Að falla í gildru

Þingmenn eru greinilega hugsi, margir hverjir, yfir Þriðja orkupakkanum, enda kemur fyrr eða síðar til þeirra kasta að afgreiða hann. Sumir hafa þegar tekið afstöðu, ýmist með eða mót, en aðrir eru í vafa.  Vísa þeir gjarna til væntanlegrar niðurstöðu einhvers konar áhættugreiningar, sem mun vera í gangi á vegum ráðuneyta, enda hverju barni ljóst, að um stórfellt hagsmunamál íslenzku þjóðarinnar er að ræða að hafna Orkubálki ESB #3.

Það er helzt þrennt, sem virðist vefjast fyrir þingmönnum við að gera upp hug sinn:  

Í fyrsta lagi, hvort skuldbindingar um valdframsal á öllum þremur sviðum ríkisvaldsins til yfirþjóðlegrar stofnunar, þar sem landið á ekki aðild, samræmast Stjórnarskrá.  Í þessu sambandi má taka dæmi:

Setjum svo, að færeysk og íslenzk stjórnvöld geri með sér samning um raforkuviðskipti og ríkisstjórnin feli Landsneti að sjá um verkefnið, bjóða það út og hafa eftirlit með framkvæmd, og síðan að reka sæstrenginn, eins og Statnett er falið í Noregi varðandi allar millilandatengingar Noregs. 

Eftir innleiðingu Orkupakka #3 fer þetta verkefni vafalaust inn á borð Landsreglara, enda fjallar málið um útflutning á a.m.k. 100 MW afli að jafnaði.  Hann mun benda á, að þessi sæstrengur sé ekki inni á Kerfisþróunaráætlun ACER/ESB, Færeyjar séu ekki á innri orkumarkaði EES og orkusala þangað dragi úr getu Íslands til að afhenda orku inn á þennan innri markað, en Alþingi hafi með innleiðingu Orkupakka #3 og innleiðingu gerðar #347/2013 í kjölfarið skuldbundið Ísland til að styðja við Kerfisþróunaráætlunina í hvívetna.  Við mat á samfélagslegri arðsemi þessa sæstrengs samkvæmt gerð #347/2013 mun hann sennilega ekki ná lágmarkseinkunn, af því að samfélagið í þessum skilningi er EES, sem Færeyjar standa utan við.

  Þessi ágreiningur á milli íslenzkra yfirvalda og ACER/ESB getur hæglega lent hjá ESA (Eftirlitsstofnunar EFTA), sem mun benda á þær skuldbindingar, sem Ísland hefur undirgengizt gagnvart Innri markaðinum.  Ef samkomulag næst ekki, fer þessi ágreiningur til EFTA-dómstólsins, sem dæmir eftir Evrópurétti, því að millilandaorkutengingar heyra undir hann eftir innleiðingu Orkupakka #3.  

Fari þetta svona, óháð úrskurði, dylst engum, að Ísland hefur glatað fullveldi sínu í hendur Evrópusambandsins. Ráðin eru tekin af rétt kjörnum stjórnvöldum, og Evrópurétturinn gengur framar íslenzkum lögum.

Fer þetta svona ?  Það er skoðun Peters Örebech, prófessors í lögum við háskólann í Tromsö og sérfræðings í Evrópurétti.  Þegar hann hélt  fyrirlestur í Háskóla Íslands, þann 22. október 2018, var Stefán Már Stefánsson, prófessor emerítus í lögum, einn fundargesta.  Hann stóð upp eftir fyrirlesturinn, ávarpaði Peter, þakkaði honum fyrir og sagðist sammála lögfræðilegri röksemdafærslu hans um kaupin á eyrinni eftir téða innleiðingu.  Þarf frekari vitnana við varðandi Stjórnarskrána ?

Þingmönnum verður alltíðrætt um, að þeir vilji alls ekki, að orkulindir landsins rati í erlendar hendur.  Þetta er í raun aðeins spurning um tíma, því að eftir innleiðingu Orkupakka #2 á sínum tíma njóta öll orkufyrirtæki og fjárfestar innan EES sama réttar og innlendir menn og fyrirtæki til að eignast vatnsréttindi eða jarðgufuréttindi á Íslandi, svo og til að fá rannsóknarleyfi fyrir beizlun orkulinda og virkjunarleyfi að uppfylltum öllum skilyrðum.  

Það, sem breytist hins vegar með samþykkt Þriðja orkupakkans, er markaðurinn fyrir raforkuna, sem unnin er úr íslenzkum orkulindum.  Hér verður afdráttarlaust (var valfrjálst) stofnað til frjáls markaðar í orkukauphöll undir umsjón Landsreglara Evrópusambandsins í Reykjavík.  Þetta mun gera nýjum, erlendum aðilum auðveldara um vik að athafna sig á markaðinum, og sömuleiðis glæðast líkur verulega á stækkun markaðarins með tengingu við sameiginlegan raforkumarkað ESB um sæstreng, en efling orkusamtenginga á milli landa, og tvöföldun slíkra orkuflutninga upp í 20 % árið 2030 m.v. 2010 og upp í 25 % árið 2035, eru markmið ESB. Þessi mikla fyrirhöfn og fébinding er liður í að auðvelda orkuskipti ESB og að gera ESB-löndin betur í stakk búin að mæta væntanlegum eldsneytishækkunum, sem ESB býr sig nú undir, af völdum minnkandi, þekktra eldsneytisbirgða.  Allt mun þetta auka áhuga erlendra fjárfesta á íslenzkum orkulindum.

Ef einhver efast um þetta, ætti sá hinn sami að líta til Noregs, en þar er þessi þróun orðin áberandi.  Erlendir fjárfestar hafa þar í miklum mæli fjárfest í vindorkuverum, norskum náttúruunnendum til gremju, og í smávirkjunum vatnsafls. Þessar virkjanir fjárfesta af meginlandinu eru ekki arðbærar á því orkuverði, sem verið hefur í Noregi undanfarin ár.  Nú gegnir öðru máli, og þessi erlendu orkufélög geta auðvitað selt  orkuna til útlanda, þegar það er hagstæðara.  Eftir sitja Norðmenn með lága vatnsstöðu í mörgum af sínum öflugustu miðlunarlónum og hátt orkuverð (yfir 100 % hækkun á vinnsluþættinum í janúar-febrúarbyrjun 2019 m.v. sama tíma í fyrra).

Rauður þráður í málflutningi þingmanna, sem enn gera sér ekki grein fyrir hinni þjóðhagslegu og stjórnlagalegu hættu, sem af Orkupakka #3 stafar, er, að Ísland sé ekki í beinum tengslum við innri orkumarkað ESB núna, og að íslenzk stjórnvöld hafi það í hendi sér að leyfa slíka tengingu.  Hér er teflt á tæpasta vað og skákað í því skjólinu, að endanleg ákvörðun um slíka tengingu (sæstreng) muni lúta íslenzkum lögum (ekki Evrópurétti) og vilja íslenzkra yfirvalda.  Þannig verður það alls ekki eftir innleiðingu Orkupakka #3, enda eru refirnir til þess skornir að ryðja hindrunum úr vegi fyrir millilandatengingar.  Í þessu er fólginn hinn mikli  og hættulegi misskilningur um, að þessi innleiðing muni hafa hér lítil áhrif. 

Eins og prófessor Peter Örebech hefur sýnt fram á, þá víkur Evrópurétturinn landslögum úr vegi á sviði millilandatenginga við téða innleiðingu.  Það felur m.a. í sér, að greinar 11, 12 og 13 í EES-samninginum, um millilandaviðskipti, virkjast fyrir rafmagnsviðskipti.  Þar eru hvers konar tálmanir á sviði milliríkjaviðskipta innan EES bannaðar, nema einhvers konar neyðarástand myndist. Hvað er bann Alþingis við sæstrengstengingu við útlönd annað en hindrun á millilandaviðskiptum með rafmagn, sem er vara í skilningi ESB ?

Sömu þingmenn segja, að þetta sé ekki nóg, því að skipulagsvaldið sé í höndum landsmanna.  Í þessu felst mikið vanmat á búrókrötunum í Brüssel.  Þar eru vanir menn, sem kunna til verka.  Árið 2013 gáfu þeir út breytingar og viðbætur við Orkupakka #3, sem þeir kalla Evrópugerð #347/2013.  Hún fjallar um innviðauppbyggingu innan ESB og eftir atvikum EFTA.  Þar er aðildarríkjunum gert skylt styðja við og fullnusta eftir mætti Kerfisþróunaráætlun ESB.

  Landsreglara í hverju landi er falið að fylgja þessu eftir.  Þetta þýðir, að Landsneti verður gert skylt að aðlaga Kerfisáætlun sína að Kerfisþróunaráætlun ESB.  Ef t.d. ESB hefur sett sæstrenginn "Icelink" í Kerfisþróunaráætlun sína, sem er staðan núna, þá verður Landsnet að setja nauðsynlegar aðveitustöðvar og flutningslínur frá stofnraforkukerfi landsins og niður að lendingarstað "Icelink" inn á Kerfisáætlun sína. Alla misbresti á þessu og á framfylgd áætlunarinnar tilkynnir Landsreglari umsvifalaust til ACER (gegnum milliliðinn ESA).  Óeðlileg tregða við veitingu framkvæmdaleyfa verður væntanlega kærð til ESA og úrskurður kveðinn upp af EFTA-dómstólinum.

Efasemdarmenn kunna nú að segja, að millilandatengingar fari ekki inn á forgangsverkefnaskrá (PCI) ESB án samþykkis yfirvalda viðkomandi lands.  Þessu er óvarlegt að treysta.  "NorthConnect"-sæstrengurinn á milli Noregs og Skotlands er á þessari skrá í óþökk orkuyfirvalda í Noregi.  Orkustofnun Noregs, NVE, leggur nú mat á umsókn um leyfi til að leggja þennan streng.  Þetta er fyrsta millilandatengingin við Noreg, sem norska ríkið, um fyrirtæki sitt, Statnett, á ekki aðild að, og fulltrúar Statnetts hafa mælt með höfnun á þessu verkefni við NVE í umsagnarferli um verkefnið, eða a.m.k. frestun, þar til í ljós kemur, hvernig orkukerfi Noregs bregst við þeim tveimur stóru sæstrengjum, sem nú eru á framkvæmdastigi; annar til Þýzkalands og hinn til Englands.  Í ljósi síaukinnar miðstýringar ESB á sviði orkumála er engan veginn á vísan að róa í þessum efnum.   

Ætla þingmenn, t.d. Vilhjálmur Árnason í þingflokki sjálfstæðismanna, að verða valdir að því, að landsmenn kunni að eiga það undir ACER/ESB og Evrópuréttinum, hvort risamannvirki verði reist hérlendis á sviði vinnslu og flutnings raforku til að eiga viðskipti með hana á Innri markaði ESB ?

  Skynsamlegra er að hafa vaðið fyrir neðan sig í viðskiptum með orku við ESB, því að þar á bæ er staða orkumála álfunnar réttilega talin alvarleg ógnun við efnahag hennar og öryggi.  Óttaslegið (rán)dýr sést ekki fyrir við að gæta hagsmuna sinna.  Þá er vissara fyrir hin smærri dýrin að gefa ekki á sér fangstað, sérstaklega, ef þau hafa nóg að bíta og brenna.  

 

 

 

Góð og ill tíðindi úr iðnaðarráðuneyti

Í lok janúar 2019 kynnti iðnaðarráðherra, Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir, "átak" til að flýta þrífösun sveitanna. Um hríð hefur verið við lýði áætlun um að ljúka henni árið 2035.  Þetta er afspyrnu metnaðarlaust markmið, enda leiðir dreifing raforku á einum fasa til orkusóunar á formi meiri orkutapa en ella, bæði hjá dreifingarfyrirtækinu og notandanum, og notandanum eru þröngar skorður settar með aflúttak og val á búnaði. Hvort tveggja stendur atvinnurekstri fyrir þrifum. 

