Hver ræður sæstrengstengingu eftir innleiðingu "pakkans" ?

Á Morgunvakt gömlu Gufunnar 13.09.2018 var viðtal við Kristínu Haraldsdóttur, lektor við Lagadeild HR.  Sama Kristín hélt erindi á ráðstefnu Lagadeildar HR 13.08.2018.  Þetta var nokkuð áferðarfallegt viðtal á Gufunni að morgni dags, en mikilvægum atriðum var þar sleppt, e.t.v. vegna tímaskorts.  Tvö atriði, sem fram komu hjá lektornum, þarfnast nánari umfjöllunar:

Hún hélt því fram, að íslenzk stjórnvöld réðu því, hvort umsókn fjárfestis um lagningu sæstrengs og tengingu við íslenzka raforkukerfið yrði samþykkt eða henni hafnað, og hún hélt því fram, að engin krafa væri um einkavæðingu innan raforkugeirans með Þriðja orkupakka ESB. Hvort tveggja orkar tvímælis hjá henni. Hér verður fyrra atriðið gert að umfjöllunarefni.  

Nú hafa veður skipazt svo í lofti, að iðnaðarráðherra, Þórdís Kolbrún Reykfjörð, hefur boðað lagafrumvarp á Alþingi um, að Alþingi skuli að lokum fjalla um það, hvort leyfa skuli eða hafna lagningu aflsæstrengs til landsins og tengingu hans við stofnkerfi landsins. Hún, sem er lögfræðingur að mennt, mundi varla hafa fyrir þessu umstangi, ef hún væri sannfærð um, að íslenzk stjórnvöld réðu því í raun, hvort af sæstrengstengingu verður eða ekki. Þannig eru skiptar skoðanir um þetta á meðal íslenzkra lögfræðinga, og enn meiri lögfræðilegar efasemdir eru um þetta í Noregi, en þar eru nú risnar deilur um leyfisumsókn einkafyrirtækisins Northconnect um aflsæstreng til Skotlands.   

Hér skal reyndar draga í efa, að lög þessi um lokaorð Alþingis gagnvart leyfisumsókn sæstrengs verði í augum ESA og EFTA-dómstólsins talin rétthærri en ákvæði í Vetrarpakkanum (væntanlegum Fjórða orkumarkaðslagabálki), þar sem enn aukin völd verða væntanlega færð í hendur ACER (Orkustofnun ESB), þótt enn sé ágreiningur um það á milli Framkvæmdastjórnarinnar og ESB-þingsins annars vegar og Ráðherraráðsins hins vegar.

Lögfræðingum hérlendis hættir til að líta á Þriðja orkumarkaðslagabálkinn sem endanlegt plagg, sem er fjarri lagi.  Það á eftir að bæta við hann fjölmörgum Evrópugerðum, sem komið hafa út á tímabilinu 2010-2018, og Vetrarbálkurinn, sem verður Fjórði orkumarkaðslagabálkur ESB, mun leysa þann þriðja af hólmi.  Sá nýi felur að öllum líkindum í sér enn meira valdaframsal þjóðríkjanna til hinnar yfirþjóðlegu stofnunar, ACER, sem er beint undir Framkvæmdastjórn ESB.  Enn munu lögfræðingar iðnaðarráðuneytisins og aðkeyptir lögfræðingar þess komast að þeirri niðurstöðu, að nýtt fullveldisframsal sé svo lítið, að ekki þurfi að hafa áhyggjur út af Stjórnarskránni, enda bítur hún ekki frá sér, á meðan enginn kærir lögbrotin.   

Það er rétt, að formlega hefur Orkustofnun valdið til að samþykkja eða hafna umsókn, en það er ekki endanleg afgreiðsla, því að bæði Landsreglari og leyfisumsækjandi munu geta kvartað undan þeirri afgreiðslu til ESA (Eftirlitsstofnunar EFTA).  Ef ESA kemst að því, að umsóknin uppfylli öll skilyrði Landsreglarans, mun hún fara þess á leit við iðnaðarráðherra, yfirmann Orkumálastjóra, að leyfið verði veitt.  Ef ráðherrann þrjózkast við, verður fullt tilefni til að kæra höfnunina fyrir EFTA-dómstólinum. Íslenzk lög víkja fyrir Evrópurétti samkvæmt EES-samninginum, þannig að engin réttaróvissa ríkir um þetta mál. Það er þannig alls ekki rétt, að íslenzk stjórnvöld muni á endanum ráða því, hvort hingað verður lagður aflsæstrengur að utan eða ekki.  Það verður nánast útilokað, ef Alþingi samþykkir Þriðja orkumarkaðslagabálkinn.

Þarna virðist Kristín Haraldsdóttir, lögfræðingur, aðeins líta til hins formlega fyrirkomulags um afgreiðslu Orkustofnunar (OS) á leyfisumsóknum, en lítur framhjá því, að raforkumál hafa frá upphafi EES-samningsins verið hluti af honum, en með innleiðingu Þriðja orkupakkans aukast skuldbindingar Íslands mikið, og slík sæstrengsumsókn verður borin saman við Kerfisþróunaráætlun ESB/ACER.  Sé strengurinn í samræmi við hana, er næsta víst, hver úrskurður ESA og dómur EFTA-dómstólsins verður.    

Með hinu óvænta útspili iðnaðarráðherra að boða framlagningu frumvarps á Alþingi um innblöndun Alþingis á málefnasvið framkvæmdavaldsins er hún að  að klóra í bakkann í þessu máli, en lögfræðilega er það sennilega algerlega út í loftið.  Það er mikilvægt að greina það lögfræðilega, hvort eitthvert hald er í slíkri lagasetningu.  Prófessor í lögum og sérfræðingur í Evrópurétti hefur tekið að sér þessa greiningu, og verður hún birt opinberlega hérlendis í haust.  Höfundur þessa vefpistils yrði ekki hissa, þótt í ljós kæmi, að umrædd hugmynd um bann við lagningu aflsæstrengs til Íslands hafi einvörðungu blekkingarþýðingu, en eftir sem áður muni koma til kasta EFTA-dómstólsins að úrskurða um afdrif umsóknar fjárfestis um leyfi til sæstrengslagnar. Iðnaðarráðherra er hollt að hafa í huga, að hún starfar ekki í umboði Sameiginlegu EES-nefndarinnar, sem 5. maí 2017 samþykkti innleiðingu þessa stórhættulega lagabálks, heldur í umboði sjálfstæðismanna í NV-kjördæmi á Íslandi og sem varaformaður í umboði Landsfundar Sjálfstæðisflokksins.  Yfir 90 % sjálfstæðismanna í úrtaki Maskínu sumarið 2018 lýstu yfir andstöðu við það, sem felst í Þriðja orkumarkaðslagabálkinum, þ.e. framsal valds á orkumálasviði til yfirþjóðlegrar stofnunar.  Heldur ráðherrann og þingmaðurinn, Þórdís Kolbrún Reykfjörð, að sjálfstæðisfólk muni láta baráttu hennar og ráðuneytis hennar fyrir innleiðingu Þriðja orkupakkans yfir sig ganga, og það meira að segja í kjördæmi Jóns Hreggviðssonar ?  

Höfundur þessa pistils hefur oft vísað til Evrópugerðar nr 347/2013 um Kerfisþróunaráætlun ESB frá 17.04.2013.  Hún er sem sagt yngri en Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn og með henni eru gerðar breytingar á hluta regluverksins í téðum bálki, t.d. á 713/2009, 714/2009 um ACER, og 715/2009.  ESB mun þess vegna tvímælalaust krefjast þess, að þessi nýja Evrópugerð ásamt flaumi annarra, sem bíða, verði innleiddar hérlendis, ef/þegar Alþingi hefur samþykkt Þriðja orkupakkann.  

Aðalatriðið í þessu sambandi er þó, að í Þriðja orkupakkanum fær ACER umboð til að vakta og hafa eftirlit með fylgni aðildarríkjanna við Kerfisþróunaráætlun ESB/ACER, þar sem millilandatengingarnar koma fram og "Icelink" sæstrengurinn er á meðal verkefna á "hagkvæmniathugunarstigi". ACER er þarna ekki einvörðungu í ráðgjafarhlutverki, heldur "geymir hrísvönd á bak við spegilinn", sem endað getur hjá EFTA-dómstólinum í tilviki EFTA-ríkjanna í EES-samstarfinu. 

Í ACER-gerðinni, kafla 6, grein 8, stendur:

"ACER [Orkustofnun ESB] skal vakta framkvæmd Kerfisþróunaráætlunar fyrir Evrópusambandið.  Ef ACER finnur misræmi á milli framkvæmdar og áætlunar, á ACER að rannsaka orsakir misræmisins og gefa rekstraraðilum flutningskerfanna [Landsneti á Íslandi] leiðbeiningar ásamt Landsreglurum eða öðrum, sem málið varðar, í því augnamiði, að fjárfest verði í samræmi við Kerfisþróunaráætlunina fyrir Evrópusambandið."  

Ef þessar leiðbeiningar falla í grýtta jörð, getur orðið úr því mál, sem farið verður með áfram til Framkvæmdastjórnar ESB/ESA og, ef allt um þrýtur, til EFTA-dómstólsins. Aðildarlöndin eru þannig formlega séð í fyrstu atrennu ekki bundin af að fara eftir Kerfisþróunaráætluninni strax, en þrjózkist þau við, eru næg úrræði fyrir hendi til að láta þau fara að vilja ESB/ACER.  EFTA löndin hafa engin önnur úrræði til að forðast að lenda fyrir EFTA-dómstólinum en að fara að vilja ACER. 

Því fer þess vegna fjarri lagi, að Landsnet eða iðnaðarráðherra hafi sjálfdæmi um það, hvort Landsnet reisir háspennulínur til að flytja orku frá íslenzka stofnkerfinu og niður að lendingarstað sæstrengs, sem er núna á forgangsverkefnaskrá ENTSO-E, sambands rafmagnsflutningsfyrirtækja Evrópu. Hann er nú í hagkvæmniathugun og verður þar hugsanlega tekinn upp á hönnunar og framkvæmdastig. Þess má geta hér, að náttúruvernd er að Evrópurétti ekki næg ástæða til að ganga á svig við samþykktir yfirþjóðlegra stofnana, og Evrópuréttur verður allsráðandi um málefni flutningskerfis landsins og sæstrengstengingu eftir innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins. 

Það skýtur þess vegna skökku við að standa á því fastar en fótunum, að íslenzk stjórnvöld hafi um það síðasta orðið, hvort hingað verði lagður aflsæstrengur eða ekki.  Æðsta valdið í þeim efnum verður EFTA-dómstóllinn.

Nú vill svo til, að Norðmenn kunna að fá smjörþefinn af þessari ráðsmennsku ESB/ACER með millilandatengingar.  Ef Alþingi samþykkir Þriðja orkumarkaðslagabálkinn, tekur hann einnig gildi í Noregi og í Liechtenstein, en fyrr ekki.  Við gildistökuna mun reyna á 8 fyrirvara Stórþingsins frá marz 2018 við samþykkt Þriðja orkupakkans.  Þar á meðal var einn, sem Verkamannaflokkurinn lagði ríka áherzlu á, þ.e. að allar millilandatengingar skyldu vera áfram í eigu ríkisfyrirtækisins Statnetts, eins og verið hefur.  Á þetta mun reyna með NorthConnect, aflsæstreng á milli Noregs og Skotlands, sem einkafyrirtækið Northconnect hefur sótt um að fá að leggja á milli rafkerfa Noregs og Skotlands.  

  Norðmenn óttast þennan sæstreng, því að um hann verða fluttar út 9 TWh/ár, en heildarflutningsgeta hans verður 12 TWh/ár, og hann mun "þurrka up" alla umframraforku í landinu.  Á hinum endanum hefur raforkuverðið að jafnaði verið 60 % hærra undanfarin ár, svo að rafmagnið í Noregi gæti hækkað um allt að 60 % eftir tengingu þessa strengs.  

Statnett, norska Landsnet hefur varað Orkustofnun Noregs, NVE, við því að samþykkja þessa umsókn að svo stöddu, og nú velta Norðmenn fyrir sér, hvort þeir hafi vald til að hafna leyfisumsókn um þennan streng.  Ein af vangaveltunum er í stuttu máli á þessa leið:

"Höfnun þarf að rökstyðja.  Að þetta verður sæstrengur í einkaeigu er varla röksemd. Slíkt yrði túlkað sem brot á grundvallarreglu um athafnafrelsi, og slíkt yrði brot á norskum lögum. Banni með vísun til samkeppnishæfni norsks atvinnulífs verður strax vísað á bug sem brot á ríkisstuðningsreglum ESB.  Þegar flutningsgeta á milli landa hefur aukizt svo mjög, að kominn verður á innri markaður með rafmagn, gilda allar almennar reglur ESB um slíkan markað.

