Valdheimildir ACER (Orkustofnunar ESB)

Greinarkorn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar, formanns Miðflokksins, í Morgunblaðinu 8. nóvember 2018, hefur valdið fjaðrafoki á meðal þeirra stjórnarliða, sem trúa áróðri ESB um, að Orkupakki 3 feli í sér sáralitlar breytingar frá Orkupakka 2.  Geta má sér þess til, að áhyggjur í röðum stjórnarflokkanna stafi þó ekki af greinarkorninu, "Suma pakka er betra að afþakka", heldur af hinu, að nýlega haldinn flokksráðsflokkur Miðflokksins gagnrýndi harðlega það framsal á stórfelldum hagsmunum til ESB, sem sýnt hefur verið fram á með lögfræðilegum rökum (Peter Örebech), að óhjákvæmilega mun leiða af innleiðingu Orkupakka 3. Skiptir þá engu í þessu sambandi, þótt utanríkismálanefnd Alþingis hafi fyrir 3-4 árum ályktað á grundvelli tiltækra upplýsinga þá að heimila EES-nefndinni að komast að samkomulagi um Þriðja orkupakkann.  Rýni sýnir, að lausnin, sem ofan á varð með Landsreglara, ESA og ACER, er algerlega ótæk fyrir íslenzku Stjórnarskrána.  

Þeim lúalega andróðri gegn Sigmundi Davíð og Gunnari Braga er nú beitt af áköfustu talsmönnum orkupakkans, að í ráðherratíð sinni 2013-2016 hefðu þeir átt að sjá í gegnum áróður ESB og láta hart mæta hörðu í Sameiginlegu EES-nefndinni, þar sem málið vissulega var til umræðu.  Sá er hængurinn á, að þá höfðu engar upplýsingar komið fram um, hvað þessi orkupakki í raun fæli í sér. Allar upplýsingar um þennan nú alræmda orkupakka voru matreiddar af Evrópusambandinu, ESB, og vafðar inn í bómull, sem enn sér stað í málflutningi utanríkisráðuneytisins og iðnaðarráðuneytisins.

Það er þess vegna ósvífni og ómálefnalegt að álasa nú þessum tveimur Miðflokksmönnum fyrir að hafa ekki veitt andspyrnu þá.  Höfuðið er þó bitið af skömminni með því að deila á þá fyrir að hafa skipt um skoðun, þegar þeim hafði veitzt ráðrúm til að kynna sér málið betur.  Aðeins forstokkaðir pólitískir steingervingar ríghalda í sína gömlu skoðun, þótt nýjar upplýsingar leiði í ljós, að gamla skoðunin og afstaðan er  þjóðhættuleg.  Skömm slíkra  mun lengi uppi verða.

Téða grein sína endaði Sigmundur Davíð þannig:

"Það að koma í veg fyrir, að erlendar stofnanir öðlist yfirþjóðlegt vald á Íslandi, og aðrir hagsmunir samfélagsins verði veiktir, ætti ekki að vera pólitískt þrætuepli innanlands. Ekki frekar en önnur mál, sem snúa að því að verja hagsmuni landsins út á við eða sjálft fullveldið.

Það er grátlegt, að stjórnvöld telji það ekkert tiltökumál að framselja sneið af sjálfstæði landsins á sama tíma og haldið er upp á, að 100 ár séu liðin frá því, að Ísland endurheimti fullveldi sitt.  Um leið fara svo fram umræður um, hvort eigi að afnema svokallað fullveldisákvæði stjórnarskrárinnar til að auðvelda slíkt framsal í framtíðinni.

Ég skora á ríkisstjórnina að fara nú þegar fram á, að Ísland fái undanþágu frá orkupakkanum og skila honum svo til sendanda.  Í því efni getur ríkisstjórnin reitt sig á stuðning Miðflokksins."

Hvað hefur íslenzka iðnaðarráðuneytið að segja um þá ESB-stofnun, sem valdframsalið frá íslenzkum stjórnvöldum um málefni orkuvinnslu og orkuflutninga mun fara fram til, ef Alþingi samþykkir orkupakkann ?:

"ACER hefur engar valdheimildir gagnvart einkaaðilum, heldur eingöngu opinberum eftirlitsaðilum."

Þessi fjórði liður samantektar ráðuneytisins á minnisblaði Ólafs Jóhannesar Einarssonar til iðnaðarráðherra er gott dæmi um þann orðhengilshátt, sem ráðuneytið telur sér sæma að viðhafa í þessu alvarlega máli í stað þess að nefna hlutina sínum réttu nöfnum og sleppa þar með blekkingarhjali.  

"Opinberir eftirlitsaðilar", sem ACER hefur valdheimildir gagnvart, er Landsreglarinn.  Hann verður ekki hluti af eftirlitskerfi íslenzkra yfirvalda með orkugeiranum, því að hann heyrir alls ekkert undir þau, heldur undir ESA (Eftirlitsstofnun EFTA) að nafninu til, en í raun alfarið undir ACER.  Embætti Landsreglarans verður þó á íslenzku fjárlögunum.  Hann mun létta af iðnaðarráðuneytinu og Orkustofnun öllum eftirlitsskyldum þeirra með raforkugeiranum, og Landsreglarinn verður í raun valdamesta embætti íslenzka orkugeirans, fjarstýrt frá Framkvæmdastjórninni í Brüssel.      

  Í tilraun til að hylja stjórnarskrárbrotið, sem í þessu felst, var ESA sett upp sem milliliður Landsreglara og ACER án nokkurs sjálfstæðs hlutverks.  Þjónkunarlöngunin við ESB varð stjórnarskrárhollustunni yfirsterkari í vissum kreðsum íslenzka stjórnkerfisins, og er svo enn, þótt skrýtið sé.  Skinhelgin svífur svo yfir vötnunum, þegar sömu aðilar taka þátt í hátíðarhöldum Lýðveldisins í tilefni aldarafmælis fullveldisendurheimtu.  Lágkúran ríður ekki við einteyming.

Hvað hefur Peter Örebech að segja um þessa gagnslausu og beinlínis villandi túlkun á valdheimildum ACER.  Eftir að hafa rakið í hvaða gögnum ESB þessum valdheimildum er lýst, bendir hann á þá staðreynd, að þessar valdheimildir eru enn í mótun hjá ESB, og við höfum auðvitað engin áhrif á þá mótun, en yrðum að gleypa við öllum nýjum gerðum og tilskipunum um aukna miðstýringu orkumálanna og aukin völd ACER, sem Framkvæmdastjórninni tekst að troða ofan í kokið á aðildarlöndum ESB með spægipylsuaðferðinni.  Prófessor Örebech skrifar:

 "Völd ACER eru skráð í framangreindum gerðum og tilskipunum, en þessi skjöl gefa mynd af völdunum m.v. ákveðinn tíma.  ESB hefur lagasetningarvaldið og getur fyrirvaralítið breytt hinum mörgu verkefnum/heimildum ACER.  ACER hefur ákvörðunarvald í einstökum málum.  Þau geta t.d. varðað millilandastrengi, sjá gerð nr 713/2009, grein 8 (1)."

Landsreglarinn mun sjá til þess, að reglum Evrópuréttar verði stranglega fylgt hérlendis eftir innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins.  Það felur t.d. í sér stofnsetningu raforkukauphallar á Íslandi að hætti ESB með þeim skaðlegu áhrifum á hagsmuni atvinnulífsins og alls almennings, sem slíkt kann að hafa í landi, þar sem orkukerfið er með allt öðrum hætti en orkukerfið, sem markaðskerfi ESB er sniðið við.  Fyrir hagsmunagæzlu almennings, sem kerfið á að þjóna, getur þetta markaðskerfi hæglega snúizt upp í andhverfu sína við íslenzkar aðstæður, sem er hagsmunagæzla fyrir raforkuseljendur.  Hér er því, auk alls annars, um stórfellda ógnun við neytendavernd að ræða í landinu.  

 

 

Valdmörk ACER

Enginn veit, hver valdmörk Orkustofnunar ESB - ACER verða á næstu árum, en hitt er flestum ljóst, að þau munu verða víðari.  Það hefur gerzt með margvíslegum Evrópugerðum og tilskipunum ESB, frá því að Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn sá fyrst dagsins ljós og var gefinn út með samþykki ESB-þingsins árið 2009.  Hugsanlega þegar á næsta ári mun Fjórði orkumarkaðslagabálkurinn líta dagsins ljós, og þá verður enn meiri miðstýring og minna vald einstakra landa yfir orkumálum sínum innsiglað. Dettur einhverjum í hug, að "Orkupakka 4" frá ESB verði hafnað af Alþingi, ef "Orkupakki 3" verður samþykktur.  Trúboðar "Orkupakka 3" halda því blákalt fram, að svo lítill munur sé á pökkum 2 og 3, að ástæðulaust sé að hafna "Orkupakka 3".  Það er hins vegar fjarstæða og annaðhvort haldið fram í fáfræði eða í hreinræktuðu blekkingarskyni.   

ESB gerir "Orkupakka 3" ekki að gamni sínu, því að dýrt er umstangið, heldur til að búa í haginn fyrir orkuskiptin ("die Energiewende") og til að reyna að draga úr hættunni, sem vofir yfir Evrópu vegna orkuskorts.  Eins og fram hefur komið hjá guðföður inngöngu Íslands í Evrópska efnahagssvæðið - EES, Jóni Baldvin Hannibalssyni, fyrrverandi formanni Alþýðuflokksins, eiga Íslendingar þó alls ekkert erindi í þetta samstarf, enda hafa þeir hingað til ekki verið á þessum sameiginlega orkumarkaði og geta engan hag haft af honum.  

Að þvæla landsmönnum inn í ACER, þó án atkvæðisréttar þar, getur aðeins orðið til tjóns og meira að segja til ófyrirsjáanlegs tjóns, því að landsmenn munu missa töggl og hagldir á orkumálunum til hins yfirþjóðlega valds, sem býr einhliða til allar samskiptareglurnar, t.d. í Þriðja orkumarkaðslagabálkinum, og hann væri ekki pappírsins virði, nema hann flytti völd frá aðildarlöndunum til ACER og Framkvæmdastjórnarinnar.

Í þriðja lið samantektar iðnaðarráðuneytisins á minnisblaði Ólafs Jóhannesar Einarssonar frá apríl 2018 kemur fram stórvarasöm glámskyggni ráðuneytisins á eðli og valdmörk ACER hér á landi.  Verður þá fyrst að nefna það, að valdamesta embætti hérlendis á orkumálasviði eftir innleiðingu "pakkans", verður embætti Landsreglara, og þetta embætti verður óháð íslenzkum yfirvöldum og framlengdur armur ACER á Íslandi, sem er undir stjórn framkvæmdastjórnar ESB.

Bæði utanríkisráðuneytið og iðnaðarráðuneytið hafa töluvert hamrað á þessum þriðja lið við fjölmiðla, og þess vegna rétt að hafa hann orðrétt eftir sem víti til varnaðar og dæmi um ESB-málstað í bómull:

"Samstarfsstofnun evrópskra orkueftirlitsaðila, ACER, myndi, þrátt fyrir aðild Íslands að stofnuninni, ekki hafa neitt að segja um atriði á borð við fyrirkomulag leyfisveitinga og stjórnsýslu hér á landi, og upptaka þriðja orkupakkans hefði í för með sér óverulegar breytingar í því sambandi."

Þessu er sérfræðingur í Evrópurétti, prófessor Peter Örebech, gjörsamlega ósammála, enda láist ráðuneytinu að gefa gaum að samspili orkupakkans við núverandi EES-samning.  Gengur sú yfirsjón eins og rauður þráður gegnum allan málflutning ráðuneytisins í þessu máli, og skal ósagt láta, hvort hún stafar af þekkingarskorti eða einhverju þaðan af verra. Prófessorinn skrifaði um þetta:

"Leyfisveitingakerfi virka hamlandi á frjálst flæði og á aðgang til stofnunar og rekstrar fyrirtækja.  EES-grein 12 [um frjálst flæði vöru-innsk. BJo] spannar líka áhrif þessara stjórnvaldsaðgerða. Þar að auki gildir, að Ísland getur ekki skipulagt leyfisveitingakerfið þannig, að það stríði gegn grein 124 [í EES-samninginum-innsk.BJo]."

