Sérstaða Íslands og Noregs

Um næstu mánaðamót er væntanleg til landsins Kathrine Kleveland, formaður norsku andófssamtakanna "Nei við ESB".  Mun hún kynna hérlendis skelegga baráttu samtaka sinna gegn stöðugt vaxandi framsali fullveldis Noregs til yfirþjóðlegra stofnana ESB vegna EES-samningsins.  Nákvæmlega hið sama á við Ísland í þessum efnum, en hér virðast menn dofnari og líta á það, sem gerist, sem einhvers konar óhjákvæmilega þróun.  Ef téð Katrín megnar að vekja Íslendinga af Þyrnirósarsvefni á 100 ára afmælisári fullveldis Íslands, má ætla, að tíma hennar hér verði vel varið.

Sérstaða Íslands og Noregs er mikil innan Evrópu.  Báðar þjóðirnar búa í stóru landi m.v. fólksfjölda og ráða yfir enn stærra hafsvæði, margföldu á við landsflatarmálið. Þessi hafsvæði eru matarkista og undir hafsbotni eru eldsneytislindir, sem Norðmenn hafa nýtt sér í miklum mæli.  Hafa þeir safnað skatttekjum af olífélögum og arðgreiðslum ríkisolíufélagsins Statoil í sjóð síðan 1996, sem að stærð er um 2,5 x VLF Noregs eða um miaISK 100´000.  Frá 2016 hefur Stórþingið samþykkt að styðja við rekstur ríkissjóðs með fé úr sjóðnum, sem nemur um 3 % af eignum sjóðsins á ári.  Þetta er nálægt langtíma ávöxtun sjóðsins, en undanfarin ár hefur hún verið mun meiri, og hefur vöxtur sjóðsins verið ævintýralega hraður á núverandi áratugi.  Ríkissjóður Noregs væri líklega rekinn með bullandi tapi, ef olíusjóðurinn væri ónotaður, því að hann stendur undir um 18 % af útgjöldum norska ríkisins. Samt gengur norska ríkið ekki á höfuðstól sjóðsins, heldur hefur skotið öflugri stoð undir tekjugrunn hans.    

Á raforkusviðinu sker staða Noregs og Íslands sig algerlega úr í Evrópu. 

Í fyrsta lagi er raforkan unnin með sjálfbærum hætti úr vatnsafli að næstum 100 % í Noregi og 70 % á Íslandi og um 30 % þar úr jarðgufu.  Í ESB er hlutfall sjálfbærrar raforkuvinnslu innan við 30 %.

Í öðru lagi eru Norðurlöndin tvö sjálfum sér næg með raforku. Í Noregi er reyndar tiltæk í miðlunarlónum 15 % meiri orka en nemur raforkuþörfinni í landinu, en á Íslandi er betri nýting á fjárfestingum raforkukerfisins og sáralítil umframorka.  Það er reyndar vanfjárfest þar, því að ekki er unnt að fullnægja þörfum markaðarins innanlands vegna veikburða flutningskerfis (Landsnets) og teflt er á tæpasta vað með orkuforðann, eins og í ljós kemur í slökum vatnsárum (orkuskerðingar).

Í þriðja lagi er afhendingaröryggi raforku mikið í Noregi.  Á Íslandi á hið sama við, þar sem ekki eru flöskuhálsar og dreifingin er með jarðstrengjum (þriggja fasa).  Á meginlandi Evrópu var löngum mikið afhendingaröryggi raforku, en með "Die Energiewende" í Sambandslýðveldi Þýzkalands hefur snarazt á merinni í þessum efnum, og hefur á hverju ári undanfarið legið við hruni rafkerfisins á háálagstímabilum með litlu sólskini og lygnu veðri. 