Höfnun verður að reisa á þungavigtarrökum um samfélagslega hagsmuni.  Hvorki einkaeign, tillit til samkeppnishæfni eða náttúru teljast til slíkra í ESB-rétti.  Stjórnvöld munu hafa hið raunverulega framkvæmdavald á móti sér í þessu máli.  Landsreglaranum ber að gefa skýrslu um höfnun til ESA og ACER sem brot gegn Kerfisþróunaráætlun ESB og fara þess formlega á leit við NVE (OS á Íslandi), að áætlunin sé virt.  

 ESB mun þrýsta mjög á stjórnmálaleiðtogana, að þeir beiti sér fyrir því, að leyfi fyrir sæstrengnum verði veitt.  Ef þeir neita samt, og umsækjendurnir kæra málið til ESA, geta Norðmenn þá komið í veg fyrir, að málið fari fyrir EFTA-dómstólinn sem úrskurðaraðila ?  Þá verða þeir að halda því fram, að þetta sé viðfangsefni, sem falli utan EES-samningsins.  Það er ómögulegt.  

Þessi atburðarás á við núverandi reglur í Orkupakka 3.  Nú eru ESB-löndin að semja um Vetrarpakkann, sem auka mun völd ESB og ACER.  Hið eina, sem veitir okkur öryggi um, að við getum beitt ákvörðunarrétti okkar sem fullvalda þjóð, er að hafna þeirri viðamiklu ESB-aðlögun, sem ríkisstjórnin hefur lagt til."

Þessi sviðsmynd Norðmanna er mjög lærdómsrík fyrir okkur Íslendinga.  Iðnaðarráðherra Íslands ætlar að leggja til við Alþingi, að þingmenn hafi síðasta orðið gagnvart umsókn um aflsæstreng frá útlöndum.  Ráðherrann gerir þetta væntanlega af illri nauðsyn.  Hún treystir því ekki almennilega, að höfnun Orkustofnunar, OS, haldi fyrir EFTA-dómstólinum.  Hvaða rökum er ætlunin að beita í þessum lögum til að réttlæta lagasetninguna ?  Það verður fróðlegt að sjá, en líklegast er, að lög, samin í iðnaðarráðuneytinu, þvert á Evrópurétt, muni engin áhrif hafa á dómsuppkvaðningu EFTA-dómstólsins.  Lagasetningin gæti orðið vita gagnslaus og nánast hlægileg í augum umheimsins.  Um þetta munu Evrópuréttarsérfræðingar vafalaust fjalla af mikilli þekkingu á næstunni.  

 

 

Er vit í að banna sæstrengslögn til útlanda ?

Nú er leitað logandi ljósi að ráðum til að fá meirihlutastuðning á Alþingi við innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn.  Það er mikið haft við, því að sumir embættismenn trúa því og dreifa þeim hræðsluáróðri til stjórnmálamanna og annarra, að sjálfur EES-samningurinn sé í húfi og þar með snurðulaust aðgengi að Innri markaði ESB/EFTA (nema Sviss). Hvergi er þó stafkrókur, sem styður martraðarkenndan söguburð af þessu tagi. Þvert á móti er gert ráð fyrir þeim möguleika í EES-samninginum, að þetta geti gerzt, enda talinn nauðsynlegur neyðarhemill, þegar Alþingi samþykkti samninginn árið 1993. Fyrirvarar við samþykkt Þriðja orkumarkaðslagabálksins eru að öllum líkindum vita haldlausir, eins og sjá má í viðhengjum með þessari færslu.  

Þótt Alþingi kunni á nefndarfundi árið 2016 að hafa gefið leyfi til að halda áfram með Þriðja orkumarkaðslagabálkinn á vettvangi EES, þá var málið fullkomlega vanreifað á þeim tíma, og Alþingiskosningar hafa farið fram síðan. Núverandi þing er algerlega óbundið, þegar það tekur afstöðu til Þriðja orkumarkaðslagabálksins.  

Það skal þó taka fram, að í utanríkismálanefnd hreyfði einn maður andmælum og hafði uppi varnaðarorð á þessum tíma.  Sá var Frosti Sigurjónsson, þingmaður Framsóknarflokksins, og kveikti hann manna fyrstur hérlendis á hættunum, sem þessu máli eru samfara.  Mikilsverðir vanreifaðir þættir voru t.d., hvort innleiðingin færi yfir mörk leyfilegs framsals ríkisvalds, og hvaða áhrif uppboðskerfi raforku að hætti ESB hefði á auðlindastjórnun Íslendinga, raforkuverð í landinu og afhendingaröryggi raforku. Það er hægt að rústa gersamlega íslenzka raforkumarkaðinum, sem er einstakur í Evrópu, með því að beita á hann aðferðarfræði, sem sniðin er við gjörólíkar aðstæður að öllu leyti.  Hér er of mikið í húfi, til að flaustursleg málsmeðferð eða einvörðungu lögfræðilegt mat sé landsmönnum boðleg. Það er ekki með réttu hægt að halda því fram, að við lokaafgreiðslu málsins verði Alþingi bundið af fyrri ákvörðun um að leyfa Sameiginlegu EES-nefndinni að halda áfram með málið, en auðvitað hefði verið betra, að þingið á þessum tíma hefði gert sínar athugasemdar og sett sín skilyrði.  Það var ekki gert þrátt fyrir viðvörunarorð Frosta, og er það mjög ámælisvert.  

Samkvæmt ákvæðum EES-samningsins hafa þjóðþing EFTA-landanna í EES fulla heimild til að grípa í neyðarhemil við lokaafgreiðslu málsins, ef þeim býður svo við að horfa, og synja tilskipunum og lagabálkum ESB-staðfestingar.  Hefst þá samningaferli, og samkvæmt EES-samninginum má ESB ekki grípa til annarra gagnráðstafana en ógildingar samkynja gerða og hafnað var, þ.e.a.s. í þessu tilviki 1. og 2. orkumarkaðslagabálksins. Nú er nauðsynlegt að spyrna við fótum, og áhættan af því er hverfandi m.v. tjónið, sem hlýzt af því að leggja núverandi auðlindastjórnun fyrir róða og taka upp hreinræktaða spákaupmennsku með raforkuna, sem leiðir til slæmrar auðlindanýtingar, sveiflukennds raforkuverðs og aukinnar hættu á orkuskorti í landinu.    

 Iðnaðarráðherra hefur nú tilkynnt, að lagt verði fram á Alþingi í október 2018 frumvarp til laga um, að Alþingi skuli hafa síðasta orðið um lagningu sæstrengs frá útlöndum og tengingu hans við íslenzka raforkukerfið.  Þetta mun vera hugsað sem ráð til að gera Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB heldur kræsilegri í augum Alþingis og almennings, en hér skal vara við svo ótraustri girðingu.  Hún mun ekki halda túnrollum ESB réttum megin. 

Þessi gjörningur er ekki til annars hæfur en að slá ryki í augu landsmanna.  Bæði er óvíst, að þessi lagasetning verði nokkur  vörn gegn sæstreng, er fram í sækir, vegna samsetningar þingsins og hins vegar mun umsækjandi um leyfi fyrir sæstreng vafalítið kæra höfnun þingsins fyrir ESA og ágreiningurinn hafna hjá EFTA-dómstólinum.  Þá er það órökrétt, að löggjafarsamkoman troði sér með þessum hætti inn á verksvið framkvæmdavaldsins, en leyfisveitingar eiga skilyrðislaust þar heima.

Þá skellir iðnaðarráðherra skollaeyrum við vel ígrunduðum röksemdum um alvarlegar afleiðingar markaðsvæðingar raforkugerans á Íslandi án sæstrengs.  Almenningur skynjar hættuna, framkvæmdavaldið er úti á þekju, einblínir á lögfræðileg formsatriði, en hugar lítt að raunverulegu innihaldi eða geigvænlegum fjárhagsafleiðingum, sem af rústun raforkumarkaðarins leiða.  Hvort löggjafinn er með á nótunum, veit enginn enn. 

Þórdís Kolbrún Reykfjörð, iðnaðarráðherra, er þeirrar hyggju, eins og höfundar allra orkumarkaðslagabálkanna þriggja og þess fjórða, sem er á leiðinni, að rafmagn sé vara, sem ganga eigi kaupum og sölum til hæstbjóðanda á uppboðsmarkaði.  Þetta er öndvert við viðtekin sjónarmið á Íslandi og í Noregi um, að raforkan sé afurð náttúruauðlindar og að viðskipti með afurðina verði ekki aðgreind frá nýtingu náttúruauðlindarinnar.  Með öðrum orðum verða viðskipti með rafmagn á Íslandi að tengjast auðlindastjórnun, ef ekki á illa að fara. Þetta á við íslenzkar og norskar endurnýjanlegar orkulindir, en hins vegar ekki eldsneytisorkuverin í ESB-löndunum. Á Íslandi er uppi alveg einstök staða í Evrópu, þar sem er viðkvæmt samspil vatnsorkuvera og jarðgufuvera.  Það þarf að stjórna þessu samspili af natni, og uppboðsmarkaður raforku í anda ESB er ófær um það, af því að kostnaðarmynztur þessara orkuvera er ólíkt.  Ráðuneytisfólk og þingmenn verða að íhuga þann reginmun, sem er á sjálfbæru raforkukerfi Íslands og ósjálfbæru raforkukerfi ESB-landanna. Ætla þingmenn að fórna íslenzkri auðlindastjórnun á altari vezlunarhugmyndar ESB um rafmagn sem vöru.  Rafmagn er ekki vara á Íslandi, og þess vegna á frjáls samkeppnismarkaður ekki við rafmagn hérlendis.  Ef iðnaðarráðherra ekki viðurkennir þessa staðreynd, þá mun hún lenda í miklum ógöngum, bæði með orkumál landsins og pólitíska bakhjarla sína.

Þetta er nauðsynlegt að skýra með dæmum:

Nú eru um 70 % raforkunnar á Íslandi framleidd í vatnsorkuverum og um 30 % í jarðgufuverum.  Vatnsorkuverin hafa markaðslega yfirburði, því að auðvelt er að breyta raforkuvinnslu þar á víðu sviði á skömmum tíma, en miklu meiri vinnslubreytingatregða er í jarðgufuverum.  Vinnslukostnaður vatnsorkuvera er þar að auki umtalsvert lægri en í jarðgufuverum.  

Landsvirkjun er langstærsta virkjunarfyrirtækið með um 80 % markaðshlutdeild.  Með núverandi fyrirkomulagi raforkuviðskipta, hér kallað gjaldskrárkerfi, hefur Landsvirkjun vegna stærðar sinnar tekið að sér auðlindastjórnunina til að hámarka nýtingu og endingu vatns í meginmiðlunarlónum landsins með samkeyrslu vatnsorkuvirkjana og jarðgufuvirkjana.  Þegar hækkar í miðlunarlónum er sett mikið álag á vatnsorkuverin og það haft í hámarki, þegar lónin nálgast fyllingu, en á móti dregið úr álagi jarðgufuvera.  Öfugt er farið að við lækkun í lónum og við lágmark þar mæðir mest á jarðgufuverum. Þannig nýtist vatnið bezt.

Í góðum vatnsárum var áður búinn til markaður notenda, sem gátu nýtt sér ótryggða raforku á mun lægra verði en s.k. forgangsorku, sem aldrei má bresta. Þannig var framkölluð aukin raforkunotkun, þegar hún var þjóðhagslega hagkvæm. Þetta var margri starfseminni til hagsbóta, s.s. kyndistöðvum, fiskimjölsverksmiðjum og ylrækt.  Nú hefur Landsvirkjun af dularfullum ástæðum dregið úr eða jafnvel lagt þessa þjónustu af. Það er ekki til þess fallið að bæta vatnsnýtinguna. Er það aðlögun að því, sem koma skal ? 

Landsreglarinn, sem verður reglusetningararmur ACER (Orkustofnunar ESB) á Íslandi, mun hafa það hlutverk m.a. að markaðsvæða viðskipti með raforku og koma hér á uppboðskerfi.  Hann hefur samkvæmt Þriðja orkumarkaðslagabálkinum ekki vald til að skipa fyrir um, að þetta skuli gera, en með þessum orkubálki leggst sú kvöð á stjórnvöld að koma á kerfinu, sem framkvæmdastjórn ESB telur skilvirkast og koma neytendum bezt. Það er sem sagt uppboðskerfi raforku, sem hérlendis getur valdið stórtjóni vegna straumleysis af völdum óleyfilegrar samstýringar virkjana og mun örugglega valda sveiflukenndu raforkuverði yfir árið og sennilega hærra meðalverði en nú er við lýði.  

Vítin eru til þess að varast þau, og ættu stjórnvöld að kanna afleiðingar fyrir neytendur af markaðsvæðingunni í vatnsorkulöndum á borð við Noreg, Nýja-Sjáland og Kaliforníu.  Það, sem mun gerast hérlendis á uppboðsmarkaði er, að vatnsorkuverin munu ryðja jarðgufuvirkjunum af markaði, á meðan eitthvað er til að selja af rafmagni frá vatnsorkuverum.  Þetta mun leiða til ofnýtingar á vatnsauðlindinni og vannýtingar á jarðgufunni, og afleiðingin verður tiltölulega lág staða í miðlunarlónum lungann úr árinu og mikil hætta á vatnsskorti og þar með rafmagnsskorti e.t.v. þriðjung úr árinu, janúar-apríl.  