Síðan vitnar prófessorinn í grein, sem bannar alla mismunun eftir þjóðernum.  Á grundvelli athugasemda Peters Örebech um þriðja atriði ráðuneytisins virðist fullyrðing ráðuneytisins í þessum lið vera tilhæfulaus með öllu.  

Fyrirkomulag leyfisveitinga á orkumálasviði gjörbreytist við innleiðingu orkubálks 3 og mun þaðan í frá lúta Evrópurétti.  Við úthlutun rannsóknarleyfa, framkvæmdaleyfa og virkjanaleyfa standa þannig Statkraft, Vattenfall, Fortun og E´ON, svo að fáeinir evrópskir orkuveraeigendur séu nefndir, jafnfætis Landsvirkjun og ON, svo að aðeins tvö stærstu íslenzku virkjanafyrirtækin séu nefnd.    

Leyfisveiting til sæstrengsfjárfesta er sérkapítuli, því að þar um gildir nú gerð 347/2013, Innviðagerðin, og Landsreglarinn kemur þar mjög við sögu.  Formlegt leyfisveitingavald verður í höndum Orkustofnunar, en mat hennar verður að vera reist á téðri gerð.  Telji Landsreglari brotið á leyfisumsækjendum, tilkynnir hann óðar um það til ACER, sem úrskurðar í slíkum deilumálum um millilandatengingar.  

Af þessu má ráða, að valdi landsmanna yfir þróun orkumálanna hérlendis yrði gloprað niður á einu bretti  með samþykki Alþingis á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum. Það er útilokað, að meirihluti Alþingismanna átti sig ekki á afleiðingunum af þessu.  Þá er bara spurningin, hvort eitthvað annað togar þá til að gera annað en hið eina rétta í þessu máli.  Þau rök, sem heyrzt hafa í þá veru, standa á brauðfótum og jafnast engan veginn á við hin þyngstu rök í þessu dæmalausa máli.  

 

 

 

 

Peter Örebech gerir það ekki endasleppt

Þann 10. apríl 2018 fór iðnaðarráðherra fram á að fá minnisblað um nokkur álitaefni varðandi Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB frá Ólafi Jóhannesi Einarssyni, lögmanni. Ráðherra fékk minnisblaðið tveimur dögum síðar, og nokkrum dögum síðar var minnisblaðið birt ásamt útdrætti ráðuneytisins í 7 liðum.  Prófessor Peter Örebech, sérfræðingur í Evrópurétti, hefur gert alvarlegar athugasemdir við lagatúlkunina, sem fram kemur í samantekt ráðuneytisins í 7 liðum á þessu minnisblaði.  Er nú verið að rýna þýðingu athugasemdanna á íslenzku, en athugasemdir lagaprófessorsins á norsku eru birtar sem viðhengi með pistli þessum, og verður skjalið birt á íslenzku innan tíðar.

Ráðuneytið hefur í raun reist málarekstur sinn fyrir Þriðja orkupakkann á téðu minnisblaði lögmannsins, og hefur þessi málarekstur verið á þeim lögfræðilegu nótum, sem lagt var upp með á minnisblaðinu, en engir tilburðir hafa t.d. verið hafðir uppi  að hálfu ráðuneytisins til áhættugreiningar á þróun raforkumarkaðarins eftir innleiðingu "pakkans", þótt gríðarlegir hagsmunir alls atvinnulífs og heimilanna í landinu séu í húfi.  Er undarlegt, að hagsmunaaðilar á borð við Samtök iðnaðarins og Samtök atvinnulífsins skuli ekki kvarta undan flausturslegum vinnubrögðum iðnaðarráðuneytisins í þessu máli.

Þessi vinnubrögð ráðuneytisins eru forkastanleg og í raun hreinræktað fúsk.  Nú bætist það við, að samkvæmt gagnrýni prófessors Peters Örebech í viðhengi þessa pistils er lögfræði ráðuneytisins í þessu máli reist á sandi.  Verða nú tveir fyrstu liðirnir gerðir að sérstöku umræðuefni og síðar haldið áfram.  

1) PÖ er sammála ráðuneytinu um, að Ísland muni eftir innleiðinguna geta viðhaldið ríkiseignarhaldi á orkulindum, en þó með því skilyrði, að það verði altækt - með óskoraðri ríkiseign, þ.e.a.s. þingið verður að samþykkja, að orkulindir í eigu ríkisins verði ekki einkavæddar.  Slíkt bann er ekki fyrir hendi og ekki víst, að meirihluti sé fyrir slíku á Alþingi.  PÖ vísar í dóm EFTA-dómstólsins frá 2007 í máli, þar sem þjóðnýtingarlöggjöf Norðmanna á virkjunum eftir 60 ár í rekstri og án nokkurra fjárhagsbóta til fyrri eigenda var kærð.  Dómstóllinn úrskurðaði, að þessi harkalega meðferð á frumkvöðlunum eða þáverandi eigendum væri leyfileg að Evrópurétti. 

2) Í öðrum lið útdráttar minnisblaðsins tilfærir ráðuneytið fullyrðingu, sem lagaprófessorinn er ósammála.  Þessi margtuggna fullyrðing ráðuneytanna beggja, utanríkis- og iðnaðar, er á þá leið, að "Þriðji orkupakkinn [haggi] í engu rétti Íslands til að ákveða með hvaða skilyrðum orkuauðlindir landsins eru nýttar, og hvaða orkugjafar eru nýttir hér á landi".  Þetta kveður Peter Örebech rangt, og samkvæmt því verður sjálfræði Íslendinga yfir orkulindunum ekki lengur fyrir hendi eftir innleiðingu Þriðja orkupakkans.  Ætla þingmenn að taka þessa risaáhættu og fljóta sofandi að feigðarósi, eða ætla þeir einfaldlega að segja: "hingað og ekki lengra" ?

Sérfræðingurinn í Evrópurétti, PÖ, skrifar í athugasemd við þennan lið ráðuneytisins, að verði Þriðji orkupakkinn samþykktur, þá verði orkuvinnsla og samkeyrsla, þ.e. orkuflutningar á milli landa, hluti af EES-samninginum, sem þýðir, að þessi starfsemi mun lúta reglum Evrópuréttar.  Það þýðir einfaldlega, að lögmál hins óhefta markaðar EES munu ráða ríkjum um orkuvinnsluna á Íslandi og ráðstöfun orkunnar.  Ríkisstjórn landsins og þjóðþingið verða sem getulausir áhorfendur að nýtingu íslenzkra orkulinda. Við svo búið má ekki standa.  Alþingi verður að rísa upp gegn þessum ósóma.  

Noregur: Baráttunni gegn þessu valdaafsali er ekki lokið í Noregi.  Færð hafa verið lagaleg rök fyrir því þar í landi, að málsmeðferðin á Stórþinginu hafi verið andstæð stjórnarskrá.  Þar háttar svo til, að krefjast ber 3/4 stuðnings mættra þingmanna (og minnst 2/3 skulu mæta), til að framsal fullveldis sé talið gilt.  Ríkisstjórnin beitti sér fyrir því, að þetta ákvæði var hundsað.  Viðbáran var, að framsalið væri lítið og afmarkað og að málið væri þjóðréttarlegs eðlis, þ.e. varðaði ekki starfsemi og réttindi norskra borgara beint.  Allt er þetta rangt, ef hlutlægt er skoðað, en viðhorfið helgast af blindri trú ríkisstjórnarflokkanna, sérstaklega Höyre, á Evrópusambandinu og sannfæringunni um, að hag Noregs verði bezt borgið innan ESB.  Fyrir þessar sakir hafa samtökin "Nei til EU" nú safnað MNOK 1,0 í sjóð og saksótt forsætisráðherra Noregs, Ernu Solberg. 

 Stuðningur við inngöngu Noregs í Evrópusambandið nýtur lítils og síminnkandi stuðnings á meðal norsku þjóðarinnar, eins og skiljanlegt er, þegar litið er til ástandsins innan ESB.  

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• 7_hovedpunkter_i_denne_memo_2_8861.pdf

Loftslagsátakið og orkupakki 3

Ríkisstjórn Íslands hefur með virðingarverðum hætti blásið til atlögu gegn þeirri loftslagsvá, sem nú steðjar að heiminum og varpað var nýlega ljósi á með frétt um, að hafið tæki upp mun meira koltvíildi, sem losað er út í andrúmsloftið, en vísindamenn hefðu áður gert sér grein fyrir og jafnframt, að hlýnun hafanna  væri meiri en búizt var við.  Þetta eru slæm tíðindi fyrir jarðarbúa og ekki sízt eyjarskeggja.

Áætlanir ríkisstjórnarinnar útheimta að sjálfsögðu nýjar virkjanir, því að kjarninn í baráttu ríkisins við losun gróðurhúsalofttegunda er rafvæðing bílaflotans.  Hvort sem orkugeymslan verður vetni, metanól eða rafgeymar, þá þarf aukna raforkuvinnslu í landinu til að standa undir orkuskiptunum. Alltaf verður að vera fyrir hendi í kerfinu ákveðin umframorka til öryggis, og er þar ekki af neinu að taka nú.  

Markmið ríkisstjórnarinnar er helmingun útblásturs frá farartækjum á landi árið 2030 m.v. núverandi stöðu, þ.e. um 500 kt niður í 500 kt/ár.  Þetta þýðir fjölgun rafknúinna farartækja um 140´000 eða að jafnaði 11´700 farartæki á ári.  Í ljósi þess, að slíkur innflutningur er undir 1000 tækjum á ári núna, virðist þetta vera óraunhæft markmið og algerlega vonlaust, nema að auka hvatann til slíkra kaupa.  Það gæti þýtt niðurfellingu virðisaukaskatts í 10 ár auk vörugjalds og tolla, sem ekki hafa verið lögð á "umhverfisvæn" farartæki um nokkurra ára skeið.  Jafnframt þarf að halda áfram afslætti á bifreiðagjöldum, og væntanleg akstursgjöld eða vegagjöld þyrftu að verða með afslætti á ökutæki með litla losun. Það kostar klof að ríða röftum, eins og þar stendur.

Til að takast megi að ná ofangreindu markmiði ríkisins þarf að auka vinnslugetu virkjana um tæplega 700 GWh/ár árið 2030 einvörðungu til að standa straum af rafbílavæðingunni.  Þetta er tæplega 4 % aukning m.v. núverandi.  Aflþörfin (MW) er þó tiltölulega miklu meiri, því að hleðslutíminn er fjarri því að dreifast jafnt yfir sólarhringinn.  Þannig mun myndast vaxandi framboð afgangsorku á markaðinum, sem hægt er að bjóða með afslætti m.v. forgangsorku, gegn rofheimild á meðan toppálag varir. Gæti slíkt gagnast ýmissi starfsemi á Íslandi, en er þó ekki vænlegt til útflutnings um sæstreng (of lítið magn).

Orkustofnun hefur gefið út raforkuspá fyrir árið 2050.  Í spánni er ekki gert ráð fyrir neinni aukningu samkvæmt langtímasamningum til iðnaðar, gagnavera e.þ.h. og aðeins 2800 GWh/ár og 464 MW aukningu til almenningsnota, þ.m.t. til orkuskiptanna.  Pistilhöfundur telur á hinn bóginn, að aukning raforkuvinnsluþarfar verði um 7010 GWh/ár á árabilinu 2017-2050, muni þá nema um 25´560 GWh/ár, sem er aukning um 37 % á 34 árum, og skiptist aukningin þannig:

• Stórnotendur:    300 MW, 2580 GWh/ár
• Alm.notendur:   1155 MW, 4230 GWh/ár
• Kerfistöp:        23 MW,  200 GWh/ár
• Raforkuvinnsla: 1478 MW, 7010 GWh/ár 

 Aukningin í almennri notkun er 108 %, en sú aukning er skiljanleg í ljósi þess, að árið 2050 mun rafmagnið hafa leyst nánast allt innflutt jarðefnaeldsneyti af hólmi.  Reikna má með, að eldsneytissparnaður einvörðungu til ökutækja muni þá nema rúmlega 400 kt/ár og að hreinn gjaldeyrissparnaður (innkaupsverð eldsneytis að frádregnum erlendum kostnaði virkjana, flutnings- og dreifikerfa) muni þá nema um 490 MUSD/ár eða um 60 mrðISK/ár. Slíkt er búbót fyrir viðskiptajöfnuðinn.   

