Næst er það orkusamband

Með vísun til stjórnarskráar sinnar, Lissabon-sáttmálans, sækir Evrópusambandið-ESB nú fram til aukinnar miðstjórnar aðildarríkjanna og EFTA-ríkjanna í EES á hverju sviðinu á fætur öðru.  Nú hefur verið samþykkt á samstarfsvettvangi ESB og EFTA, að orkumál verði næsta viðfangsefni æ nánari samruna (an ever closer union). Þetta mun koma hart niður á hagsmunum Íslendinga og Norðmanna, sem hafa mjög svipaðra hagsmuna að gæta innbyrðis, en eru í ósambærilegri stöðu við ESB-ríkin í orkumálum. 

Þetta stafar af því, að Norðurlöndin tvö framleiða nánast alla sína raforku úr endurnýjanlegum orkulindum, og þar er enginn hörgull á raforku á hagstæðu verði fyrir notendur, nema staðbundið á Íslandi vegna flutningsannmarka, sem er sjálfskaparvíti. ESB-löndin flytja inn gríðarmikið af orku, rafmagni, gasi og olíu, aðeins 13 % orkunotkunarinnar er sjálfbær og raforkan er þar dýr.  

Í Noregi eru um 20 TWh/ár af raforku til reiðu á markaði umfram innlenda raforkuþörf eða 15 % af vinnslugetu vatnsaflsvirkjana þar í landi.  Þetta er aðeins meira en nemur allri raforkuvinnslu Íslands og er óeðlilega mikið, en stafar af lokun verksmiðja, betri nýtni í notendabúnaði og í virkjunum við uppfærslu þeirra ásamt fjölda nýrra smávirkjana.  Á Íslandi er yfirleitt sáralítil umframorka, þótt forstjóri Landsvirkjunar tilfæri hana sem rök fyrir aflsæstreng til útlanda, og ótryggða orkan er seld tiltölulega háu verði, sem gefur til kynna lítið framboð. 

Hins vegar getur snögglega orðið breyting á þessu, og það er orkustjórnsýslustofnun ESB, ACER, sjálfsagt kunnugt um.  Yfirlýsingar frá framkvæmdastjórn ESB sýna áhuga hennar á að samþætta Noreg í raforkunet ESB, og þá er ekki ósennilegt, að hún renni hýru auga til Íslands, þar sem raforkunotkun á mann er mest í heiminum. Tækin til þess eru að yfirtaka ráðstöfunarrétt raforkunnar með því að flytja æðsta vald raforkuflutningsmála í ríkjunum til ACER, leggja sæstrengi, stofna raforkumarkað og samtengja í hvoru landi og samtengja þá við raforkumarkaði ESB.  BINGO. Raforkan mun stíga í verði í Noregi og á Íslandi og fara til hæstbjóðanda.  Á skrifborði búrókrata kann þetta að líta vel út, en það eru fórnarlömb í þessum viðskiptum: almenningur á Íslandi og í Noregi.  

Í árbók 2018 norsku andófssamtakanna "Nei við ESB" er mikinn fróðleik að finna um ESB, þ.á.m. um "Orkusamband ESB".  Arne Byrkjeflot, stjórnmálaráðgjafi "Nei við ESB" á þar greinina "Energiunionen neste", og er hér að neðan einn kafli þaðan:

"ESB krefst ekki eignarréttarins, það krefst ráðstöfunarréttarins":

"Þriðji orkumarkaðslagabálkur ESB gefur tilefni til að ræða um varanlega auðlind okkar, fossaaflið, í víðu samhengi.  Í þetta skiptið snýst málið ekki um eignarhaldið, heldur um það, hver á að stjórna og setja reglur um nýtingu rafmagnsins.  Það snýst um völd yfir innviðum.  ESB hefur auk þess kynnt áætlun sína um þróun orkusambands síns. Stefnan er sú, að öll tiltæk raforka skuli streyma frjálst yfir landamæri, þannig að þeir, sem mest eru reiðubúnir að borga, fái orkuna.  Þeir geta þá pantað orkuna, hvaðan sem er, frá Nordland (fylki í Noregi) eða frá Bretagne skaga Frakklands.  Þeir fá raforkuna á sama verði og þeir, sem búa við fossinn eða við virkjunina.  Rafmagn er eina varan, sem seld er samkvæmt frímerkisreglunni.

Grunnhugmyndin er sú, að þannig fáist rétt verðlagning á rafmagnið og að það verði þá notað á hagkvæmasta hátt.  [Þetta minnir á málflutning Viðreisnar varðandi verðlagningu á aflahlutdeildum sjávarútvegsins - innsk. BJo.]  Ef Norðmenn hefðu haft þessa stefnu í árdaga orkunýtingar, þá hefðu starfsleyfislögin aldrei verið samþykkt.  [Þessi lög skilyrtu starfsleyfi virkjana við orkunýtingu í héraði eða í dreifðum byggðum Noregs, og voru í staðinn gerðir langtíma orkusamningar á hagstæðu verði fyrir iðjufyrirtækin, sem tryggði alþjóðlega samkeppnishæfni þeirra - innsk. BJo.]"

Á Íslandi verður uppi sama staða og í Noregi eftir lagningu fyrsta aflsæstrengsins til Íslands.  Ef Alþingi samþykkir innleiðingu "Þriðja orkumarkaðslagabálks" ESB í íslenzkt lagasafn, þá missa lýðræðislega kjörin yfirvöld á Íslandi völd á því til ACER (Stjórnsýslustofnun ESB um orkumál), hvort og hvenær slíkur aflsæstrengur verður lagður, og hvar hann verður tekinn í land og tengdur við íslenzka stofnkerfið, og hvernig rekstri hans verður háttað.  Orkustofnun verður samkvæmt téðum lagabálki að töluverðu leyti (varðandi raforkumál) breytt í stofnun undir stjórn útibús ACER á Íslandi, og útibúið verður utan seilingar lýðræðislegra stjórnvalda og hagsmunaaðila á markaði.  Landsnet verður líka sett undir útibú ACER á Íslandi.

Aðild Íslands og Noregs að Orkusambandi ESB þjónar ekki hagsmunum Íslands og Noregs, nema síður sé.  Á þessum tveimur Norðurlöndum hefur áratugum saman öll raforka verið unnin á endurnýjanlegan og mengunarlítinn hátt.  Í ESB er þetta hlutfall um þessar mundir um 26 %, og þar er mikill þrýstingur á að hækka þetta hlutfall.  Það er ennfremur engin þörf á raforkuinnflutningi til þessara Norðurlanda, eins og til ESB, sem vanhagar bæði um eldsneyti og raforku.  

Með nýjum sæstrengjum frá Noregi til Bretlands og Þýzkalands og sæstreng frá Íslandi til Bretlands mun flutningsgeta sæstrengja til útlanda nema um helmingi af vinnslugetu virkjana í hvoru landi.  Það er ACER og útibú þess í Noregi og á Íslandi, sem ráða mun rekstri þessara sæstrengja, þ.e. afli á hverjum tíma og í hvora átt það er sent.  Orkuflutningurinn verður tiltölulega mikill vegna mikillar spurnar eftir grænni orku, og þetta mun leiða til mikillar verðhækkunar á raforku í báðum löndum.  Vegna mikils flutningskostnaðar, sem getur lent með ósanngjörnum hætti á Statnett í Noregi og Landsneti á Íslandi, gætu Íslendingar og Norðmenn lent í þeirri ókræsilegu stöðu að búa við hæsta raforkuverð í Evrópu og nota raforku að stórum hluta úr kolakyntum og kjarnorkuknúnum orkuverum, sem orka er flutt inn frá á nóttunni.  

Hér er um að ræða dæmigert sjálfskaparvíti, sem komið getur upp hjá smáþjóðum, sem ekki gá að sér í samskiptum við öflugt ríkjasamband, sem þróast í átt til sambandsríkis.  Það er engu líkara en nauðhyggja ráði för.  Þessi nauðhyggja snýst um, að Ísland og Noregur verði að vera aðilar að EES, annars sé voðinn vís.  Þetta er sams konar nauðhyggja og beitt var í hræðsluáróðri gegn Bretum 2016 í aðdraganda BREXIT-þjóðaratkvæðagreiðslunnar.  Þá var því spáð, að efnahagur Bretlands færi í kalda kol við útgöngu.  Það rættist auðvitað ekki.  Þvert á móti jókst hagvöxtur Bretlands og var meiri en hagvöxtur ESB.  

Enn eru menn við sama heygarðshornið.  Hvers vegna í ósköpunum ætti efnahagur Bretlands, Noregs og Íslands að versna við að losna úr viðjum ESB ?  Fríverzlunarsamningar munu tryggja snurðulaus viðskipti, og löndin losna við kostnað reglugerðafargans búrókrataveldisins í Brüssel auk mikilla beinna útgjalda til ESB á hverju ári.  Það mun renna upp fyrir fleiri þjóðum, að hag þeirra verður betur borgið utan en innan við múra ESB (Festung Europa).  Sýnt hefur verið fram á, að talsverð líkindi eru á, að árið 2027 verði lönd sambandsríkisins ESB 13 talsins og aðildarlönd tollabandalagsins EFTA verði 14 talsins.   

 

 

"Nýsköpun og rannsóknir" í Stjórnarsáttmála

Það er mikill fagurgali í Stjórnarsáttmálanum um "nýsköpun og rannsóknir".  Þar stendur t.d.: "Lögð verður áherzla á að hvetja til nýsköpunar á sviði opinberrar þjónustu og stjórnsýslu, velferðarþjónustu og verkefna í þágu loftslagsmarkmiða".

Það hefur nú ríkt bann að hálfu ráðuneyta í bráðum 1,5 ár við nýjum samningum Sjúkratrygginga Íslands við sérfræðilækna, sem hefur leitt til þess, að íslenzkir sérfræðingar á sviði læknavísinda hafa ekki fengið starfsaðstöðu við hæfi hérlendis, enda lítið sem ekkert á lausu á Landsspítalanum.  

Samt er staða heilbrigðismála hérlendis sú í hnotskurn, að Landsspítalinn verður ekki í stakk búinn til að annast "sjúklingaflóðið" fyrr en nýr "meðferðarkjarni" Landsspítalans hefur verið tekinn í gagnið að 5 árum liðnum. Um þessar mundir er hann yfirfullur, þ.e. sjúklingar, jafnvel á bráðadeild sjúkrahússins, híma í rúmum sínum á göngunum, jafnvel dögum saman.  Það er reyndar alveg undir hælinn lagt, hvort Landsspítalinn mun anna "aðflæðinu" eftir opnun nýja meðferðarkjarnans, því að heilsufari þjóðarinnar fer hrakandi, m.a. vegna hraðfara öldrunar (mikillar fjölgunar eldri borgara).

Hvers vegna í ósköpunum leggjast þá yfirvöld heilbrigðismála í landinu algerlega þversum gegn því að fitjað sé upp á nýjungum í einkageiranum til að létta farginu af Landsspítalanum í þeirri von, að lífsgæði sjúklinga á biðlistum batni fyrr ?  Samt má túlka fagurgalann í stjórnarsáttmálanum á þann veg, að höfundum hans gæti hugnazt vel, að fitjað væri upp á nýbreytni í þjónustunni við sjúklinga, þótt gaddfreðnir hugmyndafræðingar láti sjúklinga fremur húka á göngum opinberrar stofnunar en hljóta viðunandi þjónustu á einkarekinni læknastofu eða umönnunarfyrirtæki.  

