Sjálfstæðismál

Sú ráðagerð ríkisstjórnarinnar að gefa Evrópusambandslöggjöf, sem Alþingi hefur innleitt hér vegna fyrri samþykktar sinnar á EES-samninginum (1993), forgang á landsrétt, mun vissulega hafa djúptækar pólitískar og réttarfarslegar afleiðingar og getur jafnvel haft þau áhrif á þjóðarvitundina, að almenningur fái svipaða tilfinningu og ríkti hér fyrir Heimastjórn 1904, að æðsta valdið í landinu sé erlendis, ekki í Kaupmannahöfn, eins og þá, heldur í höfuðstöðvum ESB í Brüssel.  Þetta er óbærileg tilhugsun, ekki sízt fyrir marga sjálfstæðismenn. 

 Um lagalegu ringulreiðina, sem af þessu mun hljótast, hafa fræðimenn á sviði lögfræði fjallað allítarlega og m.a. verið gerð grein fyrir í https://bjarnijonsson.blog.is/blog/bjarnijonsson/entry/2289692   

Um hinar pólitísku afleiðingar er hægt að velta vöngum, en líklegt er, að innan borgaralegu flokkanna vítt og breitt um landið sé mikil óánægja með þessa ráðagerð, svo mikil, að verði frumvarp utanríkisráðherra "keyrt gegnum þingið", muni ýmsir kjósendur flokkanna, sem eru á móti frumvarpinu, leita annað í næstu kosningum og þá þangað, sem andstaðan við málið er einna skýrust. 

Skeleggastur á opinberum vettvangi gegn því að innleiða forgang ESB-löggjafar á Íslandi hefur verið varaþingmaður Sjálfstæðisflokksins í Kraganum, Arnar Þór Jónsson, lögfræðingur.  Hann hefur talað hart gegn þessu á mannamótum og skrifað rökfasta pistla gegn málinu á vefsetri sínu á Moggablogginu. Hann hefur reyndar verið ódeigur við að vara við því, að fullveldið renni smátt og smátt úr greipum okkar vegna veru okkar á Evrópska efnahagssvæðinu - EES og þess ólýðræðislega fyrirkomulags, að þjóðþing landsmanna þurfi að stimpla fyrirferðarmiklar tilskipanir og reglugerðir inn á lagasafn Íslands. 

Hvorki íslenzkir embættismenn né þingmenn eiga aðkomu að þessum málum á mótunarstigum þeirra, og í Sameiginlegu EES-nefndinni, þar sem sitja fulltrúar ESB og EFTA og fjalla um mál, sem ESB vill, að EFTA-ríkin á Innri markaðinum lögleiði, hefur íslenzki fulltrúinn ekki látið að sér kveða, sbr 3. orkupakkann. Þarna er þó möguleiki fyrir Ísland að fá tilhliðranir og jafnvel að beita neitunarvaldi, en fremur slöpp hagsmunagæzla utanríkisráðuneytisins hefur verið reglan þarna.  Nú er spurning, hvað gerist með koltvíildisgjaldið á flug á milli ESB og Íslands, sem hækka mun farmiðann umtalsvert. 

Morgunblaðið hefur tekið einarða afstöðu gegn frumvarpi utanríkisráðherra eftir að hafa vegið kosti þess og galla.  Það hefur verið bent á, að einstaklingar gætu hafa hagnazt í einstökum tilvikum, ef þessi forgangsregla EES-réttar hefði verið í gildi, en aðferðarfræðin við þessa innleiðingu er röng, enda gengur hún í bága við stjórnarskrá lýðveldisins. 

Morgunblaðið birti frétt um málið 27. marz 2023, reista á tilvitnunum í prófesor Stefán Má Stefánsson, sem blaðið kallar "einn helzta sérfræðing Íslands í Evrópurétti", og í Arnald Hjartarson, aðjunkt við lagadeild HÍ.  Ályktun blaðamannsins er, að "réttaröryggi [sé] teflt í tvísýnu með nýrri forgangsreglu":

 "Frumvarp utanríkisráðherra til breytingar á lögum um Evrópska efnahagssvæðið er óheppilegt, þar sem sú breyting hefði í för með sér, að lög, sem Alþingi samþykkir í framtíðinni hefðu ekki í öllum tilvikum tilætluð áhrif að mati Stefáns Más Stefánssonar, prófessors, og Arnaldar Hjartarsonar, aðjunkts við Lagadeild HÍ." 

Þessi ágalli frumvarpsins er nýr af nálinni í sögu Alþingis og löggjafar þess.  Þess vegna verðskuldar frumvarpið einkunnina örverpi (bastarður) og er ótækt með öllu.  

"Í dag gildir sú regla, að skýra skuli lög og reglur til samræmis við EES-samninginn, að svo miklu leyti sem við á.  

Breytingartillagan felur aftur á móti í sér, að bætt verði við nýju ákvæði, sem kveður á um, að EES-reglur sem lögfestar hafa verið eða innleiddar með stjórnvaldsfyrirmælum, skuli ganga framar öðrum almennum lagaákvæðum, nema Alþingi hafi mælt fyrir um annað."

Það skortir stjórnlagalegar forsendur fyrir þessari breytingu.  Ef starfsfólk utanríkisráðuneytis Íslands er þeirrar skoðunar, að Íslendingum sé ekki vandara um en Norðmönnum að innleiða slíkt forgangsákvæði fyrir ESB-réttinn, þá er það misskilningur.  EES-samningurinn var á sinni tíð samþykktur með auknum meirihluta í Stórþinginu, þ.e. meira en 3/4 greiddra atkvæða og 2/3 þingmanna þurftu að mæta til atkvæðagreiðslu hið minnsta.  Í Noregi er þess vegna litið svo á, að EES-samningurinn sé æðri venjulegum lögum, þótt hann jafnist ekki á við stjórnarskrána frá Eiðsvöllum 1814. 

Engu slíku er til að dreifa hérlendis, og þess vegna verða ráðherrar og þingmenn að gæta vel að sér við að semja lagafrumvörp, að þau brjóti ekki í bága við stjórnarskrá Íslands.  Með frumvarpi utanríkisráðherra um forgang ESB-löggjafar í fortíð (?) og framtíð er ráðherrann að leggja til framsal löggjafarvalds til stofnunar, sem Ísland á ekki aðild að.  Það er stjórnarskrárbrot.  Hortitturinn um, að Alþingi geti ákveðið annað, er ógildur kattarþvottur í þessu samhengi. Hvað sagði Stefán Már við Morgunblaðið ?:

""Það er svolítið hallærislegt að segja, að EES-réttur skuli hafa forgang, en svo er eiginlega ekkert að marka þetta, því [að] Alþingi getur alltaf skipt um skoðun og breytt því eftir á", segir Stefán Már í samtali við Morgunblaðið. "Hér er verið að segja eitthvað, sem er ekki alveg rétt.  Við getum ekki lofað forgangi til framtíðar, því [að] þá væri verið að framselja lagasetningarvaldið, og það bryti gegn stjórnarskránni.""

Skýrari getur falleinkunn lagaprófessorsins vart orðið á framlag utanríkisráðherra til þessa máls með örverpi sínu.  Ef ráðherrann dregur ekki málið til baka og skýrir lagahliðina út fyrir ESA, verður Alþingi að grípa til sinna ráða til að hindra framgang þess.  Það er engin nýlunda, að undirlægjuflokkarnir á Alþingi með Samfylkinguna í fararbroddi vilji samþykkja örverpið.  Það sýnir vel innviðina þar á bæ.  Stjórnarflokkarnir mega ekki gefa þessu dómgreindarlitla liði "blod på tanden" með því að traðka á Stjórnarskránni.

"Forsenda frumvarpsins virðist sú, að Alþingi muni taka það sérstaklega fram við síðari lagasetningu, ef til stendur að víkja frá eldri reglum EES-réttar, ella verði yngri reglan að víkja fyrir EES-reglunni.

Arnaldur og Stefán telja, að þessi forsenda fái tæpast staðizt, enda geti hæglega komið til þess, að Alþingi setji skýrar lagareglur í framtíðinni í góðri trú um, að þær standist EES-samninginn, en annað komi svo á daginn.  Við slíkar aðstæður væri vegið að réttaröryggi borgaranna.  "Borgararnir eiga að geta treyst því, sem fram kemur í íslenzkum lögum", segir Stefán Már og bætir við, að regla á borð við þá, sem tillagan boðar, gæti orðið til þess að koma borgaranum  í opna skjöldu, þegar hann heldur, að einhver regla gildi, en í ljós kemur svo, að hún samrýmist ekki EES-reglum. "EES-reglurnar eru mjög matskenndar, og það er ekki alltaf greinilegt, hver EES-reglan er af lestri hennar, heldur byggist reglan oft á túlkun þeim megin.  Atriði, sem voru óljós í gær, geta svo verið orðin skilyrðislaus eftir viku, ef ESB-dómstóllinn segir það."" 

Þetta er hárrétt greining hjá lagaprófessornum, sem sýnir, hversu veikburða hinn lögfræðilegi grundvöllur lagafrumvarps utanríkisráðherra er. Það er vel þekkt í ESB, að dómstóll þess tekur sér víðtækt vald til túlkunar laga í ágreiningsmálum og setur þar með fordæmi.  Dómstóllinn jaðrar við að taka sér lagasetningarvald, og þetta hefur m.a. leitt til þess, að "Rauðhempurnar í Karlsruhe" (Stjórnlagadómstóll Þýzkalands) hafa séð sig knúnar til að taka fram, að Þýzkaland hafi sína stjórnarskrá, sem ESB-dómstóllinn hafi ekki leyfi til að brjóta í bága við, þegar Þjóðverjar eigi í hlut. 

Að lokum sagði í tilvitnaðri frétt:

"Stefán telur, að skoða ætti lögskýringarreglu EES-samningsins upp á nýtt og athuga, hvort það sé ekki fær önnur lausn hér á landi, sem gangi skemmra.  Spurður, hver sé gallinn við núverandi reglu, svarar Stefán Már: "Ég hef ekki sagt, að það sé neinn galli við hana annar en sá, að ESA sættir sig ekki við hana.""

Þarna heyrist í rödd heilbrigðrar skynsemi. 

 

 

 

 

Ætla þingmenn að skapa réttarfarslega ringulreið ?

Vanda verður til verka við lagasetningu, en því hefur ekki alltaf verið að heilsa.  Nú virðist ætla að keyra um þverbak og veldur því óþörf auðsveipni við samræmingarþörf EES, en ESA, Eftirlitsstofnun EFTA, telur íslenzka dómsstóla ekki hafa nægilega skýr lagaleg fyrirmæli um að láta ESB-réttinn njóta skýlauss forgangs í tilvikum, þar sem landsréttur, vilji Alþingis, kveður öðru vísi á. 

Ef frumvarp utanríkisráðherra, sem eru viðbrögð stjórnvalda við þessari kvörtun ESA, verður leitt í lög, verður Alþingi gert að hálfgerðum ómerkingi, því að frumvarp ráðherrans virðist geta haft afturvirk áhrif á löggerninga, og lög frá Alþingi eftir innleiðingu ESA-kröfunnar, sem sett eru í góðri trú, verður hægt að dæma ómerk, þótt yngri séu og sértækari en sú lagasetning, sem utanríkisráðherra leggur nú til.

Með vissum hætti er verið að slíta í sundur lögin með því að gefa ESB-rétti skýlausan forgang á landsrétt í fortíð og framtíð.  Íslendingar hafa áður lent í svipaðri stöðu.  Í fyrra skiptið var það áratug eftir samþykkt Gamla sáttmála, Magnús, konungur, lagabætir vildi samræma íslenzka löggjöf, Grágás, við norska löggjöf, með Járnsíðu.  Íslendingar sættu sig ekki við þetta, útkoman varð lögbókin Jónsbók, sem Íslendingar mótuðu og sömdu að mestu. Á meðan Ísland er ekki í Evrópusambandinu, hljóta allir ærlegir menn að sjá, að Alþingi Íslendinga verður að eiga síðasta orðið um gildandi lög í landinu.  Ef ríkisstjórn VG, Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks ætlar ekki að draga frumvarpið til baka, er lágmark, að þjóðin fái að hafa síðasta orðið í þjóðaratkvæðagreiðslu um það.

Þann 24. apríl 2023 birtist í Morgunblaðinu fréttaskýring Karlottu Lífar Sumarliðadóttur um þetta mál undir fyrirsögninni:

"Ný regla hefði töluverð áhrif hér á landi".

Hún hófst þannig:

"Fyrirhuguð EES-forgangsregla er til þess fallin að hafa töluverð áhrif í íslenzkum rétti og réttarframkvæmd heilt yfir, verði hún að lögum.  

Þetta er [á] meðal þess, sem fram kemur í grein Friðriks Árna Friðrikssonar Hirst, framkvæmdastjóra Lagastofnunar HÍ og doktorsnema við Lagadeild Háskóla Íslands, og dr Hafsteins Dans Kristjánssonar, lektors við Lagadeild HÍ."

Hér vara þungavigtarmenn á lagasviðinu með varfærnu orðalagi sínu, sem mikil alvara býr þó undir, við afleiðingum innleiðingar skýlauss forgangsréttar ESB-réttar, bæði núgildandi og með öllum framtíðar breytingum og viðbótum, sem Íslendingar eiga enga aðkomu að á mótunarstigum. Hér er flausturslega að verki verið hjá utanríkisráðuneytinu, og það virðist enga lögfræðilega greiningu hafa viðhaft á þeirri réttarstöðu, sem uppi yrði í landinu eftir samþykkt þessa frumvarps.

Eftir að hafa kynnt sér efni þessa máls virðist höfundi þessa pistils, sem er leikmaður á sviði lögfræði, að téð frumvarp utanríkisráðherra verðskuldi einkunnargjöfina "lagatæknilegt örverpi". Slíkt sættu Íslendingar sig ekki við, nýkomnir undir hans hátign Noregskonung, í kjölfar Gamla sáttmála og fengu sína Jónsbók, sem entist vel og lengi.  