Það er eitthvað bogið við það að leggja upp með, að sumar sveitir sitji uppi með einn fasa til ársins 2035 í ljósi þess, að orkusalan mun aukast við þrífösunina, og hagræði mun koma fram, sem vafalaust gerir þessa þrífösun þjóðhagslega hagkvæma.  Þá má ekki gleyma jákvæðum umhverfisáhrifum, minni rekstrarkostnaði og auknu afhendingaröryggi raforku, sem jarðstrengjavæðing og afnám loftlína hefur í för með sér.  Töluverð verðmæti í vír falla til við niðurrifið.

Upphæðin, sem ráðuneytið hyggst verja í þessu skyni næstu 3 ár, 2020-2022, er þó skammarlega lág m.v. þörf og notagildi eða aðeins MISK 240 og mun nema flýtikostnaði RARIK í tveimur sveitarfélögum.  Þessa upphæð þarf a.m.k. að tífalda og jafnframt að heimila veitufyrirtækjunum að taka lán með ríkisábyrgð, svo að ljúka megi þessu þarfa verkefni yfir 90 % árið 2025.  

Nú er gert upp á milli notenda innan hvers veitusvæðis eftir búsetu.  Þetta óréttlæti ætti að afnema með reglugerðarútgáfu ráðuneytisins og/eða lagasetningu, ef þörf krefur, um, að sama dreififyrirtæki megi ekki mismuna viðskiptavinum sínum út frá búsetu, heldur skuli ríkja sama gjaldskrá fyrir dreifingu í þéttbýli og dreifbýli.  Þetta er réttlætismál og mun einfalda reikningshald fyrirtækjanna. 

Er þetta ekki málefni fyrir þingmann að taka föstum tökum ?  Á að trúa því, að ráðuneytið beri fyrir sig Annan orkumarkaðslagabálk ESB, sem er jafnframt í lögum hér, að hann banni slíkan jöfnuð ?  Það er ekki verið að ræða um miðstýrða gjaldskrá allra dreifingarfyrirtækjanna.  Hins vegar verður það eitt hlutverka Landsreglarans, sem iðnaðarráðherra vill endilega fá til starfa hér á vegum ESA/ACER/ESB, að rýna og samþykkja (eða hafna) gjaldskrár dreifiveitnanna.  Hvaða áhrif það hefur á gjaldskrár þeirra, fer eftir arðsemiskröfunni, sem hann leggur til grundvallar fjárfestingunum.  Það er engin ástæða til að ætla, að gjaldskrár dreifiveitnanna muni lækka við tilkomu embættis Landsreglara.

Ef miðað er við viðmiðunar húsnæði Byggðastofnunar og Orkustofnunar, 140 m2 og 350 m3, 4,5 MWh/ár í almenna notkun og 28,4 MWh/ár til húshitunar, þá virðist raforkunotkun í dreifbýli án húshitunar kosta 60 kISK/ár meira en í þéttbýli eða 32 % m.v. sömu notkun.  Þessi munur er í raun mun meiri vegna þess, að í dreifbýli er yfirleitt um atvinnurekstur að ræða á sveitabýlum, og rafmagnsnotkun er þess vegna engan veginn bundin við íbúðarhúsið.  Hjá hverri sveitafjölskyldu gæti rafmagnsnotkunin numið 15 MWh/ár án rafhitunar.  Þá nemur kostnaður í dreifbýli án rafhitunar 200 kISK/ár umfram raforkukostnað þéttbýlisfjölskyldu.  

Þá er komið að húshitunarkostnaðinum.  Umframkostnaður beinnar rafhitunar ofangreinds húsnæðis m.v. sama orku-, flutnings- og dreifingarkostnað virðist nema um 80 kISK/ár umfram hitaveitukostnað eða 46 %.  Það er hægt að draga úr þessum mun og spara allt að 60 % rafkyndingarkostnaðar með uppsetningu varmadælu fyrir upphitað húsnæði og spara þannig 48 kISK/ár og í raun mun hærri upphæð vegna stærra húsnæðis, sem er upphitað í dreifbýli, e.t.v. 100 kISK/ár.  

Hér er um aðstöðumun fólks á "heitum" og "köldum" svæðum að ræða, sem eðlilegt er, að ríkissjóður leitist við að jafna.  Innkaupastofnun ríkisins gæti boðið út varmadælur og afhent þær þeim endurgjaldslaust, sem gera samning um varmadæluvæðingu húsnæðis síns á "köldum" svæðum.  Þetta er aðeins raunhæft, þar sem dreifiveita afhendir þriggja fasa rafmagn, því að þriggja fasa búnaður er mun ódýrari í stofnkostnaði og rekstri.  

Raforkuviðskiptin minnka við þetta, en á móti koma orkuskiptin, sem munu vega þessa minnkun upp og eru illmöguleg í dreifbýli án þriggja fasa rafmagns.

Nú vaknar spurningin, hvernig orkukostnaðinum mun víkja við, ef Ísland gengur ACER/ESB á hönd og hingað verður lagður sæstrengur frá útlöndum.  Flutningsgeta slíks sæstrengs gæti numið 1400 MW eða yfir 50 % af uppsettu afli á Íslandi.  Í Noregi er hlutfall flutningsgetu millilandatenginga um 20 %, en samt hefur orðið þar yfir 100 % hækkun í vetur á verði raforku frá virkjun til almennings. 

Þar leggjast á eitt minna orkuframboð innanlands vegna þurrka í sumar, mikil upphitunarþörf húsnæðis vegna kulda, vindstillur og miklar raforkuverðshækkanir í ESB. NVE, orkustofnun Noregs, hefur nú fundið það út, að verðlagsáhrif utanlandstenginganna eru tvöfalt meiri í Noregi en stofnunin hafði áður reiknað með. Þegar verðið varð hæst nú í byrjun febrúar, brá rafbílaeigendum heldur betur í brún, því að orkukostnaður þeirra gat jafnast á við orkukostnað sparneytinna eldsneytisbifreiða, nema þeir gættu þess að hlaða bíla sína utan álagstíma.  

ACER krefst þess, að flutningsmannvirki innanlands að tengistað millilandatengingar sé kostuð af raforkunotendum innanlands.  Þetta mun hækka flutningsgjald Landsnets til almennings og stóriðju um tugi prósenta.  Þá er ekki ólíklegt, að Landsreglarinn skipi svo fyrir, að gjaldskrár dreifiveitna verði hækkaðar til að auka arðsemi þeirra og auka hvatann til framkvæmda.  Í heild er varlega áætlað, að þessar hækkanir, sem allar má rekja beint til innleiðingar Þriðja orkupakkans, muni að jafnaði yfir árið hækka raforkukostnað almennings hérlendis um 50 %-100 %.  M.v. raforkuviðskipti almennings, fjölskyldna og fyrirtækja, næmi þessi hækkun að lágmarki 32 mrðISK/ár eða um 360 kISK/ár á hverja fjagra manna fjölskyldu. 

Þetta er svo mikil hækkun, að hún mun klárlega reynast mörgum fjölskyldum þung í skauti og valda stöðvun á rekstri sumra fyrirtækja.  Geta þeirra allra til launahækkana og fjárfestinga mun minnka, þannig að lífskjörin í landinu hríðversna.  Þau eru m.a. háð lágu raforkuverði.  Þess vegna er það almenningi í hag að halda áfram að miða við lága ávöxtunarkröfu orkumannvirkja.  Yfir endingartíma þeirra verður ávöxtunin samt mjög góð, því að hann er miklu lengri en bókhaldslegur afskriftartími mannvirkjanna. Stjórnvöldum verður óheimilt að niðurgreiða orkuverðið, því að slík ríkisaðstoð felur í sér óleyfilega mismunun samkvæmt EES-samninginum.  Hækkunin er gjörsamlega þarflaus, því að kostnaðaraukinn er óþarfur og ekki í neinu samræmi við verðhækkunina.  Hér er um svikamyllu að ræða.   

 

Tvenns konar rök

Í megindráttum hafa komið fram tvenns konar rök gegn innleiðingu Orkupakka #3.  Í fyrsta stjórnlagaleg rök, sem snúa að of víðtæku og íþyngjandi framsali ríkisvalds fyrir þegnana, sem íslenzka Stjórnarskráin heimilar ekki, og í öðru lagi fæli innleiðing Evrópuréttar á sviði orkuflutninga á milli landa í sér undirtök Evrópusambandsins, ESB, á raforkumarkaðinum hér, og að því hafa verið leidd traust rök, að markaðskerfi ESB á Íslandi mundi hafa í för með sér viðsjárverða hækkun rafmagnsverðs án sæstrengstengingar og enn meiri hækkun með sæstrengstengingu, eins og dæmin sanna frá Noregi.

Iðnaðarráðherra heldur því blákalt fram, að Orkupakki #3 feli ekki í sér marktækt frávik frá stefnu íslenzkra stjórnvalda hingað til.  Þar á hún áreiðanlega við innleiðingu Orkupakka #1 og #2.  Þetta er þó mikill misskilningur og vanmat á ætlunarverki ESB hjá henni og ráðuneytisfólki hennar, því að frá Orkupakka #2 og til Orkupakka #3 varð eðlisbreyting á stefnu ESB í orkumálum.  Lissabon-samningurinn, stjórnarskrárígildi ESB, þar sem m.a. er kveðið á um tilfærslu valda yfir orkumálunum frá aðildarlöndunum og til stofnana ESB, gekk í gildi. Forskrift ESB um tilhögun orkumálanna varð ekki lengur valkvæð fyrir aðildarlöndin, heldur skylda að viðlögðum refsingum, eins og þegar hafa komið fram sem sektir ACER/ESB í milliríkjadeilum aðildarlandanna um millilandatengingar.  Tilgangurinn helgar meðalið hjá Framkvæmdastjórninni ("Der Erfolg berechtigt das Mittel"), þegar um er að ræða forgangsmál á borð við orkumálin hjá ESB. Vegna ógnvænlegrar stöðu orkumálanna í ESB verður einskis svifizt að hálfu Framkvæmdastjórnarinnar við að fá vilja sínum framgengt um að nýta alla tiltæka endurnýjanlega orku í Evrópu vestan Rússlands fyrir vöruframleiðslu sambandsins.  Evrópuréttinum verður beitt til hins ýtrasta með ESB- og EFTA-dómstólinum sem úrskurðaraðila og spilað verður á hagsmunaöfl innan hvers ríkis.  Öllu, nema vopnaðri innrás, verður beitt.

Með Orkupakka #3 var hert á "samrunaferlinu".  Í Orkupakka #2 er hverju ríki eftirlátið að ákveða sjálft með hvaða hætti það aðlagast innri orkumarkaðinum.  Í tilviki Íslands þýddi þetta, að svigrúm til að þróa auðlindastýringu að þörfum hins sérstæða íslenzka raforkukerfis var fyrir hendi.  Með Orkupakka #3 er miðstýringarvald Framkvæmdastjórnarinnar aukið verulega með stofnun ACER og handlangara hennar í hverju landi, Landsreglaranum, sem þýðir m.a., að engin grið eru gefin við að samræma orkumarkaði aðildarlandanna.  Á frjálsum raforkumarkaði í anda ESB telst það vera brot á samkeppnisreglum að viðhafa miðstýrða auðlindastýringu, sem felur í sér að nýta tiltækt miðlunarvatn sem bezt fyrir orkukerfið allt árið um kring og að nýta virkjuð jarðgufusvæði með sjálfbærum hætti.  Þess vegna hentar frjáls raforkumarkaður í anda ACER (Orkustofnunar ESB) illa hérlendis og getur leitt til hækkaðs raforkuverðs vegna orkuskorts og fákeppni.  Samþykkt Orkupakka #3 jafngildir tilræði við hagsmuni almennings á Íslandi í bráð og lengd. 

Ein róttækasta nýjungin með Orkupakka #3 er embætti Landsreglara, sem verður framlengdur reglusetningararmur ESB á Íslandi, hvað sem líður milliliðnum EES (Eftirlitsstofnun EFTA).  Landsreglarinn verður í raun með ráðherravald, og til hans færast völd iðnaðarráðuneytisins yfir orkumálum á Íslandi.  Hann verður í orðsins fyllstu merkingu Trójuhestur í íslenzkri stjórnsýslu.  Meginhlutverk Landsreglarans er að vera farvegur fyrir bein áhrif Framkvæmdastjórnarinnar á alla þætti, er varða viðskipti með rafmagn á innri markaðinum. Slíkt framsal ríkisvalds er í blóra við Stjórnarskrána.

