Er vit í að banna sæstrengslögn til útlanda ?

Nú er leitað logandi ljósi að ráðum til að fá meirihlutastuðning á Alþingi við innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn.  Það er mikið haft við, því að sumir embættismenn trúa því og dreifa þeim hræðsluáróðri til stjórnmálamanna og annarra, að sjálfur EES-samningurinn sé í húfi og þar með snurðulaust aðgengi að Innri markaði ESB/EFTA (nema Sviss). Hvergi er þó stafkrókur, sem styður martraðarkenndan söguburð af þessu tagi. Þvert á móti er gert ráð fyrir þeim möguleika í EES-samninginum, að þetta geti gerzt, enda talinn nauðsynlegur neyðarhemill, þegar Alþingi samþykkti samninginn árið 1993. Fyrirvarar við samþykkt Þriðja orkumarkaðslagabálksins eru að öllum líkindum vita haldlausir, eins og sjá má í viðhengjum með þessari færslu.  

Þótt Alþingi kunni á nefndarfundi árið 2016 að hafa gefið leyfi til að halda áfram með Þriðja orkumarkaðslagabálkinn á vettvangi EES, þá var málið fullkomlega vanreifað á þeim tíma, og Alþingiskosningar hafa farið fram síðan. Núverandi þing er algerlega óbundið, þegar það tekur afstöðu til Þriðja orkumarkaðslagabálksins.  

Það skal þó taka fram, að í utanríkismálanefnd hreyfði einn maður andmælum og hafði uppi varnaðarorð á þessum tíma.  Sá var Frosti Sigurjónsson, þingmaður Framsóknarflokksins, og kveikti hann manna fyrstur hérlendis á hættunum, sem þessu máli eru samfara.  Mikilsverðir vanreifaðir þættir voru t.d., hvort innleiðingin færi yfir mörk leyfilegs framsals ríkisvalds, og hvaða áhrif uppboðskerfi raforku að hætti ESB hefði á auðlindastjórnun Íslendinga, raforkuverð í landinu og afhendingaröryggi raforku. Það er hægt að rústa gersamlega íslenzka raforkumarkaðinum, sem er einstakur í Evrópu, með því að beita á hann aðferðarfræði, sem sniðin er við gjörólíkar aðstæður að öllu leyti.  Hér er of mikið í húfi, til að flaustursleg málsmeðferð eða einvörðungu lögfræðilegt mat sé landsmönnum boðleg. Það er ekki með réttu hægt að halda því fram, að við lokaafgreiðslu málsins verði Alþingi bundið af fyrri ákvörðun um að leyfa Sameiginlegu EES-nefndinni að halda áfram með málið, en auðvitað hefði verið betra, að þingið á þessum tíma hefði gert sínar athugasemdar og sett sín skilyrði.  Það var ekki gert þrátt fyrir viðvörunarorð Frosta, og er það mjög ámælisvert.  

Samkvæmt ákvæðum EES-samningsins hafa þjóðþing EFTA-landanna í EES fulla heimild til að grípa í neyðarhemil við lokaafgreiðslu málsins, ef þeim býður svo við að horfa, og synja tilskipunum og lagabálkum ESB-staðfestingar.  Hefst þá samningaferli, og samkvæmt EES-samninginum má ESB ekki grípa til annarra gagnráðstafana en ógildingar samkynja gerða og hafnað var, þ.e.a.s. í þessu tilviki 1. og 2. orkumarkaðslagabálksins. Nú er nauðsynlegt að spyrna við fótum, og áhættan af því er hverfandi m.v. tjónið, sem hlýzt af því að leggja núverandi auðlindastjórnun fyrir róða og taka upp hreinræktaða spákaupmennsku með raforkuna, sem leiðir til slæmrar auðlindanýtingar, sveiflukennds raforkuverðs og aukinnar hættu á orkuskorti í landinu.    

