jörðu, bergbrot eða setlagasundrun (e.hydraulic fractioning). Framleiða þeir um þessar mundir 9 Mtu/dag (milljón tunnur (föt) á sólarhring).

Efnahagslægð á heimsvísu hefur dregið úr olíunotkun, einkum í Kína, þar sem samdráttarskeið gæti verið í uppsiglingu, ekki bara minnkun hagvaxtar. 

Þá hafa Arabar af trúflokki sunníta með Sauda í broddi fylkingar ekki þorað að draga úr olíuvinnslu sinni af ótta við að missa við það markaðshlutdeild til fjandmanna sinna,Persanna, sem eru af trúflokki sjíta. Átök og valdabarátta á milli Araba og Persa munu stigmagnast og hindra olíuverðshækkun, nema stórfelld, blóðug átök brjótist út á milli þeirra með skemmdum á olíuvinnslu og ógn við flutningaskip sem afleiðingu. Til lengri tíma litið, 5 ára, mun ný orkutækni ryðja sér til rúms á kostnað jarðefnaeldsneytis.

Það verður líka að telja til ójafnvægis á orkumarkaði, að yfirvöld sums staðar í hinum vestræna heimi hafa greitt niður orkuverð frá vindrafstöðvum og sólarhlöðum. Þetta hefur skekkt samkeppnisstöðuna og ekki haft í för með sér minni losun gróðurhúsalofttegunda, eins og látið var í veðri vaka, heldur þvert á móti.  Önnur raforkuver án kolefnislosunar hafa fyrir vikið átt erfitt uppdráttar og sum hrökklazt út af markaði og verið lokað.  Má þar t.d. nefna kjarnorkuver.

Í ljósi hins stutta nýtingartíma sólarhlaða og vindrafstöðva, 10 % - 30 % (sumar vindmyllur á Íslandi ganga þó á fullum afköstum 40 % af tímanum) er ljóst, að annars konar orkuver þurfa að hlaupa í skarðið 70 % - 90 % af tímanum.  Oftast hafa það verið eldsneytisknúin orkuver, svo að afraksturinn fyrir umhverfið af téðum orkuverum endurnýjanlegra auðlinda er neikvæður m.v. að reisa almennilegt kolefnisfrítt orkuver, t.d. kjarnorkuver, sem getur staðið undir grunnaflsþörfinni. 

Þá hingað heim.  Sagt er, að heimilisbölið sé verst, og þannig er háttað á Íslandi, að orkuvandamálið er skortur á afli og orku í náinni framtíð.  Það hefur verið framkallað með langtímasamningum ON og Landsvirkjunar, aðallega hins síðar nefnda, við 4 kísilfyrirtæki, eins og hér segir:

Kísilver    Heildaraflþörf    Gangsetning   Framl.

United Silicon    140 MW        2016       88 kt/a

PCC Bakki         104 MW        2017       56 kt/a

Silicor-hreinkís.  85 MW        2018       19 kt/a

Thorsil Helguvík  174 MW        2018      108 kt/a

Á Íslandi nam vinnsla raforku árið 2015 18´120 GWh, og má þá ætla m.v. árið áður, að toppurinn hafi numið 2400 MW. Það er sama aflið og gera má ráð fyrir, að ætíð sé tiltækt í kerfinu núna, ef 10 % eru dregin frá heildar uppsettu afli í vatnsafls- og jarðgufuvirkjunum vegna viðhalds og bilana, rennslisvandamála eða gufuleysis. 

Næsta virkjun Landsvirkjunar, Þeistareykir, 90 MW, á að komast í gagnið á hálfu afli 2017.  Hins vegar á fyrra kísilverið í Helguvík að koma inn með fjórðungsálag, 35 MW, árið 2016, svo að Landsvirkjun virðist setja á Guð og gaddinn veturinn 2017.  Ef vatnsbúskapur verður þá undir meðallagi og/eða gufuöflun verður undir væntingum, þá mun líklega koma til aflskerðinga veturinn 2017. 

Mikill hagvöxtur 2016-2017 gerir afl- og orkuskort á þessum tíma enn líklegri en ella, því að búast má við 3 % aukningu afl- og orkuþarfar hvort árið um sig án tillits til hinnar nýju stóriðju. Ástandið, sem skrifa verður á reikning stjórnar Landsvirkjunar, er alvarlegt, því að það mun hafa í för með sér tugmilljarða framlegðartap fyrir atvinnureksturinn í landinu og verða notendum afgangsorku vítt og breitt um landið svipað efnahagsáfall og lokun rússneska markaðarins.  Þetta er hins vegar heimatilbúinn vandi, sem skapazt hefur, af því að ríkisfyrirtækið Landsvirkjun hefur ekki hirt um að virkja í tæka tíð. Púðrið fór í baunatalningu og raup um mikinn hagnað ásamt lofsöng um væntan gróða af afl- og orkusölu til Bretlands um sæstreng, sem brezka ríkisstjórnin hefur nú kistulagt með stefnubreytingu varðandi fjárhagsstuðning við "græna orku" inn á enska markaðinn. 

Næsta virkjun á eftir Þeistareykjum, Búrfell 2, fer ekki á útboðsstig fyrr en 2016, sem að mati blekbónda er þremur árum of seint. Þetta er óskiljanlegt seinlæti.  Virkjunin á að verða 100 MW, en mun framleiða minni orku fyrst um sinn en efni standa til, af því að miðlunargeta vatnasviðs Þjórsár/Tungnaár er orðin allt of lítil fyrir núverandi orkuþörf, hvað þá stækkandi kerfi. Búrfell 2 á að komast í gagnið árið 2018.  Þar með hafa bætzt við aflgetu kerfisins 190 MW, en leggi menn saman aflþörf kísilveranna, fá menn út 503 MW.  Eitthvað mun þá hafa skilað sér inn af smávirkjunum til að mæta almennri aukningu og niðurdrætti í gufuforðabúrum, en það virðist verða um 300 MW vöntun á afli árin 2018-2020, sem er reginhneyksli í landi ofgnóttar virkjanlegrar frumorku.

Ekkert fæst úr þessu bætt fyrr en Hvammsvirkjun og stækkanir Bjarnarflags, Kröflu og Blöndu, komast í gagnið, Guð veit hvenær, með þessu sleifarlagi, og þær afkasta aðeins 250 MW.  Ætlar Alþingi að taka því með þegjandi þögninni, að hér verði æpandi rafmagnsskortur árum saman ?  Það er flotið sofandi að feigðarósi, enda maðkur í mysunni.

Orkumál vestan hafs og austan

Það eru miklar mótsagnir fólgnar í aðgerðum ýmissa stórþjóða o.fl. í baráttunni við loftslagsbreytingar af völdum uppsöfnunar koltvíildis af manna völdum í andrúmsloftinu.  Ein afdrifaríkasta mótsögnin er sú að loka kjarnorkuverum án fullnægjandi öryggislegra raka í mörgum tilvikum á sama tíma og varið hefur verið háum fjárhæðum úr vasa skattborgaranna til að niðurgreiða orku frá getulitlum orkuverum á borð við vindrafstöðvar og sólarhlöður.  Hefur þetta leitt til aukins rekstrar á kolakyntum orkuverum, eins og nú skal rekja á grundvelli greinar í The Economist, "Half-death", þann 31. október 2015.

Pennsylvanía-ríkið í Bandaríkjum Norður-Ameríku, BNA, er nú aftur miðdepill orkuvinnslu í BNA, og kjarnorkuverið "Three Mile Island" í fylkinu er á ný í sviðsljósinu, en þar varð kjarnorkuslys fyrir mörgum árum, og var þá öðrum kjarnakljúfi virkunarinnar lokað. 

Gríðarlegt gasflæði úr setlögum Marcellus-svæðisins í ríkinu á síðustu árum hefur valdið svo miklu verðfalli á raforku sums staðar í BNA, að kjarnorkuver standa í ströngu í verðsamkeppninni.  Kjarnakljúfurinn, sem enn er í rekstri á "Three Mile Island" er í miklum vandræðum, ekki af öryggisástæðum, heldur af fjárhagsástæðum vegna lækkunar verðs á orkumörkuðum Bandaríkjanna, BNA. 