Þótt íslenzki markaðurinn sé ótengdur öðrum raforkumörkuðum með aflsæstreng, verður hann samt að lúta sömu lögmálum og markaðir meginlandsins eftir innleiðingu Orkubálks #3, þannig að hann sé að fullu aðlagaður Innri markaðinum, ef/þegar til kemur, og notendur venjist miklum orkuverðssveiflum.  Bæði miðlun vatns um virkjanir úr miðlunarlónum og gufuflæði úr forðageymum jarðgufuvirkjana eru algerlega háð ákvörðunum um raforkuvinnslu, sem teknar eru á ESB-markaðinum.  Er þá lengur hægt að halda því fram, að nýting orkulinda Íslands verði í höndum íslenzkra stjórnvalda ?  Landsreglarinn hefur daglegt eftirlit með virkni markaðarins og hefur þannig hönd í bagga með auðlindanýtingunni. Markaðshlutdeild Landsvirkjunar verður án efa þyrnir í augum Landsreglarans, enda í blóra við samkeppnisreglur Evrópuréttarins, að eitt fyrirtæki hafi svo ríkjandi stöðu á markaðinum, sem hæglega getur leitt til misnotkunar hans. Verði gengið til bols og höfuðs á fyrirtækinu, opnast auðvitað möguleiki fyrir orkufyrirtæki eða aðra fjárfesta í EES að eignast hér virkjanir.  Orkulind og virkjun verður ekki sundur skilin á Íslandi.  Ætla þingmenn að bjóða hættunni heim ?  

Um muninn á orkustefnu ESB fyrir Orkupakka #3 frá 2009 og eftir hann skrifaði Elías B. Elíasson á minnisverðan hátt í lokaorðum í Morgunblaðsgrein sinni,

"Að misskilja "rétt"",

þann 25. janúar 2019:

"Þegar orkulögin voru samþykkt árið 2003, blasti við allt annar veruleiki en nú á innri orkumarkaði ESB. Þriðji orkupakkinn mun veita ESB raunyfirráð yfir íslenzkum auðlindum, sem gera eignarrétt okkar að sýndarrétti, þegar fram líða stundir.  

Við sjáum sívaxandi miðstýringaráráttu ESB í orkumálum, en sjáum enga enda á þeirri þróun.  Sú stefna ESB, sem kemur fram í þriðja orkupakkanum, er sjálfræði okkar hættuleg, og því verður að fella pakkann."

Það er engum blöðum um það að fletta af þessum lýsingum, að fullveldisframsalið til Framkvæmdastjórnar/ACER og Landsreglarans verður verulegt á lykilsviði íslenzks efnahagslífs og má líkja við það að afhenda Framkvæmdastjórninni réttinn til fiskveiðistjórnunar í íslenzku landhelginni ásamt yfirstjórn Landhelgisgæzlunnar.  Landsreglarinn mun í raun ráða gjaldskrám dreifiveitnanna og Landsnets, og hann getur krafizt upplýsinga frá öllum orkufyrirtækjunum að viðlögðum sektum, ef þau bregðast ekki rétt við í tæka tíð.  Valdframsalið er þess vegna verulega íþyngjandi fyrir fyrirtæki og íbúa landsins. Slíkt framsal ríkisvalds er með öllu óheimilt samkvæmt Stjórnarskrá Íslands. Vissara er að taka mark á varúðarráðstöfunum, sem í henni eru fólgnar, en láta ekki skeika að sköpuðu. 

Þar að auki flyzt dómsvaldið úr landi með innleiðingu Evrópuréttar á sviði millilandatenginga fyrir rafmagn.  Heyrzt hefur um áhuga á Bretlandi fyrir "Icelink", sem er verkefnisheiti aflsæstrengs á milli Íslands og Bretlands, og er þetta verkefni í Kerfisþróunaráætlun ESB.  Sem kunnugt er, er Bretland á leið út úr ESB, og það er ekki vitað enn, hvernig aðild þeirra að ACER-Orkustofnun ESB mun reiða af.  Það gæti farið svo, að ESB felli þessa sæstrengstengingu út úr Kerfisþróunaráætlun sinni eða flytji syðri lendingarstað strengsins annað, t.d. til Írlands.  Ef ESB fellur alfarið frá stuðningi við þetta verkefni, minnka líkur á, að fjárfestar fáist til verksins.  Það er þó alls ekki útilokað, því að líkurnar á umtalsverðum orkuverðhækkunum í Evrópu vestan Rússlands eru enn fyrir hendi, og við u.þ.b. 50 % hækkun gætu strengur og orkusala frá Íslandi staðið undir fjárfestingunum, þótt orkusalan verði víðs fjarri því að verða þjóðhagslega hagkvæm hérlendis. Enginn aðili á Bretlandi hefur tjáð sig fúsan til að ábyrgjast fast verð, sem verkefnið þarfnast, og þess vegna er mikil óvissa um þetta verkefni ríkjandi. 

Fari hins vegar svo, að umsókn um lagningu og tengingu sæstrengs, sem lýtur reglum Evrópuréttarins, berist íslenzkum yfirvöldum, og þau hafni umsókninni á forsendum, sem Landsreglarinn/ACER telur stangast á við reglur Evrópuréttarins, þá er komin upp réttaróvissa, sem verður varla vísað til íslenzkra dómstóla, heldur til ESA, og deiluaðilar geta þá aðeins afrýjað úrskurði ESA til EFTA-dómstólsins.  

Þannig mun innleiðing Orkupakka #3 ásamt seinni gerðum og tilskipunum, sem eru eðlilegt framhald lagasetningar ESB frá 2009, t.d. gerðar 347/2013, leiða til framsals dómsvalds á málefnasviði, sem hefur grundvallar þýðingu fyrir þróun íslenzks efnahagslífs og þar með fyrir hag fólksins í landinu.  Það er óásættanlegt, að íslenzkur réttur verði tekinn úr sambandi varðandi deilumál, þar sem svo mikið er í húfi, enda stríðir það að margra mati gegn Stjórnarskránni.

 

Mishátt er risið

 Sjálfstæðisflokkurinn var stofnaður árið 1929 m.a. til að knýja á um fullt sjálfstæði Íslands við fyrsta tækifæri, þ.e. með uppsögn Sambandslagasamningsins frá 1918 að 25 árum liðnum frá gildistöku hans.  Af þessu dró flokkurinn nafn sitt, og sá baráttuandi á enn fullt erindi í íslenzk stjórnmál og mun aldrei úreldast, þótt hann taki breytingum "að breyttu breytanda".  

Varaformaður Sjálfstæðisflokksins notaði pistilpláss sitt í sunnudagsblaði Moggans 2. desember 2018 í greininni:

"Til hamingju Ísland"

hins vegar ekki til að minna á, að fullveldið 1918 var aðeins mikilsverður áfangi á leið þjóðarinnar til fulls sjálfstæðis, heldur virtist varaformanninum í mun að sýna fram á, að hægt væri að vera í ríkjasambandi og samt að vera fullvalda !  Þetta ríkjasamband var samt aðallega konungssamband og gagnkvæmur jafn þegnréttur, en engin kvöð var þá um að taka upp hluta af löggjöf "herraríkisins".

Það var alls ekki eins hátt risið á þessari grein og búast hefði mátt við af varaformanni Sjálfstæðisflokksins á einnar aldar afmæli fullveldis Íslands.  Þar var engu líkara en varaformaðurinn gerði málstað þeirra að sínum, sem ekkert sjá því til fyrirstöðu að taka upp hverja risagerðina á fætur annarri frá Evrópusambandinu (ESB) í íslenzka löggjöf og framselja þar með ákvarðanatöku um ríkismálefni og um málefni lögaðila og einstaklinga til stofnana ESB, þar sem landsmenn eiga ekki fullgilda fulltrúa. 

Varaformaður Sjálfstæðisflokksins virðist þannig enn berjast með kjafti og klóm fyrir innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn og vinna þannig flokki sínum pólitískt stórtjón. Þessi málstaður Þórdísar Kolbrúnar Reykfjörð Gylfadóttur er orðinn pólitískur baggi á flokki hennar, enda stingur hann í stúf við sögu Sjálfstæðisflokksins og á ekki upp á pallborðið hjá grasrót hans eða almenningi þessa lands.  

  Varaformanninn virðist skorta skilning á því, að Sambandslagasamningurinn 1918 var aldrei hérlendis hugsaður sem endastöð, heldur mikilvægur áfangi á leið til fulls sjálfstæðis, sbr þetta:

"Það er áhugavert að velta því fyrir sér, að við öðluðumst fullveldið með lögum um náið samband við annað ríki."

Sett í samband við stöðu Íslands 2018 virðist varaformaðurinn gefa í skyn, að af þessu megi álykta, að hægt sé að vera fullvalda og í nánu sambandi við annað ríki eða ríkjasamband.  Þetta hefur aldrei verið skoðun meginþorra Íslendinga og sízt af öllu stofnenda núverandi Sjálfstæðisflokks.  

Villandi málflutningur varaformannsins í tilefni aldarafmælis fullveldis landsins hélt áfram í téðri "fullveldisgrein":

"Enginn efast um, að við urðum fullvalda með þessum lögum.  En annað land fór með utanríkismál okkar, annað land fór með æðsta dómsvald, og borgarar annars lands höfðu hér öll sömu réttindi og við, þar á meðal til að nýta auðlindir okkar til lands og sjávar.  Það má segja, að við höfum verið "fullvalda á föstu", en samt fullvalda, vegna þess að við gengum frjáls til þessara samninga og gátum sagt þeim upp."

Í samningnum stóð, að fela ætti starfsmanni utanríkisráðuneytis Dana að sjá um íslenzk utanríkismál samkvæmt ósk íslenzkra stjórnvalda og í samráði við þau.  Það er þess vegna villandi hjá varaformanni Sjálfstæðisflokksins að halda því fram, að Danir hafi farið með utanríkismál okkar.  Það var einvörðungu að forminu til.  

Þá er líka villandi af varaformanninum að halda því fram, að Danir hafi farið áfram með æðsta dómsvaldið, því að Hæstiréttur Íslands var settur á laggirnar í Reykjavík 1920.  Spyrja má, hvað er eiginlega fullveldi í huga varaformanns Sjálfstæðisflokksins ?

  Er hún að reyna að leggja sig, á misheppnaðan hátt, í framkróka við að sýna fram á, að úr því að Ísland var fullvalda 1918, sé landið ekki síður fullvalda 2018, þótt því sé gert að taka við heilu lagabálkunum frá evrópsku ríkjasambandi og yfirþjóðlegar stofnanir sama ríkjasambands hafi öðlazt valdheimildir á Íslandi, sem aðeins íslenzka ríkið hafði áður ? 

Til þess eru refirnir skornir hjá varaformanninum, að af þessum sökum felist engin fullveldisskerðing í því að stofna hér embætti Landsreglara, sem framkvæmir fyrirmæli ESA/ACER/ESB og íslenzk yfirvöld geta engin áhrif haft á.  Er þetta hægt, Matthías, á aldarafmæli fullveldis Íslands ?

Út yfir þjófabálk tók, þegar varaformaðurinn tók að vitna með velþóknun í Bjarna Má Magnússon, aðjunkt við Lagadeild HR, en hann hefur undanfarin misseri boðað öfugsnúnar kenningar um afsal ríkisvalds til alþjóðlegra stofnana sem beitingu fullveldis, þótt ljóst sé, að framhald slíkrar beitingar muni eiga sér dapurlegan endi:

"Það má taka undir það sjónarmið Bjarna Más, að þröng skilgreining á fullveldishugtakinu er sérlega varhugaverð fyrir ríki, sem byggja þjóðaröryggi sitt og hagsmunagæzlu að miklu leyti á milliríkjasamningum og alþjóðlegri samvinnu.  Ekki verður heldur séð, að slík skilgreining samræmist viðhorfum þeirra, sem leiddu fullveldisbaráttuna."