Þetta skapar auðvitað óviðunandi afhendingaróöryggi raforku, og Landsreglarinn og ACER munu benda á hina augljósu lausn á vandanum, tengingu undir hafinu við rafkerfi annarra landa.

Aftur að hugsanlegu banni  Alþingis á sæstreng.  Slík lagasetning stenzt á yfirborðinu að Evrópurétti, því að í orði kveðnu á ekki að koma á nýjum millilandatengingum án samþykkis réttra yfirvalda í viðkomandi löndum. Með samþykki Alþingis á innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins ganga yfirvöld landsins undir það jarðarmen að styðja framkvæmd kerfisþróunaráætlunar ESB/ACER með ráðum og dáð.  Með því að stofna til embættis Landsreglara í landinu, sem verður á íslenzku fjárlögunum, en að öðru leyti algerlega óháður íslenzkum yfirvöldum, staðfestir framkvæmdavaldið þennan stuðning við kerfisþróunaráætlunina, því að eitt meginhlutverk Landsreglarans verður að hafa eftirlit með fylgni kerfisáætlunar Landsnets við kerfisþróunaráætlun ESB/ACER.  Það myndast þar af leiðandi óviðunandi mótsetning á milli höfnunar Alþingis á sæstreng og innleiðingar Alþingis á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  Á þessu verður hamrað af Landsreglaranum, ESA, ACER og framkvæmdastjórn ESB.  Ef Alþingi ekki breytir ákvörðun sinni, mun ágreiningurinn enda hjá EFTA-dómstólinum, og þar þarf ekki að spyrja að leikslokum.   

Er frá líður og tímabundinn raforkuskortur verður árviss viðburður á Íslandi, mun þrýstingur aukast mjög á Alþingi að afnema þessi undarlegu lög, sem grípa fram fyrir hendur framkvæmdavaldsins. Hlutverk Landsreglarans um að sjá til þess, að Ísland framfylgi að sínu leyti kerfisþróunaráætlun ESB/ACER, mun rekast á við slík lög, og á meðan "Icelink" sæstrengurinn á milli Íslands og Bretlands er í þessari kerfisþróunaráætlun, ber Landsreglaranum að sjá til þess, að kerfisáætlun Landsnets geri kleift að tengja slíkan sæstreng Íslandsmegin.  Það er  líklegt, að Vetrarpakkinn, sem er á leiðinni frá ESB og er Fjórði orkumarkaðslagabálkurinn þaðan og væntanlega ekki sá síðasti, muni innihalda enn ríkari valdheimildir handa ACER og Landsreglaranum og heimildir framkvæmdastjórnar og ESB-dómstólsins og þá ESA og EFTA-dómstólsins í EFTA-löndunum til að víkja landslögum til hliðar fyrir Evrópurétti (lögum ESB).  Hvað sem Vetrarpakkanum líður, mun Landsreglarinn geta látið reyna á sæstrengsbann Alþingis fyrir EFTA-dómstólinum.  Það er þess vegna mjög lítið hald í og fullkomlega falskt öryggi fólgið í hugsanlegu banni Alþingis við tengingu íslenzka raforkukerfisins við útlönd.

Íslenzk stjórnvöld virðast ekki vera í færum til að greina þær hættur, sem felast í Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB fyrir starfsemi íslenzka raforkumarkaðarins í þágu almannahags.  Þá virðast þau heldur ekki ná að átta sig á þýðingu kerfisþróunaráætlunar ESB/ACER né skuldbindingunni um stuðning við hana, sem felst í samþykki Alþingis á téðum lagabálki og stofnsetningu embættis Landsreglara. Ný greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar, lögfræðings, handa iðnaðarráðherra er ekki þess eðlis, að hún hjálpi stjórnvöldum við að ná áttum.  Hún er áróðursplagg fyrir skoðanir starfsmanna iðnaðarráðuneytis og utanríkisráðuneytis á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum og afleiðingum af innleiðingu hans hérlendis.  

Að öllu þessu metnu er eina skynsamlega afstaða ríkisstjórnarinnar sú að sýna fyllstu aðgát, tilkynna samstarfsaðilum Íslands innan EES um, að þar sem orkukerfi Íslands sé gjörólíkt orkukerfum ESB-landanna, sé hætta á, að markaðskerfi ESB henti ekki hér og að Íslendingar muni þurfa á allri sinni orku í nýtingarhluta Rammaáætlunar að halda fyrir orkuskipti og til að standa undir hagvexti vaxandi þjóðar.  Af þessum sökum áskilji landið sér rétt til að hafna Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• fyrirvarar_vi_ri_ja_orkupakka_esb.docx
• 180602_acer-brev_er_ikkje_juridisk_bindande_7649.pdf

Vita þau, hvað þau gera ?

Megineinkenni EES-samningsins er, að hann framkallar stríðan straum s.k. Evrópugerða, laga og tilskipana, frá stofnunum Evrópusambandsins og til þjóðþinga EFTA-ríkjanna, sem í þessari EES-spennitreyju eru.  Ætlazt er til, að þjóðþingin stimpli gjörningana sem góð og gild fyrir sitt fólk, þótt það hafi í fæstum tilvikum nokkurs staðar komið nærri tilurð gjörninganna.  Þetta er eins ólýðræðislegt og hugsazt getur, enda afrakstur embættismanna sem biðleikur fáeinna landa inn í Evrópusambandið.  Það er löngu orðið ljóst, að hvorki Ísland né Noregur eru á leið inn í Evrópusambandið, og þess vegna er þessi EES-vist orðin tímaskekkja á þessum BREXIT-tímum.  

Um hina lagalegu hlið þessara óskapa var ritað í forystugrein Morgunblaðsins 4. september 2018:

"Gamalt og gallað þá og gallað nú":

"Einhverjir virðast hafa gælt við, að hægt yrði að lauma þingsályktunum og síðar lagafrumvörpum í gegnum Alþingi, þótt um næsta ótvíræð stjórnarskrárbrot sé að ræða, þar sem málið [Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn-innsk. BJo] væri í senn flókið og fráhrindandi fyrir almenning.

Það var upplýst á fundi í Valhöll sl. fimmtudag [30.08.2018 - innsk. BJo], að yfirgnæfandi líkindi eru til þess, að þannig hafi fjöldi afgreiðslna verið færður inn í íslenzka lagasafnið, sem stendur vart mikið lengur undir því nafni.  Það hafi verið gert gegn betri vitund, og afsökunin hafi gjarnan verið sú, að löggerningarnir tækju hver og einn til tiltölulega smávægilegra þátta, og því væru stjórnarskrárbrotin afsakanlegri eða að minnsta kosti ólíklegra, að einhverjir rækju hornin í þau.  

En eins og sérfræðingurinn í þessum fræðum minnti á, þá hljóta menn ekki aðeins að horfa á hvert mál fyrir sig, heldur einnig á heildaráhrifin á stöðu EES-samningsins gagnvart stjórnarskránni."

Þetta er nokkuð augljóst og jafnframt það, að rökleysa er að verja upptöku nýrra gjörninga með því, að þeir séu á vel afmörkuðu sviði. Það eru engin rök hér, þótt þeim sé hægt að beita í Noregi, því að aðferðin við upphaflega lögleiðingu EES-samningsins þar var öðru vísi en hér vegna þess, að stjórnarskrár þjóðanna tveggja eru ekki eins.  Þar er gert ráð fyrir, að aukinn meirihluti Stórþingsmanna, þ.e. 75 % mættra þingmanna (og að lágmarki 2/3 séu mættir við atkvæðagreiðslu) þurfi til að samþykkja lög, sem fela í sér afmarkað framsal fullveldis til yfirþjóðlegra stofnana, þar sem Noregur ekki er aðili.

Síðan þá segja menn sem svo í Noregi, að upptaka Evrópugerða af öllu tagi sé samt mun minni gjörningur en samþykkt EES-samningsins, og þess vegna dugi einfaldur meirihluti Stórþingsins.  Þetta hefur þó ekki verið undantekningalarlaust í Noregi, og nú hefur kæra verið lögð fyrir Hæstarétt landsins vegna málsmeðferðar á Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB í marz 2018, þar sem forsætisnefnd þingsins ákvað að láta einfaldan meirihluta duga, þótt um fullveldisframsal í viðamiklum og þjóðhagslega mikilvægum geira væri að ræða.   

Á Íslandi horfir hins vegar málið þannig við, að þegar í upphafi, þ.e. í janúar 1993, var teflt á tæpasta vaðið og þolmörk Stjórnarskrárinnar reynd til hins ýtrasta við samþykkt EES-samningsins.  Síðan er búið að bæta um 12´000 lögum og tilskipunum ESB við EES-samninginn, svo að lögfræðileg skoðun á samninginum í heild hlýtur óhjákvæmilega að leiða í ljós, að núverandi EES-samningur brjóti gegn Stjórnarskrá.  

Síðan vitnar höfundur forystugreinarinnar í Morgunblaðsgrein fyrrverandi Alþingismanns og iðnaðarráðherra, Sighvats Björgvinssonar, sem einnig hafa verið gerð skil hér á vefsetrinu, og skrifar:

"Það er auðvitað hárrétt hjá Sighvati Björgvinssyni, að efnislegu rökin, sem liggja þegar á borðinu, horfa öll til þeirrar niðurstöðu, að þessum fráleitu hugmyndum hljóti menn að hafna þegar í stað og leiða ekki huga að þeim framar. Og engar forsendur, sem halda, liggja til þess að þvinga Ísland til slíkra aðgerða.

En hitt er svo til viðbótar og er úrslitaatriði.  

Jafnvel þótt þannig stæði á, að efnislegu rökin væru ekki til þess fallin að blása þetta mál út af borðinu með svo afgerandi hætti, þá væri ekki hægt að samþykkja væntanleg frumvörp, þar sem sjálf íslenzka stjórnarskráin stendur gegn því."

Á fundi Heimssýnar o.fl. í Háskóla Íslands 10. september 2018 voru 5 Alþingismenn með framsögu.  Það vakti athygli pistilhöfundar, hversu litla beina athygli þingmennirnir veittu Stjórnarskránni í framsöguerindum, þótt hún hafi kannski mótað afstöðu sumra óbeint, enda er búið að venja þá við að samþykkja stórar Evrópugerðir, sem greinilega fela í sér framsal ríkissvalds um málefni lögaðila og einstaklinga, hvað þá um málefni ríkisvaldsins.  Síðust slíkra innleiðinga var hin alræmda persónuverndarlöggjöf, sem reynist mörgu fyrirtækinu óþægur ljár í þúfu og mun reynast þeim öllum dýr á fóðrum.

Segja má, að Miðflokksþingmaðurinn, Sigurður Páll Jónsson, hafi mætt ákveðnastur til leiks á Háskólatorg, en hann lýsti því yfir, að "allir þingmenn Miðflokksins væru á einu máli um afstöðuna", þ.e. að greiða atkvæði gegn Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  Það voru mjög mikilvægar og ánægjulegar upplýsingar fyrir áheyrendur á þessum fundi Heimssýnar o.fl.

Fullyrða má, að það hafi ráðið miklu um afstöðu margra þingmanna í janúar 1993, þegar atkvæði voru greidd á Alþingi um EES-samninginn í upphafi, að í honum var neitunarvald gegn viðbótum við samninginn afhent þjóðþingum EFTA-landanna.  Hegðun sumra þingmanna nú skýtur þess vegna mjög skökku við, þegar þeir láta, eins og himinn og jörð muni farast, og EES-samningurinn verði í uppnámi, ef Alþingi notfærir sér synjunarrétt sinn í fyrsta skipta til að hafna Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  Þetta er þeim mun undarlegra sem það er nákvæmlega tilgreint í EES-samninginum sjálfum, til hvaða aðgerða ESB er heimilt að grípa, ef svo ber undir. ESB má í mesta lagi fella burt gerðir og tilskipanir af sama málefnasviði og hafnað var.  Í þessu tilviki er það Orkumarkaðslagabálkur 1 og 2.  Það væri nánast marklaus aðgerð að hálfu ESB, svo að langlíklegast er eftir sáttaferli, sem fara á af stað, að málið verði úr sögunni og Norðmenn og Liechtensteinar geri sérsamninga um snurðulaus raforkuviðskipti við ESB.

Það er nánast sorglegt að horfa upp á þingmenn gera því skóna, að aðgangur Íslands að Innri markaði ESB verði í húfi og jafnvel allur EES-samningurinn í uppnámi.  Þetta er einskær hræðsluáróður, sem varð alræmdur á Icesave-tímanum.  Ef samstarfsaðilar okkar í EES á ESB-hlið ætla að grípa til slíkra óþverrabragða, þá eru það ólögleg viðbrögð og sýna, að slíkum mönnum er bezt að halda í hæfilegri fjarlægð.   