"Greinin birtist í vefriti Úlfljóts um helgina [22.-23.04.2023] og ber heitið: "Inntak fyrirhugaðrar EES-forgangsreglu og áhrif hennar í íslenzkum rétti".  Hún er skrifuð í tilefni af frumvarpi utanríkisráðherra til breytinga á lögum um EES-samninginn, sem ætlað er að uppfylla kröfur ESA um forgangsáhrif EES-reglna."

Þessi Úlfljótsgrein gefur utanríkismálanefnd Alþingis tilefni til að kalla fræðimennina, sem eru höfundar hennar, á sinn fund og hlýða vandlega á niðurstöður greiningar þeirra á afleiðingum lögfestingar slíks frumvarps, og hvort samþykkt Alþingis á því muni fela í sér stjórnarskrárbrot. Utanríkismálanefnd kann nú þegar að vera á óheillabraut í umfjöllun sinni, og hún verður að staldra við og kynna sér til hlítar, hvað gagnrýnendur frumvarpsins hafa fram að færa, en ekki að hlýða einvörðungu á þá, sem hengja hatt sinn á, að með slíkri lagasetningu sé borgurum hérlendis færður aukinn réttur.  Það er augljóslega ekki hin almenna ályktun, sem draga má af frumvarpinu, þótt svo kunni að vera í einstaka tilvikum um hríð.

"Af fyrirhugaðri forgangsreglu leiðir, að sett lög, sem innleiða EES-reglur, ganga ætíð framar ósamrýmanlegum settum lögum, og skiptir þá ekki máli, hvort síðar nefndu lögin eru yngri eða sértækari að því, er segir í greininni.  Mun það jafnframt eiga við um samspil laga, sem sett hafa verið fyrir gildistöku forgangsreglunnar til framtíðar litið."

   Þetta er ótæk lagasetning þegar af þeirri ástæðu, að hún skapar ringulreið í réttarframkvæmd.  Utanríkisráðherra hengir hatt sinn á það ákvæði frumvarpsins, að Alþingi geti hnýtt aftan við lög sín, að þau skuli njóta forgangs í landinu.  Við þetta er tvennt að athuga.  Það er lítillækkandi og óviðunandi, að rétt kjörið þjóðþing skuli þurfa að hlíta slíkum afarkostum, til að mark sé takandi á gjörðum þess.  Í öðru lagi gengur þetta í berhögg við síðari hluta bókunar 35 við EES-samninginn, sem ráðherrann þó vill véla Alþingi til að samþykkja.  Þess vegna er ástæða til að spyrja, hvort utanríkisráðuneytið hafi borið þennan hortitt undir ESA.  Eftirlitsstofnunin væri komin í andstöðu við sjálfa sig, ef hún telur þennan hortitt í samræmi við stefnu Evrópusambandsins um einsleitni Innri markaðarins. 

Alþingi getur engan veginn verið þekkt fyrir að samþykkja lagasetningu, sem framselur endanlega löggjafarvaldið á Íslandi til Brüssel.  Það er þyngra en tárum taki, að varaformaður Sjálfstæðisflokksins reki með þessum hætti djúpan fleyg í raðir sjálfstæðismanna.  Heggur hún þar enn í sama knérunn, því að hún sem iðnaðarráðherra studdi dyggilega við Guðlaug Þ. Þórðarson, þegar sá hafði forystu um innleiðingu Þriðja áfanga orkulöggjafar Evrópusambandsins á Íslandi.

"Í viðtali við Morgunblaðið í síðasta mánuði [marz 2023] lýsti Stefán Már Stefánsson, prófessor við lagadeild HÍ, áhyggjum af útvíkkun EES-samningsins, og telur hann frumvarp ráðherra ganga of langt.  Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir, utanríkisráðherra, hefur aftur á móti sagt, að hvorki sé vegið að stjórnarskrá né feli frumvarpið í sér framsal á fullveldi."

Þegar margreyndur fræðimaður á sviði laga tjáir sig með þessu móti, ættu minni spámenn á þessu fræðasviði, þótt þeir gegni háum embættum um sinn, ekki að kasta fram öndverðri skoðun án rækilegrar umhugsunar og rökstuðnings.  Hortittur á borð við þann í frumvarpinu, sem kveður á um, að Alþingi geti tekið fram, að einstök lög þess hafi forgang, er hvorki gjaldgengur í fullvalda ríki né samræmist hann kröfugerð ESA um bókun 35.  Þess vegna felur lagasetning um forgang ESB-löggjafar á landslög í sér gróft framsal Alþingis á löggjafarvaldi sínu, og slíkt er skýlaust stjórnarskrárbrot.  Hvernig stendur á því, að varaformaður Sjálfstæðisflokksins er nú svo heillum horfinn að ætla að troða þvílíkum gjörningi ofan í kok þingflokksins og almennra flokksmanna ?  Verði málið keyrt alla leið, mun það hafa í för með sér alvarlegar og þungbærar meltingartruflanir fyrir Sjálfstæðisflokkinn.  Flokksmenn um allt land ættu að láta þingmenn sína heyra sína skoðun á þessu, því að hér er stórmál á ferð.   

    "Í grein Friðriks Árna og Hafsteins Dans eru færð rök fyrir því, að verði forgangsreglan að lögum, muni einstaklingar og lögaðilar njóta ríkari möguleika en áður til að höfða mál fyrir íslenzkum dómstólum og byggja málatilbúnað sinn á því, að íslenzk lagaákvæði skuli víkja fyrir ákvæðum EES-samningsins og öðrum innleiddum EES-reglum að réttarfarsskilyrðum uppfylltum. 

Að sama skapi verði íslenzkum dómstólum skylt að ljá innleiddum EES-reglum aukið vægi í dómsúrlausnum andspænis ósamrýmanlegum settum lögum, sem munu þá víkja fyrir hinum fyrr nefndu á grundvelli forgangsreglunnar, nema Alþingi hafi mælt fyrir um annað í síðar nefndu lögunum." 

Íslenzkt réttarfar yrði mjög einkennilegt eftir innleiðingu téðrar forgangsreglu með innlenda löggjafann svífandi í lausu lofti og lagasetningar, sem hægt væri að ómerkja af minnsta tilefni.  Þetta ástand yrði óbærilegt fyrir sjálfstæða þjóð, og hér yrði svipað ástand og var, þegar lagafyrirmæli komu frá kóngsa í Kaupmannahöfn.  Það tekur svo af öll tvímæli um, að forgangsregla þessi felur í sér stjórnarskrárbrot, að Íslendingar hafa sjálfir alls enga aðkomu að samningu og/eða setningu þessara laga á vettvangi Evrópusambandsins. Klíni Alþingi hortitti um forgang einstaka lagasetningar aftan við lögin, mun ESA vísast fetta fingur út í það, enda klárlega verra brot í augum ESA/ESB en núverandi fyrirkomulag. Alþingi verður að fella þetta ótæka og óþinglega frumvarp í atkvæðagreiðslu, ef utanríkisráðherra hefur ekki vit á að draga það til baka.  Verði stjórnarliðar handjárnaðir, mun það vísast hafa alvarlegar flokkslegar afleiðingar. 

Í fréttaskýringunni var réttaróvissan vegna forgangsreglunnar útskýrð.  Eitt dæmi um stórhættulegar afleiðingar forgangsreglunnar er lagasetning ESB um ríkisábyrgð bankareikninga.  Í nýju bankahruni kæmist ríkissjóður í greiðsluþrot við innleiðingu laga ESB um þessar ríkisábyrgðir:

"Jákvæðu áhrifin mundu felast í því, að einstaklingar gætu framfylgt réttindum sínum samkvæmt innleiddum EES-reglum með markvissari hætti fyrir íslenzkum dómstólum en þeir geta nú.  

Neikvæðu áhrifin gætu birzt í því, að einstaklingar og lögaðilar gætu þurft að sæta því, að lagaregla, sem þeir hafa reitt sig á í lögskiptum sínum innbyrðis eða við stjórnvöld, e.t.v. um langa hríð, væri í dómsmáli eða í framkvæmd stjórnvalda vikið fyrirvaralaust til hliðar á þeirri forsendu, að hún samræmdist ekki réttilega innleiddum EES-reglum."

Þessi staða er varhugaverð, því að hún er líkleg til að grafa undan trausti á réttarfari í landinu og fjölga mjög dómsmálum, sem skapar enn meiri tafir þar en nú er reyndin.  Frumvarpið er algerlega vanhugsað. 

Að lokum sagði í þessari ágætu fréttaskýringu:

"Í greininni er því einnig velt upp, hvort forgangsreglan geti haft afturvirk áhrif á úrlausn ágreinings, sem kemur til kasta dómstóla eða annars úrskurðaraðila eftir gildistöku hennar, ef ágreiningurinn er sprottinn af málsatvikum, sem áttu sér stað áður en reglan tók gildi.

Færð eru rök fyrir því, að þótt fyrirliggjandi frumvarp hafi ekki að geyma ráðagerð um bein  afturvirk réttaráhrif forgangsreglunnar, sé ekki útilokað, að hún geti breytt samspili lagareglna, að því er varðar málsatvik til framtíðar litið, þótt þau tengist lögskiptum, sem stofnað hefur verið til fyrir gildistöku hennar."

Frumvarpið mundi innleiða mikinn vafa og rugling í íslenzkan rétt, ef það yrði að lögum, og slíkt ber að forðast eins og heitan eldinn, enda er slíkt einkenni lélegrar lagasetningar.  Frumvarpið er hrákasmíð.

 

  

 

 

 

 

 

Falskur tónn loftslagspredikara

Eftir Tryggva Felixson birtist grein í Morgunblaðinu 31. marz 2023, sem af fyrirsögn hennar að dæma mætti ætla, að væru aðvörunarorð til landsmanna vegna hlýnunar andrúmsloftsins, en er í raun sá fjarstæðukenndi áróður, að hérlendis geti orðið orkuskipti án nýrra virkjana.  Í greininni er reynt með lævíslegum hætti að koma sektarkennd inn hjá Íslendingum vegna mikillar losunar koltvíildis á mann, en sannleikurinn er sá, að fáar eða engar þjóðir hafa gert meira en Íslendingar til að draga úr losun á heimsvísu á mann en Íslendingar. 

Landverndarforkólfar eru iðnir við að segja hálfsannleika í blekkingarskyni, og þess vegna er nauðsynlegt að draga upp heildarmyndina.  Loftslagsvána, ef vá skyldi kalla, er ekki hægt að fást við með lausnarmiðuðum hætti með því að flytja losun úr einu landi í annað, eins og virðast vera ær og kýr forpokaðra loftslagspredikara hérlendis. Þeir halda, að framleiðsla t.d. áls á heimsvísu muni minnka í sama mæli og dregið væri úr framleiðslunni hérlendis.  Fávíslegri verður málflutningur varla. 

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að í kjölfar olíukreppa 8. áratugar 20. aldarinnar, sem leiddu til margföldunar olíuverðs, fóru fram orkuskipti húshitunar á Íslandi með s.k. hitaveituvæðingu eða rafvæðingu húshitunar, sem öflugra flutnings- og dreifikerfi gerði kleifa.  Á síðasta fjórðungi aldarinnar var gert stórátak í að útrýma olíukyndingu húsnæðis og innleiða í staðinn nýtingu innlendra orkulinda, þ.e. jarðvarma og vatnsafls, aðallega hið fyrrnefnda. Þetta gerðu fáar eða engar aðrar þjóðir á þeirri tíð, enda er húsnæði og notkun þess enn þann dag í dag einn stærsti losunarvaldur koltvíildis á heimsvísu, þótt svo sé ekki á Íslandi. Landvernd grípur gjarna til samanburðar koltvíildislosunar á mann og ætti nú að gera það fyrir húshitunina. Landverndarforkólfar minnast hins vegar aldrei á það, sem vel er gert, heldur hallmæla flestu.  Landvernd setur sig oft í eins konar fórnarlambshlutverk og býr til blóraböggla úr almenningi, sem stundar sína lífsbaráttu og reynir að auðvelda sér hana með því að nýta tækniþróunina, eins og hann getur.  Þetta kallar Landvernd ósjálfbæra neyzluhyggju, sem er innantómt og fullyrðingakennt froðusnakk.  

Ekki rekur höfund þessa vefpistils minni til gagnrýnisradda þá í þá veru, að það væri ósjálfbær lausn að ganga á íslenzkar orkulindir til að markaðssetja meiri jarðvarma og meira rafmagn.  Nær væri að loka stóriðjufyrirtækjum þess tíma en að virkja til að draga úr innflutningi jarðefnaeldsneyti.  Þennan afturúrkreistingslega áróður viðhefur Landvernd nú.  Þvættingur af þessu tagi getur aðeins náð hljómgrunni í afar veruleikafirrtu umhverfi. 

Hitt meginframlag Íslendinga til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu er einmitt nýting náttúrulegra orkulinda Íslands til að framleiða álmelmi og önnur melmi til útflutnings.  Þessu  þreyttist öðlingurinn, kennari minn í HÍ og síðar orkumálastjóri, Jakob Björnsson, rafmagnsverkfræðingur, ekki á að benda á með gildum rökum. Þau eru, að í heiminum er ákveðin þörf fyrir hendi á álmelmum, kísilmelmum o.fl. slíku.  Samdráttur í þessari framleiðslu hérlendis, mundi þýða aukna framleiðslu erlendis, og þá með meiri losun gróðurhúsalofttegunda bæði við framleiðsluna sjálfa og við raforkuvinnsluna vegna hennar.  Þar getur verið um að ræða tífalda losun á hvert tonn áls.  Það væri þess vegna skref aftur á bak, en ekki fram á við, eins og Landvernd fullyrðir, að draga saman seglin á Íslandi. Forkólfar Landverndar setja gjarna upp þröngsýnisgleraugun og horfa þá fram hjá þeirri staðreynd, að andrúmsloftið er sameiginlegt fyrir alla jarðarbúa, þegar upp er staðið. Líta má svo á, að Íslendingar, sem ráða yfir meiri endurnýjanlegum orkulindum á mann en aðrar þjóðir, axli ábyrgð á þessu ríkidæmi með því að nýta þær með þeim hætti, sem andrúmsloftið munar mest um í alþjóðlegu samhengi.