Í BNA og í Evrópu hafa almennar vöruverðslækkanir aukið vandræði kjarnorkuvera, sem voru ærin fyrir eftir kjarnorkuslysið í Fukushima í Japan árið 2011.  Tækniþróun í BNA við gasvinnslu úr setlögum, aukið framboð í Evrópu á niðurgreiddri raforku frá endurnýjanlegum orkulindum og fremur lítil spurn eftir raforku í báðum þessum álfum, hefur valdið mikilli lækkun á heildsöluverði raforku. Þetta hefur m.a. leitt til þess, að draumfarir sæstrengsunnenda á Íslandi hafa breytzt í martröð, og áætlanir Landsvirkjunar um miklar raunhækkanir raforkuverðs á áratuginum 2010 - 2020 hafa fallið um sjálfar sig án þess, að Landsvirkjun hafi þó aðlagað verðlagsstefnu sína að breyttum aðstæðum.  Afleiðingin er sú, að Landsvirkjun er að verðleggja Ísland út af alþjóðlegum raforkumarkaði. Þetta blasir við, en stjórnendur Landsvirkjunar berja hausnum við steininn. Þetta er til vitnis um ótrúlega klúðurslega stjórnun og setur samkeppnishæfni Íslands við útlönd í uppnám.  Má hún alls ekki við bergþursahætti af þessu tagi eftir launahækkanir án tengsla við framleiðniaukningu atvinnuveganna. 

Raforkuverðlækkanir á alþjóðamörkuðum hafa m.a. orðið til þess, að eigendur kjarnorkuveranna eiga erfitt með að greiða fyrir breytilegan kostnað þeirra, og hafa þeir þá neyðzt til að loka þeim.  Hið öfugsnúna er, að þessi þróun hefur magnað gróðurhúsavandann, því að skarð kjarnorkuveranna hefur verið fyllt með orkuverum knúnum jarðefnaeldsneyti.  Að bæta við algengustu endurnýjanlegu orkulindunum hefur ekki leyst vandann: þegar vindur blæs ekki og sólin skín ekki, þá eru kjarnorkuverin enn þá bezt fallin til að standa undir grunnálagi stórra rafkerfa án myndunar koltvíildis. Í stað þeirra hafa menn reist gas- og kolaknúin orkuver.  Hvað rekur sig á annars horn í baráttunni við hlýnun jarðar, og allt virðist ekki vera með felldu. 

Kínverjar hafa með fyrirhyggjulausri iðnvæðingu sinni bakað sér alvarleg heilsufarsvandamál með mengun lofts, láðs og lagar. Ofan á þetta bætast öfgar í veðurfari með vatnsleysi á stórum svæðum. Þeir sjá nú þann grænstan að reisa kjarnorkuver og ætla að þrefalda uppsett afl þeirra á tímabilinu 2016-2020, og önnur nýmarkaðsríki feta í fótspor þeirra. Vonandi verður Indland þeirra á meðal, en engin teikn eru þó enn á lofti um það.  

Í Japan var lokað 41 af 43 kjarnorkuverum eftir Fukushima-slysið.  Í Þýzkalandi var lokað nokkrum kjarnorkuverum að skipun ríkisstjórnarinnar í Berlín eftir sama slys og ákveðið að stöðva rekstur hinna eigi síðar en 2022.  Í Frakklandi hefur verið ákveðið að lækka 75 % hlutdeild kjarnorku niður í 50 %, sem er ákvörðun, sem virðist vera tímaskekkja. Allt er þetta ávísun á hömlulitla aukningu á styrk gróðurhúsalofttegunda í andrúmsloftinu og sýnir forgangsröðun stjórnmálamanna, þegar þeir ganga út úr ráðstefnusölum orðagjálfursins um gróðurhúsaáhrifin. Með því að berjast þannig á tvennum vígstöðvum í einu er kröftunum dreift í óskynsamlegum mæli, svo að útilokað verður að hindra hlýnun andrúmslofts jarðar yfir 1,5°C-2,0°C, sem orðagjálfur ráðstefnusalanna þó snýst um.  

Í heiminum eru nú starfrækt 394 kjarnorkuver samkvæmt "World Nuclear Industry Status Report" og hefur fækkað um 37 eða tæplega 9 % frá 2010.  Í OECD-ríkjunum koma nú 18 % raforkunnar frá kjarnorkuverum, en voru 24 %, þegar mest var árið 1997, en utan OECD er þessi hlutdeild miklu lægri eða 8 %. 

Fleiri lokana má vænta á næstunni, einkum á eldri kjarnorkuverum með aðeins einum kjarnaofni, sem eru vinnukrefjandi, jafnvel þó að þau framleiði ekki mikið.  Í BNA standa verin verst að vígi, þar sem frjáls markaður er við lýði, t.d. í Norð-Austri og Mið-Vestri, þar sem kjarnorkuverin verða að keppa við orkuver, sem nota aðra orkugjafa, um að selja ódýrustu orkuna.  Í Suðurríkjunum, t.d. í Georgíu, þar sem markaðnum er stjórnað af yfirvöldum, gengur kjarnorkuverunum betur, því að þar er þeim tryggt visst lágmarksverð á orkunni.  Í krafti slíkrar afkomutryggingar var kjarnorkuverið í Watts Bar í Tennessee fyrsta nýja kjarnorkuverið til að hefja vinnslu 22. október 2015 í 20 ár.  Sama fyrirkomulag er við lýði á Bretlandi, þar sem kjarnorkuverinu Hinkley Point C hefur verið tryggt verð að jafngildi 150 USD/MWh af ríkisstjórninni. 

Sem dæmi um fall raforkuverðs í BNA undanfarin misseri má taka orkufyrirtækið Entergy, sem er með höfuðstöðvar í New Orleans.  Það tilkynnti 13. október 2015, að það hygðist loka kjarnorkuverinu Pilgrim í Massachusetts sumpart vegna þess, að vinnslukostnaður þar, 50 USD/MWh, væri orðinn hærri en orkuverð markaðarins, sem hefði fallið í 45 USD/MWh. 

"The Nuclear Energy Institute" í BNA gaf nýlega upp, að árið 2014 hefði meðalvinnslukostnaður rafmagns í kjarnorkuverum BNA numið 24 USD/MWh.  Meðalvinnslukostnaður þá með kolum nam 30 USD/MWh, með gasi 45 USD/MWh og með olíu 240 USD/MWh.  Á grundvelli þessara upplýsinga um markaðsverð og vinnslukostnað í BNA er alveg kostulegt, að Landsvirkjun á Íslandi skuli enn ríghalda í þá fordild, að viðmiðunarverð hennar í nýjum langtímasamningum við stóriðju,43 USD/MWh, sé samkeppnishæft. Því fer víðs fjarri, því að það er löngu viðurkennd staðreynd, að vegna flutningskostnaðar á hráefnum til Íslands og fjarlægðar frá mörkuðunum býr Ísland við óhagræði, sem verður að vega upp með öðru móti, t.d. lægra orkuverði, e.t.v. 10 USD/MWh lægra en á meginlandi Evrópu og í BNA. Á þessum grundvelli má hiklaust draga þá ályktun, að gagnrýnisraddir á Landsvirkjun um, að stjórnendur hennar séu með óraunsærri verðlagsstefnu sinni að verðleggja íslenzka fallvatnsorku út af markaðinum, hafi rétt fyrir sér.  Það einkennilega í þessu máli er, að vinnslukostnaðarins vegna í íslenzkum vatnsaflsvirkjunum er engin þörf á að spenna verðið í nýjum samningum svona hátt, þar sem jaðarkostnaður þeirra er nálægt 30 USD/MWh. Hvers konar "græðgisvæðing" er þá hér á ferðinni hjá ríkisfyrirtækinu ?

Evrópski raforkumarkaðurinn er að mestu leyti frjáls, og þar sem kol og gas hafa lækkað í verði, hefur raforkan lækkað líka. Á íslenzka fákeppnismarkaðinum hækkar hins vegar raforkuverðið og upp úr öllu valdi til nýrrar stóriðju, enda er búið að framkalla afl- og orkuskort í landinu með illa dulbúnu framtaksleysi, á meðan vaðið er á súðum um vindmyllur og sæstreng til Bretlands.  Þetta er gjörsamlega ólíðandi hegðun, og Landsvirkjun, sem risinn á markaðinum, gefur tóninn.  Með óþarfa hækkun raforkuverðs rífur Landsvirkjun niður samkeppnishæfni íslenzks iðnaðar, dregur úr aukningu verðmætasköpunar og rýrir lífskjörin í landinu, kaupmátt og atvinnutækifæri, sem ekki er hægt að láta átölulaust.  Langlundargeð fulltrúa eigenda Landsvirkjunar er með eindæmum og fer að verða þeim fjötur um fót.   