Duga orkulindirnar í þetta ?  Í nýtingarflokki Rammaáætlunar 3 eru virkjanir að uppsettu afli 1421 MW og orkugetu 10´714 GWh/ár.  Það virðist vanta örlítið afl, en umframorkan virðist nema um 3700 GWh/ár.  Skýringarinnar er að leita í stuttum nýtingartíma hámarks aflþarfar almenna álagsins, t.d. hleðslutækja rafmagnsfartækjanna.  Þetta er of lítil orka til að tryggja arðbærni sæstrengs til Bretlands, en gæti hentað sæstreng til Færeyja og rafnotendum innanlands, sem geta sætt sig við straumrof eða álagslækkun á toppálagstíma, sennilega 1-2 klst á sólarhring.

Inn í Rammaáætlun 3 hafa ekki ratað öll þau vindorkuver, sem tengd verða stofnkerfinu fram til 2050.  Samkvæmt frétt í Morgunblaðinu 1. nóvember 2018 eru þau nú þegar orðin samkeppnishæf hérlendis:

"EM Orka áætlar að reisa 35 vindmyllur á Garpsdalsfjalli í Reykhólasveit, og framleiðslugeta þeirra verði 126 MW.  Áætlað er að taka þær í notkun árið 2022 og líftími verkefnisins verði 25 ár.  Á byggingatíma er reiknað með alls um 200 störfum við verkefnið auk óbeinna starfa, en þegar uppsetningu verður lokið, verða 25 störf við stjórnun, rekstur og viðhald, þar af 20 störf í nærumhverfi.  Áætlað er, að fjárfesting við vindorkugarðinn kosti um mrðISK 16,2.

Fjallað er um verkefnið á heimasíðum EM Orku og Reykhólasveitar, en verkefnið var kynnt á fundi í Króksfjarðarnesi í síðustu viku [viku 43/2018].  Virkjunin er fyrsta verkefni EM Orku á Íslandi, en það er í jafnri eigu danska fyrirtækisins Vestas og írska fyrirtækisins EMPower.  Bæði hafa fyrirtækin mikla reynslu á þessu sviði."

Þetta gæti orðið brautryðjandi vindorkuverkefni hérlendis, því að þarna virðast menn kunna til verka.  Valinn hefur verið vindasamur staður, fjarri byggð og tiltölulega nálægt 132 kV Byggðalínu.  Pistilhöfundur hefur reiknað úr orkukostnaðinn frá þessum vindorkugarði á grundvelli ofangreindra upplýsinga og fengið út:

K=3,9 ISK/kWh eða K=32 USD/MWh.

Þetta er samkeppnishæft heildsöluverð frá virkjun nú um stundir á Íslandi.  Þótt raforkuvinnslan sé ójöfn og hafi þar með verðgildi afgangsorku á markaði, vinnur þessi orkuvinnsla ágætlega með vatnsorkuverum og getur sparað vatn í miðlunarlónum.  Þannig hækkar verðgildi vindorkunnar upp í verð forgangsorku, af því að á ársgrundvelli má reikna með svipaðri orkuvinnslu vindorkugarða ár frá ári.  Kemur þessi viðbót sér vel, ef svo fer, sem ýmsir óttast, að orkuvinnslugeta jarðhitasvæða sé ofmetin.

Það, sem upp úr stendur í þessum vangaveltum er, að m.v. Rammaáætlun 3 verður að virkja allt í nýtingarflokki fyrir innanlandsmarkað, og þess vegna getur Ísland hreinlega ekki borið millilandatengingu um sæstreng.  

Peter Örebech, lagaprófessor, hefur sýnt fram á, að eftir innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn getur engin fyrirstaða orðið í íslenzkum yfirvöldum við tengingu aflsæstrengs við íslenzka raforkukerfið.  Þeir, sem halda því enn fram, að eitthvert hald verði í banni Alþingis við slíkum streng, eftir að það verður búið að afsala fullveldi landsins yfir orkumálum til yfirþjóðlegrar stofnunar, berja enn hausnum við steininn og gera sig seka um óafsakanlega léttúð í meðförum fjöreggs þjóðarinnar.  Hélt þetta fólk, að ACER væri bara stofnað handa nokkrum blýantsnögurum ?  Nei, með ACER og öllum Evrópugerðunum og tilskipunum ESB á sviði orkumála hefur orðið til virkisbrjótur, sem brýtur á bak aftur sjálfsákvörðunarrétt þjóða um millilandatengingar.  Þeir, sem lepja upp áróður sendiherra Evrópusambandsins, þar sem ákvæðum Þriðja orkupakkans er pakkað svo kyrfilega inn í bómull, að hvergi skín í hnífseggina, eru ekki margra fiska virði.  

Þá liggur á borðinu, að verði téður orkupakki ofan á í þinginu, þegar hann kemur þar til atkvæða, geta áhugasamir fjárfestar umsvifalaust setzt niður og farið að skrifa umsókn, reista á leiðbeiningum þar um í Evrópugerð 347/2013.  Ef verkefnið reynist "samfélagslega" hagkvæmt, þar sem "samfélag" hér er allt EES, þá mun Landsreglarinn mæla með samþykkt þess við Orkumálastjóra, og eftir það verður ekki aftur  snúið.

Þessi sæstrengur mun óhjákvæmilega gera orkuskiptin á Íslandi miklu dýrari en nauðsyn ber til, því að innlendi raforkumarkaðurinn lendir í fyrsta skipti í sögunni í beinni samkeppni við erlendan raforkumarkað.  Fyrirsjáanlega mun þetta valda orkuskorti í landinu, tefja verulega fyrir orkuskiptunum og senda raforkuverðið upp í hæstu hæðir.  

Sér ekki forystufólk í Samtökum iðnaðarins og í Samtökum atvinnurekenda skriftina á veggnum ?  Er það fúst til að leggja upp í slíka óvissuferð með stjórnmálamönnum, sem enga áhættugreiningu hafa gert og hafa engin úrræði, þegar allt verður hér komið í óefni vegna þeirra eigin fljótfærni og takmarkalitlu trúgirni á "sölulýsingar" ESB á "orkupakkanum" ? Það er orðið tímabært, að þessi ágætu samtök gefi út yfirlýsingu um afstöðu sína til Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB.  

 

 

 

 

 

 

Hagsmunir atvinnulífsins og Þriðji orkupakkinn

Það kemur á óvart, hversu afslappað forystufólk í Samtökum iðnaðarins, SI, og í Samtökum atvinnulífsins, SA, er gagnvart þeirri ógn, sem fyrirtækjum innan þessara samtaka stafar af innleiðingu Alþingis á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum. Greini forystufólk í félögum þessara samtaka ekki þær ógnanir, sem í Þriðja orkupakkanum felast fyrir atvinnurekstur hér í landinu, þá er illa komið, og næsta víst, að samtök þeirra muni fljóta sofandi að feigðarósi við undirspil ráðuneytanna tveggja, sem mest koma við sögu í þessu máli og neita að koma auga á hætturnar úr sínum búrókratíska fílabeinsturni.  

Þessi áhætta er uppi, hvort sem hingað verður lagður aflsæstrengur frá útlöndum eður ei, þótt hún sé sýnu meiri með aflsæstreng en án. Það er kominn tími til, að þetta forystufólk átti sig á því, að ætlunin er að innleiða hér markaðskerfi raforku að hætti ESB án þess, að nokkur þeirra 5 forsendna, sem ESB sjálft gefur upp sem skilyrði þess, að slík markaðsvæðing verði notendum í hag, verði nokkru sinni uppfyllt á Íslandi. 

Afleiðingin af þessum blindingsleik í boði ESB verður hærra meðalverð og sveiflukennt raforkuverð auk verulega aukinnar hættu á raforkuskorti.  Allt mun þetta draga mjög úr eða breyta í andhverfu sína því  samkeppnisforskoti, sem sjálfbærar orkulindir Íslands hafa veitt íslenzku atvinnulífi.

Það er ennfremur engum vafa undirorpið eftir greiningu prófessors Peters Örebech, sérfræðings í Evrópurétti, á greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar, lögmanns, að Alþingi mun framselja ákvörðunarvald um sæstrengsumsókn til Landsreglarans og ACER-Orkustofnunar ESB með því að samþykkja innleiðingu Þriðja orkupakkans í EES-samninginn.

  Bann Alþingis á sæstreng í kjölfar slíks valdaafsals til ESB væri asnaspark, algerlega út í loftið, sem í höfuðborgum okkar helztu viðskiptalanda og í Brüssel yrði túlkað sem hringlandaháttur í stjórnsýslu Íslands, sem eitra mundi samskipti landsins við ESB.  Þegar hér væri komið sögu hefði ESB lögformlegt afl til að brjóta vilja Alþingis á bak aftur, af því að slíkt bann brýtur gegn Evrópurétti, og sá er æðri landslögum samkvæmt EES-samninginum.

  Kæra framkvæmdastjórnar ESB til EES á hendur Íslandi í kjölfarið gengi vafalaust til EFTA-dómstólsins, og þar yrði dæmt að Evrópurétti í þessu máli. Dómsvaldið í slíkum málum hefur verið flutt úr landi. Það heitir í skrúðmælgi búrókratanna að deila fullveldinu með öðrum.  Eftir stæði sært þjóðarstolt hérlandsmanna, sem ómögulegt er að segja fyrir um til hvers myndi leiða.  Það er of seint að byrgja brunninn, þegar barnið er dottið ofan í. 

ESB hefur mestalla þessa öld viðhaft frjálst markaðskerfi með raforku og gas.  Hið opinbera hefur vissulega truflað markaðinn mikið með niðurgreiðslum á sólar- og vindorku, en hann hefur samt gagnazt notendum þokkalega þrátt fyrir miklar sveiflur á orkumarkaði.  Raforkuverð er hátt vegna dýrs eldsneytis og koltvíildisskatts, sem nú fer hækkandi til að örva framboð orkuvera, sem ekki brenna jarðefnaeldsneyti, þótt kjarnorkan sé á bannlista, nema í Austur-Evrópu, þar sem rússnesk kjarnorkuver eru í byggingu sums staðar.    

ESB hefur gefið út 5 skilyrði, sem hvert um sig er nauðsynlegt að uppfylla, til að frjáls markaður með raforku virki notendum í hag.  ESB-markaðurinn uppfyllir þau öll, en íslenzki markaðurinn uppfyllir ekkert þeirra og mun aldrei uppfylla þau öll.  Af því leiðir, að frjáls markaður með raforku á Íslandi verður brokkgengur, og fyrir það munu atvinnulífið og heimilin líða.  Fyrirtæki, sem eru algerlega háð tryggri raforkuafhendingu, munu geta orðið fyrir alvarlegu tjóni vegna skorts á samræmdri orkulindastýringu. 

Hækkað meðalverð raforku og aukin óvissa um orkuafhendinguna mun óhjákvæmilega draga úr fjárfestingum í orkukræfri og viðkvæmri starfsemi.  Samkeppnishæfni landsins, sem að miklu leyti hvílir á stöðugu og hagkvæmu raforkuverði fyrir notendur, mun þá rýrna að sama skapi.  Þessa sviðsmynd ættu atvinnurekendur ekki að leiða hjá sér. 

Frjáls markaður í orkukauphöll hérlendis mundi virka til að hámarka tekjur orkuseljenda, en notendur hafa ekki annað val en að greiða uppsett verð fyrir rafmagnið og e.t.v. að spara við sig, en flytja ella þangað, sem lífsskilyrði eru hagstæðari.  Vegna fákeppni skortir hér nauðsynlegt aðhald fyrir Innri markað ESB með rafmagn.  Það verður eitt af fyrstu verkum Landsreglarans að reka á eftir Landsneti með að stofna til slíks markaðar.  

