Orkuverð hér og þar

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að stjórn og forstjóri Landsvirkjunar hafa mótað aðra stefnu um verðlagningu raforku en fyrrverandi stjórn og forstjóri, Friðrik Sophusson.  Skammt er frá því að segja, að nýja stefnan hefur reynzt hið mesta óráð, enda er hún reist á röngum forsendum.

Hin fyrri ranga forsenda er, að íslenzk orka sé að keppa við evrópska orku um viðskiptavini, og þess vegna beri verðlagningunni að draga dám af verðlagningu raforku í Evrópu.  Þetta er kolröng forsenda, eins og bezt sést á því, að undanfarin tvö ár hefur áliðnaður á meginlandi Evrópu dregið saman seglin um fjórðung.  Ástæðan er orkuskortur í Evrópu, m.a. vegna lokunar kjarnorkuvera, og ótti fjárfesta við kolefnisskatt.  Nú hefur framkvæmdastjórn ESB hins vegar lýst því yfir, að til að varna "kolefnisleka" til annarra landa, sem ekki ætla að leggja kolefnisskatt á, muni hún veita tímabundna undanþágu frá kolefnisskatti til samkeppniiðnaðar. Þetta mun þó hvorki nægja til að draga að nýja starfsemi á sviði orkukræfs iðnaðar né auka við þá, sem fyrir er, því að raforkuseljendur í Evrópu eru ófúsir að gera langtímasamninga um orkusölu vegna óvissunnar í Evrópu. 

Vestur-evrópsk orkufyrirtæki gerðu þau mistök fyrir nokkrum árum að gera samning til 20 ára um kaup á gasi frá Gazprom í Rússlandi á verði, sem er fimmfalt núverandi gasverð í Bandaríkjunum, BNA.  Reyna kaupendurnir nú að fá þessum samningum hnekkt.  Rússneski björninn vill hins vegar tengja gasverð við heimsmarkaðsverð á olíu. Nú eru hins vegar að þróast sjálfstæðir gasmarkaðir, sem munu knýja orkuverð niður á við.  Af þessu sést, að orkumarkaðurinn á Íslandi á fátt sameiginlegt með evrópska markaðinum og augljóst, að þessir tveir markaðir þróast eftir ólíkum leiðum, enda birgjar og viðskiptavinir gjörólíkir.

Hin ranga forsendan er, að raforkuverð í heiminum sé á uppleið, og þess vegna sé réttlætanlegt að hækka á einu bretti heildsöluverð um þriðjung.  Þessi skoðun Landsvirkjunarforystunnar er annaðhvort reist á mikilli vanþekkingu eða kolröngum ályktunum af tiltækum staðreyndum, því að þessu er þveröfugt farið, eins og rakið var í greininni, "Don Kíkóti tengir vindmyllur með sæstreng", hér á vefsetrinu og tíundað verður enn frekar í þessum pistli. Verðlagningarstefnu Landsvirkjunar verður að gjörbreyta hið fyrsta. Annars missa Íslendingar af mikilvægum erlendum fjárfestingum og iðnaðartækifærum.  Sæstrengsóra má skrínleggja strax, því að raforkuverð í Evrópu hefur þegar náð hæstu hæðum og mun fara lækkandi að raunvirði.

Ástæðan fyrir verðlækkun raforku í heiminum, sem hafa mun sín áhrif í Evrópu, er gríðarleg aukning framboðs á eldsneytisgasi, bæði venjulegu jarðgasi og s.k. setlagagasi (shale gas).  Áætlað er, að gasbirgðir heimsins muni endast í 200 ár þrátt fyrir, að það muni líklega standa undir 35 %-50 % af frumorkunotkun heimsins um 2050, sem jafngildir um tvöföldun hlutdeildar m.v. nútímann.  Þar er orkubylting á ferðinni. 