Árið 2014 nam vinnsla kjarnorkuvera í ESB 883 TWh og hafði frá 1997 dregizt saman um 50 TWh eða rúm 5 %.  Þá nam vinnsla vindorkuvera 250 TWh, og hefur nánast öll aukningin orðið frá 1997 eða 15 TWh/ár, og frá sólarhlöðum komu þá 98 TWh, og hefur nánast öll aukningin orðið síðan 2007 eða 14 TWh/ár. Hin nöturlega staðreynd er sú, að í Þýzkalandi og sumum Norðurlandanna hefur aukning endurnýjanlegrar raforkuvinnslu þrýst niður heildsöluverði raforku með alvarlegum afleiðingum fyrir andrúmsloftið.  Studdir af hinu opinbera með niðurgreiðslum, fá  vindrafstöðva- og sólarhlöðueigendur meiri tekjur en eigendur kjarnorkuvera, þegar orkuverðið er lágt.   Þetta hefur leitt til þess, að í kjarnorkuverum hefur vinnslan verið minnkuð eða þau hreinlega stöðvuð, en í staðinn hafa komið kolakynt og gaskynt orkuver, þegar vinds eða sólar nýtur ekki við, og megnið af tímanum eru þau rekin á dræmum afköstum og oft engum afköstum. 

Í Svíþjóð hefur orkuverð á markaði stundum undanfarið lækkað undir vinnslukostnað kjarnorkuvera. Þau standa samt enn undir helmingi grunnorkuþarfar Svíþjóðar. Það hefur gert þeim enn erfiðara fyrir, að ríkisstjórn jafnaðarmanna og græningja hefur lagt viðbótar skatt á kjarnorkuverin, sem annars konar orkuver sleppa við.  Þessi stjórnargjörningur stríðir auðvitað gegn baráttunni við losun gróðurhúsalofttegunda og margir segja gegn heilbrigðri skynsemi. Ríkisstjórn jafnaðarmanna og græningja gasprar um, að í stað kjarnorkuvera landsins komi vindrafstöðvar og sólarhlöður, en það er innantómt fjas og í raun óleyfilegur barnaskapur af stjórnvöldum að halda slíku fram. 

Án þess að auka hlut kjarnorkuvera með svipuðum hætti og Kínverjar hafa tekið ákvörðun um, munu Vesturveldin ekki geta staðið við markmið sín um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda.   

Lokanir kjarnorkuvera beggja vegna Atlantshafs sýna tvískinnunginn, sem uppi er að hálfu stjórnvalda í loftslagsmálum. Þau hafa valið að ráðstafa skattfé með óskilvirkum hætti með því að niðurgreiða raforku frá nýjum endurnýjanlegum lindum í stað þess að skattleggja orkuver, sem brenna jarðefnaeldsneyti.

Úr því að stjórnvöld víðast hvar á Vesturlöndum virðast ekki sjá sér fært að ýta undir smíði nýrra kjarnorkuvera, er eina vonin um að takast muni að halda hlýnun andrúmslofts jarðar í skefjum, sú, að þróun nýrra orkulinda til raforkuvinnslu muni heppnast í tæka tíð.  Það bendir reyndar sitthvað til, að þóríum-kjarnorkuver muni reynast bjargvætturinn, en geislunarhættan frá þeim er mun minni en frá hefðbundnum kjarnorkuverum, og úrgangurinn hættir að vera hættulega geislavirkur á um hálfri öld í stað nokkurra þúsunda ára.  Þessi orkuver geta verið að stærð frá 100 kW og upp í a.m.k. 1000 MW og munu þess vegna henta til margvíslegra nota, allt frá samgöngutækjum til orkuvera.  

Áliðnaðurinn á undir högg að sækja

Engum dylst, að áliðnaðurinn í heiminum, og þá einkum álver á Vesturlöndum, á mjög erfitt uppdráttar um þessar mundir.  Þar er um að ræða fjárhagserfiðleika af völdum mikils og langvarandi verðfalls á álmörkuðunum, sem stafar af offramboði áls og síðan á árinu 2014 af mikilli aukningu áls frá Kína á vestrænum mörkuðum vegna minni eftirspurnar þar í landi.  

Þó að álver hafi dregið úr framleiðslu sinni og nokkrum verið lokað, þá hefur ekki náðst slíkt jafnvægi á markaðinum, að verðið hafi nokkuð náð að mjakast upp í það, sem álver með tiltölulega háan framleiðslukostnað þurfa til að lifa af án þess að ganga á varasjóði, t.d. móðurfyrirtækja, sem sum eru með fleiri tekjulindir en álsölu.  Slíkt ástand getur ekki varað lengi, og það er ástæða þess, að síðan á síðari hluta árs 2015 hefur verið "rosabaugur" yfir Straumsvík.

Hjá hvers konar álverum er róðurinn þyngstur ?  Þar eiga í hlut álver með hæstan heildarframleiðslukostnað, fastan og breytilegan, á hvert tonn.  Lítil álver, eins og t.d. ISAL í Straumsvík, eru með tiltölulega litla framleiðni og þar af leiðandi tiltölulega háan launakostnað á hvert tonn að öðru jöfnu.  Ný álver eru með háan fjármagnskostnað, þ.e. háan fastan kostnað, en eru yfirleitt mun stærri en álverið í Straumsvík, sem framleiðir tæplega 200 kt/ár, og þar af leiðandi með meiri framleiðni og lægri breytilegan kostnað. 

Nú vill svo til, að miklar fjárfestingar áttu sér stað í Straumsvík árin 2010-2014, svo að fjármagnskostnaður er baggi á fyrirtækinu. Fyrirtækið er þannig með háan fastan og breytilegan kostnað, en hefur skákað í skjóli mikilla gæða sérhæfðrar framleiðslu.  Nú er hátt viðbótar verð, premía, hins vegar rokin út í veður og vind og þar með fokið í flest skjól hjá fyrirtækinu. 

Hráefniskostnaður er stærsti þáttur heildarkostnaðar álvera, en hann er mjög svipaður hjá þeim öllum á hvert framleitt tonn áls og fylgir venjulega álverði.  Það, sem sköpum skiptir fyrir rekstrarafkomu álvera og samkeppnishæfni þeirra, er raforkuverðið og áreiðanleiki raforkuafhendingarinnar til skemmri og lengri tíma.  

Fram hefur komið í fjölmiðlum, að verðið til ISAL sé 35 USD/MWh, en það er í raun enn hærra og samanstendur af verði Landsvirkjunar inn á flutningskerfið, flutningskostnaði Landsnets, jöfnunarorkuverði og rafskatti.  Rafskatturinn féll reyndar niður við árslok 2015 hjá öllum raforkunotendum í landinu samkvæmt sólarlagsákvæði í lögum.  Stórnotendur panta orku fyrir hverja klst og frávik, of eða van, er svo kölluð jöfnunarorka og þarf að greiða fyrir hana til Landsnets á markaðsverði hverrar klst. Jöfnunarorkan getur verið umtalsverð hjá álverum, því að óvæntir atburðir geta orðið, t.d. í kerrekstri, sem gjörbreyta álaginu í MW. 

Téð heildarorkuverð til ISAL getur numið 35 % af tekjunum í núverandi slæmu árferði á álmörkuðunum.  Þetta eru drápsklyfjar að burðast með fyrir fyrirtækið, enda tvöfalt hlutfallið, sem eðlilegt getur talizt og búast má við að jafnaði.  Það er þess vegna ekki að ófyrirsynju, að áhyggjur eru uppi vegna framtíðar fyrirtækis, sem tapað hefur miaISK 10 á undanförnum þremur árum. 

Við aðstæður sem þessar reynir á sambandið við raforkubirginn, og það hefur alls ekki verið, eins og bezt verður á kosið og ætlast má til m.v. hagsmunina, sem í húfi eru.  ISAL er í sérstöðu álveranna þriggja á Íslandi að því leyti, að tengingin við álverðið var rofin illu heilli árið 2010.  Erlendis hafa álfyrirtæki notið verðlækkana á orkumörkuðunum og þannig náð að skrimta í erfiðu árferði. Orkubirgjar hafa einnig komið sérstaklega til móts við viðskiptavini sína til að tryggja áframhaldandi starfsemi þeirra, eins og rakið verður síðar í þessum pistli. 

Elías Elíasson, fyrrverandi sérfræðingur í orkumálum hjá Landsvirkjun, ritar yfirvegaða grein í Morgunblaðið 28. desember 2015 undir fyrirsögninni "Straumsvíkurdeilur":

"Margir vilja efalaust sjá á bak þeim álfyrirtækjum, sem starfa hér nú, en þó ætti mönnum að vera ljóst eftir umræður undanfarna mánuði, að þessi fyrirtæki hafa mikla þýðingu fyrir land okkar og mikil nauðsyn á, að við getum sjálf haft hönd í bagga með það, hvenær þau fara, og hvernig það gerist.  Við megum ekki taka of mikla áhættu á að missa atburðarásina úr höndunum."