 

 

Góður sprettur Sighvats

Þeir virðast vera sárafáir, sem opinberlega taka upp hanzkann fyrir Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB hér á landi. Skyldi starfsvettvangur þeirra flestra vera í myndarlega hlaðna steinhúsinu við Austurvöll í Reykjavík ?  Það væri hneyksli aldarinnar.  

Nú hefur einn fyrrverandi Alþingismaður og ráðherra kveðið sér hljóðs um Þriðja orkumarkaðslagabálkinn.  Sá heitir Sighvatur Björgvinsson og má líklega flokka til eðalkrata að fornum flokkunarhætti, ef þeir þá hafa einhverntíma verið til, og hann er líka fyrrverandi iðnaðarráðherra.  Sighvatur skrifaði góða grein í Morgunblaðið 3. september 2018:

"Ísland og orkupakkinn".

Þar fær hann ekki séð, að sú forsending eigi nokkurt erindi við Íslendinga, á meðan þeir eru enn ótengdir við raforkukerfi ESB-landanna, og slík tenging yrði hið mesta óráð að hans mati og sérfræðinga hans á sinni tíð.

"Skoðun málsins [raforkusala til Evrópu um sæstreng-innsk. BJo] lauk á minni tíð.  Frá lagningu sæstrengsins var alfarið horfið.  Ástæðurnar voru einkum og sér í lagi þessar:

1) Mjög mikill kostnaður var talinn verða við lagningu strengsins. Langt umfram getu íslenzku þjóðarinnar. [Það dettur varla nokkrum heilvita manni í hug, að Landsnet muni standa fjárhagslegan straum af aflsæstreng til útlanda, þótt ríkisfyrirtækið Statnett í Noregi eigi alla utanlandsaflstrengi frá Noregi - innsk. BJo.]  

2) Svo langur jarðstrengur hafði aldrei verið lagður og meira en vafasamt, að þáverandi tækni fengi við það ráðið.  [Það er enn svo, að yfir 1000 km aflsæstrengslengd er um tvöföld núverandi lengsta lengd án viðkomu á landi.  Mesta dýpi mun vera 1200 m, en aflsæstrengir hafa nú verið lagðir á meira dýpi. Líklega er veðurhamur og ölduhæð ekki meiri annars staðar yfir legu aflsæstrengja en á milli Íslands og Bretlands.  Þetta gerir viðgerðarskipum afar óhægt um vik, svo að bilun slíks sæstrengs getur hæglega varað 6-12 mánuði.  Þetta kallar á 2 sæstrengi, ef kröfur verða settar um afhendingaröryggi-innsk. BJo.]

3) Virðisauki af orkusölunni yrði ekki til staðar á Íslandi, eins og verið hefur, heldur í landi kaupanda. [Þetta er hárrétt og vegur mjög þungt gegn lagningu aflsæstrengs til útlanda, ef leggja á þjóðarhag til grundvallar.  Verðið, sem fæst fyrir orkuna hérlendis inn á þennan sæstreng, verður fyrirsjáanlega ekki hærra en verð til stóriðju vegna gríðarlegs flutningskostnaðar-innsk. BJo.]

4) Orkutap yrði feikilega mikið á hinni löngu leið, og kæmi það fram sem tekjutap við hlið kostnaðar við lagningu strengsins.  [Búast má við 10 % töpum alls í endabúnaði strengs (spennar, afriðlar og áriðlar) og í strengnum sjálfum.  Einhver þarf að bera kostnaðinn af orkunni, sem send er inn á endabúnað öðrum megin, en skilar sér ekki út hinum megin.  Í þessum pistli verður reiknað með, að strengeigandinn beri þennan kostnað-innsk. BJo]

5) Raforkuverð á Íslandi myndi gerbreytast í samræmi við reglur hins evrópska markaðar.  Raforkuverð til almennings myndi þannig hækka til mikilla muna.  Fordæmið: reynsla Norðmanna. [Það gefur auga leið, að með tengingu við raforkukerfi Evrópu með flutningsgetu, sem nemur allt að 40 % af uppsettu afli í virkjunum landsins, þá mun raforkuverð hér innanlands draga mjög dám af raforkuverðinu á "Nord Pool" orkukauphöllinni, þar sem Landsreglarinn og ACER-Orkustofnun ESB að öllum líkindum munu staðsetja viðskipti með raforku til og frá Íslandi. Þetta getur  valdið 60 % hækkun á rafmagnsreikningi heimilanna m.v. núverandi raforkuverð á Englandi og á Íslandi-innsk. BJo.]

Áfram hélt Sighvatur í þessari þörfu grein:

"Einnig virðist líklegra nú en þá, að útlendir fjárfestar fengjust til þess að kosta línulögnina, sem nú mun talin kosta 800 þúsund milljónir króna.  Varla gera þeir það nú ókeypis.  Hver skyldi orkusendingarkostnaðurinn verða um þá feikidýru sjólínu  - og hver á að borga sendingarkostnaðinn annar en sendandinn ?"

Það er rétt hjá Sighvati, að markaðurinn greiðir fyrir summuna af vinnslukostnaði á Íslandi og flutningskostnaði á markaðinn, sem þýðir, að orkuseljandi á Íslandi fær sem nemur markaðsverð á Englandi að frádregnum flutningskostnaði.  Í þessu tilviki nemur flutningskostnaðurinn 11,3 ISK/kWh, en markaðsverðið er um þessar mundir um 60 GBP/MWh eða um 8,9 ISK/kWh (1 GBP = 149 ISK).  E.t.v. fengist álag greitt ofan á markaðsverðið, af því að raforkan er græn, en það fengist eftir sem áður ekkert eða sáralítið núna fyrir raforku, sem framleidd er á Íslandi og send inn á sæstreng til Bretlands. 

Það verður annaðhvort að koma til stórfelldra opinberra styrkja við þessa fjárfestingu, eða raforkuverð á Englandi verður að hækka um a.m.k. 80 % til að einhver glóra verði í þessum viðskiptum.  Hvorugt er sennilegt, en þó er ekki útilokað, að ESB mundi vilja styrkja þetta verkefni myndarlega til að fá meiri raforku inn á Nord Pool markaðinn úr endurnýjanlegum orkulindum.  Ennfremur getur orðið lækkun á stofnkostnaði sæstrengs vegna tækniframfara. 

Miðað við þann kostnað, sem Sighvatur nefnir til sögunnar, getur varla orðið mikill áhugi hjá fjárfestum, nema ESB styrki verkefnið myndarlega til að fá meira ef raforku úr endurnýjanlegum orkulindum inn á sinn markað, eða þá að einhver stórfelld tæknileg framför verði við hönnun og/eða framleiðslu sæstrengja.  Nú er verið að hagkvæmnimeta "Icelink", aflsæstreng á milli Íslands og Skotlands, sem færður hefur verið inn á forgangsverkefnaskrá ACER um samtengiverkefni orkukerfa á milli landa, sem stuðla að því að ná markmiði ACER um 30 % flutningsgetu á milli landa miðað við heildarorkuvinnslu árið 2030.  Þessi verkefni eru jafnframt liður í því að auka hlut endurnýjanlegrar orku í ESB og að jafna orkuverðið á milli ESB-landanna.  Gangsetningartími "Icelink" er áætlaður árið 2027, svo að hjá ACER er líklega búizt við bæði hækkun raforkuverðs á Bretlandi og lækkun tilkostnaðar við sæstreng og endabúnað hans á næsta áratugi.  Litlu skiptir í þessu sambandi, þótt Bretar standi þá utan ESB.  Viðskipti þeirra með rafmagn við ESB-löndin munu halda áfram, og þeir munu jafnvel verða áfram í Orkusambandi ESB og Orkustofnuninni, ACER, þá með áheyrnarfulltrúa, eins og EFTA-ríkjunum er ætlað. 

Í lokahluta greinar Sighvats Björgvinssonar skriplar hann þó á skötunni eftir góðan sprett framanaf:

"Ásakanir um, að þessi orkupakki neyði okkur til lagningar sæstrengs eða sé fyrsta skrefið í átt til þess, að ESB leggi undir sig íslenzkar orkulindir eiga sér enga stoð í veruleikanum.  Þær eru hreinn tilbúningur.  En andmælendur þurfa ekki að búa sér til svona falsrök.  Rökin gegn innleiðingu orkupakkans, sem höggvin eru í stein og rakin hafa verið hér, eru nægileg til þess, að við stöndum á rétti okkar, sem skapast af því, að við stöndum utan evrópsks orkumarkaðar.  En þeir, sem vilja gangast undir þann markað og þá í hagnaðarskyni, verða líka að horfast í augu við, um hvað þeir eru að biðja.  En þeir um það !"

Eins og rakið er að ofan, verður það í raun ekki lengur í höndum íslenzka ríkisvaldsins að ákveða, hvort hingað verður lagður aflsæstrengur, ef Alþingi samþykkir Þriðja orkumarkaðslagabálkinn.  Hins vegar getur ACER ekki þvingað Landsnet eða ríkissjóð til að taka þátt á fjármögnun strengsins.  Landsnet verður hins vegar að fylgja Kerfisþróunaráætlun ESB/ACER og hefja vinnu við undirbúning að flutningi raforkunnar frá íslenzka stofnkerfinu og niður að lendingarstað sæstrengsins, þegar hann hefur verið ákveðinn. 

Það er mjög líklegt, að þáttur í styrkingu flutningskerfisins innanlands vegna aflsæstrengs verði jafnstraumsjarðstrengur á Sprengisandi með flutningsgetu um 500 MW.  Hann mun kosta um miaISK 40.  Til að flytja 1200 MW að sæstrengnum þarf líklega tvær 400 kV línur, sem gætu kostað miaISK 60.  Þannig munu fjárhagsbyrðar Landsnets nema um miaISK 100 af sæstrengnum, sem jafngilda a.m.k. 1,1 ISK/kWh eða tæplega 60 % hækkun á flutningsgjaldi raforku til notenda á Íslandi.  Ef þetta gengur eftir, verða Íslendingar þannig skyldaðir af ESB til að greiða niður flutningskostnað raforku til útlanda.  Það er ekki snefill af viðskiptaviti í þessari viðskiptahugmynd fyrir hérlandsmenn.  

Orkuauðlindarstýring Íslendinga snýst um að samnýta jarðgufu og vatnsafl með hagkvæmasta hætti.  Sú samstýrða nýting verður óleyfileg undir uppboðskerfi ESB, og raforkan mun einfaldlega flæða til hæstbjóðanda.  Verði sæstrengur lagður, er væntanlega rekstrargrundvöllur fyrir honum, og þá mun ásókn í rannsóknar- og virkjanaleyfi aukast.  Á EES-markaðinum má ekki mismuna t.d. Landsvirkjun og Vattenfall í leyfisveitingum.  Á Íslandi er ekki hægt að aðgreina auðlind og virkjun.  Er þá fjarri lagi að segja í þessari stöðu, "að ESB leggi undir sig íslenzkar orkulindir", þótt Sighvatur Björgvinsson telji það fráleitt ?

 

 

 

 

  

Sumir pakkar eru forsendingar

Það er ljóst, að fundur nokkurra hverfafélaga í Reykjavík markar tímamót í baráttu sjálfstæðismanna gegn innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks Evrópusambandsins, ESB, í samninginn um Evrópska efnahagssvæðið, EES.  Engum vafa er undirorpið, að fleiri félög á landinu munu fylgja í kjölfarið og leita eftir afstöðu þingmanna flokksins í sínum kjördæmum.  

Höfundur Reykjavíkurbréfs Morgunblaðsins, dags. 31.08.2018, gerði þennan vatnaskilafund að umræðuefni með mjög jákvæðum og áhugaverðum hætti, enda gat hann trútt um talað, mættur sjálfur á svæðið.  Höfundur Reykjavíkurbréfsins er alfarið mótfallinn innleiðingu þessa "orkupakka" í íslenzka löggjöf vegna Stjórnarskrárbrota, sem í henni felast, og vegna þess, að "efnislega væri þessi innleiðing þess utan frámunalega óhagstæð hinni íslenzku þjóð, og dæmin, sem nefnd voru, tóku af öll tvímæli í þeim efnum".

Þá verður ekki betur séð en höfundurinn lýsi yfir vantrausti á nýlegri nefndarskipan utanríkisráðherra um reynsluna af EES, er hann skrifar:

"Varla dettur nokkrum manni í hug, að þeir, sem hafa staðið með svo óboðlegum hætti að málum, séu færir um að leggja mat á framvinduna fram að þessu."

Undir þetta skal taka og bæta við með hliðsjón af þessu Reykjavíkurbréfi, að meiri þörf er á skipan hæfileikafólks um valkostina, sem Íslendingar eiga við EES, því að öllum öðrum en nauðhyggjumönnum má ljóst vera, að rannsaka þarf þessa kosti og leggja mat á þá raunhæfustu og hagkvæmustu.  Þetta hafa Norðmenn þegar gert og gefið út 188 bls. skýrslu í A4-broti.  Þessa skýrslu geta Íslendingar reyndar tekið sér til fyrirmyndar og hagnýtt sér að breyttu breytanda.  