Á margfalt stærri mörkuðum ESB nær hins vegar frjáls samkeppni að takmarka tekjur við kostnað og eðlilega arðsemi eigin fjár í orkufyrirtækjunum og jafnframt að tryggja afhendingaröryggi til notenda vegna nægs framboðs frumorku.  Verði ekkert af stofnun embættis Landsreglara, ætti Landsnet að leggja áform sín um orkukauphöll á hilluna. Sú mun ekki geta orðið þjóðarhag til eflingar.  Að öðrum kosti verður Landsnet rekið til þess óheillagjörnings.

Þegar síðan kemur að tengingu sæstrengs frá útlöndum við stofnkerfi Landsnets, þá mun verulega syrta í álinn hjá fyrirtækjum landsins og fjölskyldum.  Almenn efnahagsleg rök fyrir sæstreng væru, að umframorka sé næg í landinu til að standa undir arðsemi sæstrengs með raforkuflutningi um hann og að tekjuauki orkuseljendanna standi vel undir kostnaði þeirra við þessa umframsölu.  Þannig hefur það verið í Noregi, en því fer fjarri, að því verði að heilsa hérlendis.

  Sæstrengur til útlanda krefst nýrra virkjana, og rekstur hans mun valda því, að hér verður aldrei nein umframorka.  Allt mun þetta valda gríðarlegum raforkuverðshækkunum í landinu, sem éta mun upp allt það samkeppnisforskot fyrirtækja í landinu, sem þau hafa notið um árabil í krafti hagstæðra orkusölusamninga við iðnfyrirtæki í landinu.

Nú hafa þau ánægjulegu tíðindi orðið, að einn úr hópi sjálfstæðra atvinnurekenda, formaður Sambands garðyrkjumanna, hefur tjáð sig með eftirminnilegum hætti við Bændablaðið, fimmtudaginn 1. nóvember 2018.  Morgunblaðið greindi frá þessu daginn eftir undir fyrirsögninni:

"Íslenzk garðyrkja gæti lagzt af":

"Formaður Sambands garðyrkjumanna, Gunnar Þorgeirsson, telur ástæðu til að óttast um íslenzka matvælaframleiðslu, þegar þriðji orkupakki ESB verður innleiddur. Segir hann í viðtali við Bændablaðið það borðleggjandi, að íslenzk garðyrkja leggist af í núverandi mynd.  Afleiðingarnar verði ekki síður alvarlegar fyrir annan landbúnað, fiskiðnað og ferðaþjónustu.

"Ef Íslendingar ætla ekki að standa vörð um eigið sjálfstæði, þá veit ég ekki á hvaða vegferð menn eru í þessum málum.  Þetta er skelfileg staða og verst að hugsa til þess, að íslenzkir stjórnmálamenn virðast ekki skilja um hvað málið snýst, og ég efast um, að þeir hafi lesið sér til um það.""

Þetta er hárrétt athugað hjá Gunnari Þorgeirssyni.  Í ljósi þess, að 30 % rekstrarkostnaðar garðyrkjustöðva er rafmagnskostnaður, gefur auga leið, að þær mega ekki við neinni hækkun á raforkunni.  Þess má geta, að þetta er hærra hlutfall en hjá málmframleiðendum í landinu.  Það er tóm vitleysa hjá ráðuneytinu (ANR), að það geti beitt sér fyrir auknum niðurgreiðslum á flutningi og dreifingu raforku til garðyrkjubænda.  Öll slík ríkisaðstoð við fyrirtæki í samkeppnisrekstri er kæranleg til ESA, og eftir innleiðingu Innri markaðar EES í íslenzka raforkugeirann verða slíkar deilur útkljáðar að Evrópurétti.  

 Það er full ástæða til að spyrja, hverra hagsmunum sé verið að þjóna með því að berjast fyrir innleiðingu Innri markaðar EES í raforkugeirann og þar með að fjarlægja allar landshindranir úr vegi aflsæstrengs til útlanda.  Jón Baldvin Hannibalsson svarar því skilmerkilega fyrir sitt leyti í nýlegu viðtali á Útvarpi Sögu.  Á bak við áróðurinn standa gróðapungar, sem ætla sér að græða ótæpilega á viðskiptum með endurnýjanlega orku á Íslandi og með orkusölu frá Íslandi, hugsanlega einnig með eignarhaldi á sæstreng.  Þessu lýsti ábyrgðarmaður EES-samningsins 1992 sig algerlega mótfallinn og kvað sameiginlegan orkumarkað ekkert koma þessum EES-samningi við.  

Tíminn er núna fyrir SI og SA að taka skelegga afstöðu fyrir skjólstæðinga sína gegn þeirri vá, sem við atvinnurekstri í landinu blasir.  Það er lögfræðileg bábilja, að Orkustofnun eða Alþingi, ef allt um þrýtur, geti komið í veg fyrir áform strengfjárfesta, sem Landsreglarinn mælir með að samþykkja.  Þar mun fullveldisframsalið, sem fólgið er samþykkt Þriðja orkupakkans, birtast í verki.  

Stjórnun útflutnings rafmagns um sæstreng eftir samþykkt Þriðja orkupakka mun nánast ekkert tillit taka til íslenzkra hagsmuna, heldur lúta forskrift ACER í smáatriðum og ákvæðum EES-samningsins um útflutning, þar sem m.a. magntakmarkanir eru óheimilar. 

Afgangsorkan er sveiflukennd frá ári til árs og er af þessum sökum ekki markaðsvara um þennan streng, úr því að magntakmarkanir eru óheimilar. Takmörkun á sölu afgangsorku er einmitt það, sem einkennir viðbrögð Landsvirkjunar nú við vaxandi hættu á vatnsskorti miðlunarlóna.  Innlendum yfirvöldum verður ókleift að tryggja, að vatnsskortur í miðlunarlónum komi jafnt niður á útflutningi um sæstreng og viðskiptavinum orkufyrirtækjanna innanlands.  Á Innri markaðinum ræður greiðsluvilji orkukaupenda því alfarið, hvernig þessum takmörkuðu gæðum verður skipt.  Þar sem greiðsluviljinn er háður samkeppnisstöðunni, er hætt við, að fyrirtæki á Íslandi verði undir í þessum ljóta leik.  Ætla SI og SA að láta hjá líða að andæfa þessari hrikalegu, en þó raunhæfu, sviðsmynd í tæka tíð ?  

Öfugmæli um innleiðingu "Þriðja orkupakkans"

Í ljósi þess, sem nú er vitað um fullveldisafsal og gildistöku "fjórfrelsisins" í orkugeiranum strax eftir innleiðingu "Þriðja orkupakkans" í EES-samninginn, er skuggalegt að lesa fyrstu frétt Morgunblaðsins um greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar, lögmanns, til iðnaðarráðherra, sem birtist í blaðinu 18. september 2018.  Fréttin hófst þannig:

"Innleiðing á þriðja orkupakka Evrópusambandsins í lög hér á landi fæli ekki í sér slík frávik frá þverpólitískri stefnumörkun og réttarþróun á Íslandi, að það kalli sérstaklega á endurskoðun samningsins um Evrópska efnahagssvæðið.  

Með innleiðingu hans væri ekki brotið blað í EES-samstarfinu.  Þetta er niðurstaða greinargerðar Birgis Tjörva Péturssonar, lögmanns, um þriðja orkupakkann, en hún var unnin að beiðni iðnaðarráðherra."

Hér er einfaldlega allt rangt, og það hefði fengið að standa þannig, þingmönnum og öðrum til halds og trausts við stefnumörkun, ef ekki hefðu verið fáeinir andófsmenn í landinu, sem láta slíka stjórnvaldsspeki ekki yfir sig ganga, mótþróalaust. Nú er umræðan í landinu með allt öðrum hætti og á upplýstari nótum en áður um Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB, eins og glögglega má ráða af seinni leiðara Morgunblaðsins í dag, 01.11.2018. 

Það liggur í augum uppi, og þarf ekki lögfræðing til að átta sig á því, að innleiðing "fjórfrelsis" ESB í íslenzka orkugeirann, sem er stærsta auðsuppspretta landsmanna, felur í sér kúvendingu á þeirri stefnu íslenzkra stjórnvalda fram að þessu, að Íslendingar skuli halda óskoraðri lögsögu yfir raforkufyrirtækjunum í landinu og yfir raforkumarkaðinum með sama hætti og yfir landhelginni og því, hvað við gerum við fiskinn.  Að láta togarana sigla með óunninn fisk á erlenda markaði er neyðarbrauð.  Verðmætasköpun innanlands úr auðlindum lands og sjávar er undirstaða velferðar- og þekkingarþjóðfélags á Íslandi. 

"Fjórfrelsið" felur í sér markaðsvæðingu rafmagnsins með þeim miklu annmörkum, sem á slíku eru á Íslandi, eins og rækilega hefur verið gerð grein fyrir, og jafnstöðu allra fjárfesta og fyrirtækja innan EES, þegar kemur að fjárfestingum í íslenzka orkugeiranum.  Ennfremur gilda á Innri markaði EES strangar samkeppnisreglur ESB, sem útiloka rekstur Landsvirkjunar í sinni núverandi mynd á innlendum samkeppnismarkaði vegna hlutfallslegrar stærðar. 

Hluti af Landsvirkjun mun næsta örugglega fara úr höndum íslenzka ríkisins og í hendur fjársterkra erlendra aðila á EES-svæðinu skömmu eftir gildistöku Þriðja orkupakkans hérlendis.  Þar með tvístrast mikil þekking og reynsla, sem nú er hjá einu fyrirtæki, sem m.a. sér um þá einu orkulindastjórnun, sem fram fer á Íslandi og er bráðnauðsynleg.  Slík stjórnun, þvert á fyrirtæki, er óleyfileg á Innri markaði ESB/EES. Að gefa auðlindastjórnun upp á bátinn í orkugeiranum mun ekki síður hafa slæmar afleiðingar í för með sér fyrir hag fjölskyldnanna í landinu en að gefa stjórnun sjávarauðlindarinnar upp á bátinn.  Slíkt dettur varla nokkrum heilvita manni í hug á árinu 2018.  

Að halda því fram, að allt þetta brjóti ekki blað í EES-samstarfið, hvað Ísland varðar, er að bíta höfuðið af skömminni.  Miðað við greiningu prófessors Peters Örebech ber þessi niðurstaða íslenzka lögfræðingsins vott um algert skilningsleysi á afleiðingum innleiðingar Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn fyrir Ísland.  Það bendir margt til, að þekkingu starfsfólks iðnaðarráðuneytisins og glöggskyggni sé ekkert öðruvísi háttað, svo að ekki sé nú minnzt á utanríkisráðuneytið, en þaðan hefur hin furðulegasta loðmulla komið um málið, sem hér er til umfjöllunar.

Iðnaðarráðherra boðaði í haust framlagningu frumvarps til laga um, að mat Orkustofnunar á leyfisumsókn sæstrengsfjárfesta skyldi fara fyrir Alþingi.  Þetta er ákaflega illa ígrunduð hugmynd, sem gefur ESB þau skilaboð, að við íslenzka stjórnvölinn ríki hringlandaháttur.  Annars vegar boðar iðnaðarráðherra, að hún vilji samþykkja Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB, en hins vegar vill hún ekki hlíta aðalatriðinu í þessum orkubálki, sem er að framselja úrskurðarvald um bættar millilandatengingar fyrir orkuflutninga til ACER-Orkustofnunar ESB.  Hér er um tvískinnung að ræða, sem er okkur til skammar í alþjóðlegu samstarfi. Ef ráðherrar standa ekki í ístaðinu á þeim vettvangi, þá detta þeir af baki.