Verðið á gasi hefur vegna mikils framboðs fallið á frjálsum mörkuðum, en þar sem gasverð er enn tengt olíuverði, eins og í Evrópu, þar sem Gazprom neitar að lækka verðið, hefur verðið lækkað mun minna. Gasverðið og þar með raforkuverðið í Evrópu mun þó án vafa lækka enn meira á næstu árum að raunvirði.  Landsvirkjun er þar af leiðandi á kolröngu róli með sína gríðarlegu orkuverðshækkun nýrra langtímaorkusamninga.  Af þessum ástæðum hefur Landsvirkjun orðið af hagstæðum langtímasamningum. Þetta þýðir, að Landsvirkjun verður að taka upp hefðbundna verðlagningarstefnu, sem reist er á jaðarkostnaði í kerfinu í stað einhvers konar spákaupmennsku. Þá er virkjunum stillt upp í hagkvæmniröð og t.d. meðaltal kostnaðar 5 næstu virkjana lagt til grundvallar verðlagningu. Komandi Alþingiskosningar munu vonandi valda straumhvörfum á þessu sviði sem mörgum öðrum.   

Hlutdeild gass á kostnað kola við raforkuvinnslu hefur stóraukizt í Bandaríkjunum og er nú komin í 25 % og gæti verið komin yfir 50 % árið 2030 vegna verðþróunar og helmingi minni koltvíildislosunar per kWh en í kolakyntum orkuverum.  Bandaríkjamönnum hefur þannig tekizt að minnka koltvíildislosun sína um 800 milljónir tonna af CO2 án skuldbindinga á meðan þessi losun hefur vaxið í ESB þrátt fyrir orðagjálfur stjórnmálamanna og tuð búrókrata, skuldbindingar Kyoto og 20/20 markmiðin og tilskipanir kommissara í Brüssel um hið mótsetta. 

Evrópa er furðusein á sér að taka við sér í nýtingu setlagagass.  Draugasögur eru þar á kreiki um eld, sem standi út úr krönum fólks í heimahúsum vegna blöndunar gass við drykkjarvatnsforða.  Tækniþróun við vinnslu setlagagassins er ör, og umhverfisáhætta við vinnsluna er lítil, en ávinningur andrúmslofts og buddu almennings ótvíræður. Þjóðverjar hafa mótað aðra stefnu í orkumálum.  Þeir ætla að auka gríðarlega hlutdeild sjálfbærra orkugjafa í orkuvinnslu sinni, þ.e. vinds, sólar og lífmassa, og verða 50 % af frumorkunotkun þeirra árið 2040.  Gasbyltingin fellur ekki að þessum áætlunum, en iðnaði Þýzkalands lízt ekki á blikuna vegna mun hærra orkuverðs og minni áreiðanleika í orkuafhendingu.  

Sýnir þetta dæmi með skýrum hætti muninn á því, hvernig frjáls markaður og haftamarkaður vinnur, t.d. á sviði mengunarvarna.  Stjórnmálamönnum verður ekkert ágengt, ef þeir eru úr tengslum við athafnalífið.  Það, sem bandarískir stjórnmálamenn gerðu, var að veita vinnsluleyfi fyrir setlagagasið, sem sumir evrópskir stjórnmálamenn hafa bannað.  Þar með tryggðu Bandaríkjamenn mikið framboð af gasi, einnig í þjóðaröryggislegu augnamiði, og markaðurinn hefur síðan unnið sitt starf neytendum í hag og umhverfinu til góðs.   

