Evruhagkerfi og krónuhagkerfi - samanburður

Olivier Blanchard er fyrrverandi aðalhagfræðingur Alþjóða gjaldeyrissjóðsins, IMF.  Bændablaðið rekur fimmtudaginn 22. október 2015 ummæli hans í brezka blaðinu The Telegraph:

"Evran mun verða keyrð inn í varanlegt slen, ef farið verður í nánari efnahagslegan samruna ESB-ríkjanna.  Það mun ekki leiða til neinnar hagsældar í þessu kreppulaskaða bandalagi."

Bændablaðið heldur áfram:

"Í framhaldi af vandræðum Grikkja hafa margir leiðtogar í ESB lagt mikla áherzlu á myndun yfirþjóðlegrar stofnunar á borð við fjármálaráðuneyti og þing.  Er það talið mikilvægt til að ljúka ferli við myndun fjármála- og gjaldmiðilsbandalags, sem hófst fyrir 15 árum.  Í fararbroddi fyrir þessum skoðunum hafa farið Francois Hollande, Frakklandsforseti, Jean-Claude Juncker, forseti framkvæmdastjórnar ESB, og Mario Draghi, bankastjóri seðlabanka evrunnar. Orð Blanchards koma eins og köld vatnsgusa framan í þessa menn, sem haldið hafa uppi áróðri fyrir nauðsyn á myndun ofurríkis ESB (EU superstate), sem næsta skrefi samþættingar fjármálakerfisins."

Nokkru síðar í grein Bændablaðsins stendur:

"Eins hefur upptaka evrunnar alla tíð verið forsendan í rökum aðildarsinna fyrir inngöngu (Íslands) í ESB, en ljóst virðist af orðum Blanchards, að staða evrunnar er og verður mjög veik.  Hvort sem er í núverandi myntsamstarfi eða eftir myndun hugsanlegs ofurríkis Evrópu."

Það er athyglivert, að allir þessir 3 tilgreindu áhugamenn um nánari samruna ESB-ríkjanna á fjármálasviðinu, eru frá rómönskum ríkjum, en enginn frá germönsku ríkjunum, hvað þá slavneskum.  Það sem hangir á spýtunni er fjármagnsflutningur frá norðri til suðurs.  Um það verður aldrei eining.

Vöxtur þjóðarframleiðslu (e. GDP) er ágætis mælikvarði á styrk hagkerfa.  Fyrstu ár evrunnar lofuðu góðu, en síðan árið 2003 hefur sigið á ógæfuhlið fyrir evruna í samanburði við bandaríkjadal, USD, í þessum efnum, og frá hinni alþjóðlegu fjármálakreppu 2007-2009, hefur keyrt um þverbak, því að "evruhagkerfið" hefur orðið stöðnun að bráð og ekki náð sér á strik, á meðan góður hagvöxtur hefur verið í BNA.  Enn berst Mario Draghi og evrubanki hans við hættu, sem hann telur evruþjóðunum stafa af verðhjöðnun.  Hætt er við, að "evruland" sé dæmt til stöðnunar vegna skuldasöfnunar og öldrunar samfélaganna.

Sé vísitala þjóðarframleiðslu sett á 100 í "evrulandi" og BNA árið 2000, er svo komið við árslok 2015, að þessi vísitala var 140 í BNA og aðeins 120 í "evrulandi". Meðalvöxturinn var 2,50 %/ár í BNA, en 1,25 %/ár í "evrulandi".  Þessi munur getur gert gæfumuninn t.d. við að greiða niður skuldir og ná jafnvægi í opinberum rekstri.

Um miðjan desember 2015 hækkaði Seðlabanki BNA stýrivexti sína í fyrsta sinn síðan 2006, en stýrivextir evrubankans eru fastir undir núlli, og mánaðarlega úðar bankinn tugum milljarða evra yfir bankakerfi "evrulands" til að koma í veg fyrir verðhjöðnun.  Sjúklingurinn fær með öðrum orðum stöðugt næringu í æð án þess hann sýni nokkur merki um að hjarna við. Á sama tíma lækkar gengi evrunnar og er nú USD/EUR=0,92, en var lengi vel um 0,7. Jafnvel olíu-og gasverðslækkun hefur ekki dugað í þokkabót til að örva hagkerfi evrunnar, en olíu- og gasverðslækkun ætti að öðru jöfnu að örva Evrópu utan Rússlands og Noregs meira en BNA (Bandaríki Norður-Ameríku framleiða sjálf mikið af jarðefnaeldsneyti).  Þetta bendir til, að hinir svartsýnustu fyrir hönd evrunnar hafi haft mikið til síns máls. Hún er ekki á vetur setjandi, ef hún veldur víðast hvar lakari lífskjörum en sjálfstæður gjaldmiðill mundi gera.  Evran er kannski gjaldmiðilstilraunin, sem mistókst.

Sabine Lautenschläger situr í bankaráði Seðlabanka evrunnar fyrir Þýzkaland. Eftir henni hefur Bændablaðið m.a., að "varnarleysi margra ríkja innan evrusvæðisins liggi í slæmri skuldastöðu, bæði hvað varðar opinberar skuldir og skuldir í einkageiranum.  Þetta myndi flöskuháls, sem komi í veg fyrir aukna framleiðni og vöxt."  Þýzki seðlabankinn lagðist gegn og er mótfallinn núverandi evruspreði Mario Draghis og telur hann með því efna niður í framtíðar verðbólgu, sem er eðlilega eitur í beinum Þjóðverja, enda er hún meinvættur, hvar sem hún stingur sér niður. Þetta skyldu Íslendingar hafa ofarlega í huga, en á það skortir enn.  Þó eru Íslendingar illa brenndir af verðbólgubálinu, en samt ekki eins illa og hin þýzka þjóð Weimarlýðveldisins. 

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að skuldir íslenzkra heimila og fyrirtækja hafa lækkað mikið á yfirstandandi kjörtímabili vegna fjölþættra aðgerða stjórnvalda, bættra tekna og nýs viðhorfs til skulda. Jafnvel skuldir sveitarfélaga á Íslandi hafa lækkað að jafnaði, þótt staða sumra þeirra sé skelfileg, og meirihluti borgarstjórnar Reykjavíkur er ekki barnanna beztur í þessum efnum. Hvernig skyldi þessu vera háttað hjá íslenzka ríkinu ?

Árið 2006 námu skuldir ríkissjóðs 17 % af VLF (vergri landsframleiðslu) og jukust í krónum talið og sem hlutfall af VLF til ársins 2013 og voru í hámarki árið 2012 1495 miaISK eða 86 % af VLF.  Árið 2015 lækkuðu þær um tæplega 90 miaISK, og fóru þá niður í 64 % af VLF.  Það er einsýnt, að árið 2016 munu skuldir ríkissjóðs fara vel undir 60 % af VLF, sem er lægra en hjá flestum í "evrulandi", en jafnframt eitt af s.k. Maastricht viðmiðum til að verða fullgildur í s.k. EMU II samstarfi, sem er fordyri evrunnar.

Athugum, hvað Morgunblaðið, Baldur Arnarson, hefur eftir Yngva Harðarsyni, framkvæmdastjóra Analytica, þann 22. október 2015:

"Endurgreiðsla ríkissjóðs á erlendum skuldum á síðast liðnum 12 mánuðum nemur um 98 miaISK, og eru þar af um 96,5 miaISK vegna uppgreiðslna fyrir lokagjalddaga. Áætlaður heildarsparnaður vegna þessa nemur um 4,8 miaISK.  Í fjárlagafrumvarpi 2016 kemur fram, að áætlað er, að vaxtagjöld fram til ársins 2019 lækki um 14 miaISK.  Það er því ljóst, að miklir hagsmunir felast í lækkun skulda ríkissjóðs á næstu mánuðum og misserum."

Af samanburði á þessum lýsingum á hagkerfum "evrulands" og Íslands má afdráttarlaust álykta, að Ísland er á allt öðru og giftusamlegra róli en ríkin á meginlandi Evrópu eru flest.  Meginskýringarnar eru þrjár:

Í fyrsta lagi ganga 2 af 3 auðlindaknúnu meginútflutningsatvinnuvegunum vel.

Í öðru lagi er lýðfræði Íslands landsmönnum hagstæð, þ.e. það er þokkaleg viðkoma á mannfólkinu.

Í þriðja lagi bera Íslendingar ekki klafa hárra útgjalda til ESB og eru ekki neyddir til að sækja lykilákvarðanir um auðlindastjórnun sína til Brüssel, þar sem ákvarðanir ráðast að lokum af hrossakaupum ráðherra aðildarlandanna, sem fara með viðkomandi málaflokk, t.d. sjávarútveg.  Slíkt ráðslag hefur gefizt illa og valdið ofveiði á flestum tegundum í lögsögu ESB.  Við höfum fengið smjörþefinn af þessu ráðslagi á samningafundum með ESB o.fl. um deilistofnana. 

Í stuttu máli skiptir sköpum fyrir lífskjör á Íslandi, að landið sé ekki innan vébanda ESB.  Það er nóg að vera þar með aðra löppina sem aðili að EES. Hin löppin er frjáls, og hún getur spriklað, þegar tilmæli koma frá Brüssel um viðskiptaþvinganir eða annað, sem "kommissarar" hafa kokkað upp og hlotið hefur blessun Berlínar og Parísar.     

 

 

Hraðlest á fölskum forsendum

Af frétt í Fréttablaðinu hinn 16. desember 2015 undir fyrirsögninni "Samstarf um skipulag vegna hraðlestar" að dæma sem og fréttinni "Lestin skilar 13 milljörðum á fyrsta ári" þann 16. desember 2015 í sama Fréttablaðinu er einsýnt, að undirbúningsfasi verkefnisins um járnbrautarlest á milli Vatnsmýrar í Reykjavík og Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar er kominn á spor.  Það er hins vegar víxlspor, sem yfirvöld í landinu á sveitarstjórnar- og ríkisstigi þurfa að vera meðvituð um, svo að á Íslandi verði ekki alvarlegt "lestarslys" með ærnum kostnaði fyrir skattborgarana.

Til merkis um váboðana er upphaf fyrri fréttarinnar:

"Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu auk Reykjavíkur, Kópavogs, Hafnarfjarðar og Garðabæjar, fyrir sitt leyti stefna að því að gera samstarfssamning við Fluglestina Þróunarfélag ehf um undirbúning að byggingu hraðlestar til Keflavíkurflugvallar."

Í seinni fréttinni eru þessar upplýsingar veittar m.a.:

"Ef allt gengur upp, eiga framkvæmdir að hefjast eftir þrjú ár og verða lokið að átta árum liðnum. 

"Áætlað er, að verkefnið skili jákvæðu tekjustreymi frá fyrsta ári", segir í skýrslunni.  Yfir hálfrar aldar rekstrartímabil fái fjárfestar 15,2 % árlega ávöxtun. 

Þá segir, að hraðlestin verði ábatasöm sem einkaframtak og þurfi engin bein fjárframlög frá opinberum aðilum, en að gera þurfi fjárfestingarsamninga við ríkið og fá sérstaka löggjöf um skattgreiðslur."

Það er ekki hægt að gera athugasemd við það, að skipulagsyfirvöld íhugi að taka frá land fyrir samgönguæð á borð við járnbrautarteina, en á það skal minna, að hraðlestum fylgir gríðarlegur hávaði og slysahætta á teinum, sem fella mun lóðir og húsnæði í næsta nágrenni í verði, og gera verður íbúum innan 1 km frá teinunum grein fyrir væntanlegu hávaðastigi. Lestarteinarnir þurfa þess vegna stórt helgunarsvæði, og að taka slíkt land frá og hindra aðra notkun til bygginga eða útivistar er dýrt spaug fyrir sveitarfélög og skerðir lífsgæði íbúa þeirra. 

Hinu verður að andmæla  kröftuglega sem óréttmætu, að ríkið veiti þessu verkefni einhvers konar fjárhagslegar ívilnanir, t.d. með lækkun eða niðurfellingu virðisaukaskatts og/eða tekjuskatts, eins og virðist vera stefnt að með ósk lestarfélagsins um fjárfestingarsamning við ríkið.  

Spyrja má með hliðsjón af upplýsingum undirbúningsfélagsins um vænta arðsemi þessarar flutningastarfsemi upp á 15,2 % í hálfa öld, hvaða þörf slík starfsemi hafi fyrir ríkisstyrki umfram aðra starfsemi í landinu ? Þetta lestarverkefni uppfyllir engin skilyrði fyrir ríkisstuðningi, sem hingað til hafa verið sett fyrir ný verkefni, og það er nóg komið af þeim að svo stöddu. Hugmyndin um ríkisstyrk við járnbrautarlest er úr lausu lofti gripin og sýnir, að jafnvel höfundar rekstraráætlunarinnar treysta henni ekki, enda er hún ekki trausts verð, eins og hér verður sýnt fram á: 

Hér þarf að hafa í huga, að fyrir hendi er starfsemi til fólksflutninga á milli höfuðborgarsvæðisins og flugstöðvar Leifs Eiríkssonar, bæði í rútubílum og leigubílum af ýmsum stærðum auk bílaleigubíla.  Í áætlunum Fluglestar Þróunarfélags ehf er gert ráð fyrir, að lestin hirði 51 % allra komu- og brottfararfarþega Flugstöðvarinnar eða 2,7 milljónir frá fyrsta starfsári, og að auki er gert ráð fyrir 1,8 milljón farþega á ári, sem leið eiga á milli Suðurnesjanna og Höfuðborgarsvæðisins.  Þetta síðar nefnda svarar til 4500 manns fram og til baka 200 daga ársins, og alls eru þetta 4,5 milljónir farþega frá árinu 2024.  Eftir sem áður mun dágóður fjöldi landsmanna kjósa að aka sjálfur og geyma bílinn við Flugstöðina eða vera ekið af vinum og vandamönnum, að ógleymdum öllum bílaleigubílunum. Það má þess vegna ætla, ef þetta gengur eftir, að núverandi flutningafyrirtæki missi allt að 80 % af farþegafjöldanum, sem annars tæki sér far með þeim.

