Þjóðfélagið og sjúkrahúsið

Nú hefur verið upplýst um samsæri vísindamanna, embættismanna og stjórnmálamanna á Vesturlöndum, aðallega í Bandaríkjunum (BNA), um að kveða í kútinn þann þráláta orðróm, að veiran SARS-CoV-2, hafi sloppið út úr rannsóknarstofnun í veirufræðum í Wuhanborg í Kína, sem naut fjárveitinga frá BNA, líklega af því að rannsóknir í Kína eru ódýrari en í BNA vegna starfsmannakostnaðar og mismunandi varúðarráðstafana.

Sum lyfjafyrirtæki reyndust snör í snúningum gegn hinum nýja vágesti, sem WHO skírði COVID-19 (C-19).  Sjúkdómurinn lýsti sér yfirleitt sem inflúensa, en gat hæglega orðið að lungnabólgu, þar sem varnir voru veikar, og allir vita, að þá er voðinn vís.  Ekki verður farið út í uppbyggingu bóluefnanna, sem öll hafa verið ný af nálinni og með tvennu móti, þótt kenna megi báða hópana við genatækni.  Er annar kenndur genaferjur og er AztraZeneca-bóluefnið þeirra þekktast, en hinn við genaboðefni mRNA, og eru bóluefnin frá Pfizer og Moderna þeirrar gerðar.  Þriðja tegundin, Novavax, er nýsamþykkt af Evrópusambandinu (ESB).  Það inniheldur broddprótein veirunnar, en fyrstu tilraunirnar benda ekki til, að það sé skárra en hin.

Öll bóluefnin hafa valdið svo miklum vonbrigðum, að kalla má þau gjörsamlega misheppnuð.  Kemur þar aðallega þrennt til.

Endingin er til skammar, þar sem verndarvirkni þeirra gegn smiti og gegn alvarlegum einkennum er að engu orðin að hálfu ári liðnu frá bólusetningu.  Virðist sem líkaminn sé fljótur að hafna þessum aðskotaefnum.  Bóluefnin halda ekki máli, sem leyfisveitendur venjulega setja, sem er yfir 50 % virkni að ári liðnu.  Hefði eftirlitsaðilum ekki legið lífið á, hefðu þeir þess vegna hafnað þessum bóluefnum sem ónothæfum.

Neikvæðar aukaverkanir eru fleiri og alvarlegri en sézt hefur frá þalídomíð-ósköpunum. (Lyf þróað á 6. áratugi 20 aldar, notað í 46 löndum og olli vansköpun fóstra.) Í BNA hefur verið tilkynnt um þrefalt fleiri neikvæðar aukaverkanir af bóluefnum gegn C-19 en alls á 35 árum áður(1985-2019).  Víða er hætt að nota AstraZeneca vegna blóðtappamyndunar, og tíðni hjartavöðvabólgu hjá fólki undir fertugu margfaldast eftir 2. bólusetningu með Pfizer og í enn meiri mæli með Moderna, þar sem skammturinn þar er sterkari.  Örvunarbólusetningin mun vafalaust valda aukningu á tíðni hjartavöðvabólgu líka.

Bóluefnin eru þröngt virkandi í mótsetningu við náttúrulegt ónæmi (eftir veikindi).  Þau voru þróuð m.v. broddprótein upphaflegu veirunnar frá Wuhan, en veiran stökkbreytist oft, og bóluefnin virka lítið sem ekkert gegn ríkjandi afbrigði, ómíkron.  Vísindamenn í Hollandi, sem birtu niðurstöður rannsókna sinna á ómíkrón-afbrigðinu í viku 2/2022, ályktuðu, að ómíkrón sé nægilega breytt frá fyrri stökkbreytingum til að geta talizt upphaf að nýjum hópi veira af tegundinni SARS-CoV-2. Ekki fylgdi sögunni, hvort náttúrulegt ónæmi gegn ómíkron muni duga gegn stökkbreyttu ómíkron. 

Sá er hins vegar kosturinn við hið gríðarlega smitandi ómíkron-afbrigði, að það veldur vægum einkennum, sem þó geta magnazt upp í sjúklingum með veikt ónæmiskerfi fyrir.  Einkennum ómíkron má líkja við hálsbólgu.

Sóttvarnaryfirvöld á Íslandi hafa reynzt glámskyggn.  Þau lofuðu hjarðónæmi, ef yfir 70 % landsmanna létu bólusetja sig.  Ekkert hjarðónæmi náðist þrátt fyrir yfir 90 % þátttöku, og ekkert hjarðónæmi mun nást fyrr en nægilega margir hafa smitazt til að mynda náttúrulegt lýðónæmi.  Það er bágborið, að sóttvarnaryfirvöld skuli nú reka harðan áróður fyrir örvunarbólusetningu og barnabólusetningu.  Fyrir hvorugu eru nein haldbær rök lengur. 

14. janúar 2022 hertu sóttvarnaryfirvöld tökin á landsmönnum með ýmsum hætti í nafni þess, að vegna Landsspítalans þyrfti að ná daglegum smitfjölda úr 1100-1200 og niður í 500 til að draga úr álagi á Landsspítalann.  Hann er þó nýlega búinn að fá öfluga blóðgjöf úr einkageiranum og innlagnafjöldi er minni en bjartsýnasta spá Aspelunds. 

Það gengur auðvitað ekki, að eftir tæplega 2 ára farsótt og með fullbólusetta þjóð skuli vera talið réttlætanlegt að sveifla þjóðfélaginu til og frá með gríðarlega kostnaðarsömum hætti eftir því, hvernig Landsspítalanum gengur að fást við hálsbólguveiru.  Það er barnaskapur að halda, að það unga fólk, sem aðallega sækir staði, sem nú er búið að loka eða takmarka gestafjölda mjög á og hefði e.t.v. sýkzt þar, muni eftir herðingu ekki sýkjast annars staðar. Þótt náttúran sé lamin með lurki, þá leitar hún út um síðir, sögðu Rómverjar. 

Þegar óttinn er ekki lengur fyrir hendi, þá mun fólk halda áfram að hittast.  Daglegur smitfjöldi var hættur að aukast áður en aðgerðir voru hertar 14.01.2022, og þeim mun fækka á næstu vikum, hvað sem sóttvarnaryfirvöld taka sér fyrir hendur.  Seinni partinn í febrúar 2022 mun náttúrulegt lýðónæmi að öllum líkindum nást í landinu. 

Sóttvarnaryfirvöld ættu að hætta rándýrum leikaraskap sínum og hreinum skrípaleik með því að sleppa þríbólusettum einum við einkennalausa sóttkví.  Þríbólusettir eru ekki ólíklegri en aðrir til að smita út frá sér af ástæðum, sem hér hafa verið raktar.  Afleggja ætti einkennalausa sóttkví með öllu og einfaldlega biðja fólk um að hafa hægt um sig heima við, ef það finnur fyrir einkennum.  Botnlausum sýnatökum og rakningum má hætta og spara þannig stórfé, sem betur væri komið í fjárveitingum til sjúkrahúsa landsins. 

Þann 10. janúar 2022 birtist grein í Morgunblaðinu eftir Jóhannes Loftsson, verkfræðing, sem aflað hefur sér mikillar þekkingar á tölfræði Kófsins.  Greinin hét einfaldlega:

"Ekki hlýða Víði".

Þar gat m.a. að lesa þetta:

"Ómíkron er svo smitandi, að vírusinn er óstöðvandi.  Frekari frelsisskerðingar munu litlu breyta, og stríðið er tapað.  En þó ekki í raun, því [að] stríðið fyrir eðlilegu lífi er að vinnast.  Hið milda ómíkronkvef býr til svo góða vörn gegn deltalungnabólgunni, að hún er að hverfa.  Fyrir eldheita bólusetningarsinna má kalla þetta "bóluefni, sem virkar", til að aðskilja það frá tilraunabóluefnunum, sem virka ekkert á Ómíkron samkvæmt nýjustu tölfræðiupplýsingum á covid.is. 

Þessu hafa sumir áttað sig á, og í Suður-Afríku og Ástralíu eru menn hættir og farnir að bíða eftir ómíkronhjarðónæminu. Óumfjýjanlegt er, að fleiri fylgi eftir, því [að] svo ört fjölgar smitum um allan heim.  

Sú ákvörðun heilbrigðisráðherra að bólusetja börn með þessu gagnslausa efni við þessar aðstæður á eftir að verða komandi kynslóðum ráðgáta.  Börn eru í hverfandi hættu af covid og enn minni hættu af ómíkron.  Tilraunalyfið, sem þau verða sprautuð með, verður hins vegar á tilraunastigi fram til 2026.  Börn, sem eru sprautuð á mánudaginn [10.01.2022] munu svo ekki verða "fullbólusett" fyrr en 14 dögum eftir seinni bólusetningu eða 14. febrúar.  Líklegt verður að telja, að þá verði síðasta eftirlifandi afbrigði, sem tilraunabólusetningin hefur virkni gegn, deltalungnabólgan, löngu horfin.  Tilraunin virðist því algjörlega tilgangslaus.  Skaði barnanna getur hins vegar orðið margs konar." 

 

Undir allt þetta skal taka heilshugar.  Dr Robert Malone, aðalhöfundur mRNA-tækninnar, flutti um áramótin 2021/2022 ávarp til heimsbyggðarinnar um skaðsemi þessarar tækni fyrir börn, sem sóttvarnaryfirvöld alls staðar hefðu betur tekið mark á, en sums staðar virðist það þó hafa verið gert.  Það er óskiljanleg rökleysa að baki ákvörðun um að leggja heilsu barna í hættu gegn engum ávinningi fyrir heilbrigð börn.  Glámskyggnin ríður ekki við einteyming.  Að bólusetja börnin svo í miðjum faraldrinum stríðir gegn hefðbundinni aðferðarfræði á þessu sviði.  "Something is rotten in the state of Danemark (and Iceland)." 

Þorsteinn Siglaugsson, hagfræðingur, hefur manna ötulastur verið við skriftir um Kófið.  Þann 11. janúar 2022 birtist eftir hann í Morgunblaðinu greinin:

"Þórólfur í Undralandi".

Henni lauk þannig:

"Misráðin áform sóttvarnalæknis og heilbrigðisráðherra um bólusetningu 5-11 ára barna og mismunun fólks eftir sprautufjölda, sem þegar eru að hluta komin til framkvæmdar, því miður, grundvallast á úreltum gögnum.  Samkvæmt gögnum frönsku læknaakademíunnar hafa heilbrigð ung börn engan ávinning af bólusetningunni, hvað þá þegar hið nýja afbrigði virðist leiða til þess, að hún auki smittíðni í stað þess að minnka hana. En hætta á alvarlegum aukaverkunum er óbreytt.  Sérréttindi til þeirra, sem nú smitast mest [og þar af leiðandi dreifa veirunni mest - innsk. BJo] eru bersýnilega fjarstæðukennd ráðstöfun.  

Lísa var í Undralandi.  Eru sóttvarnalæknir og heilbrigðisráðherra þar líka ?"

Sóttvarnarlæknir lemur hausnum við steininn.  Hann virðir staðreyndir að vettugi og neitar að láta af ofurtrú sinni á þessa nýju tækni við bóluefnagerð, sem reynzt hefur þó gjörsamlega haldlaus og óvenju skaðleg m.v. hefðbundin bóluefni, sem fengið hafa markaðsleyfi. 

Sóttvarnarlæknir Íslands er orðinn sjálfstætt heilbrigðisvandamál, efnahagsvandamál og jafnréttisvandamál.  Þetta hefst upp úr því að veita einum manni heimild til að hræra upp í tilfinningum fólks með hræðsluáróðri gagnvart nýjum sjúkdómi, og að láta hann síðan um að ráðleggja ráðherra, sem á óhægt um vik með að taka sjálfstæða ákvörðun, þegar sóttvarnarlæknir er búinn að undirbúa jarðveginn (manípúlera) á fjölmiðlunum og með grátkór lækna á Landsspítalanum háværan að ógleymdum ónefndum lækni með vinnustað í Vatnsmýrinni. 

Alþingi verður að taka stjórnkerfi sóttvarna til rækilegrar endurskoðunar með það í huga, að sóttvarnarráð, skipað farsóttarsérfræðingum og hagsmunaaðilum úr þjóðfélaginu, geri ígrundaðar og vel vegnar sóttvarnartillögur til ráðherra, en stundi ekki hræðsluáróður í fjölmiðlum.

Þann 8. janúar 2022 birtist líka grein eftir Þorstein Siglaugsson í Morgunblaðinu. Hún var undir fyrirsögninni:

"Minnkar bólusetning vörn gegn smiti ?"

Það er ekki vafa undirorpið, að hún gerir það fyrst í stað, því að ónæmiskerfið "fer á hliðina" við að fást við aðskotaefnin, en Þorsteinn hefur fundið út leitni til tíðari smita þríbólusettra, er frá líður, enda er léleg ending þessarar nýju bóluefnatækni í líkamanum vel þekkt:

"Nokkuð skýr leitni er í þessum gögnum.  Með sama áframhaldi má vænta þess, að mjög fljótlega verði sú litla vernd, sem þreföld bólusetning veitir enn gegn smiti, alveg horfin - þeir verði jafnlíklegir til að smitast og óbólusettir og bólusett börn einnig."

Þorsteinn er sannspár, enda hafa aldrei staðið neinar líkur til þess, þrátt fyrir fullyrðingar sóttvarnarlæknis, að 3. sprautan mundi endast eitthvað betur en 1. og 2. sprautan.  Líkaminn losar sig við efnin.  Lendir ruslið í lifrinni ?

Þorsteinn lauk grein sinni þannig:

"Það vekur furðu, að þessi stórfellda breyting á smittíðni skuli enn ekki hafa ratað í fjölmiðla og ekki síður, að grundvallarforsendubreyting af þessu tagi virðist engin áhrif hafa á fyrirætlanir stjórnvalda, annars vegar um bólusetningu ungra heilbrigðra barna hverjum veiran er afar hættulítil, og hins vegar fyrirætlanir um að mismuna fólki eftir fjölda bóluefnaskammta.  Það er skylda stjórnvalda að grundvalla aðgerðir á staðreyndum og endurskoða þær, þegar forsendur breytast.  Það hljóta þau að gera nú."