Hér veður varaformaður Sjálfstæðisflokksins reyk.  Leiðtogar sjálfstæðisbaráttunnar á tveimur fyrstu áratugum 20. aldarinnar höfðu að vissu leyti fyrirmynd í sjálfstæðistöku Norðmanna 7. júní 1905 og sáu alltaf fyrir sér Ísland sem frjálst og fullvalda ríki með óskorað löggjafar-, framkvæmda- og dómsvald.  Innan þeirrar hugmyndafræði rúmast t.d. Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn alls ekki, en varaformaður Sjálfstæðisflokksins rembist, eins og rjúpan við staurinn, við að sannfæra landsmenn um, að hann sé landsmönnum nauðsynlegur, þótt við flestum blasi, að hann er stórhættulegur fullveldi okkar og hagsmunum.

Í ofangreindri tilvitnun virðist varaformaður Sjálfstæðisflokksins ekki skilja muninn á leyfilegum þjóðréttarlegum samningum ríkisins annars vegar og hins vegar samningum, sem fela í sér óleyfilegt fullveldisframsal.  Dæmi um þjóðréttarlega samninga eru aðildin að Sameinuðu þjóðunum, NATO, EFTA og Hafréttarsáttmálanum.  EES-samningurinn var árið 1992 talinn af ýmsum lögfræðingum (ekki öllum) rúmast innan marka Stjórnarskrár, en nú er viðurkennt, að við hann hefur bætzt svo mikið, að mikil áhöld eru um, að svo sé lengur.  Það þýðir, að spyrna verður við fótum.

Við þær aðstæður, sem nú eru uppi í stjórnmálum, er áreiðanlega ekki viturlegt, að Sjálfstæðisflokkurinn taki sér stöðu með þeim, sem helzt vilja "deila fullveldi landsins með öðrum".  Nú er þvert á móti lag fyrir Sjálfstæðisflokkinn að skera upp herör gegn innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn.  Það er afstaða, sem langflestir kjósendur Sjálfstæðisflokksins mundu kunna að meta við hann, og hann gæti jafnframt vænzt stuðnings við slíka stefnu víðar að í stað núverandi lágmarksfylgis flokksins.

Í viðhengi með þessum pistli er inngangserindi höfundar að ávarpi Norðmannsins Eiriks Farets Sakariassen á fundi Heimssýnar að kvöldi 1. desember 2018. 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• fundur_2018_12-01_erindi.docx

Mesta breytingin með Þriðja orkupakkanum

Þann 22. október 2018 hélt norskur sérfræðingur í Evrópurétti, prófessor Peter Örebech, fyrirlestur í Háskóla Íslands, sem hann nefndi,

"EUs energibyrå (ACER), utenlandskabler og beslutningene" eða "Orkustofnun ESB (ACER), utanlandsstrengir og ákvarðanirnar".

Þar sýndi hann, að núverandi ákvarðanatökuferli um millilandatengingar á orkusviði fyrir EFTA-löndin er reist á tveggja stoða fyrirkomulagi, þ.e.a.s. samkvæmt Orkupakka 2 fer ákvörðun um sæstreng á milli EFTA-lands og ESB-lands fram í Sameiginlegu EES-nefndinni, sem tekur annaðhvort sameiginlega ákvörðun með samþykki allra eða enga ákvörðun.  

Síðan birti og ræddi Peter Örebech um stefnumið ESB í Sameiginlegu EES-nefndinni, þegar rætt var um upptöku Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn, Viðhengi IV:

"Hér má sjá, að við upptöku Orkupakka III í EES-samninginn verður litið á orku sem vöru, sem "frelsin fjögur" spanna að fullu ásamt stjórnmálalegum markmiðum - þar með allar skyldar stefnur í EES.  Þessi krafa kemur fram í EES-grein 7: "Löggjöf, sem er fjallað um eða tekin upp í viðhengi við þennan samning eða í samþykktum Sameiginlegu EES-nefndarinnar, skulu vera bindandi fyrir aðila samningsins og skulu vera eða verða hluti af innra réttarkerfi þeirra."

Þetta þýðir, að eftir innleiðingu Þriðja orkupakkans verður ekki lengur undan því vikizt að koma hérlendis á því markaðskerfi fyrir raforku, sem ESB á við með skilvirkum og hagstæðum samkeppnismarkað fyrir orkunotendur, þar sem orkan er tryggð þeim fyrst, sem hæsta verðið vill borga.  Þannig telja hugmyndafræðingar ESB, að orkan muni skapa mest verðmæti. 

Skuggahliðin á þeirri mynd er, að þeir, sem minnst fé hafa á milli handanna, verða undir í samkeppninni og leggja upp laupana. Þannig grisjar ESB hafrana frá sauðunum. Þetta miskunnarlausa markaðslögmál hefur ekki átt upp á pallborðið hérlendis, heldur hafa flestir landsmenn viljað líta á raforkuna sem afurð sameiginlegra orkulinda þjóðarinnar, þótt eignarhaldið reyndar sé með ýmsum hætti.  

Af þessu síðast talda sjónarmiði leiðir, að stilla á verðlagningu orkunnar, rafmagns og hitaveitu, í hóf eftir föngum, og nýta orkuna til uppbyggingar samkeppnishæfra atvinnugreina vítt og breitt um landið.  Þáttur í að halda orkukostnaði hóflegum eftir föngum er að viðhafa samræmda orkulindastýringu til að nýta miðlunarlónin og virkjaðan jarðgufuforða ásamt vindorkuverum sem bezt og forða notendum undan orkuskorti í lengstu lög, en slík inngrip í markað með frjálsri samkeppni að hætti ESB er bannað á þeim bæ.

Það eru fjölmörg fleiri atriði, sem valda því, að orkukauphöll að hætti ESB getur ekki orðið hagkvæmasta markaðsfyrirkomulagið yrir orkukaupendur á Íslandi. Þar má nefna fákeppni og ójafna samkeppnisstöðu orkubirgjanna, sem eru mjög mismunandi að stærð og ráða yfir mismunandi virkjunum að gerð.  Frumorkan er dyntótt, umframorkan og umframaflið lítið, svo að iðulega þarf að skerða ótryggða orku.  Við slík skilyrði hækkar raforkuverð mjög á markaði. Að efna til orkukauphallar við ríkjandi íslenzkt orkukerfi  kann ekki góðri lukku að stýra fyrir orkunotendur hér á landi.  Þar sem auðlindastýring verður bönnuð, getur orkukauphöll ekki orðið orkunotendum til hagsbóta á Íslandi, heldur þvert á móti.

Síðan taldi Peter Örebech upp greinar EES-samningsins um "fjórfrelsið", sem taka munu gildi um viðskipti með rafmagn við útlönd við innleiðingu Þriðja orkupakkans:

• gr.11 og 12 banna takmarkanir á umfangi innflutnings og útflutnings.  Vegna ákvæðis #11 getur Landsreglarinn hafnað ósk íslenzkra yfirvalda um að draga úr útflutningi raforku af verðlagsástæðum.   
• gr.13 setur takmörkunum á ofangreindu þröngar skorður.  Íslendingar munu ekki einhliða geta takmarkað útflutning á rafmagni, þótt raforkuverðið hækki mjög vegna hraðrar lækkunar í miðlunarlónum. Landsreglarinn getur sagt sem svo, að Íslendingar geti flutt inn rafmagn, ef lónin tæmast, en hvað gerist í þeirri stöðu, ef sæstrengurinn bilar ?  ACER setur markaðinn í öndvegi, og í hans nafni verða Íslendingar settir á Guð og gaddinn í þessum efnum, þ.e. þeir verða að bjarga sér sjálfir í neyð.  Staðan er ósambærileg við lönd með margar millilandatengingar og alls konar frumorkuaðdrætti.
• gr. 40 bannar takmarkanir á fjárfestingum erlendra aðila innan EES og öll mismunun er bönnuð.  Að reisa virkjun á Íslandi til að flytja út rafmagn getur orðið vænlegur fjárfestingarkostur, ef orkuverð hækkar erlendis eða flutningskostnaður um sæstreng lækkar, t.d. vegna styrkveitinga ESB í nafni "grænnar orku" eða við lok afskrifta sæstrengsins. Þetta ákvæði er líklegt til að koma í veg fyrir einokun Statnetts á öllum millilandatengingum Noregs, þótt Stórþingið gerði það að einu af 8 skilyrðum sínum fyrir samþykki Orkupakka #3.  Samþykkt Orkupakka #3 gæti orðið í uppnámi í Noregi af nokkrum ástæðum.  Hinir pólitísku vindar í Noregi eru að snúast þessa mánuðina gegn orkupakkanum, og skilyrðin 8 eru sem tímasprengja.
• gr. 4 og gr. 124 banna alla mismunun eftir þjóðernum innan EES.  Raforkunotendur í ESB-löndunum munu þess vegna keppa á jafnræðisgrundvelli um rafmagn úr íslenzkum orkulindum eftir tengingu íslenzka rafkerfisins við rafkerfi erlendis.  Þetta eyðileggur mikilvægt forskot atvinnurekstrar á Íslandi, sem óhjákvæmilega mun rýra hér lífskjörin. Það er kominn tími til, að fleiri atvinnurekendur feti í fótspor gróðurhúsabænda og láti í sér heyra um Þriðja orkupakkann.   
• gr. 125 um, að EES-samningurinn skuli ekki breyta neinu um gildandi eignarhaldsreglur aðildarlandanna hefur sáralítið gildi hérlendis annað en ríkinu væri ekki bannað að Evrópurétti að þjóðnýta allan raforkugeirann.  Þetta ákvæði er fjarri því að ónýta samkeppnisákvæði Evrópuréttarins, sem eiga að tryggja frjálsa samkeppni eftir föngum.  Markaðshlutdeild eins fyrirtækis upp á yfir 70 % samræmist ekki Evrópurétti, enda hafa ritgerðir hagfræðinga, t.d. Lars Christensen, fjallað um uppskiptingu Landsvirkjunar.  Þá standa allir jafnt að vígi innan EES til að kaupa bútana úr Landsvirkjun.  Erlend fyrirtæki fá óneitanlega aukinn áhuga á íslenzka orkugeiranum, ef landið samþykkir Orkupakka #3, því að þannig mun hilla undir aflsæstreng til landsins.  

Í viðhengi með þessari færslu er fyrirlestur Peters Örebech, 22.10.2018, í HÍ á norsku, en hann hefur ekki verið þýddur.

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• eus_energibyr_2_1_foredrag_hi_20181022.docx

Liggur fiskur undir steini ?

Það er ljóst, að talsverður áhugi er bæði innan orkugeirans íslenzka og fjármálageirans á því að tengja aflsæstreng frá útlöndum við raforkukerfi landsins. Þetta kom síðast fram í viðtali í kvöldfréttum RÚV-Sjónvarps 24.11.2018 við forstjóra Landsnets, Guðmund Inga Ásmundsson.  Forstjóri Landsvirkjunar hefur kyrjað þennan söng, síðan hann settist í forstjórastólinn þar árið 2010, og árið 2017 gaf fjármálafyrirtækið Kvika út skýrslu, sem fegraði hlut sæstrengs meira en góðu hófi gegndi og sleppti ýmsum mikilvægum áhættuþáttum við strenginn, t.d. rekstrarlegs eðlis.

Þess er og skemmst að minnast, að fyrirtæki téðra forstjóra eru tilfærðir ásamt raforkuflutningsfyrirtæki Breta, National Grid, sem "sponsors" eða bakhjarlar "Ice Link", sem er 1200 MW sæstrengur á forgangsverkefnaskrá ACER-Orkustofnunar ESB á milli Suð-Austur Íslands og Skotlands, a.m.k. 1000 km vegalengd, sem þverar um 1,0 km hámarksdýpi. Fyrirtækið er kallað "National Grid Interconnector Holdings Ltd", og þessi sæstrengur yrði lengsti samfelldi sæstrengur sögunnar og sá, sem lagður er á mest dýpi. Forstjóri Landsvirkjunar hefur fullyrt, að tæknin ráði við verkefnið, en óvíst, hvað hann á við með því.  Það, sem strengfyrirtækin vinna að nú, er þróun á plasteinangrun, sem þolir svo háa jafnspennu (DC), að orkutöpin verði kostnaðarlega viðráðanleg fyrir þennan orkuflutning. Hefur Landsnet lagaheimild til að taka þátt í slíku fyrirtæki ?