Verður nú aftur vikið að hinu ágæta Reykjavíkurbréfi. Um hegðun stjórnmálamanna og embættismanna þeirra í trássi við vilja yfirgnæfandi meirihluta þjóðarinnar samkvæmt skoðanakönnun Maskínu í vor skrifaði höfundurinn:

"Embættiskerfið ber enga ábyrgð, en stjórnmálamenn gera það, og sjálf stjórnarskráin mælir fyrir um, að þannig skuli það vera.

En fundarsóknin í kjölfar einnar blaðaauglýsingar samdægurs svarar því til, að þessu máli verður ekki svo auðveldlega svindlað í gegn, þótt brotaviljinn virðist óþægilega einbeittur."

Höfundur lýsti síðan, hvernig þessi ókræsilegi pakki var opnaður af framsögumönnum fundarins:

"Fjórir prýðilegir framsögumenn voru á fundinum um orkumálapakkann.  Þeir voru hver með sinn þátt undir, og var það gagnlegt.  Um sumt virtist málið flókið, en á daginn kom, að það, sem skiptir máli, var einfalt.  Erindin voru ítarleg og vönduð og fundarmenn virkir, og því teygðist verulega á fundinum án þess að þynntist á bekkjunum."

Höfundur Reykjavíkurbréfsins tengdi "orkupakkamálið" mjög sterklega við Stjórnarskrána og minnti á stefnumörkun Landsfundar Sjálfstæðisflokksins í marz 2018 um, að ekki skyldi verða um að ræða frekara valdframsal til erlendra stofnana yfir orkumarkaðsmálum Íslands:

"Fréttir af "formannafundi í Þingvallabæ" báru allar með sér, að tilgangurinn var ekki annar en sá að læðast aftan að íslenzku fullveldi.  Og nú virðist þessi orkupakki orðinn að bögglingi Sjálfstæðisflokksins !  

Landsfundur hefur þegar afgreitt málið með þunga.  Það var m.a. gert á sama fundi og núverandi iðnaðarráðherra var kjörinn varaformaður.  

Þess vegna er erfitt að horfa upp á þann ráðherra láta rugla sig í ríminu.  Rökin, sem helzt eru nefnd, eru ekki beysin.   "Það myndi eitthvað mjög alvarlegt koma fyrir, ef við hlýðum ekki skrifstofumönnum í Brüssel, eins og við gerum alltaf."

Þetta var reyndar inntakið í gerningaveðri áróðursins vegna Icesave.  

Og því er gjarnan bætt við, að Brüsselvaldið gæti tekið upp á að refsa okkur, ef við hlýddum ekki fyrirmælum þess."

Á téðum Valhallarfundi mátti ráða það af erindi Stefáns Más Stefánssonar, sérfræðings í Evrópurétti, að fulltrúar Íslands í sameiginlegu EES-nefndinni og/eða yfirmenn þeirra í utanríkisráðuneytinu hafi hlaupið á sig með því að gera ekki fyrirvara við atriði Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB, sem greinilega brjóta í bága við íslenzku Stjórnarskrána.  Stefán Már ráðlagði að hafna þessum lagabálki ESB að svo komnu máli.  Vönduð greiningarvinna yrði að fara fram, enda væri þanþol Stjórnarskrárinnar raunverulega brostið, þegar á upphaflega EES-samninginn og allar viðbæturnar við hann væri litið.

"Á þetta [synjun Evrópugerða] hefur aldrei reynt, því að Ísland kyngir jafnan öllu.  En Brusselliðið, sem litla fólkið í ráðuneytunum umgengst, eins og börn umgangast leikskólakennara, hefði enga stöðu til að yggla sig í þessum efnum.  Það á ekki við, eins og hefur legið fyrir frá fyrsta degi og mátti lesa úr þessum fína fundi í Valhöll.

ESB er sem stofnun fullkomlega ljóst, eða ætti að vera það, að Ísland mætti aldrei og myndi aldrei lögtaka reglugerðir eða tilskipanir, sem því væri óheimilt í stjórnarskrá.  

Frá fyrsta degi samningaviðræðna um EES var viðsemjandanum gerð grein fyrir þessari staðreynd.  Ríkisstjórnin fékk vandaðan hóp fræðimanna til að fara yfir það, hvort EES-samningurinn stæðist Stjórnarskrá, enda hafði í átökum um hann verið fullyrt, að svo væri ekki.  Andstæðingarnir nutu lögfræðiaðstoðar að sínu leyti og fengu þá niðurstöðu, að EES-samningurinn færi út fyrir mörkin, sem stjórnarskráin leyfði.  Ríkisstjórnin og aukinn meirihluti Alþingis féllst hins vegar á það mat, sem hin opinbera laganefnd hafði í sinni niðurstöðu.  En það fór aldrei á milli mála og var viðurkennt og ítrekað á fundinum á fimmtudag, að þar var farið að yztu mörkum."

Alvarlegast og hættulegast við innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB á Íslandi er, að samkvæmt honum verður stofnað til embættis í landinu, sem verður algerlega utan lýðræðislegs, innlends aðhalds, þannig að hvorki löggjafarvald, framkvæmdavald né dómsvald geta haft áhrif á gjörðir þessa embættis.  Embættinu er ætlað eftirlits- og stjórnunarhlutverk með flutningskerfi raforku í landinu og tekur þannig við núverandi hlutverkum Orkustofnunar og iðnaðarráðuneytis á þessu sviði, rýnir og samþykkir netmála (tæknilega tengiskilmála) Landsnets og dreifiveitna og gjaldskrár þessara fyrirtækja.  Embættinu er jafnframt ætlað æðsta eftirlitshlutverk með raforkumarkaðsmálum landsins.  Þótt það hafi ekki vald til að skipa fyrir um fyrirkomulag markaðarins fyrr en tenging við rafkerfi í Orkusambandi ESB er komin á framkvæmdastig, þá má fastlega gera ráð fyrir, að embætti þetta, Landsreglarinn, muni hvetja til upptöku uppboðskerfis raforku að hætti ESB frá fyrsta degi.  

Í tveggja stoða kerfi EES á ESA-Eftirlitsstofnun EFTA að gegna hlutverki framkvæmdastjórnar ESB gagnvart EFTA-löndunum.  Í samningum innan EES, væntanlega í Sameiginlegu EES-nefndinni, var hins vegar ESA-svipt sjálfstæði sínu gagnvart ACER og verður að taka við úrskurðum, tilmælum og fyrirmælum frá framkvæmdastjórn ESB og Orkustofnun ESB-ACER og framsenda slíkt til Landsreglarans.  Þarna eru hagsmunir Íslands algerlega bornir fyrir borð, landið er nánast innlimað í ESB á raforkusviðinu. Þetta er á meðal grófustu Stjórnarskrárbrota, sem sézt hafa. 

Lýsingu á samningum EFTA og ESB um þetta er að finna í frumvarpi norsku ríkisstjórnarinnar nr 4 S (2017-2018): 

"Samþykki á ákvörðun EES-nefndarinnar nr 93/2017 frá 5. maí 2017 um innleiðingu réttarfarsáhrifanna í Þriðja orkumarkaðslagabálkinum í EES-samninginn",

og er á þessa leið í þýðingu pistilhöfundar:

"Eftirlitsstofnun EFTA skal, þegar hún gerir slíkar samþykktir [er fara til Landsreglarans - innsk. BJo], reisa samþykktina á drögum frá ACER.  Slík drög eru ekki lagalega bindandi fyrir Eftirlitsstofnun EFTA.  Það er grundvallar forsenda fyrir fyrirkomulaginu, sem samið hefur verið um, að Eftirlitsstofnun EFTA muni, skömmu eftir móttöku slíkra draga frá ACER, gera samhljóða eða næstum samhljóða samþykkt."

Þar með er íslenzki raforkumarkaðurinn og flutnings- og dreifikerfin komin undir stjórn framkvæmdastjórnar ESB um nokkra milliliði.  Það er m.a. þetta, sem átt er við,þegar rætt er um hættuna, sem fullveldi landsins og sjálfstæði stafar af þessum lagabálki. Eftir samkeppnismarkaðsvæðingu íslenzka raforkumarkaðarins getur orðið stutt í kvörtun ESA til íslenzku ríkisstjórnarinnar út af því, að ríkisfyrirtækið Landsvirkjun skekki mjög samkeppnisstöðuna á markaðinum, sjá Valhallarræðu, 30.08.2018 í viðhengi.  Þar með er ESB komið með klærnar í alla 4 geira raforkukerfisins.

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• eu_sin_tredje_energipakkes_innflytelse_p_det_islandske_energimarkeds_karakter.docx
• valholl_20180830_ahrif_3_orkulagabalks.docx

Hvaða vandamál á ACER að leysa hérlendis ?

Morgunblaðið birti 9. ágúst 2018 frétt á bls. 20 um raforkuverð til almennings í 33 Evrópulöndum, eins og það er reiknað af Hagstofu Evrópusambandsins, Eurostat.  Einingin er cEUR/kWh (evrusent á kílówattstund), og trónir Belgía efst með 28,5 og Kósóvó er lægst með 6,6.  Ísland er í 21.-23. sæti með 12,4 cEUR/kWh eða 15,5 ISK/kWh m.v. 125 ISK/EUR.  Það eru 20 ESB ríki fyrir ofan Ísland og 3 fyrir neðan.  Ísland stendur vel að vígi í þessum samanburði, og það er mjög ólíklegt, að innleiðing Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB á Íslandi mmundi leiða til lækkunar á raforkuverði hérlendis, því að samkeppnisþátturinn, raforkuvinnslan sjálf, spannar aðeins um 40 % af ofangreindu verði á Íslandi.  

Þvert á móti getur þessi innleiðing haft skaðleg áhrif hérlendis, því að markaðskerfi ESB/ACER letur fremur en hvetur íslenzk orkufyrirtæki til að fjárfesta í nýjum virkjunum, og þar af leiðandi eykst hættan á afl- og orkuskorti hér með þeim mikla samfélagslega kostnaði, sem hann hefur í för með sér.  Ástæðan er sú, að vinnslukostnaður nýrra virkjana á Íslandi er hærri en fyrri virkjana, öfugt við stöðuna í ESB-löndunum, og þar af leiðandi versnar samkeppnisstaða þeirra, sem hérlendis reisa nýjar virkjanir í orkumarkaðskerfi ESB.

Ef innleiðing Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB á Íslandi leiðir til lagningar aflsæstrengs til útlanda, en slíkur er í framvinduskýrslu ACER frá 07.07.2017, "Consolidated Report on the progress of Electricity and Gas Projects of Common Interests for the year 2016", skráður á rannsóknarstigi, þá er alveg áreiðanlegt, að raforkuverð á Íslandi mun hækka verulega, bæði vegna aukinnar eftirspurnar, fjölda nýrra virkjana og vegna nauðsynlegrar eflingar flutningskerfisins til að flytja raforkuna að sæstrengnum. Sá kostnaður lendir á notendum innanlands samkvæmt reglum ESB/ACER.  

Raforkukerfið á Íslandi er allsendis ófullnægjandi, en markaðshagkerfi ESB/ACER leysir engan veginn úr þeim vanda, því að mestu vandkvæðin eru bundin við einokunarstarfsemina.  Flutningskerfi Landsnets annar ekki núverandi raforkuþörf á nokkrum stöðum og annar ekki þörfum orkuskiptanna, nema á einstaka stað.  Áreiðanleika flutningskerfisins er víða ábótavant, og áreiðanleika dreifikerfanna er mjög víða ábótavant.

Þann 8. ágúst 2018 varð straumlaust í 9 klst samfleytt í Hveragerði, sem er 2300 manna bæjarfélag með fjölbreytta atvinnustarfsemi. Skammhlaup varð í jarðstreng.  Ljóst er, að varnir aðalspennisins í aðveitustöð Hveragerðis hafa verið ranglega stilltar eða bilaðar, því að þetta strengskammhlaup leiddi til bilunar aðalspennisins.  Það er glæfralegt og óviðunandi fyrir bæjarfélag á borð við Hveragerði, að bilun í aðalspenni geti leitt til langvarandi straumleysis.  Í aðveitustöð Hveragerðis verður að búa svo um hnútana, að ein bilun geti ekki valdið meira en einnar klst straumleysi að hámarki.  Til þess þarf annar eins spennir að vera tilbúinn til innsetningar, ef hinn rofnar frá kerfinu.  

Frétt Morgunblaðsins af þessum atburði 9. ágúst 2018,

"Engin starfsemi í níu klukkustundir",

hófst þannig:

""Samfélagið lamaðist algjörlega, og maður sá, hversu virkilega háð við erum rafmagninu", segir Aldís Hafsteinsdóttir, bæjarstjóri í Hveragerði, um rafmagnsleysi, sem kom upp í bænum í gær og stóð yfir í um 9 klukkustundir. Rafmagn er nú komið á í bænum og allt komið í samt lag.  Spurð um, hvort rafmagnsleysið hafi valdið miklu tjóni, kveður Aldís já við.  Nefnir hún í því samhengi fyrirtæki, sem urðu af viðskiptum í kjölfar rafmagnsleysins."

