Loftslagsmál og ríkisstjórnin

Loftslagsmálin fá tiltölulega veglegan sess í samstarfssáttmála ríkisstjórnarinnar, og ráðherrum verður tíðrætt um loftslagsmál á hátíðarstundum.  Athyglivert er, að megináherzla ríkisstjórnarinnar í þessum efnum er á hafið.

Þetta er nýstárlegt, en skiljanlegt í ljósi hagsmuna Íslands.  Landið á mjög mikið undir því, að lífríki hafsins umhverfis það taki ekki kollsteypur, heldur fái að þróast á sjálfbæran hátt, eins og verið hefur alla þessa öld.  Þannig segir í sáttmálanum:

"Meginforsenda loftslagsstefnu ríkisstjórnarinnar er að koma í veg fyrir neikvæð áhrif loftslagsbreytinga á lífríki hafsins.  Hvergi í heiminum hefur hitastigshækkun orðið jafnmikil og á norðurslóðum.  Þannig á Ísland að efla rannsóknir á súrnun sjávar í samráði við vísindasamfélagið og sjávarútveginn.  Ísland á enn fremur að ná 40 % samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda m.v. árið 1990 fyrir árið 2030."

 

 

Þetta er nokkuð einkennilega orðuð grein.  Það er algerlega útilokað fyrir ríkisstjórnina að hafa nokkur mælanleg áhrif á áhrif loftslagsbreytinga á lífríki hafsins.  Að stilla þessum "ómöguleika" upp sem meginforsendu loftslagsstefnu ríkisstjórnarinnar gefur til kynna einhvers konar blindingsleik. Loftslagsstefna á ekki að vera barátta við vindmyllur, heldur verður fólk flest að sjá í hendi sér betra líf að afloknum orkuskiptum. Almenningur verður að geta tengt loftslagsstefnu ríkisins við eigin hagsmuni. 

Þar sem skrifað er um rannsóknir á súrnun hafsins er auðvitað átt við rannsóknir, sem auðvelda landsmönnum að aðlagast afleiðingum loftslagsbreytinga.  Betra hefði verið að gera skýran greinarmun á því, sem ríkisstjórnin hyggst gera annars vegar til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda og hins vegar til að fást við afleiðingar þessarar losunar.  Hér er þessu slengt saman í eina bendu, endastöðin kölluð meginforsenda o.s.frv.  Viðvaningur í textasmíði virðist hafa farið hamförum við lyklaborðið og ekkert kunna um markmiðasetningu.

Íslendingar geta engin áhrif haft á súrnun hafsins, en þeir geta hins vegar töluverð áhrif haft á hreinleika þess í kringum landið, og það er brýnt að bæta stöðu skolphreinsunarmála verulega, ná megninu af örplastinu í síur og hreinsa sorann frá útrásarvökvanum í stað þess að láta nægja að dæla öllu saman út fyrir stórstraumsfjöru. Slíkt er ekki umhverfisvernd, heldur bráðabirgða þrifaaðgerð í heilsuverndarskyni.  Þetta er viðurkennt annars staðar í stjórnarsáttmálanum.  

Það þykir léleg markmiðasetning að setja sér markmið um einhverja breytu, sem viðkomandi hefur alls engin áhrif á.  Varðandi útblásturinn eru þrenns konar hvatar til að draga úr losun, sem höfðað geta til almennings:

Í fyrsta lagi batnar nærloft bæjarbúa við það að minnka jarðefnaeldsneytið, sem brennt er.  Árlega deyr a.m.k. einn tugur manna hérlendis ótímabærum dauðdaga vegna lélegra loftgæða af völdum útblásturs eldsneytisknúinna véla og um fimm tugir af völdum ófullnægjandi loftgæða, sem stafa af ýmsum orsökum.  

Í öðru lagi má spara jafngildi u.þ.b. 50 miaISK/ár í gjaldeyri með því að leysa af hólmi vélar í ökutækjum og fiskiskipum, sem knúnar eru jarðefnaeldsneyti.  Eigendur ökutækjanna geta sparað sér um 70 % af orkukostnaði benzínbíla með því að fá sér rafbíl í stað benzínbíls.

Í þriðja lagi eru millilandaflug, millilandasiglingar og orkusækinn iðnaður ekki háð markmiðasetningu íslenzku ríkisstjórnarinnar, heldur koltvíildisskattheimtu ESB, sem getur skipt nokkrum milljörðum ISK á ári, er fram í sækir.  Þessir losunarvaldar standa undir um 80 % heildarlosunar landsmanna, ef losun frá uppþurrkuðu landi er sleppt.  Að draga úr losun sparar fé og verður að vera hagkvæmt til skemmri og lengri tíma, ef markmiðin eiga að nást.    