Þarna lítur út fyrir, að Elías beini orðum sínum til forstjóra Landsvirkjunar, sem hefur reynzt ósveigjanlegur og algerlega andsnúinn því að koma til móts við fyrsta viðskiptavin Landsvirkjunar í miklum fjárhagsþrengingum hans og hætt þar með á, að eigandinn grípi fyrsta tækifæri til að loka fyrirtækinu.  Elías dregur upp líklega sviðsmynd:

"Raforkusamningur Landsvirkjunar er því ein af ástæðum þess, að lokun í Straumsvík er hugsanleg.  Önnur ástæða er nýgerðir orkusamningar við kísilver, þar sem sagt er, að orkuverð sé yfir 40 USD/MWh, en talið er, að álver í vestrænum iðnríkjum fari að hugsa sér til hreyfings, þegar orkan nálgast að verða svo dýr.  Það má því vera, að álverum finnist varla vært hér lengur að núgildandi samningum útrunnum."

Það er rétt athugað, að meðalraforkuverð til álvera á bilinu 35 - 40 USD/MWh er ósamkeppnishæft.  Það gengur í góðu árferði á álmarkaði, en ekki í slæmu.  Þess vegna voru það mjög slæmar lyktir á orkusamningunum 2010 á milli Rio Tinto Alcan  (RTA) og Landsvirkjunar, innleiddar að kröfu þáverandi nýs forstjóra Landsvirkjunar, Harðar Arnarsonar, sem kom að tilbúnum raforkusamningi án nokkurrar þekkingar eða reynslu á bakgrunni slíkrar flókinnar samningagerðar, að afnema tengingu raforkuverðsins við markaðsverð á áli, en taka í þess stað upp tengingu við neyzluverðsvísitölu í Bandaríkjunum.

Hér verður líka að gefa því gaum, að raforka til álvers er allt önnur vara en raforka til kísilvers.  Í álveri samanstendur álagið aðallega af hundruðum rafgreiningarkera með ohmsku álagi, t.d. eru þau í Straumsvík 480 talsins, en í kísilverum er um að ræða örfáa ljósbogaofna. Í álverum er þess vegna álagið einstaklega jafnt og hreint, en í kísilverum ójafnt og óhreint, þar sem álagið sveiflast á milli rofs og skammhlaups. Nýting mannvirkja og þar með fjárfestingar verður þess vegna miklu meiri, þegar virkjað er og framleitt fyrir álver en kísilver. Álag álvera er þar að auki í flestum tilvikum heilli stærðargráðu stærra en kísilvera, svo að hagkvæmni stærðar verður mun auðveldara að koma við í fjárfestingu og vinnslu fyrir álver.

Allt leiðir þetta til þess, að stofnkostnaður og vinnslukostnaður rafmagns fyrir álver er lægri en fyrir kísilver fyrir hvert uppsett MW eða fyrir hverja selda MWh (megawattstund). Fáist eðlileg ávöxtun fjár Landsvirkjunar við orkusölu til kísilvers á 40 USD/MWh að meðtöldum flutningskostnaði, er samsvarandi verð til álvers á bilinu 25 - 30 USD/MWh.

Heildarverð til álvers 35 - 40 USD/MWh er okurstarfsemi í núverandi árferði, og eitthvað mun þá undan verða að láta.

Téður Elías skrifar síðan upp eftirmál lokunar álversins í Straumsvík af völdum "óviðráðanlegra afla":

"Fyrst mundu þeir neita greiðslu á kaupskyldu samkvæmt rafmagnssamningi, bera fyrir sig óviðráðanleg öfl og láta málið ganga til dómstóla, þar sem það yrði tafið eftir föngum.  Tapi þeir málinu hér, þá er eftir að ganga að móðurfélaginu, hugsanlega gegnum erlenda dómstóla, og enn má tefja. Ein af dómkröfunum yrði, að ekki þyrfti að greiða kaupskylduna lengur en það tekur Landsvirkjun að selja orkuna, og biðja dómstólinn að ákvarða hámarkstíma þess.  Ef álverinu verður lokað á annað borð, þá er enduropnun þess síðari tíma ákvörðun, og hugsanlega yrði krafizt endurskoðunar á rafmagnssamningi til að af því geti orðið.  Þessa atburðarás þarf að forðast.  Þá er betra að loka álverinu í góðu samkomulagi."

Þessi atburðarás Elíasar er líkleg, og undir hið síðasta hjá honum er hægt að taka.  Því miður er forstjóri Landsvirkjunar enn við sama heygarðshornið og með þvergirðingshætti búinn að stefna samskiptum RTA og Landsvirkjunar í óefni og framtíð dótturfélagsins, ISAL, í óvissu með því að ljá ekki máls á að létta undir með fyrirtækinu, t.d. með endurupptöku tengingar við álverð, eins og víða hefur þó verið gert. 

"Það er hins vegar ekki álitlegt fyrir Landsvirkjun að ganga til endurskoðunar á samningi álversins í Hvalfirði með allt í lausu lofti í Straumsvík.  Það er of mikil áhætta, ef loka þarf tveimur álverum í einu.  Þá er betra að innleiða aftur einhverja tengingu orkuverðs við álverð, en það táknar ekki endilega, að meðalverð til lengri tíma þurfi að lækka."

Þetta voru niðurlagsorð greinar Elíasar.  Hann hefur greinilega miklar áhyggjur af framferði forstjóra Landsvirkjunar gagnvart álfyrirtækjunum, og það er full ástæða til þess.  Ætlar stjórn fyrirtækisins að láta þennan mann komast upp með að vinna fyrirtækinu óbætanlegt tjón ? 

Viðar Garðarsson, viðskiptafræðingur MBA og sjálfstætt starfandi verktaki, ritar téðum forstjóra opið bréf í Morgunblaðið 19. desember 2015.  Það er einstætt í sögunni, að maður á borð við Viðar Garðarsson segi farir sínar ekki sléttar í viðskiptum við forstjóra Landsvirkjunar, og verður nú gripið niður í bréf Viðars, en svarið hefur ekki farið hátt, hafi það verið veitt.  Í raun er ádeiluefni Viðars sama eðlis og áhyggjur Elíasar.  Allt ber að sama brunni.  Vegferð téðs forstjóra í orkusamningsmálum er fáheyrt feigðarflan:

"Vissulega er það rétt, að ég hef blandað mér af krafti í umræður um orkumál.  Hvorki hef ég gert það að beiðni einhvers eða þá, að ég leiði hóp manna til þeirra verka.  Slíkar ásakanir eru fráleitar og ógeðfelldar.  Vísvitandi rangfærslur af þinni hálfu hafa kveikt áhuga minn á því að veita þér og Landsvirkjun aðhald."

Viðari er misboðið vegna hegðunar forstjórans og tjáningar á opinberum vettvangi og ber brigður á sannleiksgildi málflutnings forstjórans.  Blekbóndi getur algerlega tekið undir með Viðari, sem varpar fram spurningum til Harðar Arnarsonar:

"1.  Hvernig kemst þú að þeirri niðurstöðu, að orkuverðið, sem Rio Tinto Alcan í Straumsvík greiðir Landsvirkjun, sé samkeppnishæft ?

Upplýst er, að verksmiðjan í Straumsvík greiðir 35 Bandaríkjadali á hverja megawattstund.  Hydro Quebec í Kanada, sem bauð sama verð á orku til stóriðju og Landsvirkjun fyrir stuttu, hefur nú gert nýja samninga við fjögur álver: Alcoa Becancour, Alcoa Deschambault og Alcoa Baie-Comeau og Alouette álverið í Kanada, sem er eitt hið stærsta í heimi.  Þetta eru risasamningar til langs tíma upp á 2700 megavött.  Meðalverð þessara samninga lætur nærri að vera 23 Bandaríkjadalir á hverja megavattstund að teknu tilliti til tengingar við heimsmarkaðsverð á áli.  Einnig er rétt að nefna, að nú er verið að ganga frá nýjum langtíma samningum í Noregi og á fleiri stöðum í Evrópu.  Þessir samningar eiga það sameiginlegt, að verðið í þeim er um 25 Bandaríkjadalir á megavattstund.

Hvernig getur þú í ljósi þessara staðreynda komizt að þeirri niðurstöðu, að verðið, sem Rio Tinto Alcan í Straumsvík greiðir Landsvirkjun, sé:

a) samkeppnisfært við raforkuverð annars staðar ?

b) ekki orsakavaldur að skertri samkeppnishæfni álversins í Straumsvík ?"

Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, er fullyrðingasamur maður og hefur iðulega verið staðinn að því að fara opinberlega með fleipur um orkumál.  Í þessu deilumáli um, hvort raforkuverð Landsvirkjunar til ISAL sé samkeppnihæft eður ei, er málflutningur téðs forstjóra annaðhvort til merkis um, að hann er algerlega úti á þekju, þegar að orkumálum kemur, eða hann fer vísvitandi með rangt mál.  Hvort tveggja er óþolandi fyrir stjórn Landsvirkjunar og ólíðandi fyrir fulltrúa eigandans, ríkisstjórn, Alþingi og landsmenn.

"2. Þú fullyrðir, að margir vilji kaupa þá orku, sem losnar, ef starfsemin í Straumsvík stöðvast.  Þú lætur jafnvel í það skína, að fyrirtæki bíði í röðum eftir því að fá að kaupa orku á því verði, sem Landsvirkjun telur samkeppnisfært.  Er ekki rétt, að þú upplýsir, hvaða fyrirtæki þetta eru, og hversu mikla orku þau vilja kaupa ? 

Ég hef rökstuddan grun um, að þú farir með rangt mál í báðum þeim atriðum, sem spurt er um hér að ofan.  Gríðarlegar lækkanir á orkuverði, þ.m.t. raforkuverði, hafa verið um allan heim, nema á Íslandi.  Mín skoðun er sú, að þú sért að verðleggja Landsvirkjun út af orkumarkaði.  Þess vegna tel ég líklegt, að þú munir kjósa að hunza þessa bón eða reyna að bera fyrir þig trúnað."

Blekbóndi tekur undir þá hörðu gagnrýni, sem hér kemur fram á forstjóra Landsvirkjunar.  Það er ljóst, að hann hefur glatað trausti a.m.k. nokkurra þeirra, sem um orkumál fjalla opinberlega á Íslandi.  Á meðan ekki heyrist múkk frá stjórnarmönnum Landsvirkjunar, hafa þeir að sama skapi glatað trausti.  Nú er spurning, hvort þeir, sem skipa í þessa stjórn, ráðherrar og aðrir þingmenn, beri enn traust til stjórnarmanna sinna, eða hvort þeir ætla að reka af sér slyðruorðið og fjalla um uppsafnaðan stjórnunarvanda Landsvirkjunar og láta síðan verkin tala ?  Annað getur reynzt landsmönnum, eigendum umrædds fyrirtækis, þungt í skauti.

 

Hagsmunir og hugðarefni

Er utanríkisráðherra Íslands að vinna vinnuna sína ?  Um það er ástæða til að efast, því að 21. desember 2015 hafði hann uppi orð um það, að ekkert hefði komið fram, sem gæti breytt þátttöku Íslands í viðskiptabanni á Rússland. Þetta er alrangt. 

Það hefur heldur ekkert komið opinberlega fram um, að utanríkisráðherrann hafi kannað, hvað þurfi að koma til að Íslands hálfu til að Rússar mundu aflétta innflutningsbanni á íslenzk matvæli.

Allt er þetta í raun hið undarlegasta mál, því að þátttaka Íslands í þessu viðskiptabanni BNA, Kanada, Japan og ESB, skiptir engu máli fyrir áhrif þess á Rússa, vegna þess að vörur og þjónusta, sem þar um ræðir, eru ekki á boðstólum á Íslandi.  Þar af leiðandi er þátttaka Íslands í því tóm vitleysa.

Utanríkisráðherra Íslands vildi sýna samstöðu landsins með sjónarmiðum Vesturveldanna, og það hefur hann reyndar margoft gert með yfirlýsingum, sem mundu standa óhaggaðar, þótt Ísland drægi sig út úr þessu viðskiptabanni af þeirri einföldu og augljósu ástæðu, að byrðunum af því er mjög misjafnlega skipt niður á þátttökuþjóðir.  Það tók þó steininn úr, er viðbrögð ESB urðu ljós við því, að utanríkisráðherra fór fram á jöfnun byrða þátttökuríkjanna með því, að ESB mundi fella niður eða lækka verulega innflutningstolla á vissum íslenzkum matvælum.  Við það var ekki komandi. 

Hlutfall viðskipta Íslands við Rússland fyrir bann þeirra á innflutning matvæla frá BNA, EES o.fl., í refsingarskyni við útflutningsbann þessara ríkja á mjög afmarkaðri gerð vöru og þjónustu, nam um 1,5 % af VLF og er megnið af því matvæli.  Hlutfall viðskipta bannþjóðanna sem hlutfall af þeirra VLF er á bilinu 0,05 % - 0,2 %, og aðeins lítill hluti af útflutningi þeirra fellur undir bann þeirra og refsiaðgerðir Rússa. Áfallið fyrir viðskipti Íslands er 7,5 - 30 sinnum stærra fyrir hagkerfi Íslands en hinna þátttökuríkjanna í þessu banni.  Samt neitaði ESB Íslandi um sanngjarnar málalyktir á tilmælum Íslands.  Það, ásamt öðrum málavöxtum, er næg ástæða til að framlengja ekki þetta illa ígrundaða og illa kynnta, nánast ólýðræðislega, viðskiptabann Íslands á Rússland, sem er hvorki fugl né fiskur, hvað áhrif á rússnesku hernaðarvélina áhrærir.  Það á fortakslaust í þessu tilviki og öðrum tilvikum viðskiptabanns að bera slíka tillögu undir Alþingi, og slík ákvörðun á ekki að öðlast lögmæti án stuðnings gilds meirihluta á Alþingi. Vítin eru til þess að varast þau.

Í ljósi þessa sláandi samanburðar virkar það eins og blaut tuska í andlit landsmanna, að ESB skyldi ekki ljá máls á að létta undir með Íslendingum. 

Að öllu þessu virtu ætti Ísland ekki að framlengja þátttöku sína í viðskiptabanni, sem rennur út í janúarlok 2016, heldur að slást í hóp Færeyinga og Grænlendinga og reyna að endurreisa viðskiptasamböndin í Rússlandi og selja þangað uppsjávarfisk, landbúnaðarafurðir og annað, sem Rússar geta og vilja borga almennilega fyrir, eins og var reyndin á áður en fór að sneyðast um gjaldeyrissjóð þeirra á árinu 2014, þegar olía og eldsneytisgas tóku að lækka mjög í verði. Er leitt til þess að vita, að ríkisstjórnin skyldi samþykkja þessa heimskulegu tillögu utanríkisráðherrans. Hún er tímabundin, og við næstu vegamót ætti að hafa farið fram umræða og atkvæðagreiðsla um málið á Alþingi.  Tíma þess yrði vel varið í slíka stefnumótun miðað við margt annað á dagskrá þingsins. 

 

  

 

 

Hagsmunir sjávarútvegsins eru hagsmunir Íslands

Áberandi dómgreindarleysi virðist tröllríða utanríkisráðuneytinu þessi misserin. Hér verður "ESB-bréfmálið" þó ekki gert að umfjöllunarefni.  Því voru gerð "endanleg" skil í Áramótaskaupi Ríkisútvarpsins 31.12.2015. Það, sem nú vitnar um téð dómgreindarleysi, er, að ráðuneytið skyldi styðja og mæla með við Utanríkismálanefnd Alþingis, að Ísland gerðist aðili að vopnasölubanni á Rússland ásamt banni við sölu á íhlutum, sem nýta mætti í hernaðartól, og banni við ákveðnum fjármálalegum viðskiptum við Rússa. Þetta gerðist í kjölfar frægra ferða utanríkisráðherrans til Úkraínu, þar sem hann gerðist óvenju vígreifur. Hvaða nauður rak utanríkisráðherrann til að þvæla Íslandi inn í þetta viðskiptabann, sem er hvorki fugl né fiskur ?  Brýnir hagsmunir Íslendinga eru fólgnir í að viðhalda frjálsu flæði á vörum og þjónustu sem víðast.

Það blasir við, að þetta afmarkaða viðskiptabann á Rússland kemur Íslandi ekkert við, og eru þess vegna grundvallarmistök í framkvæmd á utanríkisstefnu Íslands.  Það kemur okkur ekki við, af því að það er sett á af ríkjasamböndum, sem við erum ekki aðilar að, þ.e.a.s. Evrópusambandinu - ESB og Bandaríkjum Norður-Ameríku - BNA, og við verzlum alls ekkert með þá vöruflokka og fjármálagjörninga, sem heyra undir bannið.  Það skiptir í þessu sambandi engu máli, þó að Norðmenn, Kanadamenn og Japanir taki þátt í viðskiptabanninu, því að þessar þjóðir hafa allar á boðstólum þær vörur og þjónustu, sem bannið spannar.