Það yrði með öllu ólíðandi mismunun, sem í því fælist, að ríkið styrkti nýjan aðila inn á gróinn markað til að fara þar í bullandi samkeppni.  Slíkt er með öllu óverjandi og til þess liggja hvorki atvinnuleg, umhverfisleg, öryggis- né orkunýtingarrök af þeirri einföldu ástæðu, að árið 2024, þegar áformað er að taka hraðlestina í notkun, verður sennilega lungi samgöngutækjanna, sem flytja flugfarþega að og frá Flugstöðinni, svo og aðrar áætlunarferðir á milli Suðurnesja og Höfuðborgarsvæðisins, sem lestinni er ætlað að höggva skarð í, orðinn óháður innfluttu eldsneyti og orðinn rafknúinn eða knúinn lífdísilolíu, sem framleidd er hér innanlands með sjálfbærum hætti.  Hver veit, nema þá verði tvöföldun Reykjanesbrautar gengin í gegn alla leið, og þá verður hin hefðbundna leið enn greiðfærari en nú, og hin öryggislegu rök falla. Það er miklu nær að gera Vegagerðinni kleift að ljúka tvöföldun Reykjanesbrautar en að veikja núverandi tekjulindir ríkissjóðs af fólksflutningum á milli Höfuðborgarsvæðisins og Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar. 

Ef þessi áform undirbúningsfélagsins ganga eftir, verður hægt að annast þessa þjónustu við ferðamenn og "pendlara" með mun minni mannskap en nú er raunin.  Margir munu þess vegna missa vinnuna sína, þannig að þetta verkefni er í eðli sínu óþarft og andfélagslegt.

Þá stendur eftir spurningin um það, hvort orðagjálfur Fluglestar Þróunarfélags ehf um góða aðrðsemi af fjárfestingu og rekstri téðrar hraðlestar standist skoðun.  Blekbóndi hefur reiknað það út, m.v. við áætlun undirbúningsfélagsins um farþegafjölda fyrstu árin, 4,5 milljónir, að til þess,að fullyrðingin um 15,2 % arðsemi standist, þurfa tekjurnar að nema 20 miakr á ári, en þær nema aðeins 14 miakr samkvæmt mjög bjartsýnislegri spá Fluglestar Þróunarfélags ehf um farþegafjöldann.  Með 10 % arðsemikröfu stendur reksturinn hins vegar í járnum að öðrum forsendum undirbúningsfélagsins óbreyttum. 

Hversu líklegt er, að tekjuáætlunin standist ?  Það eru mjög litlar líkur á því, að 4,5 milljónir farþega kjósi að borga að meðaltali 3100 kr fyrir það að komast þarna á milli á 15 til 18 mín.  Þegar 2-3 eru saman í ferð, verður hagkvæmara og fljótlegra að taka leigubíl beint heim eða á hótel.  Rútufyrirtækin munu áreiðanlega bíta frá sér og bjóða tíðari ferðir á minni rútum beint að hótelunum.  Hafi þau tekið rafknúna farkosti í sína þjónustu, geta þau lækkað farmiðaverðið og munu ekki láta sinn hlut baráttulaust. 

Blekbóndi telur, að líklegur farþegafjöldi Fluglestar Þróunarfélags sé ofmetinn um 75 % og mundi verða innan við 60 % af áætlun Fluglestar Þróunarfélags ehf, þ.e. að árstekjur fyrirtækisins verði ekki 14 milljarðar, heldur nær 8 milljörðum kr m.v. meðalmiðaverðið 3100 kr.  Þá hrapar arðsemin niður í 5,0 %, sem er allsendis ófullnægjandi fyrir flesta fjárfesta í verkefni af þessu tagi. Verkefnið er algerlega ótímabært, enda varla nokkur fjárfestir svo skyni skroppinn a ð leggja nú fram hlutafé í þessa skýjaborg. Umboðsmenn skattborgaranna hafa nú vonandi verið varaðir nægilega vel við skýjaborgum íslenzku hraðlestarinnar til að þeir fari rækilega ofan í saumana á þessu hátimbraða samgönguverkefni, sem enginn markaður er fyrir samkvæmt niðurstöðu þessa pistils. Verði samt farið á stað með það á gefnum forsendum, er mikil hætta á, að það verði gjaldþrota.  Hið opinbera ætti þess vegna ekki að koma nálægt því. 

 

  

 

 

Syrtir í álinn fyrir evrunni

Evran hefur látið undan síga allt árið 2015 og lengur, og stefnir nú í, að hún verði verðminni en bandaríkjadalur.  Gjaldmiðlar lifa ekki á fornri frægð, heldur endurspegla styrk viðkomandi hagkerfis, og fer ekki á milli mála, að þar hefur bandaríska hagkerfið vinninginn í heiminum um þessar mundir á meðal stórmynta, t.d. mælt í hagvexti og atvinnuþátttöku, en nærri lætur, að atvinnuleysi á evrusvæðinu, um 11 %, sé tvöfalt meira en í BNA.

Veiking evrunnar hefur létt undir útflutningi evruríkjanna, og það hefur gefið sumum þeirra byr í seglin, t.d. Þýzkalandi og Írlandi, en enn sannast á Írlandi, sem litlu og opnu hagkerfi, að "ein stærð fyrir alla" hentar Írum illa.  Lágir vextir skapa nú eftirspurnarspennu á Írlandi, fasteignabólu, sem getur sprungið illilega í andlitið á þeim. 

Á árinu 2016 mun reyna á litlu hagkerfin á evru-svæðinu að þessu leyti, Eystrasaltsríkin, Kýpur, Möltu og Írland.  Evrubankinn verður jafnan að taka mest tillit til stóru ríkjanna, og það getur annaðhvort valdið ofþenslu, eins og hætta er á núna, eða kreppu, hjá þeim minni, t.d. Írum.  Fróðlegt verður að sjá, hvernig téðum ríkjum reiðir af að þessu leyti.  Þau hafa tök á mótvægisaðgerðum, en hafa þau vilja og þrek til að beita þeim ?

Einnig er áhugavert að velta fyrir sér langtímahorfum evrunnar. Í þeim efnum verður stuðzt við greinina:  "The force assaulting the euro" á síðu Free exchange í The Economist, 6. júní 2015.

Hinn hægi vöxtur og ríkissjóðshalli í flestum evru-löndunum á aðeins eftir að versna í framtíðinni af lýðfræðilegum ástæðum (aldurssamsetning).  Ríkið, sem harðast verður úti, er ekki lítið Miðjarðarhafsríki, heldur eimreið myntbandalags Evrópusambandsins, ESB, Sambandslýðveldið Þýzkaland. 

Hækkandi meðalaldur evru-þjóðanna, fækkun á vinnumarkaði og fjölgun ellilífeyrisþega, mun draga úr hagvexti, sem annars gæti orðið, nema framleiðni vaxi til mótvægis og ellilífeyrisaldur verði hækkaður. 

Nú eru neikvæð áhrif of lítillar viðkomu, sem hófst á 8. áratugi 20. aldarinnar, og hafði aldrei áður gerzt, að koma niður á hagkerfum flestra Evrópulanda.  Þetta á þó í litlum mæli við um Frakka, og á alls ekki við um Breta og Íslendinga. 

Á tímabilinu 2013 - 2030 mun fækka á vinnumarkaði evru-svæðisins, 20-64 ára gamalla, um 6,2 % samkvæmt spá Framkvæmdastjórnar ESB.  Mest mun fækka í Þýzkalandi, þrátt fyrir flóttamannastrauminn, sem nú veldur reyndar úlfúð, eða um 12,7 %.  Næst á eftir koma Portúgal með 12,1 % fækkun og Spánn með 11,3 % fækkun. Í Frakklandi mun aðeins fækka um 0,9 %, en á Bretlandi verður 2,3 % fjölgun á vinnumarkaði samkvæmt spánni og í Svíþjóð 8,1 % fjölgun. 

Þegar fækkar á vinnumarkaði, fjölgar í hópi ellilífeyrisþega, því að fólk deyr eldra en áður.  Þessi tvöfaldi þrýstingur á hagkerfi (víðast hvar eru gegnumstreymissjóðir, sem ríkið fjármagnar), hækkar hið svonefnda öldrunarhlutfall, ÖH, sem skilgreint er sem hlutfall 65 ára og eldri (í teljara) og 20-64 ára (í nefnara).  Um þessar mundir er ÖH yfirleitt um 30 % (20 %-35 %), en mun hækka gríðarlega til 2030 og verða yfirleitt um 45 %, þ.e. 35 % (Írland) - 52 % (Þýzkaland). 

Hvort sem Grikkland verður utan eða innan evru/ESB, þá verður landið að fást við snemmbær lífeyrisréttindi þegna sinna, sem í sumum tilvikum er við hálfsextugt.  Þó að evrusvæðið lagi lífeyrisréttindin að hækkandi aldri við dánardægur, þá mun hagvöxtur eiga erfitt uppdráttar á næstu 15 árum af þessum lýðfræðilegu ástæðum. 

Lítill sem enginn hagvöxtur mun eiga þátt í því, að evru-þjóðunum mun reynast erfitt að fást við mikla skuldabyrði opinberra aðila og einkaaðila, og þá verða viðkomandi auðveld fórnarlömb næsta samdráttarskeiðs eða fjárhagskreppu.

Hraðfara öldrun Þjóðverja skiptir máli í þessu viðfangi vegna vægis þeirra í myntsamstarfinu.  Viðnámsþróttur þýzka hagkerfisins hleypti krafti í evruna á tímum bankakreppunnar 2007-2010.  Síðan þá hefur evrunni  hins vegar hrakað, og megna Þjóðverjar greinilega ekki lengur að halda henni sterkri, og lýðfræði stærsta hagkerfisins innan evrunnar mun veikja hana enn meira. 

Nýjustu horfur lýðfræðinnar innan ESB benda til, að Bretland verði fjölmennasta ríkið þar að því gefnu, að Sameinaða konungdæmið verði áfram eitt ríki, sem haldi áfram í ESB, árið 2050. Bretar gætu þá jafnframt búið við öflugasta hagkerfi Evrópu. Þess má geta, að Rússum fækkar nú ört, og er sú neikvæða þróun eitt þeirra stærstu vandamála.  

Öldrun mun hefta kraftakarl evru-svæðisins.  Þjóðverjar eiga bara eitt gott svar við því. 

Björn Brynjúlfur Björnsson, hagfræðingur Viðskiptaráðs Íslands, ritaði fróðlega grein í Fréttablaðið, 26. nóvember 2015:

"Krónan og kjörin".  Þar hafnar hann yfirborðskenndu skrafi gutlara af ólíku tagi um íslenzku krónuna, ISK, sem gera hana að blóraböggli allra "skavanka" á íslenzku efnahagslífi og jafnvel þjóðlífi. Hann færir rök að því, að evran henti ekki alls kostar vel opnum, litlum hagkerfum, sem er í samræmi við frásögn í upphafi þessa vefpistils:

"Ef við skoðum þróun lífskjara á Norðurlöndum, mælda í landsframleiðslu á mann, má sjá, að þróunin hefur verið óhagfelldust í Finnlandi, sem notar evru.  Þróunin í Danmörku, sem hefur fest gengi dönsku krónunnar við evruna, er einnig slæm.  Ísland, Noregur og Svíþjóð, sem öll nota sína eigin mynt, hafa hins vegar komið betur út.

Færa má rök fyrir því, að í Finnlandi sé evran ein af orsökum þessarar þróunar.  Útflutningsgreinar þar í landi hafa lent í erfiðleikum af þremur ástæðum:

vegna falls Nokia, minni eftirspurnar eftir pappír og efnahagserfiðleika í Rússlandi.  Við slíkar aðstæður hefði gengislækkun bætt stöðu annarra útflutningsgreina og veitt þannig viðspyrnu gegn samdrætti og launalækkunum.  Vegna myntsamstarfsins er það hins vegar ekki mögulegt.  Þannig kom gjaldmiðill, sem endurspeglar ekki efnahagslegan veruleika Finnlands, í veg fyrir sveigjanleika, þegar hagkerfið lenti í vandræðum."

Í litlu og opnu hagkerfi, sem háð er miklum utanríkisviðskiptum, á borð við hið íslenzka, er afleit lausn á myntmálum að tengjast annarri mynt, hverrar verðmæti ræðst af hagkerfi eða hagkerfum, sem sveiflast ólíkt litla hagkerfinu.  Árangursmælikvarðar á borð við þróun landsframleiðslu á mann sýna þetta. Sameiginleg mynt er stundum hvati til ofþenslu og í annan tíma dragbítur.