Við verðum að koma hreint fram við samstarfsþjóðir okkar.  Það gengur alls ekki í samstarfi við ESB að ætla að plokka rúsínurnar úr kökunni.  Það hafa forystumenn ESB margsagt og er fullkomlega skiljanlegt. Það er aldrei hægt að éta kökuna og geyma hana.  Reyndar veit höfundur þessa pistils alls ekki, hverjar þessar rúsínur ættu að vera fyrir hérlandsmenn, þegar hinn alræmdi "Þeiðji orkupakki" er annars vegar.  Þar hafa hreint og beint engar girnilegar rúsínur fundizt í munn eyjarskeggja norður við Dumbshaf með gnótt endurnýjanlegrar orku, þótt þær séu vissulega fyrir hendi fyrir ESB-löndin sem heild, sem eru orkuþurfi og strita við að auka hlutdeild endurnýjanlegra orkulinda, afnema flöskuhálsa í flutningum til að jafna orkuverðið innan ESB og draga úr orkutöpum.  Allt er það skiljanlegt, en hvers vegna íslenzki iðnaðarráðherrann gerir ekki hreint fyrir sínum dyrum og hafnar þriðja orkupakkanum með ágætum rökum og skeleggum hætti, eins og hún á til, er óskiljanlegt.  Skilja kjósendur í NV-kjördæmi það ?

Bann Alþingis við lagningu aflsæstrengs, sem Landsreglarinn er búinn að mæla með samþykkt á og Orkustofnun jafnvel búin að samþykkja, mun koma eins og skrattinn úr sauðarleggnum yfir embættismenn og framkvæmdastjórn ESB í Berlaymont í Brüssel.  Þar á bæ munu menn furða sig á hringlandahætti þjóðþings eyjarskeggjanna lengst norður við Dumbshaf, sem lætur eins og það hafi lögsögu í máli, sem það er nýbúið að afsala sér völdum yfir.  Það verður litið á þetta sem hvert annað "píp" með sama hætti og varúðaraðgerðir Alþingis 2009 gegn búfjársjúkdómum voru gerðar afturreka með dómi EFTA-dómstólsins 2017.  

Framkvæmdastjórn ESB mun bregðast ókvæða við banni Alþingis og að lokum kæra það fyrir EFTA-dómstólinum. Ef ríkisstjórn Íslands ætlar að stíga skref inn í þessa óheillavænlegu sviðsmynd með því að berjast fyrir því, að Alþingi samþykki innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins, þá eru henni allar bjargir bannaðar.  Slíkt verður jafnframt nagli í líkkistu EES-aðildar Íslands.  Höfnun "pakkans" aftur á móti er eðlilegur gjörningur samkvæmt EES-samninginum sjálfum, þótt fordæmalaus sé hérlendis.  Hagsmunirnir, sem undir eru, eru líka fordæmalausir, og "einnar stoðar" framkvæmdin svæsnari en í fyrri innleiddum Evrópugerðum.

Nú hefur stærsti stjórnmálaflokkur Noregs, Verkamannaflokkurinn, sem hefur viljað hingað til, að Noregur gengi í ESB, snúizt öndverður gegn innleiðingu Fjórða járnbrautarpakkans í EES-samninginn, sem tekinn verður til umfjöllunar í Stórþinginu í vetur.  Það er líka líklegt, að hann muni snúast öndverður gegn væntanlegrum "Vinnumálapakka" ESB.  Það er samt engin umræða í Noregi um voveiflegar afleiðingar þess fyrir EES-samstarfið eða vandræðin, sem af myndu hljótast fyrir Liechtenstein, ef Stórþingið synjar þessum "ESB-pökkum" staðfestingar.  Það sýnir, hversu heimóttarlegur málflutningur íslenzku ráðuneytanna er, sem komið hafa af stað þeirri umræðu.      

Ísland í Orkusambandi ESB með aflsæstreng

Alþingismenn hljóta að vita, að þeir, sem segja A verða að vera tilbúnir að segja B.  Það flækist þó fyrir sumum þeirra í sambandi við Þriðja orkumarkaðslagabálkinn, því að þeir eru til á meðal Alþingismanna, sem hyggjast kokgleypa hann án þess að vilja taka skilyrðislaust við aflsæstreng frá útlöndum.  Þetta gengur alls ekki upp. 

Þeir, sem ekki vilja selja rafmagn um sæstreng til útlanda, verða að hafna Þriðja orkumarkaðslagabálkinum, þegar hann kemur til atkvæða á Alþingi, því að með samþykktinni munu  þingmenn framselja ákvörðunarvald um millilandatengingu til ESB/ACER.  Þetta kemur fram í greiningu prófessors Peters Örebech á greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar, lögmanns, og einnig á fundi með Peter Örebech sem frummælanda í Háskóla Íslands, 22.10.2018. Þar kvaddi sér m.a. hljóðs prófessor emeritus Stefán Már Stefánsson, og samsinnti hann rökleiðslu prófessors Örebech í hvívetna. 

Það er kominn tími til, að Alþingismenn, allir, geri sér grein fyrir því, að innleiðing Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB felur í sér framsal ákvörðunarvalds til yfirþjóðlegrar stofnunar, þar sem Ísland er ekki fullgildur aðili, og er þess vegna klárt stjórnarskrárbrot.  Þar er átt við ákvörðunarvald um það, hvort hingað verður lagður aflsæstrengur eður ei.  Það verður ekki lengur í höndum íslenzkra stjórnvalda eftir téða innleiðingu, og má þá einu gilda, hvort Alþingi bannar slíkt eða ekki.

Eftir að Alþingi hefur játazt undir vald ESB á raforkusviðinu, en raforkan stendur í engu öðru ríki EES undir jafnstórum hluta landsframleiðslunnar og á Íslandi, þá hafa þingmenn í raun skuldbundið sig til að innleiða gerðir og tilskipanir ESB á raforkusviðinu, sem síðan eru komnar og fléttast inn í Þriðja orkumarkaðslagabálkinn. Síðar mun Fjórði orkumarkaðslagabálkur verða borinn upp í þinginu, s.k. Vetrarbálkur, ef sá fyrri verður samþykktur. Á meðal skyldra Evrópugerða Þriðja bálkinum má nefna Innviðagerðina, gerð nr 347/2013, þar sem matsferli millilandainnviða í ESB/EES er samræmt á milli aðildarlandanna. 

Orkustofnun og Landsreglari munu taka umsóknir um leyfi til sæstrengslagnar til mats samkvæmt þessari gerð.  Ef Orkustofnun hafnar, en Landsreglari samþykkir, fer ágreiningurinn til ACER, sem úrskurðar í deilunni.  Þetta fyrirkomulag er eins fjarri tveggja stoða kerfinu, sem upphaflega var um samið 1992, og hægt er að hugsa sér, og að sjálfsögðu um leið stjórnarskrárbrot.  

Ef Alþingi tekur þessa sæstrengsumsókn til umfjöllunar á einhverju stigi máls, verður það klárt brot á þeim skuldbindingum um verkaskiptingu, sem þingið hefur tekizt á herðar með innleiðingu "Þriðja orkupakkans", en þar er einmitt kyrfilega sneitt framhjá landsstjórninni og stofnunum hennar í öllum skilgreindum ákvörðunarferlum, nema Orkustofnun er veitt forskrift að mati ásamt Landsreglara. 

Það væri þess vegna merki um hringlandahátt löggjafans að samþykkja fyrst "pakkann" og síðan að hafna því, sem þar er aðallega fjallað um, þ.e. styrkingu millilandatenginga.  Slíkt yrði Íslendingum til minnkunar á alþjóðavettvangi, og framkvæmdastjórn ESB tæki ekki á slíkum tvískinnungi með silkihönzkum.  Er ekki ólíklegt, að hún myndi leita ráðgefandi álits hjá ESB-dómstólinum og síðan kæra málið til EFTA-dómstólsins.  Íslendingum yrði varla vært í EES-samstarfinu, eftir að EFTA-dómstóllinn væri búinn að knésetja Alþingi (Evrópuréttur gengur framar landsrétti) og þvinga þar með Landsnet til mikilla fjárfestinga í línulögnum frá virkjunum og niður að lendingarstað sæstrengs í óþökk þjóðarinnar.  Sjá ekki allir, að heillavænlegra er fyrir Ísland og áframhaldandi samstarf við EES-löndin, að þingmenn grípi í neyðarhemilinn áður en alvarlegur árekstur verður og gangi þar með hreint til verks í fullum rétti fullveldis lands síns ?

Norski lagaprófessorinn Peter Örebech, sérfræðingur í Evrópurétti, tók af allan lögfræðilegan vafa um þetta framsal ákvörðunarvalds til einnar stoðar kerfis ESB með eftirfarandi lýsingu í greiningu sinni á greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar, lögmanns, til iðnaðarráðherra í september 2018:

"Við sjáum sem sagt, að gripið verður til reglnanna  í "Þriðja orkupakkanum" við aðstæður, eins og þær, að t.d. finnski rafmagnsrisinn Fortun hafi í hyggju, í samstarfi við HS Orku, að leggja rör eða strengi frá Íslandi til Skotlands.  Setjum svo, að af hálfu íslenzka ríkisins verði lagzt gegn þessu.  Ef Landsreglarinn - framlengdur armur ESB á Íslandi - sem á að sjá til þess, að reglum ESB-réttarins verði framfylgt á Íslandi og sem íslenzk yfirvöld geta ekki gefið fyrirmæli - getur ekki leyst úr deilunni, verður um hana úrskurðað innan ACER, eða jafnvel í framkvæmdastjórn ESB samkvæmt ESB gerð nr 713/2009, sjá grein 4 d), sbr grein 8.1 a) og innganginn, málsgrein 10."

Það fer ekki á milli mála, að þessi niðurstaða greiningar lagaprófessorsins er hárrétt, enda lýsti einn fremsti Evrópuréttarfræðingur Íslands, prófessor emeritus Stefán Már Stefánsson, yfir stuðningi við prófessor Örebech á opnum fundi í HÍ 22. október 2018.

Á fundi Óðins og fulltrúaráða Sjálfstæðisflokksins í Kraganum og í Reykjavík virtist formaður Sjálfstæðisflokksins, Bjarni Benediktsson, sem var ræðumaður fundarins og hélt afar fróðlega og góða ræðu, hafa gert sér grein fyrir því, að umrætt bann Alþingis við sæstrengslögn myndi jafngilda mjög alvarlegum árekstri við ESB, en hann var á þeim fundi ekki tilbúinn að segja, að til að koma í veg fyrir þennan alvarlega árekstur væri affarasælast, að þingið hafnaði Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  Vonandi rennur upp sá dagur, að formaðurinn komist að þeirri niðurstöðu.  

Nú berast þær fréttir frá Noregi, að norska orkustofnunin, NVE, hafi tvöfaldað áætlun sína um hækkun raforkuverðs í Noregi eftir lúkningu núverandi tveggja sæstrengsverkefna Statnetts, sem eru um 1400 MW sæstrengir  til Þýzkalands og Englands.  Stafar þetta af hærri raforkuverðsspám fyrir þessi lönd en áður og hratt minnkandi umframorku í Noregi vegna tíðari þurrkasumra, meiri útflutnings og hækkandi álags í Noregi með orkuskiptunum.  

Á Íslandi er að jafnaði sáralítil umframorka í kerfinu, og hún verður öll upp urin með sæstreng, þótt að sjálfsögðu verði virkjað fyrir sæstreng.  Það þarf að virkja svo mikið, að núverandi nýtingarflokkur Rammaáætlunar dugar ekki fyrir innanlandsþörfina með orkuskiptum til 2050.  Ákvæði Innri markaðarins um bann við magntakmörkunum útflutnings þýðir, að innlend stjórnvöld munu ekki geta komið böndum á raforkuútflutninginn, sem af öryggisástæðum er gersamlega ótækt fyrir landsmenn.  Takmarkanir vegna mikilla verðhækkana innanlands eru óleyfileg ríkisafskipti af frjálsum markaði samkvæmt Evrópurétti.  

Þetta mun rústa samkeppnisstöðu íslenzkra framleiðslugreina á öllum sviðum, en þær standa undir velferðarkerfinu og lífskjörum almennings.  Sæstrengurinn verður rekinn með hagsmuni ESB fyrir augum, en landsmenn munu lepja dauðann úr skel.  

Ísland í Orkusambandi ESB án sæstrengs

Ef/þegar Alþingi samþykkir að innleiða Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB í EES-samninginn, þá öðlast Ísland aðild að Orkusambandi ESB.  Það verður þó hjálenduaðild, því að fulltrúi Íslands, Landsreglarinn, mun ekki hafa atkvæðisrétt í þessari samkundu ACER-Orkustofnunar ESB frekar en önnur ríki utan ESB.  