Téð grein Tryggva Felixsonar bar fyrirsögnina:

"Loftslagskrísan dýpkar - viðbrögð íslenzkra stjórnvalda einkennast af doða":

Þar voru gamalkunnar lummur:

"Það eru líkur á því, að 1,5°C hækkun á meðalhita jarðar verði raunveruleiki laust eftir 2030.  En sú staðreynd má ekki letja okkur til aðgerða.  Enn skiptir öllu máli að draga úr losun.  Ef við sitjum með hendur í skauti, mun losunin halda áfram að aukast, fara yfir 2°C eða jafnvel mun hærra.  En ef við göngum vasklega til verka, er von til þess hitastigið lækki aftur síðar á öldinni og nálgist eðlilegt ástand."

 Þokulegri getur boðskapur varla orðið.  Þarna stendur í raun og veru, að ekki sé útilokað, að IPCC muni meta það svo, að orðið hafi 1,5°C hækkun hitastigs andrúmsloftsins eftir um áratug hér frá. Síðan er gefið í skyn, að eitthvað muni um losun Íslendinga, en áhrif hennar eru langt innan skekkjumarka í þessum fræðum.  Hvenær fer hitastigshækkun yfir 2°C ?  Það veit enginn, og þróun hitastigsins samkvæmt gervihnattamælingum dr John Christy við við Háskólann í Alabama, BNA, bendir til, að það verði alls ekki á þessari öld.  Hvað er mun hærra en 2°C ?  Svona málflutningur í vönduðu dagblaði á borð við Morgunblaðið er óboðlegur.  Það er himinn og haf á milli hitastigsmælinga IPCC og vísindamanna á borð við John Christy, sem nota nákvæmustu og áreiðanlegustu mæliaðferðir, sem völ er á.  Hið sama á við um hitastigshækkunina og þá um leið áætlaðan tíma upp í 2°C hækkun m.v. upphaf iðnbyltingar. Hér má bæta við þeirri niðurstöðu kunns íslenzks veðurfræðings, Trausta Jónssonar, að hitastig hafi ekkert hækkað síðan 2004. Landverndarforkólfar halda uppteknum hætti og fiska í gruggugu vatni.  Þau þekkja ekki til vísindalegra vinnubragða.  Tilgangurinn helgar meðalið á þeim bænum.

"Loftslagsbreytingar eru ekki vandamál annarra [sic ! nú, hverra þá ?], eins og oft heyrist í umræðu hér á landi [hver heldur þessari vitleysu fram ?].  Við berum öll ábyrgð, en mest er ábyrgð ríkisstjórna og þjóðþinga. [Það liggur í augum uppi, að mest ábyrgð hvílir á herðum ríkisstjórna, sem fara fyrir þjóðum, sem mest losa og sýna litla viðleitni til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda.  Þessi ríki er að finna í Asíu.  Þjóðverjar fara nú að kröfu græningja og loka 3 síðustu kjarnorkuverum sínum.  Ekki mun slíkt draga úr hlýnun jarðar. ] Þar liggur lykillinn að aðgerðum, sem verða aflvaki nauðsynlegra breytinga; að gera einstaklingum og fyrirtækjum kleift að taka þátt í lausn vandans með skilvirkum hætti.  Valdefling er lykillinn að lausn.  Fjármagn og tæknilegar lausnir eru fyrir hendi, sem ekki hafa verið nýttar til að leysa aðkallandi vanda.  Að fjármagna breytingar að mestu með framlögum úr ríkissjóði, eins og virðist lenzka hér á landi, er ekki haldbært.  Það verður að beita mengunarbótareglunni með mun víðtækari hætti en nú er gert - reglunni, sem kveður á um, að sá borgi, sem mengar."

Þetta er að mestu leyti rangt.  Einkafjármagn er ekki á lausu í orkuskiptin, eins og þarf, af því að arðsemi og tækni skortir á þessu sviði.  Rafeldsneyti er dýrt í framleiðslu og raforku skortir til að framleiða það. Vélar eru ekki tilbúnar fyrir full umskipti til rafeldsneytis.  Það er sem sagt markaðsbrestur á þessu sviði, og þess vegna hefur ríkisvaldið stigið inn á sviðið, t.d. með afslætti á opinberum gjöldum rafmagnsbíla. Formaður Landverndar ofeinfaldar málin og vænir einkaframtakið um áhugaleysi.  Það er illa ígrundað, enda fer hann yfirleitt yfir á hundavaði. Spyrja má, hvers vegna allan þennan asa, þegar hinn talnafróði og talnaglöggi veðurfræðingur, Trausti Jónsson, heldur því nú fram, að ekkert hafi hlýnað frá 2004 ?  Í tilefni þessarar mengunarbótareglu Tryggva Felixsonar mætti spyrja, hvort hann sé sammála Evrópusambandinu um gjaldið á flugið, sem nú stendur fyrir dyrum, en íslenzka ríkisstjórnin hefur eytt töluverðu púðri í að andæfa, því að með þessu gjaldi stórversnar samkeppnisstaða Íslands.  Hvað varðar Landvernd um þjóðarhag ?

"Ísland sem ein ríkasta þjóðin [sic ! land er ekki þjóð] ber mikla ábyrgð.  [Þetta er hundalógík.  Auður skapar ekki ábyrgð á gerðum annarra.  Losun Íslendinga hefur ekki valdið neinni hlýnun.  Hún er of lítil til þess og hefur staðið of stutt.] Þau orð, sem höfð hafa verið um loftslagsaðgerðir, eru mörg, en innihaldslítil.  Hvorki stjórnvöld né atvinnulífið hafa axlað ábyrgð í verki, enn sem komið er. [Í hverju á sektarkenndin að vera fólgin - að nota mest allra af endurnýjanlegri og kolefnislausri orku ?] Í beinni og óbeinni losun á mann er Ísland því sem næst heimsmeistari. [Hvaða máli skiptir þetta fyrir andrúmsloftið, þegar um örfáar hræður er að ræða ? Það, sem máli skiptir í alþjóðlegum samanburði, er heildartonnafjöldi CO2 hvers lands, og framleiðsluafköst á hvert tonn CO2, t.d. tAl/tCO2.  Þar eru Íslendingar í fremstu röð.] Losun hér á landi hefur farið vaxandi, og stjórnvöld hafa ekki uppfært áætlun um aðgerðir í samræmi við losunarmarkmið. [Markmiðasetning stjórnvalda um samdrátt losunar var frá upphafi skrípaleikur, hrein sýndarmennska.] Viðbrögð íslenzkra stjórnvalda einkennast af áhugaleysi, sem er ekki í neinu samræmi við vandann, sem við blasir.  [Þessu má snúa við.  Menn á borð við Tryggva Felixson eru komnir fram úr sér, búa jafnvel til vandamál, sem er ekki fyrir hendi, hvað þá, að tæknin sé tilbúin að leysa viðfangsefnið.]"

Síðan kemur rúsínan í pylsuendanum úr smiðju afturhaldsins, þar sem lagzt er þversum gegn nýjum virkjunum.  Með því verða ofurhlýnunarpostular algerlega ótrúverðugir, því að almenningi hérlendis er fullljóst, að án nýrra virkjana verða engin orkuskipti. 

"Helzt ber á hugmyndum um að sækja enn meira í náttúru landsins til að auka orkuframleiðslu til orkuskipta.  Skortur á raforku er ekki vandinn.  Íslendingar eru margfaldir heimsmeistarar í raforkuframleiðslu á mann.  Vandinn liggur í því, hvernig við nýtum orkuna, sem við höfum til verðmætasköpunar.  Samanburður, sem OECD hefur gert, sýnir laka stöðu Íslands í þessum efnum.  Sífelld sókn í meiri raforku er ekki lausn, heldur hluti af kjarna vandans; ósjálfbær neyzla og framleiðsla og eyðilegging náttúru og víðerna landsins okkar."  

Þessi málflutningur er með eindæmum.  Þeir, sem svona láta, fara bara í hringi og geta aldrei leitt nein mál til lykta.  Tryggvi ber saman epli og appelsínur.  Augljóslega verður meiri virðisauki per MWh af raforku, sem notuð er á enda virðiskeðjunnar næst viðskiptavini, t.d. í bílaiðnaði Þýzkalands, en við að framleiða réttu álmelmin á Íslandi fyrir þennan sama bílaiðnað.  Íslendingum stendur hins vegar ekki til boða að framleiða bíla, og það hefur meira að segja ekki tekizt að fá framleiðendur íhluta fyrir bíla hingað.  

Vitund forkólfa Landverndar er svo brengluð, eins og af ofangreindu sést, að ekki er hægt að búast við neinu vitrænu þaðan.  Þau afneita þeirri staðreynd, að raforkuskortur sé í landinu, sem hamli framvindu orkuskiptanna, á meðan hann varir. Þá er það úr lausu lofti gripið, að neyzla landsmanna sé ósjálfbær og að hún hafi eyðilagt náttúru landsins.  Slíkar gildishlaðnar fullyrðingar falla um sjálfar sig í ljósi þess, að virkjanir, miðlunarlón og mannvirki, spanna innan við 0,5 % af flatarmáli landsins.   

 

 

Dómsdagsspádómar loftslagskirkjunnar

Þeir, sem beita dómsdagsspádómum sem verkfæri til að hræða fólk til fylgilags við sig, eru loddarar og þar af leiðandi rúnir trausti.  Þegar spádómar þeirra ganga ekki eftir, afhjúpast loddararnir, og má þá einu gilda, hvort þeir þykjast starfa á vísindalegum grunni eða ekki.  Þetta hefur einmitt gerzt með loftslagspostulana.  Það eitt út af fyrir sig nægir til að taka ekki mark á þeim lengur, enda eru aðrir, raunverulegir raunvísindamenn, sem hafa gagnrýnt tölulegar upplýsingar þessara postula og talið þær rangar, enda stangast þær á við niðurstöður beztu mæliaðferðanna, sem hvergi hafa verið hraktar með haldbærum vísindalegum rökum. 

Nú fer líklega að síga á seinni hluta þessa lotubundna hlýskeiðs, sem hófst fyrir um 10 k árum. Það eru kuldaskeiðin, sem virðast hafa verið ríkjandi á jörðunni.  Þekkt eru þó 4 hlýskeið á undan þessu með hærra hitastigi en nú er á jörðunni.  Vitað er, að hækkandi styrkur CO2 í andrúmslofti olli þeim ekki, því að engin markverð breyting varð þá á styrk þessarar gastegundar í andrúmsloftinu.  Hvað olli þá þessum hlýskeiðum ?  Mjög líklega hið sama og olli núverandi hlýskeiði.  Það eru sem sagt önnur náttúrulögmál en endurkast og ísog innrauðra geisla frá jörðunni í CO2 gasi, sem að öllum líkindum valda núverandi hlýnun.  Hið raunverulega vandamál til langs tíma er væntanlegt kuldaskeið. Loftslagspostularnir skoða ekki heildarmyndina af neinni alvöru, hvað þá að þeir reyni að komast til botns í orsakavöldum hlýskeiða almennt.  Koltvíildiskenningin er óleyfileg ofureinföldun á flóknu fyrirbæri.  

Óli Björn Kárason, þingflokksformaður sjálfstæðismanna, rekur loddarahátt heimsendaspámanna í Morgunblaðsgrein 29. marz 2023.  Það er svo sláandi lesning, að hún ein og sér nægir til að vekja alvarlega tortryggni í garð þeirra, sem hæst láta um þessar mundir um, að mannkynið sé að renna út á tíma með að bregðast við hlýnuninni.  Landverndarforkólfar eru háværir, og þeirra hugmyndafræði hljómar ágætlega við boðskap Rómarhópsins fyrir 51 ári, sem Óli Björn rekur upphaf vitleysunnar til í Morgunblaðsgrein sinni, 29. marz 2023: 

"Erum við dauðadæmd ?":

"Dómsdagsspár Rómarhópsins gengu ekki eftir. Á þeim áratugum, sem liðnir eru frá því, að bókin kom út (1972 á ensku og 1974 á íslenzku), hefur verðmætasköpun heimsins margfaldazt og lífskjör stórbatnað, sérstaklega þeirra, sem eru svo gæfusamir að búa í samfélögum, þar sem markaðsbúskapur hefur fengið að blómstra.  Rómarhópurinn hafði engan skilning á eðli markaða og horfði framhjá samspili verðs og framboðs og áttaði sig ekki á því, hvernig hugvit, þekking og tækniframfarir stuðla að auknum vexti og bættum lífskjörum."  

Nákvæmlega hið sama á við um forkólfa Landverndar. Hinir virtu fræðimann í þessum s.k. Rómarhópi, sem sömdu ritið "Endimörk vaxtar", voru sem sagt fákunnandi á lykilsviðum, sem vörðuðu viðvaranir þeirra til heimsbyggðarinnar og dómsdagsspár, ef ekki væri farið að ráðleggingum þeirra.  Þeir reyndust vera þröngsýnispúkar, og sumir í þessum hópi sennilega haldnir hatri á kapítalismanum, auðhyggjunni, sem hafði varðað veg mannkynsins til stöðugs lífskjarabata, bætts heilsufars og aukins langlífis.  Þegar hér var komið sögu, hafði kommúnisminn, sameignarstefnan, þegar sýnt, að þjóðfélag sósíalismans reyrði fólk í viðjar ófrelsis og kúgunar og að kerfið stóðst ekki auðhyggjunni, markaðshyggjunni, snúning, hvað lífskjör og lífsgæði snerti.  