Þá hefur enska fyrirtækið "Atlantic Superconnector" lýst fjálglega áformum um tvo einpóla 700 MW sæstrengi frá Íslandi til Norð-Austur Englands (Jórvíkurskíri) um 1500 km leið, og sennilega með flutningsmöguleika aðeins aðra leið, suður, enda rekur fyrirtækið áróður í Englandi fyrir þessu verkefni á grundvelli aukinnar endurnýjanlegrar orku, sem skapa muni ný störf á Englandi.  Kynning fyrirtækisins á viðskiptatækifærum þess á Íslandi líkist helzt óráðshjali á krá í Newcastle:

"Through a unique renewable energy partnership with Iceland, we can bring a near-limitless source of clean hydroelectric and geothermal power to the UK - all while delivering jobs, growth and investment opportunities to Britain´s world beating industrial heartland."

Gefur ekki auga leið, að hagkvæmara er fyrir hérlandsmenn að skapa störf, vöxt og laða hingað að fjárfesta með því að bjóða upp á endurnýjanlega orku hérlendis á hagstæðum kjörum í stað þess að flytja hana í rafstrengjum 1500 km leið með ærnum tilkostnaði og miklum orkutöpum ?

Fjármála- og efnahagsráðherra Íslands mun hafa kallað eftir handföstum gögnum frá brezkum stjórnvöldum um raforkuverð og samningstíma, sem þau vilji tryggja orkuseljendum á Íslandi, svo að hægt verði að gera áætlanir af einhverju viti hérlendis um sölu rafmagns inn á sæstreng.  Fullnægjandi tryggingar í þessa veru geta eða vilja brezk stjórnvöld varla gefa fyrir innflutning á rafmagni, þótt "grænt" sé.  Íslenzkt rafmagn mun að líkindum fara á Nord Pool orkukauphöllina, eins og rafmagn frá Noregi eða öðrum löndum til Bretlands. Nord Pool er viðtekin orkukauphöll fyrir Norðvestanverða Evrópu að hálfu ESB, og útibúi frá Nord Pool verður væntanlega komið upp hérlendis eigi síðar en 2020, þótt engar forsendur séu fyrir því, að slík orkukauphöll gagnist orkukaupendum hérlendis, heldur þvert á móti.  Orkukauphöll í anda ESB hérlendis er líkleg til að valda hér sveiflukenndu raforkuverði og umtalsverðri hækkun meðalverðs, því að hún tekur ekki tillit til sérstakrar samsetningar  orkukerfis (frumorkulinda) landsins og fákeppni og lítils fákeppnismarkaðar. 

Það hafa komið fram kenningar um það hérlendis, að á bak við áróðurinn fyrir inngöngu Íslands í Orkustofnun ESB-ACER með innleiðingu  Orkupakka #3 liggi annarlegar hvatir, þ.e.a.s. að fjárplógsmenn muni sjá sér leik á borði að leggjast á árarnar með Framkvæmdastjórninni um að samtengja alla Evrópu,  einkanlega til að nýta alla þá endurnýjanlegu orku, sem fáanleg er til raforkuvinnslu, og maka á því krókinn, ótæpilega. 

Eins og málum er háttað nú á frjálsum orkumarkaði, er ljóst, að slík tenging Íslands getur ekki orðið þjóðhagslega hagkvæm fyrir Íslendinga, þótt hún geti verið þjóðhagslega hagkvæm fyrir EES samkvæmt forskrift Evrópugerðar 347/2013, sem mælir fyrir um slíkt hagkvæmnimat.  Til þess liggja tvær ástæður.  Það verður líklega alltaf þjóðhagslega hagkvæmara að nýta orkuna innanlands til atvinnu- og verðmætasköpunar en að selja hana utan með ærnum flutningskostnaði, sem að lágmarki  nemur 80 USD/MWh að teknu tilliti til 10 % orkutapa í endabúnaði og streng.  Þótt orkuverð erlendis muni hækka á næsta áratugi, þá munu orkukræfar vörur eðli máls samkvæmt hækka líka, enda er 4 % árleg eftirspurnaraukning á áli og meiri á kísli.  Hin ástæðan er sú, að um miðja öldina munum við þurfa á öllum orkulindum landsins að halda, sem nú eru í nýtingarflokki Rammaáætlunar #3, vegna orkuskiptanna og fjölgunar íbúa landsins.  Tal um, að hér sé næg orka fyrir rafmagnsútflutning er þvaður eitt, nema ætlunin sé að kasta Rammaáætlun fyrir róða eða loka stórum verksmiðjum, sem nú standa undir a.m.k. fjórðungi af útflutningstekjum landsins.

Rafmagnsútflutningur kallar á mun fleiri virkjanir en nú eru í nýtingarflokki, og hann mun valda hér miklum hækkunum á rafmagnsreikningum fyrirtækja og heimila, jafnvel meira en tvöföldun, þegar þar að kemur.  Slíkt mun skerða lífskjör íslenzkrar alþýðu og svipta hana lifibrauðinu í hrönnum, því að samkeppnisgrundvellinum verður kippt undan margri starfseminni með slíkum kostnaðarhækkunum og rafmagnsútflutningur skapar hér sáralitla vinnu.  Útflutningur á rafmagni er þess vegna mjög óeðlileg ráðstöfun auðlinda þjóðarinnar.  Málflutningur um, að þolendum atvinnumissis megi bæta tjónið með greiðslum úr ríkissjóði af skatttekjum orkusölunnar er óboðlegt píp.  

Margir nestorar íslenzkra stjórnmála hafa gengið til liðs við það sjónarmið, að alls ekki eigi að rétta skrattanum litla fingurinn á sviði orkumála, því að þá muni hann óðar taka alla höndina, fara að ráðskast með orkunýtinguna (Landsreglarinn) og seilast til áhrifa við leyfisveitingar til áhugasamra sæstrengsfjárfesta. Þetta er allt saman borðleggjandi fyrir þá, sem á eigin spýtur kynna sér stefnumörkun ESB í gerðum þeirra og tilskipunum og virða fyrir sér framkvæmdina í raun, t.d. sæstrengslögn frá Ísrael um Kýpur og til Grikklands, en Ísraelsmenn fundu fyrir nokkrum árum gaslindir í lögsögu sinni, sem eru meiri en þeir telja sig hafa not fyrir, og breyta hluta þeirra í rafmagn.

Einn nestor íslenzkra stjórnmála, Guðni Ágústsson, reit 10. nóvember 2018 grein í Morgunblaðið, þar sem hann varpaði fram í fyrirsögn hinni tímabæru spurningu:

"Hverjir eru hagsmunir Íslands af þriðja Orkupakka ESB ?":

"Hvað sögðu Jón Baldvin og Peter T. Örebech ?  Jón Baldvin sagði á Útvarpi Sögu: "Við höfum ekkert með orkupakka ESB að gera, basta.  Þetta varðar ekki Ísland, og tæknilega kemur þetta Íslandi ekki við.  Við seljum enga orku til Evrópu og ætlum ekki að leggja sæstreng."  Svo bætti hann við: "Íslenzkir hagsmunir eru þeir að gerast aldrei aðilar að orkupakka ESB."  Og ennfremur, að sæstrengur sé draumur þröngsýnnar klíku, sem ein ætlar að græða á uppátækinu ásamt erlendum auðjöfrum.  Kom þetta og margt fleira skýrt fram í máli Jóns Baldvins."

Ef tvípóla sæstrengur til Bretlands með um 1200 MW flutningsgetu á að skila eigendum sínum þokkalegum arði, verður flutningsgjaldið að nema a.m.k. 80 USD/MWh, eigi hann jafnframt að standa undir kostnaði við endabúnað sinn og orkutöpin á leiðinni.  Þetta er svipað og heildsöluverð á raforku á Bretlandi nú um stundir.  Ekkert álag á verð raforku úr endurnýjanlegum orkulindum utan Bretlands er í boði þar núna og engar horfur á slíku.  Miðað við núverandi aðstæður fengist sáralítið fyrir rafmagn inn á streng og verð langt undir kostnaði frá nýjum virkjunum hér fyrir rafmagn til útflutnings. 

Raforkuverð á Bretlandi þarf að hækka yfir 50 % til að eitthvert viðskiptalegt vit (frá þröngu sjónarmiði séð) verði í útflutningi rafmagns héðan.  Ætla má, að það gerist, ef olíutunnan fer í USD 90, og slíkt getur vel orðið á næsta áratugi, ef ekki verður "gegnumbrot" í nýrri tækni til raforkuvinnslu, t.d. í þóríum-kjarnorkuverum. 

Þessi útflutningur verður samt ekki þjóðhagslega hagkvæmur fyrir Ísland, því að virðisaukinn af að nýta innlenda orku innanlands svarar til verðs fyrir raforku frá virkjun u.þ.b. 100 USD/MWh m.v. núverandi verðlag, og þá þurfa að fást a.m.k. 180 USD/MWh fyrir rafmagnið við strengendann Bretlandsmegin.  Slík 2,3 földun heildsöluverðs á rafmagni á Englandi er engan veginn í sjónmáli. 

Ef heildsöluverðið erlendis, reiknað í Bandaríkjamynt, verður hins vegar á bilinu 120-180 USD/MWh er hætt við, að þrýstingur aukist mjög hérlendis á tengingu sæstrengs við erlend raforkukerfi, en það mundi án nokkurs vafa valda hækkun á rafmagni innanlands, sem vissulega yrði mörgum atvinnugreinum þung í skauti og jafngildir lífskjaraskerðingu íbúa landsins.

Statnett (norska Landsnet) á allar millilanda raforkutengingar við Noreg.  Þær eru þannig í eigu ríkisins.  Norðmenn hafa svo miklar áhyggjur af, að ACER/ESB leyfi ekki þessa ríkiseinokun eftir innleiðingu Þriðja orkupakkans, að Stórþingið gerði það að einu af 8 skilyrðum sínum fyrir samþykki "pakkans", að Statnett héldi eignarhaldi á öllum eldri millilandatengingum og fengi að eiga nýjar tengingar, t.d. NorthConnect frá Hardanger til Peterhead á Skotlandi, en einkafyrirtæki hefur nú sótt um leyfi fyrir þessum sæstreng.  Framkvæmdastjórn ESB hefur engu svarað, enda er hún óbundin af þessum skilyrðum Norðmanna.  NorthConnect verður prófmál á milli Norðmanna og ACER í mörgu tilliti, sérstaklega ef Landsreglari Noregs, RME, verður ósammála mati NVE, norsku orkustofnunarinnar, á leyfisumsókn NorthConnect.  

Guðni Ágústsson hélt áfram í téðri grein:

"Ennfremur ber að nefna hér erindi norska lagaprófessorsins Peter T. Örebech á fundi í Heimssýn, en samkvæmt orðum Örebechs er verið að stefna íslenzkum hagsmunum í orkumálum og þar með sjálfsákvörðunar- og fullveldisrétti þjóðarinnar í stórhættu, ef Alþingi samþykkir að innleiða regluverk ESB á bak við orkupakkann.  Geta má þess, að Örebech var einn þeirra, sem börðust með okkur gegn Icesave og er virtur sérfræðingur í Evrópurétti."

Fyrirlestur prófessors Peters Örebech, sem Guðni nefnir, var gagnmerkur, og það sem þar stóð upp úr var lögfræðileg sönnunarfærsla prófessorsins á þeirri meginbreytingu með Orkupakka #3 frá Orkupakka #2, að með hinum fyrrnefnda er innleidd einnar stoðar ákvarðanataka ESB fyrir millilandatengingar, þar sem EFTA (ESA) kemur hvergi nærri öðruvísi en að framsenda ákvarðanir til landsreglaranna á Íslandi, í Liechtenstein og í Noregi.  Ríkisstjórnir landanna hafa engan möguleika á að skipta sér af þessum boðum, sem eru bindandi fyrirmæli frá ESB-stofnunum eða framkvæmdastjórn ESB til landsreglaranna, og þeir fara með æðstu völd yfir lykilþáttum raforkumálanna í hverju landi.  Þetta er stjórnarskrárbrot á Íslandi og í Noregi.