Það er eftir miklu að slægjast að draga hratt úr losun gróðurhúsalofttegunda, en þótt losun Íslendinga á hvern íbúa landsins sé á meðal hins mesta, sem gerist í heiminum, einnig án losunar frá þurrkuðu landi, eða um 34 t CO2eq/íb, að teknu tilliti til margfeldisáhrifa losunar í háloftunum, þá er þessi losun sem dropi í hafi heimslosunarinnar eða 300 ppm (hlutar úr milljón) af henni.  Í þessu ljósi verður að vara við að leggja í miklar ótímabærar fjárfestingar í tækni, sem er nú í hraðri þróun, til þess eins að fullnægja hégómlegum metnaði stjórnmálamanna á kostnað almennings. 

Markmiði ríkisstjórnarinnar um 40 % minni losun koltvíildisjafngilda fyrir árið 2030 en árið 1990 verður erfitt að ná, og markmiðið um kolefnishlutlaust Ísland fyrir árið 2040 er óraunhæft, ef átt er við alla losun, en næst með miklum fjárfestingum, ef eingöngu er átt við innlenda notkun, þ.e. 20 % af heildarlosuninni. Eru Íslendingar tilbúnir til að herða tímabundið sultarólina og fresta brýnni innviðauppbyggingu til að ná markmiði, sem engu máli skiptir í hinu stóra samhengi, hvort næst 5-10 árum seinna ?  Það þarf bráðum að svara því.    

Virðingarvert er, að í lok loftslagskaflans er minnnzt á að ganga til samstarfs við sauðfjárbændur um kolefnisjöfnun greinarinnar.  Til að markmið ríkisstjórnarinnar um loftslagsmál náist, verður hún að virkja bændur til skógræktar og kosta verulegu til við plönturæktun og útplöntun og leggja í því sambandi ríkisjarðir, a.m.k. eyðibýli, undir skógrækt.  

Spurning er, hvort bleyting í þurrkuðu landi fæst viðurkennd sem samdráttur í losun.  Önnur spurning er, hvort bændur eru ginnkeyptir fyrir slíku með land, sem þeir nota nú sem beitarland. Gagnsemin er umdeilanleg. Það er þess vegna óvarlegt að reikna með miklu frá íbleytingunni, en sums staðar gæti átt vel við að moka ofan í skurði og planta nokkru áður í sama land.  Þar mun þá ekki myndast mýri, heldur skógur á þurrlendi.     

    

 

Athugasemdir

[Gunnar Heiðarsson, 20.1.2018 kl. 17:25]

Sæll Bjarni.

Ég tek undir með þér að það á að horfa enn frekar til skógræktar og virkja bændur á því sviði. Þetta er þó ekkert einfalt mál, kostnaður töluverður og innkoma ekki fyrr en áratugum síðar. Eins og staða landbúnaðar er nú, er ljóst að bændur munu illa geta bætt á sig kostnaði vegna þessa og óvíst að þeir fáist til samvinnu, svo einhverju nemur, nema þeir sjái einhverjar tekjur umfram kostnað, strax frá upphafi. Þá er mikilvægt að kortleggja hvar skal planta niður skógum og hvar við viljum láta íslensku náttúruna njóta sín. Fram til þessa hefur ríkt hálfgert frumskógarlögmál á því sviði. Erlendir ferðamenn eru ekki að fljúga yfir hafið til okkar rándýra lands, til að skoða skóga. Af þeim eiga þeir flestir nóg í sínu heimalandi.

Um endurheimt votlendis ættum við að fara varlega. Litlar sem engar raunverulegar rannsóknir liggja að baki þeim fullyrðingum sem byggt er á við útreikning co2 losunnar á því sviði. Þar er fyrst og fremst stuðst við líkön sem háskólar westra hafa búið til. Af þeim ástæðum hefur gengið illa að fá þessa aðferð viðurkennda innan alþjóðasamfélagsins.

Fyrst af öllu þarf að mæla hversu mikið útstreymi á co2 er af þurrkuðu landi, annars vegar landi sem nýlega hefur verið framræst og hins vegar af landi sem lengur hefur verið þurrt. Flestir framræsluskurðir vor grafnir hér á landi frá miðjum sjötta áratugnum og fram undir lok þess áttunda. Eftir það hefur nánast ekkert verið framræst nema í ákveðnum tilgangi, þá til akuryrkju.

Þá þarf jafnframt að mæla útstreymi co2 úr blautum mýrum. Það vita allir sem þekkja, að töluverð gasmyndun er í blautum mýrum. Sem dæmi er mesti ótti manna í dag það gífurlega magn co2 sem mun sleppa út í andrúmsloftið þegar freðmýrar Rússlands og Kanada þiðna upp. Þar er ekki verið að ræsa fram mýrarnar, heldur er sífreri, sem heldur gasinu í skefjum, að þiðna.

Þegar fyrir liggur hversu mikið gas sleppur út frá þurrkuðu landi og hversu mikið frá því óþurrkaða, er hægt að meta hvort og hversu mikið hægt er að minnka útstreymi co2 út í andrúmsloftið, með endurheimt votlendis.