Í Morgunblaðinu, 9. janúar 2018, birti Ingveldur Geirsdóttir athyglisverðar upplýsingar í frétt sinni:

"Fleiri leita sér lækninga erlendis".

Fréttin hófst þannig:

"Rúmlega 300 Íslendingar leituðu sér læknismeðferðar erlendis árið 2017 og fengu kostnaðinn niðurgreiddan af Sjúkratryggingum Íslands (SÍ)."

Forysta heilbrigðismála á Íslandi lætur hugmyndafræði sína um það, hverjir mega framkvæma aðgerðir á sjúklingum, ráða för, þótt slíkur fíflagangur komi hart niður á skjólstæðingunum og feli í sér sóun á almannafé.  Heilbrigðisstefnan einkennist þar með af ábyrgðarleysi gagnvart skjólstæðingum kerfisins, enda eru innstu koppar í búri á þeim bænum illa haldnir af  fordómum í garð fjölbreytni rekstrarforma.  Þá er náttúrulega ekki von á góðu. Létta verður helsi úreltrar hugmyndafræði af heilbrigðisgeiranum og "hvetja til nýsköpunar á sviði opinberrar þjónustu og stjórnsýslu", eins og segir í Stjórnarsáttmálanum.  Þangað til munu sjúklingar fremur verða fórnarlömb kerfisins en þiggjendur þjónustu, aðstandendur líða önn fyrir ömurlega stöðu nákominna og fréttamenn sýna hneykslanlegar myndir af kerfi, sem ræður ekki við viðfangsefni sín, þótt starfsfólkið leggi sig allt fram og komi kúguppgefið heim af vinnustaðnum.    

Undir lok fréttarinnar sagði:

"Ef mál er samþykkt, þá er greiddur ferðakostnaður, dagpeningar, meðferðarkostnaður og mögulegur fylgdarmannskostnaður.  .... Ljóst er, að þeim fjölgaði mikið, sem leituðu sér læknisþjónustu erlendis, bæði á grundvelli landamæratilskipunarinnar [EES] og biðtímaákvæðisins árið 2017 [biðtími yfir 90 dagar].  Búizt er við áframhaldandi fjölgun á þessu ári, samkvæmt upplýsingum frá SÍ."

Þetta er hneyksli í opinberri stjórnsýslu.  Með því að koma fram af sanngirni við einkageirann undir formerkjum aukinnar fjölbreytni og bættrar þjónustu, og hætta að hreyta í hann fúkyrðum um gróða af bágstöddum, væri hægt að þjónusta hérlendis lungann af hópnum, sem leitar í neyð sinni utan til lækninga á einkastofum, og um leið mætti spara ríkissjóði talsverð útgjöld.  Hvað skyldi Ríkisendurskoðun segja um þessa slæmu meðferð opinbers fjár, eða Umboðsmaður Alþingis um hornrekuhætti heilbrigðisstjórnvalda gagnvart sjúklingum og heilbrigðisstarfsfólki, sem gjarna vilja veita þjónustu sína utan Landsspítala, af því að hann rúmar ekki fleiri ?

Skattar og stjórnarsáttmálinn

Ísland er háskattaland.  Við því er að búast vegna norrænnar (samstöðu) menningar þjóðarinnar, sem þar býr, stærðar landsins og fámennis.  Það er viðtekin hugmyndafræði í landinu um, að æskilegt sé að nýta landið allt og hafið í kring og að til þess þurfi megnið af láglendinu að vera í byggð.  Þessu fylgja dýrir innviðir af öllu tagi, og þeir verða ekki til né þeim við haldið án atbeina hins opinbera.  Þar með er komin uppskrift að mikilli "samneyzlu", en um leið möguleikar á að nýta gæði landsins alls og sjávarins.  Byggð í landinu öllu veitir jafnframt tilkalli þjóðarinnar til landsins alls siðferðilegt réttmæti, sem getur orðið þýðingarmikið nú og á næstu árum, þegar við sjáum holskeflu hælisleitenda skella á ströndum Evrópu, sumpart vegna ófriðar, sumpart vegna stjórnleysis/rotinna þjóðfélaga og sumpart vegna afleiðinga loftslagsbreytinga.  Marga þeirra má sem sagt kalla "umhverfisflóttamenn", því að ein ástæðan fyrir því, að þeir hafa flosnað upp úr heimkynnum sínum, eru skaðlegar breytingar á lífríkinu í kjölfar loftslagsbreytinga. Það verður enginn friður um það í Evrópu að taka við ógrynni framandi fólks úr frumstæðum heimkynnum, jafnvel í miðaldalegum trúarfjötrum.   

Íslenzku þjóðinni, sem verður æ blandaðri (meiri genafjölbreytni ?), hefur fjölgað vel frá aldamótum.  Nemur fjöldi ríkisborgara hérlendis nú um 350 k (=þúsund) og enn fleiri búa hér, vinna hörðum höndum (þótt einstaka séu afætur) og greiða skatta og skyldur til samfélagsins.  Það eru því fleiri til að standa undir samneyzlunni en áður, en á móti kemur, að ríkisreksturinn og annar opinber rekstur hefur þanizt út til góðs og ills.  Ráðstöfunartekjur almennings hefðu því aðeins aukizt jafnmikið og raun ber vitni um, að hagvöxtur hefur verið mikill, um 7,2 % 2016 og 4,5 % 2017.  

Samhliða útþenslu ríkisbáknsins hefur skattbyrðin aukizt gríðarlega.  Heildarskatttekjur ríkisins sem hlutfall af VLF (vergri landsframleiðslu), að teknu tilliti til greiðslna til almannatrygginga, nema nú 33 %.  Aðeins Danmörk og Svíþjóð búa við hærra hlutfall innan OECD eða 46 % og 34 %.  Meðaltal OECD er aðeins 25 %.  Athygli vekur, að Noregur og Bretland, þar sem samneyzla hefur verið talin töluverð, eru aðeins með 27 %.  

Það, sem er uggvekjandi í þessu sambandi, er, að íslenzka þjóðin er enn tiltölulega ung með um 13 % fólksfjöldans yfir 66 ára aldri, en t.d. Þjóðverjar með um tvöfalt fleiri eldri borgara að tiltölu en Íslendingar, ná að halda téðu skatthlutfalli niðri í 23 %.  Það er alveg ljóst, að það verður meiri háttar verkefni á næstu árum og áratugum að viðhalda hér kaupmætti ráðstöfunartekna, en heildarlaunatekjur landsmanna að meðaltali eru nú hvergi hærri í Evrópu en á Íslandi, nema í Alparíkinu Sviss. Jöfnuður tekna og eigna er jafnframt hvergi meiri í Evrópu.

Til að varðveita eftirsóknarverðan efnahagsstöðugleika og félagslegan stöðugleika (með lóðréttum hreyfanleika á milli stétta) er nauðsynlegt að leggja nú höfuðáherzlu á viðhald kaupmáttar í stað hárra prósentuhækkana á laun, sem aðeins grafa undan velferðinni við núverandi aðstæður, að lækka árleg vaxtagjöld ríkisins um a.m.k. miaISK 40 á kjörtímabilinu, og að auka útflutningstekjur landsmanna um u.þ.b. 50 miaISK/ár.  

Tekjur ríkisins af innheimtu tryggingagjalds árið 2017 námu um miaISK 87.  Þessar ríkistekjur eru meiri en af tekjuskattsinnheimtu af fyrirtækjum og meira en helmingur af tekjuskatti einstaklinga.  Þær eru miklu meiri en þörf er á til að standa straum af þeim útgjöldum ríkisins, sem samsettu tryggingargjaldi er ætlað að fjármagna.  Vegna bágborinnar samkeppnisstöðu margra fyrirtækja, einkum hinna minni með tiltölulega há launaútgjöld af heildarútgjöldum sínum, hefði verið eðlilegt útspil við frágang fjárlaganna í desember 2017 að lækka almenna tryggingargjaldið um 0,5 % og bíða síðan með 0,5 % - 1,0 % frekari lækkun uppi í erminni til að geta greitt fyrir gerð kjarasamninga.

Í merkri baksviðsgrein Morgunblaðsins 26. október 2017, "Skattabylgjan bitnar á fyrirtækjum",

birti Baldur Arnarson viðtal við Ásdísi Kristjánsdóttur, forstöðumann Efnahagssdviðs Samtaka atvinnulífsins-SA, þar sem hún kvað mikið verk óunnið við að vinda ofan af skattahækkunum, sem dembt var yfir þjóð í sárum á árunum eftir Hrun.  Skattkerfið hafi þá "verið gert flóknara og óhagkvæmara fyrir fyrirtækin".  Ásdís kveður "einkenna gott skattkerfi, að það sé einfalt, fyrirsjáanlegt, skilvirkt og gagnsætt".  Þrepskipt skattkerfi og flókið samspil skattheimtu og bótakerfis fullnægir ekki þessum skilyrðum Ásdísar.  Greiðslur almannatrygginga ættu að njóta skattfrelsis, enda eru þær lágmarksgreiðslur. 

"Því [að] háar skattaálögur á fyrirtæki og heimili hafa um leið áhrif á samkeppnishæfni þjóðarbúsins.  Þótt stigin hafi verið mikilvæg skref í rétta átt hér á landi, er þörf á frekari umbótum í skattkerfinu.  Um 240 skattabreytingar frá árinu 2007 endurspegla ekki mikinn fyrirsjáanleika í skattkerfinu.  

Stöðugleiki skiptir miklu máli fyrir íslenzk fyrirtæki sem og heimilin í landinu. Þar er lykilatriði, að hægt sé að ganga að því vísu, að ekki sé ráðizt í miklar breytingar milli kjörtímabila."

"Stjórnvöld geta ekki lengur treyst því, að áfram verði verulegur vöxtur á tekjuhliðinni samfara miklum hagvexti.  Með skattstofna í botni og umsvif ríkisins með því mesta, sem þekkist, er eðlilegt að spyrja, hvaða leiðir á að fara, þegar til bakslags kemur í hagkerfinu."

Með skattheimtu í botni, illu heilli líka á sparnað, sbr illa ígrundaða hækkun fjármagnstekjuskatts, og útgjöld hins opinbera jafnframt í methæðum, munu stjórnvöld standa frammi fyrir tveimur valkostum, þegar slær í baksegl hagkerfisins: annaðhvort að gera sársaukafullan uppskurð á opinberum rekstri, sem þýðir að minnka umsvif hans, eða að hækka álögur enn meir á fyrirtæki og einstaklinga, sem þá þegar eru að draga saman seglin.  Slíkt mun auka atvinnuleysið, dýpka efnahagslægðina og getur skapað langvinna kreppu.  Þetta er hættan við núverandi stefnu í ríkisfjármálum, þegar ríkisútgjöld eru aukin mikið á toppi efnahagssveiflunnar án þess að verja auknum skatttekjum til að lækka ríkisskuldirnar enn hraðar.  Þess vegna er ráðdeild í ríkisrekstri lífsnauðsynleg fyrir lífskjör almennings, og þess vegna voru tillögur stjórnarandstöðunnar um enn meiri aukningu ríkisútgjalda án sparnaðar annars staðar við afgreiðslu fjárlagafrumvarps 2018 í senn óskynsamlegar og óábyrgar og hefðu komið sem bjúgverpill í andlit þeirra, sem sízt skyldi, ef þær hefðu hlotið brautargengi.  Ríkissjóður er ekki góðgerðarstofnun.   