 Iðnaðarráðherra hefur nú tilkynnt, að lagt verði fram á Alþingi í október 2018 frumvarp til laga um, að Alþingi skuli hafa síðasta orðið um lagningu sæstrengs frá útlöndum og tengingu hans við íslenzka raforkukerfið.  Þetta mun vera hugsað sem ráð til að gera Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB heldur kræsilegri í augum Alþingis og almennings, en hér skal vara við svo ótraustri girðingu.  Hún mun ekki halda túnrollum ESB réttum megin. 

Þessi gjörningur er ekki til annars hæfur en að slá ryki í augu landsmanna.  Bæði er óvíst, að þessi lagasetning verði nokkur  vörn gegn sæstreng, er fram í sækir, vegna samsetningar þingsins og hins vegar mun umsækjandi um leyfi fyrir sæstreng vafalítið kæra höfnun þingsins fyrir ESA og ágreiningurinn hafna hjá EFTA-dómstólinum.  Þá er það órökrétt, að löggjafarsamkoman troði sér með þessum hætti inn á verksvið framkvæmdavaldsins, en leyfisveitingar eiga skilyrðislaust þar heima.

Þá skellir iðnaðarráðherra skollaeyrum við vel ígrunduðum röksemdum um alvarlegar afleiðingar markaðsvæðingar raforkugerans á Íslandi án sæstrengs.  Almenningur skynjar hættuna, framkvæmdavaldið er úti á þekju, einblínir á lögfræðileg formsatriði, en hugar lítt að raunverulegu innihaldi eða geigvænlegum fjárhagsafleiðingum, sem af rústun raforkumarkaðarins leiða.  Hvort löggjafinn er með á nótunum, veit enginn enn. 

Þórdís Kolbrún Reykfjörð, iðnaðarráðherra, er þeirrar hyggju, eins og höfundar allra orkumarkaðslagabálkanna þriggja og þess fjórða, sem er á leiðinni, að rafmagn sé vara, sem ganga eigi kaupum og sölum til hæstbjóðanda á uppboðsmarkaði.  Þetta er öndvert við viðtekin sjónarmið á Íslandi og í Noregi um, að raforkan sé afurð náttúruauðlindar og að viðskipti með afurðina verði ekki aðgreind frá nýtingu náttúruauðlindarinnar.  Með öðrum orðum verða viðskipti með rafmagn á Íslandi að tengjast auðlindastjórnun, ef ekki á illa að fara. Þetta á við íslenzkar og norskar endurnýjanlegar orkulindir, en hins vegar ekki eldsneytisorkuverin í ESB-löndunum. Á Íslandi er uppi alveg einstök staða í Evrópu, þar sem er viðkvæmt samspil vatnsorkuvera og jarðgufuvera.  Það þarf að stjórna þessu samspili af natni, og uppboðsmarkaður raforku í anda ESB er ófær um það, af því að kostnaðarmynztur þessara orkuvera er ólíkt.  Ráðuneytisfólk og þingmenn verða að íhuga þann reginmun, sem er á sjálfbæru raforkukerfi Íslands og ósjálfbæru raforkukerfi ESB-landanna. Ætla þingmenn að fórna íslenzkri auðlindastjórnun á altari vezlunarhugmyndar ESB um rafmagn sem vöru.  Rafmagn er ekki vara á Íslandi, og þess vegna á frjáls samkeppnismarkaður ekki við rafmagn hérlendis.  Ef iðnaðarráðherra ekki viðurkennir þessa staðreynd, þá mun hún lenda í miklum ógöngum, bæði með orkumál landsins og pólitíska bakhjarla sína.

Þetta er nauðsynlegt að skýra með dæmum:

Nú eru um 70 % raforkunnar á Íslandi framleidd í vatnsorkuverum og um 30 % í jarðgufuverum.  Vatnsorkuverin hafa markaðslega yfirburði, því að auðvelt er að breyta raforkuvinnslu þar á víðu sviði á skömmum tíma, en miklu meiri vinnslubreytingatregða er í jarðgufuverum.  Vinnslukostnaður vatnsorkuvera er þar að auki umtalsvert lægri en í jarðgufuverum.  