Það er í fersku minni, hversu afdráttarlaust sóttvarnarlæknir fullyrti á sínum tíma, að 3. bólusetningin, örvunarsprautan, mundi skipta sköpum í viðureigninni við C-19.  Þetta fullyrti hann, þótt spá hans eða kannski loforð til landsmanna um hjarðónæmi, ef þeir almennt létu bólusetja sig tvisvar, hefði reynzt alröng, og sérfræðiheiður hans hefði þannig beðið hnekki. 

Leikmönnum, sem lítillega höfðu kynnt sér rannsóknir á virkni og endingu þessara bóluefna í líkamanum, var þó ljóst, að fullyrðing sóttvarnarlæknis um töframátt 3. sprautunnar, var án vísindalegs rökstuðnings, og þess vegna aðeins til vitnis um örvæntingu manns með gjaldþrota málstað, þar sem var misheppnuð tilraun á þjóðinni með nýja bóluefnatækni, sem hefur valdið fleiri og skaðlegri verkunum á líkamann en áður eru dæmi um með bóluefni með markaðsleyfi til almennrar notkunar.  Þegar sami sóttvarnarlæknir síðan gerði tillögu um forréttindi í þjóðfélaginu til handa þríbólusettum, fór traustið fyrir lítið sums staðar. 

 

 

   

 

Covid: bólusetning borin saman við áhættu veikinda af völdum hjartavöðvabólgu

Sænski læknirinn Sebastian Rushworth birti á vefsetri sínu 09.01.2022 umfjöllun um viðamikla enska rannsókn, sem leiddi í ljós með óyggjandi hætti, að áhætta fólks undir fertugu af að veikjast af hjartavöðvabólgu eykst svo mikið eftir bólusetningu með mRNA-efnunum, að ekki er læknisfræðilegur grundvöllur fyrir þessum bólusetningum í ljósi tiltölulega vægra veikinda af sjúkdóminum, C-19, einkum nýjasta afbrigðinu, ómíkron. 

Þar að auki hefur nú verið sýnt fram á, sbr Morgunblaðsgrein Jóhannesar Loftssonar, "Ekki hlýða Víði", að mRNA-bóluefnin virka ekki gegn ómíkron-afbrigðinu, enda hefur lyfjaiðnaðurinn boðað nýtt bóluefni gegn því í marz 2022, en þá verður víðast hvar, einnig hérlendis, komið hjarðónæmi gegn því. Það munar mjög lítið um samkomutakmarkanir og rekstrarhömlur stjórnvalda, þegar smitstuðullinn er jafnhár og raunin er með ómíkron.  Rakning og sóttkví fólks, sem ekki hefur verið greint jákvætt og er án einkenna, á ekki lengur við. Nú hefst grein Sebastians Rushworth í þýðingu höfundar þessa vefseturs:

"Það hefur verið ljóst um hríð, að Pfizer og Moderna bóluefnin valda hjartavöðvabólgu. Það, sem samt hefur verið óljóst, er, hvort hættan á hjartavöðvabólgu eftir bólusetningu er meiri en eftir smit [af C-19].  Ef áhættan í kjölfar smits er jafnvel meiri en í kjölfar bólusetningar, þá getur verið fram komin nokkuð góð ástæða fyrir því að hafa ekki áhyggjur af hjartavöðvabólgu, sem bólusetningin veldur að því gefnu, að nánast allir óbólusettir munu fyrr eða síðar fá covid og verða þannig fyrir áhættu af eftir-smits hjartavöðvabólgu. 

Ef hins vegar áhættan er meiri eftir bólusetningu, þá þarf að fara í nákvæmara áhættumat. Fyrir þá stóru hópa þýðisins, sem geta búizt við hverfandi lítilli hættu fyrir sig af covid-19 (í grundvallaratriðum allir undir fertugu, sem eru ekki í yfirþyngd og ekki með undirliggjandi heilsufarslega veikleika), væri jafnvel aðeins lítil hætta á alvarlegum sjúkdómi af völdum bólusetningar nóg til að metaskálarnar yrðu þyngri þeim megin, að rétt væri að sleppa þessum bólusetningum.  

Enginn skyldi fara í grafgötur um það, að hjartavöðvabólga er alvarlegur sjúkdómur.  Upp á  síðkastið hef ég oft heyrt þessa setningu: "en hjartavöðvabólga vegna covid-bóluefnanna er væg !". Fyrir covid hafði ég aldrei heyrt um væga hjartavöðvabólgu.  Fyrir covid var hjartavöðvabólga alltaf talin alvarlegur sjúkdómur.  Það, sem fólk á við með þessari yrðingu, er, að sjúklingar lagðir inn á sjúkrahús með hjartavöðvabólgu stuttu eftir bólusetningu, geta vanalega farið heim eftir nokkra daga og enda sjaldan á gjörgæzludeild.  Þetta má til sanns vegar færa.  

Við segjum samt ekki, að flest hjartaáföll séu "væg", bara af því að þau verði ekki til innlagnar á gjörgæzludeild og bara af því að sjúklingurinn er venjulega útskrifaður af spítalanum innan viku. Hjartaáfall er hjartaáfall og er í sjálfu sér alvarlegt.  Hið sama á við um hjartavöðvabólgu.  Hjartavöðvarnir eru ekki mjög hæfir til viðgerða á sjálfum sér, og núna er ómögulegt að vita í hversu miklum mæli hjartavöðvabólga af völdum bóluefnis eykur áhættu sjúklingsins á að verða í framtíðinni fyrir alvarlegum langvarandi einkennum á borð við stöðuga hjartveiki eða gáttatif. 

Þannig er hjartavöðvabólga alltaf alvarleg án tillits til, hvort sjúklingurinn lendir í gjörgæzlu eður ei, og við þurfum að vita, hvort líkindi á hjartavöðvabólgu af völdum bóluefnanna eru meiri en líkindi á hjartavöðvabólgu af völdum smits [C-19].

Sem betur fer var nýlega birt rannsóknarskýrsla í "Nature Medicine", sem hjálpar okkur við að svara þessari spurningu af einhverju viti.  Það, sem rannsakendurnir gerðu, var að safna gögnum um alla yfir 16 ára aldri, sem voru bólusettir gegn covid-19 í desember 2020-ágúst 2021.  Þetta reyndust vera um 40 milljón manns (meira en helmingur brezku þjóðarinnar). Fyrir þetta risastóra þýði var gögnum síðan safnað um tilvik hjartavöðvabólgu og jákvæð covid-próf.  8 % af þessum 40 M greindust smitaðir af covid-19 á rannsóknartímabilinu.  Fyrirætlun rannsóknarinnar var að meta áhættu hjartavöðvabólgu innan 28 daga frá bólusetningu í samanburði við hjartavöðvabólgu eftir smit, og að setja þetta í samhengi við bakgrunnsupplýsingar um hjartavöðvabólgu.

Það er einn hængur á að taka tölur úr þessari rannsókn, eins og þær koma fyrir af skepnunni, og hann er sá, að í rannsókninni var notazt við fjölda greindra sem mælikvarða á covid-smitaða.  Við vitum hins vegar, að allt að helmingur covid-sýkinga er einkennalaus, og þar að auki er óþekktur fjöldi fólks, sem fær einkenni, en lætur hjá líða að fara í greiningu.  Þannig er raunfjöldi smita líklega a.m.k. tvöfaldur fjöldi greindra.  Þetta gefur ósanngjarnan samanburð við bólusetningarnar, því að vitað er um alla, sem eru sprautaðir.  Það eru ekki margir, sem hafa verið sprautaðir á laun og ekki skráðir.  Þannig þarf a.m.k. að helminga hlutfall tilvika hjartavöðvabólgu af greindum til að nálgast rétt hlutfall.

Jæja, þá að niðurstöðunum:

Það fyrsta, sem mikilvægt er að gaumgæfa, er, að hættan á hjartavöðvabólgu eftir bólusetningu í samanburði við hjartavöðvabólgu eftir smit, er, að tíðni hjartavöðvabólgu er gríðarlega háð aldri bólusettra.  Fyrir aldurshópa yfir 40 sáust alls engin merki um, að bólusetningar ykju þessa tíðni.  Jákvæð covid-19 greining á hinn bóginn jók líkindin 12-falt fyrir eldri en 40.  Þannig var áhætta fólks eldra en 40 á að fá hjartavöðvabólgu eftir smit miklu meiri en hættan á slíku eftir bólusetningu. 

 

Hins vegar var áhætta fólks 16-40 ára allt önnur.  Í þessum hópi jókst hættan á hjartavöðvabólgu innan 28 daga eftir jákvæða greiningu covid-19 "aðeins" ferfalt, og áhættan eftir fyrsta skammt af Moderna bóluefninu jókst nú ferfalt. 

Munum nú, að covid-prófin ná sennilega aðeins helmingi smitaðra í mesta lagi, svo að raunveruleg áhættuaukning eftir smit er nær því að vera tvöföld, en ekki fjórföld.  Með öðrum orðum þá veldur fyrsti skammtur af Pfizer-bóluefninu nokkurn veginn sömu tíðni hjartavöðvabólgu og sýkingin sjálf, en fyrsti skammtur af Moderna-bóluefninu veldur gróflega tvöfaldri tíðni á við sýkinguna sjálfa. 

Jæja, snúum okkur þá að annarri bólusetningunni í röðinni [í upphafi bólusetninga gegn C-19 nefndur seinni skammtur-innsk. BJo].  Annar skammtur af Pfizer-bóluefninu þrefaldaði hættuna á hjartavöðvabólgu, en af Moderna-bóluefninu 21-faldaðist áhættan.

Það er óhætt með vissu að álykta, að sú ákvörðun yfirvalda í mörgum Evrópulöndum fyrir nokkrum mánuðum að gera hlé á bólusetningum fólks undir 30 ára með Moderna, var viturleg.  Eitt er víst, að annar skammturinn af bæði Pfizer og Moderna eykur áhættuna verulega í samanburði við áhættuna af fyrsta skammtinum.  Þetta leiðir hugann að spurningunni, hversu viturlegt sé að ráðleggja fólki undir 40 þriðju sprautuna.  Það er rökrétt að halda, að 3. skammturinn muni auka hættuna á hjartavöðvabólgu enn frekar. [Ábyrgð yfirvalda á Íslandi er mikil, að hvetja alla niður að 16 ára aldri til 3. bólusetningarinnar með því að undanskilja þá einkennalausri sóttkví.  Það er einboðið að afnema alfarið regluna um sóttkví án einkenna - innsk. BJo.]  Það er ljóst af gögnum þessarar rannsóknar, að það er brattur aldurshnigull áhættu, þ.e. hættan á hjartavöðvabólgu eykst gríðarlega með lækkandi aldri.  Í raun var það svo fyrir yngsta hópinn (16-29 ára), að hættan á hjartavöðvabólgu jókst 74-falt eftir annan skammtinn af Moderna !

Með það í huga, að lækkandi aldur þýðir líka minnkandi hættu á slæmum afleiðingum covid (þ.m.t. minnkandi hætta á hjartavöðvabólgu eftir covid), er skynsamlegt að gera ráð fyrir ákveðnum aldri, þar sem skaði bólusetninganna verður meiri en gagnið.  Þar að auki eru fram komin sönnunargögn um, að með auknum fjölda bólusetningarskammta aukist hættan á hjartavöðvabólgu. Með þessar 2 staðreyndir í huga er það rökstudd skoðun mín, að "örvunarbólusetningar" ungs og heilsuhrausts fólks, og þá einkum barna, sé óviturlegt.  Auk þess hafa margir, ef ekki flestir, ungir fullorðnir, unglingar og börn, þegar fengið covid og hafa þar af leiðandi eins gott ónæmi gegn veirunni og mögulegt er að fá.  Þess vegna setja örvunarsprautur þessa hópa í hættu á að verða fyrir heilsutjóni án nokkurs mögulegs gagns.  Þegar gagnsemi bólusetninga er engin (núll), þá er öll áhætta, hversu lítil sem hún kann að vera, ósamþykkjanleg."

Harðvítugur áróður íslenzkra sóttvarnaryfirvalda fyrir bólusetningum barna og ungmenna virðist ekki vera reistur á beztu þekkingu á þessu sviði, eins og lesendum þessarar greinar Sebastians Rushworth ætti að verða ljóst, hafi þeir ekki þegar áttað sig á því eða a.m.k. rennt grun í það. Það verður að söðla um hið fyrsta áður en enn meira heilsutjón hlýzt af.  Bóluefnin, sem fram hafa komið gegn C-19 eru meingölluð og virka lítið sem ekkert gegn ómíkron-afbrigði SARS-CoV-2 veirunnar.  Þar sem afbrigðið veldur vægum einkennum hjá annars heilbrigðu fólki, eiga við rök Sebastians Rushworth um, að öll áhætta af bóluefnum sé óásættanleg. 

  

 

 

 

 

Tálsýn lyfjafyrirtækjanna og EMA

Nú geisar ómíkron-afbrigði SARS-CoV-2 og er mjög smitandi, talið ferfalt á við deltu, en veldur mun færri sjúkrahússinnlögnum (allt að 80 % færri) og mun færri alvarlegum veikindum (allt að 70 % færri) en fyrra afbrigðið, delta, á hverja 1000 greinda.  Enginn veit, hvað við tekur eftir þetta afbrigði, en eitt virðist alveg ljóst.  Bóluefnin eru engin fyrirstaða fyrir þessa veiru, sízt mest stökkbreyttu afbrigðin.

  Þessi bóluefni við C-19 væru almennt aðhlátursefni vegna getuleysis, ef staða þeirra væri ekki grafalvarleg, eins og lesa má um í viðhengi með þessum vefpistli fyrir eitt mRNA-bóluefnið.  Þar er um að ræða þýðingu pistilhöfundar á þýzkri veffrétt um, að 2 efni, ALC-0159 og ALC-0315, sem bönnuð eru til notkunar á og í mönnum, hafi verið notuð í BionTech/Pfizer-bóluefnið gegn C-19 með vitund Lyfjaeftirlitsstofnunar Evrópu.  Þar eru því jafnframt gerðir skórnir, að forstjóri þeirrar stofnunar, sem er ábyrg gagnvart ESB um lyfja- og bóluefnamál, sé ekki merkilegur pappír, eins og þar stendur, og reyndar vanhæf vegna tengsla sinna við lyfjaiðnaðinn.  Hún er á þessu vefsetri, Anti-Spiegel, vænd um að draga taum stórfyrirtækja innan lyfjaframleiðslugeirans.  