Hið sama er uppi á teninginum nú, og nú ganga hinar spilltu og úreltu Sameinuðu þjóðir fram fyrir skjöldu með því að hampa dómsdagsspádómum í krafti "vísinda", sem þola ekki gagnrýna umræðu.  

"Hægt og bítandi gerði ég [ÓBK] mér grein fyrir, að vísindamennirnir væru ekki aðeins á villigötum, heldur beinlínis í pólitískri baráttu gegn markaðsbúskap - kapítalisma.  Þeir vildu kollvarpa þjóðskipulagi Vesturlanda með því að ala á hræðslu og ótta [á] meðal almennings."

Þessir þröngsýnu og villuráfandi fræðimenn töldu sér og öðrum trú um, að auðlindir jarðar væru að verða uppurnar og að auðhyggjan væri sökudólgurinn.  Það reyndist öðru nær.  Auðhyggjan varð bjargvætturinn.  Nú halda þröngsýnispúkar sig við eina lofttegund, CO2 - koltvíildi, sem þeir telja of mikið af í andrúmsloftinu, og að styrkur hennar þar vaxi of hratt.  Þeir gera þessa gastegund að blóraböggli hlýnunar jarðar, sem stefni í óefni, m.a. vegna bráðnunar jökla og hækkandi sjávarborðs.  Þeir skjóta fólki skelk í bringu með þeirri fullyrðingu, að við 3,5°C hlýnun frá um 1850 verði hlýnunin óviðráðanleg.

  Núverandi hlýskeið er ekki hið fyrsta í sögu jarðar.  Hvernig stendur á því, að í kjölfar fyrri hlýskeiða tóku við langvarandi kuldaskeið ?  Áróður loftslagskirkjunnar er ótrúverðugur og beinlínis einfeldningslegur.  Að baki býr löngun til heilaþvottar lýðsins og eyðileggingar á velmegunarþjóðfélögum auðhyggju og lýðræðis. 

"Spámenn hafa fylgt okkur frá örófi alda.  Sumir hafa klætt spádóma sína með trúarbrögðum, en aðrir byggja á vísindum eða a.m.k. með tilvísun til þeirra. Félagar í Rómarhópnum voru hvorki þeir fyrstu né þeir síðustu, sem sjá fyrir sér endalokin, ef mannkynið breytir ekki hegðun sinni. 

Vísindamenn hafa lengi reynt að átta sig á því, hvaða áhrif maðurinn og hegðun hans hefur á umhverfið og þá ekki sízt [á] loftslagið.  Þar hafa þeir sveiflazt fram og til baka og komizt að mismunandi niðurstöðum á ólíkum tímum."

Spádómar langt inn í framtíðina hafa alltaf verið af trúarlegum toga.  Raunverulegir vísindamenn gera ekki lítið úr sér með langtímaspádómum, nema þá almenns eðlis, eins og að sól okkar muni á endanum kulna og verða að svartholi.  Óvissan og áhrifaþættirnir eru yfirleitt of margir, til að nokkurt vit sé í að tímasetja atburði langt inni í framtíðinni.  Aftur á móti hafa loddarar hiklaust spilað á veikleika manna gagnvart slíku, og s.k. trúarhöfðingjar hafa ósjaldan stofnað í kringum sig trúarsöfnuð með hjálp ógnvænlegra spádóma. Þessi saga endurtekur sig núna að breyttu breytanda með loftslagskirkjunni.  Vísindalegum grundvelli er ekki fyrir að fara, þótt halelúja-hópurinn sé stór. 

 "Dagblaðið Boston Globe sló því upp í fyrirsögn árið 1970, að vísindamaður spáði nýrri ísöld fyrir 21. öldina. Ári síðar var svipuð fyrirsögn í Washington Post.  Brezka dagblaðið Guardian greindi frá því árið 1974, að gervitunglamyndir sýndu nýja ísöld skammt undan.  Sama ár flutti Reuters-fréttastofan svipaða frétt.  Það voru engin hlýindi í kortunum, heldur þvert á móti kólnun - ísöld var sögð framundan.  En svo breyttist allt."

 Þegar hér var komið sögu, hafði iðnvæðingin með jarðefnaeldsneytisbrennslu sinni staðið í 2 aldir og hitastigsmælingar víða um jörðina verið skráðar í eina öld. Hvers vegna var einvörðungu kenningum um kólnun andrúmsloftsins haldið á lofti ? Það er út af því, að mælingar á koltvíildisstyrk andrúmslofts voru tiltölulega nýlegar, og menn höfðu enn ekki áttað sig á, að hann fór vaxandi.  Lögmálið um ísog og endurkast CO2 á hitageislum hafði hins vegar verið þekkt í marga áratugi, og þegar tilhneigingin til hækkunar CO2 í  andrúmsloftinu var uppgötvuð, þá tengdu menn strax hitastigshækkunina við hana.  Þar sem fyrri hlýskeið jarðar sýndu engin merki um CO2-hækkun, er alveg áreiðanlegt, að önnur öfl eru hér einnig að verki. 

"Hækkandi sjávarstaða vegna hlýnunar mun útrýma þjóðum fyrir árið 2000 sagði í frétt AP árið 1989.  Fréttastofan greindi frá því, að Sameinuðu þjóðirnar (SÞ) spáðu hörmungum, ef hlýnun jarðar yrði ekki stöðvuð. Vitnað var til "háttsetts umhverfisfulltrúa SÞ", sem hélt því fram, að heilu þjóðirnar gætu þurrkazt út vegna hækkandi sjávarstöðu, ef hnattrænni hlýnun yrði ekki snúið við fyrir árið 2000.  Fréttin tónaði ágætlega við frásögn í New York times 42 árum áður, þar sem haft var eftir vísindamanni, að hlýnandi norðurskautsloftslag leiddi til bráðnunar jökla og hækkandi sjávarstöðu.

Árið 2007 spáði Milliríkjanefnd Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC) því, að Himalajajöklar myndu hverfa árið 2035.  Þetta var síðar dregið til baka með þeirri útskýringu, að spáin hefði ekki verið [reist] á ritrýndum gögnum, heldur fjölmiðlaviðtali við vísindamann árið 1999 !"

Hvað veldur allri þessari yfirlýsingagleði s.k. vísindamanna í fjölmiðlum um ískyggilegar afleiðingar af ýktri hlýnun andrúmslofts jarðar ?  Til þess liggja 2 meginástæður.  Óvandaðir pappírar í vísindaheiminum (þeir eru alls staðar) reyna með óvönduðum meðulum að vekja athygli og slá um sig með "vísindaniðurstöðum", sem standast ekki vandaða skoðun, til að herja út fé til starfsemi sinnar úr opinberum sjóðum og einkasjóðum. 

Blaðamenn gleypa við nýjum staðhæfingum úr vísindaheiminum um þróun mála, sem rýra munu lífskjör margra jarðarbúa, jafnvel allra, er lengra sækir, og draga úr fjölbreytni lífríkis. Það er líka stunduð þöggun, þannig að gagnrýnisröddum úr hópi vísindamanna er ekki hleypt að gjallarhornunum. Þetta fyrirbrigði þekkjum við vel úr Kófinu.  Það er lýðræðisfjandsamlegt í eðli sínu. 

"Al Gore [sá sem fann upp alnetið að eigin sögn - innsk. BJo], fyrrverandi varaforseti Bandaríkjanna, hélt því fram árið 2008, að allur ís á norðurpólnum hyrfi á komandi 5 árum.  Tveimur árum síðar brýndi varaforsetinn fyrrverandi leiðtoga heims til að grípa til "róttækra ráðstafana" til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda.  Annars stefndi í neyðarástand og innan 10 ára yrði ekki til baka snúið.  Árið 2016 kom og fór.  Árið 2019 skrifaði Al Gore blaðagrein undir fyrirsögninni "Það er ekki of seint"."

Áhrifavaldar (lobbýistar) úr vísindaheiminum hafa komið auga á þennan auðtrúa fyrrverandi varaforseta og yfirlýsingagleði þessa þekkta manns.  Þeir hafa talið honum trú um það, sem hann síðar gaspraði um, ómeðvitaður um, að hann væri orðinn gjörsamlega marklaus vegna endurtekinna staðlausra stafa sinna.  Þessi aðferðarfræði loftslagskirkjunnar með öllum sínum hindurvitnum og hótunum um helvíti, ef ekki yrði farið að vilja hennar, eru bara gamalkunnug stef úr mannkynssögunni og eiga ekkert skylt við raunvísindi, þótt stöðugt sé reynt að sveipa skykkju raunvísindanna utan um sjúklegan fullyrðingaflauminn.  

 

Hraði snigilsins við línulagnir er óviðunandi

Landsnet hefur það eftir verkfræðistofunni Eflu, að hægt hefði verið að komast hjá öllum raforkuskerðingum 2021-2022, ef ný 220 kV lína hefði þá verið tilbúin frá Fljótsdalsvirkjun til Hvalfjarðar. Í ljósi þess, að veturinn 2022-2023 hefur ekki verið beinn vatnsskortur í miðlunarlónum virkjana, eins og veturinn áður, en samt hefur þurft að skerða afl til notenda með skerðingarheimildir í rafmagnssamningum sínum, er þetta ekki sérlega trúverðug fullyrðing. Ástæðan er, að virkjanir önnuðu ekki hámarksálagi á loðnuvertíðinni, og var samt orkusalan úr landi til Vestmannaeyja mun minni en elilegt er vegna bilunar í nýjum sæstreng þangað.  Það er til skammar fyrir Landsnet, að rafmagnstenging Vestmannaeyja við land skuli ekki fullnægja (n-1) reglunni.

Þann 24. marz 2023 gerði Helgi Bjarnason grein fyrir skýrslu, sem Efla gerði nýlega fyrir Landsnet um ofangreindar orkuskerðingar, og þar eru ýmis óvænt tíðindi, sem ekki er víst, að öll standist rýni.  Frétt Helga í Morgunblaðinu bar fyrirsögnina:

 "Skerðingar kostuðu 5,3 milljarða".

Hún hófst þannig:

"Hægt hefði verið að koma í veg fyrir allar skerðingar á afhendingu raforku til stóriðju, rafkyntra hitaveitna, fiskimjölsverksmiðja og annarrar starfsemi á síðasta ári [2022], ef búið hefði verið að uppfæra Byggðalínuhringinn, eins og áformað er að gera.  Samfélagið varð fyrir mrdISK 5,3 kostnaði vegna skerðinganna á þessu eina ári, auk þess sem losun koltvísýrings vegna olíubrennslu varð umtalsverð."

Að fylgjast með framvindu framkvæmda við 220 kV Byggðalínuna hefur verið svipað og að horfa á skít síga fyrir barð.  Framvindan er allt of hæg m.v. þróun rafmagnsálagsins í landinu.  Afleiðingin er gríðarlegt samfélagslegt tjón, sem skrifa verður á óskilvirkt regluverk, sem veitt hefur þvermóðskufullum afturhaldsöflum kost á að valda endalausum töfum.  Stærsta tapið við þetta er fólgið í glötuðum tækifærum óseldrar orku, sem nota hefði mátt til að framleiða verðmæti.  Mismunur orkutapa í 132 kV Byggðalínu og 220 kV Byggðalínu nemur meiri orku á hverju ári en Eflu reiknaðist til, að orkuskerðingar 2022 af völdum of lítillar flutningsgetu hefðu numið, og þjóðhagslegt tap af þessum völdum má áætla 10 mrdISK/ár.  Andstaðan við sjálfsagða uppbyggingu orkuinnviða í landinu er allt of dýr til að leyfa megi fráleitri hugmyndafræði að ráða ferðinni að miklu leyti, enda er hér um minnihlutahóp að ræða. 

"Niðurstaða greininga Eflu sýnir, að óuppfyllt orkuþörf fiskimjölsverksmiðja landsins og rafkyntra hitaveitna og stóriðjuvera á Suð-Vesturlandi nam samtals 270 GWh.  Hægt hefði verið að koma í veg fyrir þessar skerðingar að öllu leyti, ef búið hafði verið að uppfæra Byggðalínuna, eins og gert er ráð fyrir í áætlunum um uppbyggingu flutningskerfisins." 

Hér er ekki allt á tandurhreinu.  Í fyrsta lagi virkar þessi vöntunarorka, 270 GWh, fremur lítil, og víst er um það, að þetta er bara brot af glötuðum sölutækifærum vegna allt of lítils framboðs raforku á Íslandi.  220 kV lína hefði vissulega annað þessum flutningum, en draga má í efa, að Fljótsdalsvirkjun hefði getað staðið undir þeirri framleiðslu, bæði afllega og orkulega, eins og allt var í pottinn búið 2022. Þá eru flöskuhálsar víðar í flutningskerfinu að þéttbýlisstöðum á Austfjörðum, sem takmarka álagið á þessum stöðum, þegar tarnir eru, eins og loðnuvertíð.

"Að sögn Gnýs [Guðmundssonar, rafmagnsverkfræðings og forstöðumanns kerfisþróunar Landsnets] var lagt mat á þann þjóðhagslega kostnað, sem af skerðingunum hlauzt.  Olíukaup fjarvarmaveitna og fiskiðjuvera námu samtals mrdISK 1,16, og skuggavirði losunar vegna brennslu olíunnar [m.v. kostnað koltvíildiskvóta - innsk. BJo] reiknast mrdISK 0,12 til viðbótar.

Loðnuvertíðin var mikilvæg vegna þess, hversu mikill kvóti var gefinn út eftir nokkur mögur ár.  Kostnaður vegna tapaðrar framleiðslu álvera á Suð-Vesturlandi nam mrdISK 2,8, en álverð var mjög hátt á þessum tíma.  Járnblendiverksmiðjan á Grundartanga þurfti að skerða sína framleiðslu, og er áætlað, að verðmæti tapaðrar framleiðslu þess nemi mrdISK 1,25 [miklar skerðingarheimildir - innsk. BJo]. Samtals nam því beinn kostnaður samfélagsins mrd ISK 5,3 á þessu eina ári, auk þess sem losun koltvísýrings vegna olíubrennslu var umtalsverð."