  Hins vegar veldur, hver á heldur í litlu hagkerfi með eigin mynt.  Hægt er að sníða helztu agnúa af henni með styrkri og samþættri hagstjórn, þar sem miðað er jafnan við dágóðan viðskiptajöfnuð við útlönd, allt að 5 % af VLF, óskuldsettan gjaldeyrisvarasjóð af stærra taginu, allt að 100 % af árlegum innflutningsverðmætum, og launaþróun í landinu, sem tekur mið af framleiðnibreytingu í hverri grein og afkomu útflutningsatvinnuveganna. 

Rekstur ríkissjóðs þarf að vera sveiflujafnandi á hagsveifluna og skuldir ríkissjóðs litlar, innan við 20 % af VLF.  Með þessu móti fæst stöðugleiki, sem gera mun kleift að lækka raunvexti umtalsvert í landinu, sem yrði mörgum kærkomin kjarabót. Hins vegar þarf ríkisvaldið að hvetja til almenns sparnaðar með því að heimta einvörðungu skatt af raunávöxtun yfir MISK 1,0 og þá aðeins 15 %.   

          

 

 

 

Skattkerfi og samkeppnihæfni hagkerfa

Það, sem einna mest skilur að hægri menn og vinstri menn, er hugmyndafræði þessara fylkinga um skattheimtu.  Hægri menn vilja haga skattheimtunni þannig, að hún skekki hagkerfið sem minnst, t.d. mismuni ekki atvinnugreinum, fyrirtækjum eða einstaklingum.  Hægri menn vilja forðast álögur, sem letja menn til framtaks, vinnuframlags og nýsköpunar, og haga skattheimtunni þannig, að hún hafi sem minnst neikvæð áhrif á samkeppnihæfni atvinnugreina, fyrirtækja og einstaklinga. Stækkun skattstofna er keppikeflið að mati hægri manna.

Þessu er öllu öfugt farið með vinstri menn, og þeir láta gjarna, eins og þeir skilji ekki, hversu vandmeðfarið skattkerfið er, og haga sér eins og fíll í postulínsbúð, þegar þeir komast til valda, eins og ráðsmennskan í Fjármálaráðuneytinu á dögum Jóhönnustjórnarinnar sýndi.  Þá var skattheimtan aukin mjög mikið og einstrengingslega, þannig að skatttekjurnar hurfu í skuggann af skattheimtunni, af því að þynging hennar hafði kunn og alvarleg áhrif á skattstofnana með þeim afleiðingum, að hagvöxtur koðnaði niður og tekjur ríkisins jukust miklu minna en efni stóðu til. Það hefur afhjúpazt við fjárlagagerð haustið 2015, að vinstri menn hafa engu gleymt og ekkert lært, síðan þeir báru ábyrgð á ríkissjóði, með hraksmánarlegum afleiðingum.  Þeir reikna með að éta kökuna áður en hún er bökuð.  Búskussar hafa slíkir jafnan kallaðir verið á landi hér. 

Samkvæmt nýrri kýrslu Tax Foundation (TF) batnaði alþjóðleg samkeppnihæfni íslenzka skattkerfisins árið 2014 m.v. 2013, því að landið fór úr 24. sæti í 20. sæti af 34 löndum OECD, sem í samanburðinum eru, og var með einkunn 6,7 árið 2014. Þetta er góður bati, en mun meira þarf, ef duga skal.

Í skýrslu TF kemur fram, að helzta ástæða batans var afnám auðlegðarskattsins, sem var eignaskattur, sem fól í sér tvísköttun og gerði t.d. eldri borgurum með lágar tekjur og miklar eignir erfitt um vik, og þeir urðu í sumum tilvikum að losa sig við eignirnar til að geta staðið í skilum.  Þetta var mjög óréttlátt, en þannig er einmitt réttlæti vinstri manna, sem fóðra allar sínar skattahækkanir með réttlætis- og jafnréttisblaðri. 

Miklar umbætur voru gerðar á skattkerfinu haustið 2014, sem tóku gildi 1. janúar 2015.  Má þar nefna afnám vörugjalda af öllu, nema bílum og eldsneyti, og styttingu bilsins á milli virðisaukaskattþrepanna tveggja og fækkun undanþága frá virðisaukaskatti. Verður gaman að sjá skýrslu TF árið 2016, en 2014 var Ísland eftirbátur allra Norðurlandanna, nema Danmerkur, að þessu leyti. 

Efst trónuðu Eistland með 10,0, Nýja Sjáland með 9,2, Sviss með 8,5 og Svíþjóð með 8,3. Ef Íslandi tekst að komast yfir 7,5, þá má búast við, að landflóttinn snúist við og fleiri erlend fyrirtæki fái raunverulegan hug á fjárfestingum hérlendis.  Það er áreiðanlegt, að skattkerfið á hlut að atgervisflóttanum frá Íslandi, þó að fleiri atriði komi þar við sögu. 

Fernt skýrir velgengni Eistlands: 

1. 20 % tekjuskattur á fyrirtæki og engin auðlindagjöld.  Skatturinn er tiltölulega lágur og mismunar ekki fyrirtækjum eftir greinum.
2. 20 % flatur tekjuskattur á einstaklinga.  Þetta er eftirsóknarvert kerfi, því að það hvetur til tekjuaukningar og umbunar þeim, sem lagt hafa út í langt nám, fá í kjölfarið háar tekjur, en að sama skapi skemmri starfsævi en hinir.  Á Íslandi verður tekið hænuskref í þessa átt með afnámi miðþrepsins, en þá lækkar viðmiðun efra þrepsins.
3. Eignarskattsstofn í Eistlandi er einvörðungu landeign, en hvorki fasteignir né fjármagn mynda eignarskattsstofn. Það virkar nokkuð kyndugt að skattleggja land, og verður þá ekki séð, hvers bændur eiga að gjalda.  Þeir, sem kaupa sér land eða lóð, hafa þegar greitt skatt af aflafé sínu, og þess vegna er um tvísköttun að ræða, nema um arf eða gjöf sé að ræða.
4. Erlendar tekjur fyrirtækja, sem skrásett eru í Eistlandi, eru undanskildar skattheimtu ríkisins.  Þetta virkar auðvitað sem hvati á fyrirtæki til að skrá höfuðstöðvar sínar í Eistlandi, enda hljótast af slíku fjárfestingar og óbeinar tekjur til hins opinbera.  Þetta er snjallt hjá Eistum.

Niðurstöður rannsókna skýrsluhöfundanna sýna ótvírætt, að til að skattkerfi efli samkeppnihæfni lands, verður skattheimtunni að vera stillt í hóf.  Vinstri stjórnin rýrði samkeppnihæfni Íslands með hóflausum og illa ígrunduðum skattahækkunum.  Þetta kemur þannig niður á launþegunum, að kjör þeirra dragast aftur úr kjörum starfsbræðra og -systra erlendis.  Að kjósa vinstri flokkana er þess vegna að kjósa lakari kjör sér til handa en ella væru í boði. 

Alþjóðleg fyrirtæki líta mjög til skattkerfisins, þegar þau íhuga að hasla sér völl í nýju landi.  Það er keppikefli flestra landa, þróaðra og annarra, að draga til sín starfsemi alþjóðlegra fyrirtækja. 

Fyrir heilbrigt hagkerfi skiptir ekki einvörðungu hófleg skattheimta máli, heldur má skattlagningin ekki mismuna starfsgreinum, þ.e.a.s. skattkerfið þarf að sníða í því augnamiði að afla sem mestra tekna án þess að valda markaðsbresti.  "Það þýðir skattkerfi, sem ýtir ekki undir neyzlu á kostnað sparnaðar, eins og raunin er með fjármagnstekjuskatt og eignaskatt.  Þetta merkir einnig kerfi, sem veitir ekki einum geira atvinnulífsins skattaívilnanir miðað við aðra geira þess.", svo að vitnað sé beint í umrædda skýrslu. 

Heimfært á Ísland væri nær að skrifa, að samkeppnihæft skattkerfi íþyngi ekki einum geira atvinnulífsins umfram aðra geira, því að um það er engum blöðum að fletta, að auðlindagjaldið, sem innheimt er af sjávarútveginum einum, er í senn ósanngjarnt og sérlega íþyngjandi.  Til að sníða af því agnúana þarf að búa svo um hnútana, að andvirði s.k. veiðigjalds renni til starfsemi, sem þjónustar sjávarútveginn umfram aðra aðila, t.d. Hafrannsóknarstofnunar, Landhelgisgæzlunnar, Hafnarsjóðs o.fl..  Gjaldið þarf að vera verðtengt og magntengt, t.d. 4%-5% af verði óslægðs fiskjar upp úr sjó.  Að öðrum kosti skekkir þessi skattheimta samkeppnihæfni sjávarútvegs um fólk og fé og má líta á sem landsbyggðarskatt.  Ekki þarf að fara mörgum orðum um, að þetta veiðigjald, eins og það er lagt á hérlendis, á sér enga hliðstæðu erlendis, heldur er reist á annarlegum sjónarmiðum hér innanlands. Samt er stjórnarandstaðan hérlendis enn eins og gömul plata, þegar hún ræðir fjárlagafrumvarpið og þarf að fjármagna lýðskrum sitt, og heggur í knérunn sjávarútvegsins, þar sem hún ævinlega telur feitan gölt að flá.  Samt eru með slíku brotin lögmál heilbrigðrar og sjálfbærrar skattheimtu, svo að ekki sé nú minnzt á sanngirnina.  Hún liggur ævinlega óbætt hjá skattbæli villta vinstrisins.     

   

 

Sjúkrahúsmál á krossgötum

 

Sjúkrahús landsins, ekki sízt móðurskipið, Landsspítalinn, hafa ítrekað á þessu ári orðið skotspónn stéttaátaka og vinnudeilna.  Í ljósi stöðu fórnarlambanna í þessu máli er það algerlega forkastanlegt, að stéttir á þessum vinnustöðum skuli beita verkfallsvopninu æ ofan í æ til að knýja gæzlumenn ríkissjóðs til uppgjafar og til flótta frá launastefnu sinni. Slík gíslataka er óboðleg, reyndar einnig í skólum landsins. 

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að þetta úrelta stéttastríð hefur leitt til verðbólguhvetjandi kjarasamninga á almennum vinnumarkaði, eins og spáð hafði verið, sem aðeins lág eða engin verðbólga erlendis og styrking krónunnar hefur hindrað um sinn, að leiði til kjararýrnunar allra landsmanna.  Er óskandi, að mótvægisaðgerðir fjármála- og efnahagsráðherra og framleiðniaukning fyrirtækja og stofnana muni hindra verðbólguskot yfir 3 % á næsta ári.

Verðbólga er versti vágestur landsmanna af mannavöldum.  Mótun nýrra vinnubragða við gerð kjarasamninga undir skammstöfuninni SALEK gefur von um, að heilbrigð skynsemi fái sæti við samningaborðið í framtíðinni og forði landsmönnum hreinlega frá kollsteypum heimskulegs metings og launasamanburðar.

Nýlega vakti dómsmál, þar sem starfsmaður Landsspítala var ákærður fyrir morð á langt leiddum sjúklingi af gáleysi, miklar umræður í þjóðfélaginu, enda um fyrsta mál sinnar tegundar að ræða hérlendis.  Af málsatvikum, eins og þeim var lýst í fjölmiðlum, að dæma, má sú afstaða saksóknara furðu gegna, að ákæra starfsmanninn fyrir "manndráp af gáleysi" og krefjast samt skilorðsbundins dóms. Ekki virðist fara vel á því að vera fundinn sekur um manndráð, þótt af gáleysi sé, og sleppa við refsingu, ef hegðun er góð.

Ljóst má vera af verknaðarlýsingu, að viðkomandi starfsmanni varð á í messunni, sýndi vangá í starfi, en hún varð við aðstæður mikils vinnuálags, sem yfirmaðurinn ber  að öðru jöfnu ábyrgð á, og þess vegna hefði saksóknara verið nær annaðhvort að falla frá ákæru eða að ákæra vinnuveitandann, Landsspítalann.  Málavextir voru bein afleiðing af þeirri niðurskurðarstefnu, sem ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur beitti gagnvart sjúkrahúsum landsins, þ.e. að klípa utan af fjárveitingum án skipulagsbreytinga, þó að álagið ykist stöðugt.  Glórulaust athæfi vinstri stjórnarinnar, sem vitnar enn og aftur um algert ráðleysi þar á bæ og um kolranga forgangsröðun, sem sjúkrahús landsins eru enn að súpa seyðið af.    

Núverandi ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks hefur aukið mjög fjárveitingar til sjúkrahúsanna og hafið nauðsynlegt endurnýjunarferli tækjabúnaðar, sem er góð fjárfesting fyrir þjóðarhag.  Einnig hefur hún sett uppbyggingu nýs Landsspítala í ferli, sem þó er þörf á að bæta til að nýta tækniþróunina til hagsbóta fyrir skattgreiðendur. Þann 11.11.2015 tók heilbrigðisráðherra, Kristján Þór Júlíusson, fyrstu skóflustunguna að nýbyggingum á Landsspítalalóðinni við Hringbraut. Þar með er mörkuð braut nývæðingar Landsspítalans, þó að mikill ágreiningur ríki enn, einnig á milli starfsfólks sjúkrahússins, um staðsetninguna. Ætlunin er að byggja og tækjavæða á Landsspítalalóðinni fyrir um miaISK 50 á 8 árum.  Tímaramminn er raunhæfur, en þar sem aðeins um 25 % hönnunarinnar hefur farið fram, er mikil hætta á, að kostnaðaráætlunin eigi eftir að hækka verulega. 