Þegar við þetta bætist, að Orkupakki #3 virkjar greinar 11 og 12 í EES-samninginum fyrir millilandatengingar, en þær banna takmarkanir á inn- og útflutningi vöru, þjónustu, fjármagni og fólki, þá þarf ekki frekari vitnana við um það, að íslenzk stjórnvöld munu ekki lengur hafa síðasta orðið um það, hvort samþykkja á eða hafna tengingu íslenzka raforkukerfisins við önnur raforkukerfi innan EES. Það mun engu breyta um niðurstöðuna, þótt Alþingi samþykki bann við lagningu sæstrengs; ekki frekar en bann Alþingis 2009 við innflutningi á ófrosnu, hráu kjöti, ógerilsneyddri mjölk og eggjum tekið gilt hjá EFTA-dómstólinum 2017.  Evrópurétturinn ríkir nú yfir landinu á fjölmörgum sviðum, og ætlun ríkisstjórnarinnar hefur fram að þessu verið að gera hann allsráðandi á orkusviðinu líka.  Vonandi tekst að koma í veg fyrir slíkt stórslys, þótt glöggt standi.

 

 

Landsreglarinn og sæstrengurinn

Í frétt Morgunblaðsins 13.11.2018, "Segir ráðuneytið ekki hafa tekið afstöðu", kemur fram furðulegt afstöðuleysi ráðherra til þess, hvort selja skuli rafmagn úr landi um sæstreng.  Það er þó stórmál, því að framtíðar nýting orkulinda landsins, og þar með þróun hagkerfisins, veltur á því, hvort orkukerfi landsins verður tengt við slíkan sæstreng eða ekki.  Slík þögn um stórmál vekur grunsemdir um undirmál.  Þegar einörð, en rakalega og þekkingarlega veikburða afstaða sama ráðuneytis iðnaðar til innleiðingar Orkupakka #3 er lögð við, þá er niðurstaðan sú, að yfirvöld orkumála á Íslandi séu af hreinni glópsku og glámskyggni að framselja ákvörðunarvald um ráðstöfun endurnýjanlegra orkulinda Íslands til Evrópusambandsins, ESB.

Þokkaleg innsýn fæst í hugarheim iðnaðarráðuneytisins með því að virða fyrir sér "spurningar og svör" ráðuneytisins um "orkupakkann" á vefsetri þess.  Þau ósköp eru til skammar, því að þar fara saman fáfræði um innihald og afleiðingar Orkupakka #3 og útúrborulegir tilburðir til útúrsnúninga og orðhengislsháttar.  Slíkt er með öllu óboðlegt að hálfu stjórnvalds, sem á að hafa trausta og faglega yfirsýn um orkumál landsins og meira eða minna fyrirsjáanleg áhrif innleiðingar erlendrar löggjafar hérlendis á þessu örlagaríka málefnasviði.

Það verður að berjast með kjafti og klóm gegn því, að þetta ráðuneyti fái þeim vilja sínum framgengt að leiða Orkustofnun ESB-ACER til öndvegis í Orkustofnun Íslands, OS, með því að fella hana alfarið undir embætti Landsreglara, eins og skilja má af "spurningum og svörum" ráðuneytisins.  Þar með verður OS verkfæri ESB, algerlega háð stefnumótun og úrskurðum ACER og óháð íslenzkum stjórnvöldum.  Þetta er verri forræðissvipting yfir orkumálunum en nokkurn hafði órað fyrir.  

Fyrrnefnd frétt um ráðleysi ráðuneytisins varðandi viðskipti við útlönd með rafmagn hófst þannig:

""Ráðuneytið hefur ekki átt frumkvæði að neinum fundum með fyrirtækinu og hefur hvorki lýst afstöðu sinni til sæstrengs né til tiltekinna verkefna eða hugmynda", segir Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra, við Morgunblaðið og vísar þar til fyrirtækisins Atlantic SuperConnection, sem hefur verið að skoða möguleika á lagningu sæstrengs, Ice-Link, á milli Bretlands og Íslands."

 

Það er engu líkara af þessum orðum en ráðherrann sé þegar orðinn "stikk-frí" frá því að taka afstöðu til orkusölu úr landi um sæstreng, eins og ráðuneytið verður eftir innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn.  Þetta enska fyrirtæki er með hástemmdar fyrirætlanir um að flytja orku eftir tveimur einpóla sæstrengum, sem að samanlagðri lestunargetu nema rúmlega helmingi alls uppsetts afls á Íslandi.  Í Noregi nemur útflutningur raforku innan við 10 % af vinnslugetu virkjana þar, og eru þeir þó fjölmargir og umframorka fyrir hendi flest ár í norska vatnsorkukerfinu. Hérlendis er umframorkan aðeins brot af flutningsgetu eins sæstrengs af minni gerðinni og mjög háð árferðinu; getur orðið engin og þar með skortur á ótryggðri orku, eins og hér varð síðast á árunum fyrir gangsetningu Búðarhálsvirkjunar, þegar til framleiðsluskerðinga kom víða um land vegna skorts á ótryggðri orku.

Í stað skæklatogs er iðnaðarráðuneytinu sæmst að kynna sér málefnið af kostgæfni og gefa t.d. gaum að eftirfarandi grein Elíasar Elíassonar, verkfræðings, í Morgunblaðinu 23. nóvember 2018,

"Þórdís Kolbrún, mundu landsreglarann" , en þar stendur m.a.:

"Það er einnig ljóst, að með viðbótar reglugerð ESB nr 347/2013 verður allt vald um það, hvort hér kemur sæstrengur eða ekki, tekið úr höndum íslenzkra stjórnvalda og fært í hendur fræmkvæmdastjórnarinnar[ESB].  Í samningaviðræðum um skiptingu kostnaðar á milli landa verður landsreglarinn síðan fulltrúi Íslands, en má þó ekki taka við fyrirmælum íslenzkra stjórnvalda, heldur verður að fylgja reiknireglum og viðmiðum, sem ESB setur einhliða.  Eftir sæstreng stýrir ACER útflutningi orku frá Íslandi."

Allt er þetta hárrétt hjá Elíasi, enda einfalt að sannreyna þetta fyrirhugaða ferli með því að kynna sér gögn ESB, s.s. téða Innviðagerð, sem verður óhjákvæmilegur fylgifiskur Orkupakka #3 við innleiðingu í lagasafnið.  Sú spurning hlýtur að vakna, hvaða kostnaður það er, sem ACER ákveður skiptingu á á milli landanna tveggja, sem verið er að tengja saman.  Vitað er, að orkuflutningsfyrirtæki landanna, hér Landsnet, verða sjálf að standa undir kostnaði við flutningsmannvirkin frá stofnkerfinu og að endabúnaði, en gildir hið sama e.t.v. um endabúnaðinn sjálfan og flutningstöpin á milli stofnkerfa landanna.  Þá fer nú að kárna gamanið fyrir litla Landsnet í þessum hráskinnaleik.

Það er fyrir neðan allar hellur og reyndar orðið til háborinnar skammar fyrir ríkisstjórnina, að á sama tíma fullyrðir ráðherra iðnaðarmála og lætur skrifa á vefsetur ráðuneytisins, að íslenzk stjórnvöld muni ráða því eftir innleiðingu Orkupakka #3 sem áður, hvort sæstrengur verður tengdur við raforkukerfi landsins eða ekki.  Hér er alveg furðuleg forstokkun á ferðinni og fáránleg ósvífni, sem hlýtur að hafa pólitískar afleiðingar.  Ráðherra, sem kann ekki fótum sínum forráð, þegar fjöregg þjóðarinnar er annars vegar, er ekki traustsins verður.  Ráðuneytið verður að snúa við blaðinu hið skjótasta, lýsa því yfir, að það treysti sér ekki til að mæla með innleiðingu Orkupakka #3, heldur styðji stefnu Framsóknarflokksins um, að leitað verði eftir undanþágu við ESB um innleiðingu "pakkans", og fáist hún ekki, muni ráðuneytið einfaldlega framfylgja vilja Alþingis í þessu máli.

Iðnaðarráðuneytið vill ekki kannast við Landsreglarann, sem fara mun með framkvæmdavald ESB á Íslandi, þótt ráðuneytið reyni á óburðugan hátt að telja almenningi trú um annað með því að benda á skipuritið, þar sem búið er í blekkingarskyni að troða Eftirlitsstofnun EFTA-ESA inn á milli Landsreglara og ACER.  Samt var um það samið, og það kemur fram í gögnum norsku ríkisstjórnarinnar til Stórþingsins, að ESA skyldi framvísa öllum gögnum óbrengluðum frá ACER til Landsreglara og til baka. 

Landsreglarinn verður valdamesta embætti á landinu á orkusviði, en samt algerlega óháður innlendum yfirvöldum.  Embættið hefur áhrif á hagsmuni lögaðila og einstaklinga og hefur sektarheimildir.  Er þá ekki augljóst, að um gauksunga í hreiðri íslenzkrar stjórnsýslu er að ræða, en tilvera þessa gauksunga er brot á Stjórnarskrá Íslands.  Iðnaðarráðuneytið þykist ekkert skilja.

Embætti Landsreglara er lýst í ESB-gerð nr 72/2009, og rekur Elías Elíasson hlutverkið m.a. þannig:

""a) að efla, í nánu samstarfi við stofnunina [ACER], eftirlitsyfirvöld annarra aðildarríkja [aðra landsreglara - innsk. BJo] og framkvæmdastjórnina, samkeppnishæfan, öruggan og umhverfislega sjálfbæran innri markað fyrir raforku í Sambandinu og skilvirkan markaðsaðgang fyrir alla viðskiptavini og birgja í Sambandinu og tryggja viðeigandi skilyrði fyrir skilvirka og áreiðanlega starfrækslu rafmagnsstofnkerfa að teknu tilliti til langtímamarkmiða." 

Það fer ekki á milli mála, að hér er verið að tala um að tengja landið við markaðssvæði ESB með sæstreng.  Það sama kemur oftar fram í ákvæðum um markmið landsreglara og einnig það, að landsreglaranum er ætlað að fylgja stefnu ESB í hvívetna."

 Það vitnar um purkunarlaus óheilindi í málflutningi iðnaðarráðuneytisins undir forystu Þórdísar Kolbrúnar, að ráðuneytið skuli hvorki vilja kannast við tilkomu Landsreglara eftir innleiðingu Orkupakka #3 né ofangreint ætlunarverk ESB um öfluga samtengingu allra aðildarlanda Orkusambands ESB, þ.e. aðildarlanda ACER. Það verður aðeins ein ályktun dregin af því, hversu ráðuneytið er utanveltu í málflutningi sínum.  Það er gjörsamlega marklaust.

Samanburður ráðuneytisins á stöðu Landsreglarans annars vegar og forstjóra Fjármálaeftirlitsins, Persónuverndar eða Samkeppniseftirlitsins hins vegar sýnir, svo að ekki verður um villzt, að ráðuneytið hefur enn ekki komizt til botns í því, hvert valdssvið Landsreglarans verður, hvað þá að ráðuneytisstarfsmenn átti sig á, hvaða afleiðingar það hefur, að æðsti valdsmaður orkumála á Íslandi verður í raun undir stjórn framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins.  Blindur leiðir haltan í þessu dæmalausa ráðuneyti.  

Elías B. Elíasson fer ekki í neinar grafgötur með það, hvaða afleiðingar yfirstjórn Landsreglara á orkumálum landsmanna mun hafa, þótt ráðuneytið láti enn, eins og engar breytingar muni verða:

"Hvernig sem það er formlega séð, þá er hér um greiða, ótruflaða leið að ræða fyrir framkvæmdarvald ESB inn í orkuvinnslu úr auðlindum okkar, og eftir samþykkt 3. orkupakkans verða ekki settar neinar reglur um vinnslu úr orkuauðlindinni, sem hafa áhrif á framboð og flutning rafmagns, nema þær séu í samræmi við reglur landsreglarans, ákvæði orkupakkans eða stefnu ESB.  