Þegar beinn kostnaður fornfálegs flutningskerfis og tapaðra tækifæra er lagður saman, er ljóst, að raforkuskorturinn af völdum of fárra virkjana og ófullnægjandi flutningskerfis er farinn að hamla hagvexti.  Það er einmitt eftir nótum afturhaldsins, en eins og framkvæmdastjóri Landverndar hefur margoft fullyrt (út í loftið), er hagvöxturinn á Íslandi í senn ósjálfbær og allt of mikill. Landvernd berst fyrir aukinni fátækt á Íslandi og meiri fjárskorti á öllum sviðum samfélagsins en Íslendingar hafa kynnzt í hálfa öld, enda vill hún loka 54 ára gömlu álveri í Straumsvík, sem hefur sjaldan verið sprækara en nú, enda er þar gefinn gaumur að stöðugum fjárfestingum og viðhaldi.  Allt, sem Landvernd hefur afrekað, er að valda aukinni koltvíildislosun, og hið sama yrði einmitt uppi á teninginum á heimsvísu, ef einhverju málmframleiðslufyrirtækinu hérlendis yrði lokað. 

"Gnýr vekur athygli á þeirri niðurstöðu skýrslunnar, að kostnaður við byggingu nýrra flutningslína á milli Fljótsdals og Akureyrar hafi númið samtals um mrdISK 17. 

Til að ljúka við að tengja landshlutana saman, þurfi að [reisa] 3 línur frá Akureyri til Hvalfjarðar af svipuðu umfangi.  Sú framkvæmd eigi eftir að auka skilvirkni og nýtingu orkukerfisins næstu 50-70 árin til hagsbóta fyrir þjóðina alla." 

Þetta er rétt hjá Gný.  Ef tekinn er saman beinn fjárhagslegur ávinningur af minni orkutöpum og meiri flutningsgetu 220 kV Byggðalínu en 132 kV, er hann vægt áætlaður 20 mrdISK/ár.  Kostnaður við 220 kV línu á milli Klafa og aðveitustöðvar Kárahnjúkavirkjunar í Fljótsdal, gæti numið mrdISK 40.  Af þessu má ráða, hversu arðsöm þessi framkvæmd er.  Þess vegna er þyngra en tárum taki, að útúrborulegum afturhaldsöflum, sem í raun er sértrúarsöfnuður um afturhvarf til fortíðar, skuli enn takast að þvælast fyrir þessum sjálfsögðu framkvæmdum.  Landsnet verður þó að gæta að sér að troða ekki bændum landsins um tær með því að vaða með þessa stóru línu yfir tún þeirra, eins og mörg dæmi voru um 132 kV línuna.  Nú eru breyttir tímar, en gamli tíminn á ekkert erindi aftur. 

Þróun fjárfestinga í fiskeldi

Nöldrarar, sem allt hafa á hornum sér, en leggja lítið vitrænt til mála, hafa gagnrýnt norskt eignarhald á fyrirtækjum, sem stunda laxeldi í sjó hér við land. Staða þeirra mála er þó að því leyti sambærileg við orkukræfa málmframleiðslu landsins, að lífvænlegur stóratvinnurekstur á þessu sviði hefði aldrei orðið barn í brók án fjárfestinga erlendra þekkingarfyrirtækja á þessum sviðum atvinnurekstrar. Í tilviki laxeldisins urðu Norðmenn fyrir valinu í krafti umsvifa sinna við Norður-Atlantshafið, og af því að þeir voru þá þegar í útrás. (Minnir dálítið á landnám Íslands.) 

 Laxeldið er fjármagnsfrekt, og til að fjárfestingar nýtist, þarf framleiðsluþekkingu, sem reist er á vísindalegum rannsóknum og reynslu af rekstri eldiskera við fjölbreytilegar aðstæður.  Það þarf líka markaðsþekkingu, bæði fyrir aðföng og afurðir.  Þessa grunnþætti til árangurs skorti hérlendis, þegar Norðmenn hófu uppbyggingu sína hér, og síðast en ekki sízt skorti hér fjármagn, því að lánstraust innlendra aðila, sem fengizt höfðu við starfsemina, var ekki fyrir hendi hjá innlendum lánastofnunum. 

Gagnrýni á erlent eignarhald er þess vegna gagnrýni á uppbyggingu þessarar efnilegu starfsemi í heild sinni.  Af henni hefði alls ekki orðið án erlends eignarhalds.  Úrtöluraddirnar eru eins og venjulega á vinstri kanti stjórnmálanna, en þar liggja málpípur Evrópusambands aðildar Íslands á fleti fyrir, sbr umsókn ríkisstjórnar Samfylkingar og VG 2009.  Þarna er á ferðinni einhvers konar pólitískur geðklofi, þegar kemur að erlendum fjárfestingum.   

Í Morgunblaðinu 18. marz 2023 birtist afar greinargóð baksviðsfrétt Helga Bjarnasonar um þetta efni undir fyrirsögninni:

"Hlutur íslenzkra fjárfesta eykst".

Fréttin hófst þannig:

"Íslenzk sjávarútvegsfyrirtæki hafa verið að koma sterkt inn í laxeldi.  Með því eykst hlutur Íslendinga í vissum félögum verulega.  Með kaupum Ísfélags Vestmannaeyja á hlut í eignarhaldsfélagi um meirihlutaeign í Ice Fish Farm á Austfjörðum á félagið 16,44 % hlut í félaginu og íslenzkt eignarhald [þá] komið upp í um 42 %.  Síldarvinnslan á rúmlega þriðjung í Arctic Fish á Vestfjörðum.  Þá eiga íslenzk útgerðarfélög eða hafa átt að fullu vaxandi fiskeldisfyrirtæki eins og Háafell í Ísafjarðardjúpi og Samherja fiskeldi.  Íslenzkir lífeyrissjóðir, sérstaklega Gildi, hafa verið að fjárfesta í fiskeldi.

Rökrétt virðist, að sjávarútvegsfyrirtæki, sem búa við kvótaþak og ýmsar takmarkanir, og í ljósi þess, að ekki eru líkur á auknum veiðum, hugi að fjárfestingum í fiskeldi.  Nokkur ár eru síðan framleiðsla eldisfisks í heiminum varð meiri en veiðar skila á land og ljóst, að heimurinn hefur þörf fyrir aukna matvælaframleiðslu á næstu árum og áratugum. 

Sigurður Pétursson, stofnandi Lax-inn, fræðsluseturs í fiskeldi, telur það jákvætt fyrir íslenzkt fiskeldi að fá sjávarútvegsfyrirtæki og fleiri íslenzka fjárfesta í hluthafahópinn.  Það sé gott fyrir ímynd atvinnugreinarinnar, sem gagnrýnd hefur verið fyrir erlent eignarhald.  Það hafi ekki síður þýðingu, að sjávarútvegsfyrirtækin hafi þekkingu á og reynslu af fullvinnslu og sölu sjávarafurða, sem geti nýtzt fiskeldinu."

Ímynd fyrirtækja vegna eignarhalds verður varla í askana látin.  Meira virði eru samlegðaráhrifin, sem af þessum innlendu fjárfestingum hljótast.  Það er ekki hægt að hugsa sér eðlilegri íslenzka fjárfesta í laxeldinu, hvort sem er í sjó við Ísland eða á landi, en íslenzku sjávarútvegsfyrirtækin.  Það er t.d. vegna tækniþróunar þeirra á sviði fullnýtingar hráefnisins, tilreiðslu og pökkun og markaðssetningar.  Það er líklegt, að einhverjir viðskiptavina þeirra vilji líka kaupa íslenzkan eldislax.  Að geta boðið hann styrkir markaðsstöðu íslenzku sjávarútvegsfyrirtækjanna í Evrópu, Bandaríkjunum og víðar.  Þessi samlegðaráhrif munu styrkja íslenzkan þjóðarbúskap, því að framleiðnin getur vaxið og afurðaverð jafnvel hækkað fyrir vikið. 

"Aðild stórs framleiðanda fiskimjöls og lýsis að fiskeldisfyrirtæki, sem notar mikið fóður, er einnig rökrétt skref í þróun sjávarútvegsfyrirtækjanna.  Megnið af fóðrinu, sem notað er í sjóeldi hér á landi, er framleitt í Noregi, m.a. úr hráefni frá íslenzkum framleiðendum. Það hlýtur að vera skynsamlegra út frá umhverfissjónarmiðum og hagkvæmara að framleiða fóðrið hér á landi.  Síldarvinnslan á meirihlutann í stærstu fóðurverksmiðju landsins, Laxá á Akureyri, og tilkynnti á síðasta ári, að fyrirtækið og fóðurframleiðandinn BioMar Group hefðu skrifað undir viljayfirlýsingu um að byggja fóðurverksmiðju hér á landi." 

Fjárfestingar íslenzkra sjávarútvegsfyrirtækja í fiskeldisfyrirtækjum hérlendis opna möguleika á innlendri samþættingu allrar framleiðslukeðju fiskeldisins.  Það er verðugt stefnumið að samþætta framleiðslukeðju laxeldisins innlendum iðnaði, og það ætti vissulega að verða þekkingargrundvöllur í landinu til þess, því að aðgangur að framleiðslutækni og framleiðsluleyfum batnar til muna við tengt eignarhald. Samkeppnisgrundvöllurinn ætti og að vera fyrir hendi vegna mun minni flutningsþarfar innlendrar framleiðslu.

Aðeins rafkynt framleiðsla þessa mjöls kemur til greina, og þar rekst iðnaðurinn enn og aftur á þá nöturlegu staðreynd í landi náttúrulegrar og endurnýjanlegrar orkugnóttar, að raforku vantar fyrir nýja notendur. Engu er líkara en hin forpokaða og glórulausa skoðun Landverndar, að nóg sé komið af virkjunum og flutningslínum, af því að raforkunotkun á mann sé hér meiri en annars staðar, tröllríði húsum leyfisveitingavaldsins á Íslandi, svo að hér ríkir nú raunverulega "virkjanastopp".  Þetta er ömurlegt sjálfskaparvíti, þar sem hvorki Landsvirkjun né orkuráðherrann hafa uppi sjáanlega tilburði til lausnar. Sérvizka og beturvitablæti Landverndar o.fl. kostar samfélagið nú þegar tugi mrdISK/ár í beinum útgjöldum og glötuðum atvinnutækifærum.  Þetta er óviðunandi með öllu og ábyrgðarleysi af Alþingi og stjórnvöldum að láta þetta viðgangast.  

Þessari fróðlegu baksviðsgrein lauk þannig:

"Fyrirtækin, sem eru að byggja upp landeldisstöðvöðvar, eru í fjármögnunarferli og þess vegna óvíst um endanlegt eignarhald.  Samherji fiskeldi hefur verið hreint dótturfélag Samherja.  Það var gert að sjálfstæðu félagi vegna fjárfrekrar uppbyggingar á Reykjanesi og víðar. Í tengslum við mrdISK 3,5 hlutafjáraukningu var tilkynnt um, að Alf-Helge Aarskog, fyrrverandi forstjóri Mowi, hefði tekið þátt í hlutafjáraukningunni og verið kosinn í stjórn.  

Fjárfestingafélagið Stoðir er stærsti einstaki hluthafinn í Landeldi með um þriðjungs eignarhlut, en Landeldi er að byggja stóra stöð í Þorlákshöfn.  Stofnendur félagsins og starfsmenn eru enn með meirihluta hlutafjár á sínu valdi.  Virðast stjórnendur horfa meira til íslenzkra fjárfesta en erlendra.  Íslenzk og sænsk félög, sem tengjast Aðalsteini Gunnari Jóhannssyni, athafnamanni, eru eigendur að Geo Salmo, sem er að undirbúa landeldisstöð í Þorlákshöfn.  Félagið lítur til norskra fjárfesta og íslenzkra í þeirri vinnu við fjármögnun, sem nú stendur yfir, að því er fram hefur komið í Morgunblaðinu. 

Icelandic Land Farmed Salmon (ILFS), sem er að byggja landeldisstöð í Vestmannaeyjum, er í eigu fjölskyldu úr sjávarútvegi í Eyjum, sem ætlar að taka fyrstu skrefin í verkefninu, hvað svo sem síðar verður."

Það er ótrúlega mikill áhugi á meðal innlendra fjárfesta á landeldi laxins.  Það virðist samt vera á brattann að sækja með fé, enda vextir alls staðar óvenju háir, verkefnin fjármagnsfrek, rekstrarkostnaður hár og lítil tæknileg reynsla af þessum rekstri. Óvissa um arðsemi er þess vegna fyrir hendi.  Markaðirnir munu hins vegar reynast gjöfulir.  Einkar athyglisvert er, að tekin er sú áhætta að reisa landeldisstöð í Vestmannaeyjum í ljósi mikillar raforkuþarfar og þarfar á hitaveituvatni.  Þessi starfsemi krefst mikils áreiðanleika í afhendingu hvors tveggja, en hörgull hefur verið á þessum gæðum í Vestmannaeyjum, sem þó stendur til bóta.  Raforkuafhending til þessarar starfsemi verður að lúta (n-1) reglunni, sem þýðir, að stærsta einingin má falla úr rekstri án þess afhending verði rofin, nema örstutt.

Það verður tæplega jafnarðsamur rekstur í landeldi og í sjóeldi, en viðskiptahugmyndin er virðingarverð og áhugaverð í ljósi próteinþarfar heimsins, einkum þar sem áreiðanlegur aðgangur er að rafmagni og heitu vatni.  Vindrafalaraforka kemur hér ekki til greina.     