 

   

Efnahagsstefnan og vinnumarkaðurinn

Efnahagskafli stjórnarsáttmálans er furðulega stuttur.  Á eftir honum kemur enn styttri kafli um vinnumarkaðinn.  Þetta sætir undrun í ljósi mikilvægis málaflokksins fyrir öll landsins börn.  Kaflinn hefst þannig:

"Efnahagslegur styrkur er undirstaða þess, að treysta megi til framtíðar samfélagslegan stöðugleika, velsæld og lífsgæði.  Ríkisstjórnin mun leggja áherzlu á traustar undirstöður í ríkisfjármálum, sem gefa tækifæri til að byggja upp og búa í haginn fyrir komandi kynslóðir.  Nefnd um endurskoðun peningastefnunnar mun ljúka störfum, og í kjölfarið verða gerðar nauðsynlegar breytingar á ramma stefnunnar."

Hverjar eru forsendur "efnahagslegs styrks" ?  Þær eru arðsöm nýting náttúruauðlinda landsins, sem eru meginundirstaða útflutningsgreinanna.  Öflugar útflutningsgreinar, sem tryggja landsmönnum jákvæðan viðskiptajöfnuð, eru sem sagt undirstaða "efnahagslegs styrks".  Þessar útflutningsgreinar eru hérlendis sjávarútvegur, iðnaður og ferðaþjónusta.  Ekki má gleyma, að landbúnaðurinn sparar landsmönnum háar upphæðir, sem annars færu í enn meiri matvælainnflutning en raunin þó er.  Heilnæmi íslenzks landbúnaðar er vanmetinn af sumum, en heilnæmið er í raun ómetanlegt fyrir heilsufar landsmanna.

Velgengni íslenzks sjávarútvegs á sér margar skýringar, en meginástæðan er auðvitað hagstæðar aðstæður fyrir lífríki hafsins við Ísland, og það hefur verið vitað frá landnámi.  Afkastageta fiskveiðiflota, erlendra og innlends, ofgerði veiðistofnunum á síðustu öld.  Íslendingar leystu þann vanda með útfærslu fiskveiðilögsögunnar í nokkrum áföngum í 200 sjómílur og ruddu brautina í alþjóðlegri hafréttarlöggjöf.  

Þetta dugði þó ekki til, og var þá tekið upp kerfi, sem bæði fækkaði innlendum útgerðum og veiðiskipum, s.k. kvótakerfi.  Þetta kerfi, aflahlutdeildarkerfi á skip, þar sem aflamark er ákvarðað með aflareglu, nú 20 %, af vísindalega ákvörðuðum veiðistofni, hefur hlotið alþjóðlega viðurkenningu (ICES) sem umhverfislega sjálfbært fiskveiðistjórnunarkerfi, og allt bendir til, að það sé efnahagslega sjálfbært líka.

Sjávarútvegurinn er máttarstólpi dreifðrar byggðar með ströndum fram, og með kvótakerfinu fóru þær sumar halloka, eins og við mátti búast.  Nú eru sumum þessara byggða að opnast ný tækifæri með fiskeldi, og það er skylda stjórnvalda að sýna þessari grein jákvætt viðmót, því að hún mætir óverðskuldaðri óvild.  Hún mun þá senn öðlast þjóðhagslegt mikilvægi og verða ein af öflugustu stoðunum undir gjaldeyrisöfluninni og stoð og stytta byggðanna, þar sem henni er leyft að starfa.  

Grundvöllur öflugs útflutningsiðnaðar á Íslandi er hagkvæm raforka, unnin með sjálfbærum hætti úr fallorku vatns og úr mismunandi sjálfbærum forðageymum jarðgufu. Rafvæðing landsins gekk hægt, þar til Viðreisnarstjórnin dembdi sér í djúpu laugina, fékk samþykki Alþingis fyrir stofnun Landsvirkjunar 1965, og árið eftir kom naumlegt og sögulegt samþykki Alþingis fyrir stofnun ISAL-Íslenzka Álfélagsins, sem lagði grunninn að fyrstu stórvirkjun landsins og 220 kV flutningslínum þaðan og til höfuðborgarsvæðisins.

Samningurinn var harðlega gagnrýndur á sinni tíð, en hann reyndist gerður af meiri framsýni en andstæðingarnir áttuðu sig á.  Þessi orkuviðskipti, sem voru til 45 ára, og hafa verið framlengd að breyttu breytanda í 25 ár, lögðu grunn að nútímalegu og öflugu raforkustofnkerfi á SV-landi, en aðrir landshlutar hafa setið eftir, og það er ekki vanzalaust að hálfu yfirvaldanna. Doðinn yfir raforkuflutningsmálum landsins gengur ekki lengur, enda verða orkuskiptin aldrei barn í brók, nema yfirvöld orkumála girði sig í brók og taki til hendinni í þágu íbúanna, sem vantar rafmagn af góðum gæðum.    

Nú hefur frétzt af nýlegri tilskipun frá ESB um orkumál, sem ætlunin er að innleiða í Noregi og á Íslandi árið 2018.  Orkumálayfirvöld á Íslandi hafa enn ekki áttað sig á, hversu hættuleg þessi tilskipun er, en með innleiðingu hennar fær ACER-Orkusamstarfsstofnun ESB - úrslitavald um þau orkumálefni hvers lands, sem hún skilgreinir sjálf sem "sameiginleg verkefni". 

Þetta mál minnir á söguna af því, er Noregskonungur falaðist eftir Grímsey af Íslendingum.  Guðmundur, ríki, taldi enga meinbugi á því vera að láta kóngi eftir Grímsey, en Þórarinn Nefjólfsson benti á hættuna, sem var fólgin í því, að kóngsmenn færu á langskipum þaðan og hertækju Ísland.  Þá ætla ég, sagði Þórarinn, efnislega, að þröngt muni verða fyrir dyrum hjá mörgum kotbóndanum.  

Nákvæmlega sama er uppi á teninginum, ef Íslendingar innleiða þessa orkutilskipun í lagasafn sitt.  Þá getur ESB með beinum fjárhagslegum hætti átt frumkvæði að lagningu sæstrengs frá Íslandi til útlanda, stofnað hér orkukauphöll og leyft hverjum sem er innan EES að bjóða í alla raforku, sem ekki er bundin með langtímasamningum, og ACER getur bannað nýja slíka samninga og framlengingu gamalla.  Gangi þetta eftir, má ætla, að þröngt verði fyrir dyrum margra fyrirtækja og heimila hérlendis, því að ekki mun framboð raforku vaxa við þetta, og verðið mun rjúka upp í evrópskar hæðir, sem hæglega getur merkt tvöföldun.    

Það er ekkert minnzt á þetta stórmál í stjórnarsáttmálanum. Það á líklega að læða því, illu heilli, í gegnum þingið, en er meirihluti þar fyrir slíku stórfelldu fullveldisframsali ?

Aftur á móti er skrifað í Stjórnarsáttmálann, að "Þjóðarsjóður [fyrrverandi þingmaður í Kraganum nefndi hann Þjóðbrókarsjóð í blaðagrein] verður stofnaður utan um arð af auðlindum landsins og byrjað á orkuauðlindinni.  Hlutverk sjóðsins verður að byggja upp viðnám til að mæta fjárhagslegum áföllum."

Þetta er fallegt og göfugt stefnumið, en hvers virði er öflugur "Þjóðbrókarsjóður", ef atvinnulífið sjálft verður ein rjúkandi rúst ?

Í Noregi er hafin mikil barátta gegn samþykki Stórþingsins á þessum orkumarkaðslagabálki ESB.  Samkvæmt skoðanakönnunum er meirihluti Norðmanna andsnúinn henni.  Með aukinni umræðu og upplýsingagjöf munu línur skýrast.  Það er mikið í húfi.  Höfnun eða frestun á samþykki mun að öllum líkindum þýða útskúfun úr EES. Þess vegna er þessi undirlægjuháttur í málinu, en farið hefur fé betra.  

 

 

 

 

Er lengur þörf á EES ?

Spurning um það, hvort þörf sé lengur á Evrópska efnahagssvæðinu (EES) væri óþörf, ef ekki fylgdi böggull skammrifi með þessu viðhengi Evrópusambandsins (ESB).  Þessi böggull er ekkert léttmeti, sem almenningur og forráðamenn þjóðarinnar geta látið sér í léttu rúmi liggja, því að þar er að finna æ fleiri alvarlegar vísbendingar um, að aðildin að EES feli í sér fullveldisframsal til Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) og EFTA-dómstólsins, sem sé langt umfram aðild að viðskiptasamningum eða öðrum alþjóðasamtökum, sem Ísland á aðild að.

Þegar Alþingi samþykkti EES-samninginn á sínum tíma, sýndist sitt hverjum um þetta, og það var lögfræðilegt ágreiningsefni, hvort Stjórnarskrá landsins væri brotin með þessu.  Nú hefur 23 ára vera Íslands á Evrópska efnahagssvæðinu og nýjustu tíðindi af æ nánari samruna ESB-ríkjanna ("an ever closer union"), sem oftar en ekki virðist að hálfu ESB vera látinn falla undir EES-samninginn, hins vegar taka af öll tvímæli um það, að framkvæmd EES-samningsins sé á þann veg, að samþykkt hans hafi í raun falið í sér stjórnarskrárbrot að hálfu Alþingis og forseta lýðveldisins, sem samninginn undirritaði.

Dæmin, sem hér verða tekin, eru tvö. Er annað nýlegt og hitt væntanlegt:  

Fyrra dæmið nær aftur til 2009, þegar Alþingi samþykkti að fella matvælastefnu ESB í íslenzk lög með þeirri undantekningu, að ekki yrð leyfður innflutningur á hráu og ófrystu kjöti, hráum eggjum og ógerilsneyddri mjólk.  Var þetta ekki gert af meintri meinfýsi þeirra, sem sagðir eru vilja vernda íslenzkan landbúnað gegn óheftri samkeppni niðurgreiddra landbúnaðarafurða frá ESB, heldur af illri nauðsyn fjarlægrar eyþjóðar að verjast heilsufarsfári fjölónæmra sýkla, sem landlægir eru í ESB-löndunum, og að verja innlenda búfjárstofna gegn bráðdrepandi sýkla- og veirusýkingum.  Íslenzkir búfjárstofnar eru varnarlausir gegn erlendu fári, sem herjar á búfjárstofna erlendis og þeir hafa mótefni gegn.  Þetta var ekki ímyndun þingmanna, heldur sjálfsögð varúðarráðstöfun, ráðlögð af fjölda hámenntaðra og reyndra vísindamanna á sviðum sýkla- og veirufræða.

Íslenzkir matvælainnflytjendur kærðu þetta innflutningsbann fyrir ESA, sem úrskurðaði, að það bryti í bága við EES-samninginn og þar með skuldbindingar, sem Alþingi samþykkti með inngöngu Íslands í EES árið 1994.  Ágreiningurinn fór fyrir EFTA-dómstólinn, sem staðfesti úrskurð ESA í nóvember 2017. 