Þau rök hafa verið tilfærð, að vegna núverandi ójafnvægis í borginni á milli þungamiðju byggðar og atvinnustarfsemi þurfi að flytja spítalann í austurhluta borgarinnar.  Borgarskipulagsrök hljóta þó að vera léttvæg m.v. innra skipulag og hönnun sjúkrahússins og nándina við miðstöð innanlandsflugs og fræðasetranna á Melunum og í Vatnsmýrinni, sem munu verða á sínum stöðum um langa framtíð.

Eitt af hlutverkum hönnuða er að miða hugverk sitt við það að geta þjónað þörfum framtíðar að breyttu breytanda. Í því sambandi ber að gjalda varhug við risabyggingum, því að tækniþróunin er í þá átt að minnka húsnæðisþörf sjúkrahúsa á hvern íbúa.  Hagkvæmara er fyrir alla aðila að hefðbundnar aðgerðir á "tiltölulega lítið veikum" sjúklingum séu framkvæmdar utan móðurskipsins með lægri tilkostnaði og styttri bið en mögulegt er á Háskólasjúkrahúsinu, þar sem stjórnunarkostnaður og fastur kostnaður per aðgerð er mun hærri en í minni starfsstöðvum. Ef hönnuðir minnka fremur umfangið en hitt á grundvelli nýrrar þarfagreiningar, er tekur mið af téðri þróun, sem þegar er hafin og mun verða hröð á næstu árum, getur verkefnisstjórnin haldið aftur af kostnaðarhækkunum og jafnvel haldið kostnaðinum innan eðlilegra óvissumarka, sem m.v. núverandi hönnunarstig er allt að +/- 10 %.  

Um þetta ritaði Jón Ívar Einarsson, yfirlæknir á Brigham and Women´s sjúkrahúsinu í Boston og "Associate Professor" við Læknadeild Harvard-háskóla, merka grein í Morgunblaðið þann 11. nóvember 2015:

"Heilbrigðismál - að hengja bakara fyrir smið":

"Greinarhöfundur starfar á Brigham and Women´s sjúkrahúsinu í Boston, sem er eitt virtasta sjúkrahús Bandaríkjanna og einn af aðalkennsluspítölum fyrir læknadeild Harvard-háskóla.  Þar á bæ er nú unnið að því að úthýsa dagdeildaraðgerðum og þær fluttar yfir á minni einingar, þar sem yfirbygging og kostnaður er u.þ.b. helmingi minni en á "móðurskipinu".  Þetta leiðir til gríðarlegs sparnaðar, og er verið að innleiða þessa stefnu víðar.  Svipaða sögu er að segja af öðrum greinum læknisfræðinnar; allt ber að sama brunni, þ.e.a.s. sjúkrahúsdvöl er stytt eða er ekki lengur til staðar.  Nauðsyn þess að byggja upp risastóran miðlægan spítala fer því þverrandi.

Uppbygging nýs Landsspítala á að taka mið af þessu. Að sjálfsögðu þarf miðlægan og öflugan spítalakjarna, sem sinnir bráðaþjónustu, gjörgæslu og mikið veikum sjúklingum.  Hins vegar er hagkvæmara að hafa ýmsa aðra starfsemi utan þessa miðlæga kjarna." 

Verkefnisstjórn um nýjan spítala og hönnunarteymið ættu nú þegar að taka mið af þessari nýju hugmyndafræði, sem er að ryðja sér til rúms vestra, í því skyni að spara sjúkratryggingum, sjúklingum og öðrum, fé.  Í upphafi er um að ræða lækkun fjárfestingar og fjármagnskostnaðar, og síðan tekur við lækkun rekstrarkostnaðar spítalans og ríkissjóðs yfir allan starfstíma spítalans.  Að núvirði (núvirt) gæti hér verið um  meira en miaISK 100 að ræða, svo að eftir miklu er að slægjast, ekki sízt í ljósi óhjákvæmilegs kostnaðarauka hins opinbera af öldrunarþjónustu hvers konar vegna lengri meðalævi og fjölgunar aldraðra.  Á sama tíma fækkar vinnandi mönnum á hvern "gamlingja". Það er því eftir miklu að slægjast.

Jón Ívar heldur áfram:

"Nú liggur fyrir Alþingi frumvarp, sem Kristján Þór Júlíusson, heilbrigðisráðherra, lagði fram um breytingu á lögum um sjúkratryggingar.  Megintilgangur þess er m.a. að innleiða tilskipun Evrópuþingsins um réttindi sjúklinga varðandi heilbrigðisþjónustu yfir landamæri.  Þetta mun auðvelda sjúklingum að leita sér aðgerða í öðrum löndum, ef biðlistar eru óhóflega langir hérlendis.  Sú spurning vaknar, hvort sjúklingar hafi þá ekki líka rétt á að leita sér þessara aðgerða innanlands, ef boðið er upp á þær utan veggja Landsspítalans.  Ef svo er, þá getur þessi tilfærsla lítið veikra sjúklinga út af Landsspítalanum gengið enn hraðar fyrir sig."

Frumvarp heilbrigðisráðherra miðar tvímælalaust að því að auka valfrelsi sjúklinga um aðgerðaraðila hér innanlands einnig og er mikil réttarbót fyrir sjúklinga.  Jafnframt munu starfsstöðvar sérfræðinga á heilbrigðissviði utan Landsspítalans geta sparað Sjúkratryggingum fé, og framleiðni við lækningar mun aukast.  Margra mánaða bið eftir aðgerð getur verið sjúklingunum kvalafull og þjóðhagslegur sparnaður næst, ef aðgerðin hefur í för með sér, að vinnuþrek sjúklings vaxi í kjölfarið. 

Þannig er óhætt fyrir verkefnastjórn nýs Landsspítala og hönnuðina að reikna með dreifðu aðgerðaálagi vegna sjúklinga, sem eru rólfærir.  Það er nauðsynlegt að taka tillit til þessara sparnaðaraðgerða strax nú, þegar 75 % hönnunarinnar eru eftir.  Breytingar á hönnunarstigi eru ódýrar m.v. breytingar á framkvæmdastigi.   

 

 

 

Ófullnægjandi flutningskerfi

Til að athafnalíf nái að þróast með hagkvæmum hætti og hafi tök á að efla framleiðni í slíkum mæli, að dugi til að standast alþjóðlega samkeppni, þá verða innviðir þjóðfélagsins að vera nánast, eins og bezt verður á kosið. Innviðir á Íslandi eiga enn langt í land með að geta talizt viðunandi, enda tiltölulega stutt síðan þróun þeirra hófst fyrir alvöru.

Hér verða samgöngur og flutningskerfi raforku gerð að umræðuefni, en sé öðru þessara kerfa umtalsvert ábótavant, þá mun slíkt hamla hagvexti, valda miklu þjóðhagslegu tapi og draga úr framleiðni atvinnuveganna. Með öðrum orðum munu vanþróaðar samgöngur fyrir fólk, vörur og orku, draga stórlega kraftinn úr samkeppnihæfni landsins á alþjóðlegum mörkuðum og um fólkið sjálft, sem aðeins samþykkir beztu fáanlegu lífskjör fyrir sig og sína til lengdar.  

Vinstri stjórnin skar fjárveitingar úr ríkissjóði til Vegagerðarinnar niður um u.þ.b. miaISK 15 á ári og vísaði þar með á bug röksemdum um arðsemi góðra samgangna, enda er fjandskapur vinstri manna í garð einkabílsins alræmdur.  Gangagerð fyrir austan og norðan er nú í gangi, og langþráðar vegaumbætur á sunnanverðum Vestfjörðum eru handan við hornið, enda reiðir ný atvinnustarfsemi í öllum þessum sveitum sig á bættar samgöngur. 

Að nauðsynlegum umbótum á Austurlandi, Vestfjörðum og brúartengingu við Reykjavík til norðurs loknum, ásamt lúkningu Kjalvegar, verður komið að næsta áfanga, sem er upphækkaður og klæddur vegur yfir Sprengisand, svo að vegfarendur á þessari leið losni við grjótbarning og drullusvað eða lungnateppandi rykmökk, háð veðurfari, í boði fortíðarþráar, sem boðar, að það séu nátttúruspjöll að færa þessa, að fornu og nýju, mikilvægu samgönguleið á milli Norður- og Suðurlands inn í 21. öldina, með svipuðum hætti og gert var með Þjóðveg 1 yfir Mývatnsöræfi, Möðrudalsöræfi og Fljótsdalsheiði í lok 20. aldar, góðu heilli. Á hluta þeirrar leiðar blasir Byggðalína við, og hefur ekki verið fettur fingur út í það, svo að vitað sé.

Téð framkvæmd á Sprengisandi gæti reyndar hæglega hafizt fyrr en áður er getið, í einkaframkvæmd, fjármögnuð með lántöku einkaaðila, sem borguð væri upp af veggjaldi á 20 árum eða svo.  Slíkur vegur er ekki aðeins líklegur til að fjölga til muna þeim, sem tækifæri hafa til að njóta þess, sem fyrir augu ber á hálendinu, heldur er hann líka líklegur til umhverfisverndar, þ.e. að draga úr utanvegaakstri, sem er nú hinn versti skaðvaldur. Varpað hefur verið fram þeirri ágætu hugmynd að reisa hálendismiðstöð á Sprengisandi, þaðan sem ferðalöngum, sem fara vilja út fyrir klædda veginn, yrði ekið um á sérútbúnum bílum af fólki með tilskilin leyfi og kunnáttu til að fræða gestina um það, sem fyrir augun ber, á viðeigandi tungumáli.

Guðni Ágústsson, fyrrverandi Alþingismaður og ráðherra, ritar þann 26. október 2015 í Morgunblaðið greinina:

"Að stytta þjóðleiðir um 200-300 km". 

Þar gerir hann nýja bók Trausta Valssonar, "Mótun framtíðar, hugmyndir - skipulag - hönnun", að umtalsefni.  Trausti er hámenntaður skipulagsfræðingur frá Vestur-Berlín og víðar, og langt á undan sinni samtíð, hvað hugmyndafræði skipulags á Íslandi áhrærir.  Guðni skrifar téða grein undir áhrifum frá lestri þessarar bókar, en er sjálfur með báða fætur á jörðunni, eins og jafnan.  Hér verður gripið niður á tveimur stöðum í þessari Morgunblaðsgrein.  Fyrri tilvitnunin er sótt til Trausta:

"Einn mikilvægasti ávinningur, sem kæmi með hálendisvegum, væru fjölmargar, nýjar, stuttar hringleiðir um landið, en hringvegurinn með ströndinni er of langur eða tæpir 1400 km."

"Víkingarnir voru klókir verkfræðingar, eins og Trausti, og fundu bestu leiðirnar.  Enn eru þessar fornu leiðir sem vegvísar um byggðastefnu, valdar af gaumgæfni út frá því, að á sem skemmstum tíma kæmust landsmenn á höfuðstaðinn, Þingvelli.  Nú þurfa allar leiðir að vera sem stystar til og frá Reykjavík, og þar gætu góðir hálendisvegir breytt miklu. Miðað við bílinn í stað hestsins sem farartæki eru þessir vegir varla akfærir, eins og Kjölur og Sprengisandur.  Umræðan, sem hefur mætt Trausta og öðrum, sem vilja virkja þessa vegi og færa þá til sömu nytja í dag og forðum, eru fordómar um náttúruspillingu og eyðileggingu hálendisins.  Ferðaþjónustan, sem skilar milljörðum í þjóðarbúið, þarf á þessum leiðum að halda, svo ekki sé talað um okkur sjálf, sem í landinu búum.  Þarna liggja mikilvægar ófærar samgönguæðar, margir hafa sett sér að vera á móti slitlagi á þessa vegi, það séu náttúruspjöll, meiri en hinar vondu og ófæru grjótgötur, sem bæði lemja farþega og brjóta bílana.

Jöklar og fjöll séu fallegri í rykúða og hristingi en akstri eftir góðum vegum.  Er ég þá ekki að tala um nýlagningu vega, heldur hina þúsund ára slóða um Kjöl og Sprengisand, leiðirnar til Þingvalla."

Undir þessa raunsýnu, hispurslausu og öfgalausu afstöðu Guðna Ágústssonar til vegalagningar á hálendi Íslands er heils hugar hægt að taka.  Svipuðu máli gegnir um flutningslínu raforku um Sprengisand.  Hún mundi meiða sárafáa utan þeirra, sem finna "álfaorkuna", þegar þeim hentar það, og virðast halda, að samborgarar þeirra geti lifað á þeirri orku einni saman, einnig popparar, sem lifa við allsnægtir í gerilsneyddu og allsendis ónáttúrulegu stórborgarsamfélaginu, og hafa þess vegna mjög uppskrúfaða og veruleikafirrta tilfinningu fyrir því, hvað villt og ósnortin náttúra er. Þvoglumælt og fimbulfambandi "skáld" eru ekki síðri loddarar í þessu samhengi.