 

Umdeilanleg úttekt ríkisendurskoðanda

Það er öllum ljóst, að félag veiðiréttarhafa í ám og vötnum er mjög andsnúið sjókvíaeldi á þeirri norskættuðu laxtegund, sem valin hefur verið til þessarar starfsemi á þeim afmörkuðu svæðum, þar sem íslenzk löggjöf leyfir hana á annað borð. Veiðiréttarhafar og fulltrúar þeirra hafa verið stórorðir, jafnvel heiftúðugir í garð atvinnugreinarinnar.  Þótt þessi illska sé heimskuleg og reist sumpart á erfðafræðilegri vanþekkingu, eins og rakið var hér með vísun til Hafró í síðasta vefpistli, þá er ljóst, veiðiréttarhafar eða þeir, sem náin tengsl hafa við þá, eru vanhæfir til að starfa að úttkekt á vegum ríkisins á laxeldi í sjó við Ísland.

  Nú háttar einmitt þannig til, að þetta á við um sjálfan ríkisendurskoðandann, og alveg dæmalaust, að dómgreind hans skyldi ekki hvísla í eyra hans að víkja í þessu máli.  Í orðalagi skýrslu þessarar úttektar má jafnvel sjá gárur eftir æsingatitring veiðiréttarhafa.  Af þessum sökum hefur trúverðugleiki skýrslunnar beðið hnekki, og taka ber hana "med en klype salt", eins og Norðmenn taka til orða, þegar lítið er að marka eitthvað. 

Andrés Magnússon skrifaði baksviðsfrétt um téða skýrslu í Morgunblaðið 13. febrúar 2023.  Hún hófst þannig:

"Fiskeldisskýrsla ríkisendurskoðanda vakti athygli í fyrri viku, enda hvöss gagnrýni á stjórnsýsluna og vöxt greinarinnar, en með fylgdu ýmsar ábendingar til stofnana ríkisins.  Stjórnarandstaðan henti hana á lofti, og það gerðu andstæðingar sjókvíaeldis líka, veiðiréttarhafar sem náttúruverndarsamtök. 

Skýrslan komst aftur í fréttir í liðinni viku, þegar upplýst var, að Guðmundur Björgvin Helgason, ríkisendurskoðandi, væri sjálfur veiðiréttarhafi.  Þó [að] þeir hagsmunir séu minni en svo, að þeir valdi vanhæfi, situr eftir, að ríkisendurskoðandi er veiðiréttarhafi og [að] þeir hafa talað einni röddu gegn sjókvíaeldi.  [Pistilhöfundur er ósammála Andrési um, að þessir hagsmunir séu of litlir til að valda vanhæfi, þegar hitamál eru annars vegar, eins og í þessu tilviki.]  

Það er því engin goðgá að spyrja, hvort það hafi í einhverju getað litað úttektina, sér í lagi þar sem niðurstöður hennar eru til þess fallnar að þrengja að sjókvíaeldi, að lausn á lélegri stjórnsýslu sé meira af hinu sama, fyrir utan það, að úttektin er ekki gallalaus."

Lokamálsgrein blaðamannsins bendir til, að hann túlki skýrsluna sem hvatningu til að fjölga í starfsliði eftirlitsstofnana. Það er einfeldningsleg ráðlegging til stjórnmálamanna og sæmir Ríkisendurskoðun illa.  Hún á að kryfja mál til mergjar og benda á leiðir til að auka skilvirkni ríkisstarfsmanna, en ekki að hvetja til að ausa í eftirlitsstofnanir meira fé án þess að bæta stjórnarhætti, sem virðast ekki vera upp á marga fiska.  

"Fleira má að henni [téðri skýrslu] finna, eins og gagnrýni á, að Hafrannsóknastofnun hafi breytt aðferðarfræði sinni, en ríkisendurskoðandi segist hafa orðið þess áskynja við úttektina, að reiknistuðullinn væri í reynd kominn frá hagsmunaaðilum, en bætir svo við: "Ekki tókst að staðfesta, að svo væri" !  Órökstuddar sögur eiga ekki erindi í opinberar skýrslur.  [Þarna vegur vanhæfur ríkisendurskoðandi ómaklega að Hafró, þar sem menn vinna störf sín undir alþjóðlegri rýni og í samráði við virta erlenda vísindamenn á viðkomandi sviði.  Hér skín vanhæfi ríkisendurskoðanda í gegn, því að hann virðist lepja upp kjaftasögu veiðiréttarhafa og "náttúruverndara", sem spinnst út frá ímyndun þeirra og/eða misskilningi á vísindalegum gögnum Hafró - innsk. BJo.] 

Gerðar eru 23 ábendingar til ráðuneyta og stofnana, sem að mestu lúta að því að auka eftirlit, herða skilyrði greinarinnar og auka gjaldtöku.  E.t.v. endurspeglar það aðallega hefðbundnar hugmyndir ríkisstarfsmanna um, að fjölga þurfi ríkisstarfsmönnum, því [að] þar er hvergi rakið, að hvaða leyti núverandi eftirlit sé ónógt eða núverandi skilyrði of linkuleg.  [Þetta er annað dæmi, þar sem vanhæfis ríkisendurskoðanda gætir.  Hann vill láta setja sjókvíaeldið í spennitreyju ríkisafskipta og skattheimtu án þess að rökstyðja, hvers vegna.  Það væri alvarlegt lögbrot vegna mismununar og aðfarar að atvinnufrelsi, - innsk. BJo.]

Þrátt fyrir ábendingar um flókna og margbrotna stjórnsýslu, fjallar ríkisendurskoðandi lítt um umkvartanir um, hve öll afgreiðsla leyfa Matvælastofnunar, Umhverfisstofnunar og Skipulagsstofnunar er hæg.  Aðeins er nefnt, að ferill umhverfismats taki tíma, sem er frekar naum lýsing á ástandinu, þegar leyfisumsóknir velkjast um í kerfinu árum saman.  Hefði ekki verið ómaksins vert að grafast fyrir um ástæður þeirrar óskilvirkni, sem kostar fiskeldið og þjóðarbúið of fjár ?"

 

 Eftirlitsstofnanirnar með fiskeldinu standa ekki við lögboðna fresti á afgreiðslu umsókna frá fiskeldinu.  Það er alvarlegasti ljóðurinn á ráði þeirra, og hann er óviðunandi, af því að hann er lögbrot og rándýr, en á hann er ekki minnzt í þessari furðuskýrslu Ríkisendurskoðunar.  Það rýrir enn gildi og trúverðugleika þessarar skýrslu, og fer hvort tveggja þá að nálgast núllið. 

Andrés Magnússon er svipaðs sinnis um þessa kostulegu skýrslu Ríkisendurskoðunar og höfundur þessa vefpistils, þótt hann fari of mildilegum höndum um hrákasmíð.  Hún tekur ekki á vandanum, sem er sleifarlag eftirlitsstofnana, sem er þungur baggi á atvinnugreininni.  Fiskeldið fær engan veginn þá þjónustu hjá afætum ríkisins, sem það á rétt á og greiðir fyrir.  Hvers vegna var þagað um það í óvandaðri skýrslu Ríkisendurskoðunar ? 

Í lokin reit Andrés:

"Vitanlega er stjórnsýsluúttektin ekki alónýt.  Það er margt fróðlegt þar og ýmsar nauðsynlegar ábendingar.  En ef það vantar í hana allt um fjárheimildir stjórnsýslunnar til þessa og þar er ofaukið ályktunum um pólitísk álitaefni, þá blasir við, að hún er eitthvað allt annað en ætlazt var til."

 

Hafró flengir veiðiréttarhafa og fylgifiska

Atvinnurógur samtaka veiðiréttarhafa í ám og vötnum landsins ásamt málpípum, sem þykjast bera málstað náttúrunnar fyrir brjósti, en eru sekir um að leggja algerlega huglægt mat á alla nýtingu, gagnvart laxeldi í sjókvíum á Vestfjörðum og Austfjörðum, gengur svo langt, að þessir aðilar heimta, að téð starfsemi verði lögð niður, aðallega vegna hættu á erfðablöndun eldisfisksins við náttúrulega íslenzka laxastofna.  Í þessari rógsherferð hafa þessir aðilar ekki skirrzt við að saka Hafrannsóknastofnun Íslands um alls konar ávirðingar, sbr einhver Valdimar Ingi Gunnarsson í Bændablaðinu 17. febrúar 2023, sem hafði þar uppi ósæmilegar dylgjur, eins og Ragnar Jóhannesson, rannsóknastjóri fiskeldis hjá Hafrannsóknastofnun, rakti og hrakti í grein sinni í Bændablaðinu 9. marz 2023:

"Áhættumat erfðablöndunar útskýrt".

Eftir lestur fróðlegrar greinar Ragnars stendur ekki steinn yfir steini í hræðsluáróðri og fúkyrðaflaumi téðra veiðiréttarhafa og sjálfskipaðra náttúruverndara varðandi meinta hættu erfðablöndunar, sem villtir laxar í nytjaám Íslands séu í. Þessi hætta er einfaldlega ímyndun og tilbúningur illvígra gagnrýnenda sjókvíaeldisins, eins og Ragnar sýndi fram á. Nú verður vitnað í téða grein Ragnars: 

"Hlutverk Hafrannsóknastofnunar er að styðja við verðmætasköpun í íslenzkum sjávarútvegi, en gæta jafnframt að náttúruvernd og sjálfbærni nytjastofna.  

Áhættumat erfðablöndunar var þróað til þess eins að spá fyrir um áhættuna á erfðablöndun norskættaðs eldislax við villta íslenzka laxastofna í ám landsins.  Matið tekur ekki tillit til annarra mögulegra umhverfisáhrifa sjókvíaeldis, s.s. laxalúsar eða mengunar.  Matið gerir engan greinarmun á laxeldi eftir því, hvort um innlend eða erlend fyrirtæki er að ræða [var ein af dylgjum téðs Valdimars - innsk. BJo].  Við þróun spálíkans var leitað fyrirmynda hjá nágrannaþjóðum, og matið var unnið í samvinnu við fremstu vísindamenn heims á þessu sviði.

Við gerð áhættumatsins voru varfærnissjónarmið höfð að leiðarljósi, þar sem náttúran var látin njóta vafans.  Ráðist var í umfangsmikla vöktun og mótvægisaðgerðir gegn erfðablöndun.  Ákveðið var að endurmeta [áhættuna] á 3 ára fresti og byggja þá á rauntölum úr vöktun.

Íslenzka áhættumatið hefur verið notað sem fyrirmynd að áhættumati fyrir laxeldi í Kanada.  Ávirðingum Valdimars um náttúruníð, fúsk og spillingu er því algjörlega vísað til föðurhúsanna."

Þarna bregst Ragnar Jóhannesson með málefnalegum hætti við svívirðilegum árásum téðs Valdimars á Hafró og rakalausum tilraunum hugstola veiðiréttarhafa og náttúrugjammara til að grafa undan trúverðugleika Hafró sem hlutlægrar og óvilhallrar vísindastofnunar.  Þeir, sem hafa ekki annað fram að færa en hástemmdan og tilfinningahlaðinn atvinnuróg og níð gagnvart virðingarverðri vísindastofnun, sem aflað hefur sér trausts innanlands og utan, hafa augljóslega ekki fundið fjölina sína og munu aldrei finna hana, nema þeir bæti ráð sitt. 

"Áhættumatið [líkanið] reiknar út áætlaðan fjölda göngufiska úr sjókvíaeldi upp í veiðiár samkvæmt gefnum forsendum.  Matið reiknar út ágengni (e. intrusion) í einstökum ám út frá þekktum upplýsingum um stofnstærð í hverri á.  Rauntölur frá Noregi hafa sýnt, að eldisfiskur hefur margfalt minni æxlunarhæfni en villtur fiskur, og því má reikna með því, að erfðablöndunin verði einnig margfalt minni en ágengnin. Að mati færustu vísindamanna á þessu sviði þarf ágengni að vera a.m.k. 4 % á hverju ári áratugum saman, til þess að erfðablöndun nái að skerða hæfni stofns árinnar. 

Í áhættumati frá 2020 var áætluð ágengni um og innan við 1 % í 89 af þeim 92 veiðiám, sem eru í matinu, og þar af var engin ágengni áætluð í 43 ám."

Í raun og veru er allt moðverk og hræðsluáróður gegn sjókvíaeldinu vegna meintrar hættu á erfðablöndun í hvert skipti, sem eldislaxar sleppa út úr kvíunum, hrakin á grundvelli útreikninga, sem reistir eru á rannsóknarniðurstöðum. Fullyrðingaflaumur veiðiréttarhafa og sjálfskipaðra náttúruverndara er reistur á ímyndaðri hættu, sem á sér enga stoð í raunveruleikanum.

Hvað segir reynslan ?  Á 6 ára skeiði reyndust 10 strokulaxar fara upp í 92 veiðiár, þar af 2 úr eldi erlendis, og gefur það meðalágengni 0,09 %.  Hæsta ágengnin var 1,19 % í Staðará í Steingrímsfirði.  Þetta sýnir, að tilfinningaþrungið moldviðri veiðiréttarhafa og sjálfskipaðra náttúruverndara er innantómur lygaáróður til að grafa undan afkomu fjölda manns í landinu, sem vinnur að nauðsynlegri gjaldeyrisöflun fyrir þjóðarbúið.  Eru það ólíkt meiri tekjur en hafast upp úr krafsinu við sölu réttar til að veiða og sleppa meira eða minna særðum villtum laxi eftir öngul í gininu. 

Höfundurinn, Ragnar Jóhannesson hjá Hafró, gerði ítarlega grein fyrir útreikningunum, sem jók gildi greinarinnar töluvert:

"Matið byggir á tiltölulega einföldum þáttum. Fyrst ber að nefna umfang eldisins p, sem er umfang þessarar framleiðslu í hverjum firði fyrir sig.  Því næst er meðalhlutfall strokufiska á hvert framleitt tonn [t], sem við auðkennum sem S [=n/t, strokufjöldi/t].  Raunverulegar stroktölur eru að sjálfsögðu breytilegar á milli ára [og fjarða-innsk. BJo], en meðaltal síðustu 10 ára í Noregi gefur gefur töluna S=0,8 stk/t. Meðaltal síðustu 6 ára hérlendis gefur töluna S=0,5 stk/t [með tímanum hefur þetta hlutfall lækkað í báðum löndum].  