Hvað sem öðru líður, er ljóst af þessum málalyktum, að samþykkt Alþingis, gerð í góðri trú um réttarstöðu landsins og til að vernda mikilvæga hagsmuni landsmanna, verður samt að láta í minni pokann fyrir vilja og úrskurði yfirþjóðlegrar stofnunar.  Þar með er orðið eins ljóst og verða má, að stórfellt framsal fullveldis hefur átt sér stað til ESB, sem öllu ræður innan EES.  Við þetta verður ekki unað, þótt "Fullveldisríkisstjórnin" hafi ákveðið að kyssa á vöndinn og taka þegjandi og hljóðalaust, því sem að höndum ber.  

Rétt hefði í þessari stöðu verið að fara fram á samningaviðræður við ESB um þessi mál og fresta þar með gildistöku úrskurðarins um hríð til að vinna tíma til stefnumörkunar innanlands.  Hvernig sem þær samningaviðræður hefðu farið, er hitt ljóst, að nú blása vindar gagnkvæmra viðskiptasamninga á milli ríkja, svo að tímabært er að leggja EES niður.  Ástæðan er auðvitað úrsögn Bretlands úr ESB, sem taka mun gildi í marz 2019.  Bretar stefna á viðskiptasamning við ESB og aðrar þjóðir, þ.á.m. við Íslendinga og Norðmenn, og líklegt má telja, að EES ríkjunum þremur, utan ESB, muni standa svipaður viðskiptasamningur til boða við ESB og Bretlandi.  Þar með verður hægt að leggja viðrinið EES fyrir róða, öllum til léttis.

ESB áformar að koma á 5. frelsinu á Innri markaði EES.  Það fjallar um frjálst flæði hvers konar orku á milli EES-landanna, t.d. eldsneytisgass, olíu og raforku.  Norðmenn hafa af þessu miklar áhyggjur, af því að ESB hefur falið nýrri stofnun, "ACER-Agency for the Cooperation of Energy Regulators", mikil völd.  E.t.v. má kalla þessa stofnun "Orkusamvinnustofnun EES".  Hún á að hafa síðasta orðið í hverju landi um öll orkutengd málefni, sem henni þóknast að skilgreina sem "EES-málefni" og ESA verður úrskurðaraðilinn.  Takmarkið með þessu er, að öll orka flæði frjálst og hindrunarlaust yfir landamæri þangað, sem hæstbjóðanda þóknast, að hún verði send innan EES.

Margir Norðmenn hafa af þessu gríðarlegar áhyggjur, enda óttast þeir að missa tökin á raforkumálum sínum vegna mikillar sjálfbærrar fallvatnsorku þar í landi, sem tiltölulega ódýrt er að breyta í raforku.  Óttast Norðmenn tæmingu miðlunarlóna og a.m.k. 30 % hækkun rafmagnsreiknings heimila og fyrirtækja af þessum völdum.  

Það verður að segja hverja sögu, eins og hún er, en hérlendis fljóta yfirvöldin að feigðarósi, hafa annaðhvort ekki af málinu frétt eða sjá ekki hættuna, sem hérlendis stafar af þessu samrunaferli ESB.  ACER gegnir nefnilega því hlutverki að auka orkuflutninga á milli landa.  Raforkuflutningar á milli landa nema nú 10 % og stefnt er á tvöföldun þessa hlutfalls 2030.  Á Íslandi er mesta raforkuvinnsla á mann í heiminum, og talsvert óvirkjað enn.  Fólki hjá ACER er kunnugt um þetta og um áhuga Landsvirkjunar o.fl. á lagningu sæstrengs frá Íslandi til Skotlands.  Það er vel hægt að hugsa sér þá stöðu, að á vegum ACER verði fé látið af hendi rakna til að koma sæstrengsverkefninu á koppinn.  Útibú ACER á Íslandi hefði völd (samkvæmt ákvörðun ESB) til að skikka Landsnet til að tengja sæstrenginn við stofnkerfi sitt, og síðan mundi útibúið setja hér á laggirnar tilboðsmarkað fyrir raforku - bingo.  Mörg hundruð, jafnvel 1000 MW (megawött) mundu streyma úr landi, orkuverðið innanlands snarhækka og Íslendingar "sitja með skeggið í póstkassanum", eins og Norðmenn orða það, þegar einhver fær ekki rönd við reist og/eða er tekinn í bólinu.  

Það er full ástæða til að vara alvarlega við því, sem hér er að eiga sér stað með æ nánari samruna á EES-svæðinu.  Þessi þróun hentar engan veginn Íslendingum og Norðmönnum, sem geta hæglega misst "erfðasilfur" sitt í hendur hrægamma með andvaraleysi.

Gleðilegt aldarafmælisár fullveldis !

 

 

  

 

 

Ólíkar blikur á lofti norðan og sunnan Alpafjalla

Í vor kom út efnahagsskýrsla Efnahags- og framfarastofnunarinnar, OECD.  Almennt er árangur Íslendinga í efnahagsmálum frá Hruni þar talinn til hins bezta í heiminum um þessar mundir, sem sýnir dugnað þjóðarinnar framar öðru, en það eru þó  hættumerki við sjónarrönd, sem ríkisvald, fjármálakerfi og samningsaðilar atvinnulífsins þurfa að bregðast við  af eindrægni, eigi síðar en á fullveldisárinu, 2018.  Launadeila flugvirkja hjá Icelandair er reyndar til vitnis um, að einn neisti í púðurtunnuna getur sprengt lífskjarabót undanfarinna ára út í hafsauga.  

Það yrði hræðilegt, ef ógæfu þjóðarinnar yrði allt að vopni á aldarafmælisári fullveldisins.  Þótt brokkgeng hafi verið, hefur þjóðin einmitt sýnt á einni öld, að hún verðskuldar fullveldi, hún þrífst miklu betur með fullveldi en án þess og hún hefur burði til að axla fullveldið.  

Andrés Magnússon gerði téða OECD - skýrslu að umfjöllunarefni í Viðskiptablaðinu 29. júní 2017 undir fyrirsögninni:

"Öflugur hagvöxtur, en blikur á lofti":

Hættumerkin eru greinilegust á vinnumarkaðinum.  Sem stendur glitrar hann þó sem gull af eiri varðandi kaupmátt og atvinnutækifæri í samanburði við vinnumarkað annars staðar, en glæsileg staðan er sennilega ósjálfbær.  Ástæða þess er sú, að launakostnaður fyrirtækja hefur yfirleitt hækkað meira en nemur framleiðniaukningu þeirra.  Þá er gengið á varaforða eða safnað skuldum. Ef vísitala þessara stærða er sett á 100 árið 1995, þá eru raunlaun 2017 170 og VLF/vinnustund = 158 og VLF/launþega = 153.  M.ö.o. hefur raunlaunakostnaður aukizt yfir 11 % meira en verðmætasköpun á launþega.  Þetta er aðvörun um það, að nú sé ekki borð fyrir báru og svigrúm til launahækkana að jafnaði lítið sem ekkert. Þetta á við um flugvirkja sem aðra, nema þeir hafi verið hlunnfarnir um lífskjarabætur miðað við ofangreint.  Það er mjög ólíklegt, og þess vegna er ábyrgðarhlutur þeirra, sem neita að aðlaga sig raunverulegum aðstæðum á markaði, mikill.  Þeir saga í sundur greinina, sem þeir sjálfir sitja á.  

Ríkisstjórnin þarf augljóslega að koma með útspil til að eyða téðri ósjálfbærni, því að hún verður ella senn fóður fyrir verðbólgu, sem er versti óvinur launþega og atvinnurekenda.  Þar má tína til lækkun tryggingagjalds og lækkun tekjuskatts á launþega og fyrirtæki.  

Stýrivextir Seðlabankans eru samt enn óþarflega háir að mati margra utan Peningastefnunefndar bankans, sem sá ekki ástæðu til að lækka vaxtabyrði fyrirtækja og einstaklinga á vaxtaákvörðunardegi 13. desember 2017.    Raunvextir hans eru um 2,6 %, sem skapa almennt raunvaxtastig í landinu um 5 %.  Þetta sligar atvinnulífið og dregur úr langtíma fjárfestingum þess og eykur að óþörfu greiðslubyrði ungs fólks, sem lagt hefur í mestu fjárfestingu ævinnar, kaup á fyrsta húsnæðinu. 

Tregða Seðlabankans til vaxtalækkana er misráðin.  Hann horfir um of á atvinnustigið og sér þá, að framleiðsluþættirnir eru fullnýttir, en hann horfir framhjá þeirri staðreynd, að í landinu eru yfir 6000 erlendir starfsmenn, 1/3 á vegum starfsmannaleiga og 2/3 ráðnir beint að utan af fyrirtækjunum.  Þar að auki eru 30 þúsund útlendingar búsettir í landinu.  Þetta erlenda fólk heldur uppi hagkerfi Íslands.  Gríðarlegur skortur væri á vinnuafli, ef þess nyti ekki við.  Hér er ekki einvörðungu um að ræða íbúa á EES-svæðinu, heldur líka t.d. Georgíumenn, sem eru kristnir og duglegir Kákasusmenn, komnir til að vinna, en ekki til að valda vandræðum, segja þeir sjálfir.  Þessa ótta við ofhitnun hagkerfisins gætir einnig hjá OECD, en kælingaráhrif ISK eru vanmetin:

"OECD segir þó, að þrátt fyrir, að horfur séu góðar, sé töluverð hætta á ofhitnun.  Bent er á, að kjarasamningar hafi verið gerðir af nokkru örlæti undanfarin ár, en þrátt fyrir það vilji ýmis verkalýðsfélög sækja enn frekari kjarabætur.  Stofnunin telur mikilvægt að auka aðhald í opinberum fjármálum og að peningastefnan þurfi að miðast við, að bregðast megi við auknum verðbólguvæntingum."

Skyldi nýja ríkisstjórnin vera sammála því að auka við rekstrarafgang ríkissjóðs ?  Eru auknar verðbólguvæntingar ?  Þess sér ekki stað í s.k. verðbólguálagi til langs tíma.  OECD hefur hér fengið gleraugu Seðlabankans lánuð.  

Í Businessweek 23. október 2017 var vikið að efnahagsástandinu á Ítalíu í greininni,

"La dolce procrastinazione".

Sem dæmi um slæmt ástand innviða er nefnt, að vatnsskortur hafi leitt til hættu á daglegri 8 klst vatnsskömmtun í Róm, af því að hið sögufræga vatnsveitukerfi borgarinnar leki 40 % af aðveitunni.  Þá safnist rusl upp í görðum og gras sé óslegið, á meðan borgaryfirvöld berjist við spillingarhneyksli hjá þjónustustofnunum borgarinnar.

Í október 2017 upplýsti stærsti vogunarsjóður heims, "Ray Dalio´s Bridgewater Associates", að hann hefði veðjað miaUSD 1,1 um, að hlutabréf nokkurra stærstu fyrirtækja Ítalíu mundu lækka, þ.á.m. tveggja stærstu bankanna og Enel Spa, hinnar ítölsku Landsvirkjunar.

Ítalir láta sér fátt um finnast og halda áfram að "sparka dósinni á undan sér", eins og þeirra hefur löngum verið háttur.  Á 11 ára aldri læra ítalskir skólanemendur söguna af Quintus Fabius Maximus Verrucosus, rómverska hershöfðingjanum, sem yfirbugaði með hægðinni Hannibal, hershöfðingja Karþagómanna, með því að forðast bardaga.  Hann hlaut viðurnefnið "Cunctator"-"frestarinn", og það er nú sem fyrr höfuðeinkenni ítalskra stjórnmálamanna, en ekki eftirbreytnivert.  

