Af sæstreng-ólíku saman að jafna

Raforkumál landsins eru í megnasta ólestri.  Arfur vinstri stjórnarinnar í þeim efnum er orkuskortur, svo að nú gæti stefnt í enn eina raforkuverðshækkunina og í þetta sinn vegna orkuskorts, sem þá verður í boði Svandísar Svavarsdóttur, sem dæmd var af Hæstarétti fyrir að misfara með vald sitt gagnvart sveitarfélögum með skipulagsvald við Þjórsá sem Umhverfisráðherra og svaraði þá snúðug, að hún væri í pólitík. 

Téð Svandís skaðaði Rammaáætlun #2 með því að hafa forgöngu um að virða faglegt mat að vettugi, en setja í staðinn inn sitt eigið pólitíska mat um, hvaða virkjanir ættu að vera í framkvæmdaflokki og hverjar í bið.  Þegar átti að vinda ofan af þessu á síðasta þingi, umturnaðist hún og lagðist í skæruhernað gegn þingræðinu, enda er hún af því pólitíska sauðahúsi, sem alltaf hefur traðkað á þingræðinu og haft það að fótaþurrku, þegar það hefur þjónað "hagsmunum flokksins". Á þeim bænum helgar tilgangurinn jafnan meðalið í þágu flokksræðisins. (Der Erfolg berechtigt den Mittel.)

Af þessum sökum er nú komin upp sú staða, að orkuafhending til nýrra verksmiðja, sem Landsvirkjun er langt komin með eða búin að semja um skilmála orkuafhendingar fyrir, er í uppnámi.  Til þess eru refirnir einmitt skornir. VG mundi ekki gráta það, þótt vegna orkuskorts mundu glatast um ISK 200 milljarðar í beinum erlendum fjárfestingum. Þau vilja hins vegar þenja ríkisgeirann út stjórnlaust, en skilja ekki, hvernig verðmæti verða til, og að nýjan útflutningsiðnað þarf á móti viðbótar útgjöldum, því að annars er sjálfbærni hagkerfisins og stöðugt myntgengi í uppnámi. Af hverju halda menn, að svo sé komið fyrir Grikkjum sem raunin er ?  Jafnaðarmenn og sameignarsinnar þöndu út velferðarkerfið og fjármögnuðu með erlendum lánum, en hunzuðu undirstöður verðmætasköpunar í landinu. 

Það er alveg kostuleg pólitísk staða á Íslandi, að víglínan á milli hægri og vinstri skuli liggja um nýja atvinnusköpun fyrir verkamenn, iðnaðarmenn og háskólamenntað fólk af fjölbreytilegu tagi.  Afturhald hefur það alltaf heitið, sem gegn slíku berst, og minnir á afturhald síðmiðalda, sem engu vildi breyta í atvinnuháttum landsins, þó að ný tækni og markaðir blöstu við landsmönnum. Miðaldaafturhaldið tafði framþróun landsins, sem tók ekki almennilega við sér fyrr en á síðasta fjórðungi 19. aldar.     

Um er að ræða orku til iðjuvera Thorsil í Helguvík og Silicor Materials á Grundartanga.  Til þess voru refirnir skornir hjá afturhaldinu á Alþingi, sem er andsnúið aukinni fjölbreytni atvinnulífs á landinu, nema í kjördæmi Steingríms, og andsnúið styrkari stoðum undir gjaldeyrissköpun og lífskjarabótum í landinu.  Vinstrið þrífst aðeins á öfund og óánægju og eygir ekki möguleika á valdatöku, nema með því að skapa þjóðfélagslega ólgu, atvinnuleysi og verðbólgu. Vinstrið þrífst á vandræðum. Þetta lið þarf að fá að kynnast því, hvar Davíð keypti ölið.  Á það duga engin vettlingatök.  Þingræðið verður að verja með hörku, og þingviljinn verður að fá að koma fram. Til hvers ættum við að velja okkur meirihluta á þing, ef lenzka verður að bera hann ofurliði í lykilmálum ? Að láta ábyrgðarlausan og sumpart ruglaðan þingminnihluta ná að valda hér stórtjóni á formi glataðra tækifæra til tekjuöflunar og minnkunar á losun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu, nær engri átt.

Við þessar aðstæður er kindugt að lesa aðsenda grein í Fréttablaðinu 23. júní 2015 frá Óla Grétari Blöndal, framkvæmdastjóra Þróunarsviðs Landsvirkjunar, undir fyrirsögninni:

"Sæstrengur þyrfti ekki að kalla á stórfelldar virkjanir".

Þar er látið að því liggja, að 2000 GWh/a séu til í núverandi kerfi, og Óli kallar þetta óhönduglega "Strandaða orku vegna einangrunar íslenzka raforkukerfisins". 

Þetta eru um 11 % af núverandi raforkuvinnslu á landinu eða 228 MW að jafnaði yfir árið.  Þar sem rúmlega 40 MW vantar nú upp á að unnt sé að verða við óskum bæði Thorsil og Silicor, er furðulegt, ef hægt er að losa um 228 MW með sæstreng án þess að flytja nokkra orku inn. Dýrindis naglasúpa kemur óneitanlega upp í hugann, enda ævintýrablær yfir málflutningi Landsvirkjunarmanna, þegar hinn alræmda sæstreng ber á góma. 

Í téðri grein gerir Óli Grétar ráð fyrir, að orkuútflutningur um 1000 MW sæstreng mundi nema að jafnaði 5,0 TWh/a. Ef þetta er inn á strenginn, er reiknað með útrúlega lítilli nýtingu á strengnum, en sé þetta út af honum, er reiknað með býsna ríflegum töpum m.v. eðlilega nýtingu.  Það er grundvallar atriði fyrir tekjur af sæstrengnum og þar með arðsemi, að hann sé sem lengstan tíma á hverju ári á sem næst fullum afköstum og ekki skemur en 6000 klst/a, en þarna er reiknað með 5000 klst/a. 

Í íslenzka raforkukerfinu er mjög lítið umframafl í virkjunum, stundum ekkert umfram nauðsynlegt reiðuafl, stundum 100-200 MW. Þessi mikla nýting kerfisins stafar af því, að álag iðjuvera er mjög jafnt árið um kring, og það er um 80 % af heildinni.  Virkjanir og miðlunarlón ofan við eru nú samþætt.  Ef núverandi virkjanir verða stækkaðar, versnar nýtingin á hinum, og stórhætta er á, að virkjunarfyrirtækið, Landsvirkjun í flestum tilvikum, tæmi lónin í sölugríð til útlanda um sæstreng.  Vilja menn þá reiða sig á "hund að sunnan" ?  Hver ætlar að taka á sig ábyrgð af skömmtun rafmagns, ef "hundurinn" bilar og miðlunarlónin eru tóm á sama tíma ?  Hætt er við, að stóráföll af þessu tagi yrðu fylgifiskur sæstrengslagningar, og rýrnar þá röksemdin um aukið afhendingaröryggi. Niðurstaðan veltur á bilanatíðni sæstrengsmannvirkjanna eða öllu heldur tiltækileika ("up-time") þeirra á ári hverju.

Óli Grétar fer með gamla tuggu Landsvirkjunar um 2,0 TWh/a, sem sé fyrir hendi núna í íslenzka raforkukerfinu, en sé ekki hægt að koma í lóg, nema um sæstreng.  Þetta stenzt þó ekki rýni. Hann skrifar:

"Sérkenni sæstrengs fyrir Ísland er, að hann veitir aðgang að nýjum stórum og sveigjanlegum markaði fyrir útflutning á rafmagni, sem þegar er til, en er nú læst inni vegna einangrunar íslenzka markaðarins.  Með bættri nýtingu kerfisins, án nýrra virkjana, væri hægt að fá um 2,0 TWh eða 40 % af orkuþörf sæstrengs." 

Þetta er um 11 % af núverandi orkuvinnslu á Íslandi, sem að 30 % kemur frá jarðgufuvirkjunum og 70 % frá vatnsaflsvirkjunum.  Það er kunnara en frá þurfi að segja, að engin umframorka er fyrir hendi í jarðgufuvirkjunum.  Þvert á móti standa rekstraraðilar í basli með að framleiða upp í samninga vegna niðurdráttar í gufuforðabúri virkjunar og viðhaldsþarfar á búnaði vegna útfellinga og tæringar. Hafa vatnsaflsvirkjanir upp á síðkastið hlaupið þar undir bagga. Líklega er þó um undantekningartilvik núna að ræða, þar sem ON dró mótvægisaðgerðir úr hömlu vegna "sparnaðarátaks", en enginn veit, hvernig þróun óstöðugs gufuforðabúrs verður á Hellisheiði.  Þetta er þó áhætta fyrir "umframorku" í íslenzka raforkukerfinu.

Síðan kemur tilraun Óla Grétars Blöndal Sveinssonar til að útskýra 10 % slaka, en þar skýzt honum heldur betur:

"Til að tryggja orkuöryggi á Íslandi miðast hönnun raforkukerfisins [ætti þá að vera vatnsorkukerfisins-innsk. BJo] við, að hægt sé að tryggja orkuafhendingu í þurrum og köldum árum.  Af þessum sökum renna að jafnaði um 10 % af vatni ónotuð framhjá virkjunum til sjávar í fullseldu kerfi, og fer framhjárennsli vaxandi með aukinni hlýnun jarðar."

Á grundvelli langra rennslisraða eru vatnsmiðlunarmannvirki hönnuð miðað við að fyllast síðsumars 27 ár af hverjum 30 árum (3 ár af 30 fyllast þau þá ekki) og að geta alltaf annað 90 % af hámarks orkugetu sinni.  Þetta er svo nefnd forgangsorka. Í 3 ár af 30 er miðlunargetan á bilinu 90 % - 100 %.  Orkusamningar á milli Landsvirkjunar og álfyrirtækjanna á Íslandi spila inn á þetta náttúrufyrirbrigði með sveigjanlegum afhendingarskilmálum raforku þannig, að 90 % umsaminnar orkuafhendingar á ári er forgangsorka, sem er óskerðanleg, og 10 % er afgangsorka, sem skerða má með ákveðnum skilmálum. 

Hvað þýðir þetta ?

Iðjuverin kaupa um 80 % af orkunni, og af því leiðir, að í þokkalegu vatnsári renna ekki 10 % lónsvatns framhjá, heldur má ætla, að það sé nær 2 %. Miðlunargetan jafngildir um þessar mundir um 13800 GWh/a, svo að umframorka, sem stundum væri nýtanleg fyrir sæstreng, mundi vera nálægt 0,02 x 13800 =  280 GWh/a, ef ekki þyrfti að nýta hana innanlands til að vega, tímabundið, upp á móti niðurdrætti í holum jarðgufuvirkjana. Að jafnaði á 30 ára tímabili er umframorka kerfisins af þessum sökum þá 250 GWh/a, sem menn skyldu bera saman við tölu Landsvirkjunar, 2000 GWh/a. Hún er áttföld á við það, sem við blasir.

Keisarinn sprangar sem sagt rétt einu sinni um nakinn, þegar umframorka íslenzka kerfisins fyrir sæstreng er annars vegar.  Ísland hefur enga orku í handraðanum til að selja inn á sæstreng. Það eru engar slíkar offjárfestingar í kerfinu, sem sæstrengur gæti virkjað, og Ísland hefur þess vegna ekkert að bjóða Bretum í þessum efnum í mótsetningu við Norðmenn, sem eru með mikið umframafl í sínu kerfi vegna eðlis síns álags. Skrif um 2000 GWh/a á Íslandi í þessu samhengi eru því miður fleipur eitt.

Skúli Jóhannsson, verkfræðingur, er ómyrkur í máli um téða grein Landsvirkjunarmannsins í Morgunblaðinu 1. júlí 2015. Hann saknar haldgóðra tæknilegra gagna um sæstrenginn og lagningu hans, því að án þeirra verði umræðan reist á ágizkunum.  Við þau atriði, sem hann nefnir, að vanti, má bæta rekstrarpennu þessa flutningskerfis.  Vandamálið er, að nægilega þolin plasteinangrunarefni fyrir þá háu jafnspennu (rakspennu), sem um 1200 km vegalengd útheimtir, hafa enn ekki verið markaðssett.  Þar stendur hnífurinn í kúnni, tæknilega.

Skúli skrifar, að hann sé sammála Landsvirkjun um að gera ekki ráð fyrir innflutningi raforku um téðan streng.  Samt er gert ráð fyrir gríðarlegum viðbótar búnaði til að geta flutt orku í sitt hvora áttina.  Skúli kallar eftir líkindadreifingu á tölum, sem "strandaða orkan", 2,0 TWh/a, er samsett úr.  Það er til að geta gert sér grein fyrir líklegum árlegum innflutningi á orku, því að það er alveg öruggt, ef ganga á nær núverandi kerfi og á mismikinn varaforða, sem jafnan er nú eftir í miðlunarlónum að vori, þá munu þau tæmast sum árin, kannski flest árin, og þá verður að grípa til innflutnings á hvaða verði, sem brezka markaðinum þóknast þá að bjóða.  Þá mun gerast hið sama og í Noregi.  Raforkuverðið rýkur upp úr öllu valdi. Við þær aðstæður grípa Norðmenn til viðarkyndingar, svo að ólíft verður í þéttbýli í lygnu veðri fyrir reykbrælu.  Íslendingar yrðu hins vegar að bjarga sér með eigin rafala, t.d. úr rafmagnsbílnum sínum, og hlaða rafgeyminn með hjálp bensínhreyfils.  Þetta er ekki fögur framtíðarsýn í landi, sem vinnur yfir 99,9 % raforku sinnar með lágmarksmengun og að mestu leyti með sjálfbærum hætti.  Sæstrengur frá Íslandi til útlanda yrði afturför í umhverfislegum efnum, og talan 99,9 % að ofan yrði lægri, kannski 90 %.  Með sæstreng yrði haldið í mikla óvissuferð, þar sem fjárfestingar gætu hæglega fljótlega orðið "strandaðar fjárfestingar", ef Bretar hlypu út undan sér. Á Bretlandi eru ekki einvörðungu "gentlemen"; það fengum við síðast sannreynt 2008-2012 í tengslum við íslenzka banka á Englandi.

Skúli skrifar:

"Vafasamt er, að við núverandi aðstæður verði hagkvæmt að auka afl starfandi virkjana, nema þá helzt Búrfellsvirkjunar.  Nær væri að nota fjármagnið í að reisa vatnsaflsvirkjanir á nýjum virkjunarstöðum."

Þetta blasir við þeim, sem þekkja kostnaðarmynztur vatnsaflsvirkjana og vita, að vinnslukostnaður þeirra er háður uppsettu afli og framleiddri orku á ári.  Draumórar um miklu hærra verð orku úr íslenzkum virkjunum, sem seld yrði beint utan um sæstreng en til stóriðju á Íslandi, eiga sér enga stoð í raunveruleikanum, þegar litið er til lækkandi verðs grænnar orku á Bretlandi og gríðarlegs flutningskostnaðar um sæstreng og endamannvirki hans að meðreiknuðum töpum.  Þar að auki bendir Skúli á, að líklega er orka úr gömlum og stækkuðum virkjunum ekki gjaldgeng í niðurgreiðslukerfi Breta á grænni orku.

Það er engu líkara en Landsvirkjun hafi gripið æfingaverkefni menntskælings á lofti og gert að sínu hjartans máli, en verkfræðilega stendur ekki steinn yfir steini, þegar málið er krufið.  Menntskælingurinn gæti hafa gert sér mat úr verkefninu og fengið góða einkunn fyrir frumlega hugsun, en ríkisfyrirtækið Landsvirkjun fær -23 á Örsted einkunnakvarðann, sem einu sinni var við lýði í Verkfræðideild Háskóla Íslands. 