Undanfarinn áratug hefur orðið bylting í olíu-og gasvinnslu heimsins.  Þessi tæknibylting er að breyta eldsneytismarkaðinum úr seljendamarkaði í kaupendamarkað.  Tvennt kemur hér til:

1. Bortækni hefur fleygt fram.  Nú er hægt að bora á ská og lárétt.  Samhliða hefur mælitækni tekið framförum.  Geislavirknimælingar gefa til kynna, hvar er berg og hvar er sandur eða setlög.  Leiðnimælingar gefa til kynna, hvort í sandinum eða setlögunum er að finna eldsneyti.  Lág leiðni gefur til kynna olíu eða gas.  Þannig er unnt frá einum borpalli að beina borkrónunni á líklegar lindir.  Iðulega er borað 2-3 km lóðrétt og síðan allt að 12 km á ská eða lárétt.  Gefur auga leið, hversu mjög boranir verða árangursríkari og ódýrari fyrir vikið, enda hafa fjölmörg fyrirtæki sérhæft sig í þessari nýju bortækni.  Fyrirtæki með miaUSD40 í veltu á þessu sviði geta búizt við miaUSD5 í hreinan ágóða.
2. Hin byltingin er jarðgasvinnsla úr setlögum.  Þá er ofangreindri bortækni beitt og síðan er dælt vatni niður undir miklum þrýstingi.  Vatnið sprengir upp setlögin og losar um gas þaðan, sem síðan streymir upp.  Þessi aðferð nefnist "fracking" á ensku, sem nefna mætti sundrun á íslenzku. Nokkuð mikið vatn er notað við þetta, en þó minna en á golfvöllum BNA. 

Nú eru þekktar gasbirgðir í heiminum 755 Trn m3 samkvæmt "International Energy Agency" og skiptast þannig eftir landsvæðum (Trn m3=trilljón rúmmetrar; 1 Trn=1 þúsund milljarðar):

• Austur Evrópa að Rússlandi meðtöldu: 174 Trn m3 eða 23 %
• Mið-Austurlönd: 137 Trn m3 eða 18 %
• Asía (Kyrrahafsmegin): 132 Trn m3 eða 18 %
• OECD-Norður-Ameríka: 122 Trn m3 eða 16 %
• Afríka: 74 Trn m3 eða 10 %
• Mið-og Suður-Ameríka: 71 Trn m3 eða 9 %
• OECD-Evrópa: 45 Trn m3 eða 6 %

Þessi dreifing gasauðævanna er allt önnur en dreifing olíuauðævanna.  Fyrir vikið sér OPEC sína sæng út breidda.  Bandaríkin (BNA) eru frumkvöðlar setlagagasvinnslunnar og stefna að því að verða sjálfum sér nóg um eldsneytisþörf innan fárra ára, en Bandaríkjamenn flytja nú inn 17 milljónir tunna af olíu á sólarhring.  Þetta mun gjörbreyta valdajafnvæginu í heiminum, og mikilvægi Hormuz-sunds mun stórminnka.  Fyrir vikið gæti orðið friðvænlegra í heiminum.

Núna skiptist frumorkuvinnsla heimsins nokkurn veginn þannig: olía, kol og gas hvert með um 26 %, alls 78 %, og fallvötn, kjarnorka, vindur ofl. endurnýjanlegt: um 7 % hvert, alls 22 %.  Gasnotkun mun aukast á kostnað olíu og kola, og heildareldsneytisnotkunin mun aukast, þannig að summa eldsneytisorkugjafanna mun fara yfir 80 % árið 2035, en það ár búast Bandaríkjamenn við, að árleg notkun þeirra á gasi nemi 820 miö m3 og sjái BNA fyrir helmingi frumorku sinnar.  Þeir eru frumkvöðlar á þessu sviði, svo að um 2050 má vænta helmingshlutdeildar gass í frumorkunotkun heimsins.

Nú er koltvíildislosun út í andrúmsloftið um 30,7 Gt/a, en spáð er, að hún muni vaxa um 20 % til 2035 og nema þá 36,8 Gt/a, þrátt fyrir helmingi minni losun á hverja kWh frá gasbruna en kolabruna.  Skýringarinnar er þar að leita, að orkuverðið mun lækka og þar með mun orkunotkun vaxa per mann (og þar að auki verður fólksfjölgun).  Afleiðingin verður sú, að aukið gasframboð mun ekki leiða til minni losunar gróðurhúsalofttegunda. 