Þeim fáránlegu mótbárum hefur síðan verið hreyft gegn því, að Ísland framlengi ekki bannið fyrir sitt leyti, að þá verði utanríkisstefna landsins ótrúverðug.  Þetta er nauðhyggja og rökleysa, sem jafngildir því, að aldrei megi sjá að sér og draga í land með vitleysuna, heldur  "Keep stiff upper lip", hvað sem tautar og raular. Í millitíðinni hefur það þó gerzt, að íslenzk yfirvöld hafa leitað til ESB um ráðstafanir að hálfu Berlaymont til að deyfa afleiðingar innflutningsbanns Rússa á matvæli, sem var svar þeirra við téðu viðskiptabanni.  Var óskað eftir tollaívilnun á vörum, makríl o.fl., sem urðu fyrir barðinu á innflutningsbanni Rússa.  Þessu var svarað með hefðbundnum þvergirðingi ESB í garð Íslands, og ekki við það komandi. Er þetta í samræmi við framkomu ESB í garð Íslands varðandi deilurnar um flökkustofnana, þar sem gríðarlegir hagsmunir Íslands eru fyrir borð bornir af ESB o.fl. Samt er ljóst, að viðskiptabannið á Rússa og mótaðgerðir þeirra hafa valdið Íslandi margföldu því tjóni, sem hinar þjóðirnar hafa orðið fyrir að tiltölu, a.m.k. tíföldu, og þátttaka Íslands í þessu viðskiptabanni á Rússa skiptir engu til eða frá um áhrif þess á efnahag Rússlands og getu og vilja landsins til hernaðarumsvifa. Dómgreindarleysið felst í að mistakast við að vega og meta hagsmuni Íslands og hafa ekki bein í nefinu til að reka hér sjálfstæða utanríkisstefna, heldur dingla alltaf rófunni, þegar stórveldin brýna raustina.

Nú stefnir í, að þetta tjón Íslands aukist um allan mun, ef loðna skyldi finnast í veiðanlegum mæli og ef Rússar gera alvöru úr hótun sinni um að meina Íslendingum aðgang að þorskstofni sínum í Hvítahafinu, sem er raunveruleg ógn.  Þá gæti tjónið hæglega tvöfaldazt og numið 30 miakr/ár, sem er 1,5 % af landsframleiðslu.  Hér skal fullyrða, að Vesturveldin mundu ekki fara út í viðskiptabann með slíkum afleiðingum fyrir hagkerfi sín, nema NATO eða SÞ ættu frumkvæði að því að hvetja til slíks. 

Það er sjálfsagt að mótmæla hernámi Rússa á Krímskaga og hernaðaraðgerðum í Austur-Úkraínu harðlega á diplómatíska sviðinu, en það er langur vegur þaðan til þess að kalla fórnir yfir íbúa dreifðra sjávarbyggða á Íslandi og valda höggi á hagkerfi landsins á kolröngum forsendum, sem gætu t.d. verið lágkúruleg þjónkun við Brüsselveldið, sem síðan kann alls ekki að meta fleðulætin. Það er gamla sagan. 

Þá að öðru, en þó um sjávarútveg og landshagi: 

Á aldarfjórðungi hefur orðið tæknibylting í sjávarútveginum.  Út er komin skýrslan, "Sjávarklasinn á Íslandi: efnahagsleg umsvif og afkoma 2014", eftir Hauk Má Gestsson, Bjarka Vigfússon og Þór Sigfússon.  Verður nú vitnað í þessa menn, reist á greininni, "Tæknin að taka fram úr þorskinum", í Morgunblaðinu eftir Ásgeir Ingvarsson, 19. nóvember 2015:

"Beint framlag sjávarútvegsins er ekki nema 8,5 % af landsframleiðslu, en þá er eftir að taka tillit til þess, að um grunnatvinnuveg er að ræða og utan um hann myndast hliðargreinar, sem væru ekki eins umsvifamiklar, ef sjávarútvegsins nyti ekki við."

"Haukur segir sjávarútveginn og tengdar greinar í dag mynda á bilinu 25 % - 30 % af landsframleiðslu."

Ástæða þess, að bein hlutdeild sjávarútvegs af landsframleiðslu er undir tíund, er sú, að erlend aðföng hans eru dýr.  Hlutdeild hans af gjaldeyrisöflun er hins vegar yfir fjórðungur, og sama gildir um heildarhlutdeild hans af landsframleiðslu.  Það kemst enginn atvinnuvegur, nema stóriðjan, með tærnar, þar sem sjávarútvegurinn hefur hælana í heildarverðmætasköpun í landinu.  Ástæðan er sem sagt fjölbreytileg nýsköpun á tæknisviði, sem átt hefur sér stað í sjávarútvegsklasanum og væri óhugsandi án öflugra og grózkumikilla útgerða og fiskvinnslu hér innanlands.

Hagfræðingar hafa reiknað út, að hlutdeild stóriðjuklasans af landsframleiðslu sé a.m.k. fjórðungur. Framleiðsla stóriðjunnar er nánast öll seld erlendis, og með hjálp hennar hefur fjölda fyrirtækja, framleiðslufyrirtækja á tækjum og hugbúnaði fyrir iðnaðinn, vaxið fiskur um hrygg. 

Sama verður ekki sagt um ferðamannaiðnaðinn eða ferðaþjónustuna í sama mæli og hinar tvær útflutningseimreiðar hagkerfisins.  Ferðaþjónustan er orðin stærsta gjaldeyrislind þjóðarbúsins, og hennar vegna hefur ISK sótt í sig veðrið og verið þess vegna unnt að greiða hraðar niður erlend lán.  Hún veitir einnig orðið flestum vinnu, þó að margir séu í hlutastarfi á hennar vegum, af því að vinnuálagið yfir árið er mjög ójafnt.  Meðallaunin í þessari grein eru lægri en í hinum tveimur útflutningsgreinunum, af því að framleiðnin í þjónustugreinum er yfirleitt alltaf lægri en í vöruframleiðslu. Góð nýtni hefur náðst á atvinnutækjum flugsins, og hótelnýtingin mun vera betri en víðast hvar.  Þess vegna er nú búið að fjárfesta gríðarlega í nýjum flugvélum, hótelum, bílaleigubílum og öðrum tækjum greinarinnar. 

Ísland nýtur góðs af sinni norðlægu legu, sem veitir ferðamönnum öryggistilfinningu og nýstárlegar upplifanir.  Ef atburðir verða hér á sviði öryggis eða gengis gjaldmiðilsins, sem ferðamenn telja ógnvænlega fyrir sig eða budduna, er hætt við, að nýting fjárfestinga ferðaþjónustunnar hrynji niður á viðsjávarvert stig.  Svipað má segja um sjávarútveginn.  Ef mengunarslys yrði í norðurhöfum, er hætt við markaðshruni fyrir afurðir hans. Stóriðjan glímir nú við djúpa og langvarandi markaðslægð. Því verður þó ekki neitað, að saman mynda þessar þrjár útflutningseimreiðar sterka gjaldeyrisuppsprettu fyrir íslenzka hagkerfið, sem er því lífsnauðsyn. 

Aftur að sjávarútveginum og Hauki Má:

"Við mælum vöxt tæknigeirans fjórða árið í röð, en öll 4 árin hefur hann vaxið um 10 %-15 % að raunvirði og veltir í dag um 60 milljörðum króna.  Til að setja þá tölu í samhengi flytur íslenzkur sjávarútvegur út afurðir fyrir 244 miakr, og sala á þorskflökum nemur 65 miakr.  Er því stutt í, að tæknigeiri sjávarútvegsins velti jafnmiklu og allur þorskflakaútflutningur."

"Skýrir Haukur mikinn vöxt tæknigreinarinnar m.a. með veikingu krónunnar, sem bætt hafi alþjóðlega samkeppnishæfni tæknifyrirtækjanna.  "Á sama tíma og krónan lækkaði, var eftirspurnin lítil á heimamarkaði, enda íslenzk sjávarútvegsfyrirtæki mörg mjög skuldug og óvissa í rekstrinum.  Hefur fjárfesting í sjávarútveginum tekið aftur við sér á undanförnum 2-3 árum, sem svo eykur enn frekar á vöxtinn.""

Helztu greinar, sem átt er við með tæknigreinum í sjávarklasanum, eru (vöxtur 2014 í svigum): umbúðir (5 %), fiskvinnslutækni (10 %), kælitækni (30 %), bátar (8 %), málmsmiðja (21 %) og veiðarfæri (1 %).