En það spila fleiri þættir inní. Það er vitað að trjágróður og grænblöðungar vinna co2 úr andrúmsloftinu, er reyndar þeirra orkugjafi. Þeir sem um landið hafa gengið vita að gróðurfar þurrkaðs lands er allt annað en í mýrum. Þéttur, hærri og blaðmeiri gróður þrífst á þurrkuðu landi, meðan kyrkingslegur og rýr gróður, jafnvel enginn á köflum, er í blautum mýrum. Áhrif þessa þarf einnig að meta.

Það þarf semsagt að rannsaka fyrst, reikna síðan út frá þeim rannsóknum og ef niðurstaðan er sú að endurheimt votlendis skili verulegum árangri, þarf að fá viðurkenningu á alþjóðavettvangi fyrir þeirri leið. Um það snýst jú málið, að geta sýnt á bókhaldi þann árangur sem lofað hefur verið að ná.

Það væri skelfilegt að kasta tugum milljarða króna í verkefni sem svo kannski skilar minna en engu af þeim árangri sem ætlað var. Þeim peningum væri betur varið.

Trjárækt er hins vegar viðurkennd af öllum í baráttu við svokallaðar gróðurhúsalofttegundir. Það er ekkert verra að rækta tré á þurrkuðu landi, og því sjálfsag að fara þá leið. Þau svæði sem voru þurrkuð upp fyrir meir en 40 árum og ekki eru nýtt til hefðbundins búskapar, væru upplögð undir skógrækt. Yfirleitt þannig staðsett svæði að lítil áhrif hefur á upplifun erlendra ferðamanna af okkar fallega landi. Ef menn væru tilbúnir að leggja þá tugi milljarða sem ætlaðir eru til endurheimt votlendis, til samstarfs við bændur um að taka þau svæði undir skógrækt, er ljóst að verkið yrði létt.

Hugsanleg mætti minnka þennan kostnað með því að bændur gætu síðan selt einhverskonar hreinleikavottorð fyrir kolefni(kolefniskvóta), eftir því sem tréin stækka og þroskast. Kaupendur yrðu þá væntanleg þeir sömu og eru að kaupa kolefniskvóta kvóta í dag.

Við þurfum að átta okkur á því að það loforð sem íslensk stjórnvöld gáfu í París á sínum tíma, munu kosta gífurlega peninga. Því er mikilvægast af öllu að þeim peningum sé þannig varið að árangur verði eins og til er ætlast. Að ana út í eitthvað sem ekki er vissa fyrir að standist og enn minni vissa fyrir að verði viðurkennt, aðgerðir sem kosta tugi milljarða króna, gæti einfaldlega orðið okkur dýrkeyptara en við ráðum við!

Kveðja

[Ómar Ragnarsson, 21.1.2018 kl. 01:58]

Súrnun hafsins er bein afleiðing af því, að hafið tekur í sig stærstan hluta af útblæstri koldíoxíðs, og því er einmitt frekar haft að hafa bein áhrif á súrnunina með minnkandi útblæstri heldur en að hafa áhrif á loftslagið.  

[Bjarni Jónsson, 21.1.2018 kl. 10:48]

Gunnar Heiðarsson: mér sýnist við vera samdóma um, að óráðlegt sé nú að ana út í endurbleytinguna.  Mælingar hafa nýlega verið gerðar á vegum Landbúnaðarháskóla Íslands, LBHÍ, á losun gróðurhúsalofttegunda frá þurrkuðu landi.  Mér sýnist þær hafa leitt til lækkunar viðmiðunargildis slíkrar losunar um þriðjung eða niður í 19,5 t/ha/ár.  Ekki eru öll kurl komin til grafar um ávinning þess að moka ofan í skurðina, og ég vil t.d. gjarna vita, hvert viðmiðunargildið er fyrir mýrarnar.  Það stígur upp sterk gróðurhúsalofttegund, CH4, metan.  

Skógræktina tel ég eigi að fjármagna með ríkistekjum af kolefnisgjaldi.  Um 6 árum eftir plöntun má fara að selja koltvíildiskvóta, og að 20 árum liðnum koma einhverjar tekjur af grisjun.  Að 40 árum liðnum má nýta viðinn með fjárhagslegum ávinningi.  Þetta er langur tími og ljóst, að ríkið verður að reiða fram fé núna, til að einhver möguleiki verði á að standa við markmið ríkisstjórnarinnar 2030.  

[Bjarni Jónsson, 21.1.2018 kl. 10:59]

Ómar: því er haldið fram, að hafið taki við u.þ.b. 4/5 af aukningu koltvíildis í andrúmsloftinu.  Það er ekki þar með sagt, að með engri nettó losun út í andrúmsloftið stöðvist súrnun hafsins.  Það ríkir alltaf ákveðið jafnvægi á milli gastegunda í loftkenndu ástandi og uppleysts gass.  Með núverandi háa styrk CO2 í andrúmslofti, um 410 ppm, mundi hafið að líkindum halda áfram að taka við CO2 og þar með súrna, þótt öll losun yrði stöðvuð "á morgun".