Hjá þýzkumælandi merkir "Die Energiewende" eða orkuskipti, enn sem komið er, sjálfbæra raforkuvinnslu, sem er langt í land með að ná.  Á meginlandinu er reynt að leysa kola- og gasorkuver af hólmi með sólarhlöðum og vindorkuverum, en slíkt leiðir til óstöðugs framboðs raforku.  Eins og kunnugt er hafa Norðmenn og Íslendingar sett sér háleit markmið um að leysa jarðefnaeldsneyti af hólmi í samgöngugeiranum og verða fremstir í Evrópu á þessu sviði.  Það verður hins vegar ekki hægt, ef auka á útflutning raforku í Noregi og hefja hann hér. Þannig er ljóst, að sala á "grænu" rafmagni frá Noregi og Íslandi niður til meginlands Evrópu dregur ekkert úr loftslagsvánni.  Bretar hafa í þessum efnum skotið Þjóðverjum ref fyrir rass, því að engin kolakynt raforkuver eru lengur starfrækt á Bretlandi, en meira en þriðjungur raforkuvinnslu Þýzkalands fer fram í kolakyntum orkuverum, og sum þeirra nota jafnvel brúnkol.

Í fjórða og síðasta lagi búa Norðmenn og Íslendingar við ódýra raforku.  Orkuhluti raforkureiknings flestra hérlendis er sennilega á bilinu 4,5-5,5 ISK/kWh, og í Noregi er sá hluti yfirleitt á bilinu 3,3-5,2 ISK/kWh.  Á Bretlandi er verðið samsvarandi um 9,1 ISK/kWh, og í Þýzkalandi getur raforkuverð frá virkjun rokið upp í 30 ISK/kWh.  

Raforkan er á Íslandi og í Noregi alfarið afurð sjálfbærra náttúruauðlinda, en aðeins að litlu leyti í ESB.  Íslendingar og Norðmenn viðurkenna, að stjórnvöldum landanna beri að hafa vald til að beina nýtingu hinna sjálfbæru auðlinda sinna í ákveðinn farveg, sem gagnist öllum íbúum sem bezt, óháð búsetu.  Þetta þýðir að nota raforkuna til stórtækrar verðmætasköpunar, t.d. að breyta raforku í útflutningsvöru vítt og breitt um landið í iðjuverum.  

Þannig er þessu alls ekki háttað í ESB, þar sem litið er á raforku sem vöru, sem "fljóta" eigi hindrunarlaust yfir landamæri til hæstbjóðanda.  Þriðji orkumarkaðslagabálkur ESB, 2009/72/EU frá 13. júlí 2009, er einmitt til að ryðja úr vegi öllum hindrunum í hverju landi við þessu frjálsa flæði.  Til þess eru völd yfir ráðstöfun raforkunnar flutt frá rétt kjörnum þjóðþingum og yfirvöldum í hverju landi til stjórnsýslustofnunar ESB fyrir orku, ACER, sem staðsett er í Slóveníu.  Þar hafa aðeins ESB-ríki atkvæðisrétt og segja útibúum ACER í hverju landi algerlega fyrir verkum um uppbyggingu orkuflutningskerfa og stjórnun raforkuflutninga.

Þessi staða mála er ekki í anda tveggja stoða samstarfsins, sem var grundvöllur upphaflega EES-samningsins.  Að Íslandingar og Norðmenn séu skyldaðir með lagasetningu að taka við skipunum um tilhögun orkumála eða annarra mikilvægra mála frá stofnun, sem ríkjasamband hefur komið sér upp, þar sem Íslendingar og Norðmenn eru ekki aðilar, er óviðunandi og brýtur í bága við stjórnarskrár landanna.  Á sömu lund talaði fjármála- og efnahagsráðherra úr pontu Alþingis 6. febrúar 2018 í umræðu um annað mál.  Ætlar ríkisstjórnin samt fram með þetta mál á vorþingi 2018.  Það væri með miklum ólíkindum, og því mun ekki verða tekið með þegjandi þögninni.  Í stað þess að rýja sig trausti með slíku háttarlagi ætti ríkisstjórnin nú í febrúar að taka þetta mál af dagskrá þingsins og færa það í allt annan farveg og leita í þeim efnum samhljóms hjá norskum stjórnvöldum.