Ýmsum hérlendis og í öðrum löndum þykja viðbrögð yfirvalda við faraldrinum C-19 vera yfirgengileg og fara fram úr heimildum þeirra. Það er í raun mjög varhugavert, að yfirvöld fari inn á braut frelsisskerðinga einstaklinga, sem hafa ekki einkennt lýðræðisríki hingað til, heldur þvert á móti einræðisríki.  Þar að auki verður að draga mjög í efa gagnsemi lokana og alls kyns hamla í sóttvarnarskyni, því að jafnan hljóta persónulegar sóttvarnir að virka bezt.  Í þessu sambandi kemur upp í hugann latneska spakmælið: "þótt náttúran sé lamin með lurk, þá leitar hún út um síðir".  Hinir fornu Rómverjar vissu, hvað þeir sungu.  

Þann 21. desember 2021 birtist í Morgunblaðinu stutt grein eftir Jón Steinar Gunnlaugsson, lögmann.  Honum er nóg boðið með þeirri forræðishyggju og stjórnlyndi, sem skín út úr sóttvarnaraðgerðum íslenzkra stjórnvalda og minna hann á sovétskipulag fyrri tíðar, alls ekki að ófyrirsynju.  Þá orti Jóhannes úr Kötlum lofkvæði um kommúnismann og óskaði þess heitast, að slíku þjóðskipulagi yrði komið á á Íslandi, væntanlega með stjórnarbyltingu í anda bolsévíka.  Enn þann dag í dag finnast slíkir furðupésar á meðal vor: "Sovét-Ísland-óskalandið-hvenær kemur þú ?"  Nú verður enn frekar vitnað í grein JSG, sem heitir:

"Draumsýn verður að veruleika":

"Þó að mannkynið eigi að hafa lært af reynslunni, eru samt margir, kannski flestir, borgarar á þeirri skoðun, að viðspyrna gegn vá, eins og t.d. veiru, sem fólk smitast af, felist í því að koma á sovézku skipulagi.  Í því felst, að heimild borgara til að ráða sér sjálfir er afnumin eða skert og valdið falið handhöfum ríkisvalds á hendur. Sérfræðingar leggja ráðamönnum til hugmyndir um frelsisskerðingar undir þeim formerkjum, að verið sé að vernda fólkið.  Einkenni sovétsins leyna sér ekki.  Þau felast m.a. í, að tjáskipti ríkis og borgara fara aðallega fram í aðra áttina, þ.e. frá ríkinu og til borgara, sem oft eiga engan kost á að fá svör við spurningum um réttlætingu þessarar valdbeitingar gagnvart þeim sjálfum."

Það má kalla uggvænlegt, hversu almenns stuðnings frelsisskerðingar og hömlur njóta í samfélaginu, en hann er reistur á hjarðeðli, sem er manninum áskapað, þegar visst hugarástand skapast "í hjörðinni" vegna meintrar eða raunverulegrar ytri ógnar.  Þetta minnir óþyrmilega á, hversu auðvelt þjóðernisjafnaðarmönnum reyndist að afnema frelsi þýzku þjóðarinnar stig af stigi á árunum 1933-1934 með skírskotun til Versalasamningsins og fjandmanna þýzka ríkisins, innan ("der Feind hört mit") og utan landamæra þess ("sigurvegarar" hildarleiksins 1914-1918).  Veikburða stoðir lýðræðis Weimar-lýðveldisins hrundu eins og spilaborg.  Þetta hefur vakið furðu ýmissa seinni tíðar manna, en nú upplifa þeir hið sama á eigin skinni að breyttu breytanda ("mutandum mutandis" (kannski er farið að fenna yfir latínu 4. bekkjar MR)).

Þessi upprifjun er til að varpa ljósi á gildi einstaklingsfrelsisins, og hversu berskjaldað það er við vissar aðstæður.  Þess vegna ber að fagna hugvekjum og baráttu hugsjónamanna á borð við Arnar Þór Jónsson, Jón Steinar Gunnlaugsson og Jón Magnússon, lögmenn, gegn hvers konar aðför að grunnstoðum lýðræðisins og stjórnskipun  lýðveldisins með valdatöku framkvæmdavalds ríkisins á kostnað borgaralegs frelsis. 

 "Ætla verður, að þessi ráð [sóttvarnarráð hins opinbera - innsk. BJo] séu vanmáttug.  Bezta vörnin felst áreiðanlega í að bjóða fram lyf og bóluefni, sem hver og einn borgari á kost á að fá, en gera síðan í meginatriðum ráð fyrir, að hver og einn passi upp á sjálfan sig.  Það er a.m.k. allt of mikið í húfi, til að réttlætanlegt sé að taka völdin af borgurum um eigin hag þeirra og fá þau misvitrum stjórnmálamönnum í hendur.

Við ættum því að snúa af þessari leið og taka aftur til við að treysta borgurum fyrir forræði sinna eigin mála."

Undir þetta skal taka með einum varnagla þó.  Lyf berast nú frá framleiðendum, sem eru gagnleg gegn pestinni og beitt er gegn miklum veikindum, en bóluefnin virðast hins vegar vera gjörsamlega misheppnuð.  Í Svíþjóð eru 10 sinnum tíðari aukaverkanir mRNA-bóluefnanna, sem með ærnum kostnaði er beitt gegn C-19, en hefðbundinna bóluefna gegn öðrum veirusjúkdómum. Í þessu sambandi er bent á viðhengi þessa pistils.

Nokkrir sænskir læknar hafa skorað á yfirvöld að gera hlé á bólusetningum með BionTech/Pfizer vegna meints fúsks framleiðendanna í tilraunafasa 3 með bóluefni gegn C-19. 

Sænsk skýrsla, sem Sebastian Rushworth, læknir í Svíþjóð, gerði grein fyrir á vefsetri sínu í vetur, sýndi fram á hraksmánarlega lélega endingu á verndarvirkni bóluefnanna gegn C-19, og þau virðast hafa afar litla verndarvirkni gegn ómíkron-afbrigðinu. Nú berast tíðindi af því, að ending "örvunarskammtsins" (3. sprautu) sé aðeins 2 mánuðir, en eftir þann tíma frá bólusetningu fjari hratt undan verndaráhrifunum. Er það í samræmi við sænska rannsókn á endingu tveggja skammta af bóluefnum við C-19. Stingur það fullkomlega í stúf við fullyrðingar sóttvarnarlæknis Íslands um varanleika varnar "örvunarskammtsins", sem hann sagði, að yrði miklu meiri en af fyrstu tveimur.  Nú er nóg komið af áróðri þessa mæta manns fyrir stórgölluðum bóluefnum og misheppnaðri stórkarlalegri tilraun á fólki með nýja bóluefnatækni.  

Morgunblaðið hefur verið gagnrýnið á frelsisskerðingar almennings, sem opinberar sóttvarnarráðstafanir fela í sér, og er þessi gagnrýni gríðarlega mikilvæg fyrir heilbrigða stefnumótun í þessu heilbrigðisviðfangsefni, en opinber stefnumörkun er reyndar í skötulíki og felst ekki í öðru en að bregðast skjótt við illa rökstuddum minnisblöðum sóttvarnarlæknis. Nú hefur veiran sjálf tekið völdin og stefnir ótrauð á náttúrulegt hjarðónæmi, hvað sem kjánalegum og dýrum opinberum hömlum og fjöldatakmörkunum líður og algerlega óháð fjöldabólusetningum.  Sóttvarnirnar hafa beðið skipbrot, en samt er hjakkað í sama farinu. 

Forystugrein Morgunblaðsins 22. desember 2021 hét:

"Framtíð með faraldri":

"En er hægt að ganga að því vísu ? [að 3. sprautan dragi úr útbreiðslu smitanna og alvarlegum veikindum - nei, auðvitað ekki, en mRNA-bóluefnin hafa valdið heilsutjóni og sumum orðið að fjörtjóni - innsk. BJo.] Getur ekki verið, að fljótlega komi afbrigði, sem kalli á 4. eða 5. sprautuna ?  Enn vægara afbrigði, en enn meira smitandi.  Hvað gerum við þá ?  Verður öllu skellt í lás á ný ?  

Við slíkum vangaveltum hafa aldrei fengizt svör og til þess vísað, að ekki sé hægt að segja neitt um aðgerðir fyrr en á hólminn er komið.  En er það ásættanlegt ?  Getum við búið við slíkt fyrirkomulag til frambúðar ?  Og þá hve lengi ?  Veiran virðist ekkert á förum og gæti, í ýmsum afbrigðum, fylgt okkur árum saman. 

Bjarni Benediktsson, fjármálaráðherra, vék að þessu í gær  og sagði, að kallað væri eftir því, "að á sama tíma og við bregðumst við ástandinu á grundvelli upplýsinga, sem breytast frá degi til dags, þá verðum við á sama tíma að teikna upp nýja framtíðarsýn, eitthvert plan um það, hvernig við hyggjumst tryggja sem fyrst, að fólk endurheimti eðlilegt líf."" 

Jón Ívar Einarsson, prófessor í læknisfræði við Harvard-háskóla, hefur þegar svarað flestum ofangreindum spurningum Morgunblaðsins og "teiknað upp nýja framtíðarsýn" í þessum efnum, sem þessum pistilhöfundi þykir að flestu leyti raunhæf og skynsamleg.  Hann birti hugmyndir sínar á vefsetri Innherja Vísis nýlega.  Þannig hafa stjórnvöld nú 2 valkosti, þ.e. að hjakka í vonlausu fari sóttvarnaryfirvalda með miklum opinberum kostnaði og gríðarlegu tjóni einkaaðila í þjóðfélaginu, fyrirtækja og einstaklinga, eða að varða leiðina út úr þokunni (Kófinu) inn á slóð, sem lágmarkar tjónið. 

"Nauðsynlegt er, að þingið taki þessi mál til rækilegrar umræðu.  Það má aldrei verða léttvægt að skerða frelsi fólks, og þó að það kunni að vera nauðsynlegt við ákveðnar aðstæður og til skamms tíma, t.a.m. þegar farsótt skellur skyndilega á hér á landi og um heiminn allan, þá hljóta allt önnur lögmál að gilda, þegar mánuðir og ár líða og allt útlit er fyrir, að ástandið vari lengi enn."

Það er tímabært, að Alþingi taki nú afstöðu til sóttvarnarstefnu, sem einkennist af einleik sóttvarnarlæknis framhjá Sóttvarnarráði, og álitlegrar stefnu, sem Jón Ívar Einarsson, læknaprófessor, hefur sett fram, þar sem hann leggur til, að hið opinbera dragi úr eða hætti skimunum, smitrakningum, lokunum og fjöldatakmörkunum, viðkvæmir verði verndaðir sérstaklega og sóttvarnarráðstafanir lagðar í hendur fyrirtækja, viðburðahaldara, félaga og einstaklinga. 

  

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tvo_vi_botar_efni_mrna.docx

Almannahagsmunir verða að ráða för

Hnökralausir raforkuflutningar á milli landshluta og innan þeirra þjóna almannahagsmunum.  Það er stórfellt hagsmuna- og öryggismál íbúa í hverjum landshluta, að þangað sé næg flutningsgeta fyrir hámarksnotkun raforku á hverju ári og auðvitað, að nægt framboð sé á rafmagni í landinu til að anna alltaf þessari hámarksþörf. 

Það eru enn nokkur svæði á landinu, sem ekki njóta þessara sjálfsögðu réttinda og lífsgæða, og má nefna Vestfirði og Suðurnesin.  Báðir landshlutarnir eru háðir geislatengingu, þ.e. stakri 132 kV loftlínu, á meðan sjálfsögð krafa svo veigamikilla landshluta er hringtenging við stofnkerfi landsins eða að hafa nægt raforkuframboð innan svæðisins í (n-1) rekstri (þ.e. m.v. að öflugasti rafalinn falli úr rekstri). 

Þetta þýðir útflutning orku af svæðinu til stofnkerfisins í venjulegum rekstri.  Á Vestfjörðum er mun fýsilegra að virkja vatnsföll en að tvöfalda tenginguna við meginstofnkerfið.  Þar hefur verið þvælzt fyrir framkvæmdum af dæmafárri þrákelkni, þótt almennur vilji heimamanna sé fyrir þeim og viðkomandi virkjun sé í nýtingarflokki Rammaáætlunar. Hegðun af þessu tagi er tímaskekkja á tímum orkuskipta, þótt enn heyrist í þokulúðrum, jafnvel innan úr einstaka orkufyrirtæki (OR), að þörfina megi leysa með orkusparnaði. Landsnet hefur í nafni "umhverfisverndar" verið tafin von úr viti við sitt mesta orkusparnaðarverkefi, sem er ný Byggðalína á milli Vestur- og Austurlands á 220 kV í stað gömlu 132 kV línunnar. Það er ekkert gagn af þessum þokulúðrum samtímans, en hinir upprunalegu stóðu þó fyrir sínu. Það er ekki nóg að henda fram einhverjum slagorðum, heldur verða tölur og grófar verklýsingar að fylgja.   

 

Á Suðurnesjum hefur raforkuþörfin vaxið hratt, og jarðgufuvirkjanir á svæðinu hafa ekki haft undan aukningunni.  Þess vegna má eina 132 kV línan frá meginstofnkerfinu heita fulllestuð, og brýn þörf hefur lengi verið fyrir 220 kV línu og hringtengingu fyrir Suðurnesin.  Allir vita, hvernig kraumað hefur í iðrum jarðar undanfarið á Suðurnesjunum, en samt er HS Orka með metnaðarfull verkefni í gangi í Reykjanesvirkjun og Svartsengi til aflaukningar og nýtnibóta. 

Ásmundur Friðriksson, hinn skeleggi Alþingismaður Suðurlandskjördæmis, ritaði áhrifamikla grein í Fréttablaðið 26. nóvember 2021 undir fyrirsögninni:

"Varðar staða í raforkumálum á Suðurnesjum þjóðaröryggi ?".