 

 

 

    

 

Verðlagning raforku

 Það er talsvert gumað af því, að verðlag á endurnýjanlegri orku á Íslandi sé lágt.  Það má til sanns vegar færa, þegar meðaltöl til stóriðju annars vegar og almenningsveitna hins vegar eiga í hlut. Innan þessara hópa eru víð verðsvið, og raforkukostnaður fjölskyldna í landinu er mjög misjafn eftir búsetu. Landsmenn sitja alls ekki við sama borð í þessum efnum, og er mikil mismunun frá náttúrunnar hendi við upphitun húsnæðis, sem finna þarf betri leiðir til að jafna en nú eru farnar, en fyrst að öðru.

Það er núorðið óumdeilt, að tiltölulega lágt raforkuverð til almennings á Íslandi miðað við önnur lönd stafar af stórtækri uppbyggingu raforkukerfisins, sem að megninu til hefur verið fjármögnuð með orkusölu til iðjuvera með langtímasamninga til 25-45 ára og endurskoðunum á þeim í tímans rás.  Fyrir vikið hefur verið hagkvæmt að ráðast í stórar virkjanir og mikil flutningsmannvirki.  Þannig hafa heimilin í landinu og allur atvinnurekstur notið góðs af hagkvæmni stærðarinnar. Ekki þarf að fjölyrða um, að Ísland hefur getað boðið stóriðjufyrirtækjum raforku á samkeppnishæfu verði á hverjum tíma, af því að virkjunarkostir vatnsafls voru hagkvæmir og rekstrarkostnaður slíkra virkjana er lágur, ef þær eru vel úr garði gerðar.

Þannig háttar til í virkjunum, að vinnslukostnaður raforkunnar er háður því, hvers eðlis orkunotkunin er.  Vinnslukostnaður í virkjunum, sem knúnar eru endurnýjanlegri orku, t.d. fallvatnsorku, er þá aðallega háður því, hversu hlutfallslega mikið og jafnt álagið er.  Ekkert álag jafnast á við álag álvera, hvað hagkvæmni varðar í orkuvinnslunni, því að það er hvorki undirorpið, dægursveiflum, vikusveiflum né árstíðabundnum sveiflum. 

Álag almenningsveitna er hins vegar háð takti tilverunnar og veðurfari. Af þessum sökum getur sami vélbúnaður framleitt meiri orku á hverju ári fyrir álver en almenningsveitur, og nokkru minni rafbúnaður að uppsettu afli getur framleitt sama raunafl og raunorku vegna hærri aflstuðuls álvera. Aflminna rafkerfi jafngildir minni fjárfestingarþörf. 

Allt leiðir þetta til, samkvæmt útreikningum höfundar, að kostnaðarhlutfall orkuvinnslu í fallvatnsvirkjun fyrir álver og almenningsveitur er að jafnaði 47 %.  Þetta hlutfall lækkar í þeim tilvikum, þegar hluti orkusamningsins er afgangsorka, t.d. 10 %, eins og algengt er í orkusamningum við álverin.  Þá er hægt að minnka vatnsmiðlunina og miða við orkuskerðingu í 3 ár af 30, en rennslisraðir sýna, að slík eru líkindin á, að miðlunarlón fyllist ekki (þurrkaár). Einnig er þá hægt að spara varaafl.  Allt dregur þetta úr stofnkostnaði raforkukerfisins án þess að ógna afhendingaröryggi forgangsorku, t.d. til heimila. 

Það er nauðsynlegt, svo að friðvænlega horfi á markaðinum, að risinn á þar, Landsvirkjun, komi fram með sanngjörnum hætti gagnvart notendum.  Í þessum efnum má telja tvennt ósanngjarnt, og eigi annað eða bæði atriðin við einhvern orkuvinnsluaðila, þarf hann að bæta ráð sitt eða sæta álitshnekki ella á markaðinum:

1. Að selja orkuna hátt (> 15 %) yfir jaðarkostnaðarverði.  Jaðarkostnaðarverð er kostnaður við orkuvinnslu í næstu virkjun á eftir þeirri, sem semja á um orkusölu frá.  Höfundi telst til, að hann sé nú um 24 USD/MWh (3,1 kr/kWh) til álvera og 52 USD/MWh (6,8 kr/kWh) til almenningsveitna. Samkvæmt Ársskýrslu Landsvirkjunar 2014 nam meðalverð hennar þá til stóriðju með flutningskostnaði 25,9 USD/MWh, og þá má ætla þetta meðalverð við stöðvarvegg virkjunar 24 USD/MWh.  Þetta er sama og jaðarkostnaðarverðið, svo að meðalverð til stóriðju er eðlilegt, kostnaðarlega séð, en mikill munur er hins vegar á lægsta og hæsta verði til stóriðju.  Það er vegna þess, að mislangt er frá gerð viðkomandi langtímasamninga.  Út frá téðri Ársskýrslu hefur höfundur reiknað út meðalverð Landsvirkjunar 2014 til almenningsveitna.  Það var 68 USD/MWh (8,9 kr/kWh).  Þetta er 31 % hærra en jaðarkostnaðarverðið, sem er ótrúlega hátt verð og hærra en sanngjarnt getur talizt. Þarna er Landsvirkjun "með svín í skóginum".  
2. Að almenningur greiði stærri hluta en honum ber af heildarorkukostnaði, þ.e.a.s. hlutfall meðalverðs stóriðju og almennings er minna en 47 %.  Þetta hlutfall var 35 % hjá Landsvirkjun árið 2014, sem er svo langt undir viðmiði við stóriðju, að verulega ósanngjarnt má telja. Þarna hallar á þann, sem aldrei átti að halla á.  Þetta er alvarlegt hliðarspor hjá risanum.
3. Meðalverð til almennings frá virkjun Landsvirkjunar þarf að lækka niður í 6,8 kr/kWh eða lægra, þ.e. að lækka hið minnsta um 2,1 kr/kWh, sem er 24 %, svo að viðunandi verði. Ef stjórn Landsvirkjunar sýnir engan lit á þessari leiðréttingu, verður málið að koma til kasta þingsins í haust með þingsályktun.  

Segja má, að fyrirtæki og heimili á "köldum svæðum" landsins verði harðast fyrir barðinu á raforkuverðshækkunum, af því að rafmagnsreikningur þeirra er svimandi hár m.v. orkukostnað á "heitum svæðum".  Hér er auðvitað átt við íbúa (og lögaðila), sem ekki hafa aðgang að hitaveitu, en verða að hita húsnæði sitt upp með rafmagni og/eða jarðefnaeldsneyti. Nú þegar er húshitunarkostnaður svo hár, að lækki olíuverð til húshitunar undir 50 kr/l, þá verður ódýrara að kynda með olíu en rafmagni. Nú fer olíuverð aftur lækkandi og getur lækkað enn meira en í janúar 2015, ef Íran kemur inn á markaðinn.  Þá kemur upp sú hneykslanlega staða, að ódýrara verður að kynda húsnæði með olíu en með rafmagni á Íslandi. 

Raforkunotkun íbúðarhúsnæðis með rafhitun er tíföld á við íbúðarhúsnæði með hitaveitu.  Hitaþörf 200 m2 (með bílskúr) a.m.k. 20 ára húsnæðis má áætla 40 MWh/ár, og er oft reiknað með, að upphitunarþörfin nemi 85 % af heildarorkunotkun íbúðarhúsnæðis, svo að hún er þá 47 MWh/ár.  Rafmagnskostnaður við þessar aðstæður er um 450 kkr/ár án rafskatts og virðisaukaskatts eða að jafnaði 9,6 kr/kWh með flutningi og dreifingu, sem eru niðurgreidd kostnaðarliðir af ríkinu, svo að einingarverðið er um 26 % lægra en t.d. í þéttbýli á hitaveitusvæði. Engu að síður er upphitunarkostnaður þarna 4,3 faldur hitaveitukostnaður í þéttbýli.  Þessi mismunun, þótt að náttúrunnar hálfu sé, er allt of mikil, svo að viðunandi sé fyrir markaðshagkerfi með félagslegu ívafi, eins og mörgum þykir eftirsóknarvert.

Rafskattur er lagður á rafhitun, eins og á alla aðra rafmagnsnotkun í landinu, en hann mun falla niður hjá öllum notendum við árslok 2015 samkvæmt svo nefndu sólarlagsákvæði laga um hann frá tíð vinstri stjórnarinnar, sálugu.  Undarlegt er, að virðisaukaskattur er reiknaður ofan á rafskattinn, en vegir Skattstjórans eru órannsakanlegir.  Virðisaukaskattur er 11 % á rafmagn til upphitunar, en 24 % á aðra notkun. Þetta þýðir í raun, að sérmæla þarf raforkunotkun til hitunar, sem eykur enn á kostnaðinn. Það væri rökrétt að undanþiggja alla raforkunotkun á "köldum svæðum" virðisaukaskatti til að draga úr ójafnræði íbúa landsins, enda getur þessi skattlagning hæglega orðið þess valdandi, að ódýrara verði að kynda húsnæði með olíu, og í hverju er þá virðisauki raforkukaupanna fólginn ?

Það er ósanngjarnt að verðleggja hverja kWh (kílówattstund) jafnhátt til notenda með rafhitun, sem er u.þ.b. 85 % rafmagnsnotkunar á slíkum heimilum, og til notenda án rafhitunar, því að notkun fyrrnefnda hópsins er miklu meiri en hinna, eða tíföld, og verðskuldar magnafslátt a.m.k. 15 %.

Fyrir kostnað flutningskerfis og dreifikerfis skiptir orkumagnið sáralitlu máli, en aflið, þ.e.a.s. toppálagið, nánast öllu máli, því að kerfið þarf að hanna miðað við að anna toppálaginu.  Verðlagningin á flutningi og dreifingu rafmagns til viðskiptavina með rafhitun, sem eiga ekki kost á hitaveitu, ætti að endurspegla þetta kostnaðarmynztur og jafnframt að innihalda hvata til að draga úr toppálagi.  Það er t.d. hægt að gera með sambyggðum orku og aflmæli, þar sem orkunotkun á afli yfir umsömdu markafli væri dýrkeypt, t.d. á tíföldu taxtaverði án rafhitunar.  Aflgjald og umframorkugjald rynnu til Landsnets og dreifiveitunnar í sömu hlutföllum og orkugjaldið nú, en án niðurgreiðslna ríkissjóðs. Niðurgreiðslur þessar úr ríkissjóði eru neyðarbrauð, af því að samkvæmt tilskipun ESB mega aðrir viðskiptavinir rafmagns ekki bera viðbótar kostnað af þessu tagi.  Hér er hins vegar lagt til, að notendur rafhitunar beri sinn hluta flutnings- og dreifikostnaðar og greiði sama stofnverð orku frá virkjun, en njóti 15 % magnafsláttar.  Fer einingarverð orku til þeirra þá að nálgast hæsta verð til stóriðju.  Auk þess njóti þeir niðurfellingar virðisaukaskatts vegna náttúrulegs óhagræðis, sem gæti í versta tilviki leitt til aukins innflutnings á olíu.

Dæmi af fyrrgreindu rafhituðu húsnæði:

• Aflgjald: 12 kkr/kW x 15 kW/ár = 180 kkr/ár
• Lágmarks flutningsgjald = 38 kkr/ár
• Lágmarks dreifingargjald = 142 kkr/ár
• Orkusala: 4,55 kr/kWh x 47 MWh/ár = 214 kkr/ár

____________________________________________________________________________________________

• Heildarraforkukostnaður eftir breytingu: 394 kkr/ár
• Raforkukostnaður fyrir breytingu m/VSK:  492 kkr/ár

____________________________________________________________________________________________

• Sparnaður notanda 98 kkr/ár eða 20 %.

____________________________________________________________________________________________

Með þessu næðist fram lækkun húshitunarkostnaðar á "köldum svæðum" og ríkissjóður hefði hvorki kostnað né beinar tekjur af rafmagni til húshitunar. Þetta er þess vegna í senn réttlætismál og hagræðingarmál.  Yfirgjaldtöku fyrir flutning og dreifingu til rafhitunar lyki, og orkuverðið yrði ívið hærra en hæsta verð til stóriðju, enda væri notandi skuldbundinn til að kaupa a.m.k. 40 MWh/ár a.m.k. eitt ár fram í tímann. Skorður væru settar við fjárfestingarþörf til flutnings og dreifingar með hvata til að jafna álagið.  Lagabreytingu þyrfti til að framkvæma þetta.  Vilji er allt, sem þarf.

 

 

   

 

 

Olíumarkaðurinn

Hlutdeild jarðolíu í heildarorkunotkun heimsins er tæplega 33 % og til samanburðar aðeins 12 % af heildarorkunotkun á Íslandi. Ísland er þannig í hópi um 5 landa jarðarinnar, þar sem hlutdeild jarðefnaeldsneytis er lægst. 

Olíuvinnslan hefur á þessari öld vaxið úr rúmlega 80 milljón tunnum á sólarhring (Mtu/d) í um 95 Mtu/d eða um 1,3 % á ári að jafnaði. Á notendahlið hefur mest munað um eftirspurnaraukningu frá Kína, en á framboðshlið munaði mest um Bandaríkin (BNA), sem þróuðu nýja vinnslutækni með láréttri borun og setlagasundrun með vökvaþrýstingi, en einnig olíuvinnslu úr tjörusandi.  Er nú svo komið, að í BNA eru framleidd um 7 Mtu/d alls eða 7 % af heimsframleiðslunni, og þar sem OPEC hefur haldið að sér höndum varðandi verðstjórnun, ráða Bandaríkjamenn nú verðlagningunni. Ógurleg mengunarvandamál blasa við Kínverjum, svo að þeir leggja nú höfuðáherzlu á endurnýjanlega orkugjafa ásamt kjarnorku.  Hagvöxtur hefur mjög dalað í Kína, og þjóðinni er tekið að fækka, svo að allt bendir nú til minnkandi eftirpurnar eldsneytis frá Kína, þrátt fyrir vaxandi fjölda farartækja.

Til að einokunarhringur (cartel) nái að ráða verðlagningu þarf þrennt:

1. agi
2. ráðandi markaðsstaða
3. aðgangshindranir

 OPEC hefur ekkert af þessu.  Aðildarríkin svindla á úthlutuðum kvóta sínum.  OPEC sér heiminum aðeins fyrir 30 % markaðarins, sem er of lítið til að ráða verðinu.  Mikið er um ný aðildarlönd.

Þetta er bakgrunnur ákvörðunar OPEC í nóvember 2014 um að reyna ekki að stöðva verðhrunið á jarðefnaeldsneyti.  Þá var verðið um 70 USD/tunnu, en er nú 50-60 USD/tunnu og gæti farið í 30 USD/tunnu, tímabundið, ef markaðurinn verður opnaður fyrir Persum, því að gríðarleg stöðubarátta á sér stað á milli Persa og Araba, og Persar gætu innan árs framleitt 5 Mtu/d af olíu, sem ríður baggamuninn um verðþróunina. 

Sádi-Arabar, sem dæla langmestu af jarðolíu úr iðrum jarðar, gætu hafa sent verðið upp aftur upp á eigin spýtur með því að draga úr framleiðslu um u.þ.b. 5 Mtu/d. Ólíkt fjárvana olíuútflutningslöndum í hringnum, t.d. Venezúela, hefur þetta grimmlynda eyðimerkurkonungdæmi efni á slíku, því að það á olíusjóð upp á USD 900 milljarða.  Norðmenn eru ekki í OPEC, en hafa fram að þessu verið drjúgir sjóðsafnarar, þó að nú gangi á þann sjóð, enda hefur honum ekki verið betur stjórnað en íslenzku lífeyrissjóðunum, og er þá langt til jafnað.  Fé án hirðis sagði góður maður.  