Árið 2035 er hins vegar mjög líklegt, að samrunaorkan verði komin til skjalanna.  Einkafyrirtæki í Bandaríkjunum eru komin að þröskuldi í þróun samrunaorku, og það eru yfirgnæfandi líkur á, að innan tveggja áratuga muni takast að ná endanlegri lausn á orku-og gróðurhúsaloftsvanda heimsins.  Þá kunna endurnýjanlegar orkulindir og tiltölulega mengunarlausar að lækka í verði.  Grípa verður gæsina á meðan hún gefst.     

      

Athugasemdir

[Ágúst H Bjarnason, 8.8.2012 kl. 14:32]

Takk fyrir fróðlegan og góðan pistil Bjarni.

[Bjarni Jónsson, 8.8.2012 kl. 16:35]

Þakka þér fyrir góða kveðju, Ágúst.  Við sjáum af því, sem tíundað er í pistlinum, að búið er að brúa bilið fram að nýtingu samrunaorkunnar með ákjósanlegum hætti, gasinu.  Margir höfðu af því áhyggjur, að eldsneytisverð færi í hæstu hæðir og mundi kvelja hagkerfin og valda stöðnun.  Það verður ekki.  Einnig er, eins og þú veizt, verið að þróa aðferðir til að dæla koltvíildi niður í jörðina.

Með góðri kveðju,

[Ómar Ragnarsson, 8.8.2012 kl. 23:01]

Orkuverðið, sem við viljum frá núna, er svo lágt að upplýst hefur verið að Landsvirkjun og önnur orkufyrirtæki hafa ekki efni á að kaupa búnað sem getur minnkað brennisteinsvetnismengunina frá háhitavirkjununum.

Þess vegna biður Orkuveita Reykjavíkur um átta ára frest til þess að reyna finna upp ódýra aðferð til að gera þetta.

Það er á skjön við starfsleyfið og matið á umhverfisáhrifunum sem byggð voru á því að OR myndi ráða þessi og önnur vandamál, sem óleyst eru, svo sem affallsvatnið og skjálftar vegna niðurdælingar.

Átta ára frestur er í raun beiðni um að virkjanirnar fái að menga eins mikið og spilla umhverfinu eins mikið og þeim sýnist til allrar frambúðar.  

Eftir átta ár verður komin meira en áratugs hefð á það ástand, sem lofað var að myndi ekki skapast.

[Bjarni Jónsson, 9.8.2012 kl. 14:12]

Ég deili með þér, Ómar, áhyggjum af mengunarvandamálum jarðgufuvirkjana og tel, að of geist hafi verið farið í að nýta jarðvarmann til raforkuvinnslu.  Það er óverjandi að nýta jarðgufuna með um 10 % nýtni í ljósi þess, að reikna verður með, að um námuvinnslu sé að ræða.  Það verður að fara hægt í sakirnar við nýtingu jarðgufunnar og alls ekki að vaða áfram án þess að hafa lausnir á reiðum höndum um mengunarvarnir hvers konar. 

Ef vinnsla á heitu vatni, t.d. til upphitunar húsnæðis, á sér stað samtímis batnar nýtnin og fer yfir 50 %.  Slík nýtni ætti að vera skilyrði fyrir jarðgufunýtingu. 

Það gefur auga leið, að vinnslukostnaður raforku með jarðgufu er hærri en með vatnsorku.  Það er mun hærri viðhaldskostnaður, lægri nýtingartími og mun styttri afskriftartími á jarðgufuvirkjunum.   E.t.v. hafa menn flaskað á þessu við verðlagninguna með alkunnum afleiðingum fyrir fjárhag Orkuveitunnar. 

Annað: ég vil þakka þér fyrir afar fróðlega frásögn á vefsetri þínu af viðureign Bismarcks og Hoods og síðan baráttu brezka flotans með flugmóðurskipi og hægfara flugvélum við Bismarck. 

Með góðri kveðju /