 

 

Í verkefnaskrá Alþingis kemur fram, að fjalla eigi um málið á Alþingi í marz 2018 undir eftirfarandi sakleysislegu lýsingu: "Snýr að mestu að sjálfstæði raforkueftirlits Orkustofnunar", þegar raunin er sú, að færa á stjórnun ráðstöfunar á raforkunni frá Alþingi og ríkisstjórn til ACER með ESA í Brüssel sem millilið.  "Something is rotten in the state of Danemark."  Hér sannast "salamiaðferðin" upp á búrókrata EES, sem Morgunblaðið gerði að umræðuefni í leiðara 9. febrúar 2018:

""Agúrkuvertíð" ESB stendur allan ársins hring, þar sem sneitt er svo fínlega af fullveldi ríkjanna, að einstaka þjóðir taka ekki eftir því, enda gera þeirra eigin forystumenn sitt til að draga athyglina frá þessum lýðræðislegu skemmdarverkum."

Þessari forystugrein lauk þannig:

"Það er ekki líklegt, að nokkur íslenzkur stjórnmálaflokkur muni standa vaktina fyrir landsins hönd, hvað þetta varðar fremur en nokkuð annað, sem kemur úr þessari átt.  Það er ömurlegt."

Vonir standa til, að Sjálfstæðisflokkurinn sé nú að rumska. 

 

   

Athugasemdir

[Þorsteinn Briem, 10.2.2018 kl. 15:20]

Sérstaða Íslands og Noregs felst í því að þessi tvö ríki eru ekki í Evrópusambandinu en eru hins vegar á Evrópska efnahagssvæðinu og verða því að taka upp reglugerðir Evrópusambandsins, án þess að hafa nokkuð um reglugerðirnar að segja.

Og enginn stjórnmálaflokkur, sem á sæti á Alþingi, vill segja upp aðildarsamningi Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu.

[Þorsteinn Briem, 10.2.2018 kl. 15:21]

"EES-réttur öðlast ekki bein réttaráhrif með sama hætti og bandalagsréttur.

Hins vegar er skylt að taka hann í landslög í þeim mæli sem nægir til þess að hann geti öðlast sambærileg áhrif að þessu leyti og bandalagsréttur."

Stefán Már Stefánsson lagaprófessor, Evrópusambandið og Evrópska efnahagsvæðið, bls. 168.

[Þorsteinn Briem, 10.2.2018 kl. 15:23]

"Schengenríki sem ekki eru í Evrópusambandinu (Noregur, Ísland og Sviss) hafa engin formleg völd þegar ákvarðanir eru teknar sem varða samstarfið og hafa í raun aðeins kost á því að taka upp þær reglubreytingar sem því fylgja eða segja sig úr því ella."

Schengen-samstarfið

[Þorsteinn Briem, 10.2.2018 kl. 15:24]

Eiríkur Bergmann Einarsson forstöðumaður Evrópufræðaseturs Háskólans á Bifröst:

"Til að mynda er Svíþjóð aðeins gert að innleiða hluta af heildar reglugerðaverki Evrópusambandsins.

Og ... okkur Íslendingum er nú þegar gert að innleiða ríflega 80% af öllum þeim lagareglum Evrópusambandsins sem Svíum er gert að innleiða."

Það er nú allt "fullveldið".

[Þorsteinn Briem, 10.2.2018 kl. 15:25]

Davíð Oddsson var forsætisráðherra þegar Ísland fékk aðild að Evrópska efnahagssvæðinu 1. janúar 1994 og Schengen-samstarfinu 25. mars 2001.