Það merkir t.d., að sjálfstæðri auðlindastýringu verður ekki komið á eftir samþykkt þriðja orkupakkans.  Þarna er um að ræða verulegt framsal á valdi yfir auðlindinni, sem gerist strax við samþykkt orkupakkans, og telja margir landsmenn, að það sé brot á stjórnarskrá Íslands, hvað sem sumir lögfræðingar segja um hina formlegu hlið."

Það liggur í augum uppi, að geti stjórnvöld og Alþingi ekki hagað nýtingu auðlindarinnar að eigin vild, heldur verði að leggja allar tillögur í þeim efnum undir Landsreglarann, þá er búið að færa framkvæmdastjórn Evrópusambandsins ákvörðunarvald yfir orkulindunum á silfurfati.  Hver einasti íbúi landsins finnur strax, að þetta getur fullvalda ríki, sem á mikið undir orkulindum sínum komið, ekki samþykkt.  Á þessu sviði sem öðrum tengdum þessum orkupakka er hegðun iðnaðarráðherra hegðun strútsins, þegar hann fær verkefni til úrlausnar: ráðherrann stingur hausnum í sandinn og afneitar viðfangsefninu, sem nú knýr dyra.  Þess vegna nýtur hún að líkindum núna ekki stuðnings meirihluta Alþingis í því orkupakkamáli, sem rekið hefur á fjörur hennar.

 

Sendiherra ræskir sig

Það er sjaldgæft, að sendiherrar kveðji sér hljóðs hérlendis í deilum um eldfim efni.  Þó skrifaði sendiherra Noregs blaðagrein í vor um Þriðja orkumarkaðslagabálkinn, og nú hefur sendiherra Evrópusambandsins á Íslandi, Bretinn Michael Mann, kvatt sér hljóðs um sama málefni.  Höfundur þessa pistils hefur ekkert á móti slíkri tjáningu fulltrúa erlendra ríkja og ríkjasambanda um málefni, sem á mörgum landsmönnum brenna, enda er gagnlegt að kynnast viðhorfum útlendinga, hvort sem um vinveittar eða andstæðar skoðanir er að ræða hverju sinni. Það er hins vegar mál margra, að ekki verði þessi blaðagrein sendiherrans málstað Evrópusambandsins, ESB, eða áhangendum þess hérlendis til framdráttar.  Þess vegna viljum við endilega sjá sendiherrann skjóta sig aftur í fótinn.

Sendiherra ESB var mikið niðri fyrir í grein sinni, sem hann reit í Morgunblaðið 15. nóvember 2018 og nefndi:

"Jákvæðari orku".

 Hann hélt því fram, að "sæstrengur yrði eingöngu lagður samkvæmt ákvörðun Íslendinga".  Þannig er það núna samkvæmt Orkupakka #2, en norski lagaprófessorinn og Evrópuréttarfræðingurinn, Peter Örebech, hefur einmitt í fyrirlestri í Háskóla Íslands, 22.10.2018, og í umsögnum sínum um 2 lögfræðilegar álitsgerðir til iðnaðarráðherra Íslands, sýnt fram á með skýrri röksemdafærslu, að sú verður einmitt stóra breytingin með Orkupakka #3, að með honum falla millilandaviðskipti með rafmagn (og gas) undir "fjórfrelsi" EES-samningsins.  Þegar þar við bætist Innviðagerð ESB # 347/2013, sem vafalaust verður innleidd hér í kjölfar Orkupakka #3, og sú staðreynd, að ACER (Orkustofnun ESB) metur aflsæstreng til Íslands vera á meðal forgangsverkefna orkumillitenginga í Evrópu og þar með styrkhæft verkefni, þá er engum blöðum um það að fletta, að íslenzk yfirvöld munu verða að láta í minni pokann gagnvart vilja sæstrengsfjárfesta og ACER/ESB, eftir að Alþingi hefur framselt ríkisvald í þessum efnum til ACER. 

Auðvitað gæti ríkisstjórnin þverskallazt og reynt að sprikla, en slíkt verður einfaldlega dæmt sem brot á EES-samninginum, t.d. 12. grein hans, sem bannar útflutningstakmarkanir á vöru.  Ríkisstjórnin verður þá að bíta í það súra epli eða að segja upp EES-samninginum. Að hafna Orkupakka #3 er bezta varnarviðbragð fyrir EES-samninginn í núverandi stöðu. Líklegt er, að innleiðing Orkupakka #3 setji EES-samninginn í uppnám.  Ráðherrarnir 2, sem aðallega hafa beitt sér í þessu orkupakkamáli, ásamt fylgifénaði þeirra, hafa tekið algerlega skakkan pól í hæðina í þessu máli. 

Nú hefur miðstjórn Framsóknarflokksins gefið ráðherrum flokksins fyrirmæli um að standa gegn innleiðingu Orkupakka #3 í EES-samninginn og ber að fagna því mjög.  Leiðtogi vinstri grænna í Skagafirði og 2 fyrrverandi ráðherrar flokksins hafa opinberlega lagzt gegn innleiðingunni.  Nokkur flokksfélög sjálfstæðismanna hafa líka gert það, en fyrir dæmalaust óhönduglega málsmeðferð ráðherra Sjálfstæðisflokksins, sem með þetta mál fara, stefnir nú í, að Sjálfstæðisflokkurinn sitji uppi með Svarta-Pétur í þessu máli.  Enginn getur forðað því, nema formaður flokksins, sem verður að stíga fram og taka af skarið með þetta ólánsmál áður en það veldur flokknum meira tjóni.

Sendiherrann fer með fleipur í málsgreininni:

"Þar sem Ísland er ekki aðili að ESB, mun ACER ekki hafa neitt vald hér á landi."

I EFTA-stoð EES-samstarfsins er ESA spegilmynd framkvæmdastjórnar ESB.  Það er enginn vettvangur innan EFTA, sem ætlaður er fyrir fundi landsreglara EFTA-landanna, enda kemur fram í gögnum norsku ríkisstjórnarinnar til Stórþingsins, að í sambandi við Orkupakka #3 er ESA ekki ætlað neitt nýtt og sjálfstætt hlutverk, heldur einvörðungu að afrita ákvarðanir ACER og hugsanlega að þýða þær yfir á íslenzku og norsku áður en þær verða sendar til landsreglara Íslands, Noregs og Liechtensteins. Upplýsingagjöf frá landsreglurum landanna mun að sama skapi fara rakleiðis frá ESA til ACER án úrvinnslu. Innskot ESA eru lélegar umbúðir án innihalds.

  Landsreglararnir eru í ESB-löndunum undir beinni stjórn ACER, og þannig verður það í raun í EFTA-löndunum líka, að kröfu ESB.  Landsreglararnir eru valdamestu embætti okugeira ESB-landanna, og þannig verður það líka í EFTA-löndunum utan Svisslands, sem ekki er með í EES.  Sendiherra ESB er með blekkingartilburði í þessu máli gagnvart íslenzkum almenningi.

Eftirfarandi eru líka blekkingartilburðir að hálfu sendiherrans:

"því [Íslandi] er ekki skylt að opna raforkumarkaðinn sinn né að veita þriðja aðila aðgang eða fjárfestingartækifæri."

Það er alrangt, að undanþága hafa fengizt í viðræðum við ESB í Sameiginlegu EES-nefndinni gagnvart opnun íslenzka raforkumarkaðarins, sem fylgir Orkupakka #3.  Íslenzki raforkumarkaðurinn mun verða markaðsvæddur að hætti ESB eftir innleiðingu Orkupakka #3, og fer sú markaðsvæðing, þ.e. stofnun orkukauphallar, fram undir eftirliti Landsreglarans.  Viðskipti með rafmagn við útlönd færast við innleiðinguna undir ákvæði EES-samningsins um frjálst flæði vöru og þjónustu, og þar af leiðandi verður íslenzki orkumarkaðurinn galopinn gagnvart fjárfestum, sem hér vilja eiga viðskipti með rafmagn, leggja hingað sæstreng og verzla með rafmagn hér í orkukauphöll. 

Það, sem sendiherrann sennilega á við, er, að það var samið um neyðarhemil, sem íslenzk og norsk stjórnvöld mega grípa til áður en í löndunum skellur á beinn orkuskortur, þ.e. skömmtunarástand.  Hækkun orkuverðs, sem óhjákvæmilega verður á orkumarkaði í aðdraganda orkuskorts, er þó ekki talin vera næg ástæða til að grípa í taumana með útflutningstakmörkunum, enda væri þá verið að mismuna orkukaupendum eftir þjóðernum og að takmarka útflutning á vöru, sem er brot á EES-samninginum, gr. #12. 

Það eru hins vegar engar takmarknir settar á fjárfestingar erlendra fyrirtækja í íslenzka orkugeiranum samkvæmt þeim orkupakka, sem iðnaðarráðherra vill nú innleiða í lög á Íslandi, enda væri það saga til næsta bæjar, ef Sameiginlega EES-nefndin hefði skert "fjórfrelsið" svo freklega 5. maí 2017, þegar hún samþykkti innleiðingu Orkupakka #3 í IV. viðauka EES-samningsins. Sendiherrann er að reyna að fegra "pakkann" í augum landsmanna með því, að girðingar hafi verið settar upp gegn auðvaldi Evrópu að hreppa hér eignir í orkugeiranum, sem kunna að verða til sölu.  Það er skreytni hjá sendiherranum. 

Næsta gullkorn sendiherrans, sem vert er að athuga, er þetta:

"Aðalhlutverk eftirlitsaðilans verður í raun að tryggja betra verð fyrir neytendur."

Landsreglarinn hefur það hlutverk að sjá til þess, að hér verði orkukauphöll komið á laggirnar að hætti ESB, og síðan hefur hann eftirlit með þessari starfsemi.  Í ESB-löndunum hefur slík frjáls samkeppni gagnazt orkukaupendunum, en hérlendis eru hins vegar engar forsendur fyrir því, að slíkur markaður geti gagnazt orkukaupendum.  Hér verður alltaf fákeppni, hvort sem Landsvirkjun verður klofin eða ekki.  Ef hún verður klofin, þá verður engri nauðsynlegri orkulindastýringu komið við, enda mun Landsreglarinn banna samræmda orkulindastýringu með vísun í reglur Evrópuréttar um óleyfileg markaðsinngrip.  M.a. af þessum ástæðum mun raforkuverð hækka hér undir umsjón Landsreglarans.  Það verður markaðurinn, sem ræður, og Landsreglarinn mun engin tök hafa á því "að tryggja betra verð fyrir neytendur", þótt hann verði allur af vilja gerður. Sendiherranum er vorkunn, þótt hann haldi þessu fram, því að hann hefur ókunnugleika sem afsökun, en ráðuneyti iðnaðar, sem heldur því sama fram, skákar bara í skjóli fávísi. 

Að lokum verður hér minnzt á Grýluna í málinu, sem er sú, að synjun staðfestingar Orkupakka #3 á Alþingi muni hafa slæm áhrif á EES-samstarfið.  Það vill svo vel til, að sendiherrann gerir lítið úr Grýlu og skrifar:

"Í versta falli gæti þetta valdið því, að hluti af EES-samningnum félli úr gildi, a.m.k. til bráðabirgða."

Ef sendiherrann á hér við Viðauka IV í EES-samninginum, sem fjallar um orkumál, þá hefur hann rétt fyrir sér.  Líklegast er, verði um einhverjar mótaðgerðir að ræða, að aðeins orkumarkaðslagabálkur #2 verði felldur úr gildi.  Það skaðar Ísland ekki á nokkurn hátt.  

Þegar norska Stórþingið hafnaði póstpakka #3 frá ESB árið 2011, komu engar gagnráðstafanir frá ESB í kjölfarið.  Líklegast verður hið sama uppi á tenginum, ef Alþingi hafnar Orkupakka #3 árið 2019 eða ef Stórþingið gerir það haustið 2020 eftir sigur "Nei til EU" í dómsmáli gegn ríkisstjórn Noregs um þann  málatilbúnað að krefjast ekki aukins meirihluta, þegar Orkupakki #3 var lagður fyrir Stórþingið og atkvæði greidd um hann veturinn 2018, eins og stjórnarskráin kveður þó á um, þegar fullveldisframsal af þessu tagi er annars vegar.