Umræðan hérlendis um afleiðingar þessarar inngöngu hefur mest snúizt um lögfræðileg atriði, þar sem talsmenn inngöngu hafa með hæpnum lagatúlkunum sínum reynt að gera sem allra minnst úr áhrifum hennar hérlendis og reyndar haldið því fram, að þau verði hverfandi, þangað til aflsæstrengur verði tengdur við rafkerfi landsins.  Þeir hafa í þokkabót haldið því fram fullum fetum, að slíkur sæstrengur verði ekki lagður hingað án samþykkis íslenzkra yfirvalda þrátt fyrir yfirlýst hlutverk ACER að ryðja burt hindrunum í einstökum löndum í vegi bættra og aukinna millilandatenginga fyrir raforku.  Prófessor Peter Örebech, norskur sérfræðingur í Evrópurétti, hefur með vísunum til dóma ESB-dómstólsins sýnt fram á, að þessar megintúlkanir iðnaðarráðuneytisins og lögmanna á þess vegum standast ekki. Landslög víkja fyrir Evrópurétti.  Ef Alþingi hafnar þegar veittu leyfi fyrir aflsæstreng til Íslands, mun allt fara í bál og brand á milli Íslands og ESB, enda væri löggjafinn þar að fara inn á verksvið framkvæmdavaldsins og í þokkabót að ganga gegn Evrópurétti.  Slíkt verður ekki látið átölulaust að hálfu ACER/ESB, og málið mun vafalítið fara til ESA og EFTA-dómstólsins.  Samkvæmt EES-samninginum lætur sá dómstóll landslög víkja fyrir Evrópurétti, svo að það virðist litlum vafa undirorpið, að Alþingi Íslendinga verði einfaldlega beygt í duftið í slíku máli. Fullveldið er þar með farið fyrir lítið.

Þá mun koma fram hávær krafa hérlendis um að endurskoða eða segja upp EES-samninginum og gera fríverzlunarsamning við ESB.  Þeir þingmenn, sem ríghalda vilja í EES-samninginn, ættu því að gera tilraun til að verja hann með því að synja Þriðja orkumarkaðslagabálkinum staðfestingar.  Það eru engin rök, að innleiðingu á Evrópugerð hafi aldrei áður verið hafnað af Alþingi.  Hér er einfaldlega um stærsta og afdrifaríkasta mál sinnar tegundar að ræða frá upphafi EES-samningsins, og einhvern tímann verður að láta brjóta.  Norska Stórþingið hefur áður hafnað öðru máli og líklegt, að það muni sjá sig knúið til þess í málum, sem nú eru í deiglunni hjá ESB.  Ef allt fer í hund og kött við höfnun Alþingis á máli, sem líkja má við opnun landhelginnar fyrir fiskveiðiskipum ESB-landanna, þá erum við einfaldlega í svo vondum félagsskap, að skynsamlegt er að losna úr þeim viðjum.

Við samþykkt Þriðja orkumarkaðslagabálksins á Alþingi mun "fjórfrelsi" Innri markaðar ESB strax spanna raforkugeirann, þ.e.a.s. virkjanafyrirtækin og raforkusölufyrirtækin.  Það er ennfremur rangt, sem haldið er fram, að eignarhald á virkjanafyrirtækjum og nýtingarréttur á orkulindunum séu undanþegin reglum "fjórfrelsisins" í EES-samninginum. "Fjórfrelsið" mun strax taka gildi um viðskipti með fyrirtæki í orkuvinnslu og -sölu í raforkugeiranum og afurðir þeirra.

 Fyrsta verkefni EES eftir innleiðingu "Þriðja orkupakkans" verður að koma á laggirnar embætti Landsreglara, reglusetningararmi ACER (Orkustofnunar ESB) á Íslandi. Slíkt embætti, RME, hefur þegar verið sett á laggirnar í Noregi. Hans fyrsta verkefni á Íslandi verður væntanlega að skrifa reglugerð fyrir Landsnet með forskrift um það, hvernig stofna á til orkukauphallar á Íslandi að hætti ESB.  Þar með verða sérkenni íslenzka orkukerfisins og íslenzka orkumarkaðarins algerlega fyrir borð borin og innleitt verður hér markaðskerfi, sem er sniðið við allt aðrar aðstæður en hérlendis eru.  Þetta mun þá strax leiða til seljendamarkaðar á Íslandi í stað kaupendamarkaðar, eins og er á meginlandi Evrópu og á Bretlandi, og mun meiri hættu á tímabundnum raforkuskorti vegna tæmingar miðlunarlóna en nú er. Engin áhættugreining verður gerð fyrir markaðsvæðingu rafmagnsins, þótt gríðarlegir hagsmunir séu á ferðinni.  Stefnumarkandi rétttrúnaður ESB um, að eitt snið verði að hæfa öllum í hinu tilvonandi stórríki Evrópu, mun ráða ferðinni og hagsmunum eins smáríkis fórnað á altari "heildarhagsmuna".  Alþingismenn, sem láta spenna sig fyrir þennan vagn, eru réttrækir.  

Þeir, sem græða á þessu fyrirkomulagi, eru orkuseljendur og spákaupmenn með orku, en orkunotendur og þjóðarhagur munu líða stórlega fyrir þetta, því að hættan á orkuskorti stóreykst og kostnaður af orkuskorti á hverja orkueiningu, sem vantar,  er margfaldur á við orkuverðið.

ESB hefur sjálft sett upp 5 skilyrði þess, að frjáls orkumarkaður verði neytendum til hagsbóta.  Þau verða öll að vera uppfyllt, en á Íslandi verður ekkert þeirra uppfyllt.  Hér stefnir þess vegna í algert óefni:

1. Markaðurinn skal mynda hæfilegan hvata til að stýra fjárfestingum í nýjum orkuverum á hagkvæman hátt.    Hér er aðdragandinn að nýjum virkjunum, leyfaferli og framkvæmdatími, mjög langur, og þess vegna er hætt við, að á tímanum, sem líður frá ákvörðun fyrirtækis um að hefja undirbúning, og þar til ný virkjun þess verður gangsett, verði miklar orkuverðshækkanir og jafnvel orkuskortur.  Vinnslukostnaður næstu virkjunar á Íslandi er að jafnaði hærri en vinnslukostnaður síðustu virkjunar, öfugt við stöðuna í ESB, og þetta dregur úr hvata hérlendis til nýrra virkjana. Þannig getur samkeppnisstaða fyrirtækja versnað við að virkja.   
2. Markaðurinn skal tryggja, að skammtíma jaðarkostnaður ráði vali notenda á milli tegunda hráorku og á milli framleiðenda.    Þessi markaðsvirkni á engan veginn við á Íslandi, af því að í þessu samhengi kostar hráorkan, fallorka vatns og jarðgufa, ekkert.
3.  Aðföng hráorku skulu vera trygg.    Á meginlandi Evrópu og á Bretlandi eru það eldsneytismarkaðirnir, sem sjá um að uppfylla þetta skilyrði, en sem betur fer erum við ekki háð þeim hérlendis við raforkuvinnslu. Hráorka til raforkuvinnslu hérlendis er sótt í greipar náttúru landsins, sem er dyntótt.  Sólfar, hitafar, snjóalög og regn ráða aðrennsli miðlunarlóna og getur munað svo miklu frá ári til árs, að í afar slæmum vatnsárum nái þau aðeins 80 % fyllingu, en í mjög góðum vatnsárum nemi innrennslið 120 % af nýtilegu rúmtaki plús vatnsnotkun að sumri, og þá verður nokkurra vikna yfirfall á stíflu miðlunarlóns, eins og fossinn Hverfandi úr Hálslóni er dæmi um.   Erfiðlega hefur gengið að meta getu gufuforðabúra jarðgufuvirkjana, og gefa þau mismikið eftir við notkun, svo að bora verður nýjar holur. Jarðhræringar geta haft mikil áhrif á gufustreymið upp um borholur.  Af þessum sökum og öðrum er nauðsynlegt að viðhafa samhæfða auðlindastýringu fyrir allar helztu virkjanir landsins til að nýta vatnið sem bezt og til að lágmarka hættuna á vatnsskorti í miðlun og til að ofbjóða ekki afkastagetu gufuforðabúrs.  Þessi samhæfða orkulindastjórnun er óleyfilegt markaðsinngrip á Innri markaði EES.  Þess vegna hentar hann ekki raforkuviðskiptum á Íslandi.  
4. Trygging skal vera innbyggð í markaðskerfið fyrir virkni, sem tryggi notendum lægsta mögulega raforkuverð á hverjum tíma.  Til að tryggja afhendingaröryggi raforku skulu markaðshvatar stuðla að offramboði afls við venjulegar aðstæður.  Á Íslandi er ekki hægt að fella slíka tryggingu raforkunotendum í vil inn í markaðskerfi.  Það stafar af því, að hér verður ævinlega fákeppni raforkubirgjanna, og heildarmarkaðurinn, utan langtímasamninga, verður mjög lítill og næmur fyrir markaðsmisnotkun.  Hönnun íslenzkra vatnsorkuvera er miðuð við lágmarks orkuvinnslugetu a.m.k. 9 af hverjum 10 árum og uppsett afl er lágmarkað miðað við það og miðað við álagssveiflur, sem hér tíðkast, en álagstoppar eru tiltölulega mjög litlir hér vegna stöðugs stóriðjuálags. Hætt er við, að afkastageta gufuforðabúra sé víða ofmetin, er frá líður gangsetningu. Þessi forsenda markaðskerfis er þess vegna alls ekki fyrir hendi.
5. Samkeppni raforkufyrirtækja skal vera á jafnstöðugrunni.                  Hérlendis er því engan veginn að heilsa, að orkuvinnslufyrirtækin standi jafnt að vígi.  Landsvirkjun ber höfuð og herðar yfir öll önnur orkuvinnslufyrirtæki í landinu og stendur langsterkast að vígi vegna mikilla og arðsamra langtímasamninga.  Tekjur af orkusölu til stóriðju er hægt að misnota til að lemja á samkeppnisaðilum um orkusölu til almennings.  HS Orka og ON, orkuvinnsluhluti OR-Orkuveitu Reykjavíkur, vinna og selja bæði heitt vatn og jarðgufu úr jörðu og nota hluta af gufuorkunni til að framleiða rafmagn.  Rafmagn er selt á samkeppnismarkaði, en heitt vatn er á einokunarmarkaði.  Því fer þannig víðs fjarri, að þetta skilyrði fyrir frjálsum raforkumarkaði til hagsbóta fyrir raforkunotendur sé uppfyllt.  

Ekkert skilyrðanna 5 fyrir frjálsum raforkumarkaði, sem Evrópusambandið sjálft setur, er uppfyllt, en hvert um sig þarf að gilda, svo að tryggt sé, að innleiðing kauphallar með raforku verði uppfyllt á Íslandi. 

Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, furðaði sig á því á fundi Óðins og fulltrúaráða Sjálfstæðisflokksins í Kraganum og í Reykjavík í Valhöll, 26.10.2018, að samkeppnin í raforkugeiranum væri ekki lengra komin en raun ber vitni um.  Skýringanna er ekki að leita í döngunarleysi Landsnets, sem á að sjá um verkið, heldur í því, sem fram kemur hér að ofan, að forsendur fyrir því, að slíkur frjáls markaður verði notendum til hagsbóta, eru ekki fyrir hendi.  Til hvers að koma á slíkum markaði, ef allt bendir til, að raforkunotendur muni bera skarðan hlut frá borði slíkrar tilraunar á brauðfótum ? 