Einungis [lítill] hluti þeirra fiska, sem strjúka, mun ganga upp í ár og það hlutfall, auðkennt sem L, er nefnt endurkomuhlutfall.  Áætlaður heildarfjöldi eldislaxa, sem gengur í veiðiár [eins fjarðar], e, er því: e=p*s*L stk.

Nú er áætlað endurkomuhlutfall (L) mismunandi [annað] fyrir sjógönduseiði (snemmstrok [L1]) og fisk, sem er orðinn nær fullvaxta (síðstrok [L2]), og að auki er hegðun þeirra önnur. Strok 11 k laxa úr 2 kvíum Arnarlax í febrúar 2018 (síðbúið strok, stórir fiskar) var í raun ágætt álagspróf á fyrstu útgáfu áhættumatsins.  Raunin varð sú, að mun færri fiskar skiluðu sér í veiðiár en búizt var við, og endurkomuhlutfallið [L2] var því lækkað úr 3,3 % í 1,1 % við endurmat árið 2020."

 Komið hefur í ljós, að endurkomuhlutfall strokufiska á ári lækkar hratt með auknum massa fiska á bilinu 0-600 g og hægar eftir það [þ.e. L1>L2]. Fyrir þessu gerði Ragnar góða grein: 

"Eins og nú er vel kunnugt, varð strok úr sjókví við Haganes í Arnarfirði 2021, og gat Arnarlax ekki gert grein fyrir afdrifum 81.564 laxa.  Útreikningar okkar gáfu svipaða niðurstöðu varðandi strokfjölda.  Hér var um sjógönguseiði að ræða (snemmstrok).  Þau synda á haf út í fæðuleit og snúa svo til baka á upprunastað eftir a.m.k. eins vetrar dvöl í sjó [1-3 vetur]. Því var þetta strok álagspróf á stuðla, sem notaðir voru fyrir snemmstrok, enda fyrsta strokið af því tagi hérlendis, sem vitað var um.  

Við endurmat á stuðlum fyrir snemmstrok var notast við greiningu á umfangsmiklum sleppitilraunum, sem norska Hafrannsóknastofnunin stóð fyrir á árunum 2005-2008.  Sú greining leiddi í ljós, að endurkoma fellur með strokstærð, eins og sýnt er á Mynd 1 [í greininni, ekki hér, en sviðið fyrir L1 er 0,52 %-0,08 % fyrir 0-1400 g].  Samkvæmt gögnum frá Arnarlaxi var meðalþyngd þeirra [strokfiskanna] um 900 g við strok.  Í fyrra veiddust 25 fiskar úr þessu stroki í ám í Arnarfirði, meginþorrinn í frárennsli Mjólkárvirkjunar.  Það stemmir nokkuð vel við þá 40 fiska, sem vænta mátti eftir 1 vetur í sjó [samkvæmt líkani - innsk. BJo].  Einnig var dreifing þeirra lítil á frekar takmörkuðu svæði, eins og matið gerði ráð fyrir."

Það getur verið fróðlegt að slá á efri mörk strokufiskafjölda upp í ár landsins við 100 kt/ár laxaframleiðslu í sjókvíum við landið (Vestfirði og Austfirði).  Þetta eru E=100 kt*0,5 stk/t*0,0011=55 stk/ár.  Ef hrygningarstofninn á þessum svæðum er 16 kt, þá er ágengnin Á= 55/16 k = 0,3 %, sem er heilli stærðargráðu undir hættumörkunum 4 %.  Það virðist þess vegna vera borð fyrir báru, hvað erfðaáhættuna varðar, þótt sjókvíaeldið yrði rúmlega tvöfaldað, frá því sem það er núna.  Innantómar upphrópanir ofstækismanna eiga ekki að fá að móta atvinnuþróun og nýtingu auðlinda í íslenzkri lögsögu. Þar verður vísindaleg greining og bezta tækni áfram að fá að ráða för.  

 

 

 

Til hvers er verið að setja markmið ?

Markmið verður að vera mælanlegt og tímasett.  Annars er það eitthvað annað, t.d. stefnumið.  Þetta er þó ekki nóg.  Það verður að vera raunhæfur möguleiki á að ná markmiðinu með hnitmiðaðri áætlun og skipulegri og faglegri vinnu.  Í kjölfar samþykktrar markmiðssetningar þarf áætlunin fljótlega að fæðast og vinnan að henni að hefjast.  Þannig vinna fyrirtækin í landinu að því að bæta rekstur sinn eða fjárhagsstöðu.  Markmiðasetning er öflugt stjórntæki til að beina vinnu starfsmanna inn á umbótabrautir, sem stjórnendur telja vænlega til árangurs fyrir fyrirtækið. 

Komið hefur í ljós, að þessu er allt öðru vísi varið hjá sumum stjórnmálamönnum og embættismönnum, sem stjórna mikilvægum málaflokkum á vegum ríkisins.  

Alræmdasta nýlega dæmið er af ráðherrum Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs, sem á síðasta kjörtímabili fóru með umhverfismál og forsæti ríkisstjórnarinnar, þegar ákveðið var að bæta um betur, svo að um munaði, og setja markið á 55 % samdrátt koltvíildislosunar út í andrúmsloftið árið 2030 m.v. losunina árið 1990.  Það var þegar í upphafi ljóst, að í framkvæmdaáætluninni til að ná þessu markmiði yrðu að vera virkjanir endurnýjanlegrar orku, sem mundu leysa af hólmi eldsneytisorkuna, sem spöruð yrði.  Ekkert bólaði á þessu hjá Katrínu Jakobsdóttur, sem básúnaði þetta markmið hins vegar út erlendis í hópi annarra þjóðarleiðtoga, sem grunaði ekki, að manneskjan færi með fleipur. 

Nú er komið í ljós, að vonlaust er að reyna að ná þessu markmiði, því að forsendur skortir, enda hefur verið setið með hendur í skauti í orkumálunum og stóð aldrei annað til hjá Katrínu. Nú er hún búin að spila rassinn úr buxunum. Brennsla jarðefnaldsneytis á Íslandi og í íslenzkum skipum og flugvélum mun ná nýjum hæðum í ár og líklega á næstu árum ár frá ári, enda þarf að brenna tugþúsundum tonna af olíu til að framleiða rafmagn. Katrín verður þjóðinni til skammar með innihaldslausu rausi sínu á erlendri grundu. Þessi ólíkindalæti reyfarahöfundarins í forsætinu ganga ekki lengur. 

Nú hefur annarri hneykslunarhellu skotið upp á yfirborðið, nokkuð óvænt m.v. digurbarkalega markmiðasetningu þar. Það eru háskólarnir.  Þeir dala stöðugt í samanburði við marga erlenda háskóla. Sé rétt munað, setti núverandi rektor HÍ markmið um að koma HÍ í hóp 100 beztu á lista "Times Higher Education" á tilgreindu ári, en hann hefur nú fallið á botninn þar.  Það kemur höfundi þessa pistils ekki sérlega mikið á óvart, að HÍ standist ekki samanburð við háskóla nágrannalandanna.  Kennsla til fyrrihluta prófs í verkfræði tók á sínum tíma 3 ár í HÍ, en þegar kandídatarnir settust í Norðurlandaskólana, a.m.k. hinn ágæta "Norges Tekniske Högskole" - NTH í Þrándheimi, þá voru þeir settir með 3. árs nemum þar.  Ástæðan var sennilega sú, að námið á NTH var mun nær þörfum atvinnulífsins og verklegra en námið í HÍ, og sennilega er það þannig enn þá. Það kostar mikið að koma upp verklegri kennsluaðstöðu, en það skilar sér fljótt.  Það er líka dýrkeypt að útskrifa unnvörpum kandidata úr háskólum, sem atvinnulífið hefur litla eða enga þörf fyrir og á sama tíma að takmarka svo aðgengi að eftirsóttum greinum, t.d. sjúkraþjálfun, líftækni, lyfjafræði og hugbúnaðargerð, að hörgull í atvinnulífinu upp á tæplega 10 þúsund manns hefur myndazt. 

Frétt Gísla Freys Valdórssonar í Morgunblaðinu 10. marz 2023 undir fyrirsögninni:

"Þörf á orku og fjölbreyttari menntun",

hófst þannig:

""Það er ekki nóg að setja sér markmið um orkuskipti og loftslagsmál; það þarf líka að standa við þau."  

Þetta sagði Árni Sigurjónsson, formaður Samtaka Iðnaðarins (SI) í opnunarávarpi sínu á fjölmennu Iðnþingi samtakanna, sem haldið var í gær.  Þar fjallaði Árni m.a. um orkuþörfina hér á landi og benti á, að raforka á Íslandi væri nú uppseld og aflgeta kerfisins komin að þolmörkum.  Eftirspurnin eftir raforku hafi þó sennilega aldrei verið meiri og mörgum álitlegum verkefnum hafi á undanförnum árum verið ýtt út af borðinu vegna framboðsskorts."

Þetta er ófögur lýsing á stöðu orkumála í landinu og í raun alger áfellisdómur yfir yfirvöldum orkumála í landinu.  Hér á árum áður hefðu þessar lýsingar getað átt við síðasta árið fyrir gangsetningu nýrrar virkjunar, en nú er því ekki að heilsa. Næsta virkjun af þokkalegri stærð (um 100 MW) er ekki í sjónmáli, og þessi staða hefur í raun varað í meira en ár.  Samfélagið hefur orðið fyrir stórtapi, enda hægir á hagvexti, þegar innlenda orku skortir. Ástandið er grafalvarlegt, enda er markmið ríkisstjórnarinnar um minnkun koltvíildislosunar gjörsamlega komið á hliðina, og Katrín, forsætisráðherra, hefur með óraunsæi og hégómagirni sinni hengt stórskuld koltvíildisgjalda til útlanda um háls skattborgaranna.  Þessir stjórnarhættir eru óráðsía, en sennilega yppir frú Katrín bara öxlum, tekur eina eða tvær fettur og skellihlær svo að öllu saman í fullkomnu ábyrgðarleysi.  Einhver annar á að bjarga málum, þegar þar að kemur.  

""Stórnotendur þurfa að búa við mögulegar skerðingar raforku, og ekkert er til aukreitis vegna orkuskipta hérlendis né nýrra tækifæra í iðnaði.  Engu að síður eru markmið stjórnvalda skýr: að Ísland nái kolefnishlutleysi og fullum orkuskiptum árið 2040", sagði Árni.  "Því blasir það við, að auka þarf raforkuframleiðslu á Íslandi verulega, ef við ætlum að vera virkir þátttakendur í hinni grænu iðnbyltingu með áframhaldandi hagvexti og bættum lífskjörum."  

Það væri réttara að tala hreint út.  Hér verður raforku- og rafaflskortur næstu 5 árin hið minnsta, og þess vegna er tómt mál að tala um kolefnishlutleysi og full orkuskipti árið 2040.  Reyndar er hægt að ná kolefnishlutleysi á undan fullum orkuskiptum með því að binda CO2, t.d. með skógrækt, og fá alþjóðlega vottun á þá bindingu.  Samtök iðnaðarins hefðu mátt svara spurningunni fyrir sitt leyti um, hvernig á að auka raforkuvinnslu með jarðgufu og orku fallvatna sem hraðast, því að vindknúnir rafalar koma að afar takmörkuðu gagni einir og sér og landskemmdir af þeirra völdum eru allt of víðfeðmar m.v. gagnsemina. Véfréttin í Delfí mundi svara þannig, að ríkisstjórnin og þingmeirihluti hennar verði að taka af skarið með einum eða öðrum hætti, en er þingmeirihluti fyrir hendi til þess ?  Stendur hnífurinn þar í kúnni ?

"Áslaug Arna benti þó á, að íslenzkir háskólar væru langt á eftir norrænum háskólum í menntun í svonefndum STEAM-greinum (vísinda- og tæknigreinum, verkfræði, listgreinum og stærðfræði).  Þá birti hún jafnframt tölur um samanburð á íslenzku háskólunum, þar sem fram kemur, að Háskólinn í Reykjavík (HR) er í neðsta sæti af 37 skólum á Norðurlöndum, þar sem gæði kennslu eru metin, og [að] Háskóli Íslands (HÍ) [sé] í 32. sæti.  

Þá situr HR í 301.-350. sæti á lista "Times Higher Education", en HÍ í 501.-600. sæti.  Það var á þessum lista, sem HÍ hafði sett sér markmið um að vera [á] meðal 100 beztu."

Þetta er hrikalegur áfellisdómur yfir íslenzka menntakerfinu og sérstaklega háskólastiginu.  Þó að þarna sé augljóst ósamræmi, þar sem HR liggur á botninum í samanburði innan Norðurlandanna, en HÍ hjá "Times Higher Education", er þó full ástæða til að taka mark á þessum niðurstöðum, enda eru þær samhljóma árangri íslenzkra grunnskólanemenda í PISA-könnunum. Hið alsorglegasta við að horfa upp á þessi ósköp er, að þeir, sem eiga að stjórna þessum málum, virðast  alls ekki vita, hvað til bragðs á að taka, og æpa bara á meira fé, sem annaðhvort kemur þá úr vösum stúdenta eða úr tómum ríkissjóði (auknar lántökur).  Í báðum tilvikum er verið að kaupa gallaða vöru, og það er óviðunandi.   