Ólíkt Norðmönnum og ýmsum í OPEC geta Sádarnir búið við mikla olíuverðslækkun, þar sem heildar framleiðslukostnaður þeirra er sá lægsti í heimi eða um 6 USD/tunna. Meðal framleiðslukostnaður Norðmanna er a.m.k. tólffaldur þessi og á nyrztu pöllunum er hann yfir 100 USD/tunna.

Reynslan sýnir, að ávinningur framleiðslusamdráttar hjá Sádum lendir hjá öðrum, sem auka þá framleiðslu sína á hærra verði, og Sádarnir tapa markaðshlutdeild.  Á 9. áratug síðustu aldar minnkuðu Sádar framleiðslu sína um 75 % úr 10 Mtu/d árið 1980 í 2,5 Mtu/d árin 1985-1986. Þetta leiddi til verðhækkunar og mikilla fjárfestinga í greininni, t.d. í Norðursjónum hjá Bretum og Norðmönnum, svo að þessi verðstýring varð Sádum bjúgverpill.

Að reyna að bjarga OPEC með slíkri spákaupmennsku núna gæti reynzt enn hættulegra en þá.  Þá mundi setlagasundrunin taka vel við sér og sennilega dreifast út frá Norður-Ameríku. Hið merkilega er, að framleiðsla Bandaríkjamanna á olíu og gasi hefur enn ekkert minnkað, en fjöldi framleiðenda hefur helmingazt.  Þeir eru nú um 300 talsins. 

Verðhækkun leiðir til sparnaðar, sérstaklega í samgöngugeiranum.  Hver tvinn- eða rafmagnsbíll þýðir glataðar tekjur fyrir olíuiðnaðinn.  Sádar hafa í staðinn kosið að sauma að Rússum, sem styðja Persa, og setlagasundrurum (leirbrotsmönnum), sem skila lítilli framlegð frá sínum rekstri núna, fjárfesta þess vegna lítið sem ekkert, heldur þurrka upp lindir í notkun.  Að þurrka upp setlögin tekur aðeins um 1 ár.  

Orkubyltingin í Norður-Ameríku, BNA og Kanada, er víða öfundarefni.  Mikið magn olíu og gass hefur verið þrýst út úr setlögum með blöndu vatns, íblöndunarefna og sands með jarðlagasundrun ("fracking").  Hér er í flestum tilvikum um að ræða frumkvöðla að bandarískri uppskrift, þar sem við sögu koma afreksverkfræðingar, framkvæmdamenn og áhættusækið fjármagn, sem ekkert annað land kemst í samjöfnuð við. Þarna er sem sagt einkaframtakið upp á sitt bezta.

Viðbrögð olíuvinnslufyrirtæjanna við verðlækkun eru að draga úr fjárfestingum á nýjum vinnslusvæðum. Þetta mun fljótlega leiða til minna framboðs og verðhækkunar að öðru jöfnu, því að gamlar holur þorna.  Að þessu sinni er þó ekki búizt við, að verðið leiti varanlega í sama far og áður, af því að heimurinn hefur hafið orkuskipti til endurnýjanlegra orkulinda.

Að þessu sinni taka stóru olíufélögin á sig skellinn, t.d. Exxon Mobil og Shell.  Eftir að hafa í áratug kastað fé hluthafanna í leit í Íshafinu og á djúpsævi í hitabeltinu án merkjanlegs árangurs, fóru þau að draga úr útgjöldum árið 2013.  Langtíma verkefni, sem gáfu vonir um 3 % af núverandi framleiðslu eða tæplega 3 Mtu/d, hafa verið kistulögð.  Olíufélögin hafa miðað við 80 USD/tu í áætlunum sínum, sem er óvarlegt, og þess vegna er búizt við auknum niðurskurði. Orkufyrirtæki með miklar væntingar um verðhækkanir afurða sinna sjá nú skriftina á veggnum og verða að endurskoða stefnumörkun sína. Nú þarf að miða arðsemisútreikninga við lægra verð en búizt var við fyrir 5-10 árum.

Mikið af aðlögunarkostnaðinum af lægra verði mun falla á leirsteinsvinnsluna. Þar er kostnaður hár og vinnsluaukningin mikil eða úr 0,5 % af heimsframleiðslu árið 2008 í 3,7 % eða 3,5 Mtu/d um þessar mundir.  Þetta hefur kallað á miklar fjárfestingar, sem t.d. árið 2013 jafngilti 20 % allra fjárfestinga í olíuiðnaðinum.  Sádi-Arabar ætla að umbera núverandi verðlækkanir til að eyðileggja fjárhag leirsteinsmanna.  Það eru þess vegna miklar viðsjár á orkumörkuðunum. 

Raforkuverð hefur í sögulegu samhengi fylgt verðlagi eldsneytismarkaðanna.  Landsvirkjun birti fyrir nokkrum árum verðspá sína, þar sem stigull raforkuverðs í Evrópu var gefinn 2,6 USD/MWh á ári, og þessum stigli átti að fylgja á Íslandi.  Í kjölfarið tóku að birtast dagdraumar um gull og græna skóga á Íslandi, einungis ef lagður yrði sæstrengur til Bretlands.  Þessi dæmalausi barnaskapur í anda útrásarvíkinga er nú um það bil að ganga sér til húðar, og æ fleirum verður nú ljóst, að keisarinn er ekki í neinu.    

 

   

 

 

Raforkukaup Englendinga frá Íslandi ?

Viðskiptablaðið sagði frá því fimmtudaginn 12. febrúar 2015, að nýr Orkumálaráðherra Bretlands, Matthew Hancock, hefði sent Iðnaðar- og viðskiptaráðherra Íslands, Ragnheiði Elínu Árnadóttur, bréf, um sæstrengsverkefni á milli Íslands og Skotlands, og hún segist vera að vinna að svarbréfi hans í sama blaði. 

Í því bréfi ætti fyrsta spurningin að vera um það, hvort herra Hancock hafi fengið umboð frá Skotum til að semja um legu sæstrengs í lögsögu Skotlands og landtöku á skozkri ströndu ásamt tengingu við skozka raforkuflutningskerfið.  Önnur spurningin ætti að vera, hvort ríkisstjórnin í Lundúnum sé tilbúin til að leggja fyrir brezka þingið frumvarp um verð fyrir raforkuna, sem tryggði virkjunaraðilum á Íslandi og strengeigandanum venjulega markaðsarðsemi á afskriftartíma mannvirkjanna. Ef slíkar spurningar væru settar fram, er von til, að botn fari að fást í þetta mál.  Það er sjálfsagt fara nú fram á skuldbindingar að hálfu Breta, svo að menn séu ekki dregnir á asnaeyrunum hér fram og til baka, endalaust. 

Þingkosningar verða á Bretlandseyjum í maí 2015 og herra Hancock verður væntanlega að svara með fyrirvara um samþykki nýrrar ríkisstjórnar og þings.  Það er í góðu lagi. Mestar líkur eru þó á, að svarið við þessum grundvallar spurningum verði neitandi, af því að enginn viðskiptalegur grundvöllur er fyrir þessu verkefni.  Flutningsgeta strengsins er einfaldlega of lítil til að hann geti borið sig á markaðsverði orkunnar, og herra Hancock mun hvorki geta né vilja skuldbinda ríkissjóðs Bretaveldis í 20-30 ár til stórfelldra niðurgreiðslna á raforku frá Íslandi.  Þá er áframhaldinu sjálfhætt hérlendis.  

Því verður vart trúað, að Iðnaðar- og viðskiptaráðherra í umboði Alþingis haldi áfram að eyða fé og tíma í þetta mál án þess að hafa vissu fyrir því, að Bretlandsmegin geti menn sýnt fram á það, að fullnægjandi stuðningur sé þar við að fylgja þessu máli fram til skuldbindandi samnings um verð fyrir orku við áriðilinn Bretlandsmegin, er nemur a.m.k. 200 USD/MWh.  Einhver mundi nú bjóðast til að lofa því að éta hattinn sinn, ef þetta gengur eftir, og þó að það sé samkvæmishattur, sem hafður er í hávegum.   

Í téðu bréfi frá Íslandi mun koma fram, hvar málið er statt hérlendis nú, en á vegum ráðuneytis Ragnheiðar Elínar er síðan haustið 2014 starfandi þriggja manna nefnd, sem vinnur að svörum við spurningum frá Atvinnuveganefnd Alþingis þann 30. janúar 2014. Forvitnilegt er, hvort ofangreindar tvær grundvallar spurningar komu frá Atvinnuveganefnd. 

Í þessari nefnd, sem stundum er nefnd verkefnastjórn af dularfullum ástæðum, sitja aðstoðarforstjóri Landsvirkjunar, fyrrverandi forstjóri Landsnets og skrifstofustjóri í Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu.  Til að sinna hlutverki sínu af kostgæfni verður nefndin að kaupa ýmsa sérfræðivinnu til að svara erfiðum spurningum, sem nauðsynlegt er að fá svar við um afleiðingar tengingar raforkukerfis Íslands, sem er rúmlega 2,0 GW kerfi, við raforkukerfi Skotlands, sem er heldur stærra en íslenzka kerfið, en tengt með fremur veikri tengingu suður á bóginn til Englands.  

Samt snúast markaðsdraumar Landsvirkjunar um England og að selja orku héðan til að mæta álagstoppum á Englandi.  Matthew Hancock þarf að svara því, hvort hann ætlar strengnum landtöku Englandsmegin, eins og nýumsömdum streng frá Noregi, því að þá verður hann umtalsvert lengri frá Íslandsströnd og að sama skapi dýrari.  Hvers vegna skrifar Orkumálaráðherra skozku heimastjórnarinnar í Edinborg ekki bréfið til Orkumálaráðherra Íslands, ef strengnum er ætluð landtaka á Skotlandi ? Svo kallaður Orkumálaráðherra Bretlands í London er í raun bara Orkumálaráðherra Englands og Wales. Skotar verða að vera með í ráðum um þetta verkefni, en þeir eru sennilega áhugalausir um það, af því að þeir eiga gnótt orku. Íslenzki Iðnaðar- og viðskiptaráðherrann má með engu móti sniðganga sinn skozka starfsbróður.  Slíkt getur leitt til móðgunar í herbúðum Skota.  Er ekki nær, að þessar bréfaskriftir og þreifingar verði á milli Reykjavíkur og Edinborgar en Reykjavíkur og Lunduna og Edinborg sjái um að koma orkunni í varð, t.d. með því að senda hana suður fyrir Hadríanusarvegginn. 

Það er margt afar sérkennilegt varðandi viðskiptahlið þessa sæstrengsmáls.  Á Skotlandi er mikil endurnýjanleg orka til raforkuvinnslu, bæði frá vatnsföllum og vindi, og merkilegar rannsóknir eiga sér þar stað á virkjun sjávarfallastrauma til raforkuvinnslu með sæstreng til lands.  Skotar hafa þegar virkjað 1,3 GW af vatnsafli, og þeir eiga enn eftir 1,2 GW óvirkjað af vatnsafli.  Gefur auga leið, að miklu hagkvæmara er fyrir þá að virkja það en að kaupa rándýra raforku óraleið frá Íslandi um 0,7-1,0 GW sæstreng, sem yrði sá lengsti sinnar gerðar, þyrfti að fara á mesta dýpið, og gæti þess vegna hæglega reynzt verða erfiður í rekstri, sem þá yrði slitróttur með löngum hléum. 

Með öðrum orðum er enginn markaður fyrir íslenzka raforku fyrirsjáanlegur á Skotlandi, og flöskuháls er í flutningskerfinu á milli Skotlands og Englands, sem engin áform eru um að bæta úr, svo að vitað sé.  Óvíst er, að Skotar kæri sig um slíkan sæstreng í sinni landhelgi án umtalsverðs aðstöðugjalds, og bætist þá enn við kostnaðarhlið verkefnisins, sem var þó svo há fyrir, að hann var fundinn ósamkeppnifær á markaði.  Það er sem sagt nokkuð glænefjaleg nálgun á þessu viðfangsefni miðað við umfang þess.

Í frásögn Jóhannesar Stefánssonar í Viðskiptablaðinu 12.02.2015 af téðum bréfaskriftum segir:

"Í bréfinu ítrekar hann áhuga Bretlands á samstarfi við Ísland um sæstrenginn og býður fram alla þá aðstoð, sem Bretar geti boðið til að hjálpa Íslendingum að komast að niðurstöðu í málinu."

Hér þarf að gefa gaum að því, að bréfritarinn, Matthew Hancock, hefur ekki umboð til að tala fyrir munn Skota í þessu máli, og það er ekki hægt að sniðganga Skota, ef strengurinn á að fara um lögsögu þeirra.  Í annan stað er ljóst, að helztu hagsmunir Englendinga af þessu verkefni eru ekki fólgnir í raforkuviðskiptunum, heldur, að ensk verkfræðifyrirtæki og enskur iðnaður verði aðalbirgjar þekkingar og búnaðar ásamt lagningu sæstrengsins, sem er mikið vandaverk. Þar með næði enskur iðnaður jafnvel einnig fótfestu á Íslandi með hönnun og smíði búnaðar til virkjana og línubygginga, en Englendingar eru meðvitaðir um vaxtarmöguleika hagkerfisins hérlendis, sem eru einstæðir í Evrópu. Allt þetta gæfi Englendingum forskot á sérhæfðu sviði með mikla vaxtarmöguleika og arðsemi. Það hangir þess vegna talsvert á spýtunni fyrir enska hagsmuni, en hið sama verður hins vegar hvorki sagt um skozka né íslenzka hagsmuni. Framhjá þessu má ekki líta við stöðumatið í íslenzka Iðnaðar- og viðskiptaráðuneytinu.

"Aðspurð, hvort bréfið sé til marks um aukinn þrýsting af hálfu Breta, segir Ragnheiður Elín: "Þeir hafa sannanlega áhuga, ég finn það.  En þeir hafa líka skilning á því, að við þurfum að vinna okkar heimavinnu, og bjóða fram aðstoð, ef við þurfum á henni að halda.""

Forstjóri Landsvirkjunar hefur lýst því yfir, að fyrirtæki hans muni ekki fjárfesta í sæstrengnum.  Landsnet hefur enga lagaheimild til þess og verður tæplega veitt slík heimild, sem hækka mundi gjaldskrá fyrirtækisins upp úr öllu valdi.  Opinberir aðilar á Íslandi munu þess vegna aðeins fjárfesta í virkjunum og línum á Íslandi vegna þessa sæstrengs.  Þess vegna kemur spánskt fyrir sjónir, að Ragnheiður Elín skuli leggja út í kostnað við "heimavinnuna" með vinnu téðrar nefndar í stað þess að semja við herra Hancock um að standa straum af nauðsynlegum rannsóknum, eins og hann lætur liggja að, að hann sé tilbúinn til. Hún gæti vafalítið samið við herra Hancock um umtalsverða þátttöku íslenzkra ráðgjafa við rannsóknarvinnu af þessu tagi, sem yrði öllum til styrkingar.  Í stað þess að verða byrði á íslenzka ríkissjóðinum, mundu sterlingspund koma til landsins, ef Ragnheiður Elín léti með þessum hætti reyna á raunverulegan áhuga Englendinganna. Það er heimóttarlegt að taka ekki í útrétta hönd enska ráðherrans og stofna til samstarfs, sem getur styrkt íslenzkt tæknisamfélag.