 

 

Fundur í HÍ með Peter Örebech 22.10.2018

Prófessor í lögum við Háskólann í Tromsö í Noregi, UIT, hélt ítarlegt erindi í einum af fyrirlestrarsölum Háskóla Íslands, mánudaginn 22. október 2018.  Þar hafa sennilega verið mætt tæplega 80 manns til að hlýða á hinn gagnmerka prófessor, sem einnig kom við sögu "Icesave-umræðunnar" á Íslandi og hefur einnig lagt okkur lið í hafréttarmálum og í sambandi við fiskveiðistjórnun, því að hann er jafnframt sérfræðingur í lögum, er varða fiskveiðar.  Peter veitti nokkrum fjölmiðlum viðtöl á meðan á stuttri dvöl hans á Íslandi stóð að þessu sinni, en hann hefur oft komið til Íslands áður og bregður fyrir sig "gammelnorsk", sem Norðmenn kalla tunguna, sem fornrit okkar eru rituð á.

Á fundinum tók m.a. til máls prófessor emeritus Stefán Már Stefánsson.  Hann lýsti yfir stuðningi við lögfræðilega röksemdafærslu prófessors Örebechs á fundinum, og ekki var annað á honum að heyra en hann væri kominn að þeirri niðurstöðu, að innleiðing Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB fæli í sér Stjórnarskrárbrot á Íslandi.   

Á fundinum héldu líka erindi Vigdís Hauksdóttir, sem er eindreginn og skeleggur andstæðingur innleiðingar Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn, og höfundur þessa pistils og má sjá erindi hans með enskum úrdrætti í viðhengi neðst á síðunni.

Að því bezt er vitað, er allur þingflokkur Miðflokksins sama sinnis og Vigdís í þessu máli.  Það er alveg áreiðanlegt, að langlundargeð sumra núverandi stuðningsmanna stjórnarflokkanna er tekið að dvína yfir því, hversu mjög þingflokkarnir draga lappirnar í þessu máli, og þingmenn eru ófúsir að gefa upp afstöðu í málinu.  Þetta mál getur orðið slíkur ásteytingarsteinn margra flokksmanna stjórnarflokkanna um allt land við flokka sína, ef allt fer á versta veg, að þeir söðli um í næstu kosningum og bregði sér á bak fáki þeim, er skreytir flokksmerki Vigdísar Hauksdóttur.

Það eru 4 grundvallaratriði í erindi prófessors Peters Örebech, sem skipta sköpum í umræðum og mati manna á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum:

1. Tveggja stoða kerfinu er varpað fyrir róða:  Við málsmeðferð um val á verkefnum inn á PCI-verkefnaskrá ACER um millilandatengingar og síðan við mat á umsóknum um millilandatengingar og við úrskurð í deilumálum um millilandatengingar, t.d. um það, hvort samþykkja eða hafna eigi umsókn, er hreinræktuð einnar stoðar málsmeðferð við lýði, þ.e. EFTA-stoðin kemur hvergi við sögu.  
2.  Gildistakan: hún hefur af talsmönnum "orkupakkans" verið sögð bundin tengingu millilandasæstrengs við raforkukerfi Íslands.  Peter Örebech hefur sýnt fram á, að það er rangt.  Við staðfestingu Alþingis á innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins taka öll ákvæði EES-samningsins um "fjórfrelsið" gildi fyrir íslenzka raforkugeirann.  Þar með verður stofnað hér embætti Landsreglara, sem verður reglusetningararmur ACER fyrir raforkugeirann á Íslandi.  Hann mun hafa eftirlit með stofnsetningu og starfrækslu orkukauphallar á Íslandi samkvæmt forskrift ESB og líklegt, að Nord Pool verði fengið til að setja hér upp útibú, en þar eru m.a. hin Norðurlöndin, Eystrasaltslöndin, Bretland og Þýzkaland.  Það er ljóst, að Landsvirkjun er hlutfallslega of stór til að samræmast samkeppnisreglum ESB á frjálsum markaði, en þótt Landsvirkjun verði skipt upp og íslenzka ríkið látið selja hana að hluta, þá mun hér alltaf ríkja fákeppni.  Samræmd orkulindastjórnun verður óleyfileg, og það ásamt ófullnægjandi hvötum til nýrra virkjana (án sæstrengs) getur hæglega leitt til ótímabærrar tæmingar lóns með orkuskorti og orkuskömmtun sem afleiðingu.  Áður mun þó raforkuverð í landinu rjúka upp úr öllu valdi.  Hérlendis er ekki hægt að setja á legg frjálsan raforkumarkað til hagsbóta fyrir almenning án samræmdrar orkulindastjórnunar.  
3. Eignarhald orkulinda:  Því er haldið fram af talsmönnum orkupakkans, að eignarhald á orkulindum Íslands verði áfram á forræði íslenzkra yfirvalda.  Um þetta segir prófessor Örebech, að til að svo megi verða, verði ríkisstjórn og Alþingi að þjóðnýta allan vinnsluhluta raforkugeirans.  Það er engin fjárhagsleg skynsemi í því að binda mörg hundruð milljarða af fé ríkissjóðs í þessum geira aðeins til að geta samþykkt orkupakkann.  Í Noregi voru fyrir löngu sett lög um, að vatnsorkuver og vatnsréttindi þeirra í eigu einkafyrirtækja féllu til ríkisins að 80 árum liðnum án þess, að greiðsla kæmi fyrir.  Þessi eignarhaldstími var síðar styttur niður í 60 ár.  ESB-dómstóllinn dæmdi þetta löglegt samkvæmt Evrópurétti.  Eins og málum er nú háttað á Íslandi, verða þar engar hindranir í vegi erlendra orkufyrirtækja á EES-svæðinu að kaupa sig inn í virkjanafyrirtæki hérlendis, sem verða á markaðinum, og þannig öðlast nýtingarrétt á orkulindunum.  Það mun heldur ekki mega mismuna fyrirtækjum innan EES varðandi úthlutun á rannsóknarleyfum og virkjunarleyfum.  Inngrip stjórnvalda í orkumarkaðinn mun stríða gegn "fjórfrelsinu" eftir innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins.  
4. Ákvörðunarvald um sæstreng: ESB þróar stöðugt kerfi til að lágmarka tímann, sem það tekur yfirvöld að samþykkja leyfisumsóknir fyrirtækja um millilandatengingar.  Fyrst forvelur ACER verkefni inn á s.k. PCI-skrá.  Þaðan fara þau í umsóknarferli hjá viðkomandi Landsreglara og yfirvaldi, sem gefur út leyfi eða hafnar umsókn, hér Orkustofnun.  Evrópugerð nr 347/2013 veitir forskrift um mat á umsóknum.  Ef Orkustofnun hafnar, en Landsreglari samþykkir, þá fer ágreiningurinn til úrskurðar ACER.  Inngrip Alþingis í þetta ferli gæti framkvæmdastjórn ESB kært fyrir EFTA-dómstólinum, og hann verður að dæma samkvæmt Evrópurétti, sem landslög víkja fyrir.  Prófessor Örebech tekur sláandi dæmi: "Við sjáum sem sagt, að gripið verður til reglnanna í "Þriðja orkupakkanum" við aðstæður, eins og þær, að t.d. finnski rafmagnsrisinn Fortun hafi í hyggju, í samstarfi við HS Orku, að leggja rör eða strengi frá Íslandi til t.d. Skotlands.  Setjum svo, að af hálfu íslenzka ríkisins verði lagzt gegn þessu.  Ef Landsreglarinn - framlengdur armur ESB á Íslandi - sem á að sjá til þess, að reglum ESB-réttarins verði framfylgt á Íslandi og sem íslenzk yfirvöld geta ekki gefið fyrirmæli - getur ekki leyst úr deilunni, verður um hana úrskurðað innan ACER, eða jafnvel í framkvæmdastjórn ESB samkvæmt ESB gerð nr 713/2009, sjá grein 4 d), sbr grein 8.1 a) og innganginn, málsgrein 10."  Það er þannig nú þegar kýrskýrt, að með því að staðfesta "Þriðja orkupakkann", þá afsalar Alþingi íslenzkum stjórnvöldum öllum heimildum til að koma í veg fyrir lagningu aflsæstrengs til Íslands, sem fullnægir skilmálum ESB/ACER.  Til hvers héldu menn eiginlega, að refirnir væru skornir ?  Barnaskapurinn og einfeldningshátturinn ríða ekki við einteyming, ef menn halda, að Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn og Orkustofnun ESB, ACER, séu bara upp á punt.  Það eru stórfelldir hagsmunir í húfi fyrir orkuhungrað Evrópusamband.  Því miður fara hagsmunir Íslands og ESB ekki saman í þessu máli, og það er tiltölulega auðútskýranlegt fyrir búrókrötum framkvæmdastjórnarinnar og stjórnmálamönnum leiðtogaráðs og ESB-þings. 

  

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• _rettingar_bjo_fundur_20181022.docx

Átta skilyrði Norðmanna

Það er himinn og haf á milli viðhorfa þeirra, sem telja innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn verða Íslendingum meinlausa eða jafnvel gagnlega og hinna, sem telja þessa innleiðingu vera brot gegn Stjórnarskrá lýðveldisins og/eða þjóðhagslega hættulega aðgerð.  

Fylgjendur innleiðingarinnar tína sumir það til, að Sameiginlega EES-nefndin hafi samþykkt "pakkann" og Alþingi beri að staðfesta gjörninginn, annars megi búast við refsiaðgerðum að hálfu ESB í garð Íslendinga og jafnvel Norðmanna líka, jafnvel brottrekstri úr EES.  Þessi málflutningur ber vott um þrælslund og þrælsótta, en er hvorki reistur á lögfræðilegum ályktunum né vandaðri áhættugreiningu. Það kom fram hjá prófessor Peter Örebech, sérfræðingi, í Evrópurétti, á fundi Heimssýnar o.fl. á Háskólatorgi 22.10.2018, að lögfræðilega er réttur Alþingis til að synja Þriðja orkupakkanum staðfestingar innbyggður í EES-samninginn og að þessi réttur er jafnskýr og rétturinn til staðfestingar.  Brottrekstur úr EES fyrir synjun er þess vegna útilokaður, enda óframkvæmanlegur innan stjórnkerfis ESB. 

Svo eru aðrir fylgjendur pakkans, sem aðallega hampa skaðleysi hans og telja hann litlu sem engu breyta hér innanlands fyrr en hingað verður lagður sæstrengur.  Norski lagaprófessorinn, Peter Örebech, hefur hrakið þetta viðhorf með lagalegum rökum og vísunum til dóma ESB-dómstólsins.  Niðurstöður hans ganga þvert á lagatúlkanir tveggja íslenzkra lögmanna, sem ritað hafa greinargerðir til iðnaðarráðherra um afleiðingar innleiðingar Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB.  Með fullri virðingu fyrir lagatúlkunum lögmannanna, þá ræður lagatúlkun ESB-dómstólsins öllu um framvinduna, og dómarnir hafa sitt fordæmisgildi.  Vekur óneitanlega furðu, að þrátt fyrir lagatúlkanir lögmannanna í löngu máli, þá studdust þeir ekkert við dómsuppkvaðningar ESB-dómstólsins.  

Það er til marks um miklar efasemdir í Noregi í garð Þriðja orkumarkaðslagabálksins, að Stórþingið samþykkti bálkinn í marz 2018 með 8 skilyrðum, sem voru þó ekki lögfest, heldur eins konar bókun eða þingsályktun, sem send var framkvæmdastjórn ESB með bréfi um staðfestingu Stórþingsins á pakkanum.  Það er því miður ólíklegt, að þessi aðferðarfræði Norðmanna hafi nokkur áhrif í Brüssel, sem á þessu stigi máls er ekki ginnkeypt fyrir undanþágum við Evrópugerðir og tilskipanir, sem gilda eiga með sama hætti um allt EES-svæðið, enda mundi mismunandi framkvæmd gerðanna skapa rugling, óvissu og óánægju.  Þar gildir "take it or leave it", allt eða ekkert, og er það skiljanlegt fyrirkomulag á þeim bæ. 

Þegar skilyrði Norðmanna eru skoðuð, kemur í ljós, að óttinn við "pakkann" í Noregi hefur að flestu leyti verið af sama toga og á Íslandi, en því miður valdi Stórþingið að taka gríðarlega áhættu með samþykkt "pakkans", væntanlega í krafti sterkrar stöðu Norðmanna sem olíu-, gas- og rafmagnsbirgjar fyrir orkuhungraða Evrópu.  