Landsvirkjun er langstærsta virkjunarfyrirtækið með um 80 % markaðshlutdeild.  Með núverandi fyrirkomulagi raforkuviðskipta, hér kallað gjaldskrárkerfi, hefur Landsvirkjun vegna stærðar sinnar tekið að sér auðlindastjórnunina til að hámarka nýtingu og endingu vatns í meginmiðlunarlónum landsins með samkeyrslu vatnsorkuvirkjana og jarðgufuvirkjana.  Þegar hækkar í miðlunarlónum er sett mikið álag á vatnsorkuverin og það haft í hámarki, þegar lónin nálgast fyllingu, en á móti dregið úr álagi jarðgufuvera.  Öfugt er farið að við lækkun í lónum og við lágmark þar mæðir mest á jarðgufuverum. Þannig nýtist vatnið bezt.

Í góðum vatnsárum var áður búinn til markaður notenda, sem gátu nýtt sér ótryggða raforku á mun lægra verði en s.k. forgangsorku, sem aldrei má bresta. Þannig var framkölluð aukin raforkunotkun, þegar hún var þjóðhagslega hagkvæm. Þetta var margri starfseminni til hagsbóta, s.s. kyndistöðvum, fiskimjölsverksmiðjum og ylrækt.  Nú hefur Landsvirkjun af dularfullum ástæðum dregið úr eða jafnvel lagt þessa þjónustu af. Það er ekki til þess fallið að bæta vatnsnýtinguna. Er það aðlögun að því, sem koma skal ? 

Landsreglarinn, sem verður reglusetningararmur ACER (Orkustofnunar ESB) á Íslandi, mun hafa það hlutverk m.a. að markaðsvæða viðskipti með raforku og koma hér á uppboðskerfi.  Hann hefur samkvæmt Þriðja orkumarkaðslagabálkinum ekki vald til að skipa fyrir um, að þetta skuli gera, en með þessum orkubálki leggst sú kvöð á stjórnvöld að koma á kerfinu, sem framkvæmdastjórn ESB telur skilvirkast og koma neytendum bezt. Það er sem sagt uppboðskerfi raforku, sem hérlendis getur valdið stórtjóni vegna straumleysis af völdum óleyfilegrar samstýringar virkjana og mun örugglega valda sveiflukenndu raforkuverði yfir árið og sennilega hærra meðalverði en nú er við lýði.  

Vítin eru til þess að varast þau, og ættu stjórnvöld að kanna afleiðingar fyrir neytendur af markaðsvæðingunni í vatnsorkulöndum á borð við Noreg, Nýja-Sjáland og Kaliforníu.  Það, sem mun gerast hérlendis á uppboðsmarkaði er, að vatnsorkuverin munu ryðja jarðgufuvirkjunum af markaði, á meðan eitthvað er til að selja af rafmagni frá vatnsorkuverum.  Þetta mun leiða til ofnýtingar á vatnsauðlindinni og vannýtingar á jarðgufunni, og afleiðingin verður tiltölulega lág staða í miðlunarlónum lungann úr árinu og mikil hætta á vatnsskorti og þar með rafmagnsskorti e.t.v. þriðjung úr árinu, janúar-apríl.  

Þetta skapar auðvitað óviðunandi afhendingaróöryggi raforku, og Landsreglarinn og ACER munu benda á hina augljósu lausn á vandanum, tengingu undir hafinu við rafkerfi annarra landa.