[Þorsteinn Briem, 10.2.2018 kl. 15:27]

Bretland er sjálfstætt ríki sem getur sagt sig úr Evrópusambandinu, enda er sambandið ekki eitt ríki.

Kalifornía er hins vegar ekki sjálfstætt ríki sem getur sagt sig úr Bandaríkjunum.

"Í reglum Evrópusambandsins er tiltekið að velta sambandsins megi ekki vera meiri en 1,27% af þjóðarframleiðslu aðildarríkjanna en hún er nú rúmlega 1%.

Evrópusambandið fer með samanlagt 2,5% af opinberu fé aðildarríkjanna og ríkin sjálf þar af leiðandi 97,5%."

"Um 45% af útgjöldum Evrópusambandsins renna til landbúnaðar í aðildarríkjunum og 39% til uppbyggingarsjóða."

[Þorsteinn Briem, 10.2.2018 kl. 15:33]

Loðna gengur á milli lögsagna Íslands og Noregs við Jan Mayen. Norsk skip hafa því fengið að veiða loðnu í íslenskri lögsögu og íslensk skip loðnu í norskri lögsögu.

Skip frá ríkjum Evrópusambandsins hafa hins vegar lítið veitt á Íslandsmiðum síðastliðna áratugi og fá því engan aflakvóta á Íslandsmiðum, nema þá að íslensk fiskiskip fengju jafn verðmætan aflakvóta í staðinn.

Í aðildarsamningi Noregs og Evrópusambandsins fengu skip frá Evrópusambandsríkjunum að veiða í norskri lögsögu, enda er um sameiginlega fiskveiðiauðlind margra ríkja að ræða í Norðursjó, svo og Eystrasalti og Miðjarðarhafinu, þar sem margar fisktegundir ganga úr einni lögsögu í aðra.

[Þorsteinn Briem, 10.2.2018 kl. 15:35]

Skip frá ríkjum Evrópusambandsins hafa lítið veitt hér síðastliðna áratugi og fá því engan aflakvóta úr staðbundnum fiskistofnum á Íslandsmiðum.

Aðildarsamningi Íslands við Evrópusambandið yrði ekki hægt að breyta nema með samþykki okkar Íslendinga og raunar allra aðildarríkjanna.

Evrópusambandsríkin eru langstærsti markaðurinn fyrir íslenskar sjávarafurðir.

Við yrðum stærsta fiskveiðiþjóðin í Evrópusambandinu og hefðum þar yfirburði í útgerð og fiskvinnslu.

Afli íslenskra skipa og skipa frá Evrópusambandsríkjunum

Samherji hefur tekið þátt í sjávarútvegi í öðrum löndum frá árinu 1994, þegar Ísland fékk aðild að Evrópska efnahagssvæðinu.

Fyrirtækið hefur til að mynda átt hlut í og tekið þátt í rekstri fiskvinnslu- og útgerðarfyrirtækja í Póllandi, Bretlandi og Þýskalandi, sem öll eru í Evrópusambandinu.

[Bjarni Jónsson, 11.2.2018 kl. 12:03]

Það er rétt, að enginn stjórnmálaflokkur hérlendis hefur enn á stefnuskrá sinni að segja upp EES-samninginum, en eins og mál þróast nú, gæti komið að því.  SV og Senterpartiet í Noregi vilja t.d. láta steyta á "Þriðja orkumarkaðslagabálkinum" frá ESB, og formaður Sjálfstæðisflokksins gaf þriðjudaginn 6. febrúar 2018 merki um það úr ræðupúlti Alþingis, að honum hugnaðist alls ekki að leiða stofnanir ESB inn á gafl á Íslandi með óskoruð völd á tilteknum sviðum.  Téðir norsku stjórnmálaflokkar eru systurflokkar VG, Framsóknarflokks og Miðflokks á Íslandi.  Það gæti verið stutt í, að á Alþingi myndist meirihluti fyrir uppsögn EES-samningsins, enda væri það þjóðhagslega hagkvæmt, ef laga- og reglugerðafrumskógurinn verður grisjaður í kjölfarið.