Skoðum skilyrði Stórþingsins.  Samþykkt þessara skilyrða réði úrslitum þar um þá niðurstöðu, sem varð:

1. Vatnsaflsauðlindirnar skulu lúta norskum lögum og nýting þeirra taka mið af þjóðarhag.  -----   Þetta er líka baráttumál andstæðinga innleiðingar Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB á Íslandi.  Norski lagaprófessorinn, Peter Örebech, hefur sýnt fram á, að með samþykkt téðs bálks ESB munu öll löggjöf og reglur Innri markaðar EES taka gildi um orkugeirann.  Það þýðir, að ekki má mismuna fyrirtækjum innan EES í viðskiptum með orkufyrirtæki og þar með nýtingarrétt eða rannsóknarrétt á orkulindunum.  Ef eigandinn er í öðru landi, er ekki lengur sjálfgefið, að nýtingin taki mið af þjóðarhag, verðmætasköpun og atvinnusköpun í landinu, heldur verði megináherzlan á beinan útflutning raforku. Þessi fyrirvari Norðmanna er í uppnámi á Innri markaði EES, því að þjóðarréttur víkur fyrir Evrópurétti við réttarframkvæmd. 
2. Núverandi opinbert eignarhald norskra vatnsorkulinda skal vera áfram í gildi, og a.m.k. 2/3 þeirra skulu vera í opinberri eigu.  ----  Það, sem brýtur í bága við Evrópurétt í þessu sambandi, er, að einn aðili, t.d. ríkið, eigi svo mikla markaðshlutdeild, að samkeppnisstaðan skekkist samkvæmt samkeppnislögum ESB.  Í Noregi er varla hætta á slíku, því að stærsta fyrirtækið, Statkraft, þeirra Landsvirkjun, hefur "aðeins" 34 % markaðshlutdeild þar í landi.  Þó er mögulegt, að ríkiseign í öðrum virkjunarfyrirtækjum kunni að verða flokkuð sem ríkisstuðningur á samkeppnismarkaði, sem brýtur í bága við Evrópurétt.  Sveitarfélög og fylki eru hins vegar stórir eignaraðilar að virkjunum í Noregi, og varla verða gerðar athugasemdir við það.  Á Íslandi gegnir allt öðru máli.  Landsvirkjun er með 80 % markaðshlutdeild, og verður henni vafalítið skipt upp og að verulegu leyti seld á EES-markaði að kröfu ESA af samkeppnisástæðum á frjálsum orkumarkaði.  Af því hlytist gríðarlegt þjóðhagslegt tjón hérlendis.  Eina lagalega ráðið til að koma í veg fyrir það er að þjóðnýta allan orkugeirann, og það er ófær leið af eignarréttarlegum ástæðum. 
3. Raforkuvinnsla úr endurnýjanlegum orkulindum Noregs skal leiða til aukinnar verðmætasköpunar og atvinnusköpunar í Noregi og til að leysa jarðefnaeldsneyti af hólmi með endurnýjanlegri orku.                    -----------------------Þetta er greinilega sett fram til að stemma stigu við auknum útflutningi raforku um sæstrengi, og umræðan er svipuð á Íslandi.  Munurinn er þó sá, að Norðmenn hafa átt umframorku til að flytja utan, en á Íslandi er hún jafnaðarlega sáralítil, og það verður hægt að nýta hana betur innanlands með því að útrýma flöskuhálsum í flutnings- og dreifingarkerfi raforku.  Viðbótar orkuþörf hérlendis til 2050 má meta 7 TWh/ár [terawattstundir á ári í virkjunum eða um 37 % af núverandi orkuvinnslugetu] og samkvæmt bjartsýnni Rammaáætlun um orkuvinnslugetu jarðgufu má búast við viðbótar orkuvinnslugetu tæplega 10 TWh/ár, en hún gæti líka orðið talsvert minni, ef mið er tekið af rýrnun jarðgufuforða við virkjun á Hellisheiði.  Flutningsgeta sæstrengs frá Íslandi er á bilinu 5-10 TWh/ár.  Þetta þýðir, að haldi núverandi stóriðja áfram starfsemi sinni hér, þá verður engin orka til skiptanna fyrir sæstreng í framtíðinni, nema aukinn þrýstingur um fleiri virkjanir í nýtingarflokk vegna orkusölu um sæstreng beri ávöxt.  Að selja raforku frá Íslandi um sæstreng áður en orkuskiptum er lokið, er þjóðhagslegt glapræði. Ef sá sæstrengur ætti að skila eigendum sínum hagnaði m.v. núverandi orkuverð í Evrópu, yrði að selja orkuna inn á hann með tapi, eða hann yrði að njóta verulegra styrkveitinga, t.d. að hálfu ESB. 
4. Norsk yfirvöld skulu sjálfstætt hafa stjórn á öllum ákvörðunum, sem þýðingu hafa fyrir afhendingaröryggi orku í Noregi, þ.m.t. ákvarðanir tengdar iðnaðinum og rofi á afhendingu rafmagns.- Hér hafa Norðmenn greinilega áhyggjur af því, að samkvæmt ákvæðum EES-samningsins um Innri markaðinn eru magntakmarkanir á viðskiptum, t.d. inn- og útflutnings, óheimilar.  Þarna er gerð tilraun til að halda í núverandi vald norskra stjórnvalda til að draga úr útflutningi raforku í tæka tíð, er lækkar í miðlunarlónum, í stað þess að þurfa að rjúfa eða takmarka afhendingu raforku til iðnfyrirtækja áður en kemur til almennrar skömmtunar á rafmagni í landinu.  Hér á Íslandi er þessi hætta miklu meiri en í Noregi, þ.e. að grípa þurfi til stórfelldra skerðinga til stóriðju með aðeins eina utanlandstengingu, sem kann að bila, þegar miðlunarlón eru í lágmarki.  Löngu áður hefur rafmagnsverð á frjálsum markaði hérlendis þá rokið upp úr öllu valdi.  Samkvæmt samningum á skerðing forgangsorku í neyð að verða hlutfallslega jafnmikil hjá stóriðju og almenningsveitum.  Ef þessi staða kemur upp, verður gríðarlegt tjón um allt þjóðfélagið.  Af þeim sökum og fleirum má löggjöf landsins ekki verða með þeim annmörkum, að hún beinlínis bjóði þessari hættu heim. Ef hér verður innleitt stjórnfyrirkomulag á raforkumarkaði, sem sniðið er við gjörólíkar aðstæður þeim, sem hér ríkja, þá er hættunni vísvitandi boðið heim.  Hver ætlar að axla þá ábyrgð ? 
5. Ákvarðanir um hugsanlega nýja utanlandsrafstrengi skulu áfram vera alfarið á valdi norskra yfirvalda, og reynsluna af strengjunum tveimur, sem nú eru á verkefnastigi, skal yfirfara áður en hægt verður að huga að fleiri mililandatengingum.- Þetta skilyrði Norðmanna sýnir tvennt: í fyrsta lagi hafa þeir, eins og margir hérlandsmenn, áttað sig á því, að Evrópurétturinn er búinn að svipta aðildarþjóðir ESB og þar með EFTA-þjóðirnar, sem játast Orkusambandi ESB, réttinum til að ákveða sínar millilandatengingar sjálfar.  Í öðru lagi er það nú runnið upp fyrir Norðmönnum, að eftir tengingu nýrra sæstrengja til Þýzkalands og Englands, sem á döfinni er, verður orka af skornum skammti eftir fyrir sæstrenginn Northconnect, sem áformaður er frá Hörðalandi til Peterhead á Skotlandi. Norðmenn eru að því leyti að komast í svipaða aðstöðu og Íslendingar að þurfa að virkja fyrir orkusölu um sæstreng til að komast hjá orkuskorti, og þá koma auðvitað strax á þá vöflur.  Af þess sést, að vísun hérlendra sæstrengssinna til Noregs sem góðs fordæmis fyrir Íslendinga að þessu leyti er út í hött. 
6. Hugsanlegir nýir strengir skulu vera þjóðhagslega hagkvæmir.    -------------------------------   Þetta þýðir, að þeir skulu nýta umframorku í landinu.  Ef hún hrekkur ekki til fyrir eftirspurn um strenginn og flutningsgetu hans, þá mun sá strengur valda mikilli raforkuverðshækkun í Noregi, af því að raforkuverð á Skotlandi hefur oft verið tvöfalt raforkuverðið í Noregi.  Slíkar raforkuverðhækkanir í Noregi verða mikil þjóðhagsleg byrði, sem fellir viðbótar streng á 6. skilyrðinu. Þetta er staða, sem verkalýðshreyfing Noregs óttaðist alveg sérstaklega, þegar umræður um téðan orkubálk geisuðu í Noregi haustið 2017 og veturinn 2018, m.a., að þessar orkuverðshækkanir myndu verða orkukræfum fyrirtækjum um megn, en hluti raforkukaupa þeirra fer fram í orkukauphöllinni í Ósló.   
7. Statnett skal eiga og reka allar framtíðar millilandatengingar.  Þetta skal fella inn í orkulöggjöfina.   --------------------------    Þarna birtist norskt viðhorf til millilandatenginga, sem ríkt hefur þar í landi frá upphafi slíkra tenginga, en er í algerri mótsögn við fjórfrelsið á Innri markaði EES.  Þessu gera Norðmenn sér grein fyrir, og þess vegna var hnykkt á með því að krefjast lagasetningar um þetta skilyrði.  Þótt það verði lögfest, eru litlar líkur á, að Norðmenn komist upp með þetta í blóra við Evrópurétt, sem líður það ekki, að yfirvöld beiti sér fyrir forréttindastöðu ríkisfyrirtækja á markaði.  Ágreiningur mun þá fara fyrir ESA og líklega lenda hjá EFTA-dómstólinum, sem dæmir að Evrópurétti.  Það mun verða pólitískur óróleiki í Noregi, þegar reyna mun á þetta atriði.  Það gæti gerzt varðandi Skotlandstenginguna, Northconnectstrenginn, en leyfisumsókn frá Northconnect-félaginu er nú til umfjöllunar hjá NVE-Orkustofnun Noregs og RME-Reguleringsmyndighet for energi, sem er Landsreglari Noregs. Ef þessir aðilar samþykkja umsókn um þennan u.þ.b. 10 TWh/ár sæstreng, þá verður ljóst, að 7. skilyrði Norðmanna, sem ættað er frá stærsta stjórnmálaflokki Noregs, Verkamannaflokkinum, sem úrslitum réði um samþykkt Stórþingsins á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum, hefur verið virt að vettugi. Þess má geta, að Statnett hefur sem umsagnaraðili sæstrengsins lagt til höfnun á þeim grundvelli, að orku muni skorta fyrir hann í Noregi.  Ef NVE hafnar umsókn, en Landsreglari samþykkir hana, þá fer ágreiningurinn til úrskurðar ACER, ef þá verður búið að innleiða Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB í EES-samninginn með samþykkt Alþingis.  Annars getur umsækjandi kært úrskurðinn til ESA.  
8.  Hagnað af aflsæstrengjunum skal áfram verða unnt að nota til að lækka gjaldskrár flutningskerfisins ásamt til viðhalds og stækkunar norska stofnkerfisins.    ---------------------------  Þetta skilyrði er til komið vegna nýrrar tilskipunar ESB, sem þrengir mjög ráðstöfunarrétt eigenda sæstrengja til að verja hagnaði af strengjunum í annað en að bæta eða auka millilandatengingarnar.  Þetta þykir Norðmönnum ósanngjarnt, því að þeir (Statnett) hafa varið háum fjárhæðum til styrkinga stofnkerfis síns, svo að það yrði í stakk búið til orkuflutninga að og frá sæstrengjunum.  Sá kostnaður hefur allur lent á innlendum raforkunotendum á formi gjaldskrárhækkana.  Endurspeglar þessi nýja tilskipun ESB hugsunarháttinn á þeim bæ, þ.e. að fórna hagsmunum einstakra landa fyrir hagsmuni heildarinnar innan EES.  Það, sem er þjóðhagslega óhagkvæmt í Noregi, getur verið samfélagslega hagkvæmt í ESB/EES.