Meinsemdin er kratismi úr hófi fram

Nýlega vakti 1. þingmaður Suðurkjördæmis þarfa og tímabæra athygli á meinsemd í hagkerfinu, sem er offjölgun opinberra starfsmanna, ríkis og sveitarfélaga. Það er samhengi á milli þessarar offjölgunar og mikils hallarekstrar á ríkissjóði og sjóðum margra sveitarfélaga.  Í síðari hópnum vegur borgarsjóður þyngst.  Í Reykjavík hefur Samfylkingin farið með stjórnartaumana í meira en áratug í mismunandi samkrulli.  Óstjórnin er þar verri en í nokkru öðru sveitarfélagi, og nú hótar Samfylkingin að halda með gjaldendur í Reykjavík og reyndar skattgreiðendur alla í landinu út á algert fjárhagslegt og tæknilegt forað, sem hún kallar Borgarlínu.  Borgarlína Samfylkingarinnar er óskapnaður, sem enginn innlendur samgönguverkfræðingur hefur sézt mæla með.  Fær og reyndur samgönguverkfræðingur hefur hins vegar gagnrýnt Borgarlínufyrirkomulagið eindregið og bent á aðra eðlilegri og ódýrari leið.  Borgarlína Samfylkingar verður sorgarlína og mikill baggi á rekstri Reykjavíkur og sveitarfélaganna, sem þátt í glapræðinu taka, mun auka hallarekstur ríkissjóðs og tefja stórlega arðsamar og nauðsynlegar framkvæmdir á samgöngusviði um land allt. 

Fjöldaframleiðsla fólksbílsins var mikið framfaraskref, sem gerði almenningi kleift að eignast vélknúinn fararskjóta og fara sínar eigin leiðir.  Í samanburði við einkabílinn eru strætisvagnar og sporvagnar/járnbrautarlestir óttalegt neyðarbrauð í þéttbýli, nema þar sem gatnakerfið er yfirlestað og rými er ekki fyrir hendi til útvíkkunar.  Við slíkar aðstæður hefur verið lagt neðanjarðar sporvagnakerfi eða jafnvel einteinungar ofanjarðar.  Hér hefur hin andframfarasinnaða og bílfjandsamlega Samfylking beitt sér fyrir því að oflesta samgöngukerfið með því að þvælast fyrir lögn Sundabrautar með skipulagslegum skemmdarverkum og með því að taka hagkvæmustu framkvæmdir til afkastaaukningar samgöngukerfisins, mislæg gatnamót, út af aðalskipulagi Reykjavíkur, svo að ekki sé minnzt á kjánalegar þrengingar gatna (fækkun akreina) og krúsídúllur.  Hér er um forheimskulega stjórnvaldsaðgerð að ræða, sem gerð er í blóra við vilja Vegagerðarinnar, sem sjá mundi um  nauðsynlegar umbótaframkvæmdir á borð við Sundabraut og mislæg gatnamót.  

Menn geta nú rétt ímyndað sér, hvers konar fíflagangur yrði uppi á teninginum, ef þetta krataóbermi (Samfylkingin) kæmist að kjötkötlum ríkisins.  Alls konar vitleysa fengi að viðgangast, vanhugsuð gæluverkefni, og ríkið mundi þenjast enn meira út með ráðningum út og suður, lamandi skattahækkunum á hagkerfið og samt skuldasöfnun ríkissjóðs. Þjóðin kannast við tilburði Samfylkingarinnar.  Þar á bæ er hegðunin þannig, að þau virðast halda að fyrirtæki og heimili séu bara mjólkurkýr hins opinbera. Þar sem Samfylkingin er við völd, þar er hætt við sukki og svínaríi. 

Þann 27. febrúar 2023 birtist grein í Morgunblaðinu eftir Guðrúnu Hafsteinsdóttur, Alþingismann, sem áður var getið, undir fyrirsögninni:

"Sláandi tölur, sem kalla á umræðu".

Hún hófst þannig:

"Opinberum starfsmönnum fjölgaði um 11.400 á árunum 2015-2021 eða um 21,4 %.  Á sama tíma fjölgaði starfsfólki á almennum vinnumarkaði um 4.200 eða um 3 %." 

Þetta er órækt dæmi um ofþenslu hjá hinu opinbera, sem á hlut í miklum hallarekstri ríkissjóðs og margra sveitarfélagssjóða. Hinn mikli hallarekstur er einn af efnahagsþáttunum, sem kyndir undir of mikilli verðbólgu nú um stundir.  Prófessor emeritus í hagfræði við HÍ, Ragnar Árnason, kallar núverandi verðbólgu eftirspurnarverðbólgu, enda varð gríðarlegur hagvöxtur í fyrra, 2022, eða yfir 6 %. Það ríkir þensla í hagkerfinu og talsverð spurn eftir vinnuafli, jafnvel umfram framboð á ýmsum sviðum.  Hallarekstur og skuldasöfnun opinberra  aðila virkar sem olía á eldinn við þessar  aðstæður.

Núverandi verðbólga á Íslandi er samsett fyrirbrigði, enda er há verðbólga í helztu viðskiptalöndum, t.d. yfir 10 % á Bretlandi, og í nokkrum löndum evrusvæðisins er hún um og yfir 20 %. Hérlendir loddarar, einkum áhugamenn um ESB-aðild Íslands, hafa flíkað hreinni vanþekkingu og/eða vísvítandi blekkingu um það, að innleiðing evru sem lögeyris á Íslandi myndi virka sem töfrasproti til að þrýsta verðbólgu og vöxtum á Íslandi niður í þýzk gildi.  Þetta er bull og vitleysa.  Landsmenn verða sjálfir að koma jafnvægi á fjárhagsbúskapinn hjá sér og efla útflutningsgreinarnar og eigin framleiðslu til að viðskiptajöfnuðurinn við útlönd skili aftur drjúgum (jákvæðum) afgangi.  

Það er hættulegt villuljós, sem vinstri sinnaðir og yfirborðskenndir hagfræðingar hafa undanfarið haldið á lofti hérlendis, t.d. á Gufunni (RÚV-1), að launahækkanir innanlands umfram launahækkanir í helztu viðskiptalöndum okkar hafi lítil áhrif á innlenda verðbólgu.  Þar sem 2/3 hlutar verðmætasköpunar fyrirtækjanna fara í launakostnað, eins og hérlendis, sem er eitt hæsta þekkta hlutfall í þessum efnum í heiminum, verður að mæta raunlaunahækkunum með framleiðniaukningu í sama mæli.  Annars neyðast fyrirtækin til að velta aukningunni út í verðlagið og samkeppnishæfni þeirra mun versna að sama skapi, einkum við innflutning og á erlendum mörkuðum.  Þetta veikir viðskiptajöfnuðin, sem fellir verðgildi ISK, og slíkt kyndir undir verðbólgu.

"Mesta athygli vekur nefnilega sú niðurstaða, að störfum í opinberri stjórnsýslu hafi fjölgað mest.  Þar bættust við 4.600 starfsmenn á árunum 2015-2021, sem jafngildir fjölgun um 60 % !"

Það er ei kyn, þótt keraldið leki.  Þetta er ósjálfbær fjölgun, því að hún er baggi, sem dregur úr lífskjarasókn í landinu, þar sem þessi mikla fjölgun er langt umfram fjölgunina í einkageiranum, sem stendur undir kostnaðinum af hinum.  Byrði einkageirans af hinum opinbera þyngist, og er hún þó nú þegar á meðal þeirra þyngstu í Evrópu.  Þess vegna þarf nú að vinda ofan af þessari óheillaþróun og útvista verkefnum frá hinu opinbera til einkageirans.  Þetta getur gerzt á heilbrigðissviði, kennslusviði, eftirlitssviði o.fl. Hið opinbera getur áfram borið ábyrgðina á þjónustunni, en fengið aðra í framkvæmdina og sparað fé, því að opinberir starfsmenn eru dýrir og ekki alltaf jafnskilvirkir og þeir í einkageiranum. 

Guðrún gerði þróun launakostnaðar á hvern starfsmann í opinbera geiranum m.v. í einkageiranum að umræðuefni í téðri Morgunblaðsgrein: 

"Merkilegt er annars til þess að hugsa, að á undanförnum árum og áratugum hafi vinnumarkaðurinn okkar þróazt með þeim hætti, að einkageirinn á oft í vandræðum með að fá fólk til starfa í samkeppni við opinbera geirann og kjaraþróunina þar.  Samt heldur einkamarkaðurinn opinbera kerfinu uppi eðli máls samkvæmt !

• Laun eru orðin hærri víða í opinbera kerfinu en á einkamarkaði.
• Lífeyrisréttindi eru orðin jöfn í opinbera geiranum og á einkamarkaði.
• Vinnutíminn er styttri hjá hinu opinbera.
• Starfsöryggið er meira með ráðningarvernd hins opinbera.
• Verðmætin verða til í einkageiranum til að standa undir stjórnsýslu og opinberri starfsemi að stórum hluta."

Þetta er uppskrift að spennu á vinnumarkaði, þegar hagvöxtur er góður, eins og um þessar mundir.  Við slíkar aðstæður er hætt við launaskriði, sem kyndir undir eftirspurnarverðbólgu, hvað sem líður kratískum viðhorfum sumra hagfræðinga, sem eru blindaðir af eigin predikunar- og áróðursþörf.  Það tíðkast hvergi í vestrænum samfélögum, a.m.k. ekki, þar sem efnahagslegur stöðugleiki ríkir, að hið opinbera sé leiðandi í launakjörum á vinnumarkaði.  Hér er enn komin uppskrift að efnahagslegum óstöðugleika hérlendis, sem er sjálfskaparvíti auðvitað.

"Eina leiðin og eina ráðið til að auka verðmætasköpun er að örva einkaframtakið, enda verður nánast allur útflutningur til í einkageiranum.

Straumurinn liggur hins vegar í aðra átt í samfélaginu okkar, og það er með miklum ólíkindum.  Það birtist ekki sízt í stórfjölgun starfa hjá ríki og sveitarfélögum á sama tíma og störfum fjölgar takmarkað á almennum markaði." 

Nú lítur vel út með spurn eftir Íslandi sem áfangastað ferðamanna frá Bandaríkjunum, Evrópu og víðar að þrátt fyrir bölsýni vegna versnandi lífskjara á þessum svæðum vegna hárrar verðbólgu. Hún er svipuð í BNA, ESB og á Íslandi, en matvöruverð hefur hækkað minna á Íslandi en á evrusvæðinu, eins og Óli Björn Kárason, formaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins, sýndi glögglega fram á í Morgunblaðsgrein sinni 8. marz 2023.  Engu að síður er verðlag hátt á Íslandi fyrir ferðamenn frá þessum svæðum, og stafar það af hárri skattheimtu og háum launum, en lágmarkslaun eru hérlendis þau hæstu, sem þekkjast.  Hins vegar er uppistaðan í ferðamannastrauminum lífeyrisþegar og annað fólk, sem hefur getað lagt fé til hliðar til að geta ferðazt.

Sökin á ofangreindri öfugþróun í atvinnulífinu, sem veldur óstöðugleika, liggur að nokkru hjá skólakerfinu, sem ekki útskrifar fólk með þá þekkingu og færni, sem atvinnulífið á einkamarkaði þarf á að halda.  Þá þrýstir fólkið á um að komast að í opinbera geiranaum, þótt það fái þar ekki störf alls kostar við hæfi m.v. menntun sína. Í öðrum tilvikum er staðan þó sú, að það kýs fremur að starfa í opinbera geiranum en hjá fyrirtækjum, þar sem samkeppnin knýr á um að sýna frumkvæði og aukna skilvirkni á hverju ári og vegna þeirrar stöðu, sem nú ríkir í opinbera geiranum og 1. þingmaður Suðurkjördæmis telur upp í tilvitnaðri grein. 

"Hvað sem hver segir, þá ber brýna nauðsyn til þess að stíga á bremsur, stöðva þenslu opinbera kerfisins, koma á það böndum og draga úr umsvifum þess með því að flytja þaðan verkefni og störf til einkageirans í mun meira mæli en gert hefur verið.  Í þeim efnum höfum við ekki val." 

Í sumum tilvikum er búið að kostnaðargreina verk hjá hinu opinbera, sem einkaframtakið getur unnið.  Þá er hægt að bjóða verkið út til að sannreyna, að spara megi fé skattgreiðenda (útsvarsgreiðenda), með því að færa verkefni frá hinu opinbera til einkageirans.  Þannig hafa Sjúkratryggingar Íslands nú boðið út liðskiptaaðgerðir á mjöðm og hné.  Landsspítalinn fær greiddar ISK 1.985.694 fyrir mjaðmaraðgerð, en lægsta tilboð einkageirans hljóðaði upp á ISK 1.070.000.  Mismunurinn er ISK 915.694 eða 46 % af verði Landsspítalans.  

Fyrir hnéð fær Landsspítalinn ISK 2.024.481, en lægsta tilboðið hljóðaði upp á 1.070.000. Mismunurinn  er ISK 954.481 eða 47 %.  Í þessum tilvikum fer ekki á milli mála, að það er í almannaþágu að fylgja ráðum 1. þingmanns Suðurkjördæmis og færa öll þessi verkefni frá Landsspítalanum og til einkageirans.  Vegna mikils álags á Landsspítalann, sem er á mjög erfiðu skeiði núna vegna frestunar vinstri stjórnarinnar 2009-2013 á öllum framkvæmdum við nýja Landsspítalann, er þetta sjálfsagt mál, en mikilvægast er þó að leysa úr brýnum vanda sjúklinganna, sem eru fórnarlömb biðlistanna, sem eru fylgifiskur opinbers eignarhalds og rekstrar.

Í lokin skrifaði þingmaðurinn:

"Við verðum í raun að starfa í samræmi við þá staðreynd, að verðmætin skapast í atvinnurekstri einkaframtaksins, en ekki í skrifborðsskúffum opinberra embættismanna.  Mörg dæmi eru hins vegar um, að stjórnmálamenn og embættismenn hafi sannfæringu fyrir því, að verðmætin skapist innan skrifstofuveggja hins opinbera.  Slíkt kann ekki góðri lukku að stýra."

Þarna skilur einmitt á milli hægri og vinstri manna. Kratar trúa því, að sem mestur opinber rekstur og eignarhald sé í þágu almennings, þótt dæmin sýni annað.  Þetta eru trúarbrögð kratanna, og þess vegna berja þeir hausnum við steininn, þegar staðreyndirnar tala sínu máli. Leiðin til fátæktar og ánauðar liggur um leiðir vinstri manna í efnahagsmálum og fjármálum hins opinbera.