    Hún hófst þannig:

"Í dag er ein lína, sem flytur raforku til og frá Suðurnesjum.  Fari hún úr rekstri, er engum öðrum leiðum til að dreifa.  Atvinnurekstri og heimilum er veruleg hætta búin, komi upp alvarleg tilvik straumleysis.  Flutningsgetan annar ekki þörf, og hafa Suðurnesin orðið af uppbyggingu og atvinnutækifærum, þar sem fyrirtækjum hefur verið neitað um raforku, þar sem innviðirnir eru sprungnir, orkan fæst ekki flutt.  Í 18 ár hefur nú verið barizt fyrir afhendingaröryggi raforku með lagningu Suðurnesjalínu 2, en vegna 3 landeigenda og 7 manna sveitarstjórnar í Vogum á Vatnsleysuströnd er framkvæmdin stopp.  Þessi fámenni hópur kemur í veg fyrir, að 30 þúsund manna samfélag búi við orkuöryggi.  Framkvæmd, sem er hornsteinn mikillar uppbyggingar, sem framundan er, svo sem orkuskipti með hliðsjón af staðsetningu Keflavíkurflugvallar og vistvæn[s] auðlindagarð[s]."

Grundvöllur lýðræðisins er einstaklingsfrelsi og einkaeignarréttur.  Þetta frelsi og þessi réttindi mega þó ekki valda öðrum tjóni, og það eru ekki mannréttindi að mega hindra framfarir í landinu, s.s. innviðauppbyggingu, sem er forsenda aukinnar verðmætasköpunar. 

Stjórnvöldum ber skylda til að standa vörð um almannahagsmuni, og þegar örfáir einstaklingar taka sig saman um að valda tjóni á heildarhagsmunum nærsamfélagsins og í þessu tilviki þjóðarinnar allrar (miðstöð alþjóðaflugs og hervarna landsins), þá ber stjórnvöldum að grípa til þeirra ráða, sem duga til að losa íbúana úr "umsátrinu". Það verður að ætlast til skjótra viðbragða af hálfu nýkjörins Alþingis, og þingmaðurinn Ásmundur Friðriksson hefur einmitt gert ráðstafanir til þess:

"Staðan er grafalvarleg og fer að varða almannavarnir á Suðurnesjum, bregðist Alþingi ekki við lagafrumvarpi greinarhöfundar um framkvæmdaleyfi til handa Landsneti fyrir Suðurnesjalínu 2.  Frumvarpið er í skráningu og verður lagt fram ekki síðar en í næstu viku [v.48/2021].  Ábyrgð Alþingis er algjör, og verður þingið að taka skipulagsvald af sveitarfélaginu í þessu mikilvæga máli, ef ekki á illa að fara."

Það verður fróðlegt að sjá, hvernig innviðaráðherrann bregst við þessu lagafrumvarpi Ásmundar.  Ásmundur metur stöðu orkumála svæðisins rétt og bregst líka rétt við.  Það hefur hann áður gert, þegar mikið lá við.  

Lok þessarar þörfu hugvekju Ásmundar hljóðuðu þannig:

"Alþingi verður að hafa í sér dug og setja nýja löggjöf um uppbyggingu mikilvægra innviða.  Að sveitarfélög, eða örfáir einstaklingar, geti komið í veg fyrir það árum og áratugum saman, að innviðaframkvæmdir, eins og lagning vega, flutningskerfi raforku, línur og möstur fyrir fjarskipti, rísi, er óásættanlegt.  Suðurnesjalína 2 er framkvæmd, sem er mikilvæg út frá þjóðarhagsmunum og er orðin svo brýn, að sveitarstjórnarmenn hafa beint áhyggjum sínum til þjóðaröryggisráðs.  Grípa þarf í taumana í þessu mikilvæga máli til að koma í veg fyrir frekari tafir á uppbyggingunni og flýta því, að framkvæmdir geti hafizt."

Ljóst er, að reynt hefur á þolrif sveitarstjórnarmanna, þegar þeir leita ásjár hjá Þjóðaröryggisráði.  Þeir telja þá fokið í flest skjól og biðja ríkisvaldið einfaldlega að gera nauðsynlegar ráðstafanir til að bjarga þessu máli úr herkví sérhagsmuna og afturhalds. Vonandi falla hvorki Alþingi né stjórnvöld á þessu mikilvæga prófi. Ásmundur Friðriksson er með svörin. 

Áfellisdómur yfir loftslagsstefnu ríkisins

Löngu fyrirsjáanlegur raforkuskortur vegna of lítils framboðs raforku til að mæta þörfum vaxandi hagkerfis og orkuskipta er nú brostinn á með þeim afleiðingum, að hagvöxturinn á næstu árum verður minni en ella, því að búast má við raforkuskorti, þar til ný virkjun af sæmilegri stærð (um 100 MW) kemst í gagnið. 

Fyrstu fórnarlömbin nú (sem jafnan) eru fyrirtæki með skammtímasamninga um ótryggða orku frá Landsvirkjun, og munar þar langmest um fiskimjölsverksmiðjurnar í afli eða 100 MW.  Þegar hafa 75 MW verið skorin af þeim, og sennilega verður allt tekið af þeim um áramótin, þegar hæst á að hóa; brætt hefði verið með að líkindum 100 MW rafmagns í um 1500 klst veturinn 2022.  Þetta eru 150 GWh, sem gætu kostað u.þ.b. mrdISK 1, sem orka komin til bræðslnanna, en olían, um 18 kt, kostar um tvöfalt meira komin til sömu notenda (áætlun BJo). 

Þessi ákvörðun Landsvirkjunar gæti þannig jafngilt um mrdISK 1 og er þannig mikið fjárhagslegt högg fyrir sjávarútveginn, sem búinn er að fjárfesta a.m.k. mrdISK 3 í rafvæðingunni. Útskýringar forstjóra Landsvirkjunar eru ófullnægjandi.  Hann skellir skuldinni á ófullnægjandi flutningsgetu Landsnets á milli landsfjórðunga, en Landsvirkjun hefur ekki burði til að framleiða meiri raforku á Austurlandi en Austurland þarf um þessar mundir að viðbættri flutningsgetu þaðan til norðurs og suðurs eftir úreltri 132 kV Byggðalínu.  Þar að auki hefði Landsvirkjun getað hafið þennan flutning fyrr en gert var og sparað þannig meira vatn í Þórisvatni.

  Landsvirkjun er með svín á skóginum og ætti ekki að kasta frá sér ábyrgð yfir á Landsnet.  Fíllinn í stofunni er svo auðvitað Hvammsvirkjun í Neðri-Þjórsá, sem hefði verið tekin í notkun í haust, ef stjórn orkumála Íslands hefði undanfarið verið, eins og hjá mönnum.  Hefur Landsvirkjun verið að þrýsta á um að fá framkvæmdaleyfi fyrir Hvammsvirkjun ?  Opinberlega hefur ekki farið mikið fyrir því.  

Til að Landsvirkjun geti nýtt sér flutningsgetu nýrrar 220 kV Byggðalínu frá Fljótsdal til Grundartanga, verður hún að koma sér upp viðbótar framleiðslugetu í Fljótsdalsvirkjun og á Þjórsár/Tungnaársvæðinu, og núverandi vatnsvegir setja slíkum viðbótum skorður.  Landsvirkjun hefur áætlað, að orka Hverfanda, yfirfalls Hálslóns, hafi numið 500 GWh sumarið 2021. Ekki þarf að búast við, að nýtanleg viðbótarorka í Fljótsdalsvirkjun með viðbótar hverfli og rafala verði nema þriðjungur af þessari orku í góðum vatnsárum, og mörg ár mundi slík fjárfesting nýtast lítið, nema góðum vatnsárum sé að fjölga þar fyrir austan. 

Þann 7. desember 2021 birti Morgunblaðið fjagra dálka fyrirsögn ofarlega á forsíðu sinni með þessum válegu tíðindum, sem þó veru fyrirsjánleg.  Nú hefur Murphy blandað sér í málið og slegið út einum rafala í Búrfelli á sama tíma og enn vantar vél í rekstur á Nesjavöllum vegna viðgerða.  Háálagstíminn er í vændum á sama tíma og reiðuaflið er stórlega skert.  Þetta eykur líkur á alvarlegu straumleysi hjá notendum og jafnvel kerfishruni. Raforkukerfið er í uppnámi vegna óstjórnar. Það er stórlega ámælisvert, að eftirlitsaðili á borð við Orkustofnun skuli ekki opinberlega fyrir löngu hafa varað við því ófremdarástandi, sem athafnaleysi orkufyrirtækjanna á sviði nýrra virkjana er nú að leiða yfir landsmenn.  Það hefur verið flotið sofandi að feigðarósi: 

"Kemur sér illa fyrir hagkerfið"

Í fréttinni var leitað í smiðju Sigurðar Hannessonar, framkvæmdastjóra Samtaka iðnaðarins:

"Sigurður segir, að þessi staða komi sér sérstaklega illa á þeim tíma, sem hrávöruverð sé hátt með hliðsjón af því, að græn orkuskipti eru á næsta leiti.  "Skerðingin kemur illa við íslenzkt efnahagslíf og við hagkerfi Íslands", segir Sigurður og bætir við, að hún muni draga úr framleiðslu og verðmætasköpun.

Hann bætir við, að það sé rétt að ákveðnu marki, að flutningskerfið sé ekki nógu skilvirkt, en engu að síður sé það staðreynd, að það þurfi að afla meiri orku.  "Flutningskerfið er sannarlega eitthvað, sem þarf að skoða og bæta, en það breytir ekki því, að það þarf að afla meiri orku á landinu vegna þess, að eftirspurnin er sannarlega [fyrir hendi] og líka með hliðsjón af loftslagsmálunum, þar sem eftirspurn eftir grænni orku er að aukast á heimsvísu", segir Sigurður."

Þetta er einhver smjörklípa hjá forstjóra Landsvirkjunar að kenna lítilli flutningsgetu Byggðalínu um, að Landsvirkjun skelli á raforkuskerðingu í byrjun desembermánaðar.  Enginn með viti dregur það von úr viti að hefja virkjunarframkvæmdir, sem um munar, í von um að geta flutt næga orku á milli landshluta.  Það er ekki gefið, að Fljótsdalsvirkjun sé aflögufær, ef vatnsstaðan er lág í Þórisvatni, og 220 kV tenging á milli Austur- og Vesturlands verður varla tilbúin fyrr en um 2030.  Ef hendur verða nú látnar standa fram úr ermum, væri hægt að búast við orku frá Neðri-Þjórsá í ársbyrjun 2025. 

Þá var komið að 10 ára hrollvekju Landsnets, sem hefur í tímans ráð traðkað í salati landeigenda, en líka orðið fyrir barðinu á afturhaldinu í Landvernd, sem lagzt hefur þversum á leið loftlína, þótt samtökin eigi enga lagalega aðild að slíkum málum:

"Guðmundur Ingi Ásmundsson, forstjóri Landsnets, segir í samtali við Morgunblaðið, að það sé rétt, að flutningsgeta Byggðalínunnar, sem tengi saman Norð-Austur hornið og virkjanir fyrir sunnan, sé takmarkandi þáttur.  Aðalástæðan fyrir því séu miklar tafir á framkvæmdum Landsnets vegna leyfisveitinga.

"Við höfum lagt áherzlu á, að það þurfi að einfalda ferlið við leyfisveitingar og gera það skilvirkara og tryggja, að niðurstaða fáist í leyfisveitingaferlið", segir Guðmundur og nefnir, að umsóknir hafi tafizt mikið í kerfinu.  Séu dæmi þess, að framkvæmdaleyfisferlið geti tekið allt að 10 ár." 

 

  

 

 

 

Orkustefna í skötulíki

Orkustefna lands er lítils virði, ef hún varðar ekki leiðina að orkuöryggi, þ.e. búi svo vel í haginn fyrir nægt framboð afls og orku, að skortur forgangsorku myndist ekki, nema ófyrirsjáanlegir atburðir á borð við náttúruhamfarir eða ófrið ríði yfir. Nú horfir illa með vatnsbúskap Landsvirkjunar í vetur, sem þegar er komið í ljós, að koma mun harkalega niður á atvinnustarfsemi í landinu, sem samið hefur um kaup á ótryggðri raforku, bæði skammtíma og síðar langtíma.

  Ef illa fer, mun þurfa að skerða forgangsorku líka, sem er neyðarúrræði.  Að svo sé komið í rekstri raforkukerfisins, þar sem ríkisfyrirtæki gegna langstærstu hlutverki, og á sama tíma sé engin vinna í gangi við framkvæmdir í nýjum meðalstórum eða stórum virkjunum á vegum ríkisfyrirtækja, er þungur áfellisdómur yfir stjórnun ríkisins á þessum málaflokki, sem varðar hagkerfið gríðarmiklu, svo að ekki sé talað um það umhverfisslys að þurfa að brenna olíu, þar sem olíubrennarar eru til vara fyrir rafmagnið.

Afturhaldsöfl hafa drepið málaflokkinn í dróma. Eins og vanalega koma umhverfisráðstafanir gæningja eins og bjúgverpill í fangið á stjórnvöldum sem aukinn bruni jarðefnaeldsneytis.  Það gerist nú á meginlandi Evrópu, og það gerist nú á Íslandi.  Ef hér hefði tekið til starfa ný um 100 MW virkjun á svæði, sem 220 kV flutningskerfi Landsnets spannar, væri hvorki orku- né aflskortur í vetur.  Það er einsdæmi frá stofnun Landsvirkjunar, að á tíma orkuskorts skuli ekki hilla undir umtalsverða virkjun á vegum fyrirtækisins. Stendur á framkvæmdaleyfi fyrir Hvammsvirkjun.  Hvað í ósköpunum veldur þessum sofandahætti, doða og/eða amlóðahætti ?

Til sannindamerkis um þjóðhagslegan kostnað, sem nú blasir við af völdum orkuskerðinga Landsvirkjunar til fiskiðnaðarins, er forsíðufrétt Morgunblaðsins 3. desember 2021 um, að loðnubræðslur fengju einvörðungu 25 MW af umsömdum 100 MW af ótryggðu afli í vetur.  Til að vega þetta upp þurfa verksmiðjur, sem einnig eru með olíukatla, að brenna olíu.  Orðagjálfur stjórnmálamanna um 55 % samdrátt koltvíildislosunar 2030 m.v. 1990 er afhjúpað sem innihaldslaust blaður, þegar svona er í pottinn búið. Þetta heimatilbúna vandamál er orðið að ófyrirgefanlegu heimilisböli landsstjórnarinnar. 