Þá var viðtal við kynningarstjóra RARIK, sem er dreifingarfyrirtæki Hvergerðinga, Rósant Guðmundsson:

"Að sögn Rósants geta bilanir í aflspennum komið upp, hvenær sem er.  Með réttu viðhaldi sé bilanatíðni þeirra hins vegar afar lág. [Hér er sá hængurinn á, að "rétt viðhald" verður ekki framkvæmt, ef ekki er hægt að taka spenninn úr rekstri án straumleysis hjá notendum.  M.a. þess vegna eru 2 spennar nauðsynlegir, og hægt á að vera að flytja álagið á milli þeirra án straumleysis hjá notendum - innsk. BJo.]

"Aflspennar geta bilað, hvenær sem er.  Ef sagan er samt skoðuð, kemur í ljós, að með réttu viðhaldi er tíðni bilana lág.  [Rétt viðhald felur líka í sér réttar stillingar liðaverndar og prófanir á liðavernd - innsk. BJo.]  Í ljósi þess, hve dýrir aflspennar eru, þá er iðulega ekki gert ráð fyrir tvöföldu öryggi með aukaspenni á hverjum stað, heldur reynt að hafa tiltækan varaspenni, sem má flytja á svæðið, þegar þörf krefur", segir Rósant."

Fyrir yfir 2000 manna notendahóp er þetta einfaldlega rangt mat.  Kostnaður þeirra af slíku straumleysi réttlætir fullkomlega tvöfalt kerfi.  RARIK verður að gera meiri kröfur til sín um gæði þjónustunnar en þessi ummæli gefa til kynna, og sveitarfélagið ætti að krefjast nákvæmrar greiningar á þessu atviki og á  kostnaðinum, sem tvöföldun í þessu tilviki mundi hafa í för með sér fyrir notendur.

Elías Elíasson, sérfræðingur í orkumálum, skrifaði afar skilmerkilega grein í Morgunblaðið þann 9. ágúst 2018 um reginmun á raforkukerfi Íslands og ESB-landanna, sem gerir það að verkum, að það er ekki hægt að beita markaðsaðferðum ESB/ACER á íslenzka raforkumarkaðinn án þess að valda atvinnulífinu hér og öllum almenningi skakkaföllum. Rökrétt ályktun af þeirri niðurstöðu er, að Þriðji orkumarkaðslagabálkur ESB á ekkert erindi inn í íslenzka löggjöf.  Íslendingar eru síður en svo bundnir af samþykktum á löggjafarsamkomum annarra EFTA-ríkja á þessari framandi ESB-löggjöf, og Alþingi ætti því hiklaust að synja þessu máli samþykkis, þegar það kemur þar til afgreiðslu.

Lokakafli téðrar greinar, 

"Markaðstrú og raunveruleiki", 

hljóðaði svo:

"Við þær aðstæður, sem hér eru, getur óheftur markaður samkvæmt forskrift ESB ekki tryggt notendum nægilegt öryggi og lágt orkuverð án aðkomu stjórnvalda.  Allt þetta merkir líka, að hægt verður að setja spurningar við það, hvað raforkumarkaður hér getur orðið frjáls í raun, en samt verður að reyna.  Það má ekki gefast upp á því að nýta markaðslögmálin til að auka hagkvæmni í raforkuvinnslu og flutningi til hagsbóta fyrir almenna notendur raforku í landinu.

Eins og kemur fram í forsendukafla tilskipunar ESB nr 75/2009, þá er ein meginástæða fyrir tilurð hennar tregða einhverra innan ESB til að setja þær reglugerðir og leggja í þær fjárfestingar, sem þarf til að mynda frjálsan, nægilega virkan markað yfir landamæri innan bandalagsins.  Á þessu er tekið í tilskipuninni, með því að hvert ríki ESB skal stofna embætti landsreglara, og hafi þeir með sér samstarf, sem ný stofnun, ACER, heldur utan um.  Þannig fær þessi stjórnarstofnun ESB sterkt áhrifavald inn í raforkukerfi hvers lands, framhjá öllum öðrum stjórnvöldum og beitir því til að samræma reglugerðir þeirra.  Þetta leysir engin okkar vandamála, nema síður sé."

Landsreglari ESB yfir raforkumálum á Íslandi yrði algerlega einstæður í sögu stjórnskipunar á Íslandi frá 1. desember 1918.  Stofnun þessa embættis felur í sér opinbert valdframsal til yfirþjóðlegrar stofnunar, sem er Stjórnarskrárbrot á Íslandi.  Þegar af þeirri ástæðu ber Alþingi að hafna væntanlegri þingsályktunartillögu utanríkisráðherra um innleiðingu umrædds lagabálks.  

Kerfi ESB er tæknilega ófært um að lækka orkuverð á Íslandi og samtímis að tryggja nægt framboð raforku.  Hér þarf að leggja auðlindagjald á orku frá virkjunum 20 ára og eldri til að mynda hvata til nýrra virkjana.  

 

 

 

 

 

 

Grasrótin er á tánum

Þeim, sem sóttu fund nokkurra hverfafélaga Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík í Valhöll síðdegis 30. ágúst 2018, blandast ekki hugur um, að grasrót Sjálfstæðisflokksins hefur þungar áhyggjur út af því, að þingmenn flokksins tala í véfréttastíl um afstöðu sína til Þriðja orkumarkaðslagabálks Evrópusambandsins, ESB.  Kjósendur flokksins eiga heimtingu á því, að þingmenn hans geri hreint fyrir sínum dyrum og segi hug sinn í þessum efnum.  Þá kemur næst að kjósendunum að gera upp hug sinn til viðkomandi þingmanna.  Margir munu ekki láta bjóða sér upp á þá afskræmingu lýðræðis, að þingmenn haldi í gagnstæða átt við vilja kjósenda í þessu stórmáli.  Þá er komin upp gjá á milli þings og þjóðar, eins og gerðist í Noregi út af Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  

Sumir þingmenn segjast ekki eiga val við innleiðingu stórra Evrópugerða.  Það er algerlega óboðlegur málflutningur í þessu "orkupakkamáli".  Þingmenn eiga frjálst val.  Það mun ekkert markvert gerast að hálfu ESB eða EFTA, þótt Alþingismenn hafni Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  Norðmenn og Liechtensteinar munu einfaldlega gera sérsamning við ESB/ACER-Orkustofnun ESB um sín orkumarkaðsmál, enda báðar þjóðirnar vel tengdar við orkukerfi Evrópusambandsins. 

ESB fær við synjun Alþingis heimild til að fella úr gildi fyrsta og annan orkumarkaðslagabálk sinn gagnvart EFTA.  Það breytir engu fyrir Íslendinga og aðra, og þess vegna verður það líklega látið ógert.  ESB hefur nóg á sinni könnu núna með viðskiptastríð við BNA og BREXIT í uppnámi. 

Þingmenn mega fyrir alla muni ekki láta einfeldningslegan hræðsluáróður embættismanna heima og heiman, svo og erlendra ráðherra, hræða sig til að fremja óhæfuverk á Stjórnarskrá og innlendum raforkumarkaði.  Kjósendur munu trauðla fyrirgefa það.  Utanríkisráðherra ætti að spara sér köpuryrði á borð við, "að umræðan sé á villigötum" án þess að láta nokkrar útskýringar fylgja.  Slík lágkúra er ekki ráðherra sæmandi.  

Það er líka óboðlegt af ráðherra Sjálfstæðisflokksins að gera hugmyndafræði ESB um viðskipti með raforku að sinni.  ESB skilgreinir rafmagn sem vöru, og slíkt getur alveg gengið upp hjá þeim, en þegar "heilaþvegnir" Íslendingar, jafnvel ráðherrar, tönnlast umhugsunarlaust á þessu, og japla á, að þeir vilji gera greinarmun á auðlind og afurð, þá er of langt seilzt með rafmagnið.  

Þeir segja jafnframt, að Sjálfstæðisflokkurinn sé flokkur frjálsra viðskipta með vörur.  Það er hverju orði sannara, en þar sem rafmagn er ekki vara hérlendis, heldur þessi röksemd ekki vatni.  

Hvað er þá rafmagn ? Hefðbundin viðhorf til rafmagns á Íslandi og í Noregi er, að rafmagn sé afurð náttúruauðlinda, sem nýta ber allri þjóðinni til hagsbóta og öllum atvinnugreinum til verðmætasköpunar í öllum byggðum landsins.  Með öðrum orðum ber að nýta hina endurnýjanlegu orku þessara landa til að efla samkeppnishæfni atvinnurekstrar í þessum löndum og til eflingar samkeppnishæfni þessara landa um fólk og fyrirtæki.  Í stuttu máli á samkvæmt þessu hefðbundna viðhorfi á Íslandi og í Noregi að nota orkulindirnar til að bæta lífsgæðin í öllum byggðum þessara landa.

Þetta sjónarmið er algerlega ósamrýmanlegt viðhorfi ESB-forystunnar til rafmagns.  Samkvæmt því viðhorfi á rafmagnið einfaldlega að fara til hæstbjóðanda.  Ef þetta fyrirkomulag verður innleitt hér og hingað verður lagður aflsæstrengur, svo að við þurfum að keppa við útlendinga um "okkar eigin" orku, þá hrynur undirstaðan undan samkeppnisstöðu íslenzks atvinnurekstrar með tilheyrandi hruni lífskjara um allt land.  

Þeir, sem af undarlegum undirlægjuhætti vilja þóknast vilja erlendra ráðamanna um, að Ísland gangi Orkusambandi ESB á hönd, halda því fram, að íslenzk stjórnvöld muni hafa síðasta orðið um það, hvort aflsæstrengur frá útlöndum verði tengdur íslenzku raforkukerfi.  Þeir hinir sömu hafa illa kynnt sér málavexti eða tala sér þvert um geð.  Það verður fulltrúi ACER á Íslandi, Landsreglarinn, sem setur alla skilmála fyrir slíkri tengingu.  Ef umsækjandi um leyfi til slíkrar tengingar uppfyllir skilmálana, skortir Orkustofnun allar forsendur til höfnunar.  

Hafni Orkustofnun samt, ber Landsreglara að tilkynna yfirboðurum sínum hjá ACER-Orkustofnun ESB þá höfnun sem brot gegn Kerfisþróunaráætlun ESB/ACER, sem Ísland verður skuldbundið til að fylgja með samþykki Alþingis á Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB og innleiðingu hans í EES-samninginn, sbr Evrópugjörð nr 714/2009. Ennfremur er næstum öruggt, að umsækjandinn mun kæra þennan úrskurð beint til ESA, sem mun úrskurða honum í vil á grundvelli téðs orkulagabálks.  Þverskallist íslenzk yfirvöld, kærir ESA íslenzka ríkið fyrir EFTA-dómstólinum, sem mun dæma á sama veg og ESA.  Annaðhvort verður Orkustofnun þá að gefa sig eða ríkisstjórnin að segja EES-samninginum upp. Þá mun stefna í "harða útgöngu", sbr "hard BREXIT",  sem varla er ákjósanleg staða. Þess vegna má halda því fram, að þeir, sem samþykkja Þriðja orkumarkaðslagabálkinn séu þar með að leggja drögin fyrir markaðssetningu íslenzkrar raforku í erlendri raforkukauphöll, t.d. Nord Pool. 

Undanskot í loftslagsbókhaldi

Þegar fjallað er um losun gróðurhúsalofttegunda af völdum fólks og fyrirtækja hérlendis, er þætti millilandaflugs og millilandasiglinga iðulega sleppt.  Þar með er dregin upp kolröng heildarmynd og gert allt of mikið úr hlut landstarfseminnar í vandamálinu, sem orkuskiptin eiga að leysa.  Samið hefur verið um, að þessir losunarvaldar verði í bókhaldi EES með öðrum slíkum, en hið sama má segja um málmframleiðsluna, en hún er samt í íslenzka bókhaldinu.  Samkrullið við ESB á þessu sviði er til bölvunar fyrir Íslendinga, því að þeir hafa mikla möguleika á sviði kolefnisjöfnunar, en hún þarfnast hins vegar framkvæmdafjár frá losunarfyrirtækjunum.

Heildareldsneytisnotkun landsmanna án kola árið 2016 nam 1,46 Mt (Mt=milljón tonn), og fóru 0,98 Mt eða 68 % af heild til millilandaflugvéla og millilandaskipa.  Af þessu fóru um 80 % til flugsins eða 0,79 Mt.  Vegna þess, að losun gróðurhúsalofttegunda í háloftunum veldur tæplega þreföldum gróðurhúsaáhrifum á hvert losað tonn á við losun á jörðu niðri, jafngilti brennsla 0,79 Mt þotueldsneytis árið 2016 losun 7,11 Mt af CO2eq, sem er 52 % meira en "heildarlosun Íslands samkvæmt mælingum Umhverfisstofnunar", eins og Nína Guðrún Geirsdóttir skilgreindi "heildarlosun Íslands" 2016 í Baksviðsgrein í Morgunblaðinu 30. júlí 2018, en samkvæmt Umhverfisstofnun nam hún 4,67 Mt.  