Það er ljóst, að sjávarklasinn er "krúnudjásn" íslenzka hagkerfisins, og það, sem er gott fyrir "krúnudjásnið", er gott fyrir land og þjóð.  Að sama skapi gildir, að það, sem er slæmt fyrir "krúnudjásnið", er slæmt fyrir land og þjóð.  Við alla ákvarðanatöku verða landsfeður og aðrir þingmenn að hafa þetta efst í huga.  

Iðnaðurinn og gróðurhúsaáhrifin

Orkukræfi iðnaðurinn á Íslandi notar um 14 TWh/a af raforku um þessar mundir.  Ef þessi raforka væri unnin erlendis, eru mestar líkur á, að hún kæmi frá gasorkuverum, 20 %, og kolaorkuverum, 80 %.  Þá mundi sú orkuvinnsla valda losun á um 11,5 Mt/a af koltvíildi, CO2, út í andrúmsloftið, en til samanburðar er losun Íslands um þessar mundir um 4,5 Mt/a samkvæmt Kyoto bókhaldinu og iðnaðarins um 2,1 Mt/a. Í ljósi hættunnar á stjórnlausri hlýnun jarðar er helzta umhverfislega röksemdin fyrir staðsetningu stóriðju á Íslandi, að þar með hægir á hlýnun jarðar sem svarar til minni losunar koltvíildis á hverju ári upp á a.m.k. 11 Mt/a.  Heimslosunin er talin nema um 40 Gt/a, svo að þetta framlag Íslands er dropi í hafið eða tæplega 0,03 %.

Á Íslandi kemur þessi orka frá vatnsorkuverum, 70 %, og jarðgufuverum, 30 %, og veldur losun á CO2, sem nemur um 0,4 Mt/a, aðallega frá hinum síðar nefndu.  Mismunurinn er 11,1 Mt/a CO2, sem er um 2,5-föld heildarlosun Íslands um þessar mundir samkvæmt Kyoto-bókhaldinu.  Þetta er mikilvægasta framlag Íslands til að draga úr gróðurhúsaáhrifunum til þessa, en er ekki metið landinu til tekna í fyrr nefndu bókhaldi. 

Iðnaðurinn losaði árið 2013 2112 kt (2,1 Mt/a) af koltvíildisjafngildum út í andrúmsloftið eða 47 % af heild landsins án landnotkunar, og sú losun mun hafa vaxið um a.m.k. 500 kt/a upp í um 52 %, þegar kísilverin hafa hafið starfrækslu. Hér er augljóslega um risaviðfangsefni að ræða, sem iðnaðurinn stendur frammi fyrir á tímum minnkandi losunarkvóta. 

Hér er um meiri háttar viðfangsefni að ræða, því að ekki hillir undir nýja og umhverfisvænni efnaferla, svo að tækniþróunin gefur ekki vonir um lausn að svo stöddu.  Dæmi má taka af áliðnaðinum, en framleiðsla hans nemur um 900 kt/a, þrátt fyrir afurðaverð um 1550 USD/t, sem er neðan við allt velsæmi í boði Kínverja, sem farið hafa offari með voveiflegum afleiðingum á sviðum mengunar, heilsufars og hagkerfis heimsins. Allt er þetta í boði miðstjórnar Kommúnistaflokks Kína.  Áliðnaðurinn á Íslandi sendir frá sér um 1440 kt/a eða tæplega 70 % af hlutdeild iðnaðarins. Ekki er allt sem sýnist, og þessi losun er ekki hrein viðbót við gróðurhúsaloft jarðar, nema síður sé, heldur mun draga úr losun á öðrum sviðum, eins og nú skal greina:

Ef 25 % af framleiddu áli á Íslandi fer til samgöngugeirans, sem er nokkurn veginn skiptingin á heimsvísu, þá sparast um 300 kt/ár af CO2 með því að létta farartækin.  Með því að endurvinna þetta ál 5 sinnum og nota í farartæki, sem er hægðarleikur með lítilli orkunotkun, hefur öll losun áliðnaðarins á Íslandi unnizt upp. 

Tínt hefur verið til, hversu umhverfisvæn framleiðsla kísils fyrir sólarhlöður sé.  Á heimsvísu er þetta nokkuð orðum aukið, eða "överreklamerat", eins og Svíar segja, því að ýmis mjög sterk gróðurhúsagös myndast í ferlinu að sólarhlöðu, t.d. NF3 og SF6.  Sú fyrr nefnda er 16´600 sinnum sterkari en CO2 og sú síðar nefnda 23´900 sinnum sterkari.  Þannig losna um 513 kg/m2 af koltvíildisígildum í framleiðsluferli sólarhlaða, og yfir endingartímann þarf þess vegna að reikna með 35 g/kWh í losun.  Þetta er 13-föld losun íslenzkra vatnsorkuvera, en aðeins 35 % af losun jarðgufuveranna. 

Stóriðjan fellur undir ETS-viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir. Heimild til losunar nú er 1600 kt/a, en verður líklega lækkuð um 40 % árið 2030 niður í 960 kt/a.  Það er um 160 kt/a hærra en 60% af losun stóriðjunnar 1990.   Það þýðir samdrátt eða útjöfnun um U=2112-960=1152 kt/a.  Ný tækni er ekki í sjónmáli, svo að útjöfnun með skógrækt kemur helzt til greina. Til þess mun þurfa F=1152/5,0=232 kh = 2320 km2.  Kostnaður við ræktunina er K=232 kha x 300 kkr/ha = 70 mia kr eða MUSD 540.  Þetta þarf að framkvæma á 15 árum, svo að kostnaðurinn verður 4,7 mia kr/ár.  Sem valkost hefur stóriðjan að bíða með bindingu og kaupa losunarkvóta á markaði í síðasta lagi árið 2030 og síðar eða velja blöndu af þessum leiðum, sem sennilega er skynsamlegast. "Aðeins" er um tímabundinn kostnaðarauka að ræða, sem nemur 40 USD/t Al eða um 3 % kostnaðarauka.  Þetta er fjárhagslega kleift fyrir áliðnaðinn, þegar markaðsverðið nær 1800 USD/t Al.

Stóriðjan hefur þegar farið inn á braut skógræktar til útjöfnunar á gróðurhúsalofti, og 3. desember 2015 birtist t.d. um það frétt í Morgunblaðinu, að bandaríska fyrirtækið Silicor hygðist kosta plöntun á 26 þúsund trjám í þessu skyni, þó að losun fyrirtækisins virðist munu verða mjög lítil. Þó að þetta sé lítilræði m.v. árlega plöntun á um 3,0 milljón trjáplöntum á Íslandi, verður að virða viljann fyrir verkið. 

Íslenzk skógrækt er samkeppnihæf á koltvíildismarkaði Evrópu, því að kostnaður hennar við bindinguna er um 4000 kr/t CO2, sem er innan við 30 EUR/t.  Markaðsverðið er að vísu mun lægra núna, en hlýtur að hækka, þegar losunarheimildum á markaði fækkar um 40 %.

Það er nóg landrými í landinu fyrir þessa skógrækt.  T.d. hafa verið ræstir fram um 4200 km2 af mýrum, og þar af hafa aðeins 630 km2 verið ræktaðir upp, sem þýðir, að 3500 km2 eru óræktaðir. Það mætti bleyta í hluta þessa ræktaða lands og síðan rækta þar skóg með miklum bindingarafköstum koltvíildis. Það er varla goðgá að nýta ríkisjarðir og eyðijarðir til þessarar ræktunar, og klæða auk þess mela og sanda eftir þörfum, en hið síðar nefnda hefur Skógrækt ríkisins sýnt fram á, að er hægt með hjálp jarðvegsbætandi jurta.  Með þessu móti slá Íslendingar tvær flugur í einu höggi.    

     

 

Ferðaþjónustan er mesti mengunarvaldurinn

Það hefur ekkert lát verið á ofstækisfullum atlögum umhverfisafturhaldsins í landinu gegn auðlindanýtingu í þágu gjaldeyrisöflunar, og alls konar furðutilburðir hafa verið hafðir uppi gegn einkabílnum á grundvelli mengunarsjónarmiða. Verst er þar framkvæmdastoppið á mislæg gatnamót í 12 ár gegn ríkisframlögum til almenningssamgangna.  

Síðan er klikkt út með því, að ferðaþjónustan sé dæmi um gjaldeyrisskapandi starfsemi, sem taki hinum greinunum fram í umhverfislegu tilliti. Enginn ætti að leggja trúnað á slíkt.