Landsvirkjun lét ráðgjafarfyrirtækið Gamma gera fyrir sig skýrslu um fýsileika sæstrengs til Skotlands, og kom sú út í september 2013.  Það virðist hafa farið fram hjá bæði verkkaupa og verksala, að hér er aðallega um rafmagnsverkfræðilegt viðfangsefni að ræða, og ekki er vitað um stórt úrval rafmagnsverkfræðinga hjá Gamma, enda varð afraksturinn eftir því, eða draumfaralýsing á miklum gróða, ef allt tekst á bezta veg.  Í verkefni með svo marga og alvarlega tæknilega og viðskiptalega áhættuþætti, gerist slíkt aðeins í hinum allra bezta heimi allra heima.  Refirnir virtust skornir til að ginna ríkisvaldið til að leggja mikla áhættu á herðar skattgreiðenda.  Að vitna til gróða norska Statnett og virkjunareigenda í þessu sambandi vitnar um mikla vanþekkingu á samanburði aðstæðna í Noregi og á Íslandi.  Hvað skyldi sú skýrsla hafa kostað Landsvirkjun ?  Ef hún er ekki pappírsins virði, hefur hún verið rándýr.  

Gert var ráð fyrir árlegum orkuflutningi 5 TWh frá Íslandi til Skotlands, og átti þar af að totta 2 TWh út úr íslenzka kerfinu án nýrra virkjana með svo kallaðri bættri nýtingu þess, og 3 TWh áttu að koma frá nýjum virkjunum samkvæmt téðri skýrslu.  Það var þegar vitað og gagnrýnt m.a. á þessum vettvangi, að fullyrðing um 11 % aukningu orkuvinnslu án nýrra virkjana, en með tilkomu sæstrengs, væri eins og naglasúpa, og rúmlega ári seinna játaði viðskiptastjóri Landsvirkjunar þetta óbeint með því að lýsa því yfir opinberlega, að orkan í kerfinu væri að verða upp urin. Hér eru firn mikil á ferð, og einhverjir gætu spurt sig um trúverðugleika téðs verkkaupa og verksala eða jafnvel, hvort allur málatilbúnaðurinn bæri einungis vott um trúðslæti.  Fáum hafði þó dottið í hug, að Landsvirkjun gæti breytzt í sirkus.

Jafnframt virðist Landsvirkjun eftir útkomu skýrslu Gamma hafa komizt að því, að ekki væri góð viðskiptahugmynd að virkja 3 TWh fyrir sæstreng, sem jafngildir að auka orkuvinnslugetu landsins um 17 %, heldur kynnti viðskiptastjórinn í tímaritinu Þjóðmálum í fyrra nýja hugmynd til sögunnar. 

Hún felst í að flytja raforku til Íslands á lágálagstímabilum á Bretlandi og geyma hana í miðlunarlónum þar til hæsta verð fæst fyrir hana á Bretlandi, og flytja hana þá umsvifalaust út. Hér er gert ráð fyrir að flytja jafnmikla orku fram og til baka um 2500 km leið alls, en ekki verður komizt hjá um 20 % rýrnun á leiðinni vegna tapa í flutningsmannvirkjunum, afriðlum, áriðlum, streng og loftlínum fram og til baka.  Til að vinna upp töpin þarf að senda um 20 % meiri orku frá Íslandi en Bretlandi. Notkun strengsins til að fullnægja toppum með þessum hætti veldur lélegri nýtingu á honum, en þokkaleg nýting, þ.e. orkuflutningur, sem nemur a.m.k. 70 % af hámarksflutningsgetu, er forsenda fyrir arðsemi strengsins.  Þessi útfærsla virðist vera afleit viðskiptahugmynd, en vilji Englendingar rannsaka þetta nánar og jafnvel fjárfesta í mannvirkjum til að raungera hugmyndina, þá er ekkert á móti því.  Að mati þessa pistilhöfundar kemur hvorki til mála, að opinbert fyrirtæki á Íslandi né ríkissjóður verji nokkru fé í svo áhættusamt verkefni sem sæstreng til Bretlandseyja. Til að styðja slíkt þarf pottþétt verkfræðileg rök og traustan viðskiptasamning til a.m.k. 20 ára. 

Ef sameiginleg áhættugreining Breta og Íslendinga á verkefninu: "Allt að 1,0 GW sæstrengur á milli Íslands og Bretlands", leiðir til þess, að áhugasamir fjárfestar gefa sig fram, sem eru fúsir að bera alla fjárhagslega ábyrgð á öllum þáttum verksins án nokkurrar íslenzkrar ríkisábyrgðar, þá ber að fagna nýju tækni- og viðskiptaundri. Aðeins þannig er hægt að sýna fram á, að keisarinn dilli sér ekki nakinn á sviðinu. Hætt er þó við, að þeir, sem fæddir eru á 20. öld, hvað þá á fyrrihluta hennar, verði komnir undir græna torfu áður en sá fagnaður tækni- og viðskiptaundurs verður haldinn, en fagnaðarlætin munu þá berast að handan.               

     

      

Afl- eða orkuskortur ?

Undarleg var fréttin á forsíðu Morgunblaðsins þann 12. janúar 2015 undir fyrirsögninni, "Raforkan er að verða uppseld". 

Þessi fullyrðing kom eins og skrattinn úr sauðarleggnum, af því að í fyrra var að fullu tekin í gagnið nýjasta virkjun Landsvirkjunar, Búðarhálsvirkjun með uppsett afl 95 MW og forgangsorkuvinnslugetu 585 GWh/a.  Virkjunin var reist í tengslum við nýjan langtíma orkusölusamning við álverið í Straumsvík um endurskoðaða fjárhagslega og tæknilega skilmála, sem m.a. fólu í sér viðbótar afl 75 MW.  Töku 20 MW var frestað um nokkur ár af tæknilegum og fjárhagslegum ástæðum, svo að 40 MW ættu að standa nú ónotuð af virkjuninni.  Hvernig í ósköpunum væri nú staðan í orkumálum landsins, ef álverið hefði nýtt sér rétt sinn um a.m.k. 75 MW ?  Eðlilegast er, að umframaflið og -orkan gangi til aukningar á almennri raforkunotkun í landinu, og mundi duga í nokkur ár.  Því virðist ekki vera að heilsa.

Það eru fleiri gáttaðir en höfundur þessa pistils.  Daginn eftir, 13. janúar 2015, birtist stutt og laggóð forystugrein í Morgunblaðinu, sem hét: "Orkan uppseld".

Eftir að hafa vitnað í fréttina með orðalaginu:"Nú styttist í, að raforkan í landinu verði uppseld", af því að "Hæg, en stöðug aukning hefur verið á orkunotkun í landinu, og hafa orkukaupendur fengið að finna fyrir minnkandi samkeppni af hendi seljenda."

Hér leikur sumt á tveimur tungum, en annað er grafalvarlegt fyrir heilbrigði raforkumarkaðarins, og verður hvort tveggja gert að umfjöllunarefni síðar í þessum pistli, en leiðarahöfundurinn heldur hins vegar áfram með hárrétta ábendingu í garð ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar og iðnaðarráðuneytisins:

"Landsvirkjun hefur beitt sér mjög fyrir því, að unnið verði að undirbúningi að lagningu rafstrengs til Bretlands, og ýmsir aðrir hafa sýnt því nokkurn áhuga.  Í því efni hefur áherzla verið lögð á, að næg umframorka sé í landinu og að ekki þurfi að fara út í stórfelldar virkjanir til að standa undir sæstrengnum."

 

Þetta er nákvæmlega sami skilningur og höfundur þessa pistils hefur lagt í málflutning Landsvirkjunar undanfarin misseri og véfengt með vísun í framleiðslugetu orkukerfisins og álagsins, sem er jafnara á Íslandi en annars staðar vegna mikillar hlutdeildar stóriðju, 77 % árið 2013, og nýting uppsetts afls er hér betri en víðast hvar. 

Landsvirkjun varpaði þá í tímaritinu Þjóðmálum fram nýrri hugmynd, sem var á þá leið að flytja brezka raforku um sæstrenginn til Íslands að næturþeli og draga á sama tíma niður í íslenzkum vatnsaflsvirkjunum að sama skapi og spara þannig vatn í miðlunarlónum á nóttunni, sem notað yrði daginn eftir til að framleiða raforku til sölu á brezkum reglunarmarkaði fyrir hátt verð að mati höfundar téðrar Þjóðmálagreinar.  

Höfundur þessa pistils hér sá hins vegar marga meinbugi á þessari hugmynd og fékk birta gagnrýni sína í hausthefti tímaritsins Þjóðmála 2014.  Núverandi málflutningur Landsvirkjunar um yfirvofandi orkuskort, þó að orðum aukinn sé, staðfestir, að fulltrúar hennar eru hættir að halda því fram, að í kerfinu leynist umframorka, sem sæstreng til útlanda þurfi til að afsetja.  Í tilefni þessa hringlanda segir í lok tilvitnaðrar forystugreinar Morgunblaðsins:

"Mikilvægt er í umræðu um mögulega raforkusölu um sæstreng, líkt og önnur mál af þeirri stærðargráðu, að forsendur séu réttar.  Nauðsynlegt er áður en lengra er haldið í þeirri umræðu og undirbúningi þess máls að gera grein fyrir því, hvað slíkur strengur myndi þýða í nýjum virkjanaframkvæmdum."

Framlag Landsvirkjunar til umræðunnar um hagkvæmni sæstrengs á milli Íslands og Skotlands hefur einkennzt af fullyrðingum um ónýtta orku í íslenzka vatnsorkukerfinu, sem ekki fá staðizt, enda hefur verið hörfað úr því vígi, og getgátum um gróða af slíkri samtengingu tveggja orkukerfa, sem eru algerlega út í hött vegna mikils flutningskostnaðar og lækkandi orkuverðs í Evrópu. 

Einkennilegur málflutningur fulltrúa ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar heldur áfram í téðri forsíðufrétt Morgunblaðsins þann 12. janúar 2015:

"Björgvin Skúli Sigurðsson, framkvæmdastjóri markaðs- og viðskiptaþróunar hjá Landsvirkjun, segir, að gagnaver og annar iðnaður um allt land hafi verið að bæta við og almenn umsvif, svo sem í ferðaþjónustu, kalli á aukna raforkunotkun."

Aukningin í fjölda ferðamanna til Íslands undanfarin 5 ár hefur e.t.v. aukið árlega raforkunotkun í landinu um 100 GWh, og gagnaverin nota e.t.v. um 50 GWh.  Aukning almennrar raforkunotkunar hefur verið hæg eða um 1,0 % á ári eða um 150 GWh alls undanfarin 5 ár. 

Landsvirkjun er með um 70 % heildarraforkuviðskipta í landinu.  Ef gert er ráð fyrir, að hún sé með 50 % viðskiptanna við almenningsveiturnar, nemur aukningin hjá henni vegna ofangreinds undanfarin 5 ár:

E=0,5x100+50+0,5x150 = 175 GWh á 5 ára skeiði. 

Á þessu tímabili hefur ein virkjun Landsvirkjunar, Búðarhálsvirkjun, tekið til starfa, og framleiðir hún 585 GWh/a. Af því tekur stóriðjan um 370 GWh/a.  Þá eru eftir "ónýttir" um 215 GWh/a. 

Þetta er mjög lítil orka eða aðeins rúmlega 1,0 % af heildarraforkuþörf landsins.  Það er þess vegna alveg ljóst, að það er algerlega ábyrgðarlaust af Landsvirkjun að selja raforku til kísilvera án þess að virkja sérstaklega.  Það gerir hún fyrir PCC við Húsavík með Þeistareykjavirkjun, en hún hefur enn ekki gert það fyrir önnur kísilver, t.d. United Silicon, í Helguvík.

Eftirfarandi í tilvitnaðri Morgunblaðsfrétt bendir til, að Landsvirkjun setji nú á Guð og gaddinn og minnki þar með framboð ótryggðrar orku í landinu með þeim afleiðingum, að hún stórhækkar í verði.  Raforkumarkaðurinn er fákeppnimarkaður, og ríkisfyrirtækinu Landsvirkjun ber skylda til að sjá til þess, að á hverjum tíma sé nægt framboð raforku, nema auðvitað í þurrkaárum, en slíku er alls ekki til að dreifa núna, því að staða miðlunarlónanna er góð: 

"Með samningum við kísilver hefur Landsvirkjun lokið við að selja þá orku, sem hún átti fyrirliggjandi.  Björgvín segir ekki hægt að fullyrða, hvenær virkjuð orka í landinu verði uppseld, en farið sé að styttast í það."

Hér er talað með loðnum hætti, sem forðast ber í opinberri umræðu.  Hvaða samningar eru þetta ?  Ekki er vitað um aðra samninga en við PCC og United Silicon.  Ef kísilfyrirtækin fjögur, sem sýnt hafa hug á fjárfestingum hérlendis, hafa hug á forgangsorkukaupum, er rétt að tala skýrt um það, að nauðsynlegt er að reisa nýjar virkjanir fyrir þessa nýju notendur, eins og verið er að gera með Þeistareykjavirkjun, ef ekki á að tefla hér á tæpasta vað með afhendingaröryggi raforkunnar, og hækka orkuverðið að þarflausu í krafti fákeppni til annarra notenda.   

Það er rétt að tala skýrum orðum um það, að nýir, meðalstórir notendur sunnan heiða, á borð við Silicor á Grundartanga, kalla á nýja virkjun.  Virkjanakostirnir þrír í Neðri-Þjórsá fengu í Rammaáætlun hæstu einkunn fyrir bæði lítil umhverfisáhrif og hagkvæmni. Umhverfisáhrif þessara kosta hafa verið metin, og verkhönnun þeirra er tilbúin.  Það vantar einvörðungu framkvæmdaleyfi sveitarfélags. 

Það er eðlilegast, að þessir verði næstu virkjanakostir Landsvirkjunar hér sunnan heiða.  Á Alþingi þekkja allmargir sinn vitjunartíma um þessar mundir, og eru þess vegna byrjaðir að vinda ofan af þeim fáheyrða gjörningi Svandísar Svavarsdóttur að færa þessar virkjanir úr nýtingarflokki á grundvelli eigin sérvizku og félaganna í VG og Saf, sem bauð henni að gera allt, sem hún gat og gat ekki, sbr Hæstaréttardóm yfir henni, til að þvælast fyrir öllum vatnsaflsvirkjunum í landinu fram í rauðan dauðann.       

 

 

 

 

 

   

Umhverfissamband Evrópu

Nú fullyrða öfugmælaskáld stjórnarandstöðunnar á þingi á borð við Katrínu Jakobsdóttur, að þau séu á móti auknum álögum hins opinbera á almenning á Íslandi. Er þá við hæfi að grípa til orðtaksins, að þar setti nú skrattinn upp á sér skottið. 

Í ljósi yfir 100 skattahækkana "fyrstu tærru vinstri stjórnarinnar", þessarar, sem reisti "skjaldborgina (alræmdu) um heimilin", var barátta núverandi stjórnarandstöðu gegn breytingum á virðisaukaskattskerfinu fremur einfeldningslegt lýðskrum í tvöföldum skilningi. 

Í fyrsta lagi skattleggja þau, sameignarsinnarnir og jafnaðarmennirnir á þingi, allt, sem hreyfist, og hækka gildandi álögur upp í rjáfur, strax og þau fá tækifæri til.  Þetta vita allir landsmenn, enda sannaðist þessi fullyrðing á síðasta kjörtímabili, svo að það er furðulegt af stjórnarandstöðunni að bera kápuna á báðum öxlum nú, hvað skattheimtuna varðar.  Það þarf meira en að standa álkuleg í pontu á Alþingi, líta flóttalega allt í kringum sig og þusa síðan einhverja rullu, þar sem hvað rekur sig á annars horn.