Tökum dæmi af flóttamönnum, sem koma sjóleiðina til Ítalíu.  Opinberlega skal taka fingrafar af öllum flóttamönnum, þegar þeir koma til Evrópu, og setja í sameiginlegan gagnagrunn ESB.  Í raun hafa Ítalir oft hunzað þessa reglu, og flóttamenn hafa haldið óskráðir til annarra landa frá Ítalíu.  Þetta er slæmt, því að landvistaróskir skal fjalla um í fyrsta komulandi umsækjanda á faraldsfæti.  Þegar slíkur flækingur birtist, t.d. á Íslandi eða í Svíþjóð, er það kerfislega eins og hann hafi borizt beint frá Mogadishu til Keflavíkurflugvallar eða Málmeyjar.  Sómalinn verður íslenzkt eða sænskt vandamál.  Ítölum hefur þannig tekizt að "sparka dósinni" norður eftir Evrópu. 

Þetta sýnir það, sem Færeyingar hafa lengi vitað, að það er ekki í lagi fyrir norðrið að deila landamærum sínum með suðrinu.  Rökrétt svar Íslands við þessu ástandi er að taka upp eigin landamæragæzlu.

Að smygla Ítalíu inn á evru-svæðið hefur verið nefnt "stærstu viðskipti sögunnar" ("the greatest trade ever"-af The Economist).  Uppgjörið fór aldrei fram, heldur lenti Ítalía í tvöfaldri kreppu í fjármálakreppunni 2007-2009, þegar iðnaðarframleiðslan dróst saman um fjórðung.  Atvinnuleysið náði 12,8 % í ársbyrjun 2014.  Ríkisskuldir Ítalíu náðu árið 2017 yfir miaEUR 2000 eða 132 % af VLF, samanborið við 96 % í Frakklandi og 62 % á Íslandi.  Viðmið Maastricht-samnings til upptöku evru er 60 %.  

Auðvitað liggur félagsleg eymd að baki þessum ítölsku tölum.  Fjöldi Ítala, sem býr við raunverulega fátækt (ekki aðeins tiltölulega fátækt), næstum þrefaldaðist á síðustu 10 árum; 4,7 M Ítala eða 7,9 % mannfjöldans, eiga ekki fyrir daglegu lífsframfæri sínu, þ.e. þeir eru vannærðir og hýrast í hreysum (Laugardalur ?!).  

Fjöldaatvinnuleysi æskulýðsins upp á 35,4 % hefur eyðilagt starfsmöguleika heillar kynslóðar Ítala og möguleika hennar til eðlilegrar fjölskyldumyndunar.  Aðeins 52,1 % ítalskra kvenna á aldrinum 20-64 ára voru í launaðri vinnu í ársbyrjun 2017.  Þetta er minnsta atvinnuþátttaka kvenna í Evrópu utan Grikklands.  

Að norrænu mati jafngilda þessar tölur dauðadómi yfir ítalska samfélaginu.  Þetta ömurlega ástand er aðallega vegna þess, að Ítölum var smyglað inn á evrusvæðið.  Samfylkingin ætlaði að smygla Íslendingum inn í þetta sama mynthelsi, þegar hún var hér í ríkisstjórn 2007-2013.  Sjálfstæðisflokkurinn kom í veg fyrir það 2007-2008 og Alþingi með skilmálum sínum, þegar Össur Skarphéðinsson var hér utanríkisráðherra á vegum Samfylkingarinnar 2009-2013.

Nú hafa þau þröngsýnu og óþjóðhollu öfl, sem reru að því öllum árum að koma Íslandi í banvænan náðarfaðm ESB, verið hreinsuð út úr Stjórnarráði Íslands.  Það gerðist á Fullveldisdaginn, 1. desember 2017, þegar "Fullveldisríkisstjórnin" tók hér við völdum. Verður að vona, að hún standi undir nafni, en á það mun t.d. reyna við úrlausn hennar á úrskurði EFTA-dómstólsins um, að Alþingi hafi ekki haft heimild árið 2009 til að kveða á um undantekningar við innleiðingu matvælalöggjafar ESB.  Skýrara dæmi um fullveldisafsal verður varla fengið.  Slíkt brýtur í bága við Stjórnarskrá landsins og krefst viðbragða að hálfu stjórnvalda.  Verður Íslandi vært innan EES ? 

 

 

 

Efling vöruútflutnings er nauðsyn

Útflutningstekjur af sjávarafurðum verða u.þ.b. miaISK 34 lægri á árinu 2017 en 2016, en tekjuaukning af völdum verðhækkana á áli og framleiðsluaukningar á eldisfiski, aðallega eldislaxi, munu nokkurn veginn vega upp tekjutap þjóðarbúsins vegna sjávarútvegsins.  

Álverðið var lágt árin 2015-2016 vegna mikillar álframleiðslu Kínverja.  Þeir neyðast nú til að draga úr henni, m.a. vegna mikillar mengunar í Kína, t.d. frá kolakyntum raforkuverum, sem sjá álverum fyrir mikilli raforku.  Á sama tíma var afkoma íslenzka sjávarútvegsins góð.  Þetta sýnir í hnotskurn mikilvægi fjölbreytts vöruútflutnings.  

Allur útflutningur vöru og þjónustu hefur orðið fyrir ruðningsáhrifum frá ferðaþjónustunni, sem haldið hefur uppi svo miklum viðskiptaafgangi, að nægt hefur til að halda uppi sterku gengi íslenzku krónunnar, ISK. Gengisvísitalan var 18.11.2107 undir 160 og lækkandi og verður líklega að jafnaði undir þessu gildi árið 2017.  Líklega er jafnvægisgengi þjóðarbúsins 170-190, og undir gengisvísitölu 170 berjast mörg útflutningsfyrirtæki í bökkum. 

Við þessu kann framleiðniaukning að vera eina raunhæfa svarið, en grundvöllur hennar er oftast fjárfesting og aukin tæknivæðing, eins og vissulega hefur átt sér stað innan sjávarútvegsins á undanförnum árum, bæði hjá útgerðum og vinnslufyrirtækjum. 

Á meðal þeirra, sem verst standa, eru hin minni sjávarútvegsfyrirtæki.  Ríkisvaldið hefur nú aukið vanda þeirra um allan helming með því að þrjózkast við að endurskoða meingallaðar reiknireglur veiðileyfagjalda, sem mið taka af 2-3 ára gömlum afkomutölum sjávarútvegsins og láta samtímis afnám afsláttar á veiðileyfagjöld vegna skulda taka gildi. Hér heggur sá, er hlífa skyldi. 

Um glórulausa hækkun veiðigjalda á fiskveiðiárinu 2017/2018, á sama tíma og afkoma útgerðanna fer hratt versnandi, hefur Ásta Björk Sigurðardóttir, hagfræðingur hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi, eftirfarandi orð í viðtali við Ásgeir Ingvarsson í Sjávarútvegi Morgunblaðsins, 9. nóvember 2017, undir fyrirsögninni:

Tekjur sjávarútvegsins hafa ekki verið lægri síðan 2008:

"Á þessu ári féllu niður afslættir, sem höfðu verið á veiðigjaldi og nú, þegar 2 mánuðir eru liðnir af nýju fiskveiðiári, má finna fjölda fyrirtækja, sem lenda í þreföldun og jafnvel fjórföldun á veiðigjaldi frá fyrra fiskveiðiári.   ... Sem dæmi um, hvað breytingin er mikil, þá var gjaldið fyrir hvert kg af óslægðum þorski tæpar 12 ISK á síðasta fiskveiðiári, en er komið upp í tæplega 23 ISK nú."

Ekki verður betur séð en fráfarandi sjávarútvegsráðherra reki meðvitaða eða ómeðvitaða skemmdarverkastarfsemi gagnvart atvinnugreininni með aðgerðarleysi sínu.  Um afleiðingar þessarar óstjórnar ríkisvaldsins sagði Ásta Björk m.a.:

"Eykur það [þetta] líkur á enn frekari samþjöppun í greininni og hefur líka veruleg áhrif á fjárfestingaráform.  Hætt er við, að endurnýjun skipa og tækja muni sitja á hakanum, og gæti það haft neikvæð áhrif á samkeppnishæfni íslenzks sjávarútvegs til lengri tíma litið."

Það er áhugavert í þessu sambandi að velta fyrir sér, hvernig "gott" veiðigjaldakerfi er úr garði gert.  Í lok viðtalsins drepur hagfræðingur SÍF á þetta og má spinna út frá því:

"Ólíkt fyrirtækjum í samkeppni innanlands geta sjávarútvegsfyrirtæki ekki skellt þessari aukaálagningu yfir á afurðaverð, enda tekur alþjóðleg samkeppni ekki mið af íslenzkum aðstæðum.  Þá er gjaldtaka hvergi jafnumfangsmikil og hér á landi.  

Það er eðlilegt að greiða sanngjarnt gjald fyrir nýtingu auðlindarinnar.  Óhófleg gjaldtaka mun hins vegar skekkja samkeppnisstöðu íslenzks sjávarútvegs.  Það bitnar síðan á afkomu greinarinnar og þar með fjárfestingum, svo að til lengri tíma litið verða þær tekjur, sem hún skapar þjóðarbúinu, minni en þær hefðu getað orðið.  Það væri sízt góð niðurstaða."

Hvaða skilyrði þarf "gott" veiðigjaldakerfi að uppfylla ?  Hér verður gerð tilraun til að svara því og síðan sett upp eitt dæmi af fjölmörgum möguleikum í þeim efnum og þá höfð hliðsjón af veiðigjaldakerfi, sem Grænlendingar áforma nú að setja upp hjá sér:

1. Veiðigjaldakerfið þarf að vera sanngjarnt gagnvart atvinnugreininni.  Það felur í sér, að það má ekki mismuna henni gagnvart öðrum greinum, sem hún kann að eiga í samkeppni við innanlands um fólk og fjármagn.  Þetta þýðir, að stjórnvöld verða að manna sig upp í að skapa heildstætt kerfi fyrir greiðslu auðlindarentu til ríkis og sveitarfélaga fyrir afnotarétt allra náttúruauðlinda innan íslenzkrar efnahagslögsögu.  Nýting afnotaréttar íslenzkra lögaðila utan efnahagslögsögunnar ætti þess vegna að falla utan þessarar gjaldtöku.
2. Kerfið þarf að vera einfalt í notkun og auðskiljanlegt. 
3. Kerfið þarf að taka tillit til fiskverðs á markaði í ISK og jafnframt að taka mið af afkomu hvers útgerðarfyrirtækis.
4. Veiðigjaldakerfið má ekki vera íþyngjandi fyrir þorra útgerðanna, eins og það greinilega er við ríkjandi aðstæður núna með gjaldtöku á síðasta fiskveiðiári 12 ISK/kg af óslægðum þorski, hvað þá 23 ISK/kg á núverandi fiskveiðiári, en þessi 2 fiskveiðiár verða með enn lakari framlegð útgerðanna en á síðustu árum, ef að líkum lætur. 