Hvers vegna er þetta mikla misræmi ?  Losun flugs og siglinga heyrir ekki undir íslenzk yfirvöld, heldur undir Viðskiptakerfi Evrópusambandsins (ESB), sem veitir Íslandi losunarheimildir samkvæmt samkomulagi á milli EFTA-þjóðanna í EES og ESB.  Þetta er ógæfulegt fyrir Íslendinga, því að þar með fer mikið fé úr landi til greiðslu fyrir losun, sem er umfram losunarheimildir. Þegar þetta ESB-kerfi var platað inn á íslenzka embættismenn, hafa þeir ekki gert sér grein fyrir, að hér er tiltölulega meira landrými til afnota fyrir kolefnisjöfnun með landgræðslu en annars staðar. 

Fyrir landgræðslu- og landbótaframkvæmdir á Íslandi til kolefnisjöfnunar er nauðsynlegt til góðs árangurs að fá gjald fyrir umframlosun inn í landið og ekki til ESB.  Innlend kolefnisjöfnun þarf að fá skriðþunga til að verða samkeppnishæf við erlenda, og t.d. skógrækt til kolefnisjöfnunar hefur alla burði til að verða hér samkeppnihæf. Möguleikar Íslands til kolefnisjöfnunar eru meiri en hinna EFTA-landanna, og þess vegna var mjög misráðið af íslenzkum yfirvöldum að flækja landinu inn í þetta samkrull, sem er blindgata og jafngildir glötuðu fé.    

Það er hins vegar ekki "system i galskapet" hjá Umhverfisstofnun, því að hún hefur með í sínu landsbókhaldi útblástur stóriðjunnar, sem þó er undir Viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir, eins og millilandaflutningarnir.  Hvers vegna er þetta misræmi?

Skal nú vitna í téða Baksviðsgrein,

"Vistvænni þróun samgangna á Íslandi":

"Skýrsla, sem unnin var af Verkfræðistofunni Eflu fyrir Vegagerðina og kom út á dögunum, skýrir frá mengun, er verður af völdum samgangna.

Kemur þar fram, að heildarlosun Íslands, samkvæmt mælingum Umhverfisstofnunar, var 4.670 þúsund tonn CO2 ígilda 2016.  Alls var losun gróðurhúsalofttegunda frá farartækjum á vegum Íslands 920 þúsund tonn CO2 ígilda sama ár, og valda bifreiðar því alls 20 % af heildarlosun landsins.  [Þetta hlutfall er allt of hátt, af því að millilandasamgöngum er sleppt.  Að þeim meðtöldum er hlutfallið 8 % - innsk. BJo.]  

Iðnaðurinn er stærsti þátturinn í þessari jöfnu með 47 % samanborið við 20 % í Evrópu.  [Rétt er, að losun iðnaðarins á koltvíildisígildum 2016 nam um 2,3 Mt, sem eru 19 % af réttri heild og 49 % af heild án millilandasamgangna.  Ef ekki á að telja losun millilandasamgangna með í íslenzka bókhaldinu, af því að þær eru í Viðskiptakerfi ESB, þá ætti af sömu ástæðu ekki heldur að telja losun stóriðjunnar með - innsk. BJo.]  Undir iðnað heyra framleiðsla hráefna og byggingarefna, en einnig framkvæmdir og byggingariðnaður."  

"Losun frá stóriðju eða iðnaði er í sérstöku viðskiptakerfi ESB fyrir losunarheimildir (e. EU ETS).  Kerfið hefur verið starfrækt innan ESB frá árinu 2005, og hafa EFTA-ríkin verið þátttakendur frá 2008.  [Íslenzka stjórnsýslan hélt illa á málum fyrir Íslands hönd og íslenzkra fyrirtækja með því að fella Ísland undir viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir, því að með því var algerlega horft framhjá gríðarlegum möguleikum til kolefnisjöfnunar á Íslandi.  Hana er upplagt að fjármagna með sölu á kolefniskvóta til flugfélaganna og til stóriðjufyrirtækjanna.  Í staðinn þurfa fyrirtækin að greiða eins konar kolefnisskatt til ESB fyrir losun umfram úthlutaðar heimildir frá ESB.  Það er óskiljanlegt, hvernig stjórnvöld hérlendis láta ESB-búrókrata draga sig á asnaeyrunum inn í hvert ESB-kerfið á fætur öðru án þess að koma nokkuð nálægt mótun þess sjálf - innsk. BJo.] 

Fyrirtækjum innan Viðskiptakerfisins er úthlutað ákveðnum fjölda losunarheimilda án endurgjalds á viðskiptatímabilinu 2013-2020.  Stefnt er að því, að árið 2020 verði losun fyrirtækja innan Viðskiptakerfisins 21 % minni en árið 2005.  [Hérlendis má nota sömu viðmiðun og láta heimildir minnka línulega frá því að vera sömu á upphafsárinu 2008 og í raun 2005 í það að verða 21 % minni en í raun 2005 árið 2020.  Draga ætti Ísland út úr þessu EES-samstarfi án þess að slá af kröfunum, en veita þó íslenzkri náttúru tíma til að dafna og skila umtalsverðum bindingarafköstum til kolefnisjöfnunar - innsk. BJo.]

Það virðist vera, að íslenzk yfirvöld vilji helzt líta á það sem sitt meginviðfangsefni á þessu sviði að draga úr losun landumferðar.  Þegar hætta á olíbrennslu að mestu og verða sjálfbær, verður að virkja endurnýjanlegar orkulindir í staðinn, því að orkuþörfin eykst stöðugt, einnig í samgöngugeiranum.  Það er áhugavert að athuga, hvað það útheimtir mikla raforku, MWh/ár, og uppsett afl að rafvæða allan núverandi ökutækjaflota.  Við þessa athugun verður miðað við árið 2016:

• Einkabílar: 240,5 k x 12,8 kkm/ár x 0,25 kWh/km
• Rútubílar:    4,3 k x 50,0 kkm/ár x 1,10 kWh/km
• Sendibílar:  24,5 k x 15,0 kkm/ár x 0,28 kWh/km
• Vörubílar:   11,1 k x 25,0 kkm/ár x 1,32 kWh/km

Þegar þessi raforkuþörf mismunandi farartækja er lögð saman og bætt við flutnings- og dreifitöpum, fæst, að ný raforkuvinnsla í virkjun þarf að verða 1700 MWh/ár til að anna þessari raforkuþörf rafmagsfartækjanna.  M.v. venjulegan nýtingartíma virkjana á Íslandi þarf 230 MW virkjun til að framleiða þessa raforku, en vegna tiltölulega mikillar afltöku rafgeyma og hleðslutækja rafmagnsbifreiða, má búast við toppálagi frá þessum 280´000 (280 k) ökutækjum um 1000 MW.

Samkvæmt Orkuspárnefnd þarf að virkja 150 MW fram til 2030 til þess einvörðungu að afla raforku til aukinnar almennrar orkunotkunar. Ekki er ólíklegt, að iðnaðurinn þurfi 350 MW aukningu á 12 ára tímabili fram til 2030.  Þar með er virkjanaþörf orðin 1500 MW á næstu 15 árum eða svo, aðallega vegna orkuskipta í samgöngum á landi.  Það eru e.t.v.  10 % af þessu á döfinni, svo að ljóst er, að hér stefnir í algert óefni. 

Hvernig er forystu ríkisvaldsins fyrir orkuskiptunum eiginlega háttað, ef engin fyrirhyggja er sýnd, ekki einu sinni á formi hvatningar til orkufyrirtækjanna um að undirbúa nýja virkjanakosti og til Landsnets um að taka þetta nýja álag inn í Kerfisáætlun sína.  Þess í stað er gefið undir fótinn með að færa Orkustofnun ESB, ACER, lokaorðið um öll málefni raforkuflutninga á Íslandi og til og frá Íslandi, en Kerfisþróunaráætlun ACER felur m.a. í sér sæstrenginn Icelink á milli Íslands og Bretlands.  Þetta er gjörsamlega ótæk og pólitískt óþolandi forgangsröðun stjórnvalda.  Aðgerðaleysi og stefnumörkun í blóra við vilja almennings er eitruð blanda fyrir stjórnmálamenn, sem ætla sér framhaldslíf í pólitíkinni. 

 

 

Hversu mikið má leggja í sölurnar ?

Innan vébanda Evrópusambandsins (ESB) var ákveðið árið 2009 að færa forræði orkumála frá einstökum ríkjum til framkvæmdastjórnar ESB.  Þetta var gert með vísun til Lissabon-sáttmálans, sem gildi tók 2009 og er stjórnarskrárígildi sambandsins.  Saminn var Þriðji orkumarkaðslagabálkur ESB og Orkustofnun sambandsins, ACER, sett á laggirnar 2011.  Samheiti á orkulagabálkum ESB og Orkustofnun ESB, ACER, er Orkusamband ESB (EU Energy Union).  Stofnað var til orkuskrifstofu ESB í hverju aðildarlandi Orkusambandsins, sem lýtur forystu s.k. Landsreglara. Hann tekur þátt í stjórn ACER, en Landsreglarar EFTA-landanna munu sitja þar án atkvæðisréttar.

Hlutverk Landsreglarans er að framfylgja stefnunni, sem mörkuð er með orkulögum ESB (öllum þremur lagabálkunum og þeim fjórða, sem er á leiðinni og enn fleiri munu koma) og Kerfisþróunaráætlun ESB/ACER til 10 ára í senn.  Orkuskrifstofa Landsreglarans er á fjárlögum viðkomandi lands, en hún er í gjörðum sínum óháð framkvæmdavaldinu og dómsvaldi viðkomandi lands og tekur einvörðungu við fyrirmælum frá ESB/ACER.

ESB hefur lagt mikla áherzlu á, að orkustefna sambandsins og þar með ofangreint kerfi verði innleitt í EFTA-löndunum þremur, Íslandi, Noregi og Liechtenstein, sem aðild eiga að Evrópska efnahagssvæðinu, EES, með ESB-ríkjunum.  Þann 5. maí 2017 samþykktu EFTA-löndin það loks eftir 7 ára japl og jaml og fuður í Sameiginlegu EES-nefndinni.

Því hefur verið haldið fram hérlendis, að þetta sé smámál fyrir Íslendinga og "meinlaust" var einkunnin, sem einn gaf þessu Þriðja orkubálksmáli, og þess vegna eigi Alþingi að staðfesta gjörð Sameiginlegu EES-nefndarinnar og sýna þar með, að það standi við fjölþjóðlega samninga, sem fulltrúar landsins hafa skrifað undir. 

Á þessum málflutningi er auðvitað sá alvarlegi ljóður, að EES-samningurinn, sem Alþingi samþykkti í janúar 1993, kveður einmitt á um rétt Alþingis til að samþykkja eða synja öllum nýjum lagasetningum frá ESB samþykkis, og auðvitað getur enginn með undirskrift sinni í Brüssel skuldbundið Alþingi til að samþykkja eitt eða neitt.  Þótt Alþingi hafi hingað til aldrei notað þennan synjunarrétt sinn, hefur norska Stórþingið nokkrum sinnum gert það og mun hugsanlega gera það í nánustu framtíð af umræðu í Noregi um járnbrautartilskipun, flutningabílatilskipun og vinnumarkaðstilskipun að dæma.  Það er þess vegna alls engin goðgá eða ógnun við EES-samninginn að hafna Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  Hins vegar má hverju mannsbarni ljóst vera, að samþykki Alþingi innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálkinn í EES-samninginn (þingsályktun utanríkisráðherra), þá mun magnast upp í landinu mikil andúð á EES-samninginum.  