Í öðru lagi er í raun núna, með fjárlögum 2015, um skattalækkun að ræða, sem stjórnarandstaðan kýs að kalla skattahækkun, þó að ríkissjóður verði með þessum aðgerðum af a.m.k. 3 milljörðum króna í tengslum við skattkerfisbreytingar með því að færa virðisaukaskattstigin tvö nær hvoru öðru til að draga úr hvata til svindls og með afnámi nokkurra sérgjalda, sem vigta þungt, t.d. um 8 milljarðar kr í afnumdum vörugjöldum, og með fækkun undanþága.  Það var hreinn loddaraháttur af vinstri mönnum að berjast gegn þessu, því að þessar breytingar styrkja tekjustofn ríkissjóðs, þegar til lengdar lætur.  Það er almennt viðurkennt, m.a. af AGS, að lágur virðisaukaskattur á matvæli stuðlar síður en svo að jöfnuði á milli ríkra og fátækra.   

Þegar stjórnarandstöðunni hafði verið sýnt fram á allt þetta, hrökk hún í þann gírinn, að aðgerðirnar væru a.m.k. skattahækkun á suma.  Það hefur reynzt erfitt að benda á þessa suma, af því að til að svo sé, þarf viðkomandi að verja meiru en helmingi ráðstöfunartekna sinna til vara í lægra virðisaukaskattsþrepinu, þar sem mótvægisaðgerðir valda því, að aðeins 1,5 % kostnaðaraukning verður á matvælum, sem vigta langmest í lægra þrepinu, og efra virðisaukaþrepið lækkar um 1,5 %. Þar að auki hækka barnabætur og ellilífeyrir og bætur af ýmsu tagi.

Evrópusambandið, ESB, hefur sett sér markmið um, að árið 2020 verði 20 % orkunotkunar aðildarríkjanna úr endurnýjanlegum orkugjöfum.  Á mælikvarða Íslendinga er þetta lágreist markmið, en það má spyrja sig, eins og Matt Ridley í bókinni, "Heimur batnandi fer", hvort verðmætum sé skynsamlega varið í þessa baráttu í bráð og lengd.  Þetta markmið ESB er til að draga úr áhrifamætti eldsneytisútflytjenda, sem er nauðsynlegt, og til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, sem orkar tvímælis að dómi Ridleys. 

ESB á mjög erfitt með að ná þessu markmiði, enda afar kostnaðarsamt, og staðan hjá þeim núna er, að 10 % - 12 % orkunotkunar er sjálfbær, þ.e. úr endurnýjanlegum orkugjöfum.  Þess vegna er gripið til ýmissa örþrifaráða, eins og að fyrirskipa blöndun á s.k. lífolíu í fartækjaeldsneyti.  Þessi ráðstöfun er siðferðilega röng  í sveltandi heimi, af því að hún tekur upp land frá matvælaframleiðslu til kornræktunar fyrir eldsneytisframleiðslu, sem sparar sáralitla koltvíildislosun, þegar upp er staðið.  Þetta leikrit  kokgleyptu loddararnir í fyrrverandi ríkisstjórn Íslands, þrátt fyrir þá staðreynd, að árið 2013 var 86 % af orkunotkun Íslands úr endurnýjanlegum orkulindum, 12 % úr jarðolíu og 2 % úr kolum. 

Til að kóróna vitleysuna fékk Þáverandi fjármála- og efnahagsráðherra, Steingrímur Jóhann Sigfússon, hagsmunaaðilann, Carbon Recycling, til að semja drög að lögum um þetta, og var það ógæfulegt upphaf þessara laga nú á tímum ofurstrangra viðmiða um vanhæfi, enda átti þetta eftir að koma niður á hefðbundnum blóraböggli ofstækismanna um umhverfisvernd, bílrekandanum, þó að framleiðsla Carbon Recycling sé í sjálfri sér góðra gjalda verð, ef hún getur sparað gjaldeyri og lækkað kostnað bílrekenda.  Að öðrum kosti er hún ekki upp á marga fiska.

Það var þess vegna fáheyrt glappaskot af Steingrími Jóhanni, fyrrverandi fjármála- og efnahagsráðherra, og fyrrverandi umhverfisráðherra, Svandísi Svavarsdóttur, að berjast fyrir innleiðingu þessarar tilskipunar, sem jafnvel Liechtenstein fékk undanþágu frá.  Lá auðvitað beint við að sækja með gildum rökum um undanþágu fyrir Ísland, en það lá ekki í spilum fjandmanna bíleigenda, jafnaðarmannanna og vinstri grænna, að setja sig úr færi við að hækka álögur á bíleigendur.  Ef þetta skattpíningarfólk sér færi á skattlagningu í nafni umhverfisverndar og/eða tekjujöfnunar, skal það aldrei setja sig úr færi að stökkva á þann vagn, enda var niðurstaða kjósenda sú árin 2013 og 2014, að villta vinstrið sé óstjórntækt.

Í grundvallaratriðum er unnt að framleiða lífeldsneyti á tvennan hátt, þ.e. úr jarðargróða, ýmsum korntegundum og repju, og hins vegar á efnafræðilegan hátt úr koltvíildi og vetni, eins og byrjað er á í auðlindagörðum Hitaveitu Suðurnesja í Svartsengi.  Báðar aðferðirnar eru dýrar m.v. hefðbundna eldsneytisvinnslu.  Um fyrri aðferðina hefur Björn Lomborg eftirfarandi að skrifa í Daily Telegraph:

"Notkun lífeldsneytis hefur til að mynda leitt til hærra matarverðs og líklega svelta um 30 milljónir manna að óþörfu vegna þeirra, og fjöldi hungraðra af völdum lífeldsneytis gæti aukist í 100 milljónir manna fyrir árið 2020. Það er sennilegt, að lífeldsneyti leiði til aukins útblásturs koltvísýrings (CO2), því að þegar menn taka akra undir ræktun á plöntum til lífeldsneytisframleiðslu, þarf að ryðja skóga annars staðar til að rækta matjurtir."

Björn Lomborg fer hér ekki með neitt fleipur, enda hefur hann kynnt sér þessi mál rækilega.  Á árinu 2014 þýðir þessi óskynsamlegi gjörningur Svandísar Svavarsdóttur og Steingríms Jóhanns tæplega 1,0 milljarð kr í útgjaldaauka til eldsneytiskaupa, en ekki nóg með það.  Þetta er siðlítill gjörningur, því að í heimi matvælaskorts er verið að taka ræktarland undir kornrækt, sem ekki er nýtt til fóðurs, heldur eldsneytisframleiðslu. 

Í Viðskiptablaðinu, 11. desember 2014, er grein um þetta mál, þar sem segir m.a.:

"Vegna ákvæða í lögum frá árinu 2013 um 3,5 % íblöndun svo nefnds endurnýjanlegs eldsneytis hafa söluaðilar eldsneytis þurft að flytja inn lífolíur til íblöndunar, en lífolíurnar eru allt að 80 % dýrari í innkaupum en hefðbundin dísilolía. ...

Um næstu áramót hækka kröfurnar um hlutfall endurnýjanlegs eldsneytis í 5,0 %.  Glúmur (Björnsson) segir, að þá megi jafnvel gera ráð fyrir, að söluaðilar eldsneytis neyðist til að blanda innfluttu etanóli í bensín, sem lækkar orkuinnihald eldsneytisins, eykur eyðslu og fjölgar ferðum á bensínstöðvar. 

Hann segir, að ekki sé aðeins um að ræða lagaskyldu að viðlögðum sektum, að endurnýjanlegt eldsneyti sé ákveðið lágmarkshlutfall, heldur sé söluaðilum jafnframt veittur skattaafsláttur í formi niðurfellingar á olíu- og kolefnisgjaldi fyrir að að fara að lögum.  "Það, að þörf sé á að verðlauna menn með skattaívilnun fyrir að fara að lögum, skýrist væntanlega af því, hve óhagkvæmt er að blanda lífeldsneytinu saman við hefðbundið eldsneyti. Vegna þessara skattaívilnana rennur hluti af söluverði dísilolíu , sem áður rann í ríkissjóð, nú úr landi sem erlendur gjaldeyrir til framleiðenda lífeldsneytis," segir Glúmur."

Stjórnsýsla Svandísar Svavarsdóttur, fyrrverandi umhverfistáðherra og Steingríms Jóhanns, fjármála- og efnahagsráðherra fyrrverandi ríkisstjórnar, sem hér sat að völdum á síðasta kjörtímabili, varð almenningi hrikalega dýrkeypt og gerði ekki annað en veikja hagkerfið.  Í þessu tilfærða dæmi voru fórnarlömbin bíleigendur, en vinstri sinnaðir ráðamenn reyna með öllum tiltækum ráðum að þrengja kost þeirra, og ríkissjóður, en ofangreindur skattaafsláttur fyrir að flytja inn lífolíu og fara að lögum, er fáheyrður.  Í þessu tilviki má virkilega halda því fram, að verið sé að gefa eftir skatttekjur og bruðla með gjaldeyri án nokkurs ávinnings. Það verður að vinda hið fyrsta ofan af siðlausri og rándýrri ráðstöfun loddaranna.  

Hér hefur undirgefni við ESB og blint umhverfisofstæki ráðið för.  Hvort tveggja er forkastanlegt, og það eru næg rök, sem standa til þess að hverfa algerlega frá blöndun lífolíu eða ethanóls í eldsneytið fyrir íslenzkan markað, eins og þegar hefur verið sýnt fram á, þ.e.a.s.:

• Ísland þarf alls ekki á þessari aðferð að halda til að ná markmiðum EES um hlutdeild endurnýjanlegra orkulinda árið 2020.
• Aðferðin er fjandsamleg fátæku fólki í heiminum, því að hún ryður burt framleiðslu á matvælum á ræktarlandi.
• Lífolían er dýr, sem þýðir við 5 % hlut hennar a.m.k. 4 % hækkun á eldsneytiskostnaði.

Svandís Svavarsdóttir varð alræmd í stjórnartíð sinni fyrir meingallaða stjórnsýslu í sambandi við staðfestingu skipulagsáætlunar sveitarfélaga við Þjórsá, sem halda vildu hagkvæmustu virkjunarkostum landsins, virkjunum í Neðri-Þjórsá, á kortinu, og pólitísk hreðjatök sín á Rammaáætlun um virkjanir og verndun eru í fersku minni.  Hér bætist enn eitt dæmið við um stjórnsýslu, þar sem þjóðarhagsmunum er fórnað á altari þjónkunar við sérvitringslega minnihlutahópa, sem eru ær og kýr hins vankaða vinstra liðs, sem ávallt velur vitlausa kostinn, ef það hefur úr tveimur að velja, réttum og röngum.  

Það eru til miklu árangursríkari aðferðir en þessi lífeldsneytisframleiðsla til að draga úr koltvíildislosun á Íslandi.  Ein þeirra er endurheimt votlendis, og er ávinningurinn reistur á því, að losun CO2, koltvíildis, úr framræstu landi á Íslandi á hverju ári nemur nífaldri árlegri losun allra samgöngutækja á Íslandi á gróðurhúsalofttegundum.  Á sínum tíma var grafið óþarflega mikið af skurðum í sveitum landsins í þurrkunarskyni, þó að hér væri engin mýrarkalda, af því að sú starfsemi var stórlega niðurgreidd.  Nú er líklegt, að nýtt land verði á næstunni brotið til ræktunar til að fæða stækkandi þjóð, fleiri ferðamenn og til að anna eftirspurn erlendis.  Til að fullnægja kröfum ESB um minni losun koltvíildis frá umferð mætti í staðinn bjóða upp á að moka ofan 2 % skurðanna og minnka þar með losun CO2 sem nemur 20 % af losun umferðarinnar, og mundi við slíkt sparast gjaldeyrir og ríkissjóður þyrfti ekki lengur að búa við eftirgjöf á tekjum sínum til að menn fari að lögum.      

     

    

  

    

Orkumálin skipta sköpum

Ísland hefur algera sérstöðu á Vesturlöndum, og þó að víðar væri leitað, um orkukerfi landsins.  Raforkuvinnslan á hvern íbúa er líklega sú mesta í heimi, eða um 55 MWh/íb, og hún er öll sjálfbær og afturkræf samkvæmt alþjóðlegum skilgreiningum þar um.  Þessi aðstaða er gulls ígildi og miklu meira virði en aðstaða Norðmanna sem olíufursta Norðursins, þegar til lengdar er litið.  Það hefur sannazt nú við verðhrun olíunnar, að hagkerfi Noregs stendur á brauðfótum, af því að olían hefur veikt alla aðra atvinnuvegi landsins, nema þá, sem á honum lifa beinlínis. 

Raforkukerfi Íslands hefur verið byggt upp með hagkvæmasta hætti, sem hugsazt getur, þ.e.a.s. síðan 1967, að ákveðið var að ráðast í Búrfellsvirkjun, í tiltölulega stórum einingum, sem þó hafa hratt náð fullnýtingu á grundvelli langtíma (25-45 ára) orkusölusamninga með mikilli kaupskyldu viðskiptavina orkufyrirtækjanna.  Fyrir vikið hafa orkuvinnslufyrirtækin náð hagstæðustu bankalánum, sem völ var á, og tekjurnar hafa streymt hratt inn.  Allt hefur þetta komið Jóni og Gunnu svo vel, að þau borga miklu lægra verð fyrir kílówattstundina en Ola og Kari í Noregi, svo að ekki sé nú minnzt á Sörensen-hjónin í Danmörku og Helgu og Fritz í Þyzkalandi.  Gallarnir framleiða nú 80 % raforku sinnar með kjarnorku, en þeir hafa engu að síður tekið þá ákvörðun, eða ESB hefur tekið hana fyrir þá, að afleggja öll uraníum-knúin kjarnorkuver árið 2040.  Þeir hafa ekki hugmynd um, hvað taka muni við og standa undir raforkuvinnslunni.  Á meðan valkosturinn við kjarnorkuverin eru kolakynt raforkuver, eins og í Þýzkalandi, er þetta afar óábyrg stefnumörkun. Hún knýr á um þróun nýrrar tækni, og hér skal spá því, að þar verði Þóríum-kjarnorkuverin ofan á.   

Þessi uppbyggingarstefna hefur sannað gildi sitt með þeirri einföldu staðreynd, að markaðsverð raforku til almennings er líklega hvergi á jörðunni lægra en á Íslandi.  Verðið kann að vera sums staðar lægra, t.d. í sjeikaveldum við Persaflóann, en þá er það niðurgreitt af hinu opinbera.

Fyrir samkeppnihæfni atvinnulífsins skiptir orkuverð, ekki sízt raforkuverðið, sköpum. Þetta er nauðsynlegt fyrir Íslendinga að hafa í huga, þegar reynt er að telja þeim trú um, að aflsæstrengur á milli Íslands og Skotlands mundi hafa í för með sér gull og græna skóga fyrir íbúa Íslands.  Það er fullkomlega órökstudd fullyrðing, og útreikningar benda reyndar til, að flutningskostnaður mundi verða svo hár, 140 USD/MWh, að tap yrði á orkusölu frá Íslandi um sæstreng.  

Að orkuverðið skipti sköpum fyrir lífskjör almennings og samkeppnihæfni útflutningsatvinnuveganna vita Evrópumenn, sem sumir hverjir búa við hæsta orkuverð í heimi, hvort sem um er að ræða eldsneyti eða raforku.  Nú eru teikn á lofti um, að Evrópusambandinu (ESB) sé að takast að brjóta Rússa á bak aftur með efnahagsþvingunum, því að þeir eru hættir við að leggja s.k. Suðurstraum (South Stream) gaslögn, sem þykir vera ósigur fyrir þá og bera vott um, að tekið sé sneyðast um gjaldeyrisbirgðir Rússa, sem enda kunni með greiðsluþroti rússneska ríkisins 2015-2016.