Hér verður að gera bragarbót á hið snarasta, enda eru virkjanakostir til nánast verkhannaðir og tilbúnir til útboðs.  Nýi ríkisstjórnarsáttmálinn gefur undir fótinn með, að nú verði slegið í klárinn. Nú kemur til kasta innviðaráðherrans og orkuráðherrans.  

Íslendingar eru í óviðjafnanlegri stöðu á meðal Evrópuþjóða, hvað orkuöflun varðar.  Flestar aðrar þjóðir hafa farið á braut óskilvirkrar kolefnisfrírrar orkuöflunar á borð við vindmyllur og sólarhlöður, sem taka háan toll af efnaauðlindum jarðar m.v. orkuvinnslugetu á endingartíma, eða þær halda áfram að reisa kolefnisspúandi orkuver á borð við gas- og kolaorkuver.  Á árinu 2021 hefur vindafar verið óhagstætt í Evrópu fyrir vindmyllur, og þær þess vegna framleitt óvenjulítið.  Á sama tíma hefur raforkueftirspurn vaxið umfram framboðsaukningu, sem leitt hefur til óvenjulágrar birgðastöðu alls jarðefnaeldsneytis og þess vegna hárrar verðlagningar allrar orku samkvæmt lögmáli framboðs og eftirspurnar.  

  Sumir hérlendis tala fjálglega um nauðsyn orkuskipta til að koma í veg fyrir hlýnun andrúmslofts um 2°C eða meira fyrir árið 2080 síðan 1850, þótt röð gervihnattamælinga á hitastiginu bendi aðeins til meðalhitastiguls 0,14°C/10 ár á síðustu 30-40 árum, og þessi hækkun gæti hæglega gengið til baka, en þeir mega samt ekki heyra minnzt á nýjar virkjanir.  Þetta eru hreinræktaðir loddarar með sína snákaolíu til sölu. Að láta loddara móta orkustefnuna, leiðir auðvitað aðeins í ógöngur, eins og nú er komið á daginn.

Orkustefna Þýzkalands og margra annarra landa Evrópusambandsins (ESB) er sú að loka öllum kjarnorkuverum fyrir árslok 2022, en reiða sig á vindorkuver og sólarhlöður.  Þetta er óumhverfisvænt  og óskilvirkt.  Hver vindmylla er tiltölulega efnisfrek, nýtingartími á ári er stuttur og endingin er skammvinn.  Um 65 t af Cu (kopar) fara í um 6 MW vindmyllu, og slík koparvinnsla útheimtir 50 kt námugröft. 

Árið 2021 einkenndist af stillum, og vegna uppsveiflu hagkerfisins í ár og lágrar stöðu jarðgasforðans í Evrópu (vestan Rússlands) er kolabrennsla Þjóðverja nú með mesta móti og öll orkuverð í Evrópu í hæstu hæðum og knýja áfram verðbólgu, sem margir núlifandi Evrópumenn hafa aldrei séð áður. Ofan á angist vegna hárra orkureikninga í Evrópu bætast áhyggjur út af liðsafnaði Rússa við austurlandamæri Úkraínu og þeirri staðreynd, að 41 % af jarðgasinnflutningi Evrópu kemur frá Rússlandi.  

Í Frakklandi er afstaðan til kjarnorkuvera allt önnur, og þar kemur um helmingur raforkunnar frá kjarnorkuverum og t.d. á Bretlandi 16,5 % og vaxandi.  Þar er ætlunin að loka öllum, nema einu kjarnorkuveri, fyrir 2030 vegna aldurs og reisa ný með nýrri tækni.  Bretar eru þó að reisa nýtt, stórt kjarnorkuver, Hinkley Point C, 3,2 GW, fyrir mrdGBP 23, sem jafngildir fjárfestingu 9,5 MUSD/MW.  Þetta er 3-4 faldur virkjunarkostnaður á Íslandi. 

Til að auka samkeppnishæfni kjarnorkunnar er Rolls Royce nú með minni og forsmíðaðar einingar kjarnakljúfa og gufuhverfla í hönnun, s.k. SMR (Small Modular Reactors), 0,47 GW, sem lækka virkjunarkostnaðinn um 35 % niður í 6,2 MUSD/MW, og fjöldaframleiðsla og samkeppni frá öðrum framleiðendum, t.d. frönskum, mun lækka verðmiða kjarnorkunnar enn meira.  Þessi orkuver geta staðið undir stöðugu álagi og orkuverðið verður lítið háð verðsveiflum á úrani.

Bretum hefur orðið vel ágengt með minnkun losunar koltvíildis frá raforkuverum.  Á 10 ára tímabili 2012-2021 drógu þeir úr þessari losun um 51 %, og á árabilinu 2021-2030 ætla þeir að draga úr losun vegna raforkuvinnslu um 57 % og fara niður í 100 Gt CO2.  Þetta verður gert með lokun kolakyntra vera og gangsetningu SMR-kjarnorkuvera. Þessi stefnumörkun mun veita Bretum forskot á Evrópusambandið, sem hjakkar í sama farinu vegna rangrar stefnumörkunar. Bretar munu styrkja samkeppnisstöðu sína gagnvart ESB vegna lægra orkuverðs. 

Flest ríki heims hafa lýst yfir, að þau stefni á kolefnishlutleysi árið 2050 eða eftir tæplega 30 ár.  Það er risaverkefni á heimsvísu í ljósi þess, að jarðefnaeldsneyti stendur að 83 % af frumorkunotkun jarðarbúa.  Ótti við þvingunarráðstafanir stjórnvalda til að draga úr eftirspurn hafa leitt til 40 % lækkunar fjárfestinga í leit og vinnslu jarðefnaeldsneytis síðan 2015, og þetta hefur þegar haft áhrif á framboðið, einnig á gasinu, á sama tíma og þjóðir vilja taka það í notkun í stað kola og olíu.  Þess vegna hefur verð á því rokið upp úr öllu valdi.  Skortur á LNG, sem Bandaríkjamenn hafa boðið ESB í stað gass um Nord-Stream 2 frá Rússum, nemur nú 2 % af eftirspurn á heimsvísu, en er spáð, að verði 14 % árið 2030. Ef ESB ekki semur við Rússa um kaup á gasi um Nord-Stream 2 lögnina, verður áfram mjög hátt orkuverð í Evrópu.  Slík staða eykur spurn eftir íslenzkri raforku, en Landsvirkjun situr samt með hendur í skauti.  Þessi doði í boði ríkisins er dýrkeyptur. 

Árið 1990 hófu ríki heims að samkeppnisvæða orkumarkaðinn. Orkuyrirtæki keppa þá um hylli neytenda með því að bjóða sem hagstæðasta afhendingarskilmála, og þau keppa um orkuna sín á milli á uppboðsmörkuðum.  Þegar hillir undir aflskort, hækkar verðið, og fyrirtækin fara í fjárfestingar.  Í skortskerfi, eins og núna, þar sem framboð orku getur ekki annað eftirspurn, koma regingallar þessa kerfis fram, því að fyrirtækjum og heimilum blæðir. 

Það getur ekki gengið til lengdar, að Norðmenn þurfi að greiða sem svarar 90 ISK/kWh í landi, þar sem raforkuverðið með flutningi, dreifingu og sköttum hefur í venjulegu árferði verið jafnvel lægra en á Íslandi eða 15-20 ISK/kWh.  Þetta samkeppniskerfi orku, sem ESB hefur tekið upp á arma sína með orkupökkunum, virkar sem hengingaról fyrir neytendur við núverandi aðstæður. 

Talið er (The Economist 16.10.2021-The energy shock), að fjárfestingar á heimsvísu í orkumálum þurfi meira en að tvöfaldast og fara í 4-5 trnUSD/ár til 2050 eða alls um trnUSD 135 fram til 2050.  Í þessum samanburði sleppa Íslendingar tiltölulega vel, en það verður að vera hér einhver vilji til verka (virkjana og línulagna) til að nýta náttúrulegt forskot Íslands. Hvenær skyldu orkuyfirvöld í Stjórnarráðinu rumska ?  Þau hafa sofið Þyrnirósarsvefna með þeim afleiðingum, sem nú eru öllum berar.    

Fullveldisbarátta í Noregi

Evrópusambandið (ESB) er að sumu leyti eins og fíll í postulínsbúð Evrópuríkjanna, ekki sízt EFTA-landanna, e.t.v. að Liechtenstein undanskildu. Þekkt er, að Svisslendingar sáu sér ekki fært að ganga í EES, hvað þá ESB, á sínum tíma, og eru enn fjær því að vera á biðilsbuxunum núna, þegar þróun ESB í átt að sambandsríki er enn þá auðsærri en á fyrri hluta 10. áratugar 20. aldarinnar. Nýja þýzka ríkisstjórnin undir forystu SPD-Jafnaðarmannaflokksins hefur þetta beinlínis á stefnuskrá sinni.

Svipaða sögu er að segja af Norðmönnum og Svisslendingum, þótt hinir fyrr nefndu hafi samþykkt EES-aðild.  Báðar þjóðirnar höfnuðu ESB-aðild í þjóðaratkvæðagreiðslum, en meirihluta stuðningur við aðild var á meðal fulltrúa á löggjafarsamkundum landanna.

Á Íslandi hefur hvorki verið meirihluti á Alþingi né á meðal þjóðarinnar fyrir ESB-aðild og verður ekki í fyrirsjáanlegri framtíð, enda vega ókostirnir miklu þyngra en kostirnir.  Bæði í Noregi og á Íslandi má rekja andstöðuna til ótta við að missa tökin á stjórnun auðlindanna. Þess vegna voru sjávarútvegs- og landbúnaðarmál undanskilin í EES-samninginum, og EFTA-ríkjunum bar heldur engin skylda til að lögleiða orkulöggjöf sambandsins. Þetta er skilningur forsætisráðherra og utanríkisráðherra Viðeyjarstjórnarinnar, sem sat, þegar gengið var frá EES-samninginum.

Sú innleiðing hefur valdið miklum deilum í Noregi og á Íslandi.  Ný ríkisstjórn Noregs ætlar að salta Orkupakka 4 út þetta kjörtímabil í nefnd hjá EFTA og hefur látið þær upplýsingar berast til framkvæmdastjórnar ESB og vafalaust til Reykjavíkur.  Á Íslandi er hægt að anda léttar um sinn fyrir vikið, en ESB mun sæta færis. Þess vegna þarf að efla varnir. Norðmenn halda um alla þræði í EES-samstarfi EFTA-landanna. 

Í annarri viku nóvember (v.45/2021) var s.k. ACER-mál dómtekið í þingrétti Óslóar, þar sem félagasamtökin "Nei til EU" saksóttu ríkið fyrir stjórnarskrárbrot, þegar Orkupakki 3 frá ESB var samþykktur í Stórþinginu. Dómur er fallinn ríkinu í vil, en málið mun fara fyrir fleiri dómstig. "Nei til EU" heldur því fram, að fullveldisframsalið, sem í því fólst, sé meira en "lítið inngrípandi", þ.e. hafi áhrif á hagsmuni lögaðila og einstaklinga í Noregi, og að Stórþinginu hafi þess vegna borið að fara með málið samkvæmt grein 115 í stjórnarskránni, sem krefst 3/4 meirihluta fyrir samþykkt, þar sem a.m.k. 2/3 þingheims sé mættur.

Orkumálastjórinn norski, Kjetil Lund, lagði í vitnaleiðslum áherzlu á, að hann er yfirmaður bæði NVE (Orkustofnunar) og hinnar nýstofnuðu skrifstofu  landsorkureglara (RME-Reguleringsmyndighet for energi), sem á að framfylgja ákvörðunum ACER (sameiginleg skrifstofa landsorkureglara ESB-landanna) í Noregi.  RME er sett í skipurit sem deild í NVE.  Svipað er uppi á teninginum hjá Orkustofnun á Íslandi.  Á sama tíma á RME að vera óháður reglari (stjórnandi-reglusetjari og regluvörður) fyrir orkumarkaðinn. 

Lund sá að því er virtist ekkert athugavert við þetta, og ekki hefur heyrzt múkk  frá íslenzka orkumálastjóranum.  Aftur á móti hefur ESB-dómstóllinn nýlega slegið í gadda, að túlka skuli kröfuna um sjálfstæði embættisins bókstaflega, og EES-eftirlitsstofnunin ESA hefur spurt, hvort norska fyrirkomulagið sé samkvæmt ákvæðum Orkupakka 3.  Ekkert hefur heyrzt frá íslenzkum yfirvöldum um þetta frekar en fyrri daginn. Á grundvelli úrskurðar ESB-dómstólsins gæti ESA séð ástæðu til að færa ágreiningsmálið fyrir EFTA-dómstólinn.  

Hlutverk RME hefur bein tengsl við hin hörðu átök um ACER í Noregi.  EES-aðlögunin er sniðin þannig, að EES tekur formlega ákvörðun á vegum ACER, en ákvarðanirnar skulu vera samhljóða drögum, sem ACER hefur skrifað.  Ákvörðun ESA fer þessu næst til framkvæmdar hjá RME.  RME er síðasti liður í ferlinu frá ACER-skrifstofunni í Ljublana til starfsemi í Noregi. 

RME á að vera reglari ekki aðeins fyrir millilandatengingar, heldur einnig flutningskerfi raforku innanlands.  T.d. er það RME, sem ákveður, hvernig Statnett (norska Landsnet) má nota umframtekjur (tekjur af óvenju háu verði) af orkusölu um millilandasæstrengina til svæða með öðru verði en er í Noregi.  RME á að fylgjast með, að þessar tekjur séu í höfuðatriðum notaðar til kerfisþróunar millilandatenginga í samræmi við ESB-reglur og fari aðeins í litlum mæli til lækkunar á gjaldskrá innanlands.

Í raforkumarkaðartilskipun Þriðja orkupakkans er þess krafizt, að RME sé óháð stjórnmálalegum yfirvöldum.  Margt bendir til, að Stórþingsmeirihlutinn og Alþingismeirihlutinn, sem samþykktu "pakkann", hafi vanmetið, hversu inngrípandi í samfélagið þessi ákvæði eru.  Sólberg- og Katrínarríkisstjórnirnar gerðu sitt til að breiða yfir þetta með lagasetningum um NVE og Orkustofnun, sem í Noregi kom fram sem frumvarp til breytinga á orkulöggjöf (nr 5L (2017-2018)).  Þar eru frasar á borð við, að "orkureglarahlutverkið verði áfram innan NVE", og "þegar NVE tekur ávörðun sem óháð orkureglarasyfirvald".  Þetta gefur undir fótinn með, að NVE sé áfram reglarayfirvaldið, og hið sama er uppi á teninginum á Íslandi með Orkustofnun, þótt undir fletinu sjáist í hala árans. 