Hugmynd að gjaldtöku afnotaréttar innan lögsögunnar:

 

a) Grunngjald, GG, skal taka óháð öðru en viðkomandi meðalverði á löndunardegi, MV:  GG=0,5 % x MV.       Ef MV_<150 ISK/kg, þá er bara tekið grunngjald. Við 150 ISK/kg mundi það nema 0,75 ISK/kg.  Á Grænlandi er ætlunin að miða við 131 ISK/kg og fast gjald 0,82 ISK/kg.  Þessar greiðslur verða frádráttarbærar frá skatti á Grænlandi, en ekki er gerð tillaga hér um slíkt varðandi GG.   

b) Ef MV > 150 ISK/kg, þá verður veiðileyfagjaldið: VG=GG + MV x 5,0 % x MV/500.  Undanfarin 2 ár hefur verð fyrir óslægðan þorsk verið tæplega 250 ISK/kg.  Þetta meðalverð hefði þá gefið: VG=250x(0,5 %+2,5 %) = 250 x 3,0 % = 7,5 ISK/kg.  Á Grænlandi er ætlunin að miða við fast hlutfall, 5 % x MV, sem gæfi 12,5 ISK/kg, en þar verður allt veiðileyfagjaldið frádráttarbært frá hagnaði útgerðanna við skattlagningu þeirra. Þetta hlutfall, 5 %, mundi samkvæmt ofangreindri formúlu nást við MV=450 ISK/kg

c) Meint auðlindarenta við nýtingu náttúruauðlinda er grundvöllurinn að réttlætingu veiðileyfagjalda.  Hins vegar skiptast á skin og skúrir í þessum atvinnurekstri, eins og hjá fyrirtækjum í öðrum greinum.  Það er til mælikvarði á rekstrarlega velgengni, og er sá nefndur framlegð (e. contribution to fixed costs), þ.e. framlegð rekstrar til fasts kostnaðar fyrirtækis.  Í fjármagnsfrekri starfsemi, eins og útgerð, þarf þessi framlegð, FL, að vera yfir 20 % af sölutekjum (veltu), svo að réttmætt sé að ræða um auðlindarentu í starfseminni.  Þess vegna er sanngjörn mótvægisaðgerð, að ríkisvaldið leyfi útgerðarfélögunum að draga greidd veiðileyfagjöld, að undanskildu GG, frá hagnaði sínum á skattframtali, t.d. helminginn, ef 15 % < FL < 20 %, og andvirði allra veiðileyfagjaldanna, nema GG, ef FL_< 15 %. Grænlendingar ætla að hafa öll veiðileyfagjöldin frádráttarbær, óháð afkomu fyrirtækjanna.   

 Þetta fyrirkomulag, sem hér er sett fram í stað slæms, gildandi veiðigjaldakerfis hérlendis, uppfyllir skilyrði "góðs" veiðileyfagjaldkerfis mun betur en núverandi fyrirkomulag.  Það er almennt og kallar ekki á undanþágur eða sérmeðhöndlun ákveðinna greina.  Því mætti jafnvel beita óbreyttu á fiskeldi úti fyrir ströndum Íslands í opnum kvíum, en það er sanngjarnt, að gjaldið yrði lægra fyrir fiskeldi í lokuðum kvíum og ekkert gagnvart fiskeldi í landkerum.  Einkenni þessa kerfis er, að það deilir byrðum og ávinningi á milli opinberra sjóða og fyrirtækjanna, þ.e. það er lágt, þegar illa árar, og hátt, þegar vel gengur. Að þessu leyti svipar því til reiknireglu raforkuverðs til álvera í þeim tilvikum, sem það er tengt álverði. 

Sjávarútvegurinn gæti þurft að búa við gengisvísitölu u.þ.þ. 170 um hríð.  Hann getur ekki aukið frumframleiðslu sína hratt af náttúrulegum orsökum, og hann býr við sveiflukenndan uppsjávarafla.  Hann getur hins vegar aukið verðmæti framleiðslu sinnar áfram í takti við það, sem hann hefur gert á undanförnum árum, og hann getur aukið framleiðnina enn meir. Hann mun reyna þetta hvort tveggja til að komast af við ríkjandi efnahagsaðstæður.  

Til þess að hann geti þetta, þarf hann að hafa bolmagn til fjárfestinga og til að stunda rannsóknir og þróun.  Með háum veiðileyfagjöldum á tímum tiltölulega lágs fiskverðs og minnkandi framlegðar, veiðileyfagjöldum, sem nema 5 % - 10 % af verði óslægðs fiskjar úr sjó, fer ríkisvaldið fram með ómálefnalegri og óbilgjarnri skattheimtu, sem veikir sjávarbyggðirnar og veikir undirstöður grundvallaratvinnugreinar landsins til framtíðar.  Landsmönnum er enginn greiði gerður með slíkri framgöngu ríkisvaldsins, enda er hún óviturleg í hæsta máta. Gjaldtöku vegna auðlindarentu verður að endurskoða frá grunni til að tryggja hámarks verðmætasköpun og gjaldeyrisöflun. 

 

 

 

Rafbílavæðing og heildarlosun CO2

Rafgeymarnir eru Akkilesarhæll rafbílavæðingarinnar, enn sem komið er.  Nú er að koma fram á sjónarsviðið tækni til að hlaða þá þráðlaust, jafnvel á ferð, og er notuð til þess hefðbundin 20. aldar rafsegulsviðstækni, reist á kenningum Michaels Faradays frá 1831 og eðlisfræðilíkingum Mawells, og verður gerð grein fyrir þessari tækniþróun í þessari vefgrein, en fyrst verður umhverfislegur ávinningur rafbílavæðingarinnar á Íslandi settur í samhengi við aðra losun.

Özur Lárusson ávarpar hinn dæmigerða frambjóðanda til Alþingis í Morgunblaðsgrein, 26. október 2017,

"Kynntu þér gögnin, ágæti frambjóðandi".

Hann deilir þar réttilega á marga stjórnmálamenn, sem eru með loftslagsmál á vörunum í tíma og ótíma, og leggja þá höfuðáherzlu á rafbílavæðinguna, án þess að athuga, hvað landumferðin vegur hlutfallslega lítið í heildarlosuninni og án þess að gera um leið grein fyrir trúverðugri og skynsamlegri áætlun um að koma þeim innviðum á laggirnar, sem eru forsenda rafbíla í tugþúsunda tali hérlendis.

Özur bendir á í téðri grein, að eldsneytisnýtni farartækja hafi batnað um 35 % undanfarin 10 ár eða um 3,5 %/ár að jafnaði, sem er gríðarlega góður árangur hjá hönnuðum bílvéla, grindar, yfirbyggingar og innmats.  Hér leggst á eitt beztun bílvéla með hermun í tölvum, þróun efnistækni og val á eðlisléttari efnum en áður, og lágmörkun loftmótstöðu.  

Árið 2016 notuðu landfartæki 274 kt af jarðefnaeldsneyti.  Bætt nýtni um 35 % jafngildir tæplega 150 kt/ár elsdsneytissparnaði árið 2016 m.v. eldsneytisnýtnina árið 2006 og minni losun gróðurhúsalofttegunda um rúmlega 470 kt/ár, sem er 4,0 % af heildarlosun Íslendinga vegna orkunotkunar árið 2016. Landfartæki losuðu þá 864 kt af CO2 eða 7,4 % af heildarlosun Íslendinga vegna orkunotkunar, sem nam 11,7 Mt. 

"Þá komum við að umræðunni um heildarlosun, en þar er rétt að benda þér á umræður, sem voru á Alþingi á haustmánuðum 2015.  Í svari við fyrirspurn, er þáverandi umhverfisráðherra fékk, kemur fram, að aðeins 4 % af heildargróðurhúsalofttegundum komi frá fólksbílum hér á landi, 96 % af þeim eru af öðrum völdum !"

Skoðum þessar staðhæfingar nánar:

Landfartæki eru talin nota 93 % eldsneytis samgöngutækja innanlands, og ætla má, að fólksbílar noti 65 % af því.  Eldsneytisnotkun þeirra er þá:

MF=0,93x0,65x295 kt/ár=178 kt árið 2016, sem veldur koltvíildislosun 561 kt/ár.  Sem hlutfall af heildarlosun vegna orkunotkunar er þetta: 0,561/11,67=4,8 %.  Viðkomandi ráðherra hefur á sinni tíð vafalítið bætt við losun frá landbúnaði og úr uppþurrkuðum mýrum.  Frá landbúnaði má ætla, að komið hafi 0,7 Mt af CO2eq.  Losun frá framræstu landi var þá (2015) talin nema 11,61 Mt/ár CO2eq, en er núna talin vera 29,5 % minni samkvæmt Umhverfisráðgjöf Íslands í Bændablaðinu, 2. nóvember 2017.  Þar er getið um einingarlosun úr þurrkuðum mýrum 19,5 t/ha koltvíildisjafngilda á ári, en hún var áður talin vera 27,64 t/ha per ár CO2eq.  Þetta þýðir, að þurrkaðar mýrar senda nú frá sér:

MÞM=19,5x420´000=8,2 Mt/ár CO2eq.  

Þá verður hlutfall fólksbíla í heildarlosun:

0,561/20,6=2,7 %.

Skekkja ráðherrans er sennilega fólgin í vanmati á gríðarlegum gróðurhúsaáhrifum millilandaflugsins.  Íslenzk millilandaflugfélög notuðu árið 2016 32 PJ (Petajoule) af orku, sem samsvarar 66 % af raforkuvinnslu allra vatnsaflsvirkjana landsins, og viðurkennt er, að gróðurhúsaáhrif við losun gastegunda og fastra agna úr þotuhreyflum í háloftunum eru tæplega þreföld á við sams konar losun á jörðu niðri.  Þannig námu þessi jafngildisáhrif 7,11 Mt CO2 (M=milljón) árið 2016 eða 59 % af allri losun Íslendinga vegna orkunotkunar eða 34 % af heild að losun framræsts lands meðtalinni.  Með því að bæta henni við losun vegna orkunotkunar, 11,67 Mt, fæst heildarlosun af mannavöldum á Íslandi 2016:

MH=20,6 Mt CO2, og losun vegna orkunotkunar er 57 % af heild.

Özur notar of lág losunargildi fyrir millilandaflug og úreltu töluna fyrir losun framræsts lands, og þess vegna eru hlutfallstölur hans ekki alveg réttar, en ábending hans er rétt: það er gríðarlegu púðri eytt í að minnka mjög litla tölu, 2,7 %. Síðan ávarpar hann frambjóðandann aftur:

"Þá komum við að því, sem þú, ágæti frambjóðandi, telur oftar en ekki [vera] lausnina, sem við eigum að drífa í, og það helzt á morgun.  Rafbílavæða þjóðina !  Það markmið er mjög gott og myndi henta okkur sérstaklega vel, svo að, ef það er framkvæmanlegt á þeim hraða, sem þú leggur til, væri það hreint út sagt frábært.  Það er bara ekki svo, því miður."

Blekbóndi er þó ósammála Özuri í því, að "frábært" væri að "rafbílavæða þjóðina" á þeim hraða, sem sumir stjórnmálamenn hafa tjáð sig um, ef það væri hægt, sem spannar líklega tímabilið 2030-2040 fyrir verklok.  Ástæðan fyrir því, að þessi mikli hraði er óheppilegur, er sú, að mótuð tækni er enn ekki komin fram á sjónarsviðið, heldur er gríðarlega hröð þróun á þessu sviði þessi árin í vetnisrafölum og rafgeymum, svo og í endurhleðslu rafgeymanna.