Í Bandaríkjunum (BNA) er allt annað uppi á teninginum.  Bandaríkjamenn stunda nú vaxandi vinnslu á jarðgasi með bergbroti eða setlagasundrun (e. Hydraulic Fracturing), sem frá árinu 2008 hefur aukið gasvinnslu þeirra að jafngildi um 2 milljónir olíutunna á sólarhring eða frá 9 til 11 milljón olíutunna eða um 22 % og olíuvinnsluna sömuleiðis eða frá 5 til 7 milljóna tunna á sólarhring eða 40 %. Þetta hefur leitt til lækkunar á gasverði í BNA um 2/3, sem er líklega 50 % meiri lækkun en kostnaðarstig vinnslunnar yfir allan endingartíma brunnanna leyfir, og aukna eldsneytisframboðið af völdum þessarar nýju tækni hefur lækkað heimsmarkaðsverð olíu úr 115 USD/tunnu í um 70 USD/tu eða um 40 %, og vegna efnahagslegrar ládeyðu í heiminum og efnahagsátaka við Rússa gæti þetta verð lækkað um hríð niður í 50 USD/tunnu og kollsiglt einhæfu efnahagslífi Rússa, þó að Bandaríkjamenn þurfi 80 USD/tunnu til að spanna kostnað olíuvinnslunnar yfir allan endingartíma brunnsins.  Stjórnmálaleg átök á milli Rússa og Írana annars vegar og BNA og Sádi-Araba hins vegar eiga hér hlut að máli.  Menn velta fyrir sér, hvers vegna eldsneytisverð á Íslandi lækkar ekki meira en raun ber vitni um.  Það er aðallega vegna þess, að álögur ríkisins eru stór þáttur í eldsneytisverði til Íslendinga, og þær eru föst krónutala, þegar virðisaukaskattur er frá talinn.

Í nýrri bók, "The Frackers", skrifar Gregory Zuckerman um George Mitchell, heitinn, sem var frumkvöðull bergbrotsaðferðarinnar við vinnslu á olíu og eldsneytisgasi, að framlag hans gæti jafnvel nálgast framlag Henrys Ford og Alexanders Graham Bell" til iðnsögunnar og hagsældar almennings.   

Þessi aðferð Mitchells hefur nú breytt valdahlutföllunum í heiminum með snöggum hætti, og sýnir sú staðreynd í hnotskurn mátt orkunnar.  Bandaríkjamenn eru nánast orðnir sjálfum sér nógir um jarðefnaeldsneyti fyrir vikið, og eldsneytisverð fer m.a. af þeim orsökum hríðlækkandi í heiminum.  Fyrir vikið losna um USD 100 milljarðar á mánuði úr læðingi hjá olíu- og gaskaupendum í heiminum, sem geta þá notað þetta gríðarfé  til fjárfestinga heima fyrir, en eldsneytisseljendur missa að sama skapi spón úr aski sínum, og hefur þetta tap þegar valdið miklum usla hjá værukærum og feitum valdhöfum þessara ríkja.

Á meðal hinna síðar nefndu eru Rússar, sem aflað hafa 60 % gjaldeyristekna sinna með slíkum útflutningi.  Nú hefur sá tekjustofn minnkað um 40 %, sem þýðir um fjórðungssamdrátt í gjaldeyristekjum Rússa, sem er reiðarslag.  Á tímum harðnandi efnahagsþvingana gegn Rússum, sem ekki gefa eftir fyrr en í fulla hnefana, mun þetta áfall ríða þeim fjárhagslega að fullu 2015-2016.  Við þær aðstæður er dæmigert fyrir jafnaðarmenn í Evrópu, með utanríkisráðherra Þýzkalands í broddi fylkingar, að vilja slaka á klónni nú gagnvart Rússum, þegar vopnið er farið að bíta.  Slíkt væri glapræði og mundi aðeins leiða til enn langvinnari átaka við rússneska björninn en ella. Rússneski björninn mun ekki láta af áreitninni við nágranna sína, þó að Vesturveldin færi honum aukið fóður.  Friðkaup heitir slík strútshegðun og hefur alltaf gefizt bölvanlega gagnvart valdaklíkum.

Árið 2014 er búizt við, að BNA fari fram úr bæði Rússum og Sádi-Aröbum í heildarframleiðslu á gasi og olíu.  Starfafjöldi í orkugeiranum hefur nærri tvöfaldazt í BNA síðan 2005.  Síðan í bankakreppunni 2008 hefur þessi geiri vaxið hraðast allrar atvinnustarfsemi í Norður-Ameríku, BNA og Kanada.  Norður-Dakóta, þar sem býr fjöldi fólks af norrænu bergi brotnu, þ.á.m. íslenzku, býr að hinu risastóra Bakken olíu- og gassvæði, er með aðeins 3 % atvinnuleysi, sem er hið lægsta, sem þekkist í BNA.  Af þessu má ráða, að bergbrotsvinnsla gass og olíu á mestan hlut í að rífa BNA upp úr fjármálakreppunni og setja þau í fremstu röð þjóða heims í hagvexti talið um þessar mundir.  Á meðan hjakkar Evrópa í fari 0 hagvaxtar á barmi verðhjöðnunar, og Mario Draghi, hinn ítalski formaður bankastjórnar ECB-seðlabankans, berst ljóst og leynt við Þjóðverja innan og utan bankans um að fá að stunda peningaprentun (quantitative easing), sem Þjóðverjar telja mundu leiða til verðbólgu í Þýzkalandi og þar með bruna á sparifé Helgu og Fritz, hinnar nægjusömu, iðnu og sparsömu þýzku þjóðar.  Þjóðverjar telja orkuverðslækkunina á heimsvísu aftur á móti muni duga til að koma hjólunum aftur í gang.  Eftir stendur gríðarlegur munur á kostnaðarstigi á evru-svæðinu, sem er Suður-Evrópu mjög í óhag.   

Heimsmarkaðsverð á jarðefnaeldsneyti hefur lækkað mikið fyrir tilstuðlan Bandaríkjamanna og niður í um 70 USD á olíutunnuna, en 80 USD/tunnu er talið lágmarksverð fyrir heildarnýtingartíma olíu- og gassvæða með bergbroti í Norður-Ameríku.   Vinnslukostnaðurinn er lægri í upphafi, e.t.v. 60 USD/tunnu, en hækkar í 90 - 100 USD/tunnu, þegar nær dregur endalokum nýtingar á viðkomandi svæði. Þess vegna er búizt við gjaldþrotum fjölmargra bergbrotsfyrirtækja á næsta ári, ef verðið hækkar þá ekki yfir 80 USD/tunnu.  Þetta þarf þó ekki endilega að draga úr bergbrotinu, því að starfsemin mun halda áfram, en á færri höndum.  Arabar geta ekki þröngvað þessari starfsemi út af markaðinum í krafti stærðar sinnar á þessum markaði.  Þvert á móti er ljóst, að einokunarsamtökin OPEC eru í upplausn og hafa enga burði lengur til að ráðskast með verðið.  Verðlækkunin mun ekki einvörðungu áð líkindum knýja Rússa í greiðsluþrot, heldur knýja fram þjóðfélagsbreytingar í olíusöluríkjum, sem ekki hafa safnað digrum sjóðum að hætti frænda vorra, Norðmanna.    

Það virðist vera, að núverandi lága olíuverðið, um 70 USD/tunnu, sé vegna offramboðs af völdum aðila með lægri framleiðslukostnað, t.d. Sádi-Arabanna og smáríkjanna við Persaflóann.  Endalok OPEC og olíumarkaðarins sem seljendamarkaðar eftir 40 ára streð Araba, Persa og annarra ósamstæðra aðila við heiftarlegt okur á kaupendum olíu og gass blasir við.  Afleiðingin er góð fyrir flest Vesturlönd, góð fyrir hagkerfi olíukaupandi ríkja og að sama skapi slæm fyrir olíuseljandi ríki á borð við Noreg, Rússland, Persa og marga Araba.                            

Eiginn afli og annarra

Ein hjákátlegasta gagnrýni stjórnarandstöðunnar á núverandi ríkisstjórn og þingmeirihluta hennar er, að hún hafi "afsalað ríkissjóði tekjum" með því að draga úr skattheimtu, sem vinstri stjórnin lagði á, oft á tíðum með ósvífnum hætti með vísun til réttlætis að hætti sameignarsinna.

Þessi afstaða virðist vera reist á því viðhorfi, að skattborgarar og lögaðilar séu í ánauð ríkisins við að afla því fjár í þeim mæli, sem valdhöfunum þóknast hverju sinni. Svipaðs sjónarmiðs gætti í hinu undirfurðulega Fréttablaði nýlega, þar sem forsíðufyrirsögn var á þá leið, að upphæð arðgreiðslu útgerðarfyrirtækja væri hærri en næmi veiðigjöldum sömu fyrirtækja !  Hvers eiga fjárfestar í útgerðarfélögum eiginlega að gjalda ? Halda menn, að þeir hafi fjárfest í útgerðinni til að hún geti greitt sem allra hæst veiðigjöld, svo að þeir fái sáralítinn arð af fjárfestingu sinni ? Fíflagangur blaðamanna ríður ekki við einteyming. Mál er, að mismunun heiðarlegra atvinnugreina í landinu linni.  

Téð sjónarmið vinstri manna og latte lepjandi listafígúra í R-101, þ.e. í sumum tilvikum hinna steingeldu "skapandi stétta", sem vart vita, hvað sköpun er, er í algerri andstöðu við sjónarmið hægri manna, sem sumum finnst nú reyndar kaffisopinn góður, sem er önnur saga, um, að hvati einstaklinga og lögaðila til tekjuöflunar sé ráðstöfunarréttur þeirra sjálfra á sem mestu af þessum tekjum, og þess vegna verði að gæta mikils hófs við tekjuöflun hins opinbera, ef heimtufrekja stjórnmálamanna í nafni hins opinbera ekki á að skrúfa fyrir verðmætasköpunina.    

Kenningar hægri manna í þessum efnum hafa reyndar verið margsannaðar. Á vinstri stjórnar árunum ríkti gegndarlaus skattheimta, og gekk á með stöðugum skattahækkunum, en tekjur ríkissjóðs jukust samt sáralítið, og staðnað hagkerfið komst ekkert upp úr kreppuhjólförunum, af því að raunverulega hvata skorti til fjárfestinga og meiri tekjuöflunar. Ær og kýr jafnaðarmannanna eru að sníða af tekjuöfluninni allt, sem forræðishyggjunni þykir umfram marka, og færa það til "samneyzlunnar", sem er gegndarlaus og botnlaus hít, af því að þar er féð án hirðis. Þessu má líkja við löglegan en siðlausan þjófnað. 

Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Sigmundar Davíðs árið 2013 var kveðið á um skattalækkanir, og strax sumarið 2013 var dregið úr stórskaðlegri skattheimtu fyrri stjórnvalda á sumum sviðum.  Það var eins og við manninn mælt; þessi stefnubreyting hafði strax jákvæð áhrif á fjárfestingar og neyzlu, og hagkerfið hrökk í gír, hagvöxtur er nú 3-4 %, og tekjur ríkissjóðs árið 2014 stefna í að verða tugum milljarða kr yfir áætlun í fjárlögum ársins, sem er ótrúlega hraður viðsnúningur. Með öðrum orðum voru vinstri stjórnar árin ár hinna glötuðu tækifæra, en blómatími stórkarlalegra hrossakaupa og sóunar með rándýrum  gæluverkefnum, svo að ekki sé nú minnzt á dekrið við kröfuhafa föllnu bankanna, hvort sem skósólar þeirra voru sleiktir í Berlaymont eða í höfuðstöðvum Landsbankans.

Staðreyndin er þess vegna sú, að minni skattheimta felur ekki í sér "afsal tekna ríkissjóðs", heldur aukningu skatttekna vegna aukinna umsvifa borgaranna, fjárfestinga og neyzlu í samfélaginu. Auðvitað er borin von, að vinstri menn átti sig á henni, enda er hluti af möntrunni þeirra að beita skuli skattkerfinu til tekjujöfnunar í þjóðfélaginu í nafni réttlætis.  Sú stefna jafngildir stefnu riddarans hugumprúða, sem barðist við vindmyllur.

Hér sannast enn sem oftar, hversu skaðlega þröngt sjónarhorn vinstri manna á hagræn málefni er, enda á það ekki upp á pallborðið hjá kjósendum að öðru jöfnu. Jafnaðarmenn einblína á það, að þeir, sem afla teknanna, halda meiru eftir af þeim en þeir, forræðishyggjumennirnir, telja góðu hófi gegna, og ala síðan á stanzlausri öfund annarra í framhaldi af því, en gæta ekki að því að horfa á heildarmyndina, sem er vöxtur hagkerfisins, knúinn áfram af hvatanum um hærri tekjur, þegar upp er staðið, og bætta þjóðfélagsstöðu fyrir sig og fjölskyldu sína. 

Þetta er gamla sagan um að lýsa öllum fílnum með því að einblína á löppina á honum. Að taka úr vasa eins og setja í vasa annars, sem í mörgum tilvikum nennir ekki að leggja sig jafnmikið fram og hinn, er argasta óréttlæti.  Jafnaðarmenn stunda hins vegar endalausan öfugmælakveðskap, að hætti forvera sinna, kommúnistanna, og nefna þetta athæfi öfugmælinu "samfélagslegt réttlæti í anda jafnaðar". "Hvílíkur Jón í Hvammi" var haft á orði á Héraðinu, þegar fólki blöskraði atferli.   

Eitt harðasta deilumál síðari tíma hérlendis er fiskveiðistjórnunarkerfið. Fræðimenn, innlendir sem erlendir, láta nú hver um annan þveran í ljós þá skoðun, að íslenzka kerfið sameini betur en nokkurt annað fiskveiðistjórnunarkerfi hagsmuni umhverfisverndar, þ.e. sjálfbærrar nýtingar, og hagkvæma nýtingu, enda er íslenzkur sjávarútvegur sá arðsamasti í heimi, að talið er. 

Að sjálfsögðu spretta þá upp heimaalningar af ýmsu tagi, sjálfskipaðir spekingar og beturvitar, sem finna kerfinu allt til foráttu og gagnrýna það með ljótu orðbragði og réttlæti á vörunum.  Hvaða atvinnugrein er sniðin til að fullnægja réttlætiskennd sérvitringa og sjálflægra nöldurseggja ?

Þessi velgengni fiskveiðistjórnunarkerfisins íslenzka leiddi til þess á árum "fyrstu tæru vinstri stjórnarinnar" (hún var reyndar glær í gegn), að farin var skattheimtuherferð gegn sjávarútveginum í anda sjúklegrar öfundar í garð velgengni og andúðar á útgerð, sem líkja má við eignaupptöku eða hægfara þjóðnýtingu að hætti sameignarsinna. Þessi aðför jafnaðarmanna leiddi til þess, að lítil útgerðarfyrirtæki voru tekin að leggja upp laupana, er núverandi ríkisstjórn tók við valdataumunum, kippti í taumana og lagfærði verstu agnúa ofurhás veiðigjalds, þó að enn sé langt í land með, að sjávarútvegurinn sitji við sama borð og aðrir atvinnuvegir í skattalegum efnum. Hér sem endranær gildir Laffler-lögmálið, að lækkun ofurhárrar skattheimtu eykur skatttekjurnar. Þetta lögmál hentar "hugsjónum" villta vinstrisins (eða er það vinstursins, sem er meltingarfæri jórturdýra-stutt á milli). 