Það kann að vera skynsamlegt á stundum að gera eigin aðlaganir á löggjöf ESB, en það er áhættuíþrótt að gefa til kynna, að EES-regluverkið sé minna ráðandi við stjórnun mála en það í raun og veru er.  Í október 2020 bað ESA norska Olíu- og orkuráðuneytið bréflega um að gera grein fyrir því, hvernig Noregur tryggi, að RME sé óháð.  Hefur íslenzka ríkisstjórnin fengið slíkt bréf ?  Hún er þögul sem gröfin um ESA.  ESA hélt því fram, að mörg norsku lagaákvæðin séu óskýr, og spurðist líka fyrir um það, hvernig óháð staða RME væri tryggð í raun.  Ráðuneytið sendi svarbréf í desember 2020 (Norðmenn eru duglegir við að svara bréfum.), og málið liggur enn á borði ESA í Brüssel.  Skyldi ESA enn bíða svars frá slóðunum í Reykjavík ? 

Í september 2021 féll úrskurður ESB-dómstólsins í máli, sem framkvæmdastjórn ESB hafði höfðað gegn Þýzkalandi fyrir brot á raforkumarkaðstilskipuninni (mál C 718/18).  Framkvæmdastjórnin taldi reglarayfirvaldið  (Bundesnetzagentur) ekki hafa nægilegt svigrúm til til eigin mats á aðstæðum, sem óháðum reglara bæri.  Til þess væri þýzka löggjöfin of nákvæm og leiðandi.

Málið er í grundvallaratriðum mikilvægt fyrir pólitíska stýringu raforkumarkaðarins og fyrir sambandið á milli ESB-réttar og stjórnkerfis hvers lands.  Svíar áttuðu sig á mikilvægi málsins og studdu Þýzkaland í málaferlunum.  Það var samt framkvæmdastjórn ESB, sem vann málið.  ESB-dómstóllinn kvað upp úr um, að regluverkið krefjist þess, að landsorkureglari sé "algerlega óháður" bæði aðilum á markaði og hinu opinbera - hvort sem það eru stofnanir eða stjórnvöld.  Ennfremur nefnir dómstóllinn, að nauðsyn sé á "eindregnum aðskilnaði" frá stjórnmálalegum yfirvöldum hvers lands. 

 Í nýju meistaraverkefni við Háskólann í Bergen (Björgvin) eru einmitt rannsakaðar kröfurnar, sem ESB-reglurnar gera um óháðan orkureglara.  Höfundurinn, Alexander Sæthern, leggur sérstaklega mat á, hvort norska fyrirkomulagið uppfylli kröfur tilskipunarinnar.  Niðurstaðan er, að RME sé ekki nægilega óháð. 

Sæthern bendir á, að NVE sé stofnun undir Olíu- og orkuráðuneytinu (með svipuðum hætti og Orkustofnun), þar sem möguleiki sé á fyrirmælum og öðrum pólitískum afskiptum.  RME er afmörkuð eining, en samt hluti af NVE-skipulaginu og undir orkumálastjóranum, og þetta sé ekki nægilegt til að uppfylla kröfuna um að vera óháður landsorkureglari.  Tilskipunin áskilur ennfremur, að settur sé á laggirnar "einn" orkulandsreglari, en í norska (og íslenzka) líkaninu séu NVE (Orkustofnun) og RME í eins konar tvíeyki.

Kjarninn í ACER-málinu fyrir Ósló-þingrétti (héraðsdómur) var, hversu inngrípandi í samfélagið fullveldisafsalið á orkusviðinu er.  Uppkvaðning dóms ESB-dómstólsins um, að krafizt sé, að RME sé eindregið óháður, gerir ACER samþykkt Stórþingsins (og Alþingis) meira inngrípandi en ríkisstjórnin hélt fram á sínum tíma. Gagnrýnar spurningar ESA og matið í meistararitgerðinni leiða í sömu átt.  RME (landsorkureglari), algerlega óháður yfirvöldum landsins, felur í sér, að reglarayfirvaldið eitt og sér er handbendi (framlenging á) ACER.  Raforkumarkaðstilskipunin kveður skýrt á um, að RME skuli fara eftir og framkvæma allar bindandi ákvarðanir stofnunarinnar (ACER).

Að RME er óháð stofnunum landsins afnemur jafnframt fyrirmælaréttinn, sem norska ríkisstjórnin hefur samkvæmt stjórnarskrá, gr. 3.  Lagadeild Stórþingsins hefur áður fallizt á, að þetta felur í sér viðbótar valdaafsal, en hefði hins vegar takmarkaða þýðingu fyrir mat þeirra (um nauðsyn aukins meirihluta).  Eindregin krafa um, að RME sé óháður, eins og nú er staðfest, veldur því, að áhrif Orkupakka 3 eru meira inngrípandi. 

Óháður RME (landsorkureglari) veldur því, að út frá pólitísku sjónarhorni hverfur stjórnun innlendra yfirvalda og eftirlit með flutnings- og dreifingarfyrirtækjunum.  Það er að skammhleypa eftirliti kjörinna fulltrúa. 

 Í umræðunni um Orkupakka 3 hérlendis var varað við því, m.a. á þessu vefsetri, að hafa landsorkureglara ACER á Orkustofnun, því að slíkt samrýmdist ekki löggjöf ESB.  Í Noregi var ákveðið að fara í lögfræðilegar hundakúnstir til að réttlæta að viðhafa aðeins kröfu um einfaldan meirihluta í Stórþinginu, og hérlendis var vaðið út í sama fenið til að draga fjöður yfir stórfellt fullveldisframsal, sem var stjórnarskrárbrot.  Nú koma þessar hundakúnstir mönnum í koll, og fyrir vikið hangir Orkupakki 3 á bláþræði. Upp komast svik um síðir.    

 

     

Sæstrengsviðskipti í hillingum

Viðskipti með rafmagn um sæstreng frá Íslandi til Bretlands eða annað mundu lúta öðrum lögmálum en þau viðskipti, sem Daði Már Kristófersson, prófessor í hagfræði við HÍ, dregur upp mynd af um sæstrengi á milli Noregs og Danmerkur á fyrri tíð.  Ástæðurnar eru miklu meiri fjárfesting í Íslandsstreng og meiri rekstrarkostnaður vegna orkutapa og mikils dýpis, sem þýðir væntanlega mun meiri flutningskostnað, enda mun strengeigandinn vilja fá nokkuð mikið fyrir snúð sinn, þar sem áhætta fjárfestingarinnar er mikil (bilanahætta o.fl.).  Hluti af kostnaðinum er fólginn í tiltölulega miklum orkutöpum á langri leið.

   Statnett í Noregi (norska Landsnet) á allar millilandatengingar fyrir raforkuflutninga til og frá Noregi, svo að hagnaður af þeim fjárfestingum hefur nýtzt við uppbyggingu flutningskerfis í Noregi.  Landsnet hefur enga burði í þær hundraða milljarða fjárfestingar (ISK), sem flutningskerfi og aðveitustöð, afriðla- og áriðlastöð hérlendis vegna millilandatengingar, útheimta. Þá er takmarkað svigrúm í íslenzka raforkukerfinu, að miðlunarlónum meðtöldum, til að jafna út sveiflur í framboði og eftirspurn raforku á miklu stærri raforkumarkaði.  Norska raforkukerfið var og er stærra en hið danska vegna rafhitunar húsnæðis og stóriðjuálags í Noregi og gat þess vegna tekið að sér þetta miðlunarhlutverk.  Að reyna að heimfæra þessi viðskipti Norðmanna upp á aðstæður Íslendinga er óraunhæft og gæti í versta tilviki reynzt verða einhverjum stjórnmálamönnum villuljós. Það er of mikill spákaupmennskubragur á íslenzkri sæstrengsumræðu og of lítill raftæknilegur þungi.  Hvernig á t.d. að verja íslenzka notendur fyrir truflunum af völdum yfirsveiflna (harmonics) og spennusveiflna, sem geta orðið skaðlegar. Það er hættuleg ofeinföldun að ætla að afrita gamlar viðskiðtahugmyndir til Íslands í þessum efnum.  Það liggur við að vera einfeldningslegt.  

Lítum á, hvað téður prófessor og varaformaður Viðreisnar hafði fram að færa um þetta efni:

"Nýtt viðskiptalíkan þróaðist því í kjölfar tengingarinnar milli Noregs og Danmerkur.  Dönsk kolaorkuver framleiddu raforku jafn og þétt. Dægursveifla er hins vegar í eftirspurn eftir raforku [hún er miklu minni á Íslandi en í Danmörku og Noregi vegna mikils stóriðjuálags - innsk. BJo].  Hún er lítil á nóttunni, en toppar á daginn.  Verð á raforku tekur mið af þessari sveiflu og er hærra yfir daginn en á nóttunni.  Viðbrögð eigenda norskra vatnsaflsvirkjana var að draga úr framleiðslu á nóttunni, kaupa í staðinn orku frá Danmörku og geyma vatnið í miðlun til að nota það yfir daginn, þegar verðið í Danmörku var hátt.  [Þetta stafar af kostnaði við að breyta álagi kolaorkuvera.  Nú eru gasorkuver að taka við af þeim hvarvetna í Evrópu, og þau eru miklu sveigjanlegri í rekstri - innsk. BJo.] 

Þannig gátu norskar vatnsaflsvirkjanir hagnazt á viðskiptum með raforku innan dags [sólarhrings]. Þetta líkan reyndist svo ábatasamt, að það borgaði sig að auka framleiðslugetu norskra vatnsaflsvirkjana umfram miðlunargetuna [fjárfestingar í auknu vélarafli - innsk. BJo].  Miðlunin fékk nýtt hlutverk, að geyma danska næturorku til að selja hana dýrar yfir   daginn.  Arðsemi í rekstri norska raforkukerfisins óx mikið í kjölfarið á sama tíma og framleiðslukostnaður raforku lækkaði, enda tóku norskar vatnsaflsvirkjanir yfir hlutverk mun dýrari valkosta í framleiðslu á orku yfir daginn í Danmörku, s.s. díselaflstöðva."

Þetta er fortíðarlýsing.  Nú keyra yfirleitt gasorkuver á móti vindorkustöðvum í Danmörku, þar sem gasorkuverin taka upp álagssveiflur.  Danir eru nú  nettókaupendur raforku frá Noregi til að spara dýrt gas. 

Síðan kom draumsýn Viðreisnar um "opnun íslenzka raforkukerfisins":

"Eins og hér hefur verið rætt, myndi opnun íslenzka raforkukerfisins skapa nýjar forsendur fyrir ábata af þeim virkjunum, sem þegar hafa verið reistar.  Hægt væri að fá betra verð fyrir orkuna á stærri markaði.  Hægt væri að selja umframframleiðslugetu í stað þess að hleypa vatni framhjá virkjunum í góðum vatnsárum. 

Hægt væri að stórbæta afkomu með því að nýta miðlunina til að geyma orku í stuttan tíma og jafna þannig misræmi í framboði og eftirspurn, sérstaklega sveiflum, sem tengjast framleiðslu annarra endurnýjanlegra orkukosta, s.s. vindorku og sólarorku.  Allt þetta myndi stórbæta arðsemi núverandi fjárfestinga í íslenzka raforkukerfinu."

  Þetta er skrifborðsæfing hagfræðings, sem gerir tvenn mistök.  Hann áttar sig ekki á, að gasorkuver eru að yfirtaka reglunarhlutverkið í raforkukerfum Evrópu, og þá felst í því sóun að senda "sömu orkuna" fram og til baka eftir löngum sæstreng.  Kjarni málsins er sá, að hann vill kasta barninu út með baðvatninu með því að stórhækka raforkuverðið í landinu og kallar það að "stórbæta arðsemi fjárfestinga í íslenzka raforkukerfinu".  Það á þvert á móti að vera sérstakt keppikefli landsmanna að viðhalda hér lágu orkuverði og leggja þannig grunninn að góðum lífskjörum landsmanna og mikilli notkun á sjálfbærum orkulindum, sem nóg er af til atvinnustarfsemi og heimila, nema það feigðarflan yrði ofan á að tengja þetta litla raforkukerfi við risakerfi Evrópu.  Þeir, sem mæla með því, hafa ekki hugsað málið til enda, eða eru ábyrgðarlausir í sínum málflutningi. 

  "En spurningar vakna einnig um, hvort auka ætti framleiðslu til að auka enn þennan ábata.  Því meira, sem flytja mætti út af orku, [þeim mun] meiri yrði ábatinn.  Á sama tíma er ljóst, að verulegt rask og umhverfiskostnaður fylgir virkjanaframkvæmdum.  Hagsmunir framleiðenda raforku og umhverfisverndar ganga í gagnstæðar áttir."

Enginn fjárfestir leggur í að fjármagna aflsæstreng hingað, nema tryggt verði, að nýting hans standi undir fjárfestingunni á 10-20 árum.  Til að svo megi verða þurfa að fara um strenginn um 8 TWh/ár, og megnið af því þarf að koma frá nýjum virkjunum (tæplega 40 % aukning).  Það getur sízt af öllu orðið sátt um slíkt í þjóðfélaginu eða á Alþingi, ef fylgifiskurinn verður stórhækkað raforkuverð í landinu, aukin verðbólga og verri samkeppnisstaða við útlönd. 

Það er mjög huglægt mat, hvað er "verulegt rask", og það er rangt, að "hagsmunir framleiðenda raforku og umhverfisverndar gang[i] í gagnstæðar áttir", nema átt sé við afturhald, sem hefur alltaf verið á móti nánast öllum virkjunum.  Hönnuðir hafa nú yfir að ráða meiri getu til að búa til lausn með góðri nýtingu orkulindar, sem fellur vel að umhverfinu, enda eru sjálfbærar orkuvirkjanir Íslands vinsælir áningarstaðir ferðamanna. 