Verður hlutverk Landsreglarans sauðmeinlaust ?  Því fer fjarri, eins og sjá má af neðangreindri upptalningu:

• Landsreglarinn mun vinna að því að koma hér á markaðskerfi fyrir raforku að forskrift ESB/ACER, sem þýðir uppboðskerfi fyrir raforku, eins og er hið viðtekna viðskiptalíkan ESB með raforku.  Þar á bæ er raforkan vara, en ekki orkuberi úr náttúruauðlind í eigu þjóðarinnar.  Þarna er um að ræða grundvallarmun á afstöðu ESB annars vegar og Íslendinga og Norðmanna hins vegar, og þess vegna er hörð andstaða beggja þjóðanna gegn innleiðingu á hugmyndafræði ESB um orkuna á Íslandi og í Noregi.  Þekkja Alþingismenn sinn vitjunartíma ?
• Landsreglarinn hefur eftirlit með markaðnum og sér um, að þar ríki "frjáls samkeppni" án markaðsmisnotkunar og ríkisafskipta.  Afleiðing af þessu kann að verða krafa markaðsaðila til Landsreglara um jafnari aðstöðu fyrirtækja á markaði, sem óhjákvæmilega  að ESB-rétti þýðir, að skipta verði Landsvirkjun upp og selja einhverja hluta hennar á markaði, væntanlega alþjóðlegum.
• Í sama augnamiði kann réttur til að reisa nýjar virkjanir að verða boðinn út innan EES.  
• Landsreglarinn semur skilmála fyrir aflsæstreng frá Íslandi til útlanda, sem verða í samræmi við Kerfisþróunaráætlun ESB/ACER.  Verkið verður væntanlega boðið út á alþjóðlegum markaði.
• Kerfisáætlun Landsnets verður að vera í samræmi við Kerfisþróunaráætlun ESB/ACER og Landsreglarinn hefur eftirlit með framkvæmdinni hjá Landsneti.  Þetta þýðir, að Landsnet verður að hanna og sækja um leyfi fyrir og setja upp flutningskerfi raforku frá virkjunum og niður að landtökustað sæstrengs, ef samningar takast um hann.  Samkvæmt reglum ACER leggst kostnaður af þessu á gjaldskrár Landsnets.  Það er verulegur kostnaður, því að líklega þarf að flytja um 1200 MW afl frá stofnkerfi landsins að sæstrengnum, og það er tæplega helmingur af uppsettu afli virkjana í landinu núna.  Þetta mun þýða talsverða hækkun á gjaldskrám Landsnets, sem kemur niður á öllum heimilum, fyrirtækjum og stofnunum. 
• Nú hefur sú málsvörn sézt, að engin hætta sé í þessu fólgin, því að leyfisvaldið verði áfram í höndum Íslendinga.  Þetta er því miður form án innihalds, eins og sumt annað.  Á hvaða forsendum á Orkustofnun að hafna umsókn um að leyfi til að leggja aflsæstreng til Íslands, ef allir skilmálar, sem Landsreglarinn samdi, eru uppfylltir.  ESB/ACER mun líta það óhýru auga, ef íslenzk stjórnvöld leggja með höfnun umsóknar stein í götu sameiginlegrar Kerfisþróunaráætlunar.  Það er næsta víst, að umsækjandinn mun kæra slíka höfnun fyrir ESA, og þá má nærri geta, hvernig fer.

Því fer víðs fjarri, að hægt sé að halda því fram með vísun til staðreynda málsins, að innleiðing umrædds orkubálks ESB sé meinlaus fyrir Íslendinga.  Hann umturnar raforkumarkaðinum og hefur bein áhrif á stjórnun Landsnets.  Þetta mun örugglega valda mun breytilegra raforkuverði en nú er.  Á tímum offramboðs orku gæti verðið orðið lægra, en hækkar umtalsvert, ef hillir undir skort á afli eða orku.

Eftir tengingu landsins við raforkukerfi ESB/ACER í Evrópu, þá mun raforkuverðið hér draga dám af raforkuverðinu á raforkumarkaði ESB, sem sveiflast eftir framboði og eftirspurn rafmagns og verði á eldsneyti.  Verðið mun þá líklega sveiflast enn meira yfir sólarhringinn en án strengs og verða að jafnaði töluvert hærra en nú er.  Þetta hefur neikvæð áhrif á kaupmátt heimilanna og hefur þungbær áhrif á samkeppnishæfni sumra fyrirtækja.  

Höfundur þessa vefpistils hefur gagnrýnt þá, sem fara fljótt yfir sögu og gera lítið úr neikvæðum áhrifum Þriðja orkumarkaðslagabálksins á löggjöf landsins, rafkerfi, kaupmátt og hagkerfið.  Þeir hinir sömu hafa aldrei bent á neina kosti við þennan orkubálk fyrir landsmenn.  Ekki er hægt að telja með hjáróma rödd, sem lét í ljós, að stjórnun raforkukerfisins myndi batna við að útlendingar tækju við því.  Þessi lagabálkur verður Íslendingum dýrkeyptastur allra innleiddra lagabálka ESB.  Svona mikið má ekki leggja í sölurnar til þess eins að þóknast stjórnendum ESB og EFTA-landanna í EES.

Höfundur Staksteina sér fyrir sér Icesave-málið, þegar þessi mál eru til umræðu, og nefnir Staksteina-dálkinn 21. ágúst 2018: "Icesave, taka tvö":

"Bjarni Jónsson, rafmagnsverkfræðingur, bendir réttilega á stórgallaða málsvörn Rögnu Árnadóttur um lögleiðingu gerðar um orkumarkað.

Ragna var ráðherra í ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur og gerði aldrei, svo vitað sé, minnstu athugasemd við verstu framgöngu hennar, og var þó af mörgu að taka.

Í viðurkenningu fyrir það fékk Ragna stöðu aðstoðarforstjóra Landsvirkjunar án auglýsingar.  

Bjarni bendir á það augljósa, að það stefnir í, að ríkisstjórnin núverandi brjóti stjórnarskrá landsins með lögleiðingu á Evrópugerð um Þriðja orkumarkað og stofni til valds yfir innlendum málum, sem er utan og ofan við framkvæmda- og dómsvald landsins.

Bjarni lýkur athugasemdum sínum svo:

"Það stendur ekki steinn yfir steini í málflutningi Rögnu Árnadóttur í téðri Úlfljótsgrein.

Hún hefur kosið að fjalla með ótrúlega yfirborðslegum hætti um stórmál á sviði íslenzks fullveldis og á sviði orkumála með þeim afleiðingum, að hún hefur villt um fyrir fólki, sem ekki hefur lagt sig eftir kjarna þessa máls eftir öðrum leiðum.  

Þetta er í anda málflutnings iðnaðarráðuneytisins um þetta efni og lögfræðilega álitsgerð fyrir ráðuneytið, sem fyrrverandi framkvæmdastjóri hjá ESA var fenginn til að semja.""

 

 

 

 

 

 

 

Hvað verður um Landsvirkjun undir Landsreglara ?

Aðdáendur Evrópusambandsins (ESB) og talsmenn þess, að Alþingi samþykki innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB hafa svamlað við yfirborðið í málflutningi sínum og klifað á þeirri skoðun sinni, að innleiðing þessa lagabálks breyti mjög litlu fyrir Íslendinga.  Annaðhvort sigla slíkir undir fölsku flaggi, eða þeir hafa ekki skilið, hvað þessi mikli lagabálkur ESB snýst um.

Embætti Landsreglara (n. "Reguleringsmyndighet for energi") er brimbrjótur ESB inn á gafl orkumálanna hjá aðildarþjóðum Orkusambands ESB.  Þar eð Landsreglarinn er óháður í störfum sínum stjórnvöldum og dómsvaldi aðildarlandanna, þá getur hann nýtt heimildir sínar samkvæmt Þriðja orkumarkaðslagabálkinum til hins ýtrasta án truflunar frá stjórnvöldum, enda verður Landsreglarinn einvörðungu háður boðvaldi ESB/ACER (Orkustofnun ESB).  Í þessu sambandi er ESA hreint aukaatriði, enda einvörðungu óvirkur milliliður ESB/ACER og Landsreglarans, án nokkurra heimilda til að hnika til stafkróki.  

Meginhlutverk Landsreglarans hérlendis samkvæmt Þriðja bálkinum verður að koma á laggirnar frjálsri samkeppni með raforku að hætti ESB, þannig að raforkumarkaður á Íslandi verði einsleitur raforkumarkaði ESB-landanna og þannig með vissum hætti aðlagaður, ef/þegar einhverjum hugnast að sækja um að leggja og reka aflsæstreng á milli Íslands og útlanda samkvæmt tæknilegum og viðskiptalegum skilmálum, sem Landsreglarinn setur.  Vald leyfisveitandans, Orkustofnunar, til að hafna þeim streng verður ekkert, ef strengumsóknin fullnægir kröfum Landsreglarans.  

Hvað gerist hérlendis, þegar saman koma í einn pott téður Þriðji orkubálkur, samkeppnisreglur ESB og bann við ríkisstuðningi ?  Þá blasir við, að Landsvirkjun verður í skotlínu, því að innleiðing samkeppnismarkaðar er ekki möguleg, þar sem eitt fyrirtækjanna er með yfir 80 % markaðshlutdeild.  Til hvers grípur Landsreglarinn þá ?  Hann hefur víðtækar heimildir samkvæmt Þriðja orkulagabálkinum til að ryðja úr vegi hindrunum, sem í einstökum löndum koma í veg fyrir virkni samkeppnismarkaðar, og hann verður að skipta Landsvirkjun upp og einkavæða a.m.k. hluta hennar, ef honum á að takast ætlunarverk sitt.  

Þar sem allt þetta umstang er til að undirbúa Ísland fyrir sameiginlegan og samtengdan raforkumarkað ESB, þá er líklegt, að önnur orkuvinnslufyrirtæki á Evrópska efnahagssvæðinu, t.d. á hinum Norðurlöndunum, Bretlandi og Þýzkalandi, hafi áhuga á að eignast hluta núverandi Landsvirkjunar.  Þar með er komið erlent tangarhald á hluta af orkuauðlindum Íslands.  Þá er ekki útilokað, að í nafni frjálsrar samkeppni verði virkjunarréttur á nýjum virkjunum boðinn út.  Með því að ganga í Orkusamband ESB bjóða menn heim óvissu um það, hvort saman geti farið heimildir Landsreglarans samkvæmt Þriðja orkumarkaðslagabálkinum til að tryggja hámarks skilvirkni og réttmætar aðgerðir samkvæmt Evrópurétti til að hindra fákeppni á markaði, sem saman valdi því, að Íslendingar glati úr höndum sér yfirráðum á íslenzkum raforkumarkaði í hendur evrópskra markaðsafla.  

Þann 2. ágúst 2018 birtist í Morgunblaðinu góð grein eftir tvo kennara við Lagadeild Háskólans á Akureyri, Ágúst Þór Árnason og Ragnheiði Elfu Þorsteinsdóttur, undir heitinu:

"Fullveldi og auðlindir":

Greinin er rituð í tilefni af kaupum manna, sem búsettir eru erlendis, á íslenzkum landareignum.  Slíkum eignum fylgja oft hlunnindi, þ.m.t. vatnsréttindi, en hættan á að missa auðlindir landsins úr höndum landsmanna sjálfra getur verið víðar og miklu stórtækari og alvarlegri en sú, sem lögfræðingarnir gerðu að umtalsefni í grein sinni:

"Umræða þessi er mikilvæg og tímabær ekki sízt í ljósi þess áhuga, sem Íslendingar hafa sýnt því að binda í stjórnarskrá ákvæði um náttúruauðlindir.  Eign á landi fylgja ýmis réttindi, eins og til auðlindanýtingar, en flestar auðlindir Íslands eru bundnar landi.  Fullveldisréttur Íslands felur það í sér, að Ísland hefur eitt heimild til þess að setja lög og reglur og að framfylgja þeim á yfirráðasvæði sínu."

Þetta er athyglisverður texti.  Af honum má ráða, að höfundarnir telji Alþingi og stjórnvöld geti sett þær hömlur á kaup EES-borgara á bújörðum og eyðijörðum hérlendis, sem þeim sýnist í krafti fullveldisréttar. Er vonandi, að sem fyrst verði gerðar ráðstafanir til að félög geti ekki staðið hér að kaupum á jörðum, nema meirihlutaeigendur félags hafi fasta búsetu á a.m.k. einni jörð eða nýti a.m.k. eina jörð til atvinnurekstrar, og að jarðeignir félaga og einstaklinga verði takmarkaðar í fjölda og flatarmáli.

Miklu stórtækari breytingar kunna þó að vera í vændum á afnotarétti orkuauðlinda í landinu, ef svo fer, að Alþingi samþykkir innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB og svo fer, að Landsreglarinn telji stöðu og stærð ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar ekki samrýmast reglum þessa lagabálks um frjálsa samkeppni á raforkumarkaði.  Væri fróðlegt að fá fram lögfræðilega skoðun frá höfundum tilvitnaðrar greinar um það, hvort Landsreglarinn geti beitt fyrir sig Evrópugerðum um samkeppnishömlur og ríkisstuðning til að krefjast sölu ríkisins á hluta hennar á frjálsum markaði og jafnvel uppskiptingar. 

Að lokum skal hér vitna til umhugsunarverðs niðurlags á umræddri grein í ljósi þeirrar markaðsvæðingar raforku, sem óhjákvæmilega mun leiða af lögleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB á Íslandi með hugsanlegum aflsæstreng til útlanda í kjölfarið:

"Ákvæði í stjórnarskrá um auðlindir í náttúru Íslands er því ákaflega vandmeðfarið.  Það þarf að gagnast, þegar upp koma óþekkt og ný vandamál, og því er mikilvægt, að það feli í sér stefnu og hugmyndir okkar um það, hvernig við viljum, að náttúruauðlindir séu nýttar, til hagsbóta hverjum og hverjum þær tilheyra.  Yfirlýsing um, að auðlindir í náttúru Íslands tilheyri íslenzku þjóðinni, felur í sér áréttingu á fullveldi Íslands yfir landi og auðlindum.  Það fer því vel á því að ræða þennan þátt fullveldisins á aldarafmæli þess."