Aðstöðugjald á formi veiðileyfagjalds er fásinna að leggja á atvinnugrein í alþjóðlegri samkeppni við niðurgreiddar greinar. Þetta verða stjórnvöld að bera gæfu til að skilja, annars beita þau greinina órétti og stórskaða hagsmuni þjóðarinnar. Síðan veiðileyfagjaldið var hækkað upp úr öllu valdi, hefur hægt á vexti íslenzka sjávarútvegsins í samanburði við þann norska og færeyska, enda þora útgerðarmenn ekki lengur að fjárfesta í greininni, eins og eðlilegt væri. Hvernig stjórnarandstaðan ræðir um minnkun skattbyrðar á útveginn sem glataðar skatttekjur er reginhneyksli og sýnir í hnotskurn algert skilningsleysi viðkomandi þingmanna á hagsmunum atvinnuveganna og efnahagskerfinu. Þar kemur enn við sögu hin fyrr nefnda og alræmda þrönga sýn á fílinn.   

Á meðan almennt auðlindagjald er ekki lagt á landnytjar, er ekki hægt að fallast á réttmæti auðlindagjalds af sjávarnytjum, en í staðinn kæmi til greina t.d. 5 % hærri tekjuskattur af greininni en af öðrum atvinnugreinum, enda verði  umframskattheimtunni einvörðungu varið að hálfu ríkisins til að þjónusta  sjávarútveginn; t.d. færu þessi framlög til Hafrannsóknarstofnunar, Landhelgisgæzlunnar og Stýrimannaskólans. Tæplega væri þó réttlætanlegt að verja þessu fé til vopnakaupa, enda varða þau þjóðaröryggi.

Þá verður ekki séð, að neina nauðsyn beri til að veikja greinina með aukinni óvissu um framtíðina með því að rífa af henni eign hennar, þjóðnýta hana, og leigja aftur út afnotarétt þessarar eignar til tiltekins og tiltölulega stutts tíma m.v. afskriftatíma fjárfestinga. Slíkar æfingar í jafnaðarmennsku eru þjóðfélagstilraunir, sem skaða sjávarútveginn og sameiginlega hagsmuni þjóðarinnar, enda eru slíkar aðfarir fordæmalausar og kokkaðar upp í einhverju stjórnmálaeldhúsi vinstra megin við miðju. 

Hætt er við, að slík tilraunastarfsemi muni fæla fjármagn út úr greininni og þangað, sem arðsemi eigin fjár er hærri en í sjávarútvegi.  Auðlindarenta í sjávarútvegi er tómur hugarburður draumóramanna, enda hefur hún aldrei fundizt. Er kominn tími til að slá striki yfir vitleysuna, sem ættuð er frá fólki, sem ekkert skynbragð ber á rekstur sjávarútvegsfyrirtækja, en er uppfullt af þvættingi um þjóðareign á auðlindinni og ruglar henni saman við ríkiseign fiskistofnanna.   

Í Viðskiptablaðinu 6. nóvember 2014 birtist viðtal við Birgi Þór Runólfsson, dósent í hagfræði við HÍ, sem hélt erindi í húsakynnum Gamma nýlega í tilefni af útgáfu bókarinnar, "Heimur batnandi fer", eftir Matt Ridley:

"Sá árangur, sem náðst hefur í fiskveiðistjórnun hér á landi, er að mestu leyti til kominn vegna þess, að fiskveiðiheimildir, eða kvóti, fela í sér varanlegan nýtingarrétt. Þessi varanleiki hefur fellt saman hagsmuni útgerða af því að hámarka arðsemi sína og þau umhverfissjónarmið, sem snúa að viðhaldi fiskistofna."

"Segja má, að mitt erindi hafi verið framhald af erindi Ridleys", segir Birgir Þór. "Ridley færir rök fyrir því, að eignarrétturinn stuðli að hagkvæmri nýtingu auðlinda, einkum út frá umhverfissjónarmiðum og vísar þar til fiskveiða við Ísland."

Íslenzka fiskveiðistjórnunarkerfið hefur öðlazt sess sem fyrirmynd annarra þjóða á þessu sviði.  Hérlendis eru þó hjáróma raddir um, að það sé ekki nógu "réttlátt", og er þá oftast vísað til upphaflegrar úthlutunar á kvótanum. Um það segir Birgir Þór, "að þegar svona kerfi sé komið á, sé einmitt mikilvægt að úthluta kvóta til þeirra, sem stunda veiðarnar á þessum tíma.  Það leiðir til þess, að hagkvæmnin og uppstokkunin komi fram fyrr.  Hlutverk þeirra, sem halda áfram í geiranum er svo að bæta þeim upp tapið, sem hverfa úr greininni.  Með því að úthluta kvótanum ókeypis í upphafi er verið að viðhalda fjármagni, svo að hægt sé að fara strax í nauðsynlegar fjárfestingar."

Niðurstaða rannsókna Birgis Þórs Runólfssonar er ennfremur, að grundvallaratriði vel heppnaðs fiskveiðistjórnunarkerfis sé ótímabundinn nýtingarréttur og að útgerðarmenn og fjárfestar geti treyst á stöðugleika í þeim efnum.  Það er mjög margt, sem bendir til, að þetta sé hárrétt niðurstaða.

Núverandi stjórnvöld verða að setja vísindalegar niðurstöður á borð við þessa á oddinn við mótun væntanlegs frumvarps um stjórnun fiskveiða, en mega ekki láta undan tilfinningaþrungnu væli fákunnandi og ofstækisfulls fólks um að koma verði nýtingarréttinum í "félagslega eign" og að hann skuli leigja til tiltekins tíma, svona 15-25 ára. Til þess standa engin hagfræðileg né siðferðileg rök, og þar með mundu stjórnvöld grafa undan arðsemi fiskveiðistjórnunarkerfisins og letja til beztu umgengni við auðlindina vegna þess, að ákvarðanir útgerðarmanna verða þá í meira mæli reistar á skammtíma sjónarmiðum en langtíma mati á því, hvað komi fyrirtækjum þeirra bezt. 

    

 

            

 

 

 

Jarðhiti í þróun

Hlutdeild jarðvarma í heildarorkunotkun Íslendinga er 68 % og jafngildir 4,1 Mt (milljónum tonna) af jarðolíu á ári eða 171 PJ (PetaJoule) af orku.  Jarðvarminn er hagkvæmari en rafmagnið til upphitunar, sparar gjaldeyri og hefur mikla þjóðhagslega þýðingu.  Hagkvæmar vatnsaflsvirkjanir er þá hægt að nýta til iðnaðar í meiri mæli. 

Í Noregi, sem einnig þarf mikla orku til upphitunar húsnæðis, er megnið af húsnæðinu rafhitað, og Norðmenn eru farnir að draga úr raforkusölu til iðnaðar vegna skorts á orku frá vatnsaflsvirkjunum Noregs.  Fremur vilja þeir flytja inn orku um sæstreng en reisa gasaflsvirkjanir vegna losunar gróðurhúsalofttegunda, og er auðvitað tvískinnungur fólginn í þessari afstöðu þeirra. Afleiðing þessarar strútsstefnu norsku jafnaðarmannanna, sem lengst af hafa setið þar við stjórnvölinn, er, að raforkuverðið hefur þar rokið upp úr öllu valdi, fátækt og gamalt fólk hefur króknað úr kulda í jafnaðarbælinu, og aðrir hafa bjargað sér með ófullkominni viðarkyndingu í kamínum, sem hefur gjörsamlega eyðilagt loftgæðin bæði innan húss og utan í þéttbýli.  Jafnaðarmennskan er eins og engisprettufaraldur, skilur eftir sig eyðimörk, þar sem hún fær að grassera, og kjaftaskarnir vegsama svo herlegheitin sem fyrirmyndarríkið.  Sannleikurinn er allur annar.  Nú þegar er tekið að flæða undan norsku athafnalífi vegna mikils tilkostnaðar, sem gerir Norðmenn senn ósamkeppnifæra, enda eykst nú atvinnuleysið þar.  Samt vantar þar í stöður, sem Norðmenn sjálfir nenna ekki að sinna.  Olíuauðurinn er tvíbent vopn, og með núverandi olíuverði, 85 USD/tunna, er mikið af olíuvinnslu í norskri lögsögu rekið með tapi.  Á því verður varla lát á næstunni.   

Hin háa hlutdeild jarðvarma á Íslandi er einstæð í heiminum aðallega vegna þess, hversu útbreiddar hitaveitur eru í landinu, en um 95 % af upphituðu húsnæði (í m2) í landinu nýtur hitaveitu frá borholum.  Annað húsnæði er hitað með rafmagnsofnum eða fjarvarmaveitum, sem ekki tengjast borholum. Það er mikil hitunarþörf í landinu, jarðhiti ótrúlega víða og fer slíkum stöðum fjölgandi, þar sem jarðhiti 60°C eða hærri finnst á innan við 1 km dýpi.  Nú hefur verið þróuð tækni til þess að auka afl í gufuborholum án djúpborana, og er sú þróun m.a. efni þessarar greinar.  Djúpboranir eftir háhita með mjög mikinn orkuþéttleika, allt að tífalt afl per holu eða 50 MW, eru í þróun, en hafa enn ekki tekizt.

Hlutdeild jarðgufu í raforkuvinnslu á Íslandi er mun lægri en hlutdeild jarðvarmans í heildinni hér að ofan.  Í landinu er uppsett afl jarðgufuvirkjana 0,67 GW, og er hlutdeild þeirra 29 % af raforkumarkaðinum á Íslandi.  Þessi háa hlutdeild jarðgufu í raforkuvinnslu er samt einsdæmi í heiminum og er t.d. aðeins 0,4 % í Bandaríkjunum, BNA.  Í Afríku er nú verið að virkja mikið af jarðgufu og vatnsafli til raforkuvinnslu, og þar eru líka reist kolakynt raforkuver, enda stendur raforkuskortur hagvexti í álfunni og loftgæðum í þéttbýli fyrir þrifum.  Íslendingar eru aðeins nr 7 í röðinni, þegar talið er eftir uppsettu rafafli í jarðgufuvirkjunum, en þar er röð 8 efstu svona um þessar mundir:

1. BNA: 3,4 GW eða 5,5 falt á við Ísland
2. Filippseyjar: 2,0 GW eða þrefalt á við Ísland
3. Indónesía: 1,4 GW eða tvöfalt á við Ísland
4. Mexíkó: 1,0 GW eða 1,5 falt á við Ísland
5. Ítalía: 0,95 GW eða 1,4 falt á við Ísland
6. Nýja-Sjáland: 0,9 GW eða 1,3 falt á við Ísland
7. Ísland: 0,67 GW
8. Japan: 0,6 GW 

Þróun jarðhitamála er hröðust í BNA um þessar mundir, þar sem nú er verið að innleiða tækni setlagasundrunar (Shale fracturing-fracking) við borun eftir jarðhita.  Þar er þó aðeins borað lóðrétt, enn sem komið er, en gasvinnsla með setlagasundrun er reist á bæði lóðréttri og láréttri borun.  Þúsundum tonna af blöndu vatns, sands og ýmissa efna er dælt niður í holu, sem er 1,0-4,0 km á dýpt,  undir miklum þrýstingi, og síðan er vatni dælt niður, þar sem það hitnar og kemur sem aukin gufa upp um holuna, og getur slíkt margfaldað afl holunnar.  Þetta er kallað "Enhanced Geothermal Systems" á ensku og skammstafað EGS.

Það er skrýtið, að ekki skuli enn fjallað um þessa aðferð að ráði opinberlega á Íslandi, af því að EGS virðist geta gert jarðgufuvirkjanir mjög samkeppnihæfar og geti jafnvel skákað vatnsaflsvirkjunum í framtíðinni.  Ef HS Orka og Orka Náttúrunnar mundu fara þessa leið við orkuöflun upp í  undirskrifaða samninga sína við Norðurál í Helguvík, mundi svo mikil og hagstæð orka losna úr læðingi, að engum vandkvæðum yrði bundið að uppfylla samningana við Norðurál, öllum til hagsbóta.  Hver vinnsluhola kostar að jafnaði um MUSD 5,0 eða um MISK 570, og um helmingur þeirra misheppnast, sem þýðir, að kostnaður við hverja nýtanlega holu er um ISK 1,0 milljarður. 

EGS fækkar misheppnuðum holum og stækkar vinnslusvæði hverrar holu.  Í Nevada í BNA hefur EGS aukið aflgetu á tilraunasvæði um 38 % með kostnaði, sem nemur 25 USD/MWh raforku, sem er svipað og jaðarkostnaður íslenzkra fallvatna um þessar mundir.  Til samanburðar er vinnslukostnaður í nýjum gasorkuverum 67 USD/MWh um þessar mundir í BNA.  Bandaríska orkuráðuneytið áætlar, að með EGS megi auka hlutdeild jarðgufu í rafmagnsvinnslu í BNA upp í 10 %, sem þýðir fertugföldun á hlutdeild.  Hér er þess vegna um að ræða byltingarkennda þróun í raforkuvinnslu með bættri nýtingu jarðhitasvæða.

Í Oregon ætla fjárfestar að gera tilraun með EGS og búast við að geta náð 6-10 faldri orku upp um hverja holu á við eldri EGS-tækni. 

Fjárfestar á jarðhitasvæðum BNA hafa nú þegar meiri áhuga fyrir EGS en sólarhlöðum og vindrafstöðvum, af því að orkuþéttleiki á nýtingarsvæði er hár og stöðugleiki vinnslunnar mikill og miklu meiri en með sól eða vindi.  EGS er talið munu verða afar arðsamt þegar á næsta ári, 2015, og Þjóðverjar, Frakkar og Bretar eru nú þegar teknir til við að semja rannsóknaráætlanir. 

Nýting þessarar tækni verður mikilvæg fyrir Vestur-Evrópu til að auka orkuöryggi landanna þar, draga úr orkukostnaði og að bjarga þessum löndum undan hrömmum rússneska bjarnarins, sem tekinn er að hóta öllu illu og er þess albúinn að kúga Evrópulöndin með því að skrúfa fyrir gasleiðslur þangað.  Hegðun hans mun þó að sjálfsögðu verða honum afar dýrkeypt.

Þessi aðferð til afkastaukningar jarðhitasvæða, sem á íslenzku mætti skammstafa AJH, gefur mikið í aðra hönd, en hún er ekki áhættulaus.  Niðurdælingin getur valdið minni háttar jarðskjálftum, og fólki er illa við slíkt. Hætt var við eitt verkefni af þessu tagi í grennd við Basel í Sviss vegna mótmæla.  Það er einnig möguleiki á "vökvaleka" út í jarðveg, stöðuvötn og grunnvatn.  Mótvægisaðgerðir hafa verið þróaðar fyrir þessa tækni til að draga úr áhættunni, en það á eftir að koma í ljós, hvort umhvefisverndarsinnar meta þær fullnægjandi.       

  

   

  

Orkuparadís

Þjóðir heims búa við afar misjafnan kost í orkumálum, og nægir í því sambandi að bera saman Danmörku og Ísland.  Eitthvað mun vera um olíu og gas í danskri lögsögu, en eina sjálfbæra orkuvinnslan þar í landi er með vindrafstöðvum og sólarhlöðum.

Áður fyrr fór megnið af raforkuvinnslunni fram í olíukyntum raforkuverum.  Eftir olíukreppuna 1973 var orkuverunum af kostnaðarástæðum breytt í kolakynt orkuver, og til að draga úr losun CO2/MWh er nú verið að auka hlut gaskyntra orkuvera auk vindrafstöðva.