Allt er það óráðshjal, reist á fordómum, fáfræði og misskilningi, eins og hér skal rekja.  Blekbóndi er reyndar þeirrar skoðunar, að allar atvinnugreinar landsins séu þjóðhagslega mikilvægar og er algerlega andvígur því að stilla þeim upp hverri gegn annarri, en það verður að andæfa kolröngum málflutningi, sem fram er reiddur til að níða skóinn ofan af öðrum.  Þar setja menn sig á háan hest, margir hverjir, með anzi ódýrum hætti, og er þar jafnvel um annkannalega þörf þeirra til að hreykja sér.  Miklu fremur hafa þeir þó ríka ástæðu til að vera hlédrægir, eins og frægur menntaskólakennari sagði eitt sinn við illa lesinn nemanda sinn í tíma: "Mikið lifandis ósköp hafið þér ríka ástæðu til að vera hlédrægir, G."  

Taka má einfalt dæmi til að sýna fram á þetta. 

Innan tíðar mun kísilmálmframleiðsla á Íslandi nema a.m.k. 100 kt/ár, og er þá Járnblendiverksmiðjan ekki með talin.  Til að framleiða 100 kg af Si þarf um 1280 kWh af raforku, og sé sú raforka framleidd í jarðgufuorkuveri, eins og t.d. að Þeistareykjum, þá myndast við það um 130 kg af CO2, koltvíildi.  Landsvirkjun mun reyndar jafna koltvíildismyndun frá Þeistareykjum með koltvíildisbindingu með skógrækt, sem er virðingarvert. Ef vatnsafl er hins vegar notað við þessa orkuvinnslu, þá myndast aðeins 3,5 kg af CO2.

Við vinnslu kísils úr kvartsi, SiO2, myndast kísill og koleinildi, sem oxast í koltvíildi, og myndast um 314 kg af þessari gróðurhúsalofttegund við framleiðslu 100 kg af kísli. 

Alls eru þetta 444 kg CO2, sem með annarri vinnslutengdri starfsemi mun sennilega nema 500 kg alls, og sú tala er ekki fjarri lagi, þó að bindingin yrði meðtalin, ef flutningar á sjó eru meðreiknaðir. 

Til samanburðar skal taka flutning á meðalferðamanni með farangri, sem alls má ætla, að vegi 100 kg.  Þessi meðalferðamaður flýgur líklega 5000 km fram og til baka til að komast til Íslands.  Meðalorkunýtni flugvéla m.v. sætanýtingu til Íslands er 0,025 kg/fþkm (kg á farþega kílometer).  Til að fljúga með þessi 100 kg þarf þá 125 kg af þotueldsneyti, sem við bruna þotuhreyfla í háloftunum mynda 1125 kg af koltvíildisjafndildum í andrúmsloftinu.  Með akstri og öðru verða þetta a.m.k. 1200 kg af gróðurhúsalofttegundum. 

Hvernig skyldi nú talsmönnum Landverndar og annarra náttúruverndarsamtaka líða, er þeir sjá þessar staðreyndir borðnar á borð fyrir sig, eftir að hafa útmálað orkukræfan iðnað sem óalandi og óferjandi um áratuga skeið, og dregið upp þá mynd, að mun ákjósanlegra væri fyrir landsmenn að afla landinu gjaldeyris með þjónustu við erlenda ferðamenn, þegar í ljós kemur að m.v. sama afurðamassa er mengunin 2,4 sinnum meiri í tilviki ferðamannsins í koltvíildisígildum talið ? 

Forkólfar öfgaumhverfisverndar gætu gripið til þess ráðs að benda á tífaldar gjaldeyristekjur af ferðamanni og farangri hans, alls 100 kg, m.v. 100 kg af kísli.  Slíkt hjálpar þó umhverfinu ekki neitt, enda stendur Ísland í samkeppni við önnur lönd um hylli ferðamanna, og þeir fara hæglega eitthvað annað, ef samkeppnishæfni landsins versnar.  Þess vegna er flugið í ETS-viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir.  Svipað má segja um kísilframleiðsluna.  Ef hún væri staðsett utan Íslands, er líklegt, að losunin við framleiðslu þess næmi 1300 kg, en ekki 500 kg, eins og í tilviki Íslands.  Þess vegna er stóriðjan líka í ETS. Við framleiðslu hvers kísiltonns er andrúmsloftinu hlíft við myndun 8,0 t af CO2.  Þegar erlendir ferðamenn leggja leið sína til Íslands, er hins vegar ólíklegt, að andrúmsloftinu verði hlíft við nokkurri koltvíildismyndun.

Fylgzt er með eldsneytisnýtni flugfélaga af "The International Council on Clean Transportation (ICCT)".  Í nýrri skýrslu þeirra um eldsneytisnýtni 20 umsvifamestu flugfélaganna á flugleiðum yfir Atlantshafið kemur fram, að Icelandair hefur náð miðlungs nýtninni 32 mælt í farþega km á hvern líter af þotueldsneyti.  Þetta er vel af sér vikið m.v. aldur flugflota félagsins, og það er markmið félagsins að stórbæta sig með endurnýjun flugflotans, enda er slíkt hagkvæmt.

Flugfélagið Norwegian er efst á skránni um eldsneytisnýtni téðra flugfélaga og kemst 40 fþkm (farþega km) á einum líter af þotueldsneyti með sínum nýju Boeing 787 Dreamliner vélum eða 25 % lengra en meðaltalinu nemur.  British Airwaves er með að jafnaði 15 ára gamlar Boeing 747-400 vélar yfir Atlantshafinu og kemst stytzt eða um 25 fþkm á einum líter. Sá bezti kemst 60 % lengra en sá lakasti með hvern farþega á sama eldsneytismagni.

Flugvélar Icelandair eru hinar elztu á þessari leið eða 18 ára gamlar að jafnaði.  Samt tekst félaginu að ná meðaleldsneytisnýtni þessara flugfélaga eða 32 fþkm á hvern líter.  Er slíkt til marks um góðan rekstrarárangur, sem m.a. á rætur að rekja til hárrar sætanýtni og rýmisnýtni í vélunum. Er þá ekki tekið tillit til nýtingar á flutningsrými vélanna með ferskan fisk á erlenda markaði, sem gefur íslenzkum sjávarútvegi forskot. Íslenzkur fiskur á frönskum stórmörkuðum er jafnvel nýrri en franskur fiskur þar.

Í Baksviðsgrein Stefáns E. Stefánssonar í Morgunblaðinu, föstudaginn 20. nóvember 2015, er eftirfarandi haft eftir Guðjóni Arngrímssyni, upplýsingafulltrúa Icelandair:

"Hjá fyrirtækinu hefur lengi verið starfrækt eldsneytisnefnd, sem hefur það að markmiði að leita leiða til að draga úr eldsneytisbrennslu og þar með losun gróðurhúsalofttegunda.  Mikill árangur hefur náðst af störfum nefndarinnar.  Auk nefndarinnar koma margar deildir að þessu verkefni og má segja, að rýnt sé í alla þætti flugsins frá upphafi til enda.  Gefnir hafa verið út verkferlar og stuðzt við hvatakerfi, sem miðar að því að spara eldsneyti á flugi og á jörðu niðri."

Svona eiga sýslumenn að vera.  Icelandair hefur greinilega virkjað gæðastjórnunarkerfi sitt í þágu eldsneytissparnaðar og umhverfisverndar.  Sú aðferðarfræði hefur borið ríkulegan ávöxt.  Ef Icelandair ekki flytti alla þessa farþega, sem raun er á, þá mundi eitthvert annað flugfélag flytja þá, jafnvel eitthvað annað en til Íslands, og afleiðingarnar fyrir gufuhvolfið yrðu svipaðar.  Það ber þess vegna ekki að amast við góðum árangri íslenzkra ferðaþjónustufyrirtækja við að markaðssetja Ísland sem áfangastað ferðamanna út frá loftslagsmálum, en flugfélögin eiga þar líklega stærstan hlut að máli.

Kné verður látið fylgja kviði, og um framtíðaráformin segir Guðjón:

"Fyrirtækið hefur fest kaup á 16 nýjum flugvélum af gerðinni Boeing 737 MAX, og koma þær fyrstu til notkunar snemma árs árið 2018.  Þessar flugvélar eru mjög sparneytnar og brenna um 20 % minna eldsneyti á hvern farþega en nú er."

Eftir téða endurnýjun flugflota síns mun eldsneytisnýtni Icelandair hækka upp í 40 fþkm á 1 líter þotueldsneytis, og fyrirtækið mun þá færast fram í fremstu röð fyrirtækja á þessu sviði.  Er mikill myndarbragur að slíkri ráðstöfun fjár.