Í "The Economist", 28. október 2017, er gerð grein fyrir þróun þráðlausrar endurhleðslu rafgeymanna í greininni, "Proof by induction",  sem reyndar er stærðfræðilegt hugtak og heitir "þrepasönnun" á íslenzku, svo að þetta er orðaleikur hjá Englendingunum.

Þessi þráðlausa hleðslutækni er reist á rafsegulsviði frá segulspólu með járnkjarna í miðju, einni eða fleiri í palli, sem komið er fyrir við yfirborð jarðar og spanar upp straum í spólum, sem komið er fyrir í undirvagni rafbíla, sem lagt er yfir pallinum. Þennan straum þarf að afriða áður en hann er sendur til rafgeymasetts bílsins.  Töpin í þessu hleðsluferli eru sögð vera 11 %, sem er svipað og búast má við frá hústöflu gegnum hleðslutæki og hleðslustreng og að rafgeymasetti bíls.  Þessum töpum er yfirleitt alltaf sleppt, þegar fjallað er um orkunýtni rafbíla, sem augljóslega gefur villandi niðurstöðu.  Þessi þróun er frumkvöðlastarfsemi, aðallega í Bandaríkjunum, og kostar pallur og móttökubúnaður kominn í bíl og tengdur kUSD 2,5-4,0.

Frumkvöðlafyrirtæki í New York vill fá að koma mörgum hleðslupöllum fyrir í borginni og leigja aðgang að þeim.  Bílstjórar geta þá pantað tíma gegnum snjallsímann sinn til pallafnota.  

Bílaframleiðendur eru nú að taka við sér með þetta.  Athygli vekur, að Toyota hefur tryggt sér afnotarétt af einkaleyfi WiTricity, fyrirtækis í Massachusetts, á spanmóttökubúnaði í bíla, þótt Toyota veðji á vetnisknúna rafala í rafbílum, en önnur fyrirtæki eru að þróa eigin búnað, t.d. Audi, BMW, Daimler, Ford, Jaguar og Volvo.

Fyrirtækið Wave í Utah áformar að setja upp aflmikinn pall við höfnina í Los Angeles, sem risagámalyftari á að nota þar.  

Af öðrum líklegum notendum má nefna leigubíla og strætisvagna.  Þar sem leigubílar bíða í röð og færa sig smám saman framar, er upplagt að koma fyrir spanpalli, og þurfa leigubílstjórar þá ekki að fara út úr bíl til að hlaða, en nota samt biðtímann til þess.

Sama má segja um strætisvagnana.  Þeir geta notað biðtímann til að hlaða, og geta þeir þá ekið í 16 klst og fullhlaðið síðan í 8 klst.  Þetta er þegar tíðkað í Milton Keynes, borg norðvestur af London.  Þar er spanpallur við sitt hvora endastöð Leiðar 7, þar sem hvor spannpallur hýsir 4 spólur, og er heildarafl palls 120 kW.  Hvor spanpallur kostar kUSD 130.  Hjá rekstraraðilanum, eFIS, hefur samt verið reiknað út, að kostnaður við hvern slíkan strætisvagn er 0,5 USD/km (54 ISK/km) lægri en fyrir dísilknúinn vagn vegna lægri orku- og viðhaldskostnaðar.  Átta vagnar á Leið 7 aka alls 700´000 km/ár, svo að sparnaður á Leið 7 er 350 kUSD/ár.  Þetta þýðir, að spanpallar og móttökubúnaður í vögnum borga sig upp á rúmlega 2 árum.  Á Íslandi ætti þessi fjárfesting að verða enn arðsamari vegna lægra raforkuverðs en í Milton Keynes. 

Hvers vegna heyrist ekkert frá almenningsfyrirtækinu "Strætó" hér og borgaryfirvöldum annað en skrautlegar draumsýnir um "Borgarlínu", sem er svo dýr og óhagkvæm, að sliga mundi fjárhag sveitarfélaga höfuðborgarsvæðisins um ókomin ár ?  Er ekki kominn tími til að velta um borðum forræðishyggju og flautaþyrla, og hefja þess í stað samgöngubætur á höfuðborgarsvæðinu, sem kosta miklu minna og gagnast öllum þorra fólks ?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Stöðnun jafngildir hnignun

Innviðauppbygging í landinu hefur verið í umræðunni, einnig í nýafstaðinni kosningabaráttu, en ekki verið varpað nægilega skýru ljósi á það, hvers vegna hún er nauðsynleg.  Bent hefur verið á bágborið ástand samgöngumála, t.d. þjóðveganna og einnig "þjóðvega raforkunnar", flutningskerfis raforku á milli landshluta, en það eru miklu dýpri og afdrifaríkari skýringar á nauðsyninni en þægindatilfinning notendanna.

Sannleikurinn er sá, að margir umræddra innviða eru nauðsynlegir fyrir útflutningsatvinnuvegi landsins, og þeir standa undir verðmætasköpuninni.  Áframhaldandi velmegun landsmanna hvílir á aukinni útflutningsstarfsemi.  Af núverandi vaxtarbroddum þar má nefna laxeldi og ferðaþjónustu, og innviðir, sem þessi starfsemi þarf á að halda, að sé í góðu lagi, eru vegir, flugvellir, hafnir, raforkukerfi, vatnsveitur, hitaveitur, fráveitur og sorpeyðing.

Ásdís Kristjánsdóttir, forstöðumaður efnahagssviðs SA, rak "endahnútinn" á Viðskiptablaðið 2. nóvember 2017, og var sá endahnútur vandaður og áhugaverður, eins og allt, sem frá henni kemur:

"Á síðasta ári var hér einn mesti vöxtur kaupmáttar í heiminum, fjórtánfaldur á við kaupmáttarvöxt ESB-ríkja.  Íslenzkar hagtölur tala sínu máli.  Árangurinn er ótrúlegur í ljósi þess, að fyrir aðeins nokkrum árum blasti hér við alvarlegur skuldavandi eftir framúrkeyrslu síðustu uppsveiflu.

Útflutningsgreinar standa nú undir verðmætasköpun hagkerfisins, og hvílir áframhaldandi velgengni okkar á því, að vöxtur þeirra sé tryggður.  Eigi íslenzka hagkerfið að vaxa áfram á sama hraða og að meðaltali síðustu áratugi, og útflutningsgreinar að halda sínu vægi, þá þurfa útflutningsverðmæti að vaxa um 1´000 mia [ISK] á næstu 20 árum, um 50 mia [ISK)/ár eða 1 mia [ISK]/vika.  Hin Norðurlöndin þekkja þetta samband, og er óumdeilt, að efnahagsleg velsæld byggir á vexti útflutningsgreina.  Þar er það staða útflutningsgreina, sem ákvarðar svigrúm til launahækkana.  Á Íslandi er það hið opinbera." 

Undirstrikun er frá BJo.  

Samtök iðnaðarins, SI, birtu 5. október 2017 skýrslu sína "um ástand og framtíðarhorfur innviða á Íslandi".  Þar kemur fram, að heildarfjárfestingarþörf innviða sé nú um mia ISK 370, um 11 % af endurstofnvirði þeirra og 15 % af VLF.  Þetta er ekkert til að fallast hendur út af, enda getur ríkissjóður fjármagnað þetta með því að selja hluti í Keflavíkurflugvelli, Flugstöð Leifs Eiríkssonar og í bönkunum.  Vilji er allt, sem þarf.

Fjárfestingarþörf í ofangreindum innviðum fyrir útflutningsatvinnugreinarnar, sem njóta ættu forgangs við uppröðun í tíma, er sem hér segir í miaISK og % af heildarinnviðaþörf samkvæmt SI:

• Þjóð- og sveitarfélagavegir  120; 32 %  Ath. 1
• Orkuflutningur og -dreifing  70;  19 %  Ath. 2
• Vatnsveitur                  15;   4 %  Ath. 3
• Sorpeyðing                   13;   4 %  Ath. 4
• Hafnir                        6;   2 %  Ath. 5
• Flugvellir                    3;   1 %  Ath. 6
• Hitaveitur                    2;   1 %  Ath. 7

Ath. 1: Greiðar samgöngur á landi eru undirstaða öflugs athafnalífs um landið allt og eðlilegrar byggðaþróunar í landinu.  Vegirnir þurfa að vera nægilega breiðir og burðarmiklir fyrir þá stærð ökutækja, sem hagkvæmur flutningarekstur krefst samkvæmt Evrópustaðli að teknu tilliti til væntanlegs ökutækjafjölda að aldarfjórðungi liðnum.  Aðgreina þarf umferðarstefnur, þar sem meðalumferð fer yfir 8 þús. ökutæki á sólarhring og afnema allar einbreiðar brýr á þjóðvegum.  Aðgreiningin kallar á a.m.k. 2+1 veg.

Fjármögnun með sölu eigna ríkisins, auknum fjárveitingum úr ríkissjóði til Vegagerðarinnar og einkaframkvæmd, t.d. á Sundabraut og annars staðar, þar sem ökumenn eiga val um aðra leið.

Ath. 2: Brýnast er að afnema raforkuskort, tímabundinn og stöðugan og að auka afhendingaröryggið, svo að óskipulagt straumleysi sé hvergi lengur en 6 mínútur á ári.  Helztu verkþættir eru uppfærsla Byggðalínu úr 132 kV í 220 kV, samtenging Norður- og Suðurlands með jafnstraumsjarðstreng um Sprengisand, hringtenging Vestfjarða og tenging nýrrar 55 MW virkjunar þar við þessa hringtengingu, jarðsetning allra loftlína á 66 kV spennu og lægri og þrífösun sveitanna um leið.

Fjármögnun með sölu eigna ríkisins og með fjárfestingafé Landsnets, RARIK, OV o.fl. án gjaldskrárhækkunar. Nefnd er of lág fjárfestingarupphæð, og virðist fjárfestingarþörf fyrir orkuskiptin hafa verið vanmetin.  Þannig nemur fjárfestingarþörf í Byggðalínu og öflugri samtengingu landshluta miaISK 64, sé miðað við áætlaða þörf Landsnets fyrir 555 km af loftlínum og jarðstrengjum. Þá er eftir að koma raforkukerfi Vestfjarða í skaplegt horf og setja dreifikerfi í jörðu samhliða þrífösun sveitanna.  Nær lagi gætu verið miaISK 250 í þennan þátt að meðtalinni rafvæðingu hafnanna fyrir orkuskipti fiskveiðiflotans.   

Ath. 3: Vatnslindir Íslands eru gríðarleg auðlind nú á tímum, þegar alvarlegs vatnsskorts er tekið að gæta í heiminum, jafnvel í Evrópu, s.s. á Ítalíu.  Vatnsvernd er ein mikilvægasta umhverfisverndin og er grundvallaratriði fyrir heilsu þjóðarinnar.  Þótt nóg sé af vatninu hér, ber okkur að fara vel með það, og vatnsveitur eru teknar að nýta nýja mælitækni til að staðsetja vatnsleka úr lögnum. Slíkar viðgerðir eru kostnaðarsamar, en ber að leggja í til að koma í veg fyrir sóun. Að hafa einvörðungu yfirborðsvatn er neyðarbrauð fyrir vatnsveitur, og allt þéttbýli ætti að hafa aðgang að vatni síuðu í gegnum jarðveginn.  Ný tækni auðveldar leit að vatnslindum.