Á Íslandi er orkumálunum allt öðru vísi varið.  Um 1930 var Reykjavík að miklu leyti kynt með kolum, og sýna ljósmyndir af höfuðstaðnum hann hulinn reyk- og sótmekki frá ófullkomum kolabruna á þessum tíma. Þá riðu Reykvíkingar á vaðið og hófu að bora eftir heitu vatni og dæla því upp í miðlunargeyma á Öskjuhlíð, þaðan sem það var leitt í öll hús höfuðstaðarins, og hann varð fyrir vikið hreinasta borg Evrópu, og þótt víðar væri leitað, þó að síðar hafi heldur sigið á ógæfuhliðina vegna mikillar fartækjaumferðar og gasmengunar frá gufuorkuveri á Hellisheiði.  Þessi mengun stendur til bóta, því að rafknúnum bifreiðum mun fjölga og virkjunarfyrirtækin eru að ráða bót á mengunarvandanum. 

Ísland býr ekki yfir mjög miklum náttúrulegum orkulindum í samanburði við ýmsar þjóðir Evrópu, t.d. Norðmenn, sem geta framleitt ferfalt meiri raforku en Íslendingar, þegar allir virkjanakostir hafa verið nýttir, þar sem nýtingargildið er talið meira en verndargildið.  Hins vegar eru meiri sjálfbærar virkjanlegar orkulindir á hvern mann á Íslandi en í öðrum löndum Evrópu, og Ísland er eitt af auðugustu ríkjum heims, reiknað í nýtanlegri sjálfbærri orku á mann.

Orkunotkun Íslendinga skiptist þannig árið 2013:

• Jarðhiti:     170,7 PJ eða 68 % ;29 % af raforkuvinnslu 
• Vatnsorka:  46,3  PJ eða 18 %; 71 % af raforkuvinnslu
• Olía:           30,4  PJ eða 12 %
• Kol:              4,0  PJ eða   2 %

Ísland er eitt örfárra landa í heiminum, þar sem öll raforkuvinnslan á sér stað með sjálfbærum hætti, og okkur verður ekki skotaskuld úr að útrýma oíunotkun með rafmagni, þegar tæknin mun leyfa það, en fregnir berast nú af þróun álrafgeyma, sem henta munu fartækjum vel, því að hlutfallið kWh/kg er tiltölulega hátt og langdrægni á milli endurhleðslna mun vera um 1000 km. 

Sjálfbæru orkulindir Íslands, sem mest kveður að við raforkuvinnslu, fallvötn og jarðgufa, eru samkeppnihæfar við orkulindir annarra landa með því að nýta þær hér innanlands og flytja afurðirnar utan með skipum, en þær geta ekki keppt við gasorkuver og kjarnorkuver, ef orkan er flutt beint utan með sæstreng.

Fyrrverandi prófessor við Verkfræðideild Háskóla Íslands og síðar Orkumálastjóri, Jakob Björnsson, rafmagnsverkfræðingur, þreyttist ekki á að rita fræðandi greinar í Morgunblaðið um það, að bezta framlag Íslendinga til varnar upphitunar andrúmsloftsins vegna koltvíildislosunar eldsneytiskyntra raforkuvera væri að laða orkukræfan iðnað til landsins.  Þetta hefur tekizt sæmilega.

Víkur nú sögunni til Þýzkalands.  Jolanta Zalpyté frá Litháen hefur samið Meistaraprófsritgerð um "Breytingastjórnun á heimsvísu" eða "Global Change Management" við Eberswalde háskóla sjálfbærrar þróunar í Þýzkalandi, þar sem hún starfar sem sérfræðingur í endurnýjanlegri orku, hagvexti og þróun sjálfbærrar orku m.m..  Jolanta hefur komið auga á styrk Íslands á þessu sviði, og landið uppfyllir öll skilyrði þess að vera flokkað sem orkuparadís, sem með samstarfi við alþjóðleg fyrirtæki getur lagt sitt að mörkum til að draga úr eldsneytisbrennslu og mengun í heiminum.  Jolanta hefur veitt góðfúslegt leyfi til birtingar úrdráttar hér úr téðri ritgerð.  Fyrst fá lesendur smjörþefinn af ritgerðinni með örstuttri þýðingu á íslenzku:

"Þrátt fyrir gnótt endurnýjanlegrar orku verður stjórnmálalegur stöðugleiki að vera fyrir hendi í viðkomandi landi, svo að unnt sé að flokka það sem "orkuparadís".  Til að laða til sín fjárfestingar verða ríki að vera stjórnmálalega stöðug (það er ekki nauðsynlegt fyrir "mengunarparadísir").  Ísland, sem tekið er sem dæmi um land, sem uppfyllir skilyrði um "orkuparadís", sannaði, að stjórnmálalegur stöðugleiki er lykilatriði fyrir hagþróunina.  Árið 2008 varð Ísland fyrsta fórnarlamb hinnar alþjóðlegu fjármálakreppu.  Þrír meginbankar landsins féllu.  Ísland varð fyrst þróaðra ríkja til að sækja um aðstoð Alþjóða gjaldeyrissjóðsins á síðustu 30 árum (Jón Daníelsson, 2013).  Landið hjarnaði fljótlega við.  Réttar stjórnvaldsákvarðanir framkölluðu hagvöxt, og Ísland er nú víða þekkt og dáð fyrir að nota árangursrík meðul við að fást við fjárhagskeppuna."     

  Mynd af höfundi ritgerðarinnar er hér til hægri.  Ritgerðarúrdrátturinn kemur betur fram og með öllum myndum í fylgiskjalinu neðst. 

 

 

 

   

 

„ENERGY HAVENS“: TOWARDS A SUSTAINABLE ECONOMIC FUTUREA study based on the example of Iceland Jolanta ŽalpytÄ—Master Study Program Global Change ManagementFaculty of Forest and Environment, Eberswalde University for Sustainable Development There are many concerns on how to enhance environmental policies through participating in the international market with opened borders. For many years already a strong cooperation with countries with lower environmental regulations developed between the United States of America and some Western European countries. This development has brought forward a raise of standards in environmental policies across the world but a big gap still prevails in the regulations between developed and developing countries. Some environmental economists claim that trade flows across countries with different environmental regulations may create the “pollution haven” effect and a “race to the bottom” in environmental standards. The term “pollution havens” is used when pollution intensive manufacturing is relocated from developed to developing countries where environmental regulations are assumed to be less stringent (Nahman & Antrobus, 2005). Globalization and international cross-border cooperation also play a vital role for international tax regimes. Different fiscal policies in one country influence the economic situation in others, even countries located far away. Companies and individual persons use the possibility of increased capital mobility and choose locations where the tax burden is lower. These locations are called “tax havens”. Similar to “pollution havens”, “tax havens” can create a “race to the bottom” in the collective tax base. The similarity of this terminology raises the question what makes a country a haven. Since the globalised market is being challenged by an increasing demand for energy and the energy supply is becoming one of the main cost factors in the production process for many industries, the research analysed a new definition of the term “energy havens”. The term “energy havens” describes countries which have a big potential of renewable energy creation that can be provided to “power-hungry” consumers/energy-intensive enterprises. This is the aspect which differentiates them from the previously mentioned “pollution havens” because the use of traditional energy sources to offer industries a cheap energy supply would result in the “pollution haven” effect. The exploitation of renewable energy sources has to be feasible and ecologically desirable in order not to cause harm to nature and "pollute" the environment. The main target groups of this master thesis are energy-intensive industries and the academic audience whose interest is the future energy market condition. The research conducted focuses on electricity, with production cost as the main factor.Electricity produced from fossil fuels is not favorable due to the unsecure conditions for future energy markets (import from politically unstable regions) as well as certain risks and impacts on the environment (e.g. oil spills, health risks from fossil fuel burning). Mainly, the origin of resources is from undesirable regions (such as the desert in Saudi Arabia) where the energy infrastructure can provide many challenges. Also, exploitation areas are changing over time. This kind of energy source does not attract many investments because it cannot promise a secure and infinite energy supply for the future. Conversely, renewable energy can help to decouple the correlation between the increasing energy demand and the negative impact on climate and nature.The leading example of an “energy haven” generating electricity from renewable energy is Iceland. The country can provide more electricity than required by all of its residents, businesses and industries. There are already many foreign companies investing in Iceland and relocating their facilities there. As Figure 1 shows, a steep rise in energy intensity since 2005 is due to an increased amount of energy-intensive companies migrating to the country (Nordic Energy Research, 2013).

Figure 1. Energy intensity in major economies 1990-2011

Source: Nordic Energy Research (2013).Interviews with foreign companies in Iceland were chosen as a method of receiving first-hand information about the decisions on the location. Figure 2 presents the outcome of a qualitative analysis of the questionnaires. This shows why Iceland was chosen as a leading “energy haven”.

Figure 2. Industry perspectives on Iceland as a priority location

Note: the figure was prepared by the author based on data collected from the interviewed companies. Potential “energy havens”Table 1 shows the similarities and differences of two country groups considered “havens”. The criteria explain how “havens” distinguish themselves from other countries. The set of criterions is used as a primary tool to determine “energy havens”. The identified criteria in the right column illustrate the necessary conditions for a country to become an “energy haven”. Iceland was chosen as a country which best fulfills the listed criteria.

Criteria	“Pollution havens”	“Tax havens”	“Energy havens”
Pre-existing condition	International cooperation		International cooperation
Resources	No necessary physical resources		Abundance of renewable energy
Policy	Lower environmental standards	Lower tax rates	Lower energy costs
Conditions	Lack of data availability and publicity		Promotion of environmentally-friendly production possibilities
Incentive for companies	Lax or non-enforced environmental regulations	Lenient requirements for establishing new business entities	Long-term contracts for a stable and cheap energy supply
Requirements	Low political control of production facilities	Political stability and security of financial assets	Political stability, good infrastructure and business-friendly environment
Advantages for companies	More savings due to lower pollution abatement costs	More savings due to a lower tax burden	More savings due to lower energy costs
Results	Higher FDI inflows		Higher FDI inflows
Effect on other countries	Enforcement of lower environmental standards	Enforcement of lower tax rates	Enforcement of lower energy costs
Limits	International agreements		Energy exports

Table 1. Criteria for a country to become a “haven”

Note: the table is prepared by the author. The criteria set for “energy havens” is determined by the author based on the example of Iceland (partly from the empirical results of the questionnaire) using the analogies of “tax and pollution havens”. Positive aspects are indicated in green, negative aspects are indicated in red, and aspects which cannot be assigned according to the author were left uncoloured.Despite an abundance of renewable energy another important factor categorising a country as an “energy haven” is political stability. In order to attract investments countries have to be politically stable (not in the case of “pollution havens”). Iceland, taken as an example for satisfying the listed criteria for “energy havens”, proved that political stability is a key factor determining a country’s development. In 2008, Iceland was the first country to suffer casualties on account of the Global Financial Crisis. All three banks of the country collapsed. Iceland was the first developed country requesting assistance from the International Monetary Fund in the last 30 years (Danielsson, 2013). But the country quickly recovered. Correct policy decisions nurtured economic growth and Iceland is now widely discussed and renowned for applying successful techniques in dealing with the financial crisis.This research identified nine countries around the globe which can be considered “energy havens”, Iceland being the leading candidate (others being Norway, New Zealand, Canada, Sweden, Bhutan, French Guiana, Costa Rica and Latvia). The selection of countries was based on five different criteria: the share of renewable energy in their electricity generation, the Corruption Perceptions Index, the Political Risk Index, the Global Peace Index and the Human Development Index. These criterions and their individual estimated value demonstrated the potential for sustainable energy development in each country, as well as necessary improvements which need to be undertaken in order to become an “energy haven”. The study also found 3 “energy haven” jurisdictions: Facebook, Inc. in Luleå (Sweden), Ford Liard in Northwest Territories (Canada) and Google, Inc. in Hamina (Finland). Figure 3 marks the locations of “energy havens” and “energy haven” jurisdictions on a world map.

Figure 3. “Energy havens” and “energy haven” jurisdictions

 Policy incentives supporting the existence of “energy havens”One criterion listed in Table 1 implies that the potential existence of “energy havens” may incline other countries to reduce their energy (electricity) prices. Germany is a good example when looking for a proof of the existence of “energy havens”. Germany’s competitiveness is being threatened by increasing energy costs. This is a result of the so called “Energiewende”, a transition towards a low-carbon energy economy while giving out subsidies for renewable energy (Folkerts-Landau, 2013). It is correct that this transition can potentially guarantee a long-term competitive solution for Germany, but in the meantime the cost of electricity has noticeably risen. Due to an increase of electricity prices Germany’s popularity as a production location for industries could decrease in the future. To prevent this from happening, energy-intensive enterprises are exempt from the Renewable Energy Sources Act  levy and pay significantly less for electricity. This is one of the ways that Germany is trying to prevent its energy-intensive companies from moving to “energy havens”.A different approach than Germany with its nuclear power phase-out is taken by Finland, which has created a competitive electricity market for energy-intensive ventures allowing them to continue building nuclear power plants. Compared to the electricity gained from fossil fuels, the costs of nuclear power are predictable. It remains to be seen whether or not this promising strategy implemented in Finland yields any results for furthering sustainable economic growth since power prices remain relatively low and the level of emissions is comparably lower than when using other conventional energy sources (coal, oil, gas, etc.). Finland was not classified as an “energy haven” in this thesis since nuclear power is widely believed to be non-renewable. The disposal of atomic waste and its implications are still considered a great potential burden for future generations. It is difficult to estimate costs which can occur even thousands of years after its initial use. The latent security threat is another problem especially in times of global terrorism.  Key limitations of the studyThe term “haven” refers to a location which provides an attractive investment climate and gives incentive to locate your activities there. The possibility to export energy from an “energy haven” would partially eliminate the given definition. But this is currently a criterion which is not very feasible yet. A good example of a failure to export energy is the “Desertec” project. An interconnector marine cable for power transmission situated at the bottom of the ocean between Iceland, the United Kingdom (UK) and mainland Europe is planned. This is a long-term project because the production and installation of this cable and other related tasks must be very carefully planned out. If the project is approved it is expected to be completed by 2020 at the earliest (Landsvirkjun, 2013). This thesis promotes the idea that industries could move to “energy havens” if electricity were a main production cost factor for them. When electricity becomes a good that can easily be shipped anywhere, there will be no more “energy havens” like the ones described earlier but “energy production havens” would develop instead. References1.       Nahman, Anton; Antrobus, Geoff (2005): Trade and the environmental Kuznets curve: is Southern Africa a pollution haven? In South African Journal of Economics 73 (4), pp. 803–814. Available online at http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1813-6982.2005.00055.x/pdf, checked on 2/18/2013.2.       Nordic Energy Research (2013): Increasingly energy efficient economies. Nordic Energy Research. Available online at http://www.nordicenergy.org/thenordicway/topic/energy-systems-2/, updated on 4/12/2013, checked on 5/22/2013.3.       Danielsson, Jon (2013): Iceland’s post-Crisis economy: A myth or a miracle? Available online at http://www.voxeu.org/article/iceland-s-post-crisis-economy-myth-or-miracle, checked on 8/11/2013.4.       Folkerts-Landau, David (2013): Energiewende 2.0 - don't risk competitiveness. Deutsche Bank. Available online at https://www.dbresearch.com/PROD/DBR_INTERNET_EN-PROD/PROD0000000000324468/Energiewende+2_0+-+don't+risk+competitiveness.PDF, updated on 11/26/2013, checked on 3/21/2014.5.       Landsvirkjun (2013): Submarine cable to Europe. Landsvirkjun. Available online at http://www.landsvirkjun.com/ResearchDevelopment/Research/SubmarineCabletoEurope/, checked on 5/13/2013. This publication is based on the master thesis written by Jolanta ŽalpytÄ—. Jolanta ŽalpytÄ— has a bachelor degree in Economics (Vytautas Magnus University, Lithuania) and recently completed her M. Sc. degree in Global Change Management (Eberswalde University for Sustainable Development, Germany). Born in Lithuania and currently based in Germany, she specialises in renewable energy, economic growth, sustainable energy development and others. 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• "Energy Havens": Towards Sustainable Economic Future