Aftur að hugsanlegu banni  Alþingis á sæstreng.  Slík lagasetning stenzt á yfirborðinu að Evrópurétti, því að í orði kveðnu á ekki að koma á nýjum millilandatengingum án samþykkis réttra yfirvalda í viðkomandi löndum. Með samþykki Alþingis á innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins ganga yfirvöld landsins undir það jarðarmen að styðja framkvæmd kerfisþróunaráætlunar ESB/ACER með ráðum og dáð.  Með því að stofna til embættis Landsreglara í landinu, sem verður á íslenzku fjárlögunum, en að öðru leyti algerlega óháður íslenzkum yfirvöldum, staðfestir framkvæmdavaldið þennan stuðning við kerfisþróunaráætlunina, því að eitt meginhlutverk Landsreglarans verður að hafa eftirlit með fylgni kerfisáætlunar Landsnets við kerfisþróunaráætlun ESB/ACER.  Það myndast þar af leiðandi óviðunandi mótsetning á milli höfnunar Alþingis á sæstreng og innleiðingar Alþingis á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  Á þessu verður hamrað af Landsreglaranum, ESA, ACER og framkvæmdastjórn ESB.  Ef Alþingi ekki breytir ákvörðun sinni, mun ágreiningurinn enda hjá EFTA-dómstólinum, og þar þarf ekki að spyrja að leikslokum.   

Er frá líður og tímabundinn raforkuskortur verður árviss viðburður á Íslandi, mun þrýstingur aukast mjög á Alþingi að afnema þessi undarlegu lög, sem grípa fram fyrir hendur framkvæmdavaldsins. Hlutverk Landsreglarans um að sjá til þess, að Ísland framfylgi að sínu leyti kerfisþróunaráætlun ESB/ACER, mun rekast á við slík lög, og á meðan "Icelink" sæstrengurinn á milli Íslands og Bretlands er í þessari kerfisþróunaráætlun, ber Landsreglaranum að sjá til þess, að kerfisáætlun Landsnets geri kleift að tengja slíkan sæstreng Íslandsmegin.  Það er  líklegt, að Vetrarpakkinn, sem er á leiðinni frá ESB og er Fjórði orkumarkaðslagabálkurinn þaðan og væntanlega ekki sá síðasti, muni innihalda enn ríkari valdheimildir handa ACER og Landsreglaranum og heimildir framkvæmdastjórnar og ESB-dómstólsins og þá ESA og EFTA-dómstólsins í EFTA-löndunum til að víkja landslögum til hliðar fyrir Evrópurétti (lögum ESB).  Hvað sem Vetrarpakkanum líður, mun Landsreglarinn geta látið reyna á sæstrengsbann Alþingis fyrir EFTA-dómstólinum.  Það er þess vegna mjög lítið hald í og fullkomlega falskt öryggi fólgið í hugsanlegu banni Alþingis við tengingu íslenzka raforkukerfisins við útlönd.

Íslenzk stjórnvöld virðast ekki vera í færum til að greina þær hættur, sem felast í Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB fyrir starfsemi íslenzka raforkumarkaðarins í þágu almannahags.  Þá virðast þau heldur ekki ná að átta sig á þýðingu kerfisþróunaráætlunar ESB/ACER né skuldbindingunni um stuðning við hana, sem felst í samþykki Alþingis á téðum lagabálki og stofnsetningu embættis Landsreglara. Ný greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar, lögfræðings, handa iðnaðarráðherra er ekki þess eðlis, að hún hjálpi stjórnvöldum við að ná áttum.  Hún er áróðursplagg fyrir skoðanir starfsmanna iðnaðarráðuneytis og utanríkisráðuneytis á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum og afleiðingum af innleiðingu hans hérlendis.  

Að öllu þessu metnu er eina skynsamlega afstaða ríkisstjórnarinnar sú að sýna fyllstu aðgát, tilkynna samstarfsaðilum Íslands innan EES um, að þar sem orkukerfi Íslands sé gjörólíkt orkukerfum ESB-landanna, sé hætta á, að markaðskerfi ESB henti ekki hér og að Íslendingar muni þurfa á allri sinni orku í nýtingarhluta Rammaáætlunar að halda fyrir orkuskipti og til að standa undir hagvexti vaxandi þjóðar.  Af þessum sökum áskilji landið sér rétt til að hafna Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• fyrirvarar_vi_ri_ja_orkupakka_esb.docx
• 180602_acer-brev_er_ikkje_juridisk_bindande_7649.pdf