[Ragnhildur Kolka, 11.2.2018 kl. 13:31]

Þakka þér fyrir þennan efnismikla pistil Bjarni.

[Bjarni Jónsson, 11.2.2018 kl. 14:32]

Ragnhildur Kolka: það er furðulega lítið um gagnrýni hérlendis á EES-samninginn, þótt hann rýri fullveldi landsins meir með hverju árinu.  Í fyrra féll EFTA-dómur, sem gerði Alþingi afturreka með varnagla sína frá 2009 um varnir gegn hættulegum sjúkdómum með innfluttum matvælum.  Ríkisstjórnin hefur samþykkt að "lúffa" fyrir þessum dómi, algerlega að þarflausu.  Þá hefur hún í sáttmála sínum, að herða eigi á innleiðingu ESB-gjörninga hérlendis vegna EES-samningsins.  Mér virðist mjög brenglað hagsmunamat og liggja þarna að baki og úrelt viðhorf til utanríkismála ráða ferðinni, þar sem BREXIT er ekki tekið með í reikninginn.  Reglugerðafargan ESB er sérstaklega hamlandi fyrir framleiðniaukningu hérlendis, því að fyrirtækin eru yfirleitt miklu minni hér en í ESB.  Mér virðist EES-samningurinn hafa gengið sér til húðar. 

[Jóhann Elíasson, 11.2.2018 kl. 20:35]

Ég er þér algjörlega sammála um að það er löngu tímabært að endurskoða EES samninginn.  Það er til marks um tilgangsleysi EES samningsins að Kanadamenn voru að ná mun betri samningum við ESB fyrir sjávarafurðir sínar en Íslendingar hafa í gegnum EES samninginn.  Þá vaknar sú spurning hvort EES samningurinn sé ekki þegar hruninn.  Svo vil ég koma því að að ég og fleiri teljum að EES samningurinn hafi allan þennan tíma verið ÓLÖGLEGUR, vegna þess að hann fór aldrei í ÞJÓÐARATKVÆÐAGREIÐSLU EINS OG STJÓRNARSKRÁIN KVEÐUR Á UM........

[Bjarni Jónsson, 12.2.2018 kl. 09:44]

Þegar EES-samningurinn var til umfjöllunar 1992-1994, var alveg ljóst, að réttmæti þess, að Alþingi samþykkti hann, var á mörkunum gagnvart Stjórnarskrá.  Síðan þá hefur illilega snarazt á merinni, svo að það getur vart leikið lengur á tveimur tungum, að EES-samningurinn í núverandi mynd er andstæður Stjórnarskrá.  Nú er enn ætlunin að höggva í sama knérunn.  Ef Alþingi samþykkir að leiða ACER hér til öndvegis í orkumálum, er það jafngildi þess að samþykkja að taka við skipunum frá stjórnvaldsstofnun ESB um tilhögun raforkumála hérlendis.  Þetta mál er fjarri því að vera þjóðréttarlegs eðlis, því að sú, sem tekur við skipununum, verður stofnun hérlendis, algerlega óháð ríkisvaldinu og útibú frá ACER.  Þetta fullveldisframsal brýtur algerlega í bága við Stjórnarskrá, því að valdastofnun utan íslenzkrar lögsögu, sem Ísland ekki á aðild að, er þar með farin að hlutast til um innri málefni ríkisins, sem eiga alfarið að vera á valdsviði innlends ríkisvalds.  

Það er engin efnahagsleg áhætta fólgin í að segja EES-samninginum upp með skipulegum hætti.  Það yrði mikill léttir fyrir atvinnulífið, ef í kjölfarið yrði ráðizt í grisjun reglufrumskógarins, sem hrár hefur verið tekinn upp frá ESB og er sniðinn við stærri fyrirtæki en hér tíðkast.