Fjármögnun úr sveitarsjóðum og sjóðum ríkisins til sérverkefna.

Ath. 4: Urðun sorps ætti að heyra sögunni til, og flytja ætti allt sorp í sorpeyðingarstöðvar, þar sem það er flokkað og því breytt í orku í fjarvarmaveitum eða í rafmagn og moltu.  

Fjármögnun úr sveitarsjóðum og sjóðum ríkisins til sérverkefna. 

Ath. 5: Í upphæðinni, miaISK 6, sem nefnd er í skýrslu SI til hafnarbóta, er rafvæðing hafnanna fyrir orkuskiptin ekki nefnd, en hún mun krefjast enn hærri upphæðar.  Þar er um að ræða háspennta orkudreifingu um hafnirnar og samtímis landtengingu fyrir öll skip, sem legið geta samtímis í viðkomandi höfn.

Fjármögnun rafvæðingarinnar úr Orkusjóði, sem njóta ætti auðlindagjalds af orkufyrirtækjunum og hafnarbætur úr hafnarsjóðum, sem ætti að eyrnamerkja hluta af veiðigjöldunum.

Ath.6:  Til að létta á vegaumferð þarf að efla flugsamgöngur innanlands.  Nýlega var Húsavíkurflugvöllur enduropnaður, og má þakka það auknum umsvifum á Húsavík í tengslum við ferðaþjónustu og kísilver PCC, sem ræsa á í desember 2017 og mun vafalaust reynast kjölfestufyrirtæki fyrir byggðina við Skjálfanda, enda kunna menn þar til verka.  Innanlandsflugið getur hjálpað til við að dreifa álagi ferðamanna um landið.  Miðstöð innanlandsflugsins er og verður að vera á Reykjavíkurflugvelli.  Hún verður aldrei í Hvassahrauni.  

Fjármögnun til eflingar innanlandsflugi með fjárfestingum í núverandi flugvöllum og búnaði á þeim er sjálfsögð úr ríkissjóði.  

Ath.7:  Á nokkrum stöðum er tekið að draga niður í hitaveituholum og bora þarf nýjar.  Bætta tækni við leit að heitu vatni þarf að nýta á nýjum svæðum, sem talin hafa verið "köld" hingað til, því að hitaveita er hagstæðari til hitunar húsnæðis en rafmagn, ef hitastig vatns úr jörðu er a.m.k. 70°C, og jafnvel lægra, ef það er í miklu magni.  Hitaveitufyrirtæki ættu að leggja meiri áherzlu á jafnræði viðskiptavina með því að selja þeim orku í stað massa af vatni, því að nú sitja ekki allir við sama borð í þessum efnum hjá sömu hitaveitu.  Þetta er eðlilegt, því að lagnir til notenda er mjög mislangar og jafnvel misvel einangraðar.

Fjármögnun úr sjóðum hitaveitufyrirtækjanna sjálfra og eigenda þeirra og úr Orkusjóði.

Katrín Jakobsdóttir vinnur nú að því að mynda ríkisstjórn með framsóknarmönnum, Samfylkingu og pírötum.  Þetta er furðusamsetning að mörgu leyti og alls ekki samstæðasta samsetning, sem hægt er að hugsa sér.  Hvernig geta t.d. framsóknarmenn, sem lofuðu því fyrir kosningar að hækka enga skatta, ljáð máls á ríkisstjórnarsamstarfi með flokkum, sem eru yfirlýstir skattahækkunarflokkar ?

Téð Katrín hefur nefnt, að "stóru málin" fyrir þennan "Hrunadans" verði loftslagsmál og innviðauppbygging.  Þá verða nú mörg kosningamálanna útundan, og það eru eiginlega svik við kjósendur að bjóða þeim upp á þetta, því að það er rangtúlkun á kosningaúrslitum, að kjósendur hafi aðallega verið að biðja um vinstri stjórn.

Einn af mörgum göllum vinstri manna er, að þeir geta aðeins hugsað sér að fjárfesta í innviðum með því að þenja út ríkissjóð, annaðhvort með aukinni skattheimtu eða lántökum ríkissjóðs.  Þeir hafa aldrei viljað minnka eignasafn ríkisins, jafnvel þótt þar lægi mikið fé aðgerðalítið, þ.e. með sáralítilli ávöxtun.  Þetta mun girða fyrir verulegt uppbyggingarátak innviða að hálfu vinstri stjórnar, nema með slæmum þensluvaldandi afleiðingum.  Það er brennt fyrir það, að vinstri menn geti fundið beztu lausnirnar fyrir hag almennings.  

    

 

 

 

 

Aukið andrými

Þeir eru nokkrir, einnig hérlendis, sem goldið hafa varhug við kenningum um hlýnun jarðar af völdum s.k. gróðurhúsalofttegunda, einkum lífsandans, CO2, sem kallaður hefur verið koltvíildi á íslenzku (ildi=súrefni).  Efasemdarmenn töldu sig fá byr í seglin í sumar, er upplýst var um, að andrúmsloft jarðar hefði í raun hlýnað 0,3°C minna árið 2015 frá árinu 1870 en spáð hafði verið með því að bæta 2,0 trilljónum (trn) tonna (1 trilljón=1000 milljarðar) af koltvíildi inn í lofthjúp jarðar í líkönum IPCC (International Panel on Climate Change), eins og talið er, að bætzt hafi við í raun frá 1870-2015. Lofthjúpurinn hefur hingað til sýnt meiri tregðu til hlýnunar en reiknilíkön höfðu verið forrituð fyrir.

Þetta þýðir, að jarðarbúar fá aukið andrúm til að kljást við hlýnun jarðar, því að samkvæmt þessu eykst magn koltvíildisins, sem óhætt er að losa út í andrúmsloftið án hlýnunar um meir en 1,5°C, úr 2,25  trn t í 2,75 trn t CO2.  Þetta þýðir, að "kvóti" andrúmsloftsins fyrir CO2 fylist ekki á 7 árum frá 2015, heldur á 21 ári, þ.e. árið 2036, m.v. losun ársins 2015. Þetta gefur von um, að unnt verði að halda afleiðingum hlýnunar í skefjum, en þá verður að bregðast við strax og draga úr losun um 1,2 mia t/ár til að ná núll nettó losun árið 2055. Þess má geta hér, að heildarlosun Íslands án tillits til þurrkaðs lands, en að stærsta losunarvaldinum, millilandafluginu, meðtöldum, nemur um þessar mundir tæplega 12 Mt/ár eða rúmlega 300 ppm (hlutar úr milljón) af heildarlosun í heiminum (án áhrifa breyttrar nýtingar lands).   

Nú þegar virðist hámarkslosun hafa verið náð, um 38 mia t/ár, og þróun sjálfbærra orkulinda gengur vel.  Ekki heyrist þó mikið af þróun kjarnorku eða samrunaorku, en þróun vindmyllna og sólarhlaðna gengur vel.  Á orkuuppboði á Bretlandi í september 2017 tókust samningar um raforku frá vindmyllum úti fyrir ströndu á 57,50 GBP/MWh eða 76 USD/MWh (að vísu enn niðurgreidd af brezka ríkinu), og raforka frá sólarhlöðum á sólríkum stöðum er nú þegar samkeppnishæf við orku frá jarðefnaeldsneytisverum, þ.e. vinnslukostnaður er kominn undir 40 USD/MWh.  Rannsóknarstofnun í Potsdam um áhrif loftslagsbreytinga áætlar, að raforka frá sólarhlöðum muni nema 30 %-50 % af raforkunotkun heimsins árið 2050, en hún nemur 2 % núna.  Þetta kallar á framleiðslu gríðarlegs magns af sólarkísli, og þótt núverandi framleiðslutækni útheimti tiltölulega mikið magn af kolum í rafskaut ljósbogaofnanna, spara sólarhlöðurnar andrúmsloftinu miklu meira af CO2 á endingartíma sínum en losað er við framleiðsluna.  Sama má segja um álið.  Fullyrðingar um, að þessi efni, kísill og ál, hafi slæm áhrif á andrúmsloftið, eru úr lausu lofti gripnar, þegar minnkun losunar við notkun þessara efna er tekin með í reikninginn.  Eina viðurkennda aðferðafræðin í þessum efnum er að horfa á allt ferli þessara efna frá öflun hráefna til endanlegrar förgunar.   

Þann 12. október 2017 birtist í Morgunblaðinu fréttin: "Draga koltvíoxíð úr andrúmslofti":

Þar er sagt frá samstarfi ON-Orku náttúrunnar við svissneska fyrirtækið Climeworks um prófun koltvíildisgleypis við Hellisheiðarvirkjun.  Christoph Gebald, annar stofnenda þessa frumkvöðlafyrirtækis, segir:

"Allar rannsóknir  benda til þess, að við náum ekki markmiðum Parísarsamkomulagsins, þ.e. að stöðva aukningu á útblæstri gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu og ná að halda hnattrænni hlýnun innan við 2°C, með því einu að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda.  Við verðum líka að vinna að því að hreinsa andrúmsloftið."

Þessar fullyrðingar Svisslendingsins orka mjög tvímælis.  Í fyrsta lagi hefur nú þegar tekizt að stöðva árlega aukningu losunar gróðurhúsalofttegunda, og í öðru lagi eru nú 66 % líkur á því að mati IPCC, að takast megi að halda hlýnun innan við 1,5 °C.

Það mun flýta fyrir því að ná núll nettó losun að draga koltvíildi úr andrúmsloftinu.  Það eru hins vegar nú þegar til aðrar mun umhverfisvænni og ódýrari aðferðir til þess.  Þar á blekbóndi við bindingu með landgræðslu og skógrækt.  Slíkt útheimtir að vísu mikið landrými, en það er einmitt fyrir hendi á Íslandi, og þess vegna á þessi gleypir og niðurdæling uppleysts CO2 ekki erindi við íslenzkar aðstæður og er einvörðungu akademískt áhugaverð tilraun.  

Gasgleypir Svisslendinganna vegur um 50 t, og þess vegna er ljóst, að framleiðsla hans skilur eftir sig talsvert kolefnisspor.  Ferlið er orkukræft og þarfnast mikils heits vatns.  Það er þess vegna rándýrt og kostar um 65 kISK/t CO2.  Til samanburðar má ætla, að binding með skógrækt á Íslandi kosti innan við 4 kISK/t CO2. Gleypisaðgerðin er meira en 16 sinnum dýrari en hin íslenzka skógrækt, sem viðurkennd hefur verið af IPCC sem fullgild aðferð við bindingu. Afköst téðs gasgleypis og niðurdælingar eru sáralítil eða 50 t/ár CO2.  Til samanburðar nást sömu afköst á 6,5 ha lands hérlendis að meðaltali með skógrækt.  

Það væri miklu ódýrara og þjóðhagslega hagkvæmara fyrir ON og önnur CO2 myndandi fyrirtæki að semja við íslenzka skógarbændur um bindingu koltvíildis en að standa í þessum akademísku æfingum á Hellisheiði, sem eru e.t.v. PR-vænar, en hvorki sérlega umhverfisvænar né geta þær nokkru sinni orðið samkeppnishæfar.