"Svar hagfræðinnar er, að hvort tveggja eigi að meta og bera saman með skipulögðum hætti. Allar framkvæmdir ættu að fara í kostnaðar- og ábatamat, þar sem skipulega yrði lagt mat á hagnað af raforkuframleiðslu annars vegar og umhverfiskostnað hins vegar. Þetta er því miður ekki gert í dag.

Rammaáætlun hefur ekki nýtt sér slíkt skipulegt mat, þó [að] einstakir kostir hafi verið metnir, og það er heldur ekki skylda að framkvæma það vegna einstakra verkefna.  Þetta er mjög miður, því [að] mat á heildarábata fer hvort eð er fram - bara ekki skipulega.  Þegar ákvörðun er tekin um að virkja, er í raun verið að ákveða, að ábati virkjunar sé meiri en umhverfiskostnaðurinn - þó svo engin tilraun sé gerð til að leggja skipulega mat á hann.  Matið er óbeint og því miður oft pólitískt.  Þessu þarf að breyta."  

Málið er ekki eins einfalt og hagfræðingurinn vill vera láta.  Annars hefði Verkefnastjórn um Rammaáætlun líklega bitið á agnið.  Það eru til almennt viðurkenndar aðferðir til að reikna kostnað virkjunar í ISK/kWh og þar með arðsemi virkjunar, ef markaðsverð orkunnar er þekkt.  Málið vandast, þegar kemur að umhverfiskostnaðinum.  Þar vantar hlutlæg viðmið, sem sátt ríkir um.  Kostur væri, að Orkustofnun legði hér eitthvað að mörkum og þá helzt með vísun til alþjóðlegra viðmiðana. 

Viðreisnarvaraformaðurinn vill taka pólitíkina út úr þessu ákvörðunarferli.  Það er í anda Evrópusambandsins og ACER, Orkustofnunar ESB, en er það lýðræðisleg hugsun ?  Varla frekar en annað á þeim bænum.  Alþingi á áfram að taka ákvarðanir um helztu virkjanir landsins yfir ákveðnum mörkum, t.d. 35 MW, en hafa þá helzt í höndunum hlutlægt hagfræðilegt mat á kostum og göllum.

 

Á með handafli stjórnmálanna að hefta hagvöxt ?

COP-26 hófst 31. október 2021 með lúðraþyt og söng og á að ljúka 12. nóvember 2021, vafalaust með söknuði þátttakenda eftir góðar veizlur.  Það er vafasamt, að þessar ráðstefnur skili nokkrum mælanlegum árangri á formi minni aukningar koltvíildisstyrks í andrúmsloftinu.  Jafnvel í fyrra, á Kófsárinu 2020, varð meiri aukning koltvíildisstyrks en nam meðalaukningu áranna 2011-2019 samkvæmt Alþjóða veðurmálastofnuninni.  Þessi metaukning varð þvert á væntingar, því að losun af mannavöldum er talin hafa minnkað umtalsvert vegna minni umsvifa, minni raforkunotkunar og hruns ferðalaga, einnig í aðallosunarlandinu, Kína. (Kína tekur ekki þátt í COP-26, og það eitt sýnir tilgangsleysi ráðstefnunnar.) Hver er skýringin á þessu ?  Verður það rætt á COP-26, hvaðan þessi aukna losun kom, sem meira en vóg  minnkun losunar mannanna ?  Það er mikilvægt að fá skýringu á þessu.  Er hafið eitthvert óstöðvandi ferli ?  Einhver Íslendinganna 50, sem sækja þetta kjaftaþing í Gljáskógum (Glasgow) á Skotlandi, getur e.t.v. útskýrt heim kominn fyrir löndum sínum, hvers vegna það er lífsnauðsynlegt, að maðurinn dragi úr losun sinni, í ljósi aukningar koltvíildisstyrks andrúmslofts í fyrra. Það er þó ólíklegt, því að augun standa í hausnum á þeim af dómsdagsangist.  Allt er það ímynduð ógn, ef marka má gervihnattamælingar (John Christy, prófessor við UAH) og Helga Tómasson, prófessor við HÍ. 

Hjörleifur Guttormsson, náttúrufræðingur og fyrrverandi iðnaðarráðherra, ber í brjósti sér væntingar til þessarar ráðstefnu, þótt fortíðin lofi ekki góðu.  Þetta kemur fram í Morgunblaðsgrein hans, 25. október 2021:

"COP-26, norðurslóðir og framtíð mannkyns".

 

Þar stóð m.a.:

"Eflaust er þetta þýðingarmesti alþjóðafundur, sem haldinn hefur verið, og því eðlilegt, að með honum sé fylgzt í öllum heimshornum. Verkefni hans byggist á Parísarsamþykktinni um loftslagsmál frá COP-21-fundinum í desember 2015.  Flest ríki heims hafa gerzt aðilar að þessari samþykkt með það að markmiði að stöðva loftslagshlýnun, aðallega vegna losunar CO2, við 1,5-2,0°C að hámarki m.v. meðaltal á jörðinni.  Ráðstefnan á m.a. að innsigla bindandi samþykktir aðildarríkjanna hvers og eins um niðurskurð í losun árið 2030 og að útiloka slíka losun umfram bindingu (net zero) um miðja þessa öld.  Einnig þarf þar að staðfesta stuðning við þróunarríki til að auðvelda þeim að ná þessu markmiði." 

Þessi aðferðarfræði hefur reynzt óttalega árangurslítil, þar sem á þessu 6 ára tímabili frá Parísarfundinum hefur losun flestra ríkja aukizt, og það á við um heildarlosun ríkja heims líka. Ný yfirlýsing G20 leiðtoganna staðfestir, að stærstu ríkin hafa ekkert nýtt fram að færa í þessum efnum.

   Það eru sáralitlar líkur á, að markmiðið um 55 % samdrátt losunar CO2 árið 2030 m.v. 1990 náist, og það á ekki síður við um Ísland en önnur lönd. Samt er keifað í sama farið í Gljáskógum.  Þetta er einhvers konar skemmtiefni stjórnmálamanna að veifa innihaldslausum áætlunum sínum á ráðstefnum. Forsætisráðherra Íslands er ekki barnanna beztur og er nú farin að leika Jóhönnu af Örk í baráttunni við hlýnun jarðar, sem fjarri er, að nokkur vísindaleg eining ríki um. Minnir hún reyndar meira á riddarann sjónumhrygga.  

Aðeins á EES-svæðinu og í Bandaríkjunum hefur markaðurinn verið virkjaður í þágu loftslagsins með koltvíildismarkaði, en það er stórhætta á koltvíildisleka til svæða á jörðunni án koltvíildiskvóta og -markaðar.  Að koma upp annaðhvort samræmdum koltvíildisskatti um alla jörð eða koltvíildismarkaði og síminnkandi heimildum er ólíkt vænlegra til árangurs á heimsvísu en innantóm markmiðasetning stjórnvalda, en það er borin von, að um slíkt náist næg samstaða á milli ríkja heims. "Consensus" er kerfi COP. (Dragbítar ráða.) Það er auðveldara að hittast og vera með yfirdrepsskap og sýndarmennsku en aðgerðir, sem bíta. 

Kjarni málsins er samt sá, að afar takmarkaður árangur mun nást fyrr en tæknin gerir orkuskipti kleif í löndum án nægra endurnýjanlegra orkulinda, og þau eru  mörg. Vindur og sól henta ekki og eru alltof landfrek.  Það þarf stöðugleika, og kjarnorkan getur veitt hana.  Það er ótrúlegur tvískinnungur í orkumálum Þýzkalands og Íslands.  Í fyrr nefnda landinu hefur kjarnorkuverum verið lokað á undanförnum árum, og öllum á að hafa verið lokað fyrir árslok 2022 samkvæmt ákvörðun Sambandsþingsins í Reichstag-byggingunni í Berlín, af ótta við kjarnorkuslys. Í síðar nefnda landinu fæst þingið í virðulegri steinbyggingu við Austurvöll, Alþingi, ekki til að taka af skarið um að samþykkja virkjanakosti a.m.k. sem nemur 1,0 TWh/ár sem byrjun, svo að fyrirtækin geti fari að gerað áætlanir um virkjanir. Það verða engin orkuumskipti, nema ný og áreiðanleg orkuver leysi jarðefnaeldsneytið af hólmi. Þessu virðist Flokkur fólksins gera sér grein fyrir, en Vinstri hreyfingin græn framtíð hins vegar ekki.  Frekja og forstokkun þeirrar stjórnmálahreyfingar er í engu samræmi við stjórnmálalega stöðu hennar.

"Svo fór, að margt athyglisvert [á Hringborði norðursins] féll í skuggann að þessu sinni vegna ummæla Ólafs Ragnars í Silfri Sjónvarpsins um hugsanlegan sæstreng til raforkuflutnings frá Grænlandi um Ísland og til meginlands Evrópu.  Hugmyndin um slíkan sæstreng frá Íslandi var til umræðu fyrir skemmstu, m.a. á Alþingi, vegna tengsla við svonefndan 3. orkupakka ESB.  Alþingi samþykkti þá,að fyrir slíkri framkvæmd þyrfti sérstaka samþykkt þingsins, en aðrir töldu, að slík ákvörðun stæðist ekki stjórnarskrá. Óháð formi er ágreiningur um, hvort yfirleitt eigi að hugsa til slíkrar framkvæmdar, og sæstrengur til raforkuflutnings hefur ekki verið á dagskrá ríkisstjórna hér undanfarið. 

Ég var undrandi á málflutningi Ólafs um þetta efni og tel, að engar skynsamlegar forsendur séu til að stefna að slíkri framkvæmd.  Því þóttu mér athyglisverð viðbrögð nýs orkumálastjóra, Höllu Hrundar Logadóttur, við spurningum Sjónvarpsins 19. okt. sl. um viðhorf hennar til útflutnings raforku með streng, þar sem hún benti á önnur og langtum nærtækari verkefni hér innanlands."  

Það er hægt að taka alfarið undir með Hjörleifi og Orkumálastjóra um þetta.  Á meðan ekkert er vitað um afstöðu Grænlendinga til útflutnings á rafmagni um sæstreng frá landi sínu, verður að flokka útspil dr Ólafs Ragnars Grímssonar um þetta mál sem frumhlaup.  Það er ekki ólíklegt, að á Grænlandi séu sterkar raddir uppi um að nýta fremur orkuna innanlands til atvinnu- og verðmætasköpunar, eins og eru bæði hér á Íslandi og í Noregi. (Grænlendingar höfnuðu ESB-aðild.) Að blanda sér í hugsanlegar innanlandsdeilur um málið á Grænlandi með þeim hætti, sem ÓRG gerði sig sekan um, er óviðeigandi með öllu. 

Í lok þessarar greinar sinnar, með undirfyrirsögninni:

 "Hagvaxtarmódelið verður að endurskoða", 

fjallaði náttúrufræðingurinn um hugmyndafræðina, sem höfundur þessa vefseturs telur vera grundvöll hins skefjalausa hræðsluáróðurs um hættulega mikla hlýnun andrúmslofts jarðar af völdum aukins styrks koltvíildis frá starfsemi mannanna. Hina hugmyndafræðilegu undirstöðu þeirrar kenningar, að mannkynið væri með sívaxandi efnahagsstarfsemi sinni að ganga á auðlindir jarðar með ósjálfbærum hætti, er að finna í bókinni "Limits to Growth". 

Bókin "Limits to Growth" eða "Endimörk vaxtar" kom út um 1960, og þar var því haldið fram, að ýmsir málmar og eldsneyti yrðu uppurin fyrir 1990.  Það gekk ekki eftir, en hugmyndin um nauðsyn "núllvaxtar" fyrir lífið á jörðinni lifði áfram, alveg eins og hugmyndafræði sósíalismans lifir óháð því, hversu margar þjóðir, sem við hann hafa búið, hafa lent í örbirgð og kúgun. (Kína og Víetnam bjarga sér með kapítalisma.) Það var afar fróðlegt að sjá Hjörleif Guttormsson tengja saman "núllvaxtarkenninguna" og baráttuna við hlýnun jarðar:

"Það hefur lengi blasað við, að ríkjandi efnahagskerfi er sá mótor, sem mestu veldur um ósjálfbæran vöxt og árekstra mannkyns við umhverfi sitt.  Því er brýnt að breyta í senn viðmiðunum og takti í efnahagsstarfseminni, sem dragi úr sóun og hvetji til umskipta með minni losun gróðurhúsalofts.  [1]

Ísland er nú með einna mesta orkusóun í hópi vel stæðra þjóða, og því bíður hér afar stórt viðfangsefni. Við höfum ásamt grannþjóðum heitið því að draga saman losun um 55 % á nýbyrjuðum áratug. [2]

Til þess að það megi takast þarf í senn að skipta út olíutengdum orkugjöfum á öllum sviðum og jafnframt að draga úr óþarfa neyzlu og sóun, sem einkenna lífshætti meðal þorra fólks. [3] 

Leiðtogar þjóða heims eru þessa dagana að undirbúa á COP-26 vegferð, sem skipta mun sköpum um framtíð afkomenda okkar og alls mannkyns."  [4]

[1] Ekki fer á milli mála, hvert hugmyndafræði textans er sótt; beint í "Endimörk vaxtar" frá 7. áratug 20. aldarinnar.  Efnahagskerfi, þar sem leitazt er við að bæta stöðugt lífskjör almennings, þ.e. kaupgetu hans, með því að viðhalda góðum hagvexti, þ.e. auðhyggjukerfið (auðinn til almennings, sem eykur þá neyzlu sína) er sökudólgurinn.  Stjórnmálamenn og embættismenn verði hér að taka í taumana, stöðva neyzluaukninguna og færa hana mörg ár aftur í tímann.  Þetta er hreinræktaður sósíalismi, forræðishyggja í nútíma búningi, reistur á falsvísindum, eins og fyrri daginn.  Það er engin vá fyrir dyrum af völdum vaxandi koltvíildis að beztu manna yfirsýn (óhrekjanlegar niðurstöður raunvísindamanna), eins og lesa má um á þessu vefsetri.  Jörðin verður hins vegar grænni, af því að jurtir hennar fá meira fóður og geta aukið ljóstillífun sína. 