 

    

 

Peter Örebech tekur dæmi af streng á milli Íslands og Noregs

Á grundvelli þekkingar sinnar á Evrópurétti hefur norski lagaprófessorinn Peter Örebech varað Íslendinga eindregið við afleiðingum þess að innleiða Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB í EES-samninginn. Hið sama gerði hann í Noregi, þegar umræðan um þennan "orkupakka" stóð yfir þar í aðdraganda þinglegrar meðferðar málsins.  Það breytir engu um afstöðu þessa lögfróða manns til málsins, að EES-samningurinn hefur spannað orkumál frá upphafi. Þótt Íslendingar hafi ásamt Norðmönnum og Liechtensteinum innleitt 1. og 2. orkupakkann í Viðauka IV EES-samningsins, þá ber Íslendingum og hafa fulla heimild til að taka sjálfstæða afstöðu til Þriðja orkumarkaðslagabálksins.

Með pakkanum er nefnilega innleidd ný vídd í fjórfrelsi orkugeirans, sem er alveg ný af nálinni hérlendis, þ.e.a.s. frjáls markaðsviðskipti með rafmagn við útlönd.  Það er meginskýringin á því, að þessi nýjasti orkupakki ESB hefur fengið marga hérlandsmenn til að staldra við og spyrja, hvort e.t.v. sé nú þegar nóg komið af svo góðu.  Hingað og ekki lengra er niðurstaða margra, því að með gildistöku greinar EES#12, sem bannar hömlur á vöruútflutningi (rafmagn er vara að Evrópurétti), mun það verða talið brot á EES-samninginum að þvælast fyrir fjárfestum aflsæstrengs til Írlands, svo að ESB-ríki sé nefnt, eða að takmarka slíkan útflutning fyrr en orkuskortur er hér orðinn að veruleika.  Mikil verðhækkun rafmagns hér er alls ekki talin næg ástæða til að stöðva þennan útflutning.

Það, sem máli skiptir fyrir hagsmuni Íslands í þessu sambandi er, að Þriðji orkupakkinn leysir úr læðingi "fjórfrelsið" í orkugeiranum á þeim sviðum, þar sem það gildir ekki alfarið nú þegar.  Það þýðir skilyrðislausa markaðsvæðingu hérlendis með orkukauphöll, sem ekki er valkvæð samkvæmt orkupakka 2, og að samkeppnishindranir, t.d. vegna stórrar markaðshlutdeildar, verða þá vart liðnar lengur. Útflutningshindranir á raforku að hálfu íslenzka löggjafans og íslenzkra yfirvalda (framkvæmdavalds, dómsvalds) verða ólögmætar. Með öðrum orðum mun Evrópuréttur ríkja á sviði milliríkjaviðskipta með rafmagn. Rökrétt afleiðing af því er, að innlend yfirvöld hafa þá framselt ákvörðunarvald um millilandatengingar til markaðarins, Landsreglarans og ACER.  ESA hefur ekkert sjálfstætt úrskurðarvald í þessum efnum.  Það verður hjá ACER og framkvæmdastjórn ESB.  Með því að framselja vald til yfirþjóðlegrar stofnunar er tekin sú áhætta, að ákvarðanir, er Ísland varða, verði ekki í þágu íslenzkra hagsmuna.  Þess vegna bannar Stjórnarskráin þennan gjörning.  

Á minnisblaði Ólafs Jóhannesar Einarssonar, 12. apríl 2018, er skautað léttilega framhjá þessum atriðum.   Það er sláandi að bera saman 6. lið samantektar iðnaðarráðuneytisins á téðu minnisblaði og athugasemdir prófessors Peters Örebech við þennan lið.  Samanburðurinn kastar ljósi á þann bullandi túlkunarmun, sem einkennir umræðuna og er á milli þeirra, sem í raun rökræða fátt í þessu sambandi, en virðast helzt halda, að allt sé búið og gert, þótt þrjár nefndir Alþingis hafi á árunum 2014-2016 verið upplýstar um gang mála í Sameiginlegu EES-nefndinni og um viðhorf nokkurra sérfræðinga, aðallega embættismanna ráðuneyta.  Slíkt fyrirkomulag bindur á engan hátt hendur Alþingis, þegar það fær samþykkt Sameiginlegu EES-nefndarinnar til lokaafgreiðslu.   

Svipað fyrirkomulag er viðhaft í norska Stórþinginu, og það hefur hafnað Evrópugerð um póstdreifingu, og enginn efaðist þar í landi um fulla heimild Stórþingsins til þess.  ESB tók þetta gott og gilt, hafði ekki uppi nokkrar mótaðgerðir, og viðskipti Norðmanna við ESB-ríkin gengu snurðulaus.  Ákafir aðdáendur fjarstjórnar helztu þjóðmála frá Brüssel fá hins vegar hland fyrir hjartað, ef einhverjum dettur í hug að reisa burst við valdaráni Brüssel-búrókratanna um hábjartan dag:

Iðnaðarráðuneytið (6): "Heimildir ACER til að taka bindandi ákvarðanir eru að meginstefnu bundnar við ákvæði, sem gilda um orkumannvirki, sem ná yfir landamæri (t.d. sæstrengi); eðli málsins samkvæmt eiga slíkar valdheimildir ekki við á Íslandi, svo lengi sem hér eru engin slík orkumannvirki."

Þetta er rökleysa hjá ráðuneytinu, enda væri ACER í sömu sporum bæði fyrir og eftir innleiðingu Þriðja orkupakkans varðandi það að koma hér á sæstrengstengingu við útlönd, ef þetta væri rétt.

Hvað skrifaði prófessor Peter Örebech um þessa útlistun ráðuneytisins ?:

"Af því að mikilvægasta réttarheimildin, orðanna hljóðan í sáttmálanum, hér grein 12, er skýr og þess vegna ákvarðandi, leiðir það, að sú léttvægasta, "eðli máls", er þýðingarlaus.  EES-samningurinn, grein 12, túlkaður samkvæmt almennri málnotkun, er hér skýr og þess vegna ákvarðandi.  

Ef einhver í Noregi vill leggja rafstreng á milli Noregs og Íslands, og Ísland hafnar slíkum sæstreng, verður um að ræða "magntakmörkun á útflutningi", sem stríðir gegn grein 12.  Ágreiningur á milli t.d. Landsreglarans (RME) í Noregi fyrir hönd einkafyrirtækis, t.d. Elkem, og Landsreglarans á Íslandi um lagningu sæstrengja frá Íslandi og til vesturstrandar Noregs (u.þ.b. 1500 km) verður útkljáður hjá ACER samkvæmt gerð nr 713/2009, grein 8 (1) a." 

Þetta þýðir með öðrum orðum, að strax eftir innleiðingu Þriðja orkupakkans verður það úr höndum íslenzkra yfirvalda og í höndum ACER að ákveða, hvort fjárfestir fær leyfi til að leggja aflsæstreng frá Íslandi til útlanda.  

Orkupakki ESB nr 3 og ESA

Í samantekt sinni á minnisblaði Ólafs Jóhannesar Einarssonar til iðnaðarráðherra frá miðjum apríl 2018 skrifar Iðnaðarráðuneytið svofellt í 5. lið samantektarinnar:

"Við upptöku þriðja orkupakkans í EES-samninginn var um það samið, að valdheimildir gagnvart eftirlitsstjórnvöldum í EFTA-ríkjunum yrðu ekki hjá ACER, heldur hjá Eftirlitsstofnun EFTA (ESA)."

Hér lætur ráðuneytið í það skína, að ESA sé að formi og innihaldi sjálfstæður málsmeðferðaraðili í orkumálum, sem semji sjálfstæð fyrirmæli, tilmæli og leiðbeiningar til hefðbundinna íslenzkra eftirlitsaðila í raforkugeiranum, sem lúti innlendum stjórnvöldum.

Þetta er hrein fjarstæða, því að ekkert af þessu stenzt rýni.  ESA hefur ekkert hlutverk EFTA-megin sem Orkustofnun EFTA í líkingu við hlutverk ACER ESB-megin.  Það er mjög einkennileg ráðstöfun að setja ESA sem lið á milli ACER og Landsreglarans án eiginlegra valdheimilda á orkumálasviði EFTA-ríkjanna.  Ef það var gert til að draga dul á, að Landsreglarinn, æðsta valdstofnun orkumála á Íslandi eftir innleiðingu Orkupakka 3 í EES-samninginn, verður alfarið undir stjórn ACER, var það alveg út í hött, því að svo er búið um hnútana í gerð ESB um Landsreglarann, að hann skuli verða algerlega óháður yfirvöldum hvers lands og hagsmunaaðilum þar.  Hann verður ríki í ríkinu undir stjórn ACER.  Að æðsta stofnun orkumála á Íslandi verði óháð lýðræðislega kjörnum fulltrúum og yfirvöldum landsins er óhæfa og hlýtur að verða farið með tiltektir Landsreglarans fyrir íslenzka dómsstóla, ef Alþingi leiðir þennan óskapnað í lög hér.  

Hvað skrifaði Peter Örebech í athugasemdum sínum, sem nú eru birtar í íslenzkri þýðingu sem viðhengi með pistli þessum ?:

"Já, það er rétt, að ACER á að taka sínar ákvarðanir og að ESA á að taka sams konar ákvarðanir (við þýðingu á ACER-ákvörðun á íslenzku, norsku o.sfrv.).  Þeim er síðan beint að Landsreglaranum, sem framkvæmir ACER-ákvarðanirnar á Íslandi og í Noregi, en þar sem þetta eru afritaðar ákvarðanir, og þar eð Ísland eða Noregur geta ekki sagt Landsreglaranum fyrir verkum - samtímis sem Landsreglaranum ber skylda til að fylgja reglum EES-réttarins, sbr grein 7 í EES-samninginum, þá er hið valda fyrirkomulag hrein sýndarmennska til að komast hjá stjórnarskrárhindrunum, sem varða breytinguna frá tveggja stoða kerfi til hins stjórnarskrárbrotlega einnar stoðar kerfis."

Á fundi í Háskóla Íslands 22. október 2018, þar sem prófessor Peter Örebech var aðalfrummælandinn, tók prófessor emeritus og sérfræðingur í Evrópurétti, Stefán Már Stefánsson, til máls og lýsti sig sammála lögfræðilegum útlistunum Örebechs.  Á fundi í Valhöll, 30. ágúst 2018, þar sem Stefán Már var einn fjögurra framsögumanna, lýsti hann því yfir, að ef hlutverk ESA í sambandi við Þriðja orkupakkann væri sýndargjörningur, en ekki raunverulega sjálfstætt hlutverk, eins og ACER hefur EFTA-megin, þá gæti ESA ekki talizt vera næg trygging fyrir tveggja stoða kerfið í þessu tilviki.  Sé nú þetta hvort tveggja lagt saman, þá kemur í ljós, að framkvæmd Þriðja orkumarkaðslagabálksins mun óhjákvæmilega leiða af sér stjórnarskrárbrot á Íslandi.  Þess vegna geta Alþingismenn ekki með góðri samvizku aflétt hinum stjórnskipulega fyrirvara af þessum gerningi hinnar sameiginlegu EES-nefndar embættismanna í Brüssel, heldur verða þeir að synja honum staðfestingar.  

Geri þeir, mót vonum, hið gagnstæða, gera þeir EES-samninginn sjálfan að miklu bitbeini á Íslandi, og sú eðlilega krafa fær líklega byr undir báða vængi í kjölfarið, að haldin verði þjóðaratkvæðagreiðsla um aðild Íslands að EES.  Slíkar deilur um EES eftir innleiðingu Þriðja orkupakkans með hækkandi raforkuverði í landinu og sæstreng í sjónmáli gætu orðið stjórnmálaflokkum, sem ekki standa í ístaðinu núna, æði skeinuhættar.  "Kalt mat" er, að minni vandræði muni hljótast af höfnun Þriðja orkupakkans en af samþykki hans.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• samantekt_memo_aths_p_ho_isl_9496.docx