400 kV flutningslína á milli Norðurlands og Suðurlands er hagfræðileg nauðsyn frá sjónarmiði athafnalífs og verðmætasköpunar og orkufræðileg nauðsyn til að bezta nýtingu virkjana, draga úr raforkutöpum, auka raforkugæði, þ.e. afhendingaröryggi og spennugæði, og til að draga úr álagi á 132 kV Byggðalínuna, og gera þannig kleift að færa hana að miklu leyti í jörðu.  Það á hiklaust að stytta heildarloftlínulengd í landinu um a.m.k. 30 % árið 2030 m.v. árið 2000, en það er óhjákvæmilegt að reisa og reka téða Sprengisandslínu fyrir frambærilegt raforkukerfi í landinu í bráð og lengd.    

 

 

   

Seðlabankinn og samkeppnin

Engum blöðum er lengur um það að fletta, að Seðlabankann hefur sett verulega niður undir stjórn núverandi Seðlabankastjóra. Þar virðist verkstjórn vera verulega ábótavant, því að ekki er gætt nægilega að lögum, t.d. um gjaldeyrismál, og lagaheimildum bankans, þegar gerð er atlaga að einstökum fyrirtækjum, heldur virðist ríkja innan veggja Svörtulofta miðaldahugarfar um óskoraðan rétt yfirvalda til að fara sínu fram gegn þegnunum, og refsigleði Seðlabankans hefur nú farið yfir mörk réttarheimilda hans. Ítarleg rannsókn á gögnum Seðlabankans um gjaldeyrisskil Samherja-samstæðunnar leiddi ekki í ljós nein lögbrot þvert ofan í niðurstöðu Seðlabankans. 

Hér hagar Seðlabankinn sér eins og fíll í postulínsbúð, og framferði hans hefur kostað fyrirtæki stórfé og álitshnekki, heima og erlendis, þó að Sérstakur saksóknari hafi látið kærur bankans niður falla, af því að lagastoð til sakfellingar skorti.  Niðurlægingin verður þess vegna Seðlabanka Íslands á endanum.  Þetta er svo alvarlegur áfellisdómur yfir æðsta handhafa peningamálastjórnar landsins, þar sem helzt engan skugga má á bera, að engan veginn verður við unað. Hinir seku á Svörtuloftum, sem valdið hafa fyrirtækjum og einstaklingum stórtjóni, skulu sæta ábyrgð. Annars leggur bankaráðið blessun sína yfir lagatæknilegt klúður á klúður ofan, sem er svo ófaglegt, að jafna verður við hreinræktað fúsk, og bankaráðið væri þá að bregðast skyldum sínum. Niðurlæging bankans yrði þá djúpstæð fyrir aðra starfsemi og hlutverk bankans líka og gæti orðið langvinn. Það verður að taka á þessu máli strax í haust, enda er mikið í húfi núna, að í stafni Seðlabankans sé aðeins fólk, sem hafið er yfir allan vafa í siðferðislegum og faglegum efnum.  

Seðlabankinn hefur og sætt harðri gagnrýni fyrir meðferð sína á svo kölluðu Sjóvármáli, sem einnig er kennt við Úrsus ehf.  Baldur Arnarson, blaðamaður, skrifar baksviðsumfjöllun í Morgunblaðið 7. október 2015 undir fyrirsögninni:

"Starfsmennina skorti þekkingu"

og hefur eftir Birgi Tjörva Péturssyni, héraðsdómslögmanni, um alvarlegar athugasemdir Umboðsmanns Alþingis við embættisfærsluna í Seðlabankanum:

"Þannig sé ekki fjallað nægjanlega um, að æðstu yfirmenn bankans hafi flutt trúnaðarupplýsingar úr gjaldeyriseftirlitinu í einkahlutafélagið Eignasafn Seðlabanka Íslands [ESÍ] og látið hafa áhrif á ákvörðun um viðskipti með bréf í Sjóvá, sem Úrsus hafði samið um að kaupa, í félagi við aðra fjárfesta, um haustið 2010. 

"Umboðsmaður gerði hins vegar athugasemd við meðferð trúnaðarupplýsinga í máli Úrsusar.  Félagið hafi þannig þurft að sæta því, eftir að hafa fengið veður af rannsókn máls í fjölmiðlum og haft samband við aðallögfræðing bankans til að skýra sína hlið vegna viðskiptanna með bréfin í Sjóvá, að upplýsingarnar urðu hluti rannsóknar málsins og voru notaðar gegn félaginu.""

""Seðlabankinn fór með þessar trúnaðarupplýsingar í hring.  Því var þannig haldið fram, að einkahlutafélag bankans gæti ekki átt viðskipti við Úrsus [með bréfin í Sjóvá], af því að Úrsus væri til rannsóknar.  Fyrirsvarsmaður Úrsusar taldi félagið í fullum rétti og veitti upplýsingar í tengslum við viðskiptin.  Þær voru þá notaðar gegn félaginu við rannsókn máls hjá gjaldeyriseftirlitinu og svo aftur sem frekari rök fyrir því að eiga ekki viðskiptin.  Við teljum, að þetta hafi verið forkastanleg málsmeðferð",

segir Birgir Tjörvi."

Það er fyllilega hægt að taka undir það, að þessi lýsing sýnir fram á forkastanleg vinnubrögð og siðferðisbrest í Svörtuloftum, sem engum Seðlabanka í lýðræðisríki, sem virðir þrígreiningu ríkisvalds og nútímalega stjórnsýsluhætti, er sæmandi.  Þetta er eins og lýsing úr bananalýðveldi eða ráðstjórnarríki, en er langt fyrir neðan virðingu Seðlabanka í réttarríki. 

Líklegt er, að aðallögfræðingur Seðlabankans beri hér ábyrgðina, og hann (hún) verður þá skilyrðislaust að víkja, og Seðlabankinn verður að læra sína lexíu um grundvallarreglur réttarríkisins.

 Húsrannsókn í höfuðstöðvum Samherja á Akureyri og í Reykjavík, haldlagning bókhalds og tölvugagna og harkaleg framganga og langdregin rannsókn á gjaldeyrismeðferð Samherja-samstæðunnar skilaði engu öðru en miklum kostnaði fyrir Seðlabankann og ekki síður fórnarlambið, sem allt of lengi mátti liggja undir grun um gjaldeyrissvik og lögbrot án þess þó, að Sérstakur saksóknari kæmi auga á neitt refsivert, þegar hann fékk málatilbúnaðinn frá bankanum. Þegar Sérstakur saksóknari fann engin sakarefni í garð fyrirtækisins, reyndi Seðlabankinn að koma sök á einstaklinga innan fyrirtækisins. Til slíks stóðu þó engar sakir og lagaheimildir til slíkrar sakfellingar voru ekki fyrir hendi. 

Þetta eru algerlega ótæk vinnubrögð stjórnvalds, sem valdið geta fyrirtækjum, stórum og smáum, í harðri samkeppni markaðsmissi og skekkt samkeppnisstöðu þeirra. Í Samherjamálinu er eins og refsigleði miðalda tröllríði húsum, því að gengið er fram með offorsi í húsrannsókn hjá félaginu og ekki hikað við að setja orðstýr þessa mikilvæga útflutningsfyrirtækis bæði innanlands og utan í uppnám.  Síðan er refsivöndurinn reiddur hátt til lofts af Gjaldeyriseftirliti bankans án þess, að það hafi til þess nokkra lagaheimild.  Hlýtur framkvæmdastjóri Gjaldeyriseftirlits Seðlabankans að bera á þessu verklagi ábyrgð og þurfa að taka afleiðingum gjörða sinna. Að bera ábyrgð merkir einmitt að taka afleiðingum gjörða sinna, fá umbun, ef vel er gert, og refsingu, ef illa tekst til.  Hér eru svo stórfelld brot á ferð, að líklegt er, að leiði til málaferla, og stöðumissir er viðeigandi refsing að hálfu bankaráðsins. Öðru vísi verður ekki traust til bankans endurreist. 

Nú hefur Umboðsmaður Alþingis kveðið upp svo þungan áfellisdóm yfir stjórnun Seðlabankans, að af þeirri ástæðu einni saman verður einhver að axla ábyrgð af mistökunum, hvort sem það verður bankastjórinn, yfirlögfræðingurinn, yfirmaður gjaldeyriseftirlitsins eða öll þessi þrenning.  Ef bankaráð Seðlabankans ætlar að skrifa undir þau ótæku vinnubrögð, sem viðgengizt hafa hjá Seðlabankanum, þá missir það allan trúverðugleika, og þar með rýkur traustið á Seðlabankanum og peningastefnu hans út í veður og vind. 

Embættisfærsla Árna Páls Árnasonar, fyrrverandi ráðherra, í ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur, hefur komið við sögu þessara alræmdu mála Seðlabankans og hefur einnig orðið fyrir gagnrýni Umboðsmanns Alþingis, og má segja, að losarabragur Árna sem ráðherra sé upphafið að umboðsleysi Seðlabankans við rannsókn og álagningu refsinga vegna brota á lögum og reglum um gjaldeyrismál. Samkvæmt lögum varð ráðherra bankamála að staðfesta reglugerð um gjaldeyrisbrot og refsingu við þeim, en engin gögn finnast í ráðuneyti né í Seðlabanka um þessa staðfestingu ráðherra. Umboðsmaður kvartar undan röngum upplýsingum frá þessum aðilum í tíð ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur til sín, og það er auðvitað önnur grafalvarleg hlið þessa máls.   

Baldur Arnarson, blaðamaður, ritar baksviðs í Morgunblaðið 8. október 2015 greinina:

"Ráðuneyti afhenti ekki umbeðin gögn". 

Hún hefst þannig:

"Tryggvi Gunnarsson, umboðsmaður Alþingis, gerir athugasemdir við, að efnahags- og viðskiptaráðuneytið hafi í ársbyrjun 2011 ekki veitt honum réttar upplýsingar um, hvort ráðherra hafi samþykkt reglur Seðlabanka Íslands (SÍ) um gjaldeyrismál, þegar hann leitaði eftir þeim. 

Seðlabankinn lét rannsaka meint brot fjölda aðila á þessum reglum, og úrskurðaði ákæruvaldið síðar, að þær teldust ekki gild refsiheimild." 

Umboðsmaður Alþingis bendir á, að Seðlabankinn hafi tekið sér vald til rannsóknar á gjaldeyrisbrotum og ákvörðunar viðurlaga, sem hann hafði enga lagaheimild til án þess að afla sér staðfestingar ráðherra. Viðkomandi ráðherra, Árni Páll Árnason, gaf aldrei nauðsynlegt samþykki sitt. 

Þetta er grafalvarlegt glappaskot Seðlabanka, sem Seðlabankastjóri sjálfur verður að taka ábyrgð á og taka hatt sinn og staf fyrir.  Mundi þá einhver segja, að farið hafi fé betra.

Baldur Árnason vitnar enn í Tryggva, umboðsmann, í téðri grein:

""Þegar reglur um gjaldeyrishöft voru lögfestar í nóvember 2008 með lögum nr 184/2008 um breytingu á lögum nr 87/1992, um gjaldeyrismál, var ekki tilgreint með beinum ákvæðum í lögunum, hvaða skorður væru settar við fjármagnshreyfingum og gjaldeyrisviðskiptum."

Á grundvelli þessara lagabreytinga hafi Seðlabankinn gefið út reglur um gjaldeyrismál nr 1082/2008.  Telur umboðsmaður leika vafa á því, að þetta uppfylli kröfur, sem leiða af reglum um lögbundnar refsiheimildir." 

Að gæta sín ekki á því áður en látið er með viðurhlutamiklum hætti til skarar skríða gegn einstaklingum og lögaðilum að afla sér fyrst til þess traustra lagaheimilda er full ástæða brottvikningar.

Yfirgangur og jafnvel ofsóknir yfirvalda gagnvart borgurum og einkafyrirtækjum er vandamál, sem ógnar samkeppnisstöðu og réttarstöðu þeirra.  Þetta gerði Óli Björn Kárason, varaþingmaður Sjálfstæðisflokksins, að umræðuefni í miðvikudagsgrein sinni í Morgunblaðinu, 7. október 2015:

"Hvað er ríkið alltaf að vasast". 

Greinin hefst þannig, og eru þau orð verðug niðurlagsorð þessarar vefgreinar:

"Engu er líkara en við Íslendingar séum búnir að missa sjónar á hlutverki ríkisins, markmiðum, skyldum og verkefnum þess.  Afleiðingin er sú, að ríkið, stofnanir þess og fyrirtæki, eru stöðugt að vasast í hlutum og verkefnum, sem þau eiga ekki að koma nálægt, og það sem verra er; skipulega er sótt að einstaklingum og einkafyrirtækjum í skjóli ríkisrekstrar.

Í orði hefur löggjafinn reynt að koma málum þannig fyrir, að leikreglur á samkeppnismarkaði séu skýrar, gagnsæjar og stuðli að jafnri og heiðarlegri samkeppni.  Í reynd blasir önnur mynd við.  Samkeppnishindrunum hefur verið komið upp.  Regluverkið hyglar fremur þeim stóru í stað þess að tryggja samkeppni, stöðu lítilla fyrirtækja og hagsmuni neytenda.  Undan verndarvæng ríkisins herja ríkisfyrirtæki á einkafyrirtæki í viðleitni sinni til að vinna nýja markaði og afla sér aukinna tekna."

Takmörkuð samkeppni í hagkerfinu er alvarleg meinsemd í þjóðfélaginu, sem kemur hart niður á hagsmunum almennings. Kröftum, sem varið er til að jafna samkeppnisstöðu og efla samkeppni á markaði, er vel varið.  Það fer allt of mikil orka í hið mótsetta hjá hinu opinbera og einokunarfyrirtækjum, þ.e. að kæfa samkeppni og jafnvel að klekkja á einkaframtakinu, óháð stærð fyrirtækjanna, eins og lýst er í frásögn af tveimur málum Seðlabanka Íslands hér að ofan.  Þau bera vitni um þekkingarleysi og/eða dómgreindarskort, sem verður að bæta úr nú þegar í æðstu peningamálastofnun landsins.   

 

 

Sæstrengsævintýrið er sorgarsaga

Þorvarður Goði Valdimarsson, viðskiptafræðingur, ritar grein í Markaðinn, fylgirit Fréttablaðsins, 23. september 2015, undir heitinu: "Sæstrengur - eru allir í jarðsambandi ?". 

Spurningunni er fljótsvarað neitandi; því fer víðs fjarri, að skrif ýmissa manna um hagkvæmni raforkusölu frá Íslandi til Bretlands vitni um, að höfundarnir séu í jarðsambandi. Í þessari vefgrein verða leidd rök að téðri ályktun. Jarðsamband í þessu viðfangi merkir í raun viðskiptagildi hugmyndarinnar, en tækniþróunin og orkumarkaðsþróunin rýrir gildi sæstrengsins sem viðskiptahugmyndar með hverju árinu, sem líður.  Samt berja nokkrir, sem hitt höfðu bitið í sig, enn hausnum við steininn. 

Látum vera með strengtæknina og gerum ráð fyrir, að sjóaðir sæstrengsframleiðendur treysti sér til að framleiða sæstreng með nægilegt spennuþol fyrir flutning 1100 km leið með orkutöpum, sem eru innan við 6 %, því að annars verða orkutöpin yfir 10 % í heild frá virkjun um stofnkerfi Íslands, um spenna, afriðla, streng og áriðla. Tapskostnaður fer þá að skipta verulegu máli fyrir árlegan kostnað við rekstur þessara flutningsmannvirkja, sem bætist við viðhalds- og viðgerðarkostnað auk árlegra greiðslna vegna fjármögnunarinnar, sem vega þyngst fyrir risafjárfestingu á íslenzkan mælikvarða. 

Auk tæknihliðar verkefnisins þarf að skoða kostnaðarhlið þess, og hana virðast margir vanmeta illilega.  Sætir það nokkurri furðu og lyktar af léttúð, því að nothæfar viðmiðunartölur eru til, t.d. frá verkefninu "EuroAsia Interconnector", sem flytja á raforku frá Ísrael, sem unnin er úr gaslindum undir hafsbotni úti fyrir ströndinni, um Kýpur, Krít og meginland Grikklands, til stofnkerfis Evrópu.  Evrópusambandið veitti fé í þennan streng árið 2013, og hann á að verða tilbúinn í rekstur 2017 og er ætlað að stuðla að því, að Evrópa verði síður háð orku (jarðgasi) frá Rússlandi.  Lengd þessa sæstrengs verður alls 1518 km, og mesta dýpi niður að honum mun verða 2,2 km, sem er ótrúlegt dýpi fyrir sæstreng.  Flutningsgeta á að verða 2000 MW. Flutningskostnaður um þennan sæstreng er samt næstum helmingi lægri en um Íslandsstrenginn, aðallega vegna meiri flutningsgetu hans. Það er ein af skýringunum á því, að ESB hefur ekki sýnt Íslandsstrengnum nokkurn áhuga, en önnur er, að það er miklu hagkvæmara að nýta orkuna á Íslandi fyrir orkukræfan iðnað, sem sér Evrópu fyrir áli, kísiljárni og kísli, því að orkunotkun flutningaskipanna á þessari leið er aðeins brot af orkutöpunum í 1100 km sæstreng.    

Hér er samt um samanburðarhæft verkefni við Íslandsstrenginn að ræða að sumu leyti. Kostnaðaráætlun EuroAsia Interconnector árið 2013 nam sem svarar 3,1 MUSD/km, og kostnaður Íslandsstrengsins verður 2,9 USD/km samkvæmt tilvitnun í grein Þorvarðar hér að neðan. Að einhverju leyti má skýra tiltölulega dýrari streng í Miðjarðarhafinu með meiri flutningsgetu og meira hámarksdýpi. Þarna hefur hagkvæmni stærðarinnar mjög mikil áhrif á arðsemina, en 2000 MW jafngildir meðalálagi alls íslenzka raforkukerfisins nú um stundir, og að tvöfalda raforkukerfi Íslands á einu bretti fyrir "hund suður" kemur ekki til greina af tæknilegum, umhverfislegum og efnahagslegum ástæðum.   

Kostnaður við íslenzk-enska sæstrengsverkefnið og útreikningar á flutningskostnaðinum virðast fara út um víðan völl og bögglast fyrir brjóstinu á mönnum hérlendis, svo að ekki sé nú minnzt á orkuverðið, sem sumir hérlendir menn telja, að í boði muni verða á Englandi (Skotar þurfa ekki innflutta raforku) fyrir raforku frá Íslandi. Er eins og harmleikur vanreiknaðra kostnaðaráætlana tröllríði húsum og glópagull í enskum ranni villi byrgi mönnum sýn á staðreyndir málsins.

Um flutningskostnaðinn verður fjallað hér að neðan, og um enska markaðinn eru til haldgóðar upplýsingar.  Ef orkan frá Íslandi kemur öll frá nýjum virkjunum endurnýjanlegrar orku, þá mundi brezka ríkisstjórnin greiða markaðsverð slíkrar orku á Englandi, sem um þessar mundir er jafngildi um 120 USD/MWh frá vindorkuverum á landi og um 100 USD/MWh frá sólarorkuverum, sem vitnar um gríðarlega hraða tækniþróun á þessum sviðum. 

Þó er talið líklegt, að brezka ríkið yrði tilleiðanlegt tímabundið að greiða sama verð og það hefur boðið í orku frá nýjasta enska kjarnorkuverinu, Hinkley Point C í Somerset, 92,5 GBP/MWh=140 USD/MWh. 

Arðsemi sæstrengsverkefnisins hvílir algerlega á vilja og úthaldi brezkra yfirvalda til að greiða niður kostnað vegna endurnýjanlegrar orku, því að á heildsölumarkaði á Englandi fást um þessar mundir að hámarki 60 USD/MWh. Þessi vilji er að dvína vegna bágrar stöðu brezka ríkiskassans, og hann mun fjara út, ef Þóríum-kjarnorkuverin koma til skjalanna, en nú er spáð, að kostnaður raforku frá þeim árið 2030 verði lægri en frá nýjum íslenzkum vatnsorkuverum. 

Til að finna út, hvað líklega fæst að hámarki fyrir raforku frá virkjun á Íslandi, sem yrði send til Bretlands um sæstreng, verður flutningskostnaðurinn reiknaður út og borinn saman við ríkisverðið 140 USD/MWh. Mismunurinn er þá líklegt hámarksverð frá virkjun á Íslandi að viðbættu flutningsgjaldi frá virkjun að inntaksmannvirkjum sæstrengsins.

Umrædd grein Þorvarðar hefst þannig:

"Umfangsmikil rannsókn á sjávarbotninum milli Íslands og Bretlands hefur staðið yfir í sumar vegna fyrirhugaðrar lagningar á raforkusæstreng milli landanna.  Atlantic Superconnection (ASC) stendur að baki sæstrengsverkefninu og fjármagnar rannsóknina.  Orkustofnun gaf ut leyfi fyrir rannsókninni, en áætlaður kostnaður fæst ekki upp gefinn.  Samkvæmt ASC er áætlaður fjárfestingarkostnaður yfir fjórum milljörðum breskra punda, eða nálægt 830 milljörðum íslenskra króna."

Til samanburðar er þessi kostnaður tæplega 20 % meiri en nemur íslenzku fjárlögunum 2016 og 2,8 sinnum meiri en nam kostnaði við Kárahnjúkavirkjun á núverandi verðlagi (2,3 milljarðar USD), og kostnaður við 1200 MW virkjanir fyrir sæstrenginn næmu þá um ISK 520 milljörðum, sem er jafngildi allra árlegra fjárfestinga á landinu um þessar mundir.  Hagkerfið íslenzka mundi þurfa a.m.k. 5 ár í þetta til að ofhitna ekki, og hvar á að virkja 1200 MW á svo skömmum tíma og að auki að leggja stofnlínur frá virkjunum og niður að landtökustað ?  Kostnaður við þær er ekki innifalinn hér að ofan. 

Þá er að gera grein fyrir forsendum útreiknings á flutningskostnaðinum:

• Englendingar gera ráð fyrir tveimur 600 MW sæstrengjum, og er það skynsamlegt.  Þeir ætla þeim að sjá um tveimur milljónum heimila fyrir raforku, sem eru um 7000 GWh/a m.v. meðalálag 400 W/heimili.
• Ekki er mögulegt að reka báða strengina stöðugt á fullu álagi.  Gera má ráð fyrir a.m.k. einni bilun á ári, og búnaðurinn þarf sitt varnarviðhald og eftirlit, sem útheimtir rof annars strengsins í einu.  Þá er ekki reiknað með, að öll orkan verði tiltæk í þurrkaárum.  Að teknu tilliti til alls þessa er óvarlegt að reikna með árlegum flutningi á meira en 75 % hámarksorku (um 1,0 TWh/a). Meðalorka frá orkuverum inn á sæstrenginn verður þá 7920 GWh/a.
• Orkutöp verða mikil frá virkjunum á Íslandi inn á stofnkerfi í Skotlandi.  Þaðan á orkan reyndar langa leið fyrir höndum til notenda á Englandi, en sá tapskostnaður er ekki tekinn með í reikninginn hér, þar sem aðeins er reiknað með 10 % töpum, 120 MW við fullt álag, sem skiptist þannig:
• 2 % frá virkjunum og gegnum spenna og afriðla við sæstrengsenda.
• 6 % töp í strengnum
• 2 % í áriðlum og spennum við Skotlandsendann
• Reiknað er með einingarkostnaði tapaðrar orku 40 USD/MWh, sem er undir listaverði Landsvirkjunar.  Þá verður árlegur tapskostnaður, sem verður hluti af árlegum kostnaði strengsins, MUSD 32.
• Viðgerðir á strengbilunum eru dýrar og geta staðið yfir svo að mánuðum skiptir. Endabúnaðurinn þarf öflugt viðhald og eftirlit, sem kostar sérfræðilega vinnu og nokkurt tap á tekjum. Hér er reiknað með 2 % á ári af stofnkostnaði í rekstrarkostnað, sem þá verður MUSD 128.
• Fjárfestingin, miaUSD 6,4, er talin áhættusöm, og þess vegna verður ávöxtunarkrafa verkefnisins fremur há, eða 10 %.  Þá er reiknað með afskriftatímanum 25 ár, og verður þá árleg greiðslubyrði fjármagns MUSD 700.
• Heildarkostnaður sæstrengs og endabúnaðar á ári er summan af ofangreindu, þ.e. MUSD 860, og þannig fæst einingarkostnaður orku, án kostnaðar í virkjunum, við afhendingarstað út af endabúnaði á Skotlandi rúmlega 120 USD/MWh. 

Framhjá þessum gríðarlega flutningskostnaði verður ekki komizt, nema með niðurgreiðslum hins opinbera, og þá lendir gríðarleg áhætta verkefnisins á skattgreiðendum, sem er fullkomlega þarflaust og raunar óboðlegt, enda mundi hún vitna um samkrull stjórnmálamanna og spákaupmanna, sem meira en nóg er komið af og kallast spilling.

Hámarksverð, sem virkjunaraðili og flutningsfyrirtæki á Íslandi, sem ekki hefur lagaheimild til að taka þátt í fjármögnun þessa sæstrengs og endamannvirkja hans, gætu vænzt í sameiningu, er mismunur líklegs hámarksverðs á Englandi og flutningskostnaðar sæstrengsmannvirkjanna, þ.e.a.s. P=140-120=20 USD/MWh.  Þetta er fjórðungi lægra verð en nemur jaðarkostnaði íslenzka vatnsorkukerfisins, þ.e. vinnslukostnaði í næstu vatnsaflsvirkjun, og slík viðskipti mundu að sama skapi skila virkjunarfyrirtækinu tapi, en ekki gróða, eins og boðberar sæstrengsfagnaðarerindisins þreytast ekki á að predika yfir landslýð.  

Þetta raforkuverð inn á sæstrenginn er vert að bera saman við meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju samkvæmt Ársskýrslu  fyrirtækisins 2014, en með flutningsgjaldi var það tæplega 26 USD/MWh, og samkvæmt sömu gögnum var þá meðalheildsöluverð fyrirtækisins án flutnings rúmlega 33 USD/MWh.  Fyrir viðskiptum íslenzkra virkjanafyrirtækja við hugsanlegan sæstrengseiganda er fyrirsjáanlega enginn viðskiptalegur grundvöllur, og miðað við horfur í orkumálum Englands mun bara fjara undan þessum viðskiptahugmyndum í framtíðinni.

Enn berja sumir samt hausnum við steininn, en málflutningurinn er froðukennt fimbulfamb, eins og neðangreind frásögn Ketils Sigurjónssonar  í bloggi 25.09.2015 af fundi, sem hann sótti um sæstrengshugmyndina, er til vitnis um:

"Fyrirlesararnir fjölluðu lítið um tölur, en þeim mun meira um verkefnið almennt.  Af svörum við spurningum í lok fundarins og ýmsum gögnum má ráða, að raforkuverðið, sem vænta megi vegna raforkusölu til Bretlands, yrði sennilega á bilinu 80-140 USD/MWst.  Þá er vel að merkja búið að draga flutningskostnað um sæstrenginn frá, þ.e. umrædd upphæð er verðið, sem íslenska orkufyrirtækið gæti fengið í tekjur af hverri seldri MWst."

Á rakalausum fullyrðingum af þessu tagi er málflutningur um risafjárfestingu reistur.  Slíkt óráðshjal draumóramanna er fullkomlega óboðlegt í opinberri umræðu, en svona þokukenndur er nú málflutningur málpípa sæstrengsins.  Í þokunni má grilla í áætlaðan flutningskostnað, en hann er samkvæmt ofangreindu á bilinu 0-60 USD/MWh.  Þessi málflutningur nær ekki máli og má flokka undir ómerkilegan áróður, enda er honum ekki ætlað að varpa ljósi á staðreyndir málsins, heldur er hann fallinn til að villa um fyrir almenningi, sem veit ekki, hvaðan á sig stendur veðrið. 

Til hvers eyðir Landsvirkjun og ráðgjafar hennar svona miklu púðri í eintóma vitleysu ? Hvar liggur fiskur undir steini ?

Síðar í blogginu skrifar téður Ketill:

"Landsvirkjun reiknar með 80 USD/MWh fyrir orku frá virkjun, sem fer inn á sæstreng, sem lágmark"

Af þessu má ráða, að Landsvirkjun reiknar með flutningskostnaði til Bretlands að hámarki 60 USD/MWh.  Hér skal varpa fram þeirri kenningu, að Landsvirkjun hafi árið 2010 gert kolranga orkuverðsspá fyrir England og hafi á grundvelli hennar eygt gull og græna skóga og hangi nú á sæstrengsdraumnum eins og hundur á roði.  Um slíkt framferði er það eitt að segja, að margur verður af aurum api.

Þann 3. október 2015 birtist gagnmerk grein eftir Gunnar Þórarinsson, viðskiptafræðing, undir fyrirsögninni: "Að festast í frábærri sviðsmynd", þar sem sams konar skýringar eru settar fram á "furðulegri hegðun hunds um nótt".  Þar stendur m.a.:

"Hin sviðsmyndin er þrálátur draumur talsmanna Landsvirkjunar um nýja útrás Íslendinga, að þessu sinni í gegnum raforkusæstreng til Bretlands.

Verkefnið virtist spennandi fyrir nokkrum árum, en nú hefur verið sýnt fram á, að það er algerlega óraunhæft, bæði varðandi þróun orkuverðs á mörkuðum, framvindu nýrra orkukosta og tæknilegra annmarka, auk þess sem það kallar á gríðarlegar virkjunarframkvæmdir í trássi við þjóðarvilja.  Fróðlegt væri að vita, hvað vinna Landsvirkjunar og Landsnets á grunni þessarar sviðsmyndar hefur kostað."  

   

 

 

 

Afl- og orkuskortur í vændum

Þróun raforkukerfisins hefur ekki haldið í við þjóðfélagsþróunina að öðru leyti.  Þetta er alvarlegur veikleiki á innviðum landsins. Á þessu hefur blekbóndi þessa vefseturs iðulega vakið athygli, og þann 10. september 2015 var þetta staðfest í blaðaviðtölum við forstjóra flutningsfyrirtækisins Landsnets og forstjóra lang stærsta orkuvinnslufyrirtækis landsins. Því miður vantar enn nauðsynlegt gegnumbrot, enda "kverúlantar" á Alþingi, sem láta sig ekki muna um að taka eitt framfaramál í gíslingu.

Viðtalið við Guðmund Inga Ásmundsson, forstjóra Landsnets, birtist í Morgunblaðinu undir fyrirsögninni "Öryggi og aðgengi að rafmagni er grunnurinn".  Þar kom ekkert óvænt fram, en viðtalið var samt efnisríkt og upplýsandi. Samt hefur Snorri Baldursson, formaður Landverndar, séð ástæðu til að hnýta í Guðmund Inga vegna þessa viðtals, og ætti Landsnet ekki að láta hjá líða að gera einhvern út af örkinni og svara þeirri gagnrýni, sérstaklega kaflanum "Orkudreifing og orkuflutningur", sem er bein árás á Landsnet og forstjóra hennar. 

Gæðum raforkunnar er ábótavant um allt land vegna sveiflna, sem verða á milli virkjana í fjarlægum landshlutum, sem tengdar eru saman með veikri tengingu Byggðalínu, sem veldur óstöðugleika í bilunartilvikum, sem oft endar með rofi á henni.  Kerfið þolir t.d. illa, að stærri kerskáli Norðuráls falli út af kerfinu með snöggútleysingu, sem óhjákvæmilegt er, að gerist í öllum álverum, t.d. við kerleka. 

Það er þó enn hægt að flytja fullt afl til allra notenda á höfuðborgarsvæðinu. Suðvesturlínan nýja mun gjörbreyta flutningsgetu raforku til og frá Suðurnesjum og auka stöðugleika raforkukerfisins þar, og gera öllum nýjum og gömlum virkjunum kleift að koma frá sér allri vinnanlegri raforku á Suðurnesjum.  Samhliða þessu munu Hafnfirðingar losna við loftlínur í og við þéttbýli, og ISAL í Straumsvík mun fá tvær aðskildar línur frá nýrri aðveitustöð utan byggðar í Hafnarfirði í stað einnar tvöfaldrar línu frá Hamranesstöðinni nú.

Vestfirðingar hafa fengið nokkra bót meina sinna, þar sem er aukið varaafl, en þá vantar hringtengingu eða jarðstrengjavæðingu, ef vel á að vera, einnig á 132 kV línunni frá Glerárskógum, þar sem bilanahætta er mest á henni vegna óveðurs. 

Gríðarleg og ánægjuleg umskipti eru að verða í atvinnumálum Vestfirðinga, aðallega vegna stórvaxandi fiskeldis, sem rekið er með mjög myndarlegum hætti á Suðurfjörðunum, en einnig hafa þeir fengið smáskerf af ferðamannabylgjunni, t.d. með fjölda farþegaskipa til Ísafjarðar.  Þetta allt útheimtir stöðuga og vaxandi raforku ásamt byltingu í samgöngum. 

Norðurland og Austurland eru hins vegar rafmagnslega í öngstræti, því að það er ekki unnt að flytja nægt afl til þeirra um núverandi 132 kV flutningskerfi, og eftir að United Silicon og Silicor koma í rekstur 2016-2018, mun reyndar raforka verða af skornum skammti í landinu. 

Guðmundur Ingi virðist nú hafa tekið einarða afstöðu með einni lausn, sem "losa mundi um núverandi stíflur" í stofnkerfisflutningum á milli landshluta.  Þessi lausn er u.þ.b. 200 km löng 220 kV lína, líklega reist fyrir 400 kV spennu í framtíðinni, frá Tungnaár/Þjórsársvæðinu og norður Sprengisand til Þingeyjarsýslanna, og tvöföldun Byggðalínu frá Blöndu til Fljótsdals. 

Ekki kom fram í téðu viðtali, hvernig þessi tvöföldun færi fram, en ein leið er að reisa nýja 220 kV línu, sem hefði reyndar næstum þreföldun flutningsgetunnar í för með sér á þeirri leið og veitir ekki af.  Gamla 132 kV línan yrði þá tekin niður, enda orkar staðsetning hennar víða tvímælis í túnfæti margra býla, t.d. í Skagafirði. Slæm staðsetning blasir við af Þjóðvegi 1, hvað þá af bæjarhlöðum.

Þetta er mjög brýnt hagsmunamál fyrir landið allt. Nú eru stórir raforkunotendur, t.d. fiskimjölsverksmiðjur og hitaveitur, með takmarkaðan eða engan jarðhita, að brenna olíu, af því að flutningsgetu raforku skortir, þegar mest á ríður.  Það er skammarlegt, að þetta ástand skuli vera uppi, og hryllilegt til þess að vita, að stjórnunarlegar ástæður eru fyrir þessu, deiliskipulag vantar vegna þess, að minni hagsmunir og áróður umhverfisskrumara hafa hingað til náð að víkja meiri hagsmunum til hliðar.

Sprengisandslína er umhverfisvænn valkostur að því gefnu, að hún verði grafin í jörðu, þar sem hún gæti annars haft mest truflandi áhrif á víðerni hálendisins, eins og þau blasa við í góðu skyggni frá aðalleiðinni. Það verður annars staðar hægt að staðsetja hana þannig, að hún sjáist ekki frá vegstæðinu, sem líklega verður fyrir valinu.  Þá eru nú orðið fáanleg "felumöstur", sem eiga að falla eins vel að náttúrunni og hægt er. Með nútíma tækni er unnt að draga mjög úr umhverfisraski, svo að langflestir megi vel við una.  

Kostnaðurinn vegna ófullnægjandi flutningsgetu raforku er nú þegar kominn upp í 10 milljarða kr á ári, og hann verður enn þá hærri í þurrkaárum.  Með öflugri línu á milli landshluta á borð við Sprengisandslínu er unnt að draga úr skerðingarþörf í einum landshluta með miðlun orku úr öðrum landshluta að því gefnu, að þar sé miðlunarvatn fyrir hendi.  Af veðurfarslegum ástæðum er afar sjaldgæft, að slæmt ár fyrir vatnsbúskapinn beri upp á sama tíma fyrir austan, norðan og sunnan. Heildarmiðlunargetan er hins vegar ekki lengur í samræmi við álagið, en ekki virðist vera nægilega mikill skilningur á nauðsyn þess að bæta úr þessu, sem þó er ólíkt ódýrara fyrir alla aðila að gera en t.d. að leggja sæstreng til útlanda, sem hafa mundi í för með sér gríðarlegt umhverfisrask og hækkun raforkuverðs í landinu. 

Að hálfu ferðaþjónustunnar er haldið uppi andófi gegn Sprengisandslínu.  Hún er þó bæði ódýrari og umhverfisvænni en ný lína í byggð, sem stöðugt væri fyrir augum fjölda manns. Hér skal fullyrða, að yfirgnæfandi meirihluti ferðamanna til Íslands og innlendir ferðamenn hafa skilning á nauðsyn þess að flytja raforku á milli landshluta á Íslandi, eins og gert er í löndunum, sem flestir erlendu ferðamennirnir koma frá.  Í mesta lagi 1 % ferðamanna, sem hug hafa á að ferðast um hálendið, er trúlegt, að mundi hætta við komu sína fyrir vikið.  Í framtíðinni eru þetta e.t.v. 10 000 manns á ári, sem jafngildir þá tekjutapi, sem er innan við fimmtungur af tapi atvinnutækifæra og kostnaðaraukanum af ófullnægjandi flutningsgetu. Ferðaþjónustan, sem hefur í för með sér gríðarlegan álagsauka á allt umhverfið, láð, loft og lög, hefur ekki efni á því að setja sig á háan hest gagnvart öðrum atvinnugreinum á grundvelli umhverfisverndar.  

Hitt blaðaviðtalið um raforkumál, sem hér verður gert að umfjöllunarefni, birtist í Fréttablaðinu undir fyrirsögninni

"Kostar 80 milljarða að tryggja afhendingu", og var við Hörð Arnarson, forstjóra Landsvirkjunar.  Það var miklu síðra að gæðum en hið fyrr nefnda, því að það einkenndist af órökstuddum fullyrðingum, enda skildi það eftir sig fleiri spurningar en svör. 

Byrjunin, sem greinilega er höfð eftir Herði, er þannig:

"Landsvirkjun myndi þurfa að fjárfesta í nýjum virkjunum fyrir um 80 milljarða króna, ef orkufyrirtækið vildi komast alfarið hjá því að þurfa að skerða afhendingu raforku til viðskiptavina sinna í vondum vatnsárum, eins og nú.  Það myndi hins vegar reynast afar óskynsamleg fjárfesting, þar sem skerðing á afhendingu raforku er undantekning frá reglunni og aðeins hefur í eitt skipti á síðastliðnum fimmtán árum komið til slíkrar aðgerðar."

Lesandinn er skilinn eftir í lausu lofti með það, hvaða rándýru aðgerðir þetta eru, sem forstjórinn hefur í huga.  Hér skal bera brigður á sannleiksgildi þessarar fullyrðingar, því að hið eina, sem þarf að gera er að virkja Búrfell 2, sem er a.m.k. 100 MW virkjun, og auka miðlunargetuna fyrir virkjanir á Þjórsár/Tungnaársvæðinu.  Þetta er í raun brýn aðgerð til að halda uppi almennilegu afhendingaröryggi nú, þegar ýmislegt bendir til breyttrar veðráttu, ef marka má hinn aldna veðurspeking, Pál Bergþórsson.  Kostnaður af þessu yrði innan við helmingur þeirrar upphæðar, sem Hörður slær um sig með. 

Miðlun til Norður- og Austurlands verður um Sprengisandslínu, sem verður að koma af stöðugleikaástæðum, svo að ekki þarf að telja hana með í þessum kostnaðarvangaveltum, en hún á að kosta 37 milljarða kr.

Það gætir ónákvæmni hjá Herði við meðferð hugtaka.  Hann heldur því fram, að Landsvirkjun hafi heimild til"að minnka orkuframboð um allt að 10 %, og hefur Landsvirkjun nýtt sér þessa heimild einu sinni á undanförnum árum ...".

Hörður hefur ekki heimild til að skerða forgangsorku, en sumir viðskiptavina Landsvirkjunar, t.d. orkukræfu málmverksmiðjurar, kaupa einnig ótryggða orku eða afgangsorku, og nemur hún 10 % af heild til álveranna.  Orkuverðið er að sama skapi lægra, því að vinnslukostnaður afgangsorkunnar er lægri, þar sem hún útheimtir minni fjárfestingar.  Í orkusamningunum er kveðið á um, að fyrsta ár skerðingar megi skerða 50 % afgangsorkunnar, þ.e. 100 % afgangsaflsins í hálft ár. Annað skerðingarárið í röð má skerða um 40 % og enn minna þriðja,fjórða og fimmta árið í röð.  Framsetning forstjórans er þess vegna villandi og óskiljanlegt, að hann skuli ekki hafa tamið sér meiri nákvæmni í frásögn. 

Þá lætur hann þess ógetið, að fyrir 5-6 árum komu upp alvarlegar bilanir í aðalspennum Sultartangavirkjunar, sem leiddu til aflskorts í kerfinu og þar af leiðandi til tilfinnanlegra aflskerðinga hjá stóriðjunni, þó að orkuskerðingar yrðu litlar fyrir heppni. 

Það er ennfremur rangt, sem hann gefur í skyn, að einsdæmi séu tvö þurrkáár í röð.  Það hefur meira að segja gerzt, að vatn hafi skort í Þórisvatn tvö ár í röð, og það er enn líklegra, að tvö þurrkaár í röð komi fram á Suðurlandi annað árið og Austurlandi hitt árið.  Þess vegna er svo gríðarlega mikilvægt, að hægt sé að miðla raforku á milli landshluta. Forstjórinn verður að reyna að átta sig á breytilegum aðstæðum álags og veðurfars. 

"Það er reyndar gríðarlegur munur á orkuvinnslunni tengdur þessum duttlungum náttúrunnar, en hægt er að vinna allt að því 40 % meira af orku í hárennslisári en lágrennslisári."

Gaman væri að vita, hvernig Hörður fær út þennan mikla mun.  Miðlunargeta lóna Landsvirkjunar er talin jafngilda 5150 GWh/a.  Í sumar spáðu Landsvirkjunarmenn þurrkaári í ár, og í lok ágúst var spáð 80 % fyllingu, þannig að vöntun næmi 0,2 x 5150 = 1030 GWh/a. Í hárennslisári er í mesta lagi hægt að vinna sem nemur 100 MW í 3 mánuði aukalega sem afgangsorku eða um 200 GWh/a.  Lágmarksorkuvinnsla með vatnsafli er þá e.t.v. 11,3 TWh/a og hámarkið með núverandi notendum og miðlunum 13,3 TWh/a.  Munurinn þarna á, 2,0 TWh/a, er aðeins 18 %.  Landsvirkjun telur sjálf, að hámarksvinnslugetan sé 14,5 TWh/a, en vélbúnað vantar í vinnsluna og markaðinn skortir enn til að taka við allri þeirri orku.  Munurinn þarna á hámarki og lágmarki er 28 %, sem virðist vera fræðilegur, en ekki raunverulegur sem stendur.

Hörður Arnarson telur, að m.v. 80 % fyllingu lóna muni aðeins verða 3,5 % skerðing á orkuafhendingu Landsvirkjunar.  Það eru aðeins um 450 GWh/a, sem var innan við helmingur af meintri skertri miðlunargetu, svo að skerðingin gæti  hafa verið vanáætluð hjá honum, en septemberrennslið bjargar honum væntanlega.  

Það er sjaldgæft, að til raforkuskerðinga hafi komið strax að haustinu, en í ágústlok boðaði Landsvirkjun, að vísu ótímabært, skerðingu frá októberbyrjun 2015, sem sýnir, að vatnsbúskapur sumarsins 2015 m.v. orkuspána í vetur var alveg óvenju rýr, en haustið bjargaði miklu.  Forstjóri Fjarðaáls hefur upplýst, að boðað sé, að þessi skerðing verði 10 %, og hann ber sig illa undan framleiðslutjóni nú 3 ár í röð.  Það er eðlilegt, og það stefnir í algert óefni í þessum efnum, nema þegar verði gripið til mótvægisaðgerða. Eins og áður segir mundu þær geta falizt í Sprengisandslínu, Búrfellsvirkjun 2 og Norðlingaölduveitu. Því miður er lítið aðhafzt, en flotið sofandi að feigðarósi. 

Það er misskilningur, að afhendingaröryggi raforku sé mjög hátt á Íslandi.  Raforkukerfið er veikt, óvenjulega veikt mælt í stærð einstaks álags á borð við álverin sem hlutfall af skammhlaupsafli í stofnkerfinu við afhendingarstað til álveranna.  Birtingarmynd þessa er spennu- og tíðniflökt með tiltölulega tíðum rofum álags, flutningslína og virkjana, sem afleiðingu. Þessi rýru afhendingar- og spennugæði mega stórnotendur og aðrir búa við, en hinir fyrrnefndu bera tjónið.  Í stað þess að vera í hlutverki baunateljara ætti forstjóri Landsvirkjunar að snúa sér af krafti að raunhæfum framkvæmdum til úrbóta.    

 

Kínverska kreppan

Frá því að Deng Tsiao Ping fékk uppreisn æru í Beijing, þegar miðstjórn kínverska kommúnistaflokksins urðu ljós hrapalleg mistök flokksins undir stjórn stórglæpamannsins Mao Tse Tung, hefur verið reynt að framlengja óskoraðan valdatíma kommúnistaflokksins með því að virkja auðvaldskerfið, sem reist er á ágóðavon einstaklinganna, til að draga hlassið.  Kommúnistar hafa frá dögum læriföður síns, Karls Marx, haldið því til streitu, að ágóði einstaklinga sé jafnan á kostnað annarra og þar með heildarinnar, og þess vegna sé ófélagsleg hegðun að græða fé. Tilraunir Kínverja með auðvaldskerfið á afmörkuðum svæðum landsins sýndu þvert á móti, að einstaklingsgróði lyfti hag heildarinnar, nákvæmlega eins og Adam Smith, lærifaðir auðvaldssinna, hélt fram á 18. öld og búið er að margsanna í verki á Vesturlöndum og víða annars staðar síðan. Þetta eru þess vegna flestum á Vesturlöndum löngu kunn sannindi, þó að vinstri sinnaðir jafnaðarmenn neiti að viðurkenna þau, hvar sem er í heiminum. Það sýnir betur en margt annað, að marxisminn og afsprengi hans eru eins konar trúarbrögð, þar sem staðreyndir koma málinu ekki við. 

Þetta var auðvitað niðurlægjandi niðurstaða fyrir kommúnista í Kína, en Kínverjar eru raunsæismenn og ákváðu eftir árangursríka tilraun í héruðum við ströndina að innleiða auðvaldskerfið um allt land, jafnvel í landbúnaði, þar sem stofnun samyrkjubúa hafði leitt til hungursneyðar í hinu "Stóra stökki" Maos, formanns. Deng hafði sagt með réttu, að ekki skipti máli, hvort kötturinn væri svartur eða hvítur, heldur hvort hann veiddi eða ekki.  Auðvaldskerfið gerði kraftaverk á kínverska hagkerfinu, en friðsamleg sambúð þess og kommúnistaflokksins kann nú að vera komin á leiðarenda, því að margvísleg sjúkdómseinkenni, sem stafa af þessari sambúð, eru nú að koma í ljós, enda er miðstýrt auðvaldskerfi mótsögn í sjálfu sér, og samkeppnin getur aldrei orðið frjáls í slíku kerfi. Megnið af fjárfestingum í Kína hefur verið á vegum ríkisfyrirtækja, en hagvöxturinn er mestmegnis framkallaður af einkafyrirtækjum. Fjárfestingar ríkisfyrirtækjanna voru skuldsettar, fjárfestingar einkafyrirtækjanna ekki.  Nú er komin upp peningaþurrð í Kína, sem leitt getur til hruns hagkerfisins.    

Fyrsta augljósa veikleikamerkið var hrun bólgins hlutabréfamarkaðar sumarið 2015. Stjórnvöld eru sek um bæði bólguna og hrunið. Þau hvöttu almenning til að setja sparifé sitt í hlutabréfakaup, og margir skuldsettu sig fyrir hlutabréfakaupum.  Þeir hugsa nú yfirvöldum þegjandi þörfina, því að þeim er kennt um hrunið. Stjórnvöld hafa misst trúverðugleika í augum almennings, einkum unga fólksins.

Fyrirtæki í Kína eru gríðarlega skuldsett, og yfirvöld ráðlögðu þeim að selja hlutabréf á útblásnum markaði og greiða niður skuldir sínar þannig.  Skuldir Kínverja nema nú um 28 trilljónum bandaríkjadala (trilljón=1000 milljarðar), sem er mikið m.v. íbúatölu og landsframleiðslu.  Nú hefur hagvöxtur lækkað úr tæplega 10 % árið 2011 og í 7 % 2014 og fer lækkandi.  Júanið lækkar líka, því að fjármagnsflótti er hafinn frá Kína og aðallega til Bandaríkjanna, BNA. Vöruinnflutningur til Kína var 14 % minni í bandaríkjadölum talið í ágúst 2015 en í ágúst 2014. 

Kínversk stjórnvöld lofuðu að beita öllum brögðum til að styðja við hlutabréfamarkaðinn og hefur loforðið kostað kínverska ríkið um 1 trilljón bandaríkjadala, og enn er óstöðugleiki í kínverska hagkerfinu. Kínversk stjórnvöld eiga nú í síauknum erfiðleikum með að finna fjármagn til að halda hagkerfinu gangandi.  Þessi vandi á sér lengri aðdraganda en hrun hlutabréfamarkaðarins.  Mistök við hagstjórn í Kína gera það mjög ósennilegt, að landið verði mesta efnahagsveldi heims undir stjórn kommúnistaflokksins. Við þekkjum það, Íslendingar, að froðuhagkerfi veitir stundarfró, en í kjölfarið koma skuldadagarnir óhjákvæmilega. Pappírsverðmæti eru hillingar.  Aðeins verðmæti framleidd á sjálfbæran hátt verða varanleg, þó að mölur og ryð fái þeim grandað að lokum, eins og öðru veraldlegu.

Með því að binda gengi júans við bandaríkjadal og skrá gengið of lágt m.v. markaðsgengi, hefur Kínverjum tekizt að safna 4 trilljónum bandaríkjadala í gjaldeyrisvarasjóð, en þessi ráðstöfun hefur haft mjög þensluhvetjandi áhrif og ótæpileg peningaprentun verið stunduð. Slíkt hefur alltaf timburmenn í för með sér, sem nú virðist vera komið að.

Tvenns konar ályktanir má draga af óförum Kínverja.    Í fyrsta lagi, að Kína standi nú og muni áfram, með eins flokks kerfi, standa efnahagslega langt að baki vestrænum auðvaldsríkjum og Japan. 

Í öðru lagi, að hinn mikli uppgangur síðustu ára hafi ekki verið annað en sígild hagbóla, sem stafar af gegndarlausri peningaprentun og misráðnum ákvörðunum ráðamanna. 

Héraðsstjórar og aðrir pótintátar kommúnistaflokksins hafa beint gríðarlegu fjármagni í óarðbærar fjárfestingar, gæluverkefni sín, sem oft eru skuldsett, og af því stafar í raun núverandi afturkippur og fjármagnsskortur, að arðsemi fjárfestinganna vantar. 

Tilraunir kínverskra stjórnvalda til að viðhalda veizluhöldunum ættu að verða mönnum víti til varnaðar.  Allar mótvægisaðgerðir kínverska seðlabanakans og ríkisstjórnarinnar hafa haft neikvæðar afleiðingar annars staðar í hagkerfinu.  Þær kölluðu á aðrar mótvægisaðgerðir með neikvæðum afleiðingum o.s.frv. 

Lögmálið er, að eina ráðið við slæmum fjárfestingum eru afskriftir og gjaldþrot, ef sú er staðan.  Að dæla inn fé til að viðhalda ósjálfbæru ástandi gerir ekkert gagn til lengri tíma, heldur veldur tjóni, jafnvel gríðarlegu.  Þetta er algild lexía, og mætti verða mörgum forræðishyggjumanninum víti til varnaðar.