[2] Höfundi þessa pistils er ekki ljóst, hvað téður  Hjörleifur á við með því, að Íslendingar sói einna mestri orku í hópi vel stæðra þjóða.  Vatnsorkuverin eru rekin með hárri nýtni.  Í góðum vatnsárum rennur nokkuð úr miðlunarlónum og framhjá virkjunum, en úr því má draga með því að fjárfesta í meira vélarafli, eins og Búrfellsvirkjun 2 er dæmi um, og orkusölusamningum um meiri ótryggða orku.  Jarðgufuverin hafa lága nýtni við raforkuvinnslu, en úr því er bætt með hitaveitu til viðbótar, þar sem hægt er að koma henni við.  Átak stendur nú yfir við að efla flutningskerfi raforku, og mun það draga úr flutningstöpum.  Ef téður Hjörleifur kallar orkunotkun útflutningsatvinnuvega þjóðarinnar orkusóun, er hann algerlega úti á þekju og lítur framhjá þeirri staðreynd, sem fyrrverandi Orkumálastjóri landsins, Jakob Björnsson, rafmagnsverkfræðingur, þreyttist aldrei á að benda á opinberlega, að orkuvinnsla hérlendis fyrir orkukræfa stóriðju losar nánast ekkert koltvíildi, öfugt við megnið af orkuvinnslu heimsins vegna slíkrar framleiðslu.

[3] Það er góðra gjalda vert að flokka rusl og að draga úr sóun, þ.e. að efla "hringrásarhagkerfið", en þegar kemur að því "að draga úr óþarfa neyzlu", er komið að forræðishyggju, sem valtar yfir sjálfsákvörðunarrétt fólks og færir neyzlustýringu í hendur stjórnmálamanna og embættismanna. Þeir gætu vel ákveðið, að áhrifaríkast væri að draga úr kaupmætti launa með ofurkattheimtu.  Það er engin slík vá fyrir dyrum, að nauðsynlegt sé að afhenda yfirvöldum mikilvægt frelsi fólks til frambúðar.  Næsta víst er, að í kjölfarið mundu fylgja grundvallar mannréttindi.  Téður Hjörleifur mælir hér með að halda inn á stórhættulega braut. Vítin eru til að varast þau.  

[4] Það hefur alltaf verið sami söngurinn fyrir þessa COP-fundi.  Þeir eiga að skipta sköpum um framtíð mannkyns.  Þeir hafa alltaf mistekizt, og þessi "Gljáskógafundur" mun ekki verða nein undantekning, enda lagt upp með vitlausa dagskrá á hæpnum forsendum. Dómsdagsspámenn hafa alltaf orðið sér til skammar.

  

 

Einkennilega að verki verið

Stærsta framkvæmd ríkisins um þessar mundir er NLSH (Nýr Landsspítali-Háskólasjúkrahús).  Það er kraumandi óánægja innan spítalans með ýmis hönnunaratriði NLSH, og eitthvað virðist á reiki, hver hönnunarstjórinn er.  Það er ekki farið að ráðum yfirlækna spítalans um hönnunina, og þeir gagnrýna forstjóra spítalans og framkvæmdastjórn hans fyrir lítilsvirðandi framkomu, þar sem yfirstjórn spítalans hefur ekki tekið mark á ráðleggingum yfirlæknanna, sem ásamt öðrum þurfa að búa við gallaða hönnun, runna undan rifjum einhverra pótintáta, sem telja sig vita betur og vera í stöðu til að sniðganga yfirlæknana.  Nú hefur forstjórinn yfirgefið stól sinn, og kunna þessar væringar, sem sennilega eru bara toppurinn á ísjakanum, að eiga þátt í brotthlaupi hans.  

Allt vitnar þetta um ófremdarástand á þjóðarsjúkrahúsinu, stærstu ríkisstofnuninni.  Heilbrigðisráðuneytinu hefur farizt yfirstjórn hennar  illa úr hendi.  Það er þörf á að breyta til og innleiða nýtt stjórnkerfi á spítalanum.  Þar gefur kostnaðargreining og greiðslur fyrir samningsbundin verk við Sjúkratryggingar Íslands (SÍ) von um hvata fyrir starfsemina, sem e.t.v. bætir vinnuandann og eykur afköst sjúkrahússins (afköst starfsmanna eru mikil nú, en mannskap vantar), en meginmálið er að rjúfa bein stjórnunartengsl ráðuneytisins og spítalans með stjórn, sem þá verður ábyrg gagnvart ráðherra, ræður forstjóra og semur nýtt skipurit, e.t.v. með færri silkihúfum en nú eru. 

Þann 21. október 2021 báru 5 yfirlæknar Landsspítalans sorgir sínar og áhyggjur af hönnun NLSH á torg með grein í Morgunblaðinu undir heitinu: 

"Um sýndarsamráð við fagfólk á sjúkrahúsi".

Höfundarnir eru yfirlæknar ranssóknardeilda Landsspítalans: Björn Rúnar Lúðvíksson, Ísleifur Ólafsson, Jón Jóhannes Jónsson, Páll Torfi Önundarson og Sveinn Guðmundsson.

Grein þessi hófst þannig:

"Í grein 17. september sl. í Morgunblaðinu vöruðu 4 yfirlæknar læknisfræðilegra rannsóknastofa á Landspítalanum við því, að virt væru að vettugi ráð þeirra við hönnun nýs rannsóknahúss spítalans hvað varðar óæskilega staðsetningu þyrluparls og ófullnægjandi skrifstofuaðstöðu ("opin verkefnamiðuð vinnurými"). 

Í svörum Gunnars Svavarssonar, framkvæmdastjóra nýs Landspítala ohf. (NLSH) í Ríkisútvarpinu, Morgunblaðinu og netpósti kemur fram, að hönnunin sé byggð á "þarfagreiningu, húsrýmisáætlun og forsendum verksins, sem komi frá notendum LSH". "Um sé að ræða stærsta notendastudda hönnunarverkefni Íslandssögunnar ", sem hátt í 200 "starfsmenn spítalans" hafi komið að og "allir, sem komi að verkefninu, séu vissir um að vera á réttri leið."."

Ef ráðið er í þessi orðaskipti, er téður Gunnar Svavarsson að segja, að skrifstofa forstjóra LSH hafi útnefnt þá, sem vera skuli hönnunarteymi NLSH til ráðuneytis um þarfagreiningu og hönnun rannsóknarbyggingarinnar, og að yfirlæknarnir eigi þar af leiðandi ekki að fetta fingur út í þá vinnu.  Hér er eitt dæmið um það, að tannhjól NLSH og LSH grípa ekki saman.  Það er ills viti.  Hlutverk yfirlækna á LSH samkvæmt lögum og í reynd ætti að valda því, að ábendingar þeirra á hönnunarstigi ættu að vega afar þungt.  Í ljósi þessa verður heilbrigðisráðuneytið að taka af skarið um þetta, ef starfandi forstjóri sjúkrahússins hefur ekki gert það nú þegar.  

Þyrlupalli sjúkrahússins hefur verið valinn slæmur staður, líklega ónothæfur staður.  Breytt staðsetning leiðir sennilega til kostnaðarauka í byrjun, en heppilegri staðsetning gæti lækkað rekstrarkostnað.

Að ætla að setja yfirlæknana í opið vinnurými er fáheyrt tillitsleysi og/eða skilningsleysi á eðli viðkvæmra starfa þeirra.  Samtöl þeirra og vinnugögn eiga ekki að vera opin þeim, sem í grenndinni kunna að vera, eða eiga leið framhjá.  Hér virðast "þarfagreining og húsrýmisáætlun" NLSH vera í skötulíki.  Það er lágmark, að yfirlæknarnir fái þessi gögn í hendur, svo að þeim verði gefinn kostur á að rýna þau og gera gagntillögu til starfandi forstjóra spítalans og ráðuneytisins. 

"Á fundi allra fagstjórnenda rannsóknadeilda og röntgendeilda Landspítala 22. september sl. var gerð könnun á afstöðu þeirra til fyrirhugaðra opinna skrifstofurýma.  "Töldu 6 af 6 yfirlæknum og 9 af 9 lífeindafræðingum og líffræðingum, að opin skrifstofurými myndu torvelda þeim að rækja störf sín vel.  Allir mæltu á móti opnum vinnurýmum stjórnenda og sérfræðinga, sem fara með viðkvæm mál og þurfa næði.  Ljóst er, að einhverjir pótintátar hafa verið teknir fram yfir yfirlækna og deildarstjóra í þann hóp 200 starfsmanna, sem hannar bygginguna, og "eru allir sammála".  Þrátt fyrir eftirgrennslan hefur ekki tekizt að fá lista yfir þessa 200 starfsmenn."

Einhugur býr að baki þessum mótmælum yfirlækna og sérfræðinga, og að sama skapi virðist vera einbeittur brotavilji forráðamanna LSH og/eða NLSH um að sniðganga þessa lykilstarfsmenn sjúkrahússins við hönnun þess.  Þetta flettir ofan af alvarlegri brotalöm við stjórnun spítalans, sem verður afdrifarík, ef hún verður ekki fjarlægð. "Something is rotten in the state of Danemark", var sagt, en þetta rotna sár í stjórnkerfi LSH/NLSH getur lamað hann, á meðan starfsemi fer þar fram. 

Það er alveg ljóst, að uppstokkunar er þörf á Landsspítalanum.  Neyðaróp starfsmanna undanfarið og hörð gagnrýni á framkvæmdastjórn spítalans eru til vitnis um vandamálið.  Nýr heilbrigðisráðherra verður að láta það verða eitt af sínum fyrstu verkum að hreinsa graftarkýli Landsspítalans.

"Lög heimila forstjóra ekki að bera faglega ábyrgð á lækningum.  Hans hlutverk er annað.  Því síður mega aðilar, sem sitja í framkvæmdastjórn á grunni framselds valds forstjóra bera faglega ábyrgð.  Umboðsmaður Alþingis hefur endurtekið áréttað, að vegna heilsufarslegra hagsmuna sjúklinga megi forstjórar ekki að eigin hentisemi færa lögboðna ábyrgð frá yfirlæknum til annarra, "forstöðumanna" eða "framkvæmdastjóra" eða hvaða nafni forstjóri kann að nefna aðstoðarmenn sína.  Slíkir aðilar hafa, auk skorts á menntun í viðkomandi greinum, ekki lagalega heimild til þess að stýra lækningum.

Stjórn læknaráðs Landspítala ályktaði gegn opnum skrifstofurýmum fyrir 11 árum og taldi "það vera óviðunandi og mikla afturför, ef sérfræðilæknar verða látnir hafa skrifstofuaðstöðu í stórum opnum rýmum ... , ef til stendur að bjóða læknum lakari vinnuaðstöðu á Landspítalanum en þeim býðst [...] erlendis, mun það aðeins gera mönnunarvandann enn verri"."

Forstjóri LSH og framkvæmdastjóri NLSH geta ekki skotið sér á bak við það, að skoðun læknaráðsins hafi ekki verið fyrir hendi.  Rök þess eru réttmæt, og það sætir furðu, að hönnunarstjóri NLSH og/eða framkvæmdastjóri skuli vera svo aftarlega á merinni árið 2021 varðandi aðbúnað starfsfólks að ætla téðum sérfræðingum vinnuaðstöðu í opnu rými, hvort sem þeir eiga sér þar fastan samastað eða eiga bara að taka þann bás, sem laus er hverju sinni, þegar þá ber að garði.  Þá geta básarnir verið færri en starfsmennirnir.  Þetta er illur fyrirboði um það, sem koma skal (í ljós) á NLSH, og er þó ekki allt fagurt í fortíðinni á þeim bæ.

Lok þessarar þörfu opinberunar yfirlæknanna á stjórnarháttum skrifstofu forstjóra og framkvæmdastjóra NLSH voru þannig:

"Hvers vegna hefur framkvæmdastjórn Landspítala ekki komið sjónarmiðum læknaráðs og yfirlækna rækilega til skila við hönnun spítalans ?  Að hlusta ekki á ráð yfirlækna og læknaráð á lækningastofnun er óneitanlega alvarlegt og skondið í senn.  En staðreyndin er sú, að sjónarmið yfirlækna og sérfræðilækna hafa verið sniðgengin um árabil.  Það getur haft afdrifaríkar afleiðingar, hvað varðar notagildi, og öryggi þessarar stærstu nýbyggingar Íslandssögunnar.  

Það er miður, að staðið sé að spítalabyggingu, eins og hér er lýst.  Vegna sýndarsamráðsins sáum við okkur nauðbeygða til að vekja athygli á málunum í fjölmiðlum.  Þrátt fyrir að greinin vekti athygli í þjóðfélaginu, svaraði enginn, sem ber ábyrgð á hönnun rannsóknarhússins.  Þær systur sýndarsamráð og þögnin duga ekki.  Einhver aðili hlýtur að þurfa að taka af skarið og leiðrétta mistökin áður en byggt verður."

Yfirlæknarnir eiga þakkir skildar fyrir að fletta ofan af alvarlegri meinsemd innan stjórnkerfis LSH, sem hefur verið leyft að smita yfir í NLSH, þar sem meinsemdin getur valdið miklu tjóni á heilbrigðiskerfi þjóðarinnar næstu áratugina, á meðan miðstöð lækninga verður við Hringbrautina. 

Óstjórn heilbrigðisráðuneytisins hefur leyft valdaklíku að grafa um sig á Landsspítalanum, sem sennilega er saman komin í framkvæmdastjórninni.  Hana ber að leysa upp samhliða því, að sett verður stjórn yfir spítalann, þar sem hvorki verða starfsmenn ráðuneytisins né spítalans.  Völdin þarf að færa þangað, sem þau eiga heima vegna þess, að saman verða að fara völd og ábyrgð.  Lögin gera ráð fyrir athafnafrelsi og ábyrgð yfirlækna, og þau ber að virða.  Það er ófært, hvort sem er á ríkisstofnun eða í einkafyrirtæki, að starfsmenn, sem gegna lykilhlutverki fyrir viðgang starfseminnar, séu hafðir í spennitreyju.  Það leiðir af sjálfu, að við hönnun og tækjaval á NLSH verður að hafa virkt og heiðarlegt samráð við þá, sem starfsemin mun mæða á. Nýs heilbrigðisráðherra bíður mikilvægt hlutverk endurreisnar Landsspítala Háskólasjúkrahúss.  Hefur hann þau